From The Art and Popular Culture Encyclopedia

{{Template}}

Rood - Rotterdam in de jaren '30 is een boek dat voortkwam uit de Rotterdamse kraakbeweging in 1984. Het boek begon als onderzoek naar de huurstaking in Crooswijk maar mondde uit in een volledig boek over de Rotterdamse radicale arbeidersbeweging in het interbellum.

Huurstakingen, werklozenopstanden, deelname aan de Spaanse Burgeroorlog en diverse politieke stromingen (anarchisme, radencommunisme, partij-communisten, onafhankelijke socialisten, etc.) komen allemaal aan bod. Het boek kenmerkt zich vooral door levendige interviews met betrokkenen en prive-foto's. Dimitroff Uitgave door Uitgave Raket, 1984

Full text[1]

FOOD ROTTERDAM: in de. oaren’33

UITGAVE Eli COPYRIGHT: U ITGEVERU RAKET

POSTBU5 63003, ROTTERDAM 3002 JA

j a n U A R I

S 4

2

VOORAF WÊÊ

We raakten geïnteresseerd in wat zich in de jaren dertig had afgespeeld in Rotterdam, ondermeer door de verhalen over vroeger door onze vaders, moeders, oma's en opa's. Herinneringen aan armoedige steegjes, de eetzaal voor kindertjes van werkelozen, de relletjes op de Goudsesingel en de saamhorigheid onder gewone mensen. Onze interesse ging vooral uit naar wat er toen onder de mensen leefde aan ideeën over een andere maatschappij en de strijd daarvoor. Ook omdat wij onszelf daar nu ook mee bezig hou¬ den .

Hoe meer we er ons in verdiepten, des te duidelijker bleken de overeenkomsten tussen de crisis toen en de crisis nu in de jaren tachtig. De werkeloosheid toen en nu. De steunsverlaging toen en de bezuinigingen nu. De huurstakingen toen en de huurakties en het kraken nu. De solidariteit met de Spaanse Revolutie toen en het medeleven met de strijd in El Salvador nu. Het anti-militarisme en dienstweigeren, de oorlogsdrei¬ ging. De opkomst van de NSB toen en die van de Centrum Partij nu. Ook het inelkaar slaan van anti-fascisten door de politie was toen net zo meedogenloos als nu. Wat ook opvalt is dat de bezittende klasse zowel toen als nu absoluut geen last heeft van wat

3 ■

voor crisis dan ook. Veel duidelijke overeenkomsten dus, maar ook grote verschillen. In die tijd leefde onder grote groepen arbeiders het besef van de noodzaak van een andere maatschappij; een socialistiese maatschappij. Iets wat je nu nog nauwelijks terugvindt.

We konden over die rotterdamse arbeidersbeweging maar weinig literatuur vinden. Dat was voor ons een reden om er zelf dit boek over te maken. Het is een boek geworden over gewone rotterdammers die aktief waren in de linkse arbeidersbeweging. We waren benieuwd naar hun persoonlijke verhalen en herinneringen. In dit boek vertellen ze hun eigen geschiedenis door middel van interviews. We hebben ons beperkt tot de peri¬ ode 1929 - 1940. Dus vanaf de ineenstorting van de New Yorkse beurs in 1929 tot het bombardement op Rotterdam in mei 1940. Veel verhalen beginnen al voor '29 maar dat was nodig om zodoende ook iets van de voorgeschiedenis te weten te komen. De mensen die aan het woord komen stonden links van de toenmalige SDAP. De SDAP laten we buiten beschouwing omdat we zelf de sociaal-demokratie niet als links beschouwen. En ook om¬ dat we ons het meest verwant voelen met die zogenaamde "linkse splintergroepen".

Het boek bestaat voor het grootste gedeelte uit interviews. Daarbij hebben we gepro¬ beerd om zoveel mogelijk verschillende stromingen en organisaties aandacht te geven. Vijftien mensen komen aan het woord die aktief waren als: kommunist, revolutionair socialist, vrijdenker, raden-kommunist, anarchist - al dan niet georganiseerd. We hebben met opzet geen politieke kopstukken uit die tijd gevraagd, maar gewone mensen die anders nooit aan het woord komen. De interviews hebben we met een cassetterecor¬ der opgenomen, letterlijk uitgetypt en daarbij zoveel mogelijk intakt gelaten. We hebben de interviews verdeeld over de verschillende onderwerpen per hoofdstuk en we hebben daarbij geprobeerd het zo in te delen dat het mogelijk is het boek ook per in¬ terview te lezen. Naast de vraaggesprekken hebben we zelf het één en ander geschreven om de interviews als lezer te kunnen plaatsen en snappen. Onze bijdrage bestaat voor¬ al uit de nodige achtergrond informatie. De interviews zijn vaak weergaven van per¬ soonlijke herinneringen en ideeën. Persoonlijke herinneringen van vijftig of zestig jaar geleden. Het is dus heel goed mogelijk dat er vergissingen, onjuistheden of te¬ genstrijdigheden instaan, ook wat betreft data, jaartallen, namen enz. Het zijn ge¬ kleurde verhalen, die soms onderling erg verschillen. Vaak worden er verschillende visies op één gebeurtenis weergegeven. Dat maakt het boek volgens ons alleen maar in¬ teressanter. Daarbij komt dat ook onze bijdragen ónze politieke opvattingen weerge¬ ven. Dit boek is zeker niet kompleet of volledig. Het is geen wetenschappelijk onder¬ zoek, geen geschiedenisboek en geen nostalgiese uitgave, maar een bundeling van door ons genoteerde herinneringen.

Wat betreft de illustraties hebben we in de eerste plaats zoveel mogelijk gebruik ge¬ maakt van materiaal zoals foto's e.d. van de mensen zelf. Daarnaast hebben we geput uit archieven, maar ook dan hebben we "officieel" materiaal zoveel mogelijk vermeden. We vonden arbeiderscorrespondenties bijvoorbeeld leuker dan partijresoluties.

Dit boek is als volgt opgebouwd: Na deze inleiding allereerst een korte beschrijving van de mensen die aan dit boek hebben meegewerkt. Dan in het kort een tijdsbeeld over hoe het ervoor stond met de wereld in de crisistijd. Daarna een novelle van Bram van de Haterd die volgens ons daarin de sfeer van het vooroorlogse Rotterdam prachtig be¬ schrijft. Het is infeite een korte autobiografie. Verder is het boek ingedeeld in vier hoofdstukken. Het eerste over de woonomstandigheden, buurtleven en huurakties. Het tweede over de werkomstandigheden, de vakorganisaties, de werkeloosheid, de steun en het verzet tegen de crisispolitiek van o.a. Colijn. Als derde een gedeelte over het politieke leven in Rotterdam aan de hand van verschillende organisaties die toen aktief waren. Tot slot het hoofdstuk anti-fascisme, over de opkomst van Adolf Hitler en z'n handlangers in Nederland en wat ertegen gedaan werd. Achterin staat de in¬ houdsopgave, de herkomst van de gebruikte foto's, een boekenlijst voor wie verder wil lezen en een pagina met nog meer Raket-uitgaven.

Dit boek hebben we in eigen beheer gemaakt en uitgegeven. Dat houdt in dat we alles zelf hebben gedaan zoals: schrijven, typen, lay-outen, distributie enz. Het drukken heeft iemand voor ons gedaan. Het is een niet-commerciële uitgave.

Rest ons nog het heel hartelijk bedanken van iedereen die dit boek mogelijk heeft gemaakt. Vooral de mensen die ons hun vaak persoonlijke verhalen toe vertrouwden, hun dierbare foto's e.d. aan ons beschikbaar stelden en ons volstopten met koffie, koek, broodjes en andere lekkere dingen.

We hebben er veel van geleerd.

Veel plezier met dit boek, de mensen van Raket.

■ 4

MET WIE MCBBEh WE GEÖPROttEN 9 *1

Annie werd in 1912 in Rotterdam geboren. Haar vader werkte in de haven en haar moeder was mangelvrouw. Ze kwam uit een groot gezin, waarvan veel broers en zussen lid waren van de Communistiese Partij Holland. Als meisje werkte ze op de Jamin-fabriek. Na de oorlog heeft ze jaren gezongen in het zangkoor Morgenrood.

Ans Ponk is in 1911 in Rotterdam geboren. Haar vader was een vurig aanhanger van Fer- dinand Domela Nieuwenhuis. Ans heeft na de lagere school allerlei werk gedaan o.a. als dienstbode, winkelmeisje bij Jamin en naaister op de tricotagefabriek van Verha¬ gen. De politiek is haar met de paplepel ingegoten. Ze was aktief in de Vrijdenkers¬ vereniging "De Dageraad", de Internationale Anti-Militaristiese Vereniging, de Alarm- groepen en later volgde ze de kursussen van de filosoof Jan Borger. Ze heeft ook deelgenomen aan de hulpakties voor de slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog. Tij¬ dens de oorlog zat ze in het verzet. Na de oorlog bleef ze aktief o.a. in de Vietnam- beweging en bij stakingen.

Arend van Brugge werd in 1907 in Rotterdam geboren. Zijn ouders kwamen van het eiland Goeree-Overflakkee, v/aar zijn vader landarbeider was. Eenmaal in Rotterdam verdiende hij zijn brood als bootwerker. Arend ging naar een christelijke lagere school en kwam op tv/aalf jarige leeftijd in de kartonagefabriek van Hofman terecht. In z'n latere leven heeft hij kantoorwerk gedaan. Vanaf z'n veertiende raakte hij in de politiek geïnteresseerd door kontakten met AJC'ers. Later werd hij lid van de De Zaaier en het NAS. Arend was geen partijkommunist, maar een raden-kommunist. Hij was aktief in de Linkse Arbeiders Oppositie en werkte mee aan het blad Spartacus. Tijdens de oorlog zat Arend bij de distributie. Na de oorlog nam hij niet meer aktief deel aan het po¬ litieke leven, hij vond het allemaal te gezapig geworden. Arend van Brugge is in 1982 overleden.

Arie werd geboren in 1905 te Rotterdam. Z'n vader was aanhanger van Domela Nieuwen¬ huis en werkte als kontroleur bij de Holland-Amerika Lijn. Arie ging na de lagere school naar de ambachtschool in de Tamboerstraat. Daarna volgde hij nog drie jaar avondschool in de Oranjeboomstraat. Op z'n zeventiende ging hij in de haven werken bij het hok. Rond 1930 werd hij politiek bewust. Van 1931 tot 1936 was hij lid van de Communistische Partij Holland. Hij was aktief in de bond als lid van de Rode Vakbewe- gings Oppositie en werkte mee aan de "Krukhaak". In 1936 werd hij op de zwarte lijst gezet en mocht hij niet meer in de haven werken. In datzelfde jaar ging hij als vrij¬ williger naar Spanje en vocht mee in de rijen van het Thalmannbataljon. Hij raakte gewond, keerde terug naar Nederland en zette zich in voor de Commissie Hulp aan Span¬ je. Tijdens de oorlog zat hij ondergedoken. Na de oorlog heeft hij een half jaar voor het engelse leger gewerkt en daarna kwam hij weer in de haven terecht. Hij was o.a. bestuurder van de Eenheids Vak Centrale afdeling Haven. Arie heeft tot aan zijn vijfenzestigste in de haven gewerkt.

Bertus Schmidt werd in 1909 te Rotterdam geboren. Zijn vader, ooit lid van de Sociaal Democratische Partij, had allerlei baantjes zoals winkelchef en bootwerker. Bertus deed HBS-3 na de lagere school. Daarna werkte hij op kantoor. Op zestien jarige leef¬ tijd werd hij lid van de Jongelieden Geheelonthouders Bond en daarna van De Zaaier en de Communistische Partij Holland. Als CPH-lid was hij o.a. aktief in de Marxistische Arbeiders School. In 1929 werkte hij enige tijd bij de Tribune in Amsterdam. Tijdens de oorlog nam hij deel aan het verzet. Hij zat in het concentratiekamp Amersfoort en Vught. Van 1945 tot 1947 was hij chef-redakteur van de rotterdamse uitgave van de Waarheid en van mei 1947 tot mei 1948 was hij wethouder voor de bedrijven. In 1948 bedankte hij als lid van de CPN. In 1949 werd hij chef-redakteur van het Rotterdamsch Parool. In 1974 ging hij met pensioen, maar bleef eerst voor het Parool en het Rot¬ terdamsch Parool en daarna voor Het Vrije Volk meewerken aan de kunstredaktie.

Bram van de Haterd werd geboren in 1910 in Rotterdam. Zijn vader was anarchist en aanhanger van Domela Nieuwenhuis. Hij verdiende z'n geld als venter met textiel.

Bram maakte de lagere school niet af en werd leerling-stoffeerder. Later heeft hij nog een jaar gevaren. Na 1935 was hij politiek aktief bij o.a. de Esperanto-, Vrij¬ denkers-, geheelonthouders- en Spartacusbeweging. Hij was nooit lid en deklameerde vaak zijn gedichten op bijeenkomsten. Na de oorlog werkte hij op markten en kermissen

door het hele land en 18 jaar in België waar het uitgroeide tot het variëténummer. "Mire en Mirinda" de bewonderendswaardige". Op het ogenblik schrijft en deklameert Bram nog steeds gedichten en is aktief in de vredesbeweging.

Dirk van Vliet is geboren in 1903 te Woerden. Zijn ouders waren schippers. Toen Dirk 13 jaar was verhuisde hij naar Rotterdam, waar zijn ouders een café begonnen op het Noordereiland. Dirk heeft lange tijd als elektro-technikus bij Rietschoten en Houwers gewerkt. In zijn vrije tijd was hij bokser. Op z'n tweeëntwintigste stopte hij met boksen en begon hij samen met de voetballer Kees Dijkers een sportschool. In die¬ zelfde tijd werd Dirk ook politiek bewust. In 1930 sloot hij zich aan bij de CPH. Hij schreef o.a. arbeiderskorrespondenties in de Tribune. In 1936 ging hij als begeleider van een groep anti—fascistiese sportlieden naar Barcelona om deel te nemen aan de Olympiade Popular. Hij maakte daar Franco's staatsgreep mee. Na de oorlog was hij voorzitter van de Eenheids Vak Centrale afdeling metaal Rotterdam. In 1946 en 1947 heeft hij in Yoegoslavië gewerkt ales elektro-techikus bij het bouwen van een fabriek in Belgrado. In 1948 is hij wegens taktiese meningsverschillen uit de CPN gestapt. Na de oorlog heeft hij drie reizen naar de Sovjet-Unie gemaakt.

Frans werd geboren in Rotterdam in 1911. Z'n vader was arbeider en lid van de vrij¬ denkersvereniging De Dageraad. Op zestienjarige leeftijd werd Frans lid van de Commu- nistiese Partij Holland. Tijdens de jaren dertig was hij aktief in het Werklozen Strijd Comité Crooswijkseweg. Hij was toen werkeloos. In de oorlog werd hij tewerkge¬ steld in Duitsland. Na 1945 werkte hij als kraandrijver in de haven en was lid van de Eenheids Vakcentrale en van de Vriendschapsvereniging Nederland - Sovjet-Unie. Enige jaren geleden bedankte hij voor z'n CPN-lidmaatschap vanwege het "Hoekstraisme".

Frans is nu gepensioneerd.

Henk Bruintjes werd in 1903 in Rotterdam geboren. Z'n ouders waren gereformeerd. Z'n vader was huisschilder en z'n moeder dienstbode bij een dominee. Na de lagere school werd Henk aangesteld als schildersleerling bij Pontier. Hij was toen twaalf jaar. La¬ ter volgde hij 's avonds kursussen aan de kunstacademie in Rotterdam. Halverwege de jaren twintig werd Henk politiek bewust en zette hij zich in voor het Werkelozen Agi¬ tatie Comité van Gerrit van Burink. In die tijd werkte hij ook als toneeldecorateur door het hele land. In het begin van de jaren dertig zette hij met zijn vrienden het arbeidersschrijverskollektief Links Richten op poten. Henk werd sekretaris en kolpor- teur. Ook maakte hij omslagen voor gedichtenbundels van Freek van Leeuwen en Geert van Oorschot. Houtsnedes van hem hingen op tentoonstellingen als Socialistische Kunst Heden, een rondreizende tentoonstelling door de Sovjet-Unie en De Olympiade Onder Diktatuur (D.O.O.D.). Dat v/as een tentoonstelling tegen het Hitler-fascisme die in Rotterdam verboden werd. Henk sympatiseerde met de linkse beweging, zonder ooit lid te worden van een organisatie. In het begin van de jaren zeventig is Henk Bruintjes opnieuw aktief geworden door toedoen van zijn vriend Wout van Heusden. Henk maakt etsen en houdt nog regelmatig tentoonstellingen van zijn werk. Verder zit hij in de redaktie van de Werkgroep Arbeiders-literatuur.

Henny de Winter werd in 1914 in Rotterdam geboren. Haar vader, havenarbeider, was niet politiek aktief maar stemde wel SDAP. Na de lagere school gaat ze naar de In¬ dustrieschool. In 1931 sluit ze zich aan bij de Revolutionaire Jeugd Bond en de Revo¬ lutionair Socialistiese Partij, later de Revolutionair Socialistiese Arbeiders Par¬ tij . In de oorlog werkt ze illegaal in het Marx-Lenin-Luxemburg Front. Na 1945 had ze belangstelling voor de Oude SDAP, de Socialistiese Beweging en de Socialistiese Unie. Later wordt ze lid van de Pacifisties Socialistiese Partij. Ze was lange tijd aktief voor de Vereniging Volksonderwijs voor de Openbare School. Ze is nu werkzaam in het Sneevliet Herdenkingskomité.

Jan van Leyden is geboren in 1914 in Rotterdam. Zijn moeder werd de "mangelvrouw" ge¬ noemd en zijn vader was houtsjouwer in de haven bij Van der Lugt. Moeder v/as opstan¬ dig" maar vader was lid van het CNV. Na de lagere school, hij was toen elf jaar, werkte Jan bij 't "zandmannetje". Op z'n veertiende werd hij leerling-meubelstoffeer- der. Hij komt uit een groot gezin van twaalf zussen en broers waarvan er veel lid wa¬ ren van de CPH in Crooswijk. Jan zelf was nooit lid, maar wel sympatisant. Hij voet¬ balde in het CPH-team de "Dimitrov-boys" en later van 1936 - 1938 in het eerste van Sparta. In de oorlog werd hij tewerkgesteld in Duitsland, ontsnapte en werd opgepakt

6

bij de grote razzia in november 1944 en werd naar Amersfoort gestuurd. Na de oorlog was hij stoffeerder en lid van de Vriendschapsvereniging Nederland - Sovjet-Unie.

Jan is nu gepensioneerd.

Kees is geboren in 1908 als zoon van een rotterdamse havenarbeider. Na de lagere school ging hij werken en sloot zich op 14-jarige leeftijd aan bij de Arbeiders Jeugd Centrale. Hij was een linkse AJC'er. Later in de twintiger jaren was hij aktief bij de anarchistiese jongerengroepen rond de bladen "De Moker" en "De Branding". In 1928 trad hij toe tot de Communistische Partij Holland. Hij kreeg als partijlid een lei¬ dinggevende funktie in zijn cel en werd de agit-propman. Hij v/erkte ook in de werke¬ lozenbeweging en nam deel aan het illegale partijwerk in de CPH en hield zich bezig met de partijbeveiliging onder Daan Goulooze. Kees werd in 1936 uit de partij geroy¬ eerd en bleef daarna partijloos, maar wel aktief.

Na de oorlog, tussen '45 en '48, was hij bestuurslid van de Eenheids Vak Centrale en daarna was hij acht jaar lid van de ondernemingsraad van Stokvis. Verder heeft hij veel werk verzet, o.a. met samen met Gerrit Sterkman, voor de aktiegroep Het Oude Westen, bij havenstakingen, in de Vietnam-beweging enz. In de jaren zeventig werkte hij samen met de Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland-marxisties leninisties.

Kees is nog steeds zeer aktief o.a. in het Vredescomité Hillesluis en hij maakt poli¬ tieke kollages.

Meereke is geboren in 1909 in Rotterdam. Haar moeder was werkster en later had ze een klompenwinkeltje. Haar eerste vader was huisschilder en haar tweede vader smid. Ze ging naar de lagere school en daarna is ze gaan werken in de huishouding. Op haar vijftiende is ze bij de Jamin-fabriek gaan werken en heeft dit 8'/ z jaar gedaan, tot ze trouwde. Meereke zat, samen met haar broer Jan, in een kommunistiese kindergroep. Met hem ging ze later ook altijd mee naar politieke vergaderingen. In de oorlog zat ze in het verzet in Rotterdam. Na de oorlog is ze twee keer lid geweest van de CPN, maar heeft uiteindelijk in '68 bedankt als lid omdat: "je toch nooit genoeg deed volgens de partij". Ze was 37 jaar aktief lid van het koor Morgenrood.

Rinus Goedhart werd in 1914 in Rotterdam geboren. Hij kreeg van zijn vader en stief¬ moeder een christelijke opvoeding. Z'n vader was lasser en later verwarmingsmonteur. Rinus ging na de lagere school v/erken als schildersleerling. Rond z'n zestiende werd hij politiek bewust. Op z'n werk kreeg hij van een collega vaak De Vrijdenker in han¬ den gestopt. Later werd hij aktief in de afdeling Linker Maasoever van de vrijden- kersbeweging De Dageraad. Gedurende de oorlog heeft hij een tijd ondergedoken geze¬ ten. Na de oorlog was hij aktief in het comité Vrij Spanje. Nu zet hij zich o.a. in voor de vredesbeweging, bv. door het schilderen van spandoeken.

Tinus de Winter werd in 1909 in Schiedam geboren. Zijn ouders kwamen uit het anar¬ chistiese kamp, maar waren vooral syndikalist. Vader de Winter werkte als incasseer¬ der bij een verzekeringsbedrijf en bij de spaarkas "De Eendracht". In 1912 verhuizen ze naar Rotterdam. Tinus doorloopt de HBS en is daarna werkzaam als kantoorbediende.

In 1927 sluit hij zich aan bij de Revolutionaire Jeugd Bond van het Nationaal Ar- beids Sekretariaat. Hij bekleedt bestuursfunkties in de Revolutionaire Socialistiese Partij, de latere Revolutionair Socialistiese Arbeiders Partij en in de Algemene Werklozen Bond. In de oorlog is hij aktief in het illegale Marx-Lenin-Luxemburg Front en zit enige tijd in het concentratiekamp Schoorl. Na de oorlog is hij achtereenvol¬ gens lid van de Oude SDAP, de Socialistiese Beweging, de Socialistiese Unie en later van de Pacifisties Socialistiese Partij en het Onafhankelijk Verbond van Bedrijfsor¬ ganisaties. Ook nu is hij nog aktief, o.a. in het OVB en het Sneevliet Herdenkings- komité.

wie zun wij Wêê

Raket was de naam van een punkblad waarvan het eerste nummer uitkwam in maart 1979.

We woonden en werkten als groep en hadden naast het blad een punkband en later o.a. een drukkerij en een boekwinkeltje. Raket als blad stopte na 14 nummers en Raket werd toen de naam van onze uitgeverij van linkse affiches, aanzichtkaarten, buttons, strips, boeken enz. Inmiddels is de groep flink uitgedund en is alleen de uitgeverij over. Alle uitgaven zijn in eigen beheer en op niet-commerciële basis.

7 a

■ DE JAREH DERTIG

De jaren dertig beginnen eigenlijk in 1929 met de beurskrach van Wallstreet. Het ka¬ pitalisme stortte inéén Ook Nederland werd zwaar door de crisis getroffen. In 1936 zijn er een half miljoen officieel geregistreerde werkelozen. Er leek geen uitweg meer te zijn voor die hongerlijders. Het tijdperk van revoluties was definitief voor¬ bij. De Spartakus-opstand in Berlijn, de Hongaarse Radenrepubliek, de Commune van Kan¬ ton en de opstanden in Indonesië, ze werden allemaal in bloed gesmoord. Aleen de Sov- jet-Unie leek zich staande te kunnen houden tegenover de kontra-revolutie. Hoewel er onder revolutionaire arbeiders veel verbittering en kritiek bestond over het neer¬ slaan van Kroonstadt, het gevangen zetten van anarchisten en later zelfs het uitroei¬ en van de gehele partijoppositie door middel van de zogenaamde monsterprocessen in 1936 in Moskou. Velen hadden de revolutie voor dood verklaard. De Sovjet-Unie was volgens critici ontaard in staatskapitalisme, of op z'n minst in een stalinistiese burokratie. De jaren twintig gaf wel de geboorte te zien van een nieuw fenomeen: het fascisme. Dat fascisme greep het eerst z'n kans in Italië. Mussolini en z'n zwarthem- den maakten er korte metten met de arbeidersbev/eging en herstelden kapitaal, koning¬ schap en kerk in z'n volle glorie. Dat was al in 1923. Tien jaar later deed Hitler hetzelfde in Duitsland. Ook hier werd de hele linkse beweging vernietigd. In het Verre Oosten speelde Japan de rol van politieagent. In 1936 bezette Japan grote delen van China. Het succes van het fascisme zat 'm in de zogenaamde nieuwe ideologie die het de arbeiders en de verarmde middenstand te bieden had. Hitler was wat dat betreft ge¬ niaal. Hij begreep dat het socialisme niet eenvoudigweg te vernietigen was door een verbod van de arbeiderspartijen. Arbeiders zouden het immers verdommen om lid te wor¬ den van een burgerlijke organisatie. Daarom vervalste Hitler het socialisme tot nati¬ onaal socialisme en organiseerde hij arbeiders in een organisatie die verdacht veel leek op hun eigen vertrouwde organisaties. Hij organiseerde de arbeidersklasse als het ware tegen zichzelf. De Socialistiese Partij Duitsland en de Kommunistiese Partij Duitsland hebben de invloed van het fascisme op de arbeiders altijd schromelijk on¬ derschat. Daarbij kwam nogeens dat ze elkaar voortdurend in de haren zaten, zodat er van frontvorming tegen het fascisme weinig sprake kon zijn. De duitse arbeidersklasse leverde zich zonder slag of stoot over aan de bruine moordpest. De reaktie voelde zich gesterkt door de overwinnning van Hitler. In Nederland woedde de Colijn-terreur. In 1933 maakte deze ex-koloniaal met een bom een einde aan de opstand van de beman¬ ning van de Zeven Provinciën, de hollandse Potemkin. In 1934 werden er pantserwagens, machinegeweren en granaatwerpers ingezet tegen amsterdamse werkelozen die in opstand waren gekomen. Ieder verder verzet leek zinloos. Toch werd dat verzet nog volop gebo¬ den. De weense arbeidersklasse ging strijdend ten onder tegen het regime van de katho-

■ s

I

lieke fascist Dolfuss. Ze hadden zich verschanst in hun eigen woningen, die tenslotte met kanonnen genomen moesten worden. Toen Franco ook van Spanje een fascisties land wilde maken kwamen de spaanse arbeiders in opstand om de coup te verijdelen. Uit al¬ lerlei landen vertrokken er mensen naar Spanje om, schouder aan schouder met hun spaanse kameraden, de fascisten in de Middellandse Zee te drijven. Franco werd gehol¬ pen door Hitler en Mussolini, de spaanse arbeiders daarentegen stonden prakties al¬ leen. De Sovjet-Unie stuurde wel wapens, maar die wapens kwamen alleen terecht bij hun eigen mensen, dat wil zeggen bij kommunisten. In ieder geval niet bij de anar- chistiese milities die ze het hardst nodig hadden. Engeland en Frankrijk knepen lie¬ ver een oogje toe en lieten de fascisten de spaanse Republiek langzaam vermoorden.

Het lang verwachte einde kwam in 1939. Engeland gooide het in 1938 nog op een ak¬ koordje met Hitler-Duitsland. Het zogenaamde Verdrag van Munchen offerde delen van Tjechoslowakije op. Engeland hoopte daarmee de honger van het roofzuchtige Duitsland te kunnen stillen. Dat bleek ijdele hoop. In 1939 brak dan eindelijk de Tweede We¬ reldoorlog uit, die eigenlijk al in 1936 in Spanje was begonnen. De duitse legers rukten Polen binnen. Oostenrijk en Tjechoslowakije waren toen al bezet. Stalin zag de bui hangen. Op het laatste nippertje werd nog het Stalin-Hitler-pact gesloten. Stalin hoopte daardoor uitstel te krijgen om de verdediging te organiseren. Polen werd on¬ dertussen verdeeld tussen de twee grootmachten.

De gehele jaren dertig door is de arbeidersklasse steeds verder in het defensief ge¬ drongen door haar doodsvijand het fascisme. Gewapende akties van het weense en spaan¬ se proletariaat en de volksfrontregeringen van Spanje en Frankrijk hebben het gevaar niet kunnen keren. Het fascisme en de Tweede Wereldoorlog betekenden naast de enorme vernietiging van mensenlevens, tevens de vernietiging van de georganiseerde arbei¬ dersbeweging en het socialisme.

■ ROTTERDAM VOOR DE OORLOG

Bram van de Haterd - novelle In het jaar 1910 werd Frans geboren in een zwarte volksstraat van de havenstad Rot¬ terdam. Het was een sombere wijk, waarvan de scheve huizen zich aanéén regen tot één klomp armoede, waarin een klasse mensen hun leven moesten rekken, uitzichtloos en mo- notoom, omdat zij niets anders dan hun handen bezaten!

Zo was het ook in het grote gezin boven een lorrenpakhuis, waar Frans zijn eerste gil gaf! De vader van Frans was een man, die zich moeilijk kon handhaven. Hij bezat een groot vrijheidsgevoel, was opvliegend van aard en zijn ziel werd verteerd door aller-

I “De Laantjes" op Rotterdam-Zuid.

lei emoties. Echter op het menselijke vlak was hij zo week als was, als er onrecht werd gedaan aan wie dan ook! Om in het onderhoud van zijn gezin te voorzien ventte hij met textiel langs de dorpen, welke om de stad lagen. Vaak ging hij daar heen met de boot van Fop Smit, welke lag aan het Oude Hoofd in de Maas. Maar dikwijls ging hij ook te voet. Bolnes, Slikkeveer, Oudekerk aan de IJssel, Kro-lingseveer en Zevenhuizen waren voor hem een begrip, daar stond hij bekend als de Lapjesman. Uren liep hij langs de boerenhuisjes van dagloners om z'n kost te verdienen. Als hij moe was streek hij neer op een grasveld onder de bomen en droomde hij van een betere maatschappij, waarvan hij overtuigd was, dat die eens zou komen! Hij was aanhanger van Domela Nieu¬ wenhuis. Thuis was hij ongenietbaar, vloekte op alles wat gezagsdrager of ambtenaar was en als hij geen gelijk kreeg zwoer hij, dat de straatstenen nog na zijn dood o- ver hem zouden spreken.

Frans z 'n moeder was een lijdzame vrouw, die de uitbarstingen van haar man gelaten over zich heen liet gaan, zij kookte, waste en ploeterde met een grenzeloos geduld en ging zonder morren haar moeizame gang tussen uitdrager en lommerd, de moed verloor ze nooit. In dit wereldje groeide Frans op. Hij speelde met stukjes hout in een modder¬ poel of goot en doorstond alle kinderziektes. Hij was wat angstig van aard en zag al¬ tijd schimmenspel op vliering en plat in zijn kinderfantasie! De schorre roep van de

■ 10

straatventer op de late avond kon hem ontstemmen. De lange uithaal van zeeeeeeelandse mossele, allemaal groooote of Nieuwsblad bleef altijd lang in hem nagalmen! Achter het raam kon hij uren staren naar de gaslantaarns, die mistroostig pinkten in de don¬ kere verte. Eet was alsof hij de tragiek van z'n omgeving aanvoelde, maar hij was te klein om het te beseffen.

Toen in 1914 de eerste wereldoorlog uitbrak leerde Frans de strijd om het bestaan kennen. Die oorlogsjaren werden overschaduwd door zorg en pijn. Het geklepper van le¬ pels of vorken op de bodem van de etenspan moet wel een manifestatie zijn geweest van de honger! Hij stond urenlang in de rij voor hart en kopvlees en schooierde over de markten en veilingen voor afval om z'n honger te stillen. Hij sloot zich aan bij lot¬ genootjes, die allen in voddige kleren gehuld waren. In hun smoezelige bleke gezicht¬ jes flonkerden brutale ogen, welke zochten naar de begeerlijke dingen die zij tekort kwamen in hun bestaan! Met platgedrukte neuzen tegen de ramen van de banketbakkers snakten zij naar al dat lekkers, dat zo lokkend geëtaleerd stond, dat zij zich niet meer konden beheersen. Dan gooiden ze de winkeldeur open en deden een greep uit het gebak en holden dan door de stegen om op een stil plekje te smullen van de buit, die zij hadden bemachtigd. Ook achter marktkramen hielden zij zich argeloos op, om op een onbewaakt ogenblik toe te slaan. Zij konden niets laten liggen dan gloeiend ijzer en wat vastgeschroefd was. Menige trap en draai om de oren was hun deel en de dreiging van het opvoedingsgesticht hing angstig, als het zwaard van Damocles boven hun hoofd. Deze jaren van schiftig leven werden diep in zijn kinderziel gegrift! De tijd kwam, dat Frans naar de lagere school moest. Het Was de haveloze school, waar de kinderen van het lompen-proletariaat naar toe gingen. Daar kreeg hij een klompenkaart, een bon voor de eetzaal, kreeg verder wat eenvoudig onderwijs en leerde vaderlandse lied¬ jes zingen. En het hoogtepunt van het jaar was een schoolreisje met de boot naar Hoek van Holland, waar d.e kinderen maanden van te voren over zongen: "Wij gaan naar Hoek van Holland toe, een mooie dag naar buiten, Kap laat je stoomfluit fluiten!" of "Het is feest, 't is vrolijk feest, vakantiekinderfeest! Wij ga.an vandaag naar buiten, naar bos en naar de hei. Wij gaan naar strand en duinen en daarom zijn we blij. Het is feest, ja het is feest, vakantiekinderfeest!" of "Hoezee de dag is aangebroken, enz. " Dat zingen ging altijd met overgave en uit volle borst. Dan mocht Frans de vlag dragen, omdat hij lang uit de krachten was gegroeid en dus boven alles uit stak. Frans voelde zich dan groot, gewichtig en geweldig en d.acht aan een held uit het één of andere kinderboek, dat hij gelezen had. Verder nam hij van school niet veel mee, hij bleef weken achtereen van school weg, puzzeren noemden we dat toen. De school be¬ klemde hem, geen enkele onderwijzer begeleidde hem omdat ze van boven niet wijzer wa¬ ren! Vaak ging hij met zijn vader mee om te venten met handdoeken en sokken. Dan hoorde hij gelijk hoe zijn vader stond te liegen over de heerlijkheid van z 'n gezin, waar het geloof en de liefde heersten. Dat deed hij dan om een goede indruk te maken bij de christelijke boeren en om zodoende zijn handel makkelijker te slijten. Maar Frans wist wel beter!

De uitbarstingen thuis, het hoongelach en de vuistslagen waren voor hem de oorzaak, dat hij wegvluchtte uit de benauwde buurt om dan door de havens te dolen, achter op¬ slagplaats en veem. Hij staarde dan naar de zeeschepen, die daar langs de kaden of op stroom lagen en een wereld ging voor hem open, en een vreemd gevoel van verlangen werd in hem wakker! Als hij dan weer thuiskwam in de pijpela, kwam alles in hem in opstand om zijn isolie te verbreken. Maar Fransje bleef machteloos tot dat hij van school werd getrapt. Er kwam een kentering in zijn bestaan, hij moest dan maar een baas gaan zoeken werd er geopperd en 's avonds keek zijn vader in de krant onder de kleine advertenties. Een vak moest hij leren was de algemene opinie, een goed vakman konden ze altijd gebruiken, dat gaf brood op de plank! De beslissing was gevallen op leerling-meubel-stoffeerder, die werd tenminste gevraagd. Vader zat bij de kachel kommen thee te slurpen en gelijk te oreren over het mooie vak, waar je altijd dienst¬ baar kon zijn en met een élan, alsof hij voor een politieke vergadering stond, kwam hij met allerlei voorbeelden, waarin hij het meest zichzelf zag. Kleine baasjes die op zolders of in keldertjes voor zichzelf werkten en die een goeie boterham verdien¬ den, die zelfstandig hun leven konden inrichten. Zij konden vrij nemen en uitslapen zoveel als zij zelf graag wilden en zelfs in het bos gaan wandelen, als zij daaraan behoefte hadden. Met deze geestelijke wartaal werd Frans, die niet eens de lagere school had doorlopen, het leven ingestuurd, waarin hij dan maar zelf zijn weg moest weten te vinden. Zo ging hij dan 's maandagsmorgens met een pakje brood onder zijn arm naar een keldertje op de Boezemsingel bij de Veemarkt, waar zijn gereedschap al op hem lag te wachten om dat te leren hanteren en waarmee hij twee gulden in de week

11 ■

zou gaan verdienen.

Maar dat viel allemaal anders uit. Hij werd als sjouwertje gebruikt en kruiste uren¬ lang met de lattenwagen door de stad nao.r de klanten. Als dat dan was gedaan moest hij in het krijnhok krijn draaien tot ie van de stof niets meer kon zien. Manusje- van-alles moest het kippenhok schoonmaken, de vloer aanvegen en als er dan een uurtje over was mocht hij de singels in de stoelen slaan. De enigste vreugde was, wanneer hij 's avonds voor mevrouw boodschappen mocht doen wat hem steevast 5 centen ople¬ verde. Daar ging hij dan koekkruimels voor kopen op de Hoge Boezem, waar hij een gro¬ te zak kreeg. Dan vrat hij zich te barsten en thuis sprak hij nergens over.

Frans werd een zwijgzaam ventje maar er ging veel in hem om. 's Avonds speelde hij op straat diefje-met-verlos, voetbalde in de nauwe straten en speelde in het donker ver¬ boden spelletjes met de meisjes uit de buurt. Argeloos,probleemloos en natuurlijk verliepen zo z 'n jongensjaren. Het gezin had zich in de loop der jaren uitgebreid en het was er niet beter op geworden. Het liep uit de hand, de ouders wisten met de vele kinderen geen weg meer en er was niemand, die hun armoede op kon vangen, beho.lve de liefdadigheid van de kerkelijke instellingen, waar zij echter niets van kregen, omdat zij heidenen waren. Daarom moest Frans altijd de afgedankte kleren van zijn grotere broers dragen, wat hem een minderwaardigheidscomplex bezorgde. Met een te lange jas of broek voelde hij zich onwennig, voelde hij zich een Paljas! Om als Pias gebruikt te worden dat griefde hem tot in zijn binnenste, hij ondervond dit als een aanslag op zijn persoonlijkheid. Zaterdags ging hij altijd naar de markt, waar hij van zijn ka¬ rig zakgeld puddinkjes, ijsjes of wat snoeperij kocht. Maar het liefst zat hij 's za¬ terdags in het Ooster Theater op de voorste rij van de liefdesfilms te genieten, dan smolt hij weg in deze erotiek, hij begon naar de meisjes te kijken. Hij groeide uit tot een grote knul met een eigen wil en een eigen mening, hij wilde het ouderlijk huis gaan verlaten.

Het was in het jaar 1929, in geheel Europa zette de crisis door met als gevolg lange rijen werkelozen voor de kantoren van Maatschappelijk Hulpbetoon. Massa's mensen lie¬ pen doelloos op straat, ze verpauperden snel. Ze hielden honger-demonstraties en bloederige vergaderingen. De slechte tijd had ook zijn terugslag op de stoffeerderij- tjes, die als sneeuw voor de zon verdwenen. Ook Frans kwijnde weg in de duffe sfeer en lucht van petroleumlampen, stoelrompen, gonje, krijn en weeë lijmpotten, die als rotte vis stonken! Als echte Hollandse jongen ging zijn verlangen uit naar de zee, waarvan hij al geruime tijd droomde. Op een avond kwam hij er thuis mee op de prop¬ pen, hij wilde gaan varen. Frans 1 vader die zoals altijd achter de kachel zat te mop¬ peren veerde overeind en sprak er onbeheerst zijn banvloek over uit. Dit gesprek zou hem z'n leven lang bijblijven. Zijn zoon zeeman worden? Zijn mooie vak verlaten? En in felle kleuren schilderde hij het beeld van een zeeman, die zich ophoudt in obscure kroegen, zich vol laat lopen met alkohol en dan afgaat op het roze schijnsel van de

■ 12

lampjes waar achter lichtekooien op hun klantjes wachten om dan later als rot hout te stranden in de één of andere uithoek van een havenwijk als uitvaagsel van de maat¬ schappij en dikwijls nog met een venerische ziekte! Hoe zijn vader aan deze waanzin¬ nige ideeën kwam wist Frans niet, mogelijk had hij dit ergens in een boek gelezen, maar hoe dan ook Frans zette zijn wil door en monsterde bij de Holland-Amerika-lijn op de "Rotterdam" in de algemene dienst. De accommodatie was verouderd en slecht, er sliepen in de voorpiek zo'n honderddertig man, allemaal op stapelbedden. De gehele dag stond hij in de pantry borden te wassen en deed zich te goed aan de etensresten die de bedienden terug brachten van de rijk voorziene tafels. In New York sjouwde hij de koffers van de passagiers van boord, wat hem aardig wat fooi opleverde. 's Avonds hing hij in het dok over de railing of ging in Hoboken naar het Christelijk Zeemans¬ huis voor een praatje en een plaatje. Ondanks alles beviel de zee hem stukken beter dan de stoffige kelder waarin hij had gewerkt. Maar na verloop van tijd ging hem die

Steeg aan de Baan. Foto van een arbeidersfotograaf.

regelmatige reis Rotterdam - New York en weer terug toch vervelen, hij wilde meer van de wereld zien, hij wilde op de wilde vaart en zo monsterde hij aan op de "Spring¬ fontein" , een boot die op Zuid-Afrika voer. De vader van Frans, die gedacht had, dat hij wel spoedig genoeg zou krijgen van het varen, kreeg in de gaten, dat Frans een echte zeeman aan het worden was en dat nu wilde hij voorgoed de grond in boren, het¬ geen hem jammergenoeg nog lukte ook. Aan de Keilerhaven was hij stiekum aan boord ge¬ komen en had hij gesmoesd met het hogere personeel en daarbij een dramatisch verhaal opgehangen dat Frans z 'n moeder zou sterven van verdriet als hij zeeman bleef. Dit in tranen vertelde verhaal viel in goede aarde bij de heren officieren en ze beloofden dat ze Frans wel even van het varen zouden genezen. Op volle zee begon de pret, alles wat Frans deed was al bijvoorbaat fout, hij werd vernederd tot in de afgrond toe. Fro.ns totaal van slag en volkomen ontnuchterd besloot in de eerste de beste haven van boord weg te lopen. Dat gebeurde toen in de haven van Bremen. Zo onopvallend mogelijk liep hij 's morgens in alle vroegte van boord zonder maar iets mee te nemen en zo ging hij met slechts een paar centen op zak richting Holland. Veertien dagen lang zwierf hij door Duitsland, toen werd hij opgepikt aan de grens, dat gebeurde op de stoep van het stadhuis te Oldenzaal, de marechaussee ontfermde zich over de totaal verwaarloosde jongen! Na zijn verhaal gedaan te hebben ging Frans de volgende dag op

transport naar Rotterdam, na een nacht doorgebracht te hebben in een eet onder het stadhuis. In Rotterdam werd bij de politie de zaak vlot af gehandeld. Frans was deser¬ teur, er werd proces-verbaal gemaakt en hij moest zijn straf maar afwachten, hetgeen niet lang op zich deed wachten. Gezien zijn jeugdige leeftijd mocht hij gedurende 3 jaar niet meer varen en zo kwam een einde aan zijn zeemansschap en vader had zodoende zijn zin!

Nu stond de stoffeerderij weer voor hem open, keldertjes en zoldertjes waren de werk¬ plaatsen, waar Frans zijn brood kon verdienen. De baas, die het meeste betaalde, daar werkte hij en deed zodoende aardig wat ervaring op. Als stukwerker werd hij een ware duizendpoot. Hoe meer zakgeld hij verdiend.e, zo te vrolijker waren de zaterdagavon¬ den, waar hij in de kroegen zijn zuurverdiende geld er door joeg met meisjes, die het ook niet al te nauw namen. Menige nacht bleef Frans van huis weg, nachten die hij doorbracht bij de één of andere lichtekooi, het ging er werkelijk woest aan toe. Dat kostte natuurlijk scheppen geld, daar was niet tegenaan te verdienen.

Op de straten werd het steeds drukker vanwege de werkelozen, bij duizenden werden ze de bedrijven uitgegooid. Doelloos slenterden zij over straat. De rijen voor Maat¬ schappelijk Hulpbetoon en crisiscommité werden langer en langer. Ook Frans kwam zon¬ der werk en zakte mee in het moeras van het nietsdoen en het leeglopen. Overdag kwam hij wel in de Christelijke Clubhuizen, die openstonden voor de jongeren, daar kon je dammen of schaken of andere spelletjes doen, zodoende hielden ze de jeugd een beetje bezig. Daar kregen ze 's morgens koffie, ook waren ze niet scheutig met christelijke praatjes waarvoor de jongens weinig interesse hadden. Hun geest stond, meer open voor de materie en om dit te krijgen zochten de jongens elkander op in deze zaaltjes, daar werd van alles verhandeld, en gaven elkaar tips om aan geld te komen. Insluiping¬ en en kleine inbraken namen al gauw grotere omvang aan en dat werd beangstigend.. Ook Frans zakte langzaam maar zeker bergafwaarts, hij begon ook alle normen van mijn. en. dijn te verliezen. Hun grote slag zou een inbraak worden in Waalwijk in de provincie Noord Brabant. Zij gingen met z'n drieën Joop, Arie en Frans met de boot naar Waal¬ wijk. Het was een mooie zonnige middag en op het water wo.s het heerlijk en zo ging het langs vredige dorpjes, welke heerlijk in het zonnetje lagen te dromen. Ook de jongens droomde mee, maar dan over het slagen van hun kraak.

Toen zij 's avonds in het stadje aankwamen gingen zij eerst de zaak eens. goed verken¬ nen, het was nog te vroeg om toe te slaan. Om de tijd te doden gingen zij naar d.e film, Trader Horn werd er gespeeld en zo wachtten ze de nacht af. De bioscoop, ging laat uit en toen het volk weg was lagen de straten er eenzaam en verlaten bij. Toen werd er kordaat opgetreden, nu zonder angst of twijfel. Met z 'n tweeën kropen ze. door het tuimelraam van de juwelierswinkel naar binnen en namen zoveel mogelijk mee in do¬ zen wat van hun gade was. Het lot wilde, dat een dorpsbewoner in de post. van de deur stond en alles voor zijn neus zag afspelen. Toen de jongens de winkel uit kwamen lie¬ pen ze uitdagend vlak langs hem heen, maar de man zei niets, zeker uit angst voor de gevolgen, die zeker niet uitgebleven waren! Frans liep met de jongens het bos in en daar werd beraadslaagd, wat verder gebeuren moest. Er werd veel overwogen, maar ten¬ slotte kwamen ze tot het besluit om 's morgens met de eerste bus zo tussen de arbei¬ ders naar 's-Rertogenbosch te gaan. Alles verliep voorspoedig en in een café werd erom gedobbeld wie met de buit naar Rotterdam zou gaan. Arie was de pineut, maar zwoer dat hij de zaak keurig zou afwerken, maar dat liep echter anders uit! Toen A- rie op het perron de marechaussee zag staan zakte de zenuwelijder ineen met als ge¬ volg, dat drie dagen later Frans met zijn gabbers in het Huis van Bewaring zaten, want Arie had als een blinde vink doorgeslagen. Na maanden voorarrest kwam tenslotte de uitspraak. Anderhalf jaar gingen ze de bajes in, een vrij milde straf omdat dit hun eerste veroordeling was.

In de gevangenis hield Frans zich bezig met lezen en nadenken. Hij kreeg, kritiek op het tehuis en de familie, waaruit hij was voortgekomen. Hij vond, dat. zijn ouders nooit bewust een gezin hadden gesticht zonder redelijk plan, maar zuiver biologisch samen waren gekropen. Het was zomaar gegaan zonder na te denken, zonder redelijk plan, nadenken deed Frans nu veel en nam zich voor alles anders en beter te doen en zeker niet zoveel kinderen op de wereld te schoppen. Als de potentie er is, is kin- derverwekken maar een klein kunstje, maar ze goed opvoeden, dat is nog wat anders.

Je moest ze wat meegeven in de maatschappij, als het ware goed gereedschap in handen geven, waarmee ze iets konden beginnen, waarmee ze kreatief konden bouwen aan een normaal bestaan. Dan hebben ze een basis voor geestelijk en stoffelijk leven, dan groeit een mens uit tot een persoonlijkheid, die volledig zichzelf kan zijn. In. theorie kwam Frans er wel achter, maar wat de toekomst zou brengen, dat zou hij moe-

■ 14

ten afwachten. Hij las veel zeer veel over maatschappelijke problemen, over het soci¬ alisme, maar ook de klassieken en filosofen kregen zijn aandacht. In de gevangenis kreeg hij onderwijs van de gevangenisonderwijzer, waarmee hij tevens lange gesprek¬ ken voerde over de maatschappij waarvan Frans vond, dat het een volledig gekkenhuis was, hetgeen de onderwijzer volkomen beaamde, maar er tevens bij opmerkte, dat als je het een beetje handig aanpakte, je er het heel goed kon hebbent Maar waaruit die wijsheid bestond en hoe je die moest gebruiken, dat werd nooit helemo.o.l duidelijk, dat heeft hij nooit precies verklaard. Ook tekende Frans veel, koppen van Domela Nieuwenhuis, Multatuli, Ghandi, Herman Heyermans en meer van die groten hingen in zijn cel, dat o.lles was daar mogelijk. Uit verveling was hij ook lid geworden van het christelijk zangkoortje, waar werd gezongen van het Hemelhuis en over het ouderlijk huis met zijn heilige hoekjes.

Zo deed hij ook mee aan uitvoeringen voor gevangenen. Hij begon zichzelf te ontdek¬ ken, in hem leefde geen boef, hetgeen ook de reklassering, waarmee hij nogal eens in de clinch lag, ontdekte. Zo kroop de tijd voort in alle eenzaamheid met als onderbre¬ king de kloptekens met andere celgenoten, dat gaf nog wat verzet. Anderhalf jaar is een hele tijd, het had hem niet verbitterd maar ook niet verbeterd, hij was wel be¬ wust geworden van zijn bestaan en wist dat zijn mogelijkheden beperkt waren, afhan¬ kelijk van de omstandigheden, waaraan hij als individu weinig kon veranderen. Wat zou de toekomst brengen, dat was zo moeilijk te voorspellen, hij wilde in elk geval proberen een meubelzaakje op te zetten, wanneer hij weer vrij kwam.

Toen de straftijd van Frans om was, nam hij afscheid van de direkteur. Hij kreeg een afrekening van het machinestikken, wat hij gedurende 18 maanden had gedaan, gedurende al die tijd had hij broeken zitten stikken voor de PTT voor enkele centen per stuk. Zodoende had hij wat zakcenten en kon daarmee iets extra's kopen in de cantine. Dat waren zo de lichtpuntjes in zijn geïsoleerd bestaan. Het batig saldo van de uitgaans- kas was dan ook niet om over no.ar huis te schrijven. "En Frans wat ga je nu doen" vroeg de direkteur terwijl hij hem onderzoekend aankeek. "Ben je van plan weer gauw terug te komen?" wilde hij weten. "Wie hier weer terugkomt, is volslagen gek" ant¬ woordde Frans zelfbewust. "Nu, dan ben ik zeker direkteur van een gekkenhuis, want de meesten komen toch heus terug" zei hij glimlachend. Frans maakte een afwerend gebaar, hem zouden ze nooit en te nimmer hier als recidivist terugzien! In de tijd dat Frans in het gevang zat, waren zijn ouders naar een betere buurt verhuisd. Daar zat hij dan voor het raam wat verwezen voor hem uit te staren, het was allemaal nog wat vreemd, hij moest weer even aan de nieuwe situatie wennen, hij acclimatiseerde echter vrij vlug en begon weer initiatief te nemen. Zo huurde hij in Kralingen een souterrain voor ƒ 2,50 per week, kocht wat houtwol, gonje en verder stoffeerdersmateriaal en ging voor enkele winkels werken. Hij wierp zich vol élan op zijn werk in de volle overtuiging dat hij nu slagen zou. Al gauw stond zijn werkplaats vol met rompen, die hij bekleden moest. Dag en nacht werkte hij en met de verdiensten liep het uit de kunst. Frans wilde er iets groots van maken, maar zijn vader toomde hem in. "Doe het rustig aan joh, als je je brood maar verdient" schamperde hij, maar van die wijze raadgevingen trok Frans zich weinig meer aan, hij trok zijn eigen baan! In de kroeg kwam Frans niet meer integendeel hij werd lid van een geheelonthouders-vereniging, waar hij een meisje leerde kennen uit een goed burgerlijk milieu. Zij woonde in Den Haag in een nieuwe wijk een nogal voorname buurt. Toen Frans kennis kwam maken, werd hij nogal sceptisch ontvangen, ze keken hem nogal argwanend aan. Een jongen uit zo'n groot gezin, daar lag geen zegen op en dan nog een klein baasje, dat leek hen hele¬ maal fout, die kleine zaakjes gingen allemaal over de kop, daar waren ze vast van overtuigd . Frans tilde niet zo zwaar aan al die bedenkingen, hij begreep wel, dat deze voortkwamen uit bezorgdheid voor hun dochter, ze waren bang, dat zij aan de één of andere tobberd zou blijven hangen. Het grote pluspunt was, dat hij geheelonthouder was, dat sprak in zijn voordeel, maar verder hielden ze hem toch argwanend in de ga¬ ten. Nee, Frans heeft nooit in de familie van zijn meisje het vertrouwen genoten, hij was en bleef een vreemde eend in de bijt, een dissonant in deze burgerlijke harmonie van stand en fatsoen.

Zo gingen de jaren voorbij zonder grote schokkende gebeurtenissen. Alleen de tijd werd slechter en slechter, de crisis vrat zich goed door en ook in Frans zijn werk was dit goed merkbaar. Hij zette echter door, hij was voor de drommel niet lui en wilde met zijn gezonde body keihard werken voor zijn bestaan. Hij wilde graag zo spoedig mogelijk gaan trouwen, maar in Den Haag wilde ze daar niets van horen, ze vonden zijn basis te zwak en de tijd te onzeker. Maar Frans was inmiddels 24 jaar ge¬ worden en verlangde naar een eigen huis en gezinsleven. Toen heeft Frans de fout ge-

13 ■

maakt, door zijn huwelijk te forceren, zij moesten gaan trouwen en daardoor kwam hij wel in de moeilijkheden te zitten. De familie was blij dat het allemaal buiten Den Haag zou gebeuren, dat was ver van hun bed en hun kennissen. Medewerking kreeg hij voor geen cent, wie zijn gat verbrandt moest maar op de blaren zitten, riepen ze in koor. Frans sloeg zich er echter dapper door, hij zette zijn sterke schouders er¬ onder, hem was niets teveel, hem zouden ze niet klein krijgen. In het zuiden van de stad huurde hij een huisje, richtte het in met het weinige wat ze hadden en ze voel¬ den zich gelukkig in hun eigen bedoening. Als hij van zijn werk thuiskwam, was het gezellig, zijn vrouw deed haar uiterste best er iets van te maken, ze zouden het best

Café Schnitger aan de Goudsesingel.

rooien samen. De huiselijke sfeer kreeg Frans te pakken! De goedkope meubeltjes, de schemerlampjes brachten sfeer en fleur in het huisje, het was een gezellige tijd, alles was in harmonie, met de liefde was het dik in orde, elke zaterdagavond koffie met krentenbrood, en zo nu en dan naar de één of andere suikerzoete film, dat was werkelijk een festijn voor dat jonge gezin! Toen het kind werd geboren was dit on- . danks alle zorgen toch een blijde gebeurtenis. Als je zo heerlijk jong bent, dan til je niet zo zwaar aan al die moeilijkheden, je zit barstens vol energie en kan dan nog bergen verzetten. Voor de baby waren ze erg zorgzaam, speelden ermee of liepen uren¬ lang met de kinderwagen door de natuur, waar ze de zon opzochten, om het kind te koesteren in de warmte in het licht. Van de familie hadden zij geen enkele steun, alleen maar bemoeizucht, ze wisten alles beter en a.lles zou wel zijn gegaan, wanneer er voldoende werk zou zijn gebleven en de verdiensten voldoende. Maar ook Frans werd het slachtoffer van de malaise, de winkeliers, waar hij voor werkte, klaagden steen . en been. Halve weken liep hij zich ko.pot om wat werk te krijgen en dikwijls moest hij dan voor een haastkarweitje tot in de nacht ploeteren voor een droge snee brood. Col¬ lega's, die van sociale zaken trokken verklaar den hem voor gek, dat hij maar bleef ploeteren en zijn lichaam afbeulen voor die uitbuiters, hij kon beter dat zaakje maa.r opdoeken en naar het maatschappelijk hulpbetoon gaan.

Maar Frans wist van geen opgeven, hij ging door, hij wilde slagen, maar tenslotte ging ook hij door de knieën en wendde zich tot maatschappelijk hulpbetoon. Dit werd. in meer dan één opzicht een zeer smartelijke ervaring. Het kommentaar van de familie was, dat zij dit allang hadden zien aankomen en dat ook hij in het moeras van de wer¬ keloosheid zou terecht komen. Dit gaf hem een geduchte knauw, hij zag geen toekomst meer, alleen nog maar leeglopen en langzaam maar zeker verpauperen. Frans werd op¬ standig en kreeg een ho.at aan alles wat ambtenaar was! De ambtenaren van sociale za¬ ken gedroegen zich dan ook zo, of ze als ongevoelige robots aan vivisectie bezig wa

ren. Ze sneden als het ware in je vlees, ze analyseerden je zieleleven, je werd be¬ studeerd, of je nog ergens nuttig kon zijn. Zij gingen grof en brutaal te werk, ze moesten alles van je weten van a tot z, van bed tot keukenkast en je was machteloos, want wilde je de hongersnood van je gezinnetje afwenden dan moest je wel antwoorden, anders kreeg je geen uitkering. Het was een luguber en sadistisch spel dat werd ge¬ speeld. Wanneer je nog iets wilde versieren buiten je uitkering om, een klein karwei¬ tje om iets extra 's te kunnen kopen, dan moest je oppassen voor je buren, want spio¬ nage en verraad was schering en inslag. De mensen gleden af op het hellende vlak van de misdaad.

Het werden spannende jaren van vechten om menselijke waarden. Frans liep mee in de¬ monstraties en optochten, ook las hij veel linkse literatuur. Hij bezocht talrijke vergaderingen, zij wilden stoottroepen vormen als stuwkracht naar een betere wereld! Maar ook dit werd een grote desillusie, want Frans merkte al gauw, dat er veel ja¬ lousie en rivaliteit was en dat het streven naar macht en populariteit een grote rol speelde. Hij begon in te zien, dat eigenbelang hoogtij vierde en de mens nog niet ge¬ schikt was voor het ware socialisme of andere menselijke verhoudingen. Voor men daar¬ aan toe was, dat kon nog menselevens duren, voor hem was daar geen twijfel meer aan, dat was zeker weten. Zo keerde hij de politiek de rug toe, hij schreef geen stimu¬ lerende artikelen meer in arbeidersblaadjes, declameerde geen gedichten meer op ver¬ gaderingen, hij besloot de levensvraagstukken te gaan bestuderen, maar nu als de man langs de oever. De filosofie kreeg zijn aandacht en zo verdiepte hij zich in vele klassieken en dit bevredigde hem meer, dan al dat oeverloos en vruchteloos gezwam in de partijpolitiek, wat uiteindelijk van nul en geen waarde bleek. Frans werd een in¬ dividualist, hij wilde voor zichzelf het geluk zoeken. Hij wilde niet worden uitge¬ buit om later aan een boom te bengelen, hij dacht na over het mooie van zijn eigen leven. Hij zocht de natuur op en zijn vrijheid beschouwde hij als het hoogste goed en hij zou trots zijn armoede met zijn gezinnetje rustig en gelukkig hebben geleefd als ze hem maar verder ongemoeid hadden gelaten. Maar de maatschappij leende zich hier niet voor en dus werd Frans niet met rust gelaten, hij moest naar de werkverschaf¬ fing. Dit was wel het laatste wat hij wilde en hij agiteerde daar heftig tegen, het kostte hem een zware strijd om daar onderuit te komen. Het lukte hem tenslotte door een pamflet te laten drukken over "Slavernij in Holland". Hij viel weer terug in arm¬ zalige steun. Door al die aantijgingen van het ambtenarenkorps, die steeds maar in¬ greep in zijn leven, kwamen er moeilijkheden in het huwelijk van Frans. Heftige to¬ nelen speelden zich af in het eens zo gelukkige gezinnetje.

In mei 1940 staken de fascistiese horden ook onze grenzen over om ook hier dood en verderf te zaaien. De nacht viel over geheel Europa en het gezin van Frans werd mee¬ getrokken in deze duisternis. Ze gedroegen zich als barbaren en alles wat bij de men■

sen latent aanwezig was geweest aan wreedheid, egoïsme, machtswellust kwam nu naar voren. Er waren nog weinig lichtpunten te zien, het werd een donkere, droevige nacht, waarin een ieder tenslotte uit was op handhaving van zichzelf. Alles was mogelijk, alles werd getolereerd!

Bewoners van het Schoorsteenvegershofje aan de Goudseweg ca. 1922.

Kees

Rotterdam ho.d toen een centrum en dat kon je kenmerken door Hoogstraat, Goudsesingel met aan het eind het Oostplein, waar de marinierskazerne was. Aan de andere kant had je Ó.e Coolsingel en de Binnenweg. Daar had. je volksbuurten, aan die Goudsesingel do.ar had je volksbuurten met hele smalle steegjes, Breestraat, Lo.nge Lijnstraat, Vogelen¬ zang, Nieuwe Markt, Prinsenstraat, Lange Baanstraat, daar woonden de armen van Rotter¬ dam. Dat waren steegjes waar de ene buur naar de andere buur kon overreiken naar de and.ere kant van de steeg, je kon elkaar een handje geven bij wijze van spreken , zo nauw waren die steegjes. Daar werd de was gedroogd aan de buitenkant van d.e steeg. Daar werd de buurvrouw om zout gevraagd als er geen zout meer in huis was of •een beetje suiker. Er was een sociaal leven in zo'n buurt. Don werd er op zomeravonden, omdat de huizen zo klein waren, de tafel buiten gezet en dan werd er gediskussieerd en dan werd er ook gekaart en er werden gesprekken gevoerd. Er werden bonen a,fgehaald voor de groentebedrijven. Er werden peulvruchten en uien schoongemaakt en erwten ge¬ lezen voor de grote veembedrijven. Dan werden er grote balen erwten naa,r die huizen toe gebracht. Dan zaten die vrouwen daar erwten te lezen, de slechte erwten er uit halen. Daar kregen ze heel erg weinig geld voor. Uitjes inmaken voor de irmao.kfo.brie- ken. Dan liepen de tranen over d.ie vrouwen d'r gezicht, niet va.n het verdriet mao.r vanwege die uien.

WOnüM IN ROTTERDAM ■

Rotterdam is oorspronkelijk een vissersdorp. Dat is tot ver in de vorige eeuw zo ge¬ bleven. Er werd v/el gehandeld met Engeland en Duitsland, maar die handel blijft be¬ perkt vanwege de slechte verbindingen.

Omstreeks het midden van de vorige eeuw telt Rotterdam zo'n 90.000 inwoners. De ene helft v/oont in de binnenstad, de andere helft in wat de polderstad wordt genoemd. De stad Rotterdam v/as toendertijd beperkt tot v/at men de oude stadsdriehoek noemt. Deze stadsdriehoek wordt gevormd door de Coolsingel, de Goudsesingel en de Maas. De rijken hadden hun "optrekjes" aan de Prins Hendrikkade, de Wijnhaven, de Westerstraat, de Maasstraat en de Parklaan, Hun "buitenhuisjes" staan langs de Schie, in Kralingen en op Katendrecht. Dat was toen nog allemaal platteland. De armen huizen in de krotten-

19 ■

wijken, in het Zandstraatkwartier, bij de Schiedamsedijk en de Goudsesingel. Ze le¬ ven in benauwde hofjes en steegjes waar geen licht of lucht doordrong en waar riole¬ ring, straatverlichting of bestrating volledig ontbrak. Buiten de ^tadsv/allen zijn ook al woonwijken neergekwakt. Een ambtelijk rapport van 1855 maakt althans melding van een "verward, als bij toeval neergeworpen huizental, met nauwe stegen, spelonken voor allerlei misdrijven, poelen vol.ongezondheid".

Vanaf 1860 begint het allemaal te veranderen. Er worden plannen gesmeed om Rotterdam om te bouwen tot een haven- en industriestad. Het kapitaal werpt zich op de stad. L.Pincoffs, een zakenman, zou haar beste pleitbezorger worden. In 1863 stelt hij een plan op voor stadsuitbreiding op Feyenoord. In 1872 is hij oprichter van de Rotter¬ damse Handels Vereniging (RHV). Die RHV gaat op Feyenoord ook havens graven. Dat worden de Binnenhaven en de Entrepothaven. Daarna is het afgelopen met Pincoffs, hij gaat failliet. De havenaanleg zou overgenomen worden door de gemeente. In diezelfde tijd wordt er begonnen met het graven van de Nieuwe Waterweg. Omstreeks 1885 is deze ook werkelijk bruikbaar voor grote stoomschepen. Er komt een spoorwegverbinding met België en Frankrijk. Station Delftsepoort en de Maasbruggen worden gebouwd. Allerlei sloten, grachten en singels in de binnenstad v/orden gedempt, de Botersloot, de Ge¬ dempte Binnenrotte en de Coolsingel zijn daar voorbeelden van. Rond 1900 worden de Rijn- en Maashaven gegraven. Voor de Rijnhaven moeten 800 huizen van het dorp Katen- drecht wijken. Voor het bedrijfsleven wordt Rotterdam opeens interessant. 1890 ver¬ plaatst Van den Bergh zijn margarinefabriek naar Rotterdam. In 1902 wordt de Rotter¬ damse Droogdok Maatschappij opgericht. Maar'er waren nog veel meer bedrijven zoals: Piet Smit, Wilton, Van der Lugt, Burgerhout, Swarttouw en Thomsen. De oude bourgeoisie wordt aangevuld met vers bloed. De nieuwe fabrieken, werven en vemen worden bevolkt door nieuwe arbeidskrachten gerekruteerd op het platteland van Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Brabant. Van 1878 tot 1895 heerst er een landbouwcrisis. Veel landarbeiders worden werkeloos en trekken naar de stad om daar werk te zoeken. Deze ongeschoolde krachten komen vaak in de haven terecht, maar er v/as werk voor nog veel meer mensen. In de bruggenbouw, in de metaal en als metselaar en timmerman in de woningbouw. Want al deze nieuwe arbeidskrachten moesten ook nog eens een keertje ondergebracht v/orden. De oude binnenstad kon lang niet alle nieuwkomers opnemen. Buiten de oude stadsdrie¬ hoek v/erden kompleet nieuwe v/oonwijken uit de grond gestampt. Het bouwen van huizen was volledig in particuliere handen. De grond buiten het centrum was goedkoop. De huizen werden opgetrokken uit het slechtste materiaal. Soms werd zelfs het sloophout uit de oude huizen gebruikt. Dat alles levert natuurlijk flink veel geld op. Eind vo¬ rige eeuw verrezen zo v/oonwi jken als Croosv/ijk, het Oude Noorden en Kralingen op de Rechter Maasoever. Op zuid verrijst een hele proletenstad van grauwe v/oonv/ijken door¬ sneden door spoor- en tramwegen. De wijken Feyenoord, Katendrecht, Bloemhof en Char- lois vormen een keten van armoe-buurten. Om de grond bouwrijp te maken wordt vaak de bagger uit de havens gebruikt. De huizen die rond 1900 gebouwd worden zijn piepklein. Ze hebben vaak maar één woonkamer, met in die v/oonkamer twee bedsteden en een kast- keuken. Op de gang is een w.c, die door meerdere gezinnen gebruikt wordt. Dit zijn de zogenaamde "alkoofwoningen". Ze v/orden rug aan rug gebouwd. Zo’n 40% van de rot¬ terdammers v/oont in een huis met maar één of tv/ee kamers en dan vaak met grote ge¬ zinnen. De mensen slapen in bedsteden zonder ramen of ventilatie. De huizen zijn bedompt, de v/.c.’s stinken en het ongedierte tiert v/elig. Pas in 1937 wordt de al¬ koof definitief verboden. In 1902 komt de woningwet tot stand. Maar Rotterdam zou daar na de Eerste Wereldoorlog pas v/at van merken. Die woningwet regelt o.a. de over- heids- en gemeentesubsidie voor v/oningbouw. Na de Eerste Wereldoorlog v/orden veel projekten in opdracht van zogenaamde woningbouv/corporaties of de gemeentelijke v/o- ningdienst uitgevoerd. In 1916 wordt met het tuindorp Vreewijk begonnen. Het is een eerste vorm van sociale v/oningbouw. Het zijn allemaal lage huisjes van één verdieping met een zolder. De v/ijk ziet er knus uit, met veel groen en kleine singels. Op de Rechter Maasoever wordt in Spangen met zogenaamde v/oningbouw voor arbeiders begonnen. Dit is allemaal in de jaren '20. Die nieuwbouw is in het begin alleen maar weggelegd voor de betere standen, de onderwijzers en politieagenten, maar niet voor de havenar¬ beider of de v/erkeloze.

Als de crisis inzet v/ordt er opnieuw veel gebouwd. De tijd is dan gunstig voor het kapitaal om te beleggen in onroerend goed. Maar het moeten wel dure huizen zijn, an¬ ders levert het niks op. Zo ontstaan wijken als Blijdorp en Bergpolder voor de meer gegoede burgerij, die het voor gezien houdt in het centrum. In deze buurten verrijzen ook de eerste flats. Die flats lossen het probleem van de hoge grondprijzen op, bo¬ vendien kunnen ze in serie gebouwd worden waardoor het ook v/eer goedkoper wordt. Zo

1 20

wordt er steeds verder van het centrum afgebouwd.

Rotterdam met zijn wereldhaven moet natuurlijk ook wereldstad worden. Onder burge¬ meester Zimmerman, die in 1906 het roer overnam, is daarmee begonnen. Een wereldstad houdt in dat er een zakencentrum moet komen, wat gemakkelijk te bereiken is. Daar¬ voor moeten allerlei grachten gedempt worden en van smalle straten moeten brede bou¬ levards gemaakt v/orden. Krottenwijken moeten platgegooid worden voor kantoren. De grondprijzen in het centrum stijgen en er wordt druk gespekuleerd. Het Zandstraat- kwartier wordt gesloopt voor een nieuw stadhuis en een postkantoor. De buurtbewoners worden verdreven naar andere krotten of de dure nieuwbouw. Naast het postkantoor ver¬ rijst het nieuwe beursgebouw. Er worden plannen gemaakt om een einde te maken aan de zogenaamde verkeerschaos op het Hofplein. Vlak voor de oorlog wordt nog eventjes de Delftse Poort gesloopt;. In 1927 ontwerpt de direkteur van plaatselijke werken Witte- veen een uitbreidingsplan voor Groot—Rotterdam. Dit plan blijft richtlijn tot 1940.

Na 1945 kan Witteveen opnieuw aan de slag. Er wordt hem gevraagd een plan te maken voor de wederopbouw van het centrum. Hij kan met een schone lei beginnen. Alleen het stadhuis, het postkantoor en de Beurs, dè prestige objekten van voor de oorlog, staan er nog. Wat vernield is door duitse bommen zou vroeg of laat toch door de sloopkogel zijn verwoest.

Meereke

We woonden in de Oudaenstraat. Dat is allemaal met het bombardement weggegaan, Do,t was o,llemaal piepklein. Een piepklein winkeltje met een piepklein komertje er ach¬ ter, Dao.r achter was nog een kamertje, met een keuken en een bedstede er in. Daar moesten we met z 'n vieren in leven. Eet was ontzettend klein. Ik denk dat het winkel¬ tje twee en een halve meter was en Wat daar achter zat was ook niet veel groter. Je had een achterkamertje met een fornuis en een gootsteentje er naast en een bedstede en daar sliepen mijn broertje en ik. Alles moest in dat kleine kamertje gebeuren. Nou dan had je eerst het winkeltje en dan dat kamertje en daar stond een kastje en daar zat het geld in wat we dan met die klompen verdienden. Je kwam door de winkel en dan moest je drie treetjes af. Eet wo.s ontzettend klein allemaal. Dat keukenkamertje ook, je had een kastje in de hoek en dan dat fornuisje en dat gootsteentje. Enkel maar zo’n klein gootsteentje waar zo'n één-pitsgasstelletje kon sto,an. En daar zat nog een bedstede in, waar wij met z 'n tweetjes sliepen, mijn broer en ik. En daar hebben we dus vier jaar gewoond. Toen kwamen er nog een pa.ar klompenwinkeltjes bij, die. zaten dichter bij de Veemarkt, bij de boeren. Toen ging mijn moeder over de kop. Mijn vader dronk verschrikkelijk. Die was zaterdag, zondag, maandag eeuwig dronken.. En knokken en vechten. Daar heb ik hele slechte herinneringen aan, ik kan me van die tijd geen enkel plezier-beleven herinneren. Altijd mao.r ruzie en vechten, want hij moest geld.

2i m

hebben voor de kroeg.

Nou en toen was dat winkeltje over de kop, ik zeg altijd, maar "lekker verzopen". We zijn toen nao.r een bovenhuis gegaan, do.ar woonden we net en toen is er ingebroken. Mijn vader is toen gestorven, do,t was in 1918, Ik ben in '09 geboren dus ik was negen jaar. Toen was mijn moeder weduwe. Vroeger kregen de mensen geen geld. Mijn vader en moeder wo.ren op hun beurt nog christelijk. Wij moesten naar zondo.gsschool. Da.t was bio mij altijd tegen het zere been, ik ging nooit. Ik was bepaald ook al een kreng. Ik was toen zes jaar. Je had in de Generaal van der Heijdenstraat een school wao,r dat godsdienstonderwijs werd gegeven. Maar dan was je ook twee uur weg hè. Ik ging er bijna nooit naar toe. Dan gingen we op het hoekje van de Generao.l van der Heijden¬ straat en de Goudserijweg iedere keer kijken of die zondags school uit ging. Dan kwamen die kinderen er uit en aan d,e deur werden versjes uitgedeeld, dan holde ik er naar toe en dan pikte ik zo'n versje. Dus ik was altijd, zogenaamd trouw naar de zondags¬ school geweest, mao.r die twee cent die versnoepten we, We kregen altijd allebei êên cent voor de zondagsschool. Nou ja, dat kwam no. verloop Van een paar weken uit dat we nooit kwamen. Toen zei mijn moeder: "Nou ik snap het niet, want ze kennen altijd trouw hun versje", Ik heb jo.renla.ng één versje gekend,. Ik moest opbiechten dat ik nooit ging en da.t ik een versje pikte, toen hoefde ik eigenlijk niet meer, want ik vond het zoiets verschrikkelijks. Ik moest wel vertellen tegen die zondo.gsschooljuf- frouw waarom ik niet meer wilde. Het was zo'n lilliputtertje, een klein wijfie en die sprak altijd zo nat. Toen zei ik: "Als ze zit te vertellen dan zit ze te spoegen 'en dat vind ik vies en ik ga niet meer". Toen hoefde ik ook niet meer.

We zijn uit dat winkeltje gegaan naar dat bovenhuis, en dao.r hebben we maar heel kort gewoond., tenminste met mijn vader. Hij deed net zijn best en toen werd er bij ons in¬ gebroken. Ze hadden het één en ander gejat. Mijn vader speelde ook accordeon op brui¬ loften en partijen, dat had je vroeger. Hij heeft kou gevat. Er werd ingebroken, er werd toen veel ingebroken, het was eind 1918. Hij heeft op de trap gezeten om die in¬ brekers op te vangen. Hij dronk toen niet zo veel meer. Hij heeft toen kou gevat. Op 3 november was er ingebroken en op 23 november is mijn vader gestorven. Toen gingen we helemaal de armoede in, want het duurde wekenlang voordat mijn moeder 'een paar centen kreeg van het armenbestuur. Ze kreeg vijf gulden met twee kinderen en vier gulden huur, dao,r moesten twee kwartjes van of voor het dooie bossie (begrafenis¬ fonds) zoals ze dat vroeger noemden. Ze hield twee kwartjes over dus ze moest altijd gaan werken. Ze heeft altijd bij jodenmensen gewerkt ‘die ook niet zo leuk waren. Het was in de winter en do.n zaten mijn broer en ik de hele dag in de bedstee met een paar oude dekens, want de goeie die hadden ze gepikt. Do.n zaten we in het bed te wachten tot mijn moed.er thuiskwam met een ho.ppie gepikt eten. Vroeger droegen ze van die gro¬ te onderzakken onder d'r rokken. Dan had ze wat gepikt, een paar boterhammen of het één of ander. Dan zaten wij te wachten tot ze haar rokken oplichtte en dan wat mee¬ bracht hè. Wij kregen êên of twee boterhammen want er kon maai? êên halfje brood ge¬ haald Worden in d,e twee dagen. We kregen wel eens wat van de buren, maar die hadden het ook allemaal even arm. Boven ons woonde een gezin met vijf kinderen en die dron¬ ken ook zo. Vroeger werd er niet gedronken maar gezopen, altijd in de kroeg. Ond.er ons woond,enheel erg jonge mensen, maar die bemoeid.en d'r eigen nooit moet ons. Dus wij za¬ ten de hele dag. in de bedstee. Schooltje mekken natuurlijk (spijbelen), want wij had¬ den geen zin om naar school te gaan. Ja, oXleen als ik wist dat er soep uitgedeeld werd ging ik wel naar school 's morgens maar dan ging ik 's middags niet meer. Het was koud in huis en op school was het ook koud, dus je bleef thuis en ging in bed zitten. Er kon geen licht aan want we hadden nog een gaslamp. Gas mochten we niet aansteken want dat was gevaarlijk en dat kostte geld. We hadden nog zo’n hanglamp met zo'n staand kousje erin. Dus dat mocht niet en dan zaten we wel eens met zo’n klein oliepitje te wachten tot mijn moeder thuiskwam. Die kwam om kwart over achten, half negen thuis. Om half acht gingen ze weg dus we waren de hele dag alleen. In de kou en in de armoe.

De kerk deelde in die tijd ook kleren en voedsel uit. Wij woonden aan de Lange Waran¬ da en aan de Lange Torenstraat daar had je een oud-roomse kerk en daar mochten we drie keer per week eten halen. Mijn vo.der is in de winter gestorven dus die eerste winter was helemaal een ramp. Mijn broertje en ik moesten daar om een bepaalde tijd zijn, ik geloof om twaalf uur. Dus als je uit school kwam rennen rennen gauw naar huis om een pannetje te halen of een emmertje en dan moesten we helemaal nao.r de Lan¬ ge Torenstraat lopen. Dat was waar nou de St.Laurenskerk staat. Dan stond, er een hele lange rij in die kouwe kerk, het was ook nog wel een mooie kerk, dat handwerk aan zo ’n kerk dat vind ik er nog wel het mooie aan. Dan moest je daar naartoe lopen en

1 22 1

dan kreeg je één of twee scheppen van da.t eten. Dan gingen we om beurten onze handen warmen aan dat po.nnetje. Dan gingen we naar huis en dan mochten we er wat van eten, maar we moesten ook iets voor mijn moeder bewaren. Dat was drie keer per week, dins¬ dags, donderdags en zaterdags. Ik weet niet of we dat lang gedaan hebben, dat zal wel niet want mijn moeder trouwde weer vrij gauw. Dat wa.s ook maar van ellende, want die mensen moesten vroeger zo hard werken. De kinderen liepen altijd langs ó.e straat. Ik weet wel dat ik ook veel schooltje gemekt heb met mijn broer. Ja en dan kwamen we die kind.eren wel eens tegen en dan zei ik dat ik ziek was. Dat ik niet naar school mocht, dat ik brand had. Vroeger als je korsten had, je had van die kletskoppen, van die ze¬ re hoofden, dan zei ik altijd "Ik heb brand" en dan hield ik zo die kraag van mijn jas omhoog. "Ja, ik heb brand,, ik mag niet naar school vo.n d,e dokter.” Dat zijn alle¬ maal van die dingen die je nog weet, maar om nou te zeggen plezierige d.ingen, nou nee.

We gingen vroeger als kind vaak naar d.e Veemart . Bij de koeien daar moesten we altijd melk halen, want daa.r kostte de melk maar twee cent één liter. Dan moesten we o,ltijd met een emmertje melk gaan halen, da.t was dan zo van de koe, dat was dan goed. We moesten dan zo tegen vier uur want dan gingen d.ie boeren weg en dan zaten ze altijd nog mét een pluk melk die ze niet verkocht hadden. Dan haalden we met een emmertje twee of drie liter melk, als ze het missen kon drie liter. We gingen ook altijd nao.r het Noordplein, gingen we appeltjes pikken, tomaatjes pikken, peentjes uit de kisten

trekken om wat te hebben. Je kreeg nog wel eens een cent om wat van te kopen en dan was het een halve cent kopen en een halve cent terug, want dan wilde je nog wat bewa¬ ren voor de andere dag. We kochten toendertijd heel dikwijls gepofte erwtjes en die

poften._ze in de koekepan met een stukje boter. Dan kreeg je zo'n koffieloodje (soort maatbeker) met gepofte groene erwtjes voor één cent. Dinsdags had. je op d.e Goudsesin- gel de grote mart, groente, tweedehands rommelmart. Die had je dinsd.ags en zolerdags, dan stonden ze van 's ochtends zeven uur tot 's avonds tien uur. Dat was vroeger zo,

bij ons aan het winkeltje ook. Mijn moeder ging 's ochtend.s om zes uur open tot 's a-

vonds twaalf uur. Ik denk wel eens, hebben die mensen wel eens geslapen? Want ze moesten vroeger lang werken en dan kwamen ze met een pao.r centen thuis. Die winkels bleven open, het waren allemo.o,l buurtwinkels. Er werd veel gepoft, de hele week op laten schrijven. Daar werden d.e mensen ook arm van want er werd meer gehaald dikwijls dan da.t ze eigenlijk zaterdags konden betalen. Ik weet me lijstje nog waar ik altijd mee weggestuurd, werd naar zo'n buurtwinkel, melkvrouw werd, dat genoemd. Dat was: een pond suiker, een half pond koffie, een ons thee en een pond zout, mao.r zout was niet iedere week nodig. Dol was van dal vieze grove zout, een half pond. soda en een half pond zeep, want daar werd je mee gewassen. Vo.n die groene zeep. Dat was mijn lijstje

melkhandel van Cornelis Been, een oom van Meereke ca. 1914.

altijd en daar was nooit iets extra's bij. Ied,ere week hetzelfde. Als er iets over¬ bleef dan deed ze d.at in een potje of een busje, als ze êên keer iets niet hoefde te halen, bv. een half pond koffie. 'Het was vroeger allemaal even schraal. Ik weet nog do.t ik eens met een klein kannetje naar de melkvrouw werd gestuurd, voor twee cent melk. Zo'n klein stenen kannetje voor een scheutje in ó.e koffie of in je thee.

In die Crooswijkse buurt, aan die Crooswijkseweg, Goudseweg had je dan die Lange Wa¬ randa, Warmoezierstraat, daar hebben de Van Leydens nog gewoond, dat waren van die echte uitgesproken arbeidersbuurten. Wat ze dan vroeger noemd.en het proletariaat, de paupers, die woonden daar allemo.al. Dan had je de Goudsedwarsstraat en daar woonden weer net iets nettere mensen, die dan net misschien êên gulden in de week meer had¬ den. En dan zo het Goud.sepleintje en de Goudseweg, daar woonden veel zakenmensen en die hadden de winkels allemaal. Het waren veel buurtwinkels vroeger en dan woonden ze meestal erboven, zogenaamde middenstanders. Je had de Gruyter en de Unie, dat was zo'n winkel. Die gaven bonnen en als je dan bv. bij de Unie voor tien gulden bonne¬ tjes had dan kreeg je ƒ 1,50. Die bonnen werden tot het uiterste toe gespaard en als ze maar douchten van het is een cent meer nou dan moest je no.ar de Unie. Het werd al- lemaal uitgekiend. Je had, ook van die kleine winkeltjes, van die echte buurtwinkel- tjes, poffen hè. Die hadden het niet zo kwaad., want er werd wel gehaald en dikwijls niet betaald, maar er werd ook vaak met dubbel krijt geschreven, wij zeiden altijd: met de vork. Ik weet nog dat mijn broer en ik mijn moeder daar van afgehaald hebben, die mensen hadden vroeger zoveel minderwaardigheidscomplexen, ze durfden niet zo 'n winkeltje voorbij te lopen. Ik weet nog toen ik bij Jamin werkte en mijn broer ging in de Tamboerstrao.t naar de ambachtschool en toen woond.en we pas in d.e Westerbeek- straat, dat ik van mijn geld op de Goudseweg boodschappen ging halen, zodat ze niet naar die waterstokerij zou gaan in de Drentsestraat, want die was veel duurder. Dan zeiden wij tegen moeder, dat hadden wij in d.e kindergroep van d.e kommunistiese partij geleerd, "Daar moet je niet gaan, want dan wordt je uitgebuit". Dat woordje uitbuiten was voor ons het probleem hoor, van: "Je moet je niet uit lo,ten buiten", dat leerden wij zo op de kindergroep.

Mijn moeder leerd.e naderhand door mijn opoe weer een oude liefde van d'r kennen en

daar is ze do.n een poosje mee omgegaan en is ze weer hertrouwd. Dat was voor ons toen

een beetje een uitkomst, dat mijn moeder weer thuis was en we weer een vader hadden. Hou ja, er kwamen wel gelijk twee kinderen o.chteraan. Eén er van was altijd, ziek, de oudste van de twee , Toen moesten we dus gaan verhuizen naar de liesterbeekstraat, maar dat kond.en we niet betalen want toen was er een staking in de meto.o.l, in 1919 of 1920 was het. Mijn vader heeft toen dertien weken gestaakt en ze kregen toen geen cent, niks.

Thuis kreeg je niet zoveel lliefde. Mijn moeder was voor de tweede keer getrouwd en kreeg er gelijk al twee kinderen achteraan. Wat vroeger heel erg was, was dat ze hele

d.o.gen bij de buren zaten als ze niet meer uit werken gingen. Nou ja, wij kwamen thuis

en mijn moeder vond je in de regel bij de buren. Dan kreeg je gauw een boterham en dan ging ze weer naar de buren. Ik weet nog dat mijn moeder in positie was, of het nou van de eerste of de tweede was dat weet ik niet meer want dat mocht je allemaal niet weten, en je had van die halve schorten, en da.n weet ik nog do.t mijn moeder bij de buren stond met haar schort over haar dikke buik en do.n zei ze: "Ga maar naar be-

Zij smeet hem toen met een jeneverkruik.

Hij trapte haar tegen d’r zwangere buik.

Toen ging ie weer heen, zocht z’n heil in de kroeg - ., Zó werd ik geboren, zes weken te vroeg.

Mijn vader

Een buurvrouw hielp mij dienstvaardig aan ’t licht

En zag mij eens aan, met bezorgd gezicht.

Mijn vader heeft me stomdronken vertolkt En door dien aanblik van streek geraakt

In een donkere nacht - Zei ze tegen moeder: dat kind is mismaakt.

Mijn vader is gister smoordronken verrekt Toen nam ze een slokkie - alléén voor de schrik -

Op een donk ’re gracht. En rolde mij in, met omfloerste blik.

Mijn vader die kwam er-is lazerus thuis Mijn vader heeft me stomdronken verwekt

Met z‘n weekloon voor driekwart verzopen - Op een tochtige, donkere vliering -

En toen m ’n moeder daar wat van zei Mijn vader is gister smoordronken verrekt. . .

Toen kreeg ze dik op d’r lazerij. Dit alles was Gods bestiering.

Gedicht van Freek van Leeuwen uit de Links Richten-bundel "Uitverkoop" 1932.

■ 24 -

ned.en hoof, ga maar een boterham haten". Dan kwam ze zetf niet naar beneden om voor hao.r kinderen een boterham te maken. Dat moest je zelf maar doen, want de buren dat was veel belangrijken. Dat was bijna overal zo dat vrouwen die niet uit werken gingen bij de buren zaten. Ik zeg wel eens "in betonnen huizen wonen betonnen mensen" maar zoals het vroeger was dat was ook niet goed. Vo.n die echte hele grote gezinnen en dat die vrouwen dan de hele dag bij elkaar zaten.

Mijn moeder kwam ook altijd bij een kaartlegster. Die ging altijd naar de boeren op het Beursplein, daar ging ze even wat verdienen. Ik zelf ben ook dikwijls genoeg mee¬ geweest en dan ging ik zogenaamd als buurmeisje mee. Dan gingen ze kaartleggen bij die boeren en dan ging ze gelijk met die boeren naar een kamertje daar boven en dan kwam ze met zo’n rooie kop naar beneden. Ma.ar dat besef je eigenlijk allemaal heel veel later. Dan ging, ze wo.t bijverdienen en mijn moeder die paste weer op haar vijf kinó.eren. Zo ging dat allemaal. Het zal wel niet overaX zijn geweest maar wij woonden net in zo'n stukkie van zo'n buurt. Van armoe en een beetje zuipen en hoeren natuur¬ lijk. Ja doX stukje Lange Waranda heeft voor mij hele slechte herinneringen. Van ar- . moe en ellend,e en ruzie en vechten. Veel burenruzies waren er en ze zaten zo weer bij elkaar want ze konden niet buiten elkaar.

Er werd ontzettend veel gedronken in d,ie tijd, maar mijn tweede vader niet hoor. Ik heb mijn vo.der nooit dronken gezien, maar mijn eigen vader... Ik weet nog, ik ging voor de oXlereerste keer naar hardwerken op school en dat was 's maandags. Om vier uur ging de school uit en ik ging in deSpiegelnisserstraat op school. Ik kwam uvt school en toen woonden wij nog aan de Lange Waranda , ik zag een hele hoop mensen bij dat smalle straatje staan en toen dacht ik: "O, dat is bij ons weer". Het was gewoon, als er wat te doen was dan was het bij ons. Want mijn vader was de enige die altijd, erg opstandig was als hij dronken was. Wo.nt ik kon dat hele verhaaltje als hij bin- nen kwam. Ik denk: "O, er staar een hele hoop mensen", Toen was mijn moeder met mijn vader midden op de Lange Waranda aan het knokken en toen kwam er zo'n aapieskoetsier, daar werden al die dronkenlui ook in vervoerd. Dat er zo 'n aapieskoetsier door de straat kwam en do.t ze mijn vader dan beetpakte en dat ze dan tegen hem zei: "Hier een tientje, tien gulden oXs je hem doodrijdt!" Dat weet ik nog zo goed. als de dag van gisteren. En dat de buren mij in da.t melkwinkeltje naar binnen haalden, en ik had al gehoord "O, daar heb je dat meisje van de klompenvrouw, o god dat kind hè" en dan werd ik hij d.e buren naar binnen gehaald,. Dor kreeg ik een boterham en ik ben toen niet naar. die handwerkschool gegaan. En mo.ar janken hè, bij de buren zitten, dan werd je bij de buren opgevargen. Mijn moeder had veel verdriet want in de regel was de boel in elkaar geslagen. Dan moest er weer nieuw gekocht worden. Zo ging. het niet al¬ leen bij ons mo.ar zo ging het heel veel. Het was bij ons in dat bovenhuis, bij die met die vijf kinderen ook zo, die kwamen stomdronken' naar huis en dan was er geen geld meer en dan werd er geknokt. Het was gewoon hopeloos. Er waren bij ons in de buurt erg veel cafe's, waar ik tussen woonde dat waren ook cafe's. Hoek van de Goud- seweg daar was een café van Engels. Nou ze waren allemaal even arm en er Werd. gezopen en inbrekers woonden er ook nog en kaartlegsters. Dat was tussen dat stukje Goudseweg en Generaal van der Heijdenstraat. Café Engels was een beetje voor de netten, een beetje voor de zakenlui. Maar dat cafeetje van Van der Hielen daa.r zaten al die ke¬ rels, Ik weet nog dat wij op de Crooswijkseweg woonden en dat ik uit mijn bed kwam. Dat mijn moeder daar stond, met hao.r schoonzus, die hadden een hele hoop kinderen, wij hadden er godzijdank maar twee. Dat mijn moeder zei: "Jezus daar komt c iie meid weer naar boven". Dan was ik denk ik drie jaar, ik weet nog dat mijn broertje in de bed¬ stee in zo 'n aangespijkerd kribbetje lag. Dat ik begon te janken en dat ik op werd gepakt, en ik kreeg een omslagdoek om me heen. Ik werd naar buiten gedragen, dat was op de Crooswijkseweg daar had je allemaal van die café's, dan werd ik op het kozijn gezet en do.n moest ik over die stok heen kijken, waar het gordijn aan vast zat of mijn vader en mijn oom aan die toonbank stonden. En die stonden er. Dat zijn dingen die je nooit meer vergeet. Ik weet zelfs nog do.t mijn moeder zo'n omslagdoek had met van die rooie en groene blokken. Maar wat plezier betreft, nee.

Jan van Legden

Wij woonden in de Warmoezierstraat. We hadden twaalf kinderen, dus er waren veertven man en je had maar één kamertje en één keukenkamer. Daar sliep je met z'n zevenen ge¬ woon in de huiskamer. Als je dan gegeten had om half zes, dan was het zes uur, handen wassen, neusië schoon en dan ging je het hok in en dan gingen de deuren dicht, in de bedstee. Die dan zindelijk waren sliepen boven en die nog in bed pisten die sliepen beneden. Maar dan lagen wij met z'n zevenen in zo'n dubbel hok. Maar ja, dat werd te klein. En toen is mijn moeder er voor gaan lopen en toen heeft ze ook zo'n stick-

Steeg en interieur van een arbeiderswoning in Charlois. Op de achtergrond de nieuw¬ bouw van de Frans Bekkerstraat.

Hoeveel betaalde ze voor dat huis met één kamer en een bedstee?

Drie, drie en halve gulden. We sliepen met z'n zevenen en dan had je daarnaast nog een bedstee en daar sliepen mijn vader en moeder. Daar stond dan meesto.1 nog zo'n rieten mandje boven voor de hinderen die pas geboren waren. De pasgeboren kinderen sliepen bij vad.er en moeder in de bedstee. Daar had je dan een schot tussen en dan had je dao.r twee bedsted.en boven elkaar en d.aar sliep. do.n de rest in. Maar in d.ie zelfde kamer werd ook eten gekookt en daar moest je je ook allemaal wassen in een teiltje. Dao.r stond een houten bank, daar stond een houten tafel, die stond voor 't raam en daar zaten dan de groten aan te eten en de kleinen zaten aan zo 'n lange bank die mijn vader getimmerd had op de grond. Die bank diende ook om als je <'s avonds naar bed ging, netjes je onderbroekie, netjes je bovenbroekie op te vouwen, zodat je die ó.e o.ndere dag weer aan kon. En dat allemaal in dat zelfde kamertje. En ja, je had ook nog een gangetje en een wc-tje en dat was dan met zo'n houten bril.. En, die tijd heb ik niet meer meegemaakt, dan had je nog van die kukelt onnetjes, die werden aan de deur gezet. Die werden 's morgens geleegd. Maar toen hadden ze het een beetje voor mekaar dat het wegliep, geen trekker dan, maar je moest het met een emmer water wegspoelen.

2b H

tingswoning gekregen. Dat was dan een huis met vier slaapkamertjes erbij. Van de stichting stond.en er houten ledikanten en eens in de vier jo.ar betaalde, de stichting nieuw behang, dat moest je zelf opplakken. Dat was ergens nog ordentelijk, dan kreeg je nog eens wat van je huisbaas. Maar hier in die ouwe krotten, hoefde je niet te ko¬ men bij je huisbaas: "Ken er bij mij niet eens behangen worden, want het. behang valt van de muren", dat werd. niet gedaan. Die gasten probeerd.en zoveel mogelijk geld uit die oude huisies te trekken, ze hadden gewoon maling aan je. Je had er ook wel huis¬ bazen bij, die als je het goed. onderhield, en hij kwam dan de huur ophalen en do.n zei je tegen de huisbaas: zo en zo, dan waren er enkele bij die naa.r boven keken en als je dan netjes op je woning was, d.an wo.s tie wel geneigd, om zo eens in de vier, vijf ja.ar zo’n behangetje te geven, die had. je er ook wel bij.

Hoeveel kamers had zo'n huis?

Eigenlijk waren het twee kamers, ma.ar ja., je weet hoe de mensen vroeger waren, ze hadden d.an op hun manier er ook nog een mooie kamer bij. Dus als je er hier inkwam, had je een gang en daar had. je ook de wc in en dan had je links een klein kamertje. Dat zou eventueel ook nog als slaapkamer kunnen dienen maar vroeger deden d.e mensen dat niet want ze hadden nog zogenaamd een mooie kamer. Do.arin stonden dan twee fau¬ teuils en vier stoelen. Als er dan eentje verkering had dan konden ze die ontvangen in de mooie kamer. Als er don een huwelijk tot stand kwam, dan werden die ouders ver¬ zocht en d.ie mochten dan in die mooie kamer zitten. Wij mochten er niet in, nooit.

Dat hadden we hier in de Rusthoflaan ook, drie of vier van die grote knullen sliepen op zolder.

Wat had u bijvoorbeeld op de vloer liggen in dat oude huis?

Niks, een houten vloer en dat werd. met bleekwater helemaal schoongeboend op zaterdag¬ avond en daa.r waren ze zo groos op als een ouwe aap, spierwit geborsteld en geboend.. En vrijdagsavonds, ze hadden ook een kleed, zo,g je buiten na tienen alle mensen om te kloppen, ja, die een kleed hadden. Op vrijdagavond was het hartstikke gezellig buiten want dan zag je al die mensen mattenkloppen. Je hoefde niet vijf voor tienen te doen want dan kreeg je een bekeuring. Dat was op vrijdag, omdat ze dan met de za¬ terdag en de zondag netjes zaten. De hele week werkten die mannen en die vrouwen na¬ tuurlijk ook, maar dan was het vrijdagavond en dan gingen ze allemaal in d.e teil, ja. je had. allemaal een teil. Dan werd je goed gewassen en dan was je zondags weer hart¬ stikke schoon en netjes.

Nieuwbouw: Hendrick Croesinckstraat in Hillesluis.

Wanneer zijn jullie naar die stichtingswoning verhuisd?

Toen ik negen jo.ar was. Tot mijn negende jaar heb ik in de Warmoezierstraal gewoond. Dat was dat huis met die bedsteden. Want toen ik negen jaar was werkten m'n oudere broers en die brachten ook geld naar huis zodoende kon mijn moeder die stichtingswo¬ ning met een heleboel vijven en zessen krijgen. Omdat we zo'n groot huishouden had¬ den wist ze geen raad met al die kinderen en daarom hebben we het gekregen. Ik weet nog wel dat ze d'r eigen wild gelopen heeft om dat huis te krijgen want het was alle¬ maal voor ambtenaren.

Waren dat toen een nieuw soort huizen?

Ja maar daar woonden eigenlijk meer ambtenaren, politieagenten en van bij de PTT, die bij de gemeente werkten die hadden allemaal een vo.st salaris.

Maar niet iedereen kon dat betalen zo’n stichtingswoning?

Niet iedereen, maar omdat wij een groot huisgezin hadden. Ik was de tiende dus de rest was boven mij. Mijn broers werkten in de ho.ven en die brachten ook wo.t thuis en zodoend.e kon mijn moeder do.t huis nemen do.ar van d.ie stichting, De huur was acht gul¬ den in d.e week en dat was een hele hoop destijds. Maar daar woonden dus hoofdzakelijk

gemeenteambtenaren, politieagenten en mensen met een overheidsbetrekking. Wig noemden het de "Carbonadebuurt", dat waven zogeno.amd. allemaal mensen die het iets beter had¬ den dan wig.

Je moet natuurlijk niet met a.lle mensen hier uit Crooswijk medelijden hebben, want er waren ook een stel schurftkoppen big. Je had toen de diverse leegstaande woningen. Ze trokken dan een woning in die een klein beetje beter was dan ó,ie waar ze in gewoond . hadden. Als ze dat huisie dan weer uitgewoond hadden, lo.ten we zeggen na twee of drie jaar, als er geen verf meer op de muren zo.t en als de kinderen het behang er afge¬ trokken hadden, nou d.an stapten ze weer in een a'nder huisie. Dat za.g er net weer iets beter uit als waar ze uittrokken. Die mensen had je ook. Ik heb destijds nog verke¬ ring gehad met een meisje, daar heb ik twee jaar verkering mee gehad, en die heeft ge¬ loof ik in twaalf huizen gewoond. Als ze dan een huis uitgewoond hadden dan ging ze gewoon weer no.o.r een ander huis. Dat kon omdat er nog diverse leegstonden. Er was geen woningnood, je kreeg geld toe als je een huis huurde. Ze maakten het nog aan¬ trekkelijk a.ls je er in kwam wonen, o.ls je er goed voor zorgde dan werd er een be¬ hangetje opgeplakt.

Nieuw Crooswijk is gebouwd in '22/'23. Want voorheen was dat voor ons een heel avon¬ tuur, toen woonden we op de Goudseweg in de Warmoezierstraat en toen had je hier d.e Nood-Boezem. Dat was danhet strand van Rotterdam, daa.r hadden ze een zwembadje ge¬ maakt en dat noemden we het "inktpotje". Daar ging je dan als kind zijnde in d.e grote vakantie naar toe. Je had dan vier of vijf boterhammen bij je en een grote fles wa- . ter. Dan ging je vanaf de Goudseweg en dat was toen o.l een heel eind. voor ons. Als je oud.er wordt dan worden die o.fstanden kleiner, mo.ar als kind zijnde was het toch al 'n heel eind. hè. Je kreeg 's ochtends een pakkie van die droge boterhammen mee en een fles water. Do.n ging je d.e hele dag naar de Boezem. Het was wel mooi altijd hoor, want we gingen altijd spelen. Als je hier voorbij deze laan kwam, voorbij de Rusthof- la.an, hield ergens de wereld op. Do,n was het allemaal zand voor de rest. Dan was je al buiten de stad geweest als kind..

De Rotterdamse Vakantie School in Hoek van Holland. Jan van Leyden, staand derde van rechts.

Je besteedde je vakantie hier zo, dan ging je naar het Sterrebos in Schiedam. Je liep je eigen helemo.o.1 te pletter, van het centrum af, van de Goudseweg af, helemaal naar Schiedam. Je kon zo de Schiedamsedijk af langs het Witte Dorp en ging, je naar. het Sterrebos. Hele do.gen en dan kwam je 's avonds weer terug en zo was je vakantve om. Je had drie weken RVS van school, ja ik ben er ook mee meegeweest.

V/at was dat dan de RVS?

Rotterdamse Vakantie School, kon je dan betalen op school, kon je sparen. Dan gtng je

m 25

drie weken met de RVS mee. Maar dan moest je drie weken eerst allemaal verzamelen op het Vredenoordplein. Dan gingen we *allemaal lopen tot aan het Poortgebouw, daar lag dan die boot. Nou daar werd je als koeien opgedouwd, dan zat je met 2000 kinderen op zo'n boot. Dan ging je naar Hoek van Holland. Je zat twee uur, je wist helemaal niet wol je moest doen. Je kreeg zo'n klossie met wat katoen, zo'n paardespan ging je dan haken. Een klossie garen met vier spijkertjes erop en als je dan nog een juffrouw had die ook van dat koloen had... Dat deed je dan onderweg, dat was om je zoet te houden.

Ja, je moest twee uur op die boot zitten, als je stroom tegen had dan vaarde: je er

twee uur over. Je moest om acht uur op het Vredenoordplein wezen, nou eer jé dan aan je boot was bij het Poortgebouw dan was het, half tien. Je kwam ongeveer half twaalf, kwart over elf aan in Hoek van Holland. Je werd allemaal weer in rijen opgesteld , dan ging je lopen, ging je een tent in, kreeg je allemaal een klein flesje melk en dan kon je je brood opeten. Wij hadden toevallig mensen die hielden veel van voetballen.

Je had van die voetbalveldjes en daar kon je dan op voetballen, heel de dag. Tegen een uur of half vier ging je weer terug nao,r de boot, dan werd je weer opgeladen en ging je weer terug. Dol drie weken lang. Nou dan mag je van mij rustig weten, ik vond het zo "fijn" dol ik net deed alsof. Ik heb nog een broer die onder mij is, we sche¬ len maar 15 maanden en dan gingen we zogenaamd 's morgens om zeven uur naar het Vre¬ denoordplein, ja, maar we gingen niet, we gingen no.o.r het Sterrebos . We kwamen dan tegen dezelfde tijd dat die boot terugkwam weer naar huis. Mijn moeder wist niet be¬ ter of ik had in Hoek van Holland gezeten. Maar daar was geen klote aan joh , vier uur

op een boot zitten dat was wel zo verschrikkelijk! Wat je op school pusserde, pusser-

denwijmet zo'n boot. We gingen helemaal niet naar die boot toe, wij gingen naar Schiedam, naar het Sterrebos, gingen we spelen. Je ging niet met die boot mee, dat was gewoon een kwelling joh... Die gloeiend hete zon, je zal allemaal op mekaar ge¬ pakt... Ja mijn moeder had er niks om gegeven, dat je dat gedaan had maar je had.drie en een halve gulden moeten.betalen van te voren en dat was natuurlijk zonde.

Op de hoek van de Dirk Smits straat en de Goudseweg ho.d je een groenteboer van Bok. Die voerde als reklame: "Tegen Bok volt niet te boksen". Een paar zussen van mij die gaan daar groente kopen, aardappels. Dan werkte daar zo'n klein ventje, die liep met een paar bossen andijvie en die stoot per ongeluk tegen zo 'n mosterdpotje aan. Die kostte zes cent. Toen begon die dat jongetje verrot te schelden, van "stomme uil!" en weet ik allemaal niet wat ie tegen dat ventje zei. Mijn zussen zeiden: "Dol is toch geen werk om zo'n ventje uit te schelden waar al die mensen bij staan, je moést je eigen schamen!" "Schamen? Ik heb helemaal niks met jullie te maken" En hij pakt opeens een stuk ijzer van achter de toonbank vanda.an en vliegt naar mijn twee zussen toe. Die ene heb d'r eigen gewoon staan bevuilen vo,n de angst. Ze is toen thuisgekomen en die vertelde dat. "Oh... dan moet je net bij de gebroeders Van Legden zijn!" Wij waren met zeven broers en dat ging als een lopend vuurtje, dol als vanavond om zes uur die vent . . . Die vent woonde hier op de Vlietlo.an net over de Gouds er ijwegbrug heen, die

Bok. Nou dan ken je vanavond wat beleven, dol was nou echt Crooswijk. Ik met een paar

broers van me sta te, vlochten tot die vent uit zijn winkel kwom, om zes uur. Nou had tie een paar openten opgebeld en toen kwom ie er uit. Ja, wij er achter, "Ja, wat

moet je nou doen met een paar agenten erbij?" Wij met een hele troep er achteraan. Ik

denk daar komt dalijk wel iets van. Maar ja, die vent woonde op de Vlietlaan en die was door die agenten naar binnen geloodst. Een hoop drommen mensen er omheen. Ik sta toevallig aan de kant van de Koninginnekerk en mijn zus en nog meer anderen staan aan de kant waar die vent woonde. Die vent was toen naar buiten gekomen en die agent vroeg "Wie moet je nou eigenlijk hebben?" Toen wees tie d.an op mij en mijn zus die begon■ te gillen, die denkt "Godverdomme dalijk komt die agent met die ploertendooier naar Jan toe!" Maar ik denk: "Verrot er is daar wat aan de hand.!" Dus ik steek over en kom erbij, krijg ik opeens een kuist voor m'n smoel. Ik lag opeens, ik wist niet wat er gebeurde, het was die vent van Bok. Ik denk "Godverdomme" en toen was het rag¬ gen en knokken, had tie nog een mes bij hem en die stak tie in mijn poot. Ik heb toen 's nachts nog op het politieburo gezeten en er heeft zo'n heel verhaal in de kranten gestaan met karikatuurtekeningen erbij. Dol was weer echt Crooswijk.

Ik heb net verteld,, ik heb acht broers. We hebben alle acht gevoetbald en dan had ik nog een zwager en die voetbalde ook. Mijn oudste broer heeft één of twee keer mèege- da.an, die vlas politieagent en die woonde in Den Haa.g. Maar normaliter speelden we in een voetbalelftal dol heette De Leeuw Van Crooswijk, DLVC. Dan speelden we hier al¬ tijd op het zigeunerkamp, daar bij de Stoopweg kwamen wel eens zigeuners die zich daar vestigden voor twee of drie Wéken en do.n weer verder trokken. Maar je had er een hele vaste kern, die stonden daar en die bleven daar staan. Ze hadden ook zo'n voet-

29 ■

balclub. Ze hadden daar zo'n stuk land geëgaliseerd en dat was dan het voetbalveld,, daar werd dan zo 's a,vonds gevoetbald. Ook tegen het zigeunerkamp. Wig speelden dus ook met dat ploegje mee, met die zeven broers en die zwager. Nou goed, liepen we op te scheppen want we konden allemo.o,l goed voetballen thuis omdat we allemdd.1 voetbal¬ den. Ik heb zelfs nog in het eerste van Sparta gespeeld voor de oorlog. We hebben een keer in één serie olie prijzen gewonnen. We hadden vier bekers en één bal met de jongens ond.er mekaar , dat was wel fijn zo, nog een feessie gehad toen...

De Leeuw Van Crooswijk, een voetbalelftal bijna geheel bestaande uit de gebroeders Van Leyden. Jan van Leyden, staand vierde van rechts. Op het zigeunerkamp ca. 1933.

Het and.ere jaar was het weer zo, weer met het zelfde ploegie, weer met zo’n af val¬ ser ie. En toen tegen die zigeuners werd het knokken vechten geblo,zen. Mijn zwager had een heel gebit in zijn rug, die hadden ze in zijn rug gebeten , En mijn broer Karei, er stond toen nog zo'n ijscowagentje vo.n Piet Snaar achter de goal en dat ijswagentje werd helemaal ondersteboven gelopen en toen hadden ze mijn broer Ko.rel die ijsschep in z ’n strot gedouwd. Heel zijn mond was uitgescheurd,. Wat ze met mij uitgehaald heb¬ ben zal ik maar niet vertellen. Uiteindelijk kwam er dan die politieagent, er was maar één politieagent op dat kamp, die douwde ons in die keet, maar do.t was een keet daar kon je gewoon door no,ar buiten kijken, je had van die banken rondom en als je daar op was gaan zitten dan ho.d je allemaal. een mes in je rug gekregen. Die douwden ze gewoon door het hout heen. We hadd.en zo'n grote fiets voor de ingang gezet. En heel die troep zigeuners stond er voor en ja, je kon er niet meer in of uit. Ik stond nog in mijn onderbroekie en êên sok aan en die was ook nog maar half aangekleed, je wist■ geen raad. Uiteindelijk hebben ze hulp gehaald en zijn er vier agenten gekomen, d.ie hebben ons zo in rijen van drie, zo half o.angekleed. naar huis gebro,cht. Dat maak¬ te je allemaal mee in Crooswijk.

Ik woonde in de Crooswijksestraat, ging ik van huis af de Crooswijkseweg af, de Goud- seweg op, de Goudse Wagenstraat, de Hoogstraat op. Dan had je een knaak in je zak. Dan kwam je op de Hoogstraat, die was êên kilometer lang, d.an liepen daar zo'n vijf tot tien-duizend mensen van allerlei leeftijden. Die liepen daar voetje voor voetje. Je had dan een knaak en dan zocht je een kolletje op, een mokkeltje. Nou dan was het van "Hallo" een praatje "Gaan we naar de bioskoop?" "Ja!" En dan gingen we naar,de bios- koop, dan namen we een duur plaatsie, omdat je met een meisje was nam je geen goed¬ koop plaatsie, nam je een plaatsie van 35 cent, dus dat was 70 cent. Kocht ik zo'n zak snoep van 15 cent voor mijn meissie en zelf kocht ik een pakkie sigaretten vo.n 15 cent, dan had je 80 sigaretten. Do.n was ik een gulden kwijt. Kwamen we er uit en dan had je daar eon taria en dan had je grote amandelflappen met een kop koffie voor

B 30

7% cent. 15 cent bij elkaar met de koffie erbij. Dan hadden we allebei een kop koffie en een ojnandelflap dat Was ƒ 1,30. Dan ging ik naar Reese nam ik 2 pilsen en mijn meissie ook 2 pilsen. Een grote pils kostte 17 cent en een kleintje pils 13 cent. Dat was ook 60 cent bij elkaar. Dan was ik kwijt f 1,90. Dan gingen we naar huis en dan namen we een zak patat vo.n een dubbeltje, dat was dan ƒ 2,10. Do.n nomen we nog een half pond uierboord, dol was ook 2 dubbeltjes. Dol was ƒ 2,30 en dan ik nog 2 dubbel¬ tjes over en dao.r had ik dan de hele week van te roken. Een pdkkie shag kostte één dubbeltje en dan zat daar nog een boekie vloe op van één dubbeltje. Ik stuurde dan nog een neefie van me naar die sigarenwinkel, want dan kreeg ie nog een snoepie erbij ook. Dus als je met een rijksdaalder wegging dan was je d.e hemel te rijk.

Straatmuzikanten op de Hoogstraat.

MUURDERS IM AKTIEL

Het grootste gedeelte van de rotterdamse arbeidersklasse leefde onder erg slechte om¬ standigheden. De huizen, vooral in de oude stadsdriehoek, waren slecht en ongezond,

De mensen zaten dicht op elkaar gepakt in nauwe stegen, hofjes en straten. Er heerste tbc en er was kindersterfte. Vooral in de crisisjaren, toen de mensen enorm in inko¬ men achteruit gingen, kwamen veel gezinnen in de knel te zitten, De huren die voor de krotten gevraagd werden v/aren hoog, zeker voor de steuntrekkers. Het werd bijna onmo¬ gelijk om de huur op te brengen, eten te kopen èn kleren te betalen. Door spekulatie in de oude wijken, waar huizen soms snel van eigenaar wisselden, werden de huren na elke transaktie opnieuw verhoogd. De nieuwbouw was niet te betalen voor de .werkelozen en nauwelijks voor de werkende arbeiders. Soms werd een nieuwbouwhuis gehuurd met twee gezinnen, zodat ieder gezin maar de helft aan huur hoefde op te brengen. De mooie nieuwe huizen bleven voor veel proleten onbereikbaar en werden bewoond door de meer burgerlijke types. Onderhoud werd er nauwelijks gepleegd aan de oudere huizen, soms werd er wel iets gedaan, maar dat v/as dan meer om daarna een forse huurverhoging te kunnen vragen. Zo'n "onderhoudsbeurt” hield dan bv. in: het aanbrengen van glas in lood. Daar had niemand iets aan, behalve dan de huisjesmelker die z'n huur kon verho¬ gen.

Mensen v/erden erg slim in het zoeken naar manieren om de huur te ontlopen. Er v/aren een aantal methoden: er v/as geen woningnood, dat'wil zeggen er waren genoeg oude krotten en te v/einig goede huizen dus er stonden een hoop slechte huizen leeg. Huis¬ eigenaren v/aren soms bereid om je de eerste maanden gratis te laten v/onen. Het was dan de truuk om na die periode te verhuizen naar het volgende "gratis huis". Kraken

kon ook en je ging dan pas huur betalen als je door de huiseigenaar ontdekt werd. Dj scheelde soms ook een paar weken huur, De huurkaart, waar per v/eek de huur op afge¬ stempeld werd, viel in handen van de kinderen en het v/as niet meer na te gaan sinds wanneer er geen huur meer betaald was.

ÉÜ

\\ ■'£ r&Ésé;

m

n M 2

' ' : ki Y

o ?

• tl ,

Op Kamp Waalhaven woonden in de zomer veel werkelozen in tentjes en zelfgemaakte hut jes om de huur uit te sparen. "Huize Crisis" staat er op het spandoek.

Kees

Er waren werkelozen die gingen in d,e zomer naar de Waalhaven en daar was een heel terrein en daa,r sloegen ze hun hut op. Dan sliepen ze daar in de zomer in die hutten en dan spaarden ze huur uit. Zo tegen de winter gingen ze een huis huren en do.n had¬ den ze de hele zomer huur uitgespaard. /

Het is dan ook niet vreemd dat veel mensen huur- of belastingschuld hadden. De huis¬ eigenaren en deurwaarders maakten daar korte metten mee, desnoods met behulp van po¬ litie of een knokploeg. Het huis werd ontruimd, de meubels, of wat daar voor door moest gaan, op straat gezet en tegen opbod aan opkopers verkocht. De opbrengst ging naar de huisjesmelker om zodoende nog iets te kunnen plukken en naar de deurv/aarder voor de bewezen diensten. Deze uitzettingen en boedelverkopingen waren aan de orde van de dag.

Kees _ _ .. . - ï ~i_ , t,_ 7 _ ij _

Als iemand afbetalings- of huurschulden had werd zijn inboedel verkocht. We hadden

. . — - . ——— 1 1 dulden, dat zulke dingen gebeuren 1

Een Verkooping die Wet Doorging?

Gestuit op de mannen van de R.V.O.

Een arbeider, wonende Dillenburger- straat 24b, had door langdurige werk¬ loosheid eenige schuld • van circa f 10 , zegge tien gulden.

nam een veiliger stelling, n.1, het Poli¬ tiebureau Nassaukade in. Daar onze ka¬ meraad thans in Staphorst werkt aan de Werkverschaffing (waar ook zijn leveg niet yeilig is wegens de slechte levens-

Om deze schuld te verhalen' zou middelen) werd de vrouw ontboden op. Woensdag 21 October om 12 uur 1.1 het politiebureau, waar Zijne hoogheid een verkooping gehouden worden van Korporaal haar mededeelde, dat de ver- de proletarische meubelen van onzen koopmg met doorging, doch dat haar kameraad, door zijn almachtige hoog- man Zaterdag maar eens moest komen heid Deurwaarder Korporaal, die wij : P f *$ en ' ,, , ....

nnrf kenden uit de Sneeuwbalstraat. Wat toeschietelijk van mijnheer, hè 7.

noTkenden dt de Sneeuwbaistraat, I Wat toeschietelijk van mijnheer, hè 7.

Onze R.V.O. mannen hadden er na- Arbeiders, met de kracht en de macht ‘ tuurlijk de lucht van te pakken en wa- van onz6 j^y.O. mannen is deze over¬ ren met een flink aantal er op af ge- rompe ]j n g van Jjt gezin weer verhin- gaan. Toen echter vriend Korporaal en derd, maar hoeveel zullen nog het - zijn kornuiten vernamen, dat onze man- slachtoffer worden van deze paraste* nen weer paraat waren, kwam hij niet ^ en 7

eens naar genoemde straat toe, doch Kameraden, laten wij het niet meer

Bericht uit "De Maasecho" no 13 1931.

dulden, dat zulke dingen gebeuren bij onze medemakkers. Geeft u allen op als lid van de R.V.O. Maakt uw kracht groot, door hand aan hand te strijden tegen het kapitalistische stelsel en hun klasse-justitie. Laat zien, door de macht van de arbeidersklasse, dat wij een an¬ dere maatschappij willen hebben, die voor ons hard noodig is, want de huidi¬ ge is door en door verrot, waar wij on¬ herroepelijk in ten onder gaan.

Zij, die inlichtingen wenschen om- • trent alle zaken, zooals : uitzetting, ver¬ kooping, beslaglegging schulden, steun- intrekking, verkorting van steun, ont¬ slag, loonsverlaging enz. enz., kunnen kosteloos advies en medewerking krij¬ gen van de adviescommissie, dje dage-, lijks zitting heeft in de Tuindersstraat 85, Na 1 November in ons nieuw ge¬ bouw, Westerstraat 4,

Sluit U heden nog aan bij het R.V.O,

, Een lid der Advies Comm.

n 32

een Werkelozen Strijd Comité, en dat organiseerde dan dat die boedel niet in handen viel van kooplieden maar dat het bij het WSC terecht kwam. Dus als de deurwaarder ging verkopen dan waren er twee, driehonderd werkelozen. Die werd.en door ons opge- trormeld en dan werden die kooplieden uit het huis gedouwd, zodat ze niet bij de vei¬ lingmeester konden komen. Wij kochten dr meubels, de naaimachine voor 5 cent, een dressoir voor 2 cent . Het was nooit een hoog bedrag, maar die vent moest verkopen.

Die inboedel die we opkochten bleef gewoon in dat huis staan. Dan kregen die mensen dat van het WSC in bruikleen. Dat konden ze ook nooit meer verkopen, want wij hadden dat gewoon aan d.ie mensen in bruikleen afgestaan. Je had toen in Rotterdam bijna elke week wel zo'n aktie. Het geld om de inboedel te kopen, daarvoor wérd gekollekteerd.

We boden voor het geheel nooit meer dan één kno.o.k of drie gulden . Zodra er iemand ho¬ ger ging bieden werd hij in elkaar getrapt. Dus die kooplieden kwamen niet meer op den duur.

Op Straat Gezet

. 'De slad heeft veel gebouwen • • '•••.• j ,\Vaar het glanst van glas en goud. • •

1 Maar groot is 't aantal krotten, g 1 Vervallen, rot en, oud 11 In de eerste wonen rijken • *

Die baden in hun geld,

'In d’ andere de proleten,

Dié worden niet geteld,

' , In één dier arme wijken Daar wordt in naam der "Wetl r . Eén van de minst bedeelden . Zijn woning uitgezet, i. Met wanhoop in'• zijn trekken,' j ' Ziet hij zijn beulen gaan,

‘En staart naar vrouw en kleinen •

Die aan zijn zijde staan 1

jHoe vreemd, hoe eigenaardig, , . ' j Wanneer men er op let, i l •

Dat nóóit, één van de rijken ,

Op de keien wordt gezet I I • i 't Zijn juist de arme stumperds Die hebben steeds dien strop | 1

Wie, waarde stadgenooten,

Dost eens dit raadsel op?

Het mag niet meer gebeuren j Dat weerzinwekkend werki r Vereenigt u in drommen ! Op! Huurders, maakt u sterk.

! want Iekkert ook de daken ,

£h zijn 1 dé krö'ttetiL kleifii

Wanneer J de nacht gaat' haken,

Moet elk geborgen zijn I

Gtazanmakar

■ 1 ■ 11 ■

Links: gedicht uit "De Maasecho" no 5 september 1931. Rechts: foto van een huisuit- zetting aan de Hooge Boezem bij het Oostplein ca. 1928.

Ondermeer de Communistische Partij Holland (CPH) had door dat er een belangrijk strijdpunt lag in de arbeidersbuurten. De Werkelozen Strijd Comité’s (WSC) en het Werkelozen Agitatie Comité (WAC) speelden een grote rol in het organiseren van het verzet tegen huurwoeker en probeerden, vaak met sukses, de uitzettingen en boedel- verkoop te dwarsbomen. Het WAC stond onder leiding van de kommunist Gerrit van Burink die vanwege zijn optreden erg populair was onder, de werkelozen. De WSC 1 s waren wer¬ kelozenorganisaties per wijk of buurt door de CPH opgezet om meer greep te krijgen op werkelozen omdat de invloed van de partij terugliep in de bedrijven o.a. omdat door de crisis veel arbeiders werkeloos werden.

Jan van Leyden

Ik heb nog meegemaakt, dat was voor de huurstaking van 1934, dat iemand zijn huis werd.- uitgezet, toen kwamen wij in d.ie werkelozensoos van het WSC, waar wij elkaor ontmoetten. We spraken dan af, daar wordt iemand zijn huis uitgezet en dan gingen we er met een mannetje of tien, twaalf naar toe. Er waren dan drie of vier van dxe Joden

33 ■

van die opkopers die dat wilden kopen. Nou dan ging dat hele sprotje weg voor nog geen 'gulden. Je kocht voor 3 centen een dressoir en voor 5 centen een stoel en voor een dubbeltje de radio. Daar dorst geen Jood aan te komen. Daar heb ik wel verschei¬ dene mailen o.o.n meegedaan.

Henk Bruintjes

Je had toen ook dat de inboedel van mensen werd verkocht vanwege huur- of belasting¬ schuld. Toendertijd werd zo'n boel naar buiten gedragen, dat werd op de stoep gezet en do.n kon er een bod op gedaan worden. Wij gingen daar dan met ó,e werkelozen nao.r toe, daarvoor werden de flinkste en sterkste kerels uitgezocht. Als er dan zo n opko per bij was, dan ging er zo'n vent naast zo'n opkoper zitten en dan zei hij: , Jij biedt vandaag zeker niet hè?" Waarop die vent zei: Nee meneer,. natuurlijk niet" en dan werd dat bod. gedaan en dan was er een kast of iets dergelijks en da.n werd er ge¬ vraagd wat dat opbracht. "Een cent!" riep dan iemand of twee cent en niemand ging daar boven. Do.t hebben we een poos gedaan, zowat een jaar. Ze hebben er toen een wet¬ je bijgemaakt dat d.ie vrijer van het Rijk zelf kon meebieden om de prijs omhoog te . krijgen, toen zaten wij een beetje scheef. Maar in die tijd hebben wij het V>el lollig gehad, want we kochten bijvoorbeeld, voor tien cent of een kwartje alles bij elkaar, de hele inboedel. Dan sjouwden we alles weer naar boven en dan was het weer goed. . Dat hebben we ook gehad met Coremans. Coremans woonde achter in de Baan. Het was zon huis met d.vie deuren en d.ie middelste d.eur wo.s met een trap naar boven. Maar die deur zat er feitelijk niet meer in. Daar kon je altijd in en uit rennen. Coremans had ook schuld en toen zou ook het gevo.1 gekocht worden. Toen riep d.ie Coremans van boven.

"Ik zal jullie wel helpen!" en hij pokte de brandend.e kachel en die gooide hij de trap af. Do.t was Coremans. Dat was wel leuk in die tijden, er was aktie hè. Je had allemaal het idealisme om het beter te maken, hees j .

Ik had zelf dertien weken huurschuld en toen werd ik dus uit die woning gezet.. Ja,■ dat was een hele trammelant. Eén vo.n de beruchtste deurwaarders ugs Buskop, Hij a . een kantoor in d.e hitte de Withstraat. Do.t was één van d.e belangrijkste mensen d.ie huisuitzettingen organiseerde. Voor. die huisuitzettingen gebruikten ze verpauperde mensen uit logementen. Je had vroeger veel logementen in Rotterdam. Mensen, die hele- maal aan lager wal geraakt wonen en helemo.al verpauperd waren. Zulke mensen, zwer¬ vers, gebruikten ze ervoor om aan huisuitzettingen deel te nemen.

Was dat eigenlijk een soort knokploeg?

ja, een soort knokploeg van de huisbazen. Do,t wonen verpauperde arbeiders. Die go.sten droegen bij mij de meubeltjes no.ar buiten of Wat er nog vo.n over was. Het waren zelf¬ gemaakte dingen van oude pakkisten, daar had ik meubels van gemaakt. Die mensen waren verschrikkelijk om aan te zien. Maar ja., een bak koffie en een hap eten, ik nam het die mensen niet eens kwalijk. Ik heb niks tegen ze gezegd., dat is toch begrijpelijk. Ik ho.d het zo georganiseerd.: ik was aan de stempellokalen een bekende jongen en toen ik de aanzegging kreeg do.t ik uit mijn woning moest had ik elke dag tien, twaalf wèr-

GROOTE ACTIE BIJ EEN HIJÏSUITZETTING.

DUIZENDKOPPIGE PRO,- .TËST-DE!» ONSTK ATI E.

Riet roode vluggen door dc Blad,

Dinsdagmorgen 7 uur vervoegde zich 'n deurwaarder met ccnlgc helper, geassi¬ steerd door ecu G-tal agenten in de woning van kam. U., wonende y. Walravenstraat, met dc bedoeling hem uit zijn woning te zetten wegens huurschuld. Kameraad II., die reeds sedert Mei zonder werk loopt, heeft tot op heden nog geen cent steun

ontvangen. Op alle aanvragen werd afwij¬ zend beschikt door M.H. Dc Gemeentelijke Woningstichting heeft hem laten vervol¬ gen voor achterstallige huur, ten bedrage van f32.—, Oorspronkelijk zou de uitzet¬ ting plaats hebben moeten ylndcn op Vrij¬ dag 25 Augustus. Door het massale verzet der arbeiders kou dit worden verhinderd.

Teneinde nu de arbeiders tc misleiden beloofde men dat de uitzetting niet plaats zou vinden. Den minnelijke schikking kon veel onheil voorkomen. Inderdaad kreeg kam, H. dien dag oen bewijs dat hem in

• i, vervolg f 10.— sUtim uilbelnald zou wor¬

den, Door het zoete gefluit van den voge¬ laar, verslapte de. waakzaamheid van dc arbeiders en werden dn barricades afge¬ broken, die geformeerd waren aan deuren enz.

De uilzetlinO’

Niettegenstaande alle mooie beloften vond de uitzetting Dinsdagmorgen plaats. Toch waren de arbeiders spoedig aanwe¬ zig. Binnen weinige oogrnblikkcn waren ncnigfi honderden arbeiders opgclromnichl Een roode vlag werd op dc verhuiswagen geplaatst. Daarnaast een bord met als op- M'hrift: „lil naam der Koningin het huis uitgezet.

• Vanzelfsprekend groeide hut aantal ar-

Rotterdam

bolders Iedere minuut sterk aan, voertal lc ongeveer 9 uur ruim 1000 wan achter en c ];.■ ij van dc wagens demonstreerden, Te¬ vens helden men aan ieder huis, zoodat de

belangstelling enorm was. De politic jaag¬ de als dol geworden door do straten. Niet¬ temin hebben de arbeiders van do L.M.O, ruim 3 uur gedemonstreerd. In het partij¬ gebouw werd de huisboedel zoolang onder gebracht, omdat de politie dreigde het gc- heeïo meubilair naar de vuilverbranding te zullen brengen, wanneer er geen einde aan werd gemaakt.

'• Eensgezinde slrijd.

Een knap staaltje-van solidariteit heelt zich hier gedemonstreerd. Partijloozcn, anarchisten, O.S.P.ers, communisten, stre¬ den schouder aan schouder tegen de lalfe aanval op een onzer kameraden gepleegd. De Rottcrdamsche bourgeoisie heeft hier een lesje gehad van eensgezind optreden. De hccren zullen zich wc! tweemaal be¬ denken aleer ze nogmaals zulke streken uithalen.

Bericht uit "De Tribune" 31 augustus 1931 over de uitzetting van Kees.

Openbare verkoping in de Helmerstraat, De kommunist Gerrit van Burink spreekt de be¬ langstellenden toe, juli 1928. Schuin achter hem staat Henk Bruintjes.

kelozen in huis. Ais dan die deurwaarder en de politie zou komen zouden we verzet plegen, 's Morgens om vier uur: honderdpolitieo,genten boven op het dak, in de straat, heel de buurt af gezet, de trap vol politieo.genten. \ie za.ten met werkelozen, we ho.dden drie no.ohten lang werkelozen thuis gehad, die zaten te kaarten, 's Morgens gingen ze een paar uur slapen op de vloer. Een dag of vier na datum kwamen ze: een hele bus vol politieagenten, te pao.rd, op de fiets en lopend. Het hele blok van de Walravenbuurt, Groene Hilledijk zetten ze af. Maar wig hadden een systeem gemaakt van bellen big el¬ kaar. Toen dreigden ze: ze zouden het slot uit de deur schieten en ze stonden klaar met koevoeten om de d.eur open te breken. Ik had het expres willen rekken tot een uur of half elf, elf uur en dan wo.ren de mensen aan de stempellokalen gewaarschuwd. Die kwamen ook met een paar duizend. De huisuitzetting ging gepaard met een hele demon¬ stratie door de buurt. Mijn boedeltg'e, wo.t er nog van over was, ging op een handwa¬ gen. Daar heb ik een groot spandoek op gespannen en twee rooie vlaggen erop. En toen zig'n we gaan rijd.en, de Beig'erlandselaan, Groene Hilledig'k, een zig'straat in de Slag- hekstro.o.t, politie te paard ervoor en politie te paard er achter, fietsende politie- o.genten, rondom politie-agenten. En honderd.en en honderd.en werkelozen er o.chter en zingen en rellen. Toen was het één uur geworden en toen kwam d.e inspekteur naar mij toe en die zei: "Als ge nou niet weggaat dan gaat het naar de vuilverbranding, dan nemen we het in beslo.g. Je verstoort de orde". Dat was het einde. Toen ben ik 's mid¬ dags om een uur of twee naar de JanneBouwensstraat gegaan en daar kraakte ik een wo¬ ning. Er stonden er plenty leeg. Ik heb er een stoel en een tafel ingezet en toen was die woning vo.n mig, kon die me er niet meer uitzetten. Dat was toen zo'n verordening dat als ge een stoel en een tafel en een bed in huis had, do.n was ge gerechtigd om in die woning te blijven. Ik heb daar nog een paar gaar gezeten. Maar ik heb dus tegen die huisbaas gezegd,l, dat was een christelijke vent, d.ie kon ik heel goed, een wagen¬ verhuurder, een zeelander, "Nou moet je luisteren, als jij zorgt dat ik geld krijg voor de huur, dan krijg jij huur. Ik ben niet ongenegen om huur te betalen, zorg jij er maar voor". Af fijn ik heb een hele middag met Ó.ie vent zitten ,praten. Trouwens ik had altijd een dreigement dat veel toegepast werd. Er waren toen veel wandluizen in de huizen, die waren toen heel populair die wandluizen en dan zei je tegen een huis- bo.as: "Als jij me er uitzet of als jij rottigheid, wil en ik moet uit de woning dan weet ik een manier om wandluizen te kweken". Ik zal je eens vertellen hoe dal gaat: je neemt een hoop zaa.gsel en je doet er één wandluis in en je zeikt erin, d.at is zeer

3b ■

voedingswaardige stof voor de wo.ndluizen en dan heb je in een tijd van een wip een fles met wandluizen. Nou daar waren ze als de dood zo bang voor natuurlijk. Want zo'n blok was in een tijd van een scheet besmet met wandluizen en daar moesten ze niks van hebben. Ze moesten do.n de gemeente laten reinigen en ontgassen dus zo ’n dreigement was zeer populair. Hij liet me do.n in ieó.er gevo.1 wonen, ik heb toch later wel huur betaald, ik ben geen slecht mens, ik behoor niet tot de kriminelen. Ik betaalde ge¬ woon huur o.ls ik het had en o.ls ik het niet had. dan ging het gewoon over. Als zij nou maar zorgden dat ik het had do.n zou ik wel gewoon betalen.

Er stonden massa's woningen leeg. Ik za.l je een voorbeeld geven, ik heb drie maanden in de Beverstraat gewoond en toen hoefde ik geen huur te betalen als ik die woning maar nam. Ik kreeg een traploper, ik kreeg behang en ik kreeg verf. Dat soort voor¬ deeltjes zijn er nu niet meer. Er was toen geen woningnood en er was ontzettend veel gebouwd., er stonden veel woningen leeg.

nuURöTAlrMNG

Door de CPH was in Rotterdam een spreekuur opgezet om mensen te helpen en te onder¬ steunen bij ambtelijke willekeur, zoals korting van de steun, en bij akties tegen huurwoekeraars. Ook de Revolutionair Socialistische Partij (RSP) onder leiding van Ab Menist hield zo'n spreekuur. Het was een gratis adviesburo voor werkelozen.

In het begin van de jaren dertig verscherpte de crisis zo erg dat de mensen wanhopig werden. Het beleid van de gemeente was bikkelhard: de steun bleef laag, de huisbazen hadden vrij spel en elk verzet werd neergeknuppeld. Al snel vond er georganiseerd verzet plaats tegen de huurwoeker en de te lage steun door middel van de huurstaking. Aanleiding was meestal huurverhoging of steunverlaging. De mensen betaalden dan de huurverhoging niet of de steunverlaging werd van de huur afgetrokken, jammer voor de huisbaas. Vaak lukte het v/el om iets van de huur af te krijgen, tenminste als de buurt solidair bleef en zich goed organiseerde Meestal werden er eisen gesteld aan de huiseigenaar door een huurderscomité: bv. één gulden huurverlaging en reparaties aan de woningen. Ging de huisbaas daar niet op in, dan ging men in huurstaking en be¬ taalde geen huur meer of een door het huurcomité zelf vastgestelde huur. Soms ging de huiseigenaar in op de eisen en meestal werden er dan wat reparaties gepleegd. Vaak ook werden de huizen ontruimd op bevel van de kantonrechter door een deurwaarder.

H 36

Door de huurdersbond waren dan al ergens anders in de stad huizen gekraakt voor de gezinnnen die uitgezet werden. De mensen die bij huurstakingen betrokken waren lie¬ pen de kans om op de zwarte lijst te komen van de Vereniging van Huiseigenaren. Dan kwamen ze moeilijker aan een huis. De Sociale Dienst, toen Maatschappelijk Hulp Be¬ toon, hielp de huiseigenaren soms ook wel een handje door de huurstakers hun steun uit te betalen in een beetje geld en een huurbon. Een bon dus die je alleen kon ge¬ bruiken om je huur te betalen.

Meereke

Er was huur staking in de Beverstraat en wig ó.eden er ook aan mee. We hadden ƒ 7,50 steun in de week. Nou, wig beto.aXden ook geen huur. Mig'n man ging za.terd.ags zign steun halen en dat kreeg hig niet. Big heeft toen de hele middag op de klacht geze¬ ten en toen kreeg hig naderhand ƒ 3,50 en een huurbon van ƒ 4,- Dus toen konden we niet meer staken.

Zo'n huurstaking vereiste grote solidariteit van de huurstakers onderling, dat lukte niet altijd. Sommigen durfden de stakingen niet aan omdat ze bang waren voor de ge¬ volgen, bv. uitzetting bij verlies van de staking. Deze "maffers" hadden in de buurt geen leven meer, hun huis werd gebrandmerkt en het gebeurde dat ze alsnog uit de buurt moesten vertrekken vanwege pesterijen. Ook de buurtwinkels ondersteunden vaak de huurstakingen van hun klandizie en verklaarden zich solidair. Ze verkochten dan ook geen spullen meer aan maffers. De buurtgrutters leefden vaak onder dezelfde slechte omstandigheden als de proletariërs. Na verlies van de staking door fors op¬ treden van de huiseigenaar en uitzetting werden z'n huizen "besmet" verklaard. Er werd dan gezorgd dat niemand zijn huizen meer huurde.

De eerste massale huurstaking vond plaats in het hart van Rotterdam, in de Tuinder- straat juli 1931. Deze door de CPH gekontroleerde aktie leverde een komplete overwin¬ ning op voor de huurstakers. Na deze overwinning volgde er een golf van huurstakingen in Rotterdam. In augustus 1931 werd er in de Beverstraat een huurstaking georgani¬ seerd door de CPH, Het ging om 30 woningen van één eigenaar. De stakers wilden ƒ 1,30

van de huur van ƒ 4,30 af hebben. Er hingen rode vlaggen van de CPH uit de ramen en

de Maasecho, de rotterdamse CPH-krant meldde: "De stakers hebben zich en bloc bij den Rotterdamschen Huurdersbond aangesloten. De overwinning in de Tuinderstraat op den huisjesmelker heeft de arbeidersklasse van Rotterdam doen zien, dat een aanval op het

kapitalisme met succes kan worden gedaan." Via de kantonrechter kreeg de huisbaas

drie uitzettingsbevelen. De politie werd 's ochtends vroeg aangevoerd in drie bussen van het gemeentelijk vervoerbedrijf, zo'n 90 agenten aangevuld met rechercheurs. Ook verschenen er 10 materiaalwagens van de gemeentelijke reinigingsdienst, die de meu¬ bels zouden moeten vervoeren. De deuren werden ingeslagen omdat ze waren gebarrika- deerd met bedsteeplanken. De trappen waren ingesmeerd met groene zeep en hiervoor liet de politie een wagen zand komen. De deurwaarders lieten meer helpers opdraven, maar die werden bepraat door de huurstakers en weigerden hulp bij de uitzetting. De politie provoceerde door het afzetten van de buurt en het meppen met de lat uit de motors met zijspan. Het werd een rel. Er werd meer politie aangevoerd en tegen de mo¬ tors met zijspan werden spijkers op straat gegooid voor het politieburo in de Paul Krugerstraat. Barrikades werden opgericht en de dienders werden bekogeld met stenen, flessen, fornuizen, matrassen en teilen. De huurstaking leverde geen resultaat op. De Huurdersbond van de CPH ging verder met het organiseren van huurstakingen omdat de kommunisten mogelijkheden zagen om via deze akties aanhang te verwerven onder de wer¬ kelozen. Er waren bij de rellen ook steeds Roodfrontstrijders betrokken. De Rood Frontstrijders Bond (RFB) was de knokploeg van de CPH. De CPH wilde bij haar bemoei¬ enis- met huurstakingen dan ook geen andere politieke organisaties. Het stakingskomi- té diende zich aan te sluiten bij de Huurdersbond die door de partij gekontroleerd werd. Op die manier werden de huurakties politiek gereedschap van de CPH, die minder geïnteresseerd was in de resultaten voor de huurders, dan in de resultaten voor de partij. De eisen die ze stelden waren dan ook dikwijls te hoog gegrepen en te propa- gandisties. Evenals de huurstaking in de Beverstraat hadden de latere huurstakingen veel minder resultaat dan die in de Tuinderstraat.

In juli 1931 werd er in de Eerste Diergaardestraat een kommissie opgericht door buurtbewoners. Ze vroegen de huisbaas één gulden huurverlaging en een gesprek om hun eisen toe te lichten. De huisbaas wilde wel tijdelijk de huur verlagen met 50 cent, maar dan alleen voor de armsten èn het moest na verloop van tijd toch bijbetaald wor¬ den. De 57 huurders weigerden. Er werd onderhandeld met de burgemeester, hij ging er op in omdat de Sociaal Demokratiese Arbeiders Partij (SDAP) de huurstaking steunde en 15 gemeenteraadszetels had. De huur werd verlaagd met 50 cent, dus de aktie had een

37* Ui

redelijk resultaat. Belangrijk was dat de huurderskommissie zich niet had ingelaten met de CPH of de RSP. Als "beloning" gaf de gemeente toe aan de huurstakers om zo te laten zien dat: als je het maar netjes doet en je niet inlaat met relschoppers, is er best te praten met huisbazen en ambtenaren. Zo probeerde de SDAP de CPH de wind uit de zeilen te nemen.

Ook de RSP nam initiatieven tot huurstakingen of ondersteunde de buurtkomité 1 s, Van samenwerking tussen CPH en RSP was geen sprake. Op 28 augustus 1933 brak er een huur- staking uit in de Eerste en Tweede Diergaardestraat, Het RSP-gemeenteraadslid Ab Me¬ nist had de leiding. De RSP zag meer brood in het onderhandelen, dan in het uitlok¬ ken van een konfrontatie met de politie door het stellen van radikale eisen, zoals de CPH. De huizen waar het om ging bestonden uit één kamer met een slaaphok en een keu¬ kentje. Soms leefden daar gezinnen in van meer dan acht personen. De toestand van de huizen was verschrikkelijk slecht, de huren v/aren door de vele verschillende eige¬ naars fors opgejaagd, van ƒ 2,25 per week tot ƒ 4,95 en ƒ 5,95 per v/eek. De huursta¬ kers eisten een verlaging van één gulden. Er werd een brief gestuurd aan de gemeente en daarin stond o.a. het volgende: "dat de woningen een huurprijs doen van ƒ 5,- per week, dat deze woningen bestaan uit vier bij drie en een halve peter, waarvan afge¬ trokken moet worden een portaal voor de buitendeur en een keuken van vier bij ander¬ halve meter, dat zich in de genoemde kamer twee bedsteden bevinden, waarin geen be¬ hoorlijke ventilatie is, dat zich in de kamer zelf slechts één raam bevindt, dat de bewoners een huurkoopinstallatie voor het electrische licht moeten betalen, die het eigendom van de eigenaar wordt, dat de woningen zeer slecht onderhouden zijn, dat de bewoners van meening zijn dat niet alleen het onderhoud in orde moet zijn, dat ver¬ zoeken tot de eigenaar gericht niet tot een gunstig resultaat hebben geleid, dat de bewoners zich daarom tot den Raad met het verzoek v/enden te besluiten B & W opdracht te verleenen stappen te ondernemen, die tot het voor de bewoners gewenste resultaat zullen leiden." Er verschenen autoriteiten die de ellende kwamen bezichtigen: de bouwpolitie, een hoofdinspekteur van politie, de direkteur van de Vereniging van Huiseigenaren en deurwaarder Buskop namens huisbaas Kratz. Na enig onderhandelen kwam men tot een overeenstemming: de huren werden ƒ 4,50 per week, de huiseigenaar betaal¬ de de gerechtelijke kosten en zou ook alle reparaties verrichten. De RSP-krant De Baanbreker " sprak van een overwinning. De CPH, die geen kans kreeg bij deze huursta- king, startte een hetze tegen de RSP en Ab Menist. In 1933 volgden nog een groot aan¬ tal huurstakingen, sommigen met resultaat, de meesten zonder. Het hoogtepunt was in 1934. In juli brak er een komplete opstand uit n.a.v. een steunverlaging. Colijn wil¬ de de steun verlagen en de bevolking reageerde furieus. In Amsterdam brak het Jor- daanoproer uit en ook in Rotterdam gingen de mensen de straat op. Crooswijk en de 01e- anderbuurt waren hier de brandhaarden. De huur werd niet betaald om de steunverlaging te kompenseren. De politie greep keihard in. Er ontstonden barrikade-gevechten en er viel een dode. De heersende klasse maakte een eind aan de opstand door middel van het inzetten van militairen. Na 1934 is er in Rotterdam geen sprake meer geweest van huurstakingen, de resultaten liepen terug en de mensen waren de politieterreur moe.

Gëa

ood

Hij koopt wat ouwe panden,

En doft z’ een beetje op.

Met winst gaan.z’ uit zijn 'handen. Én nooit heeft hij een strop.

Zoo hier en daar een likje Van geel en groen of rood, Vooral niet te vergeten ï)at mooie glas in lood I

Hij.kan dat'makk'lijk klaren,- Die,-grap kost hem geen duitj En die niet wik betalen „De straat maar op, er uit! !"•

1 De'huurders moeten dokken, Al spelen z' op hun poot Wat is nu 'n enkele gulden- jVoor prachtig glas in lood ? !

Neen,' ’t is niet veel één gulden, Van zijn kant niet misschien, Maar wel voor hen, die immer Het spook van d’ armoe' zien,

Zij kunnen dié niet rrtisseq, Want zij zijn. naakt pu bloot,! Hun buik is niet ïé vullen;

Met verf en glas in lood 1 J

Zeg huisbaas, die van lijden, Van geen ellende weet i Is 't in deez' slechte tijden,

Wel menschiijk wat je deed ?

Jij brengt nóg meer ellende, Ontsteelt den kind’rsn brood, Gemeene huisjesmelker:

„Sterf I Met je glas in lood.!"

Gedicht uit "De Maasecho 1 ' no 3 augustus 1931.

'^SSlL CEARnwlL

• • T fK) REELHET

.?adèrverk-stil

18E0ELER

HIJS M

<5 Hc.T VAütSl,'/'

V AM ELKE [KM-

Huurstakers in de Tuinderstraat 1931

Kees

De Tuinderstraat was heel belangrijk, want het lag in het midden van de stad en het was een gesloten arbeidersbuurt, eén van de armst en ook. Mensen waren in verzet.

Daar omheen dat centrum van de stad, daar wo,ren ook dikwijls een hoop van wo.t je nu vrije jongens zou noemen . Dat wo,ren mensen d.ie zich buiten het arbeidsproces hielden, ha.nd.elaartje, scharrelaartje, die toch onafhankelijk van het apparaat stonden en daardoor deel konden nemen aan akties zonder daar dan het slachtoffer van te worden. Die konden dus een hoop doen, die konden daardoor mee-organiseren en meewerken. Maar dat gold niet alleen voor de Tuinderstraat, hoewel Ó.e Tuinderstraat dikwijls in het middelpunt wordt gesteld. Hier in d.e Oleanderbuurt en in d.e Tweebosstraat en in de Rubroekstraat zijn diezelfde zaken o.an de hand. geweest. Kijk de Tuinderstraod staat centraal omdat daar die dode gevallen is destijds. De situatie in de Rubroekstraod was zo dat de soldaten met geweren op dak liepen en schoten als er maar een raam o- pen ging. Hier in de Oleanderstraat is het precies eender zo geweest. Ze waren mas- sa.a.1 in huurstaking in de Beverstraat hier. Dat kon je organiseren, maar het waren allemaal geen kormunisten, dat moet je niet denken. Het waren mensen die uit noodzaak in verzet moesten komen, ze konden niet anders. Het was niet zo van: nou ga ik eens lekker in verzet, maar het kon niet anders.

De huurstakingen in het begin' van de jaren dertig waren vaak het enige aktiemiddel voor de sloppenbewoners om de armoe nog een beetje van het lijf te houden. Het eige¬ naardige van een huurstaking was dat men geld in de zak hield terwijl een staking in een bedrijf altijd geld kostte. Bij zo'n huurstaking ging het er altijd heftig aan toe, het was klasse tegen klasse. Eén van de huurstakingen willen we er uit pikken en uitéén rafelen, de huurstaking in de Tuinderstraat van juli 1931.

De Tuinderstraat lag in het hart van Rotterdam en liep van de Binnenweg naar de Kruiskade (v/aar nu de Doelen staat). Samen met de Mauritsstraat, de Nadorststraat en de Crispijnlaan vormde de Tuinderstraat zo'n beetje de oudste buurt van de stad. Het v/aren lange smalle straten, met veel achterhofjes en doodlopende zijstraatjes. De

39 m

3

UI LE

In

v*w pe HAAS<ECHO, wES,<bw <> vocR T\o rT WAM,

g-j omstreken van^«C oMMUNlSfii'cHérARTy,

D3 Hn/HP2BbTA£Ii G \l -ï, . rlmtfKfVMi3i<f. - ' .

riatgBSgRaag »

&ên vA C) o yvQ

ytk^s

1 /aöat da politie te paard net zeep¬ latten en te -voet eet eabel en revolvereohotea allo straten io óe oatiek van de ïuLndera traat den haaien avond van ffosn3dag SS Jali onveilig hadden genaakt, vrerd te tien voor half één in den nacht een laatst^ charge in de Uauriteatzaat cttsevoerd.

Begonnen by de Mrt viïieaatraat, war¬ den tot de Kruiskade toe en over de E Krniekade de verschillende groepen pratende neneohen weggejaagd, 2 en Minuut of 10 nadat alles eohoon wee, kwenen drie buren ven No,10 en 13 ‘naa^ buiten 03 een praatje te uakan.

, .POLITIE JSJkt> mM-lü&R-SS-ZIS^

HE33CH33 WAREN ZS NIBT H3BR SS ZIEK. BS STRAAT feAö DONKBR BE STIL......

Op een gegeven co^eat hoorden de drie -pratenden ESN SOHOT, Waarop 29 eohter weinig acht gaven ondat er al zooveel geschoten was dien avond en vooral ook

OMDAT ZE N IEMAND ZA G-BK*

Eén A twee minuten later eohter hoorden ze weer aen aohot en tegelyk 7IEL er één van de drie, onder Bat slaken van een zaohten kreet, aohter- over neep. Ba gevallene heoft verder geen geluid user gegeven.

HY WAS DOOP.

'Toen hy viel’, etortte zioh zyn vrouw, die hem van boven uit het raam had zien vailen . naar beneden OM. ÏÜ2 BS 05ÏB2EKIKG ?2 KOMEN,- HA*? HY INDERDAAD

'Bcor ikim sluipmoord m hbï* isvsh

Eio .GSBRAO^S,

Onmiddellyk nadat de can gevaiien wae, getroffen door B3Y BïHOT-PRECIES Ui H3T VOORHOOFD, hebben de beide anderen, die met hen stonden t* pra- ten, EEÜ RBOBSROïïBUR zioh uit het donker zoo sno.L aogelyï uit de voeten zion maken in de richting van do Aeit v. Hosatraat.

BR IS HIER G33N SPRAKE VAN H3ÏJ V3.SBXU1IS KOS2L 0? -00 IETS G3Si, naor volgons do getuigen- verklaringen

HEEL DUIDELYK van «on

SI1EKUM UITG2V0BRPB . W2LQVBR1E | 3BS

FEYOLVBB-AANSLAG .

Ongeveer twintig minuten na het gebourdo arriveerde de tot drie maal too door omwonende buren op¬ gebelde ziekenauto, die het slacht¬ offer van deze

aOORlUAflSLAG BOOR ESN RECHERCHEUR

naar hot ziekenhuis Ooolsingel heeft gabraoht.

AANGIFTE VAN BS MOORD WERD BOOR B2IB3 GETUIGEN ERVaU G3DMN in da Witte de Withstiaat.

Yen fatart ovor vier tot half vyf ongovaer hobbon toén oen inapootour en drie agenten opmetingen genomen vanaf de plaste waar flo laffe sluip¬ moordenaar stond tot do plek waar zyn slachtoffer yiol (i 70 K.)

Zyn slaohtoffer host Groenevold en taaldo onder den nasn ISOHARDI ale "artist" zyn schamel-kostje op;

hy laat een ÏOTAaL ONVERZORGDE VROUW VAR 26 JAAR, BI£ OP ALL3 IkGSR LOOPT EB TWEE KLElJö XIHB2R3N ACHTER.

fint* DP HuvM > enNiNZS<

v/vn KoFHÉl-'S

LEEST . AC*E RTiff HA? i"U.iwM rsta,A* •

SpNnEE RT o .p A « I Au*.

De ii ut) t a k j (v o ,

Perioadlek versehyncnt orgaan der bewoners i»r Tuinders traat, onder radactie der bewoners zelve.

, Tuidelyk redactie adres,ïuindsretraat»65.RötUrdari.

SÏHJHT BE KUURSTAKERS. Verkoopaprys,3 Ots.

- - o-o- O- Q- Or o- o- p- O- O- CH o- o- o- o- o- o— o- o-o- o— o- o- o- o* o- o- o- fr- 0 -o- 0 - 0 - O- O- 0 -» Mede iirartoavonersj

De buBgeerlyke pers probeert op 4ile ncgelyke - en onscgelyke ranieren de HUURSTAKIMG ln de ïUISBEfÖIRUI by de bevolking van Rotterdam in een kwaad daglicht te stellen.

< Zy publiceert de Esea-t-leugerAChelge berichten hierover waarin zy bat voorstelt alsof deze staking raar eau ln elkaar gezet rolletje Is, en of de bewoners niet bereid zyn-oa X huur te betalen,DIT 13 KDJ BSrrJSTS LSJGil DSR £0R92R1YKBB P2JÖ.

Q Du böwcners zyn bereid aikiddaHyk de huur te betalen als er aan ^ de afspraken gevolg wordt gegeven.

q Wat.ie er eigenlyk aan de hand tï??

'Tt De huisje snelleer KpKCLS heeft namolyk deze krotwcaingen aannarke V lyk in huur verhoogd.ÏEOzH BEZ£ VStHO&irSG GAAT BV HET PROTEST.

H DUS HIER IS G52J SPRAKE VAN WEIGERING YAN HUURBETALINGjHAAR DE 7? BE-WCÈIERS WEIGERSJ BS KUURVïStHOOGDIG TS B3TALSM, T00AL3 ALLE KUIS-

rr jesheikers op hst ooqsnblik dost kmabbes zs hun krotten eeu beetje OP ES MTES DE HUURDERS DE K05TEM DAARVAN BSTALSS.

Zo ° 0i KOPMELS, Hy echter maakte eet de tewenera de afspraak.dat deze verhcogln g naar een laar zou duren -Tpfm.» ,

—-O bewoners~5l J ie--c2T?T55ïrénrK0PHEIS wil van geen verlaging weten,

^ De verhooglngen zyn niet gering ,er zyn &v by van 5 gulden per week, 05 Het spreekt vanzelf dat tegen deze afleggerepraktyken yetzet der , . bewoners gekozen is.Vat deed KOPMSIS nu oa dit verzet te^écoren?

O Hy kreeg natuurlyk vajt den reohter toestemming tot uitzetting, van • een der baweners.Waaroo net die eene? Omdat di» eeno coinunist ia, en KOPMSiS'meent dat als die van zyn woning wordt verwyderd.dat daariiee^het verzet van de overige bewoners zal zyn gebróken,Ky _ rekent ecb.ter Verkeerd,Het verzet.tot betaling der HUVRVBRHOOOEtil^^ y .gaat door,

^ De oocziunlsthsch# bewoner noest binnen tweemaal vierentwintl

de «sfonlngm ontruimd heb ten, en zoo niet. dan zou de sterke ara er aan. te pas komen,Hetgeen ook is gebeurd en wel op de bakende beeaW .achtig canler.Deze uitzetting ie gaehied net sabelhOJueh,knupp^l « slagen en revolverschoten.

MIS AFSBID Efg (waaronder één vrouw! WERDEN. ERNSTIG VERWOND .

^ Een cassaa politie rabauwen zyn voor deze uitzetting geaobillseerd, en cc- aan hun hun badryf een heer BiACHïINGS-EAKEAKïER te geyen heb- W de knuppelaars niet terug gedienst on er een bloedige dag van te maken «r Een der taweners,een aan op leef tydjWerdt door een der RELDEN een sa- ■o belhouw toe ge dient, dia deze-oudv jzaa. e»n-gapende hubrd-wand van ölV- ~Sj ^ .ACHT C^JIUSTER bezorgde,Een ander arbeider kreeg een dusdanige ^ Hcuv,dat een bloed uitstorting aan een der schouders tot gevolg had. v- Daarna kreeg een der vrouselyke bewoners een sabelhouw over de borst,

Ö en als clcu van het geval gingen deze blosd-doratige ORDE BI3AARDERS over tot een schletparty,

^ Hen ziet Hieruit/dat het UlTBUlTDros-BRCEïT goed gesmeed is.aile poli¬ er tie heldert-2yn-ln het to-iw ftc Je te slachten voor de wmsï vah r KoncElS.

Het .doet Ooji ^ensch koken, hfcirby te bedeökertjdat da 2 e SLACHTERS.be- U, taald worden van 0/3 ALLER AÏOePerstb BEUSTIHOBUIïEN.en ken kan er -0 vast van opaan.dat net da 60 opcenten,van de 900IAAL DEM 00 RAT I SC HE . WEiHOUDER- YAM SOïANClEJ,dl t edele korps nog zal worden versterkt. BUURTBEWONERS,HOJDT U S0LIMIR,IAAT JE HIET DOOR DE UITZETIIHÖ VAN 'VELLïiiAN BEANGSTIGEN , LAAT JE ACTIE Hl ET VER100PEN, HAAR BLYïT WEIGSRH/ ö IKBSRE VERHOOG ING VAM HUUR TE BHTALEi.

(U hiorby,dat deze HUURSTAKIHG niet alleen by de Tuinderstraat

iS zöA blyven,Eaar dat -SJt het b egi n is van een groote-actie over de ge-

ca

h'eole stad,TEGEN ALLS KUUR WOEKER.

CPH-pamflet van donderdag 22 juli Leonar ii.

waarin wordt gereageerd op de politiemoord op

huizen waren oud en vervallen, sommigen stonden letterlijk op instorten. In deze volksbuurt leefden veel werkelozen, losse arbeiders en scharrelaartjes. Mensen met in de regel grote gezinnen zaten hier opéén gepakt in stinkende en benauwde hokken. On¬ danks de slechte staat van de huizen waren de huren abnormaal hoog en sinds de af¬ schaffing van de huurwetten in 1927, hadden de huisjesmelkers helemaal vrij spel, De huren gingen met sprongen omhoog. Na elke zogenaamde woningverbetering werd de huur met een paar kwartjes opgeslagen. Verhoging van de gemeentebelasting werd afgewenteld op de ruggen van de huurders. De hogere huren van de nieuwbouw werden als excuus ge¬ bruikt voor huurverhogingen en ga zo maar door. Sommige gezinnen betaalden al de helft

van hun steun aan huur. Met de loon- en steunroof van de Colijnregering werd dit al¬

leen nog maar méér. Bij veel mensen stond het water aan de lippen. Er waren gezinnen die nog maanden achterstallige huur moesten betalen. De situatie werd steeds wanhopi¬ ger en. aktie kon niet uitblijven.

De Tribune en het Rotterdamse Volksdagblad schreven op 24 oktober 1930 de volgende regels over een zogenaamde opknapbeurt aan de woningen in de Tuinderstraat:

"In dë Tuinderstraat daar is een hofje dat door 36 gezinnen v/ordt bewoond. Dezer da¬ gen is de eigenaar begonnen met uitbreken en repareeren onder dwang van den wonings en gezondheidsdienst. De woningen zijn krotten, maar nu de eigenaar ze laat verbou¬ wen is het heelemaal een bende.... Dat gaat namelijk met sprongen. De eene dag

komt de metselaar en breekt een stuk weg. Na twee of drie dagen komt de timmerman en

zet een raam of deur in het gemaakte gat.... Weer naar een paar dagen zet de schilder

een ruit in.. Op dezelfde manier werkt ook de loodgieter, wat meebrengt dat de bewo¬ ners om den haverklap zonder water zitten, daar de man natuurlijk niet telkens al die gezinnen kan waarschuwen.... Men is hiermee nu reeds maanden bezig.... Deze verbou¬ wing zal de menschen daar in dat hofje nog lang heugen. En als dan alles klaar is, dan krijgen ze een blijvende herinnering, namelijk HUURVERHOOGING als souvenir.,.."

m 40

\ 1 . .

•: B< c owkü^stUchs ?ARt/ V.-.R

■ ■' ■^OTTrK'BAM ENOmiflf K.ÏN.

' ~ 'Y'nTfXi c s!. t .

Zn da tsirlj» T&a At Y ?*? d **T ; 'V*.

-■*-<*. j./*j*tóto£«i -etalUjtfja is b^rt uitroddaroe Kupit&liaafljdot *ien £i3. i.^. allo ^crrulii xil b^i^rrts-Jjc. lUrtturdan scr* gt®4 ols - , #rJ-lg n *

I ‘ -

DS JJ5GRAVXÏI3 VA5 iwt Vt RMÖO'R/D £■ -uit da lyURJTSSTHAA'T vindt ylaata fu UtETDAG n,a. . __

CfHühcco vit d* VU.JRlAiUSU TlijLt dat de rffioieele Darlebtsn c*or dj gruwelen lij d 3 bwureteklng rlot cat do *orleliJfc Jjlid cvoro^itit^

— “^ 2i > =“'«=* d “ WOORDENA au.

tua (535 .nadere MfnBfiriitfdjfln^ao^itx'iTig 'jctcïi pieite* t ca t i^r.

JiS t hc< fu ^ t^a PJITïamur zijn dn*_7EN YVtLE T&X.i -

TlCit37SLtJX vcor do«a p] Q

,-HHT ÏK-rr^LUGJHirTRLimxiJUT'miAG-T : | 'y

WiE )S IE MOORDEWAARnN LtONARDI ,

, h niïTM sofuna

C.tr^Xt tot een iaat VAN B3 KATK-fLIEKS KB!-QT????7??

• Tï^dodoolingon van gali.'oivaardiga arbildars dlo l>lj de uitsotting ven -t--: EA2C: V.tp hot dak ^an hot fcotröffondo poracjl hodden post COTCit ssg ren dat na hon cceobcton word vanaf oon hoogs r ge l ogen dat,dat C-EST. ANDER Hssf? TTjnïïBS ZIJÏÏ au DAT VAN de ZATKOhXEEB KEHK.

Er kon niot mrden Toatgeatold ot Zoor Banro-aïxio Heoron (kostelijke Zolf YiWrï^nnefton haddoit ter hond gonos«a tor vordodlgisg van do h' ,H l&ngon van do Huis jan cslkor deJi vol vrijspel aan do Pclltlo P^rojJKon L-t ondortuig gogayen hoddon teven Op de ol-oudo vrij plaats vjhr liIS lADIGESS.do Kerk,

-0-0-0-0-f-C-C-0-0-(>-0^-0-l>-04w>-- O-O-O-O-0-0-G-04MV-0---0-0-0-C—

Do DE STAND VAN ZAKEN CP DONDERDAG

_ D—O—3—O— O—O—"3 -O-O -0—0 -0-0—0-0—0-0“C - 0-0-

atap gocfton ra to Colloeteeren voor een behoorlijke togrsyonis vur. pSN VERPOORps naar dlo ooftvouligo daad van Arboldorti prlldnr^tolt hooft de Politie door bruut gewold trillen kopot Kokoftjcenjier COL* I-SCTANTEÏ word gsarroate^iü on de bua tjanl boa ajfgenccion.EiO vorent uaerdij;® onatendara kwaaon toon don an-oataot to hulp on bovxitden booi tan slotte terwijl bot ook gelu>rte de blla wor in bondol to krijgen.

Bij hot gevooht dat ziob daaibij hoeft ofgoepaald twrdon drie personen gorond door Êovolvorsobotonjsïniusn oen van bon toe oan jongetje van tvoel twaalf joar dat aan de dour van hun woning voor cijn laoodar Glodiolo.n *tt jjtrad to kcopon.moar hot alot raa dot toon de Rorolvors- loog gosvr.nt.r*,* •noren de rcatundors dlo kans roar norim de Politie zoc hard Qtf do v_; sloten to drijven aio nog nooit Politie aganton goheopon hobbon.l^o on standaru-hobbon bu/i buik v*st güboudon vna betnlsohen

Hatuorlljk zijn dsame weer eon paarberaden agentan oan gabonen die 3 -- i‘i do coddor go raakt o oar dor Politie S-r-on jroeston. Konor, horstel . '>i-.zï to Charoaoren zij habbon zich daarbij onthouden oa yt-rdors fênOndert of dood en ta cakon.DS liDORD OP LEOitASDl Bobijnt do B0URGQ02BS voor.hot oc^enbllb. angatig go-eokt to habbon voor nog verdere ordo ver” etormron 4 jcr hoer beulsknechten ssardoor do volkcnoedo nog vorder zó’ -1 ê^oirow s r 3r fcong voor die volte woedt» ze vorachool zi.ch al aebter dcVordiVien or, iet siot er uit sla of do Pclitio furie op hot oogenbt blik koost verat gebeuoon, Althans sjaeaqa b pel en zich in de avond ton* noelen of tic r.ndors niet geduld zouden geworden zijn,de politie werd gehoond cu ir, t.c iinling genoden en uit gelachen en er werden oor on" vj.- ■.„'V'.ïv ■*: v.lt i-Jdrceïd,zonder dat do Havolvei'achoten bij te pas

ca&r?nds oen tra gel on cordon gococriondecrdTTiïooaa Tulnderetroot is al afgêLüt.vr^or innen norgon,-’ . ^^

Hot hoolc BottoTÖEinsoho workondo volk n^jst aear van de vc r s-it-.'oo rd eli kkh c i n af on ctoldt allo PO DIT IS en CtSKEESrE

i UT C*K I 13111» oanaprokelijk. ..

j^T^5Fs5Fyë5T5^5ü^ïn?o5$SSSSSlï3«-iSSSC35S3SS$.4^fe& *3 . ?

>H»8HCÜS?B IX

K r H O E u V A

• KOP l v | P LS /

. V i ï B10ÜIM!

E e CCi'ilU Jf'rT ÏISCHE PABïXJ \ W/f ^

BELEGD ItiiS: VRIJDAG JSVOH 8 CDBBBB GRöOTE UPEÜ BA BEPROTESTVÊ' KGADEKIN G I 5 PE GROOTE ZAAL van het

V E.R EOOPLOCAAL

up de goudccbe yingcl, SPREKER öj Gr F H Ë E A Y

W. REUDERIBE.

- en andoren,

- C -*&- 0 ‘ 0 - r - 0 - 0 - 0 - n ’ 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 - 0 -“ 0 - 0 - 0 -

BES7EL BILJET { Ondergoteekende.

wonendo,»»»«»*•* stroot,..

Céoft zich op als abennï» op da .

. MAAS-ECHO ,^ookblad van/ da COlBSïlflSiISChE PARTIJ voor Rottordoa en oeistrekon,

l'uir.dercrroQt &5

KAÏFDÏE3KENHFG.

CPH-pamflet van vrijdag 24 juli, waarin oa. dering in het Verkooplokaal.

wordt opgeroepen voor een openbare verga-

Die "opknapbeurt", werd o.a. aanleiding voor de eerste grote huurstaking in Rotterdam. Met de huisbaas was namelijk afgesproken dat de huurverhoging na de afgedwongen repa¬ raties maar één jaar zou duren. Daarna zou de huur weer teruggebracht worden tot het oude bedrag. Op het moment dat de huurstaking inging betaalden de bev/oners al 18 maanden de verhoogde huur. Voor sommige krotten bedroeg die verhoging maar liefst drie gulden per week, aldus een CPH-pamflet. De huren van sommige huizen kwamen daar¬ door op zo'n zes gulden per week te liggen. Begin juli '31 zijn de bev/oners 't spuug¬ zat. Ze richtten de volgende brief aan de huisbaas Kopmels uit de Hugo de Grootstraat die sinds negen maanden eigenaar is van de huizen:

"Mijnheer, aangezien onze inkomens steeds achteruit gaan en wij met ernstige werke¬ loosheid te kampen hebben zijn wij genoodzaakt om u als eigenaar van het complex pan¬ den aan den Tuinderstraat in kennis te stellen, dat v/e vanaf maandag a.s. eischen dat we één gulden huishuur per v/eek minder betalen. Verder eischen we dat alle achter¬ stallige huishuur van de bewoners wordt geliquideerd. Indien aan onze eisch geen ge¬ hoor zal worden gegeven, zullen wij ons tot het uiterst verzetten en een huurstaking proclameeren."

Op maandag 7 juli komt Kopmels, onder bescherming van zes dienders, de huur innen.

Hij vangt bot. De bev/oners van de Tuinderstraat nummer 63 t/m 71, met één daar achter gelegen hofje zijn dan officieel in huurstaking. De dag daarna, 8 juli, was er de volgende arbeiderscorrespondentie in de Tribune te vinden:

"Op uitnoodiging van eenige bewoners, die betrokken zijn bij de huurstaking die op 't oogenblik plaats vindt in de Tuinderstraat te Rotterdam en het daar achter gelegen hofje, ben ik eens gaan kijken hoe deze uitgeknepen zwoegers hun leven slijten. Het is meer dan barbaarsch, deze woningtoestanden, en dat terwijl de huisvesting reeds jarenlang onder sociaal-demokratische wethouders ressorteert, die bij iedere verkie¬ zing allerlei schoons beloven. Het eerste het beste pand, v/aar ik binnentrad, werd

I- .. .£iMLliN

I van pf MAA 5 .E C 1^0

j vaK Dfc" ^ÖMMUNi^T/SCHE. voo-r.

' R^o TT £ R.B>A Me ,0 in &' 1 RÊi<E N.

_—re—- . -- ypi

c . ' 'j v *,«v» ^

• Dg B BORAT E.ÏÏIS TAS IE0ÏAH5II

Vindt plaats op Haandeg 27 Juli s,niddag9 2 uur van uit het Ziekenhuis pp don Coolèinge!.

U De 30Ï 1 733DA5CCHS AKB3rD3T3XL.fi S9B zal in dromen van duizenden «nge- taijleid bli'jk villen, gav^h van haar deelneoing met het.lst van den-^

Ve p3 <J ,°co&kn?ISTISCH5 PAK7IJ -ttskt^do:be«L»-■ -Eotter3i£Êöh'rASeidera klaa •y.\ es 05 bij. d^-B®©Mkfenia“aanuezig t« aijn oa op vaardige wij2e aen iudxuh £fj- -feekkend en zwijgend protest te brengen

Sr liga N.OCRD D004 D2 KBC^gBCHS - *

¥ v en TE02T E'POHÏÏB ( ï E R H E U R ,di© in A« ftfg*IoO-

pen vppk^in-EötterdaM heeft gewedd

V, De v«rcaorif leidWjéeo proletariaci bestaan als wii.en is gsyalltó sis ... ■Y. een' Éftoehtoffer yaa den KLASSENSTRIJD. Als zo«dnnig is bet BïJff reeht «a 'ö /Ij uit-geleide te vorden gedaan, door de heels ROTTEinASBCHB AKB3TD£E3EUl3S£j. •}1 En dé heels ROrTSRDAiSCHB JiEB3rt)3Efi^SSS mob ai tb dat - jft

»> BSOTT KIK? LÊ2EET ragb^^. 1 \v

BIB 18 IBM O 0__E p'tf'K A AJt m^LE b,^A^_R D I 7 De groots Openbaars Protest Vergadering- Vrijdag 24

liooal gehouden eisehte • in een E^-tói^^aöart^ü^awrESHgëncizen Beso- lutle -OV^ChT^tLVKe VBRVOLGmG va^-MOOXDèWAAK,

. van L 2 O TT A R D I . * •> 1 5}

■ Ven Politie zijde sfoïdfc hét-voorgemeld ole qf eenyprdRaelde,kdgel den

v e moor de: uit. dB ÜAHtliTIt -^fTFAA? zou hebben getroffen» .>-•••*_•

. ..•■ . Tf (5 7 t 9 S > ^tS B2B H tegsü deze, krojocssniwobUge

' -uitlftt^Rt'-Vï^&r ‘1 •Ir »-* -Sl.BtB* MOORD» •'

4"ïTT 813‘fi S B> 3 ? C H U ï/ó DU HE? HBCHKRCHR Ï0RP8/ j;

ZIJR .51RA77RHV0LGTSÖ 1£0S? KORDE* Oi^ISQïT tpidat er een eind asoet t«BO !- een" de Politie terrentr in. ROlTB^DAli ■' __ • I

der rP.otterdasiBcbe SohemtóAJïöra, v»-dd

'heeft iiph gekeerd tegt-A 5p.brutale vljse ibTcna.d», kwtato **>«»?

vrijdagavond

•. Vij naareoiranen de ArooidersfciasBe van ,

Buiohelorlj il te 0 1.‘-y rt 4 fl ^^^ r §?,,?S5?n™nïo2f'^f e |ciK'E®tSl3 tres stond te -x&chtcsx geh{^t,ao?>^<^rrdUSDlorJO*VKi de pui i-tauiwu-tt

tappin de Pcliti* ïurrib heeft mdero bedoolmgen,

De lagere - bobben do Kaatenjes uit bet vuur

gehaald voot de Bcwr^Siblo inhet tftr.VtLös oens vflj d dnt f ® K Y£[ t ‘

fftBling in de 'fuinderutmatis»De lagorePglitio .lonaren »ijn telkons tot HAKSET en BCÜIETBH godrov«U dóór rffSP&ff2U523sa

Ifdt ia de-bedoeling Van.de

.‘S Ï'S U Jl 1

frfr firbtr*rfr*,MAi

.ROTTERE Ak'OOnAET,

w-Allo. aabild'te gevpn een da legero Politipb.eQnbtoa, - A±n.

‘ Maar hot zijn de Inspooteura on al-4io ^j^jboogo miei.eie' d.© vexantTfOordeliiKheid dragan en b ov e n di ecj-he t ams n r.

•Z3 H1S1MÏÏR {net de SOOIAAL ÏJ^fiOCRATIgCSB^Sr^^ de ZEKW on

^'KLAcrera tomts'BSAUsOT nir&iïz yoara.jiï.

Hoo laag Osfflim:jroor, hot-bst

ze voor botooli vord,o^ door besen die inir. ttS33S TUAÏIB* *1:

Y - y Eli Ab ult 2 .:td‘legAT --0 4o tsmrferïrtoker V

\ A • la . - '

vTvfêvSL^ilitu^irTOÏI^W^S «OW

. t, VKEtt/BRSII>p; soron M3f i a S 11 <5 ®^

VJ^boUtóo iorSt i» 4&A*rt.vw aeo .gebrolW is,|£?S^S

toto van een. Vénte Iraifijna Vör # t», feSaÜT^-CTP AEHETDEKa.

AKD>riD2I3 7/ïï K)TT2KDAUl

é 'deg van- bat uitbrohen ^■üiaidjftiÊoha Porti j de

Vón de tïca^IA OotTLog lyii örgenisoerd da Oóeaoanl^ticoha Porti j ne lntedriAinnala Daaonstratie tegen do Oorlog on hot dreigend Ooriogs

fScriaa ïA!< a>3T»!è.«' BT’.w. ra isssA Wii!i.'X«i.sajffa reacREiiLiTM.mis sjpteeihm ia t® tbos^jx ee rKp3?r ,•

TbKemi £v SE033 SS «UW5B *W2W> CCECUOTMHMia V u V.’.dd.'-ïi; Hr.7 Q2ÜH D3R QOÏsaJIölra ïbTEdi'AIIOi'è/L_

N^ÏKt 3E_o( MAAS -t.^Q

CPH-pamflet van waarschijnlijk zaterdag 25 juli. De bulletins van De Maa - ki

speelden een belangrijke rol bij het op de hoogte houden van de rotterdamse bevolking van de gebeurtenissen in de Tuinderstraat.

de benedenwoning bewoond door een huisgezin van elf personen. Deze menschen hebben slechts drie bedsteden met gesloten deuren beschikbaar. Deze bedsteden waren 1.30 m. breed en 1.90 m. lang, waarin drie personen moeten slapen. Op mijn vraag hoe daar in gods naam drie menschen in kunnen, terwijl er slechts plaats is voor één persoon, be¬ duidde men mij, dat er twee aan het boveneind en twee aan het ondereind liggen. In deze vunze giftplaatsen slapen kinderen van één tot en met achtien jaar. Men begrijpt dat deze broeinesten een kweekplaats zijn voor T.B.C. en andere proletarische ziek¬ ten. Voor deze woning - als men het moordhol zoo noemen mag - berekent de woekeraar en propagandist der T.B.C. Jan Pieter Kopmels zes gulden huur. Het volgende pand dat ik bezocht, werd bewoond door twaalf personen, man, vrouw en tien kinderen, met twee slaapplaatsen. De achterwoning besloeg een ruimte van twee % m. bij drie X m., met een keuken van 1,20 m. breed en 3 m. lengte. Licht was er niet te bekennen, want men keek op een muur van 17 m. hoogte, met daar achter een muur van de kerk van de v. 01- denbarneveldtstraat. Ook voor dit krot werd zes gulden berekend. Onder deze erbarme¬ lijke toestanden wonen arbeiders, die bij elke verkiezing moeten aanhooren, dat de sociaal-demokratische v/ethouder voor de woningbouw Jan ter Laan, al zooveel bereikt heeft voor de arbeidersklasse. De parasiet, die de huur uit deze krotten ophaalt, trekt gemiddeld ƒ 300,- per week. Het is begrijpelijk dat het bij deze menschen reeds lang kropte. Thans is dit tot een uitbarsting gekomen. Eensgezind zijn deze arbeiders de strijd begonnen en hebben aan den woekeraar de eisch gesteld om de huren te verminderen met één gulden, waarop de huisjesmelker geantwoord heeft met een deur¬ waarders exploit aan den arbeider V., niet omdat deze één gulden minder betaald, maar omdat hij hem kwalificeert als een propagandist van de C.P.H. Hij is aangezegd zijn woning de elfde juli te verlaten. De huurstakers moeten hierop een krachtig antwoord geven. Bij den eisch - één gulden vermindering van huur- moet komen: intrekking van het exploit tegen kd.V., die niets anders doet dan aan de huurders den weg wijzen, om

m 42

uit de handen van een machtswellusteling en woekeraar te geraken. Hoe anders zijn de toestanden reeds thans in de Sovjet-Unie! Daar is geen kapitalistische uitbuiting. Daar worden de arbeiders niet uitgeleverd aan de huisjesmelkers en woekeraars. Mil¬ jarden roebels worden er door de Sovjet-Regeering uitgetrokken voor woningbouw der arbeiders, waarvoor zelfs de sociaal-fascist Wibaut respect heeft. Daar geen aankwee- king der T.B.C.,doch bestrijding, door de arbeiders de meest hygiënische woningen te laten betrekken, terwijl de arbeiders slechts een zevende gedeelte van hun verdiend loon voor hun woning betalen. Kameraden, strijdt tot het uiterste voor je eischen. Leest de Tribune, het eenige revolutionaire arbeidersblad, dat voor jullie belangen iedere dag op de bres staat. Sluit je aan bij de Communistische Partij Holland en vecht met ons Communisten voor een Sovjet-Holland. Rood Front."

De bewoners vormden een huurdersvereniging waarbij zich 40 van de 46 gezinnen aanslo¬ ten. Uit hun midden kozen de stakers een stakersleiding. Dit komité droeg een sterk CPH-stempel. De Tuinderstraat v/as naast Crooswijk en de Oleanderbuurt één van de CPH- bolwerken in de stad. Voorzitter van het stakingskomité v/as de kommunist Velleman, die op nummer 63b woonde. Ook Cees Frenay, één van de leiders van het Werkeloze Agi¬ tatie Comité was bij het komité betrokken. Vanaf het begin heeft de CPH de aktie voor zichzelf opgeëist en ze v/ilde daarbij niet voor de voeten gelopen v/orden door andere organisaties, zoals v/e nog zullen zien. De CPH stelde haar gehele propaganda-apparaat in werking. Regelmatig verschenen er bulletins van de Maasecho, het weekblad van de CPH voor Rotterdam en omstreken, dat op het moment van de huurstaking in de maak was. De stakers zelf stencilden "de huurstaking", periodiek verschijnend orgaan van de be¬ woners van de Tuinderstraat. In die pamfletten werd de bedoeling van de huurstaking uiteengezet en opgeroepen om solidariteit met de stakers te demonstreren door naar de Tuinderstraat te komen. Dat kon soms wel eens verkeerd uitpakken. Dat bewezen althans de ervaringen die Links Richten-kolporteurs opdeden toen ze in de Tuinderstraat een zelfgemaakt gedicht aan de man wilden brengen. Freek van Leeuwen schrijft hierover in zijn levensherinneringen:

Grote groepen arbeiders uit alle delen van de stad, uiteraard meest werkelozen, stroomden in de Tuinderstraat en de naaste omgeving bijeen om gezamenlijk met de be¬ woners tegen de huurverhoging te demonstreren. Wij van Links Richten kwamen in een spoedvergadering bijeen en besloten dat wij met onze middelen de staking moesten on¬ dersteunen. Bertus Meijer en mij v/erd opgedragen in de vorm van een gedicht de ach¬ tergrond en het doel van de staking zo suggestief en kort mogelijk uiteen te zetten en er de arbeiders op te wijzen dat deze staking geen doel op zichzelf mocht zijn, maar slechts een onderdeel van de strijd van de arbeidersklasse tegen onderdrukking, honger en werkeloosheid, met als uiteindelijk doel de wereldrevolutie, v/at ongetwij¬ feld een ultra-links standpunt was. Nog dezelfde nacht togen Bertus en ik aan het werk om ons van onze opdracht te kwijten en de volgende dag vonden we ergens in een achteraf straatje een drukker!jtje, dat bereid was het pamflet met de vereiste spoed te drukken, 's Avonds trokken v/e met een groep van onze mensen naar de Tuinderstraat om ons produkt aan de samengestroomde menigte aan te bieden. Er v/as nog enig verschil van mening over geweest of we ons pamflet gratis moesten verspreiden of dat v/e het te koop moesten aanbieden, maar tenslotte hadden v/e tot het laatste besloten, omdat het ons leek dat het publiek het met meer belangstelling zou lezen wanneer ze het voor de somma van 1 cent had moeten kopen, dan wanneer ze het gratis in de hand gestopt kreeg. Het bleek dat v/e juist hadden gezien. Onze kolporteurs hadden geen handen ge¬ noeg om de vraag bij te houden en in een ogenblik was onze hele oplage uitverkocht. Zelden zal een gedicht met zoveel aandacht door zoveel mensen zijn gelezen als dit pamflet over de huurstaking. In alle deuren stonden lezende huismoeders, door heel de straat stonden lezende groepjes bijeen, en v/ie geen exemplaar meer had kunnen bemach¬ tigen, las over de schouder van zijn buurman mee. Hier en daar stonden onze kolpor¬ teurs te midden van belangstellende arbeiders bezig de bedoeling van het gedicht en de bedoeling van het Arbeiders-schrijverskollektief uiteen te zetten. Al spoedig bleek dat niet alleen de politie maar ook anderen onze aktiviteiten met een wantrou¬ wend oog gadesloegen. Op een gegeven ogenblik werden wij door een drietal mannen op de schouders getikt met het verzoek of wij even mee wilden komen. Zij stelden zich voor als het stakingskomité en de voorzitter, de destijds zeer populaire propagan¬ dist en spreker van het Werkelozen Agitatie Comité, Cees Frenay, voerde het woord.

Het bleek dat men er bezv/aar tegen had dat wij ons pamflet hadden verspreid zonder ons eerst met het stakingskomité in verbinding te stellen. Men had uit het gedicht gelezen dat het in onze bedoeling lag verdeeldheid onder de stakers te zaaien en gaf ons met zoveel woorden te verstaan dat men ons als provokateurs beschouwde. Alleen

45 gj

het feit dat Bertus Meijer en ik ons als trouwe medewerkers van de Tribune konden le¬ gitimeren, redde ons er voor dat we hardhandig uit de straat werden verwijderd." Intussen zat de huisbaas ook niet stil. Hij sleepte Velleman voor het kantongerecht. Velleman had immers de andere bewoners opgeruid en als Velleman onschadelijk gemaakt was, zou de huurstaking wel snel verlopen. Deze gedachte moest Kopmels ongeveer gehad hebben. Op vrijdag 17 juli kwam de zaak voor. De rechter gelastte, hoe kan het ook anders, uitzetting. In de Tribune van dinsdag 21 juli was een kort verslag van de rechtszitting opgenomen:

"Onder buitengewoon groote belangstelling verscheen Vrijdagmorgen onze Rotterdamsche kameraad Velleman voor de klasserechter, in verband met de huurstaking in de Tuinder- straat aldaar. De huisjesmelker Kopmels was zelf niet verschenen, maar had zijn advo- kaat Oskam gezonden, om de huisuitzetting van kd.V. te eischen. Onze kameraad wees er op, dat de dagvaarding op verschillende punten in strijd met de waarheid was. In de eerste plaats had hij alle moeite gedaan, om het pand Tuinderstraat 63 te ontdekken, maar het was hem niet-gelukt. Bijgevolg kon hij ook die woning niet ontruimen. Groote consternatie bij de rechters! Het tweede punt dat niet klopte was de mededeling, dat 40 huurders in staking waren, terwijl de panden van Kopmels maar 25 huurders tellen. Meester Oskam had de brutaliteit te insinueeren dat de bewoners de nummers der huizen veranderd hadden! De president maakte het nog bonter, niet alleen verklaarde hij de dagvaarding juist, ondanks de door kd.V. bestreden punten, maar hij voegde kd.V. toe: "Je bent hier niet op een openbare vergadering!" Hij deed zijn plicht als'klasserech¬ ter en Kopmels kreeg zijn vurig begeerde exploit tot huisuitzetting. Kd.V. wees er nog op, hoe de rechters fungeerden als automaat van Kopmels, zij voeren slechts de wil der huisbazen uit tegen de arbeiders. Na deze rechterlijke comedie, die een rechtsverkrachting v/as, verlieten kd.V. en de bewoners en sympatiseerenden op de pu¬ blieke tribune de zaal met een krachtig "Rood Front". Gezamenlijk trok men door de stad naar de Tuinderstraat, v/aar de huurstakers aan kd.V. bloemen aanboden. Onmidde- lijk werd in de open lucht met de talrijke nieuwsgierigen en. sympatiseerenden een vergadering gehouden v/aar kd.V. over de huurstaking sprak."

Velleman moest zijn woning binnen 2 x 24 uur ontruimd hebben. Zo niet, dan zou de po¬ litie hem een handje helpen. Na de uitspraak verzamelden zich iedere dag grote menig¬ tes in de Tuinderstraat in afwachting van de ontruiming. Uit één van de ramen hing een spandoek "Solidariteit is edeler als goud". De stakers en hun sympatisanten zon¬ gen, begeleid door een trompet, strijdliederen. Af en toe werd er uit een venster een toespraak gehouden welke eindigde met het roepen van "Rood Front". Woensdagmorgen 22 juli was het zo ver. De deurwaarder, geholpen door tien politieagenten ging over tot ontruiming. De deur werd ingetrapt. In de woning hadden zich veertig stakers ver¬ schanst. Ze werden naar buiten gerammeld. De meubeltjes van Velleman v/erden uit het raam gegooid. Ook het hofje werd leeggeslagen. Buiten werd ondertussen de straat "schoongeveegd" door de Bereden Brigade. Dat ging bepaald niet zachtzinnig. Er vielen drie gev/onden door sabelhouwen. Toen bewoners dit -zagen werden ze woedend. Het regen¬ de dakpannen, borden en stenen op de koppen van agenten. Daarop volgde het bevel "ra¬ men sluiten", waarna er verschillende malen gericht werd gevuurd. De dag daarop ver¬ schenen in de Tribune en de Voorwaarts fotoos van kogelgaten in een huisdeur waar op dat moment mensen achter stonden.

m 44

De gehele woensdag bleef het onrustig volgens de politierapporten, 's Nachts om half één vond het dramatiese sluitstuk van die dag plaats. Ken agent van het Bureau voor Speciale Diensten, in de volksmond de mannetjes van Sirks en wat we nu stillen noe- men 5 loste twee gerichte schoten. Het laatste schot trof de varieté-artiest L.Groe- neveld (met als artiestennaam Leonardi), die dood neerviel. Groeneveld stond met twee buren nog v/at na te praten en had verder niets te maken met de ongeregeldheden. De verontwaardiging over deze moord was groot. De CPH kwam onmiddellijk voor de dag met een bulletin van de Maasecho, met als grote kop: M EEN MOORD". De volgende dag werd er ook gelijk gekollekteerd voor "een fatsoenlijke begrafenis van het slachtoffer". De politie wilde dit verhinderen, zogenaamd omdat de kollektanten geen vergunning had¬ den. Ze lokten zo voor de tweede keer in twee dagen een rel uit. Daarbij werden drie mensen door politiekogels geraakt. Een bulletin van de Maasecho van vrijdag 24 juli schrijft het volgende over het incident:

"Onmiddellijk nadat 's morgens DE MOORD OP LEONARDI algemeen bekend v/as geworden, is door de Symphatiseerenden met de Huurstakers met bussen op stap gegaan om te collec- teeren voor een behoorlijke begravenis van Den Vermoorde maar die eenvoudige daad van Arbeiders solidariteit heeft de Politie door bruut gev/eld willen kapot maken; één der COLLECTANTEN v/erd gearresteerd en de bus wérd hem afgenomen. De verontwaardigde om¬ standers kwamen toen den arrestant te hulp en bevrijdden hem ten slotte terv/ijl het ook gelukte de bus v/eer in handen te krijgen. Bij het gevecht dat zich daarbij heeft afgespeeld v/erden drie personen gewond door Revolverschoten; één van hen v/as een jon¬ getje van tv/aalf jaar dat aan de deur van hun woning voor zijn moeder Gladiolen stond te kopen. maar het slot v/as dat toen de Revolvers leeg geschoten v/aren de omstanders die kans waarnamen de politie zoo hard op de vlucht v/isten te drijven als nog nooit Politie agenten geloopen hebben. De omstanders hebben hun buik vast gehouden van het lachen. Natuurlijk zijn daarna v/eer een paar bereden agenten aan gekomen die de in de modder geraakte eer der Politie heren moesten komen herstellen door te Charceeren zij hebben zich daarbij onthouden om verdere gewonden of dooden te maken. DE MOORD OP LEONARDI schijnt de BOURGEOISIE voor het oogenblik angstig gemaakt te hebben voor nog verdere orde verstoringen door haar beulsknechten waardoor de volkswoede nog verder zou stijgen ze is bang voor die volks woede ze verschool zich al achter de gordijnen en het ziet er uit als of de Politie furie op het oogenblik koest wordt gehouden. Al¬ thans spelen zich in de avond toneelen af die anders niet geduld zouden geworden zijn, de politie werd gehoond en in de maling genomen en uit gelachen en er v/erden ook enkele lantarens uit gedraaid, zonder dat de Revolverschoten bij te pas kwamen. Zal het Politie gepeupel dat voor een niet gering deel uit goed op geschoten BOEREN

4 ö m

en JONGENS bestaat, heden op nieuv/ tot tartende of provoceerende maatregelen v/orden gekommandeerd? Tweede Tuinderstraat is al af gezet, vroeg in den morgen. Het heele Rotterdamsche v/erkende volk wijst daar van de verantwoordenjkheid af en stelt alle POLITIE en GEMEENTE AUTORITEITEN aansprakelijk."

Op vrijdagavond 24 juli is er een protestvergadering van de CPH in de grote zaal van het Verkooplokaal. Op die vergadering spraken het CPH-gemeenteraadslid Reuderink, Frenay, Velleman en een vertegenwoordiger van het huurkomité uit Amsterdam. De verga¬ dering eiste in een resolutie de gerechtelijke vervolging van de moordenaar. Na de vergadering vertrok er een demonstratie richting Tuinderstraat. De "buurtsovjet- Tuinderstraat" had van te voren de winkeliers in de Aert van Nesstraat gewaarschuwd, dat zij hun etalage leeg moesten halen, omdat anders de ruiten ingegooid zouden wor¬ den . Veel middenstanders hadden toen al de nodige voorzorgsmaatregelen genomen en planken voor hun ramen gespijkerd. Onder de politie ging het gerucht dat de demon¬ stranten gewapend waren en de dienstdoende agenten in de Tuinderstraat wilden inslui¬ ten en koud maken. Uit wraak voor de moord op Leonardi natuurlijk. Dit soort wilde geruchten deden in die dagen wel meer de ronde. Politiespionnen begaven zich onder het volk en krabbelden alles op wat ze maar hoorden. Zo werd er ook het praatje rond¬ gestrooid dat er tweehonderd zwaarbewapende kommunisten uit Amsterdam zouden komen om de rotterdammers een handje te helpen. De ordehandhavers namen in ieder geval het ze¬ kere voor het onzekere. Onder leiding van een inspekteur van het buro Grote Pauwen¬ steeg werd de kop van de demonstratie op de Coolsingel met sabel en wapenstok in el¬ kaar gehakt. "Daarna was de rust dan ook v/el vrijwel spoedig hersteld" aldus de poli¬ tie .

Maandag 27 juli vond de begrafenis van Groeneveld plaats. De CPH had de arbeiders¬ klasse van Rotterdam opgeroepen om hierbij aanv/ezig te zijn om "op waardige wijze een indrukwekkend en zwijgend protest te brengen tegen moord door de recherche en tegen de politieterreur die de afgelopen week in Rotterdam heeft gewoed". Tijdens de begra¬ fenis werd "op bevel van hogerhand" slechts door politie in burgerkleding dienst ge¬ daan. Dit was v/aarschijnlijk om nieuwe rellen te voorkomen. Wèl liepen een tiental le¬ den van de Rood Frontstrijders Bond in uniform mee in de rouv/stoet. Ze dienden als ordehandhavers en regelden het verkeer. Dit v/ekte de verontwaardiging van de burger¬ lijke pers en de politiebonden. Er verschenen ingezonden stukken in de krant. Einde¬ lijk hadden de burgers hun eigen rel. "Communisten die op straat de orde handhaven en dat terwijl de politie zich op de achtergrond houdt", dat kon toch niet in Nederland! Na de begrafenis v/as de storm een beetje gaan liggen. In de huurstaking, waar alles immers om begonnen was, zat weinig schot. Op 28 juli verzocht Kopmels de burgemeester om bemiddeling, maar burgemeester en wethouders wilden zich er niet mee bemoeien, Ze vonden dat Kopmels het zelf maar moest uitzoeken. Voor Kopmels bleef er geen andere mogelijkheid over dan rechtstreekse onderhandelingen met het stakingskomité te begin¬ nen. Hij durfde echter niet persoonlijk naar de stakers toe te gaan, vandaar dat hij een uitnodiging per expresse brief verstuurde. Pas na de tweede brief besloot de sta- kingsleiding Kopmels op te zoeken. Dat v/as waarschijnlijk 3 of 4 augustus. Hieronder volgt een verslag van de stakersdelegatie:

"Toen wij daar aan kwamen, stonden de politie, knuppels en de noodige rechercheurs opgesteld. Toen de vriendin van Kopmels open maakte, was zij zeer vriendelijk en zei: met hoeveel menschen zijn jullie, want, zei zij, jullie mogen maar met vier menschen binnen. Daar v/ij echter met 6 menschen waren, zeiden v/ij: allemaal binnen of niemand. Mevr. Schabrace koos den v/ijsten v/eg en liet ons binnen, allen, 't Eerst wat zij vroeg v/as den hoed van mijnheer Velleman en legde dien voorzichtig op de divan en na¬ dat zij ons allen een stoel had gepresenteerd, vroegen v/ij wat zij wilden. Zij wilden n.1. heel graag een beëindiging van de huurstaking en hadden voorstellen. Allereerst wilden zij, dat de gulden huur, waarvoor wij gestreden hadden, toegekend v/erd. Maar de achterstallige huur moest betaald v/orden met al was het maar 10 cent per v/eek.

Toen wij echter dat niet aannamen, zeiden zij, toen ze hoorden, v/at er nog betaald moet v/orden, een nieuw ameublement voor Velleman, dat wij de achterstallige huur, circa 1200 gulden, aan Velleman mochten geven, waarop Kameraad Velleman antv/oordde, dat hij niet dat bloedgeld accepteerde en dat dat een onzer eischen v/as van terugwer¬ kende kracht die 1200 gld. en wij dus daar niet op in gingen. Toen zeiden zij en Kop¬ mels: nu, dan zullen v/ij wel zorgen voor een ameublement, dan zal de eigenaar Scha- brako wel een collecte doen voor Velleman en heel die zaak kwam wel in orde. Echter, dat v/erd ook afgewezen, want kameraad Velleman zei, dat hij geen bedelaar v/as en als mevr. Schabraco een collecte wilde houden, zij dat kon doen op naam van Schabrako. Echter, dat kwam ook in orde en zij zouden v/el zorgen voor een ameublement. Toen

H 46

daarna onze eisch kwam van de gewonden enz. trachtte mevr. Schabrako ondertusschen Kameraad Velleman in een andere kamer te krijgen, onder de uitingen, dat hij alles kon krijgen, maar ze moest hem nog even alleen spreken. Echter kameraad Velleman zei- de, dat hij geen geheimen had en dat zij met Velleman onder alle menschen moest spre¬ ken en in geen geval alleen. Toen zij zagen, dat er niet kon omgekocht v/orden, pro¬ beerden zij van ons gedaan te krijgen, dat wij genoegen namen met 1 gulden minder huur aan den voorkant en 50 cent minder aan de achterbewoners, schrapping van de be¬ staande huurschuld en schadevergoeding. En vroegen zij, of wij met deze voorstellen tot de bewoners wilden gaan en hun die kenbaar maken. Toen wij dan een vergadering met de bewoners hielden, kwamen wij tot de conclusie, dat daar 't front van de sta¬ kers in tweeën werd gescheurd en aangezien mevr. Schabraco en Kopmels inderdaad 1 lichaam zijn met hun panden, wij dan van voren dus 1 gld. en van achter 50 centen moesten verdeelen en dus 75 centen voor lederen bewoner er af konden krijgen en v/ij dat zouden accepteeren, Toen wij besloten hadden, dat antv/oord te brengen, dat voor hen en voor ons een oplossing v/as, kwamen wij bij mevrouw Schabraco en Kopmels en toen wij belden zei Schabraco, dat alles v/at zij ons beloofd hadden v/eer ingetrokken was en zij geen tijd hadden om meer met ons te confereeren."

Dat terugkrabbelen van Kopmels & co v/as op 6 augustus. De dag daarna ging Kopmels toch door de knieën. De stakers behaalden de volledige overv/inning. Dit is wat ze bereikten:

"De huren van de v/oningen worden dus gemiddeld met 75 cent per week verlaagd, de achterstallige huur wordt vrijgescholden, de huurder Velleman, die uit zijn v/oning v/as gezet, krijgt zijn v/oning terug, en bovendien v/ordt een bedrag van ƒ 250,- uitge¬ keerd aan de stakers als schadevergoeding. Aanvankelijk was ƒ 500,- geeischt, maar na overleg is dit bedrag tot de helft teruggebracht. De huurverlaging geldt voor het blok panden aan de Tuinderstraat en het daar achter gelegen hofje. Dit hofje is van een anderen eigenaar. De bev/oners van dit hofje zullen voortaan ƒ 1,- per v/eek min¬ der huur te betalen hebben en die van de huizen aan de Tuinderstraat 50 cent. De ei¬

genaar van de laatst genoemde panden vergoed dan echter 25 cent per week per pand aan de andere eigenaar."

De CPH probeerde het succes van de Tuinderstraat zoveel mogelijk uit te buiten. Op 9 juli werd de Rotterdamse Huurders Bond (RHB} opgericht. Die bond was een initia¬ tief van de partij. De CPH v/ilde zo meer mensen bij de huurstrijd betrekken en haar

greep op de stakingen vergroten. De Bond had een v/inkeltje in de Tuinderstraat inge¬

richt als aktiecentrum. Hier v/erd o.a. een klachten spreekuur gehouden. De Bond die opgericht v/as, "om al wat v/oeker en uitplundering is te vernietigen" had in het begin grote toeloop en was betrokken bij verschillende huurstakingen. De krottenbev/oners hadden moed gekregen na de goede afloop van de huurstaking in de Tuinderstraat. De resultaten die daar bereikt v/aren werkten aanstekelijk. De bev/oners van de Tweede Diergaardestraat nummer 2 t/m 18 dreigden de eigenaresse mevr. Waalwijk om op 10 augustus in huurstaking te gaan. Ze eisten drie kwartjes verlaging van de huur en kwijtschelding van de huurschuld. De bewoners hoefden hun dreigement niet eens v/aar te maken, de huisjesmelkster zwichtte al bij voorbaat. Op 10 augustus breken er v/el huurstakingen uit in de Eerste Diergaardestraat, de Beverstraat nummer 74 t/m 82 en de Tweeboschstraat. De eisen zijn respektievelijk ƒ 1,- en ƒ 1,30 huurverlaging. Op 18 augustus gaan 12 gezinnen in de Steinwegstraat in staking. Al deze huurstakingen, behalve die in de Eerste Diergaardestraat, gingen uit van de RHB. Alleen het succes van de Tuinderstraat zou niet geprolongeerd v/orden. De bev/oners van de Beverstraat en de Steinv/egstraat werden door de sterke arm ontruimd. In de Beverstraat v/erd bij die ontruiming fel verzet geboden. Dat leidde tot heftige rellen in de buurt met de poli¬ tie .Na dit gewelddadige politieoptreden en de halsstarrige weigering om toe te geven, verlopen de huurstakingen en neemt de massale strijd tegen huurwoeker af.

Ook de huisbazen hadden inmiddels de koppen bij elkaar gestoken. Op vrijdag 21 au¬ gustus hield de huisbazenvereniging Ons Eigendom in Rotterdam een vergadering over 't probleem van de huurstakingen en de te nemen maatregelen. De huurstaking in de Tuin¬ derstraat had namelijk een gevaarlijk precedent geschapen. Er v/erd besloten tot de oprichting van een weerstandsfonds waaruit de huisbaas, in geval van huurstaking, een uitkering kon krijgen. Op die manier konden ze het langer uitzingen. Ten tijde van de huurstaking in de Tuinderstraat kv/am de CPH ook met een eigen weekblad voor Rotterdam en omstreken, de Maasecho. Het eerste nummer verscheen in de eerste week van augus¬ tus. In de maanden augustus en september van dat jaar bevatte de krant veel nieuv/s van het huurstakingsfront en oproepen om de strijd te versterken en lid te worden van de RHB. Het is o.a. aan deze krant en haar bulletins te danken dat de CPH zo'n voor-

name rol kon spelen in de stakingsbeweging. De andere arbeiderspartijen, de SDAP en de RSP, stonden tijdens de akties langs de kant. Hun rol bleef beperkt tot vragen stellen in de gemeenteraad en kritiek leveren op de CPH. Eind juli stelden de soci- aal-demokraat Lührs en de RSP 1 er van Burink in de gemeenteraad vragen over het poli¬ tieoptreden. Van Burink noemde de politie een moordenaarsbende en vroeg v/at B & W voor de nabestaanden van Groeneveld ging doen. Toen de burgemeester zei dat er aan gewerkt v/erd, schamperde Van Burink dat ze waarschijnlijk net als alle andere armoedzaaiers bij Maatschappelijk Hongerbetoon terecht zou komen. Lührs vroeg of in het vervolg de rellen niet beter met waterkanonnen bestreden konden worden, dan met revolvers. De Voorwaarts, de rotterdamse krant van de SDAP, pleitte aansluitend daarop voor meer politie in burger in plaats van in uniform: "De ervaring heeft geleerd, dat zodra de uniformen van de straat zijn, ook de rust weerkeert". Ook de Jong, hoofdinspekteur van politie en in aktieve dienst tijdens de rellen in de Tuinderstraat, v/as warm voorstander van "veel personeel in burgerkleeding". Mocht het al uit de klauv/en lopen dan konden nog altijd de achter de hand gehouden karabijnschutters ingezet v/orden. Verder waarschuwde de Voorwaarts haar lezers voor "kommunistiese infiltratie" en overname van huurderskomitees. Ook de RSP'er Van der Arend ageerde op het Noordplein tegen de CPH. Hij zei: dat de CPH de aktie in de Tuinderstraat had gebruikt voor haar eigen belangen. De RSP vond dat huurstakingen niet door partijbelangen vertroebeld mochten worden, maar door neutrale komitees geleid moesten worden, De RSP had geen invloed op de gebeurtenissen in de Tuinderstraat. De CPH zou dat trouv/ens ook niet geduld hebben. V/él deed het RSP-raadslid Van Burink het voorstel om een huurkommissie in te stellen tegen de huuropdrijving. De CPH zag geen heil in die gemeentekommissie. Volgens haar kon alleen door een versterking van de strijd van onderaf, dus een ver¬ sterking van haar eigen RHB, v/at bereikt worden. En gezien de ervaring van de Tuin¬ derstraat klopte dat ook v/el.

De huurstaking in de Tuinderstraat v/as de eerste georganiseerde aktie tegen de cri¬ sisellende die over de hoofden van de steuntrekkers en hun gezinnen v/erd uitge¬ stort. De aktie werd geleid door de CPH, die hierbij bepaald niet uitblonk door ver¬ draagzaamheid. Doordat de partij de aktie monopoliseerde, bracht ze een gerechtvaar¬ digde strijd in feite veel schade toe. De overv/inning van de bewoners v/as maar een beperkte overwinning. De resultaten zouden na verloop van tijd weer teruggedraaid v/orden door de huisbaas. Maar toch de strijdgeest van de hofjesbev/oners bleef. Ook in 1934, na de steunverlagingsrellen, was de Tuinderstraat weer present in het sta- kingsgelid.

Arbeiders Vrouwen en Mannen

wordt lid van de

Rotterdamsche Huurders Bond

Adres: Tuinderstraat 63b.

Geboren Wiadlmir Hjitsch Zoon van Velleman Ossendry ver Velleman.

Advertenties in "De Maasecho". Velleman, leider van de huurstakers, krijgt een zoon en geeft hem de voornamen van Lenin.

noEDErt En pettem ■

Net als nu waren in de jaren dertig de produktiemiddelen (de grond, de fabrieken, de machines en de transportmiddelen) in handen van een heel klein selekt gezelschap: de bourgeoisie. De overgrote meerderheid van het volk bezat niets anders dan een paar handen en een stel hersens. En om in leven te blijven v/aren ze wel gedwongen om zich te verhuren aan de patroons. Het loon v/at uitbetaald werd, was vaak maar net voldoen¬ de voor de arbeider om zichzelf en zijn gezin in leven te houden. Het leven van zo'n arbeidersgezin had verdomd veel v/eg van een tredmolen. Als de man stopte met werken voor zijn baas, zou het gezin onherroepelijk verhongeren en geld om zelf een bedrijf¬ je te beginnen had hij ook niet. Hij was dus wel gedwongen om zich te verhuren, of hij dat nou leuk vond of niet. Vaak verdiende hij dan ook nog zo v/einig, dat zijn vrouw en kinderen ook uit werken moesten gaan om het loon aan te vullen. Vrouv/en- en kinderarbeid v/as voor de oorlog de gewoonste zaak van de wereld. En juist omdat het geploeter van die vrouwen en kinderen als aanvulling werd gezien op het loon van de man, was de beloning vaak bar slecht. V/erken, werken en nog eens v/erken leek het eni¬ ge doel in het leven van een loonslaaf èn natuurlijk verse arbeidskrachten op deze aarde zetten. Degene die van dit alles profiteerden waren natuurlijk de kapitalisten Over de ruggen van hun arbeiders sleepten ze vette winsten binnen. Met dat geld v/erd de produktie nog verder uitgebreid met als enige doel nog hogere v/insten. De kapita¬ list leefde letterlijk voor z'n geld. Hij zwom er in en hij liet de hele wereld mer¬ ken dat het hem voor de wind ging. Maar terwijl de kapitalist baadde in weelde en leefde als een prins, leden zijn arbeiders en hun gezinnen honger en kou. Deze wan¬ verhoudingen bestonden in het vooroorlogse Rotterdam net zo goed als dat ze nu nog bestaan in de Derde Wereld,

WERKEM Iti ROTTERDAM ÜB

De rotterdamse proleet verdiende zijn brood vooral in de havens, op de schepen en de werven. Veel rotterdamse jongens zochten de zee op en gingen voor een paar jaartjes varen op de Holland Amerika Lijn, bij de Rotterdamse Lloyd of op de v/ilde vaart. Te¬ gen de tijd dat ze gingen trouwen, monsterden ze af en zochten ze een baantje aan de

MOEDE.ri EM PETTEM

Net als nu waren in de jaren dertig de produktiemiddelen (de grond, de fabrieken, de machines en de transportmiddelen) in handen van een heel klein selekt gezelschap: de bourgeoisie. De overgrote meerderheid van het volk bezat niets anders dan een paar handen en een stel hersens. En om in leven te blijven v/aren ze wel gedwongen om zich te verhuren aan de patroons. Het loon wat uitbetaald werd, was vaak maar net voldoen¬ de voor de arbeider om zichzelf en zijn gezin in leven te houden. Het leven van zo'n arbeidersgezin had verdomd veel weg van een tredmolen. Als de man stopte met werken voor zijn baas, zou het gezin onherroepelijk verhongeren en geld om zelf een bedrijf¬ je te beginnen had hij ook niet. Hij was dus v/el gedwongen om zich te verhuren, of hij dat nou leuk vond of niet. Vaak verdiende hij dan ook nog zo weinig, dat zijn vrouw en kinderen ook uit v/erken moesten gaan om het loon aan te vullen. Vrouwen- en kinderarbeid v/as voor de oorlog de gewoonste zaak van de wereld. En juist omdat het geploeter van die vrouv/en en kinderen als aanvulling werd gezien op het loon van de man, was de beloning vaak bar slecht. V/erken, werken en nog eens werken leek het eni¬ ge doel in het leven van een loonslaaf èn natuurlijk verse arbeidskrachten op deze aarde zetten. Degene die van dit alles profiteerden v/aren natuurlijk de kapitalisten. Over de ruggen van hun arbeiders sleepten ze vette winsten binnen. Met dat geld v/erd de produktie nog verder uitgebreid met als enige doel nog hogere v/insten. De kapita¬ list leefde letterli-jk voor z'n geld. Hij zwom er in en hij liet de hele v/ereld mer¬ ken dat het hem voor de wind ging. Maar terwijl de kapitalist baadde in weelde en leefde als een prins, leden zijn arbeiders en hun gezinnen honger en kou. Deze wan¬ verhoudingen bestonden in het vooroorlogse Rotterdam net zo goed als dat ze nu nog bestaan in de Derde Wereld.

WE.RKEM IM ROTTERDAM ™

De rotterdamse proleet verdiende zijn brood vooral in de havens, op de schepen en de v/erven. Veel rotterdamse jongens zochten de zee op en gingen voor een paar jaartjes varen op de Holland Amerika Lijn, bij de Rotterdamse Lloyd of op de v/ilde vaart. Te¬ gen de tijd dat ze gingen trouv/en, monsterden ze af en zochten ze een baantje aan de

wal. Velen kwamen dan automaties in de haven terecht, vanwege hun bekendheid met schepen. In de rotterdamse haven werkten in die tijd zo'n dikke tienduizend man De meesten daarvan liepen aan het hok en moesten zich drie maal per dag meidenom te kijken of er werk voor hun was. Ze hadden zich verplicht om "alle.havenarbeid te verrichten voor de havenbaronnen van de Scheepvaart Vereniging Zuid. Het eroep van bootwerker was zwaar, gevaarlijk en ongezond. Veel havenarbeiders sneuvelden voor hun 65ste. In de havens werd vaak schandalig-lang gewerkt. Het kwam wel voor dat een ploeg langer dan 24 uur in touw was. De mannen werden dan vaak op de been gehouden door sterke drank en moesten dan doorwerken tot zo'n schip helemaal gelost was. oor harde strijd van de bonden was daar langzamerhand wat verbetering in gekomen, n e CAO werden dingen als werktijden en veiligheid geregeld. Maar in de jaren der xg ze ten de bazen de klok weer terug. Naast de havens vormden de scheepswerven Piet Smit, Wilton-Feyenoord en de Rotterdamse Droogdok Maatschappij een belangrijke broodwinning voor de rotterdamse arbeidersklasse. Ook het werk in de dokken als plaatwerker, las ser of nageljongen v/as loodzwaar en bovendien gevaarlijk. De oude binnenstad en de oudere wijken rondom het centrum zaten volgepropt met kleine bedrijfjes, werkplaa sen en ateliers. Timmerwerkplaatsen, stoffeerderijen, bakkerijen, sigarenmakerijen en^ konfektieateliers, het wemelde ervan. Deze bedrijfjes 'waren vaak in familiehanden o in handen van een koöperatie. Ze hadden meestal niet meer dan enkele tientalle werk¬ nemers in dienst en de baas werkte vaak op gelijke voet met zijn knechten. De crisis van 1929 betekende voor veel van deze onderneminkjes de nekslag. Het werk in de a- vens en de zware metaal was zoals gezegd slopend en daarom alleen geschikt voor ge¬ zonde arbeiders. Mannen met een lichamelijk gebrek, bijvoorbeeld een manke poot, oi met een slechte gezondheid (tbc was toen nog steeds een gevreesde volksziekte) werden meestal kleermaker, sigarenmaker of-kapper. Meisjes gingen, voor ze trouwden, ook vaak uit werken als huishoudster, dienstmeisje of kinderoppas bij rijke families in Kralingen en Hillegersberg. Als ze minder geluk hadden, kwamen ze aan de lopende ban terecht bij Jamin, Van Nelle of Van Melle. Het lopende handwerk was eentonig en werd erg slecht betaald. Als de meisjes trouwden, wachtte het aanrecht op hun. Maar oo . . dan moesten de vrouwen dikwijls uit werken om het inkomen van hun 'mannen bij te spij¬ keren. Veelal ging het om thuiswerk, v/at het slechtst betaalde werk v/as. De huisvrou¬ wen waren ongeorganiseerd, kenden geen CAO en daar profiteerden de bazen van. Die

¥

MACHINEDEELEN

oor de fabriek van van der Lugt voor Feyenoord en Burgerhout voor Wilton, Ford en voor van Berckel staan de jongens in hun blauwe kielen hun overalls en bruine ketelpakken tot de sirene: aanvangI gilt.

De kranen rijden langs de ijle bruggen de hamers vallen klettrend op het ijzer en op de harten en op de gedachten de fraisen draaien en, hun knarsend piepen snijdt door de dunne zenuwdraden heen zooals de fijne zenuwen der hand doorkorven worden tot ze leder is.

de nagelpiepers en de fraisermaatjes

van Feyenoord en Burgerhout

van Wilton, Ford en van van Berckel krijgen

gelooide zielen en hun hart is als

een goedgesmeerd yoortdraaiende machine

tot de sirene: einde 1 gilt

Links: gedicht van Jef Last uit de bundel "Kameraden". Rechts:de magarinefabriek van Jurgens en van den Bergh.

vrouwen deden dan vaak voor een paar centen de was van deftige families. Als ze een naaimachine bezaten zetten ze kleren in elkaar tegen stukloon. Of ze v/erkten als schoonmaakster in kantoren en scholen. Al dat gezwoeg een hele week lang, naast het huishouden, leverde niet meer dan een paar gulden op. Van dat extraatje konden dan bijvoorbeeld een paar nieuwe schoenen of een winterjas aangeschaft v/orden. Kinderen werden gelijk na de zesde klas van school gehaald en aan een baas verhuurd. De lonen van die kinderen kwamen meestal niet ver boven de knaak uit. Kinderen door laten le-

ren was er niet bij, zoiets kosttealleen maar geld en die knaak die zo'n ventje bin¬ nenbracht konden zijn ouders veel te goed gebruiken. Alleen geluksvogels mochten doorleren, bijvoorbeeld op de ambachtsschool in de Tamboerstraat. De rest begon zijn proletenloopbaan als leerling of jongste bediende en moest allerlei rotkarweitjes op¬ knappen voor de baas. Iedereen werd ingeschakeld om het gezin draaiende te houden. De sociale voorzieningen van nu ontbraken toen volkomen. Wie niet werkte, die verhonger¬ de bijkans. Werd je werkeloos, dan was je aangewezen op de bedeling, de kerk en later op het Maatschappelijk Hulpbetoon. De uitkeringen lagen niet veel hoger dan een tien¬ tje per week. Werd je invalide dan kon je een kleine rente trekken, was je oud en versleten dan kreeg je als dank een fooitje in je handen gestopt. Door de crisis ver¬ scherpte de situatie alleen maar. Mensen die nog werk hadden, moesten steeds harder en langer werken. Er kwamen werkweken van 60 uur voor. De bazen verlangden onbetaald overwerk van hun ondergeschikten en aan het eind van de v/eek vonden de arbeiders steeds minder in hun loonzakje. Bijna niemand durfde te protesteren, voor hem stonden er immers tien anderen. Loondaling volgde op loondaling, rationalisatie op rationali¬ satie, Fabrieken moesten de poorten sluiten, schepen werden opgelegd en wat er teveel was werd vernietigd.

HC.T MATIOriAAL. ARBEIDSSECRETARIAAT üi

Vanaf het allereerste begin heeft er verzet bestaan tegen de bazenpraktijken, In het begin v/as dat verzet spontaan en ongeorganiseerd. In 1893 ontstaat het Nationaal Ar- beids Sekretariaat, de eerste landelijke vakbond door arbeiders zélf gevormd. Er sluiten zich vijf bonden bij het NAS aan, die van de sigarenmakers, de typografen, de meubelmakers, de timmerlieden en de spoorv/eglieden. Later komen daar nog de soci¬ aal demokratiese onderwijzersvereniging en de Sociaal Demokratiese Bond van Ferdi- nand Domela Nieuv/enhuis bij. Het NAS was een federatief vakverbond met een sterk anarchistiese inslag. In de federaties hadden de arbeiders het voor het zeggen, zij beslisten wanneer er gestaakt v/erd en niet één of ander hoofdbestuur. Het NAS hechtte bijzonder veel v/aarde aan de solidariteitsstaking. Als er ergens gestaakt v/erd, dan riep het NAS de andere bonden op om ook het werk neer te leggen. Werkstakingen hadden voor het NAS vooral waarde als generale repetitie van de grote algemene v/erkstaking. Als die algemene werkstaking eenmaal een feit was, zouden de arbeiders de produktie overnemen en de bonden zouden een rol spelen bij het runnen van de bedrijven. Het NAS v/ilde vooral de arbeiders opvoeden voor hun taak na de machtsovername, een gulden meer of minder was onbelangrijk. Tegen deze syndikalistiese opvatting kv/am steeds meer verzet. Dat verzet werd in hoofdzaak door de SDAP, toen een nieuwe politieke partij, gevoed. Kort na de tv/eede mislukte spoorwegstaking in 1903 scheurden elf bon¬ den zich los van het NAS■en vormden in 1906 het Nederlands Verbond van Vakverenigin-

VERSCHIJNT EENMAAL PER WEEK

.VRIJDAG 21 JANUARI 1938

de

gen met 19.000 leden. In het NVV lag de nadruk op overleg,^onderhandelen, wetgeving en reglementering.Het stakingsv/apen v/erd achter de hand gehouden en alleen gebruikt als pressiemiddel. Staken kon alleen met toestemming van het hoofdbestuur, die ook de sleutel van de stakingskas in z'n zak had. Het NVV streefde naar overeenkomsten met de bazen v/aarin alle arbeidsvoorwaarden vastgelegd v/erden, dat waren de zgn. CAO’s,

Op het parlementaire terrein zorgde de SDAP voor een verdere bescherming van de ar¬ beid door het indienen van wetsvoorstellen. Het NVV wilde volkomen binnen het raam van de kapitalistiese maatschappij werken. Ze onderhandelde uitsluitend over de prijs van de arbeidskracht, de bevrijding van de arbeid was weggelegd voor de politieke partijen. In gouden tijden had een dergelijke taktiek inderdaad succes. Na de Eerste Wereldoorlog wist het NVV een aantal verbeteringen voor haar leden af te dwingen zo¬ als de acht-urige werkdag en hogere beloning. Daardoor groeide haar invloed aanmerke¬ lijk. De arbeiders werden gekocht en met vergulde ketens aan het kapitalisme geklon¬ ken. Toen in de dertiger jaren het tij terugliep, probeerde het NVV krampachtig alle verworvenheden, zoals de werkelozenkassen, te behouden. Zonder succes echter. Hoe ver

het NVV wilde gaan in het overeind houden van haar organisatie, bleek in de oorlog.

In 1940 bleef 90% van de NVV-funktionarissen zitten en dat terwijl de NSB'er Wouden¬ berg was aangesteld als kommissaris over het NVV.

In het begin liep het NAS sterk terug, maar de Russiese Revolutie zorgde v/eer voor een opleving. Voor een hoop arbeiders was het ideaal van een andere maatschappij toch weer een paar stapjes dichterbij gekomen met de Oktober-revolutie. Het NAS groeide naar een hoogtepunt van 52.000 leden in 1921. Voor de CPH werd het NAS plotsklaps in¬ teressant. Ze adviseerde haar leden om zich in het NAS te organiseren en binnen het NAS zieltjes te winnen voor de nieuwe kommunistiese partij. Daarbij moest het NAS overgehaald worden om lid te worden van de Rode Vakbonds Internationale, een door de Komintern gekontroleerde instelling (Komintern is de Kommunistiese Internationale, door Lenin opgericht in 1919, om alle kommunistiese partijen in één wereldverband te verenigen). Dit leidde tot heftige diskussies binnen het NAS. Een kleine minderheid verdomde het om de aansluiting bij Moskou af te wachten en trad uit om het zuiver anarchistiese Nederlands Syndikalistiese Vakverbond te stichten. De v/eg is dan vrij voor aansluiting bij de RVI. Lang zal deze verbintenis niet duren. De stalinistiese praktijken in de Sovjet-Unie namen hand over hand toe, ook binnen de RVI. Als het RVI van het NAS botweg eist dat ze een groot aantal van haar mini-bondjes opheft, breekt het NAS met de RVI. Tegelijkertijd worden hier in Nederland de kommunistiese drukte¬ makers uit het NAS gezuiverd. Ook van de CPH maken zich de NAS-mensen en kritici van de Sovjet—Unie los, om in 1928 de RSP te stichten. Vanaf dat moment bestaat er een nauwe samenwerking tussen het NAS en de RSP die tot het uitbreken van de oorlog zou

duren. Door al deze ruzies zou het NAS niet meer dan zo'n 15.000 leden overhouden.

Tot het einde toe, als ze net als het NVV onder toezicht van Woudenberg wordt ge¬ steld, bleef de NAS trouw aan de klassestrijd. Ze had vooral invloed onder havenar¬ beiders, bouwvakarbeiders en vissers. In Amsterdam zat haar grootste aanhang. In de jaren dertig speelde ze o.a. een rol bij de textielstaking in Twente in 1932, bij landarbeidersstakingen in het noorden en bij diverse andere stakingen.

In Rotterdam waren de federaties van het NAS georganiseerd in het PAS, het Plaatse¬ lijk Arbeids Sekretariaat. Het PAS had een gebouw in de Maasstraat.

ROODE VAl^BEWE-CairiGS OPPOSITIE. iü

Op het zesde wereldkongres van de Komintern in 1928 krijgen de kommunistiese partijen de opdracht de strijd aan te binden met het sociaal-fascisme. In 1929, als deze poli¬ tiek verder uitgedokterd is, volgt de richtlijn om alle revolutionair gezinde arbei¬ ders binnen en buiten de vakbonden te verenigen in een Rode Vakbonds Oppositie. Pas in 1931 kon hiermee van start worden gegaan in Nederland. Paul de Groot werd belast met de landelijke leiding van de RVO. Het doel van de RVO was, om binnen het NVV, een georganiseerde oppositie te vormen tegen de kapitulatiepolitiek van het NVV. De RVO streefde naar kollektieve lidmaatschappen per bedrijf. Van te voren werd door de RV0- leden de te voeren taktiek op vakbondsvergaderingen besproken. De RVO vond dat de vakbonden v/eer van de arbeiders moesten v/orden en veroverd op de bonzen. De RVO pro¬ beerde dat door eerst de lagere posten in het vakbondsapparaat te veroveren, om zo door te stoten naar de hogere. Dit alles ging volgens de CPH-leus van dat moment: Éénheid van onderop. Alleen werd de RVO-leden de pas afgesneden door de NVV—bestuur¬ ders . Vanaf november 1933 worden alle kommunisten en links-socialisten door het NVV geweerd. Bij honderden worden ze eruit gesmeten. Veel arbeiders werden bang om hun sympatie met de RVO te laten blijken. Als ze uit de bond gegooid werden, waren ze hun uitkering kwijt en moesten ze ook bij de steun aankloppen. Het blijft niet alleen bij oppositie voeren binnen de bond. De RVO riep ook op tot stakingen en vormde daarbij strijdkomitees buiten de bond om. Stakingen die door de RVO geleid werden, of waarbij de RVO betrokken was waren: de Twentse textielstaking in 1932, de Zeeliedenstaking in datzelfde jaar in Amsterdam en Rotterdam, de stukadoorsstaking in Amsterdam, de vis- serijstaking in 1933 te IJmuiden, de staking bij de blikfabrieken in 1934 en de tex¬ tielstaking in Tilburg in 1935. Bij die stakingen hielden de bonden de kassen pot¬ dicht, zodat de stakers zelf solidariteitskampagnes op gang moesten brengen. Tijdens het oproer in de amsterdamse Jordaan, riep de RVO op tot solidariteitsstakingen met de werkelozen. De RVO v/as.een aparte organisatie, met kongressen, lidmaatschapskaar¬ ten. Ze hief kontributie en gaf eigen bladen uit. Het landelijk orgaan van de RVO heette: "De Rode Vaan" en werd geredigeerd door Paul de Groot. Op het hoogtepunt wer¬ den er zo'n 16.000 nummers van verkocht. Plaatselijk werden er, per bedrijfstak, be- drijfskranten uitgegeven, meestal gestencild, de bijdrage was vrijwillig. In de rot— terdamse haven werd bv, de Krukhaak verspreid. Ook v/erkelozen konden lid v/orden van de RVO, dit in tegenstelling tot het NVV. De door de CPH opgezette V/erkelozen Strijd Comité's waren ondergebracht bij de RVO. In Rotterdam verscheen ook de Hongerroep,

orgaan van de bij de RVO aangesloten Werkelozen Agitatie Comité's. Werkeloze RVO-le¬ den zaten in huurkomitees en deden mee aan het organiseren van huurstakingen. Binnen de bedrijven heeft de RVO amper een vuist kunnen maken. Met het inzetten van de cri¬ sis v/erden het eerst alle kommunisten op straat gegooid. De overgeblevenen in het be¬ drijf hadden niet alleen ontslag maar ook royement door de bond te vrezen. De RVO had dezelfde dubbele bodem als alle andere CPH-initiatieven. Naast het opwekken tot zelf-

ö3 1

v/erkzaamheid van arbeiders, omdat ze in de steek gelaten werden door de bonden, was het toch vooral een poging om de eenmaal in beweging gebrachte arbeiders voor het CPH karretje te spannen. Zo werd er in feite misbruik gemaakt van de terechte kritiek die er onder arbeiders bestond op de weinig strijdbare houding van het NVV. Dat de RVO in feite geen eigen initiatief van de arbeiders v/as, bleek in 1935 toen Moskou met de nieuv/e lijn van het Eenheidsfront kwam. De RVO werd, na het konflikt in de tilburgse textielindustrie, ontbonden. De eenheid van bovenaf, komt dan in de plaats voor de eenheid van onderop en de meegesleurde arbeiders worden in de steek gelaten. De CPN probeert het opnieuw bij het NVV met de belofte om zich aan hun discipline te houden.

OKTOBER 1932.

ORGAAN VAN DE ROODE VAKBEWEGINGS-OFPOSITIE

Pril s 5 Cent

Jo.n van Leyden

Ging uw moeder over het huishouden of bemoeide uw vader zich daarmee?

Nee, die telde alleen d.e klompies of we thuis waren. De goeie man, nou ja 't was rn’n vader, maar ik heb er niet om gehuild, toen ie dood. ging. Want a.ls hij vroeger twee knaken verdiende, had. tie voor ó.rie en een ha.lve guld.en dorst. Dat was normaal hier in de buurt. Als je in de ho.ven werkte bij een vaste ploeg, dan had je altijd een vaste kern. Je komt ergens werken en je hebt al gauw drie of vier mensen die je mag en daar vorm je dan een ploegie mee. Als je dat niet deed., dan was je nergens. Je werd aangenomen in een eafê en uitbetaald, in een café. Maar ja, als je dan als een droogkloot wegging en je zei dan goeiedag, dan had je de hele week geen leven. Dus normo.liter d.eed je allemaal mee. Mijn vader kwam iedere zo.terd.ag als een hoereletoet thuis. Maar het wo.s nogo.1 een stiekemerd, dan had tie een loonzakkie en daar stond, bv. 28 guld.en op, dan had tie van een achie een drietje gemaakt. Elke week was er bonje over. Mijn moeder heeft het door gekregen want het papier was natuurlijk een stuk dunner geword.en. Hij dacht dat tie bijdehand was, maar mijn moeder hield, het sakkie tegen het licht en zo.g zo dat tie van dat achie een drietje gemaakt had. Het was vroeger normaal do,t er één op d.e vijf en twintig, die in d.e haven werkten, ge¬ woon met zijn hele weekloon naar huis ging. Alles wat hier in Crooswijk woonde werk¬ te in d,e haven. Vaklui had. je niet. In mijn tijd gingen mijn oud.ere broers die vo,n school afkwamen met hun elfde, twaalfde jaar werken, dan moesten ze gelijk wat gaan verdienen. Wo.t ze nou deden, dat kwam er niet op aan, als ze maar centen thuisbrach¬ ten.

Stuurde uw moeder u naar een bepaalde baan toe?

Ja natuurlijk, mijn moeder ging over alles. Zij moest Ó.e eind.jes aan mekaar knopen.

Of mijn vader nou met niks naar huis kwam, of met een tientje, of met acht gulden. Mijn vader heeft nog aan de gemeente gewerkt, voordat hij in de ha.ven terecht kwam. Hier bij de oude Willemsbrug, die heeft tie nog helpen maken. Weetje wat hij toen verdiende? Dat was acht gulden in de week, dan had je een gemeentebetrekking. Maar ja, toen was die brug klaar en toen wilde ze hem straatveger maken. Maar daar voelde hij z 'n eigen te groot voor, toen ho.d tie gezegd.: "Ja, geef je ouwe vaar maar een pet in z 'n klauwën, ik ga niet met een bezem langs de straten lopen".

Vroeger had je op school jongens met sportkousen en een mooie broek aan. Mijn moeder had een groot gezin, mijn vader werkte in de haven en ik heb nog wel die periode mee¬ gemaakt dat mijn vader zes weken lang niet werkte, dan was er ook zes weken geen geld., niet ene cent. Dan moest mijn moeder dus verd.ienen, je kreeg helemaal geen uit¬ kering, Mijn moeder was mangelvrouw, ze liep voor die rijke stinkerds te mangelen.Dat was wasgoed en dat moesten d.an die oud.ere broers, toen ze nog klein waren, wegbren¬ gen. Dan kregen ze 5 cent voor een wassie, of 3 cent. Daar moesten we dan van eten. Van de kerk kregen we een brood en daarom moesten we altijd 's zondagsmorgens naar d,e zondagsschool. Dan kreeg je zo'n bonnetje mee en dan moest je een versje uit je hoofd

leren. Als je dat trouw gedaan had, heel het jaar, dan kreeg je de kerstmis en dan mocht je mee naar de kerk in de Jan van Loonslaan. Dao.r mocht je allemaal meezingen "Ere zij God in de Hoge". Dan na afloop lag daar een stapeltje met een onderbroek, een hemd van dat dikke jaeger goed en van die eigengebreide kousen. Die kreeg je dan mee. Daarom moest je het hele jaar naar de kerk, want anders had je geen onderbroek of hermetje. Eens in het half jaar kreeg je een bonnetje van school en als je dan aan kon tonen dat je klompen kapot waren, kon je bij het Achterklooster met een klompen- kaart een stel klompen halen. Daar moest je het dan maar mee doen.

Dat mangelen wat mijn moeder deed gebeurde thuis, dat wasgoed ging dan door de mangel heen en dat was dan zo goed o,ls droog. Dan moest mijn oudste broer naar de verste klant. Mijn moeder woonde in de Warmoezierstraat en die klant zat helemaal in de Ave¬ nue Concordia, dat was helemaal achter in Kralingen, dat wo.s nogal een rijke buurt. Dan had mijn broer een petje op, dat had je vroeger allemaal, "acht lappies en een knoop" noemden ze dat. Don moest die jongen met zo'n grote teil, met dat half natte goed, helemaal no.ar de Avenue Concordia lopen. Dan zat er zó'n put in zijn herses, vanwege dat knoopte. Want zo'n grote teil met wasgoed voor je buik dragen was onmoge¬ lijk. Dan zette mijn moeder hem altijd op zijn kop en .dan moest hij helemaal gaan lo¬ pen.

Met oktober werd ik 12 jaar. Vroeger was de grote vakantie van school, van half juli tot half augustus, dan werd ik gelijk verhoogd. Maar omdat ik met oktober al 6 jaar was is mijn moeder naar school gegaan. Do.t noemden wij het kakschooltje, dat was vo.n je derde tot je zesde jaar. No. de grote vakantie wo.s ik nog geen 6 en ik mocht eigen¬ lijk nog niet naar d.e grote school. Ik had eigenlijk nog 10 maand.en moeten wachten voordo.t ik naar d.e grote school mocht. Daarom was mijn moeder nao.r school gegaan. Ik werkte al toen ik 11 jaar was, ik ging met augustus van school af en dan had je de grote vakantie, maar ik ging werken bij het zandmannetje. Die reed. dan door de stad. heen, d.ie hadden vier wagens rijden. Ze ho.dd.en vim, lux en suhligktzeep, closetrollen 3 voor een kwartje. Daar verd.iend.e je drie en een halve gulden, buiten je provisie.

Dat was dan nog goed betaald. Je hoefde dan geen arbeidskaart te hebben. Vroeger, als je bij een fabriek wilde werken of bij een zaak, moest je een arbeidskaart hebben. Want toen was die wet er al dat je pas met je veertiende mocht werken. Maar, laten we zeggen pillendraaiers, loopjongens, die zaten op een carry of op een fiets of bij het zandmannetje, dat was toch allemaal zonder arbeidskaart. Ik woonde hier in de Rust- hoflaan en dan moest ik elke morgen helemaal naar de Gouvernestrao.t lopen. Autootje wippen, want lopen deed ik maar weinig. Sleperswagens, die gingen te langzaam, maar toen had je o.l van die Fordjes rijden. Als je geen Fordje kon krijgen do.n moest je lopen, want het was zond.e van die 6 cent voor ós tram.

Wat voor werk deed u toen?

Dan kwam ik daar en dan moest ik eerst die paarden een beetje schoonborstelen en de hoeven zwart maken, die moest je dan voor die wagen spannen. Dan moest je zo’n vier of vijfhonderd van die ponden zeep afwegen. Je heb toen nog die strenge winter geha.d van '28/'29, toen lag hier de Rotte droog, kon je over de Maas lopen. In die winter heb ik ook buiten gelopen. Zo 'n wagen had dan vim, lux en closetrollen, sunlightzeep, zemenlappen, bezems, bezemstelen, zwabbers en marmerslijp en van dat kattezand en ge¬ woon wit zand voor de kano.rievogel. Die wagen moest je eerst helemao.1 opvullen zodat tie weg kon en dan gingen we naar zo'n wijk in Hillegersberg of Kralingen . Achterop zat dan zo'n houten bak en daar zat da.n dat kattezand in en daar zo.t jij dan op. Als je dan naar Hillegersberg ging, dan ging je die brug over bij de Bergweg, daar bij de Straatweg, het holletje af. Nou dan reed die nogal hard, dat paard, dan lazerden er zo’n stuk of twintig van die dozen af met brasso. Dan moest je eraf springen, dat o.l- lemaal bij elkaar grabbelen en je eigen de klere lopen om die wa.gen in te halen. Maar goed., je verdiends d.rie en een halve guló.en en je had nog je provisie. Als je 3 clo¬ setrollen verkocht van een kwartje dan kreeg je een cent provisie en als je een ze- menlap verkocht van ƒ 1,25 kreeg je 5 cent en als je een zemenlap verkocht van een knaak dan had je één dubbeltje. Dan je fooitjes nog voor die emmers kattezand naar boven brengen. Provisie en fooi was voor mijn eigen en de d.rie en een halve gulden was voor mijn moeder. Soms had ik nog meer, ik verdiends lekker toen als jongetje. Tijdens de winter van '28/ '29 zat ik ook op dat zandwagentje. Handschoenen kon je niet hebben want je moest centen geven, dan had je van die wanten, van die halve, met je vingers er door heen. Je liep te sterven vo.n de kou, als ik die wagen opgeladen had, o.ls die vol was, ging je weg naar Hillegersberg. Ik kon wel achterop die bolk gaan zitten maar d.an zat je te verrotten vo.n d.e kou, D'r liep zo'n paard voor en die had do.n zo 'n draf, dan liep ik het hele stuk mee vano.f ds Gouvernestraat nao.r Hille—

öö H

gersberg of naar Kralingen.

Mocht je nooit op de bok zitten?

Nee je moest achterop blijven zitten, want als er wat afviel dan moest ik dat op¬ rapen. Toen waren die wegen nog niet zo als nou. Dat waren allemaal van die kinder- hoofies. Dus dat hobbelde en dat lazerde en trilde er allemaal vanaf. Ik heb wel wat gelopen, ik heb de helft laten liggen, toen kon ik het niet dragen. Ik heb wel gehad, dat het hele d.ekzeil eraf woei met een heleboel rotzooi erbij en die klootzak had. dat niet eens in de gaten. Dat was ook met het holletje af daar bij de Straatweg. Daar stond ik erbij, een vent op een fiets waarschuwen, want ja, ik kon die rotzooi niet alleen laten. Er waren ik weet niet hoeveel van die closetrollen af'gevallen en bor¬ stels en zemenlo.ppen. Dat had. ie nog geeneens gezien, die turk, die zat daar voorop. En als je dan riep van: "ho ho ho!" dan reed. ie gewoon door. Ja, hij moest natuurlijk gelijk een beetje op het verkeer letten, maar als er dan een stelletje van die rot¬ zooi af lazerde dan liep je je eigen rot. Soms had je van die d.ozen schoensmeer, erdal, nou die rolden nog een eind weg, dan liep je je eigen rot te rapen en je moest

nog uitkijken dat je niet door een auto of een paard, en wagen over je poten gereden werd.. Maar goed, het was een leuke periode en ik verdiende goed.

Toen ik veertien jaar was moest ik een vak gaan leren en zodoende ben ik stoffeerder geworden. Maar daar kreeg ik maar vier gulden in de week. Ik werd een beetje bevoor¬ deeld. omdat ik al gewerkt had en daar kon ik aantonen dol ik al d.rie en een halve guld.en verdiend had, buiten mijn provisie. Ik had. er een broer werken, die was er rompenmaker. Dol was bij Van Gulik, die werkte toen voor Piet van Reewijk. Ik moest van mijn moeder stoffeerder worden, ik had liever niet gewild, maar ik moest. Dat was daar in de Lange Baanstraat Daar had je allemaal van die oude pakhuizen, die waren allemaal oud en rot. Die stoffeerderijen vroeger, dat was als er ergens iets leeg

m be

stond wat helemaal onbewoonbaar verklaard. Was, waar niemand meer wilde, wonen, dat • werd een stoffeerd.erijtje, Daar zat sedan te stofferen en de ratten liepen over je poten heen. Eet was een heel hoog pand, wij noemden het "de ark van Noach", dat was achtero,an de Lange Bo.anstro.at, Je had zo'n vier of vijf van die zolders boven elkaar, beneó.en had je zo'n kantoor, daarboven zat de stoffeevderij, daarboven had. je de meu¬ belmakerij en daarboven had je de krijn, daar werd krijn gedPo.aid enz. Krijn, d.o.t was d.ie vulling, die in stoelen gaat, dat is een soort alpengras. Nou betaal je al twee gulden voor één kilo ma.a.r vroeger kostte het prakties niks omdo.t die boten naar bv. Algerije moesten met vracht en da.n gingen ze ó.o.av lossen en dan kregen ze dat gewoon mee als ballast. Ze konden beter met een boot mee terug vo.ren die geladen was, als een boot waar niks in zit. Die springt op en neer op de golven. Krijn was betrekke¬ lijk helemaal goedkoop. Dat waren allemaal van die strengen, in strengen gedraaid.

Het waren allemaal van die balen met van die ijzerdraadjes, die wogen ongeveer tussen de 55 en de 60 kilo. Als jongetje zijnde kon je. die vijf trappen op gaan brengen.. En dan moest je dat krijn nog draaien, dan kreeg je al do.t stof naar binnen. Dat krijn is nog niet zo erg, maar zeegras...

Eet was daar oud. en vies en gammel. Beneó.en had. je de w.c. en allemaal rompen op el¬ kaar gestapeld. Het stierf daar van de ratten. We zetten o.ltijd zes of zeven van die vallen uit met een stukkie spek eraan of rookvlees, met een touw ao.n een fauteuil— poot. Het eerste wat je deed als je 's ochtend, om half acht begon, don keek. je of het touw al strak stond en ja hoor, d.an had je weer een stuk of vijf /zes van die ratten. Je had zo'n goot en met je voet tilde je zo'n ding op en gooide je die ratten die. . goot in. Dan moest je die klemmen o.f go.an branden, want do.av zat dan bloed, vo.n zijn kop en d.an bijt er geen rat meer in. Boven een go.sdingetje moest je dat dan o.f go.an zitten branden en dat stonk als de pest. . ••■la

Mijn broer zat een keertje daar beneden op die w.c. en daar had je geen bril, dve ho.d

zo 'n stuk hout van êên of andere stoel genomen en do.on ging d.ie d.an maar op zitten.

En die zat daar lekker op z 'n gemakkie te schijten en toen za.g ie zo 'n grote rat lo¬ pen. Hij pakte die paal waar d.ie op zat en die gooid.e ó.ie. Met een gelukstreffer had

hij d.ie precies op z’n hersens gegooid.. Hij blij vo.n: "ho ho ho!" dat tie d.o.t geraakt

had. Hij schreeuwen en wij naar beneó.en kijken en daar liep tie in zijn blote reet. Die rat had hij natuurlijk met een gelukkie boven op zijn tor geraakt.

Het wo.ren vier, vijf verdiepingen, maar je ho.d er geen leuningen, er hing een touw. Mijn broer Koos wa.s er rompenmaker en als hij do.n hoorde do.t er eentje naar boven kwam, nam hij z 'n lijmkwast en die smeerde die d.an uit over het touw. Dat touw was bij wijze van spreken zó d.ik geworden vo,n de lijm. Mijn broer wa.s een vuile, rotte stiekemerd. Hij zat op de derde verdieping en op de vierde verdieping had je de. krijnzolder, daar stonden wij altijd, krijn te draaien. Je had van ó.ie ba/ien krijn met ijzeró-vaadjes en daar maakte je een bolletje van, dan schoof je zo'n luik open en dan gooiden we dat bossie draad op z 'n hersens. Op een gegeven moment ho.ó.den we da.t dan

gedaan en een uur naderhand was hij boven gekomen, stiekwn dat luik, hij zo. dat bos¬

sie ijzerdraad, naar ons gegooid hè. En hij bleef ma.a.r stao.n wachten met. zijn kop bo¬ ven dat luik uit. Wat had die lijer nou gedaan, met een nijptang had tie dat bossie draad, boven dat gasstelletje gehouden, om de lijm te verwarmen. Dat moest oXtijó. warm blijven om ó.ie stoelen te lijmen. Hij denkt: "Dan blijf ik met mijn kop er bo¬ ven stao.n en dan grijpen ze natuurlijk dat bossie om terug te gooien". Met een nijp¬ tang had tie dat boven dat gasstelletje gehouden en zo naar ons gegooid en gelijk pakken en "Au!" Hij lachen.

Het was toevallig een hele christelijke baas en daar mocht je niet vloeken, daar

moest je "potverdikkie" zeggen. Al sloeg je nou je duim er af, dan mocht je nog niet

vloeken. Dat waren onderbetalers . Ik kwam do.o.r werken toen ik veertien was, verdiende ik vier gulden en toen ik achtien was verdiende ik o.cht. Ho.d ik in ó.ie vier jao.r tyjó.

vier guló.en opslag gehad. Mijn eerste opslag was een kwartje en ik was al blij! Uit¬

eindelijk, de zakcenten die je vroeger kreeg... Ik ho.d er ó.e pest in dat ik naar d.ve stoffeerderij moest want ik kreeg maar een dubbeltje zakgeld vo.n iedere gulden. Toen ik bij het zandmannetje werkte kreeg ik een fooitje, kreeg ik provisie en da.ar kreeg ik precies 40 cent zakgeld van de vier gulden. Je wilde gro.o.g wat meer verdienen en mijn eerste opslag was een kwartje. Mijn moeder was al een beetje opstandig, een beetje links geworden. Ze zei: "Wat is dat nou voor opslag, een kwartje?. Jij gaat terug een maandag en dan neem je je kwartje mee en dan vro.o.g je of hij niet abuis ge

weest is, dat hij je een kwartje teveel gegeven heeft". Dus ik dat nog met mijn stom¬

me kop gedaan, hij zei: "Nee, dat is opslag". Nou toen werkte ik daar toch al ruim een half jaar, had ik een kwartje opslag. Ja, toen werd je ook al een beetje opstan-

Ö7* Ü

dig. Je had toen een versje: "Moeder niet kuiten, 't wordt heter misschien". Toen had ik daar anó,ere woorden op gemaakt: "Moedeer niet kuiten het wordt beter misschien, over een maandje verdien ik er tien. Ik heb nooit geweten mo.o.r het doet me zo 'n pijn, do.t het toon van d.e arbeid zo bitter kon zijn."

Ja, je moet rekenen, je zat daar op een werkplaats met vijf bazen om je heen, want . het waren twee broers met drie zoons. We zaten daar met een man of veertien, vijftien dus overat had je een baas op je klauwen zitten. Want d.ie zoons die waren ook bazen. Nou, dan zaten ze, ó.ie twee ouwe lullen tegen elkaar: "Hoor je hem, die pestaap weer". En daar werd ik nog door ontslagen. Op da.t liedje, d.o.ar werd ik om ontslagen, omdat ik een beetje opstandig was. Ik wou een tientje hebben, opslag. Ik was ergens blij toe natuurlijk. Maar ja., toen moest ik dat tegen mijn moeder vertellen, die zei: "dat kan jij wel doen, maar denk erom dat je godverdomme volgende week een anó.ere baa.s hebt". Gelukkig heb ik een andere baas gevonden. Ik heb toen een hoop geluk gehad,- want daar kreeg ik ineens een tientje ook, dat was nog twee gulden meer. Ik was daar een maand en ik heb het vo.k daar goed geleerd, dat zal ik erbij vertellen, want dat is eigenlijk wel mijn geluk geweest. Het was een clubmeubelfabriek. Toen ik daar een poos was, je stond allemaal per stuk, ik zat er een mo.and of tien, toen had ik het zo allemaal een beetje bekeken. Ik zat daar meer voor de service, voor dingetjes, klus- sies die terug kwamen. Want ik stond daar per uur, een tientje per week. Maar ó.e

De Metropool.

Als de stad ontwaakt in het kille ochtendgloren, dan gaan wij uit die zwarte volksstraat, zoo zwijgzaam in de Metropool verloren, als geregistreerde slaven van de staat.

Met hongerlijven gaan wij de ploegen spillen, op v/erf, fabriek en in die donkere schacht, waar de tijdklok slikt en de sirenes gillen, als aanvangssein die schreeuwt om arbeidskracht.

's Avonds, moe gaan wij naar huis tot morgen....

daar breekt het gezin het dagelijks brood,

peinzen over schuld en schoeisel zorgen,

het schamel loon, dat nooit geen uitzicht bood.

V/ij bloeien op vergeefs in 't lommer,

gaan onder in schaduw van zorgen pijn,

in de drank vergeten wij onze kommer,

wij kunnen.niet groot, blij en gelukkig zijn.

Voor dit systeem wil ik niet blijven pezen en brengt als Promotheus dan het vuur, aan hen die niet het strijden vrezen, maar naar de barricade willen, elk uur.

V/ant met mijn lijk wil ik de afgrond vullen, naar een V/ereld die wij hebben uitgedacht om als Taak de brug vervullen.... naar de toekomst die ons tegenlacht.

Bram van de Haterd.

In 1935 voorgedragen voor Spartacus.

Prent-Frans Masereel.

grootste stoffeerders die stonden per stuk. Die hadden, laten we zeggen, voor een le¬ ren fauteuil drie en een halve gulden en voor een ander leren fauteuiltje vier en een half, vijf en een half. Die kwamen aan zo rond de dertig, twee en dertig gulden. Ik werkte er een maand of tien en toen ben ik naar ó.ie baas gegaan, ik zeg: "ken ik ook niet per stuk gaan zitten?", "Jij, klere aap, jig ken er nog niks van!" Die vent was er niet iedere dag, ik kwam van het ene uiterste in het andere, ik had altijd bij een christelijke bao.s gewerkt en nou kwam ik er bij één te werken, dat was een hoerenja¬ ger. Die was meer op de hort dan in d.e werkplaats. Toen moest ik een fauteuil maken en hij zei: "Ik kijk het zelf wel na en als het dan in orde is mag jij volgende week per stuk gaan zitten". Gelukkig was dat goed. en toen verdiende ik de eerste de beste week dat ik per stuk zat al acht en twintig gulden. Ik moest toen rustig doen, want ik mocht niet boven die andere uitkomen die er al jo.ren zaten. Anders kreeg ik op m'n godverdomme. Ja, want je mocht niet meer verdienen omdat je er pas was. Anders

m bs

kreeg je een paar kleunen. Jk was .een jongen, ik was negentien jaar, en toen ging ik meer verdienen omdol ik nogal rap was. Maar ik mocht niet boven hun uitkomen natuur¬ lijk, dat was zo'n vaste kern. Ik heb toen wat af geleden in het eerste jaar, want dat was vroeger niet zo makkelijk. Het was een ploegie en daar moest je je helemaal in¬ werken. Maar ik heb het mooi kennen versieren want ik kwam daar te werken als halfwas en ik had een tientje per week voor reparaties, voor dingen die terugkwamen, voor be¬ schadigingen bij het wegbrengen. Dat repareerde ik en dan zat ik voor die stoffeer¬ ders vast stoeltjes vooruit te maken. Te singelen, veren in te naaien, te koppelen en dan hadden ze vast een beginnetje. Want ik zat daar toch voor urengeld. Zodoende heb ik me eigen er een beetje tussen gewerkt. Zo kon je naderhand lekker wat verdienen.

Ik heb betrekkelijk geen ellend.e gehad, zes jaar heb ik er gewerkt en dan had ge zo rond de dertig, twee en dertig gulden. Ik heb wel lekker verdiend. In 1938 ben ik voor me eigen gaan werken. Ik dacht, zo wijs ben ik ook wel, "wat hun kennen verdie¬ nen ka.n ik ook verdienen".

De Crooswijksesingel.

Meereke

Mijn moeder werkte bij Joden, nou dat waren krengen hoor. Ze woonden in de Jonker Fransstraat. Mijn moeder moest er 's morgens uiterlijk om kwart voor acht zijn. Als ze dan 's avonds om acht uur zei: "Mevrouw kan ik naar huis gao.n?" dan moest ze al¬ tijd nog net wat doen. Dat terwijl ze wisten dm wij d.e hele dag alleen waren en ter¬ wijl ze zelf ook kinderen hadden. Ik ben er .zelf nog wel eens kindermeisje geweest.

Dan mocht ik met haar dochtertje d.e Jonker Fransstraat op en neer rijden in een pit- rieten worgen. Ik mocht ook wel eens mee naar de diergaarde om op dat kind te passen, om dat kind te rijden. Ik was toen negen jaar. Ik ben ook zelfs nog loopmeisge ge¬ weest in een hoedenwinkel, dol was ene grote familie van Joden. Dom vandaan heb ik weer gewerkt bij twee jodinnen op de Crooswijksekade. Daar heb ik drie ja.ar gewerkt, van m'n twaalfde tot rn'n vijftiende. Je moest je rot werken daar hoor. Want het was vroeger o.llemaal kleden kloppen. Je was d.e sloeber, de slobber, minderwaardig was je allemaal. Ik was een kind, maar wat ik allemaal moest doen... En ik had ook altijd

honger. Ik moest er 's morgens voor achten zijn, dan moest ik de moiten kloppen en

belletje poetsen, dat het er aan de voorkant netjes uit zag. Dan kreeg ik twee van die stukken gallenbrood, dat hadden ze vroeger, die Joden, dat was keihard, dat waren ou¬ de stukken en die kreeg ik dan, met een schrap margarine erop. Dat was mijn ochtend maal. De êên was acht en zeventig en die ander was tachtig toen ik er kwam werken. De oudste van die twee had het zelf vroeger wel eens een beetje arm gehad. Ze zei wel eens: "Als mijn nicht nou weggaat, ó.an krijg je van mij Wel wol suiker op je boter¬ ham". 's Middags kreeg ik ook weer van die stukken van dat harde gallenbrood, dan kreeg ik er een beetje suiker op, en dan een koppie thee met zo een beetje water er-

öS H

bij gegooid, dan hadden hun eerst het beste van de thee gehad en bij mig ging er een beetje water bij, dat kreeg ik danken je durfde niks te zeggen hoor. Alleen als het vijf voor tweeën was, dan ging ik naar huis want ik was om vijf voor achten gekomen. Dan hadden ze altijd, elke dag, het zelfde rotsmoessie: "Marietje, heb ge het kraan tje gepoetst in de gang?” Dan zei ik: ”,Nee mevrouw” "Nou dan moet ge dat nog even doen”. "Nee, want ik laat me niet uitbuiten, ik ben om vijf voor acht gekomen en ik ga om vijf voor twee weg". Als ik dan dat kraantje poetste dan kreeg ik wel eens 5 cent. Don mocht ik naar huis, maar dan was het inmiddels natuurlijk wel tien over tweeën natuurlijk. Ze lieten je werken hoor. Ik pikte ook altijd, want ik had altigd honger. Ik was zo lang en zo mager als brandhout. Joden hebben altijd alles apart, vlees en brood, dat gerdbbineerde rotzooitje altijd. Ze hadden van die grote vlees taarten en die werden met rundvlees klaargemaakt en daar. lag altijd een mes big. Ik pikte altijd een stukje van die taart, want ik had altijd honger. Buiten hadden ze van die potten met zure haring staan en augurken en uien, daar pikte ik ook altigd van. Dan stonk ik natuurlijk, maar daar heb je als kind geen erg in. Als ik binnen¬ kwam in de keuken dan vroegen ze: "Marietje, heb je de planken schoongemaakt waar de potten op staan?" En dan zei ik: " Ja mevrouw", dat had ik helemaal niet gedaan, maar ik had alleen maar een stuk zure haring gepikt. Als ik voor hun peentjes schoon moest maken, nou, ik at er wat van op! Ik had eeuwig honger. Als ik om twee uur, half drie thuiskwam, dan moest ik met mijn broertjes naar buiten, dan gingen we s avonds om half zeven pas eten. Ik kreeg heel de middag niks, het was. er niet. Ik ging ook ik weet niet hoe ver boodschappen halen voor een cent, want je kreeg een cent van de

buren. Nou, dan liep je je eigen rot. _ 7

Wij woonden op dat stukje van de Lange Waranda.van de Goudseweg naar de Generaal van der Heijdenstraat en daar woonden haast allemaal Joden. Je had een eiemwvnkeltge, een kaaswinkeltje, een fruitwinkeltje, een speelgoed - annex galanterieënwinkel en een kleermaker, dat waren allemaal Joden. Je had op de Hoogstraat een luxe-bakker en die heette "Heil", luxe-bakker van gebak en snoep. Daar moest ik altigd naar toe vanaf de Crooswijksekade, dan moest ik één ons snoepjes halen en dan moest ik binnen een kwar tier terug zijn. Dat was altijd rennen. Daar vrat ik ook altijd wat van op, dat waren dinaen van marsepein en bokkepootjes en bonbons en repen, dat kreeg ge nooit, dus ik pikte er altijd één uit. Als ik kaas moest halen ook. Er zat een kaasboer van Hameien in de Jan van Loonslaan. Daar moest ik ook altijd twee ons kaas halen in van die dik¬ ke plakken. Je had een muziektent op het van Alkemadeplein en dan ging ik altigd .big die muziektent staan en dan haalde ik er een plok kaas uit. Dan dacht ik: dan zien de buren me niet", zo onnozel was ik toen. Ik ging een plak kaas er af staan halen midden op het plein en dan konden natuurlijk alle buren je zienIk moest binnen een kwartier terug zijn en dan moest je hollen, je was bang dat je je bao,ntge zou ver ie

Als je jarig was lieten ze je leuke dingen zien, dan dacht ik: Nou dat krigg ikm schien voor mijn verjaardag". Ik heb ene keer zo’n armband gehad, zo n slavenarmband noemden ze dat van een soort plastic, een slang met twee van die ogen, een slangen armband. Dat kostte negentien cent, dan mocht ik wat uit gaan zoeken big van Vollen hoven op de Crooswijksekade, dat was zo'n parfumeriezaak. Dat was het enigste wat i in die V drie jaar gekregen heb voor mijn verjaardag, zo'n slangenarmband van negentien cent Ik telde niet mee, ik moest alleen maar werken en hard werken , opdrachten kreeg je, koper poetsen. Ik heb van mijn trouwen af nooit geen stukkie koper in huis

gehad, ik moet die rotzooi niet.

Toen ik vijftien was ben ik bij Jamin gaan werken. Dat was op 8 september en mign moeder qinq op 24 december verhuizen naar de Westerbeekstraat. Dus ik heb maar een paar maanden dichtbij gewerkt, naderhand moest ik altijd naar de stad lopen door re gen, sneeuw of kou, altijd lopen. Er reed toen êen zonklem busgeen dat kostte 1 dubbeltje, dat had ik niet. Ik was degene die dan eindeligk eens wat verdiende, Jamin ■betaalde toen in die tijd vrij goed hoor. Ik was vijftien gaar en ik verdiende f , plus, als je een hele maand niet te laat kwam, f 1,50. en als ge het hele gaar ha - liep dan kreeg je ook nog f5,-, als je altijd op tijd kwam. Als i za -J - a % e

niet haalde, ging ik fijn naar huis en dan liet ik mign moeder zeggen dat ikziek

was. Dan bleef ik drie dagen thuis. Je kreeg maar een paar centen, maar dan had ik

toch nog die ƒ 1,50 en ƒ 5,- en ik was een paar dagen thuis om eens lekker uit te

rusten. Want ik moest 's morgens om kwart voor zeven al van huis en ik kwam dikwigts pas 's avonds om over zevenen thuis. Ik was toen maar vijftien, zestien, gaar en dat heb ik gedaan tot aan mijn drieëntwintigste.

m 6o

m

Toen ik er pas kwam, dat was net tegen de Sinterklaas kwam ik op de chocolaterie . Daar moest ik door van die lange pijpen chocola lange ijzerdraadjes heen mo.ken, zodat ze niet braken. Maar ik kon helemaal niet tegen die chocoladelucht, ik kreeg overal zweren. Toen werd ik naar beneden gestuurd, naar de bakkerij. Ik moest boterletters met eigeel insmeren, daar was het heel erg gezellig, lekker zingen ond.er elkaar. Ik werd daar ook lekker opgenomen. Je kon daar koffie en thee zetten, al mocht dat ei¬ genlijk niet. Maar we hadden een baas, die was bij de SDAP, en hij liet dat allemaal oogluikend toe. Nou dat was een gezellige troep. Ik heb altijd, een hardst ikke aardige baas gehad., vooral toen hij tot de ontdekking kwam dat ik zo ver weg woonde en dat ik dat altijd liep. Hij woonde zelf in Crooswijk, lekker dichtbij. Het was wel een beet¬ je oudere man. Hij zei: "Als het kan, dan hoef je vo.n mij niet meer over te werken.

Ik weet nou dat je twee uur moet lopen per dag". Hij heeft me gehouden in die bakke¬ rij , en ik had lol in mijn werk en ik kwam weldra aan de goed.e kant te staan.

De heren zelf vo.n Jamin was ook een stelletje tuig * die ha.dden een goeie kok in de fabriek, er werden d.an altijd als er porties waren lekkere dingen gemaakt. Daaraan schijn ik heel goed. mee te kunnen helpen, ik werd er toen uitgepikt en ik mocht al¬ tijd. die baas helpen als die porties werden gegeven. Ik moest dingen spuiten en klaarmaken. Ik heb dus altijd een beetje o.an d.e goeie kant gestaan , Maar ik heb bij¬ na. nooit aan de lopende bond. gestaan. Ik heb wel heel ó.e letterma.chine helpen opbou¬ wen, ied.ere keer een stukje eraan, toen ik wegging was hij net klaar. Ik heb altijd vrij leuk werk gehad, ze ha.dden altijd lekkere dingen. Ik had ene baas en die heette Van Hof, hij was patisseur en daar kon ik heel goed mee opschieten.

Hoe kontroleerden ze dat je elke ochtend op tijd kwam?

Je moest een loodje ophangen, je moest 's morgens een lood.je va.n het bord halen. Als je bij de portier om acht uur binnenkwam, do.n was het loodjesbord afgesloten , don kon je je loodje niet meer pakken. Ik had. nummer 223, dat vergeet je ook nooit meer. Om acht uur ging de fluit en don ging dat hek over dol bord, heen. Je moest dan naar bo¬ ven je jas weghangen en dat wo.s altijd een eind lopen. Dan kwam je weer beneden bij . je baas en die riep alle namen af. Was je er niet, dan kreeg je een kruisje achter je naam en dan kreeg je je f 1,50 niet. Al was je mo.or êên keer te laat, en don nog een half .uur boete. Dol scheeló.e je ook acht of negen en naderhand twaalf of d.ertien cent. Ik ben er met een heel lao.g loon helemaal ond.erbeta.old., weggegaan. Do.n kwamen die grote bo.zen, de grote heren, zo door de fabriek lopen en dan kwamen ze met een stopwatch achter je staan. Ik heb nooit geweten wie dal verteld, heeft, dol ik in die^ Communistiese Jeugd zo.t. Ik had al drie keer geen opslag gehad., nou kreeg ge maar één of twee cent per uur meer, dus het was nog de moeite niet, maar ja acht en veertig cent bij je loon dat was toch wel heel veel, vooral als je twee cent kreeg. Nou had ik al drie keer geen opslo.g gehad en ik ging naar die meneer Jon toe en ik vroeg waarom ik al drie keer geen opslag had gekregen. Nou dol wist hij niet, toen werd ik woedend en ik zei ”Daar moet toch een oorzaak voor zijn!" Hij zei: "Ja, je bent er¬ gens bij een commune ofzo, je bent tegen ons. " Ik kreeg er een heel praatje bij. Toen zei hij: "Je komt over zes weken nog maar eens vragen of je opslag krijgt". Ik dacht, nou don sterf ik nog liever, want dol doe ik toch niet. Maar ik heb eigenlijk nooit opslag gekregen. Toen ben ik o.an het pikken gegaan. Ik werkte op de bakkerij en daar hadden ze altijd van die bloemzakken. Die werden leeggegooid, in zo'n kist en als je

61 ü

dan dat draadje bovenaan doorknipte, dan kon je het er zo aftrekken, dan was hij open. Er was een jonge knul en dan zei hij: "Hé maak die bloemzakken eens schoon" en dan ging ik ze een beetje uitschudden op de w.o. en dan bond ik ze 's avonds onder mijn jurk en nam ze mee naar huis. Ik heb zelfs schorten gedragen van bloemzakken en dan zeiden ze wel eens tegen me: "Goh, wat is dat linnen grof" "Ja, dat vond ik ook al". Maar ik maakte ze zelf en dan moest er zo'n rooie bies op en lettertjes. Alleen die mutsen heb ik nooit zelfgemaakt, want dat vond ik zo'n karwei. Bij ons thuis had. mijn vader er onderbroeken van, d.e jongens hadden er broeken van en kussenslopen en beddenzakken. Ik nam ze iedere keer mee. Op het laatst,toen wist ik dat ik ging trou¬ wen, ging ik nootmuskao.tjes en peper en klontjes suiker jatten. Eigenlijk alles wat ik niet kon kopen en jaren later had ik nog die peper. Geen opslag, dan maar zo. Mao.r je ging iedere a.vond met de zenuwen in je lijf naar de kleedikomer, want je werd dik¬ wijls genoeg gevisiteerd. Dan zei ik altijd: "En wie neemt ptij vanavond?", omdat je dan zo gek deed. en omdat je er al zolang was, deden ze het niet. Ja, bij Jomin werd. je gekontroleerd of je iets meenom. Er stonden twee van die meiden aan het begin van de kleedkamer en die visiteerden je dan helemaal langs je lijf of je snoep meenam. Snoep meenemen heb ik nooit gedaan, ma.ar naderhand wel die bloemzakken, en broodpa- pier nam ik ook altijd mee. Vroeger was het heel gewoon dat je brood werd ingepakt in een krant, want een rolletje broodpapier kostte geloof ik drie cent en dat hadÓ.en de mensen gewoon niet. Ik pikte altijd vo.n dat perkament en dan nam ik zo'n groot vel mee, die je in d.ie kisten moest leggen, dat deed. ik do.n gewoon in mijn zak en daar hebben ze nooit iets van gezegd. Dus bij mij thuis hadden we altijd perkamentpapier. Maar je werd streng gekontroleerd. en er werd er nog al eens . één gepakt. Dan ging je op staande voet eruit.

Er is êên keer een staking geweest en dat Was heel toevallig mijn eerste week vakan¬ tie. Dus die staking bij Jomin heb ik net niet meegemaakt. Ik wist wel dat er wat zou komen, maar je moest met januari al opgeven wo.nneer je d.ie week va.kantie wilde. Ik ben toen een week nao.r Oostvoorne geweest en in die week is de staking geweest. Toen ik thuis kwam zei mijn vader: "Nou, je bent net de dans ontsprongen". Ik had er on¬ herroepelijk uit gegaan.

Mijn baas heeft altijd z 'n hand boven mijn hoofd gehouden, mao.r hij kon er ook niks aan doen dat ik anderhalf jaar lang geen opslo.g heb gekregen. Toen ik wegging ver- d.iende ik ƒ 13,24, maar ik had toen zeker ƒ IS,- of ƒ 16,- moeten hebben.

Wij zaten toen allemaal in de Communistiese Jeugd, en we had.den toen een krantje ge¬

maakt en do.t heette "De Kol", dat wa.s van die toverkollen, die kostte toen drie cent. Daar heeft mijn man mee aan de poort gestaan, maar hij kwam mij ook dikwijls genoeg holen, toen is dus verteld.: "Ja, die meid van Van Weelden die d'r vrijer stond aan 't hek met de Kol". Daarna heb ik geen opslag meer gekregen. In de Kol werd geschreven over aktiviteiten van Jomin en dat je er je rot moest werken. Als ze dachten dat je in de AJC zo.t, dan werd je naar het poederhok-gestuurd.. Bij Jomin werkten veel AJC’-

ers omdat die toch vrij goed betaalde » dus als ze wisten d.al je van d.e AJC was, ó.an

stopten ze je in dat poederhok. Nou dan zag je eruit, je tanden enzo, dat was alle- maal van dat poedersuiker en nou is er niks erger da.n die poedersuiker heel de dag.

Ze moesten d.ie zeven voor die rumbonen en bonbons. Dat was een verschrikkelijke baan. Ik heb er altijd over in de war gezeten, ik dacht, ik ga gewoon Weg als ik dat moet doen. Je was helemaal niet beschermd, je had gewoon je schort en je muts. Die meiden kleedden zich helemaal uit tot op d'r hemd en d'r broek na en met blote voeten of klompen of ouwe schoenen. En 's avonds ha vijven of zessen kon je je een beetje af¬ wassen, maar dat plakte allemaal, die suikerronvnel en je haar zat helemaal onder d.e suiker. Je ho.d wel een muts op, mo.o.r die wild.en ze bijna nooit tot over d'r oren, want dat was helemaal geen gezicht. Die meid.en werden allemaal na. een paar maanden of een jaar ziek. Nou d.ao.r werd dus over geschreven in de Kol, dat die AJC'ers het slechtste werk kregen, in het poederhok en dat je dan slechte tanden en kiezen kreeg, dat je daar voor straf ingestuurd werd.. En dan over die heren, want dat waren ook van die "mooie". Als ze zo'n meid aan de haak kond.en slaan, dat je met ze meeging naar de kleedkamer of naar de kelder. Ik heb het zelf ook meegemaakt, nou dan was je de beste hoor, dan kreeg je wel opslag en dan kreeg je wel een schort voor niks of een goud ringetje, als je met êên vo.n die heren mee naar beneden ging. Daar gingen natuurlijk praatjes over bij het leven en dat werd ook in die Kol gezet. Dus dat was altijd te¬ gen het zere been, bij die go.sten. De Kol, dol was van de Communistiese Jeugd Bond (CJB). Ik was de enige bij Jomin die daar bij zo.t.

Annie

Ik werkte bij Jomin vroeger, ik was toen vijftien jaar, dat was in 1928. Toen hadden

MeisjesötaWnf? bij do fa. Jamfn te Rotterdam.

fyeM-feïHiêtmk Aeindde IkiuUteii&udcks ut.

we helemaal geen vakantie, nou we gingen staken en toen kregen we twee dagen in het jaar vakantie. We gingen staken! Die ouwe Pierre va.n Jamin, die waren vroeger zo arm als de pest geweest. Want die hadden in de Warmoezierstraat, waar ik geboren ben, een zolderkamertje en daar is Jamin begonnen. Als een suikerfabriekie op een zolderkamer¬ tje, zo is tie begonnen. En het waren viezerikken, want ze ho.dden alle meiden van de fabriek hoor. Die Pierre Jamin kwam naar beneden en die zei: "Jullie kunnen staken zo hard als je wil, maar ik heb. tapijten op de grond leggen, die benne zó dik en die zijn voorlopig niet versleten!" Wij staken, maar we werden allemaal ontslagen natuur¬ lijk.

Arie

Negentig procent waren lid van de Scheepvaart Vereniging Zuid (SVZ). In Rotterdam had je twee aanneemlokalen, St. Jobshaven aan de rechter maasoever en Maashaven aan de linker maasoever. Samen een paar duizend zogenaamde "losse" arbeiders, zonder één en¬ kel recht, van bv. garo.ntieloon of vakantie. Je had d.rie kategories arbeiders: met blauwe boekjes, met grijze boekjes voor een half jao.r en met weekkaarten. Oude haven¬ arbeiders hadden meestol een blauw boekje. Door hun bekendheid in de haven kwamen zij het eerst in ao.nmerking bij d.e bazen die volk kwamen aannemen. Vele maatschappijen, d.e Hollo.nd-Amerika.lijn, de Rotterdamse Lloyd en Thornsen hadden "blauwe boekjesmensen" in dienst, zogenaamd vast, blikvast noemde men dat. Maar ze bleven origineel in dienst van d.e SVZ en zo gebeurde het een paar maal, bij een konflikt of een periode van crisis, dat arbeiders na jaren als blikvast gewerkt te hebben hun boekje terug¬ kregen en terug konden gaan naar de SVZ. Dan waren die maatschappijen van alles af, zonder één enkele geldelijke verplichting. En de SVZ gaf ook geen geld. Dat werd dan de sociale dienst, de steun. En d.eze regeling was nogal ingewikkeld. Precies kan ik het mij niet meer herinneren. Wij hadden onze steunuitkering van de bond in de Cool- sestraat. Ik kreeg ƒ 12,75 met twee kinderen. De huur was in 1922/1922 ƒ 4,75, nader¬ hand. ƒ 5,75. Was je lid. van d.e bond, dan ho.d je ƒ 1,25 meer dan zij d.ie regelrecht aan d.e steun liepen. De steun zat ingewikkeld, in elkaar, vooral als je in de haven werkte. Je kreeg bv. ƒ 12,75 steun met twee kinderen. Had je dan twee dagen gewerkt, dan kreeg je twee maal ƒ 5,60 is ƒ 11,20. Daar werd 2/2 van afgetrokken, dat is on¬ geveer ƒ 7,40 dan blijft er ƒ 6,25 over. Zo kreeg je dan ƒ 12,75 + ƒ 6,25 = ƒ 20,10. Werkte je vier do.gen, do.n verdiende je vier maal f 5,60 = f 22,40. 2/2 ervan is on-

63

geveer ƒ 14,80, dat is ƒ 1,05 boven je steun en don kreeg ge er niets big. Als ge nu d.rie weken niet aan de steun was geweest, bv. als ge drie weken vier do.gen of drie nachten had gewerkt en er de vierde week geen werk was, dus er niets te verd.ienen, viel, dan moest ge eerst een wachtweek maken om in o.o.nmerking te komen voor een uit¬ kering. Zodoende, als ge drie weken gewerkt had, moest ge daarmee vier weken doen. Dus zij die big de SVZ waren, moesten het goed, bekijken. Anders was ge steeds in de weer voor een paar gulden boven d.e steun. De SVZ had geen enkele verplichting, van¬ daar dat er veel konfliktstof gaf in de haven. Met vallen en opstaan, voetje voor voetje, zijn er veel verbeteringen afgedwongen. Dat heeft veel bloed en tranen ge¬ kost. Nu is er nog steeds verzet in de ha,ven.

St. Jobshaven met pakhuispand 5t, Job.

Toen ik voor het eerst in de haven kwam, dat was in 1923, verdienden we ƒ 5,60 per dag, dat was ƒ 31,60 in de week. Dat was toendertijd een hoop geld. Don werkten we per dag van achten tot twaalven en van enen tot half zes. Dat waren twee talken. Toen ik in de haven kwam was er een staking van o.ch't weken. Daardoor was er een opeenho¬ ping van boten. Mijn eerste boot Was een russiese, daar moest ik balen snijden ge¬ loof ik. Ik was nog geen 18 jo.a.r en volgens de wet was ik nog niet eens gerechtigd om in de ho.ven te werken. Je moest 18 jaar zijn en dan kon ge een kaart halen bij de o.rbeidsbeurs. Een staatskaart noemden ze dat, die kostte-2 kwartjes. Je moest 18 jaar zijn om aangenomen te kunnen worden als havenarbeider. Op één of twee augustus kwam ik in d.e rotterdamse haven werken en op 29 augustus werd. ik pas 18 jaar.

Voor de oorlog wa.s het zo dat je maar twee of drie dagen in de week kon werken. Het was toen maar mondjesmaat. Je had een ko.tegorie voste arbeiders, maar ja, de ene dag kwamen er tien boten binnen en dan had ge weer een periode dat er vijftien of twintig boten binnenkwamen. Do,t lo.g ook v)eer aan het jaargetijde. Maar de stuwadoors en de kargadoors gingen dan van het feit uit: dat is door elkaar tien schepen. Aan d.e hand d.aa,rvo.n hadden ze vaste arbeiders tegen een garantieloon. De rest werd dan aangevuld door de Scheepvaart Vereniging Zuid.. Daar liepen dan die zogenaamde losse osbeiders, zonder enige garantie en zonder enige beloning. Ze moesten d'r eigen wel drie keer per do.g melden, dat was 's morgens vo.n 7-8 uur, van 10-11 uur en 's middags van 3-4 uur. De taken gingen dag en nacht door en als het dan in hun kraam te pas kwam kond.en ze je bv. 's ochtends vo.n 8-12 uur aannemen. Dan had je één taak gewerkt.

Dan zeiden ze vroeger ook wel: "één taak fruit en de week is uit".

Voor een fruitboot waren zo’n paar honderd mensen nodig. Als dan zo'n sinaasappelboot of zo’n bananenboot leeg moest, moest dat in een taak tijd. Als dan de helft van die boot leeg was, kreeg om 12 uur de ene helft al de zak, d,ie o.nd.erenha.d.den dan één dag gewerkt. Het lossen van bananenboten ging met een jacobslo.d.der, dat ging met trossen tegelijk. Die jacobsladder stond. d.o.n in het ruim en dat waren allemaal zakken. Zó

m ö4

breed was dat geval (wijst ongeveer 1.2S m. aan). Het was een ma.chine d.ie in het ruim stond, en er liepen kettingen ao.n weerskanten. tussen die kettingen zaten die zakken gespannen. Daar gingen die trossen bananen in en ó.ie laó.derden die trossen ó.ie bene¬ den in die zakken gegooid werden naar boven toe. Boven stonden dan een paar kerels en als dan die tros bananen voorbij kwam, dan pakten ze die ieder aan een kant en hup. Die tros ging don op een transportband, naar de wal, ook in zo'n zak. Daar liepen een hoop mensen met een bos bananen op de rug en die brachten het naar een spoorwagon. Zo werd een bananë.nboot gelost. Vroeger gingen die bananen naar d.e wal toe en dan wo.ren er speciale pakhuizen waar ze tot rijping gebracht werden. Ze werden daar in stukken gesneden en zo zag je ze dan in bosjes in d.e groentenwinkels hangen.

Zat u bij het HOK?

Ja., bij de Scheepvaart Vereniging. Ik kon ook wel vast worden, maar ik heb het niet gedaan. Kijk, als je vast was dan konden ze doen en laten met je wat ze wilden. Je had dan wel een CAO in d.e rotterdamse ho.ven, maar dat betrof bv: als je een dag ge¬ werkt had en die boot stond op vertrek en er moest nog een gedeelte vo.n d.e lading ge¬ lost worden, dan mochten ze je op z 'n hoogst and.erho.lf uur langer houden als het ge¬ stelde. Maar als je nou in vo.ste dienst was, dan werd. ó.aar nog o.l eens een keertje d.e hand mee gelicht. Dus als het langer werd. dan anderhalf uur, dan bleven ze ook langer staan , dan stonden ze drie taken. Als ze ergens een hekel ao.n hadden, tenminste zij die revolutionair waren, dan Was het aan drie taken. Want vroeger was dat altijd, dan stonden ze o.chter elkaar drie, vier taken, desnoods tot zo'n boot helemaal leeg was, do.n stonden ze soms vijf taken achter mekaar. Daaraan hebben ze in de loop der tij¬ den, met de organisatie en de strijd, van de arbeiders, een eind.e aan gemaakt. Toen kreeg je een vaste CAO. Die van de Scheepvaart Vereniging konden niet ond.er dat CAO uit. Als ze mij opdracht ga.ven anderhalf uur langer te werken, dan zei ik: "Ja, maar dan moet ik wel weten of die boot in die period.e klaar is". Als ze ó.ie garantie niet konden geven, dan kon ik zeggen: "Nou, je bekijkt het maar, dan ga. je maar een andere ploeg volk halen en die hebben er dan in ied.er geval ook een taak werk aan. Ik werk twee taken, op z'n hoogst anderhalf uur, maar dan moet ó.ie boot in die periode klaar zijn, o.nders doe ik het niet". Wettelijk konden ze me dan niet pakken. Met lossen dachten ze bij d'r eigen: "Hou ja., als d.ie boot leeg is dan dondert hij op en dan zie ik hem voorlopig niet meer". Maar met een vaste arbeider, die wilde zekerheid, hebben, d.o.a.r zeiden ze tegen: "Nou, drie taken werken want die boot moet klaar". En die deden het zonder meer hè. Als ze het niet deó.en, do.n ontsloeg die baas hen niet op dat feit, ma.ar een stok is altijd go.uw gevonden. Vooral in een periode waarin er maar

twee of drie dagen werk is voor de mensen. Ze vonden dan wel iets anders.

Dan wo.s er nog iets en dat betrof de veiligheid. Ik ben d.e taaiste tien, vijftien jo.ar bootsman en winchdrijver geworden (winch - een kleine dekkraan). Dan had je zo-

Aanneemlokaal van de Haven Arbeids Reserve (het HOK) aan de St. Jobsweg,

ÖÖ B

genaamd een ploeg tot je beschikking. De bootsmo.n is dan feitelijk de baas in het gat waar je werkt . Al heb je nou een botenbaas, wat veiligheid en het werken betreft, is de bootsman verantwoordelijk. Als er bv. een schild niet vast staat en zo'n baas zei: "Ga maar vast beginnen, ik ga een bout halen om dat schild vast te zetten", d.an zei ik als bootsman: "Nee, we werken niet, eerst moet dat schild vast en dan ga ik ver¬ der". Dat was het veiligheidsbesluit. Dan kon een baas hoog op z 'n poten spelen en zeggen: "hè, sodemieter daar vandaanDan zei ik: "Wie geeft jou het recht om dat te doen, ik ben bootsman. Je moet het zelf maar weten, dan ga ik wel weg", dan zei ik tegen die jongens beneden: "Hé, houdt er erg in dat dat schild los staat en dat ik wordt weggestuurd om die en die reó.en". Dan lag het er maar net aan wat voor een stel jongens je daar beneden had. Er waren er wel bij die do.n zeiden: "Laat die vent de kelere maar krijgen, we komen er ook uit". Dat gebeurde veel in die situaties, daar gaan ook weer periodes overheen van het vertrouwen wekken bij die havenarbeiders. Als ik wat zei dan werd dat altijd, voor 1007c aanvaard maar had je nou een persoon Ó.ie het niet zo nauw nam, dan hoefde hij de volgende week ook niet te kijken of hij onder¬ steuning kreeg van de mensen die bened.en stonden. Het eskaleerde ook wel eens in die mate, dat ik het langs een o.nd.ere weg probeerde en dan ging ik die vent vo.n de Vei¬ ligheid erbij halen. Die moest me dan vaak op de één óp andere manier gelijk geven. Dat was d.an iemand van de ho.veninspektie, mo.ar voor de oorlog werd d.aar ook d.e hand mee gelicht. Wij gingen daar tegen tekeer en als het een beetje te erg werd, dan werd. het doorgegeven aan de SVZ. Maar nou was het zo, die SVZ nam mensen aan en de ene do.g werkte je met die en de andere dag werkte je met die, dus je had. nooit een vaste ploeg, 's Ochtends■ moest je naar het HOK toe en als je werd aa.ngenomen d.an kon het wel eens wezen dat je helemaal alleen in een andere ploeg zat. Er liepen daar wel een duizend mensen aan de Scheepvaart Vereniging. Die direktie maakte daar wel gebruik van. Vrijdagsavonds was het altijd geld. halen en o.ls er don zoiets gepasseerd was, d.an werd. er een rapport, door dat bedrijf waar dat gebeurd was, opgemaakt en dat werd naar de direkteur van de SVZ toegestuurd. Dan werd ik bv. op het matje geroepen-hè en d.an zei hij: "D'r is weer wat aan de hand geweest, wat heb je uitgehaold? Ik heb hier een rapport dat zus en hier en daar..." en dan luisterde je ernaar of dat klopte na¬ tuurlijk. Vo.n de 100 keer wo.s het natuurlijk 99 keer niet juist. Als je dat uitlegde don zei hij: "Niks mee te maken, want wij maken de dienst uit in de rotterdamse haven en wij geloven dat rapport van die inspekteur, of van die direkteur van dat bedrijf, en jou geloven we niet". Dan vertelde je dat je ook getuigen had van die ploeg en do.t je verschillende mensen bij 'm kon brengen, maar dan zei hij: "Nee, daar hebben wij niks mee te maken, ao.ngezien wij de baas nog zijn maken wij de dienst uit in de rot¬ terdamse haven en niet een havenarbeider. Er zal wel eens een periode kunnen komen dat het anders wordt, dan verzetten we de bakens." Dan kreeg ik bv. straf, dan mocht ik een week niet werken en dan werd mijn boekje ingehoud.en. Ik kreeg do.n ook geen uitkering, want d.e SVZ beta.a.lde helema.al totaal niks. Je mocht blij wezen dat je daar drie keer per dag mocht komen kijken of er werk was, en als er werk was, do.n maakte zij uit wie er dan gepokt werd voor dat werk. Dat was allemaal zonder enige vergoe¬ ding.

Je kon toen nog geen vuist maken, want ond.erling had je verschillende organisaties die tegen elkao.r opboksten. Je had het NVV(Nederlands Verbond van Vakverenigingen van d.e SDAP) en je had. het NAS(Nationo.al Arbeids Sekretariaat) en daartussen dwarrelden wij o.ls revolutionairen, als kormunisten. Wij werd.en met een scheve nek a.angekeken door ó.ie organisaties want die zeid.en: "Denk erom, die hollen je organiso.tie uit, dat zijn cellenbouwers".

Had dat met de RVO te maken?

Ja, RVO, dat zegt het al reeds: Rode Vakbewegings Oppositie, dat was een revolutio¬ naire organisatie in de vakbeweging. Het NVV probeerde op allerlei mogelijke manieren d.e strijd te omzeilen. Er waren o.ltijd een hele hoop problemen in de rotterdamse ha¬ ven en dan werd er altijd gezegd.: "Ga maar aan het werk, wij als orga.niso.tie gaan wel eens eventjes praten". Dan kwam er wel eens heel wat anders uit de bus als dat er leefde onder de havenarbeiders. Dan kwamen ze terug en als je dan zelf als revolutio¬ nair in een vakbeweging zat, kon je daar natuurlijk, tegenin gaan. En dat deden wij no.tuurlijk ook wel. Maar zij kenden ons wel zo'n beetje vo.n de achterklap, van ver¬ raaien s, voor zover je daarvan kan praten. Wij zeid.en: "In de top vo.n diverse arbei¬ dersorganisaties zijn elementen ingeslopen die gestuurd zijn door de and.ere kant". Maar ja, om ze nou precies aan te kunnen wijzen, daar hadden wij ook geen bewijzen van. Dat waren allemaal d.ingen waar je tegen op moest boksen. Voordo.t zo'n belangrij¬ ke vergadering dan plaatsvond, kwamen we o.ls revolutionairen, die in d.e vakorganiso.-

G 66

tie zaten, bij elkaar en dan bespraken we dat probleem. Er waren mensen d.ie er goed in thuis waren en die gaven aanwijzingen, die hadden zelf ook een bepaalde inbreng over hoe we moesten spreken op diverse vergaderingen om die arbeiders aan je kant te krijgen. Om zodoende een bepaald konflikt tot stond, te brengen, om verandering in ó.e situatie te brengen. Dan noemde d.e bond. dat een wild.e staking. Eet gebeurde dan wel dat de overgrote meerderheid vóór ó.e staking was en dat dan d.e bondsbestuurders zei¬ den: "Nee, daar beginnen we niet aan", dan stond, je uitkering stop, dan hield het NVV de kassen gesloten omdat ze niet o.ehter die staking stonden. Wij kommunisten hadden een hele andere methode van strijd tegenover het kapitalisme dan de SDAP. Zij waren toegeeflijk ten opzichte van het kapitaal. Zij zeió.en 50 + 1 (parlementaire meerder¬ heid) . Vandaar dat wij voorstonden om te proberen de mensen achter je te krijgen en dan de boel ondersteboven te gooien. Het vestigen van de diktatuur van het proletari¬ aat, daar ben ik nog steeds voorstander van.

Deed u ook dingen samen met het NAS tijdens zo'n staking?

Ja, die van het NAS waren ook wel revolutionair. Maar ja, ze moesten ook weer uitkij¬ ken, die bestuurders van het NAS met het oog op, of ze de uitkeringen wel konden dra¬ gen. Of een bepaald, geval dat wel waard was. Hier aan .het HOK liepen een hoop NVV'- ers, die stonden onder invloed. Van ó.e SDAP. Die konden er ook niks tegen inbrengen, als het op staken aankwam, want ze waren ook los bij d.ie SVZ. Wij hadden a.rgumenten te over en daar werden ze ook mee overtuigd.. Het kon zo niet langer. Er waren erbij die probeerden langs een omweg aan te tonen, dat we nog geen vuist konden maken. Wij vroegen: "Wat gaan We dan Wel doen? We hebben maar 25 of 30% georganiseerd in de rotterdamse haven, laten we alles dan maar over ons heen gao.n, tot dat we eens 50%

~ i‘i . i r^,,O-U-0-V- r .‘»U-0-U-U->--.)• l'-0-U-0-. l -U-U-V-0-<J-U-O-

« UAÏ IJ .

r.\ 1 .SCH3ïF"VA?T -H A V E 3 0 K 0 3 P ,

' o-oo c o-i-o ;-&-o-o-o-o-o-o- -. v o "-c—o-o-c-c-o-o-o-o-o-o-o-o-o-

J?2:»£A23 VZaOADERinG OP DOHDERDAÖ -

A V 0 V D (8UUR)BR22D3 K I il B JY K cafo H I 2 U 0 SC-

U A A 5 over liMds CiHDA. Spreker C . F E SCHA Y « 

Oï 3 8 IlTÏSP .

Hst 3 thkon stolsel e-n fio tektiofc van de R / V / O / .

•7.-X-X-X-X -x-x-x -X-X-X-S-X-X-X -x-x -X-X -X-X-X -X -X-X-X-X-X-X-X -X-X-X-X-X -

.HAV2HARBSÏD3H8 .

C-3Zlon lot voorval by do atvvoiOCr B, V3LÏ33HS, is bat ge- Yloko-i dat alleen. do arboldor3 zalf In staat zjn , wantoostenden in ons todryf ixx vit da sog ta ivicon.Hot vorken Tan 3 nf 4- teion door do arfesi* araaldors , norit doorda H , A . B . opanlyk in do band gacorkt^ sn dj bovaninspectie ( die cao nsasa tvnva is ) blykt nlot in staat te iyn > in djzo gevallen ap'tetredon, ïeneradon, deze overtredingen gobsuren r.iot elleon by V 3 L T 33 AAR , neer ay noten dot dit by voraeblllcndo Jj.tcx's o-ibiurd. Eedoradon havenarbeiders , hot wordt t oog tyd , dat py x? o toen bax hvvdir-g toean ovor dozen tooatsndon gaan top al on, on deze r.ot alkanr vit dan no? ruioon. Hot daarnn n^dig dat ty talryk vartogen- 30ordtgd zyn op do 2 sn voivedoring. nn spykorg net koppen to slaan .

Yorc-t toot alk aar aan 300D-FROHT togen da seneapvaart- B A S'0 H* H ïï .*ïordt lid van de R . V « O ; Schoopvaert. Hoog do solidairiteit. ÏOSGilfO VRY. BS'ïlT VBY .

-O-O *0-0-O-O-O - O* O-O «O-O-ƒ*-O-0-0-0-0-O-0-0 - 0-0-O-O-O --O-O-Ö-O-O-O

Manifest RVO.

hebben? De rest slikken we dan maar voor zoete koek en gaan we lopen ouwehoeren te¬ gen elkaar, daar in de rotterdamse ho.ven? Als er een geval is, wat niet door de beu¬ gel kan, d.an roepen we op tot staking. Dan zien we wel wat er van komt. Gelijk pro¬ beren! Dat heeft in de geschiedenis van de ho.ven dikwijls genoeg succes gehad." Je

kwam dikwijls in konflikt met die gasten. Je was toen een beetje anders dan tegen¬

woordig, want als ze ergens mee dreigd.en, dan zat je er al bovenop. We waren niet zo kinderachtig. Tegenwoordig, als er een staking is in ó.e rotterdamse haven, dan staan ze aan die poort te posten en degenen die willen werken moet je proberen te overtui¬ gen dat ze niet naar binnen moeten gaan. Dacht je dat we daar vroeger naar keken? We stompten ze gewoon voor hun sodemieter of we go.ven ze een klap met een eind ijzer of een stuk hout voor hun sodemieter, stonden we ze op te wachten, weet je niet? Maar ja, dan was het wel eens een beetje bakkeleien, met de politie erbij. Dan kunnen ze wel eens zeggen: "Daar ben ik geen voorstander van, want we leven in een demokraties land", ja., maar ons vreten is er mee gemoeid, met die snurkers.

In de haven werd ik bv. voor een week gestraft. Mijn kaart werd dan ingehouden. Dat vertelde ik terloops tegen de jongens waar ik dan mee gewerkt ha.d. Steun kreeg ik niet, ik was wel in d.e organisatie, maar daar konden ze er niks aan doen, want het was mijn eigen schuld. Ze zeiden dan: "Dan had je je kop maar dicht moeten houden, had je maar no.o.r ons, het NVV, moeten komen, " Mao.r in ieder geval werd ik overgele¬ verd aan die jongens die bij het gevo.l o.anwezig waren geweest, of de revolutionaire

67* H

jongens die bij het HOK liepen. Dan lapten ze me 5 centen en een dubbeltje zodat ik dan ook mijn steun had. Ik kreeg toen ƒ IS,25 steun en daar gingen 3 kwartjes af voor de bond. Dus je had ƒ 12,50 steun via. de bond. Omdat je in de bond was had je nog een gulden meer dan diegenen die aan het stempellokaal liepen. Maar in ieder gevo.l zorg¬ den zij dan, met het petje rond, kwartje, dubbeltje, stuiver, dat je dan weer door de week heen kwam. Na verloop van die week was je straf om en dan ging je maar weer kij¬ ken tot het eerst volgend.e konflikt. Dat is in de loop van de ja,ren zo ver gekomen in de rotterdamse haven, ik had zo'n kaart in de kaartenbak en die was aan allebei ó.e kanten beschreven.

Hadden ze van iedereen zo'n kaart bij de SVZ?

Ja, van elk persoon hadden ze zo'n kaart. Ze liepen net zo lang te zoeken tot ze een goeie stok hadden hè. Ze konden me nooit goed pakken, niet voor de volle 100%. Je had bv. havenarbeiders die lazerus op hun werk kwamen, of ze maakten één of andere fout. Dat kond.en ze me nooit aansmeren. Roken mocht je ook niet in d.e rotterdamse haven, nou ik rookte als een ketter, maar ik keek wel uit! Ik wist dat ze daar op loerd.en. Dan voelde ik me eigen zo klein, als ze je op zulk soort dingen zouden pakken. Dus daar moest je o.ltijd voor uitkijken. Nee, op dat vlak . konden ze me feitelijk nooit pokken. En als er dan een konflikt was met de scheepvaart of met de stuwadoor waar ik werkte, dan wist ik wel wat ik deed. Dan konden ze nooit precies zeggen: "Je hebt on¬ gelijk" , of ze moesten tegen me zeggen van: "Jou geloven we niet en die inspekteur wel". Maar ja, dat is voor hun geen steekhoudend argument en dan gaven ze me een week of twee weken straf. Bij de bond kon ik dan geen verhaal halen en daar stond ik ook genoteerd als: hij die altijd dwars ligt, en in plaats van dat hij naar de bond komt, dat we het uitzoeken... Maar dat kon soms vier, vijf of zes weken duren of misschien kwam het zelfs nooit op de proppen. Het waren oXlemaal dingen die direkb op het kar¬ wei uitgevochten moesten worden, daar moest een beslissing genomen worden. Nou ja, go. jij dan maar eerst eens naar de bond toe. Zo'n vent gaat het dan daar horen en daar horen, maar jij staat er dan ook mooi een week naast.

In de haven was het ook altijd, zo, omdat je als ploeg aangewezen bent, dat je niet kon zeggen: ik go. er eens een keertje de kantjes aflopen. Dat deden wij ook nooit als revolutionaire havenarbeiders. Ne moesten ons verhuren van achten tot half zes om in het onderhoud te voorzien, om te bikken te hebben. Als een baas je ook aannam, dan stond je voor d.e volle 100% voor je karwei. Nooit van: nou ik geloof het wel, want . dat wilde dan zeggen dat. het op je kameraad z 'n rug aankwam. Dus als je als ploeg ging werken, stond je er ook voor de volle 100% voor. We konden dat werk ook altijd helemaal. Je kijkt er nou wel zo vlak tegenaan, havenarbeiders, en met de direkteur heb ik er ook dikwijls zat over gesproken, dan zei ik: "Weet je nou feitelijk wel wat ho.venarbeider is? Daar heb je als direkteur geloof ik nog nooit notitie van genomen en je hebt er geen ene klote verstand van. Dat is bij jullie, als je nou maar goed kan zuipen, goed kan vloeken en een grote smoel op kan zetten." Je was dan voor hun een havenarbeider. Wie nou de grootste smoel had., en desnoods nog een beetje krachtig was, die stelden ze voor het grootste gedeelte aan als baas of als kras. Maar voor het vak ho.venarbeider komt ontzettend veel kijken, daar heb je geen voorstelling van. Als havenarbeider raak je nooit uitgeleerd., want je komt altijd voor problemen te sta.an waarbij je bij je eigen denkt: "Potverdorie, feitelijk stom dat we het zo doen want als we het nou zo doen, dan had. het veel makkelijker geweest." Bv. ro.ilsen stou¬ wen, dat is een speciaal vak, die zijn zo’n meter of twintig lang. Railsen middenin stouwen gaat makkelijker, omdat daar het ruim vierkanter is. Maar nou gebeurde het wel eens dat ze rails achter of in het voorruim wilden hebben, dat loopt immers spits toe. Dan werd. er als een paraplui opgebouwd, maar dan moest je wel goed je koppie bij elkaar hebben. Dat moest je dan ook kunnen. En dat had je veel bij losse havenar¬ beiders bij de SVZ, die moesten nou net precies van o.lles kennen. Als er nou duizend man liepen, en je had honderd of honderdvijftig havenarbeiders daarbij, dan was het spek kopen. De anderen waren meerendeels meelopers, die kwamen er ook nooit goed achter, om havenarbeider te zijn. Daarom zeg ik: haveno,rbeider op zich, die waren er maar heel weinig in de rotterdamse haven. Mensen die overal verstand van hadden en die overal ingezet konden worden, ook als bootsman, als winchman en moderne kranen moest je kunnen drijven en je tuigo.ge zo opstellen dat er gelost kon worden. De ene keer werden de bo.len aan dek gewogen en de o.nó.ere keer gingen ze regelrecht uit het ruim naar buiten toe, dat moest je allemaal precies weten. Die Scheepvaartvereniging hield, daar wel rekening mee en er waren toevallig veel revolutionaire havenarbeiders die ook voor 100% havenarbeider waren. Dus aan de ene kant hadden ze altijd met die lui te maken en aan de andere kant hadden zij weer met d.ie bolle boffen te maken, die

■ 65

zeid.en: "Dat is godverdomme een goeie werkvent en d'r zijn er een po.ar die ook nog 'n beetje op zijn hand zijn, dus die ben ik dan ook nog kwijt." Dus dan gaven ze weleens het nod.ige toe hè.

Eindelijk hadden ze een stok gevonden om me mee te slaan. Ja, feitelijk nog lullig ook. Ik moest bij de direkteur komen en toen zei die dit tegen me: "Nou hebben we er zachtjes aan genoeg van, je hebt werk geweigerd en je was niet op tijd." En dat was het dan, ik was niet op tijd.

Het was weer een paar weken achter mekaar erg slap geweest. Er werd een paar weken niet gewerkt, we konden stempelen, stempelen. En dan was het zo, omdat je lid was van de bond ging je zaterdagsochtends. Dan wo.s het aannemen, zoals alle andere dagen, van 7-8 uur. Dan was het stempelen geblazen en dan bleven we aan het HOK tot 10 uur.

Van 10-11 uur was het dan weer, alleen zaterdagsmiddags niet. Op zo.terd.ag had je maar twee keer aanname, dan kreeg je om 11 uur een stempeltje. Met d.ie kaart met stempels ging je naar de o.nd.ere kant, naar de Coolsestraat. Daar was het kantoor van de Transportarbeidersbond, dan kreeg je dao.r je geld, in plaats van in het stempel¬ lokaal, Nou toen was het zo op zaterdag: "De hele week gestempeld, dus zaterdag zal er ook wel niks wezen". Dan trokken we ons fantasietje (nette kled.ing) al aan. Dan zeiden we: "Nou ja, om elf uur is het dadelijk stempelen." Met het heen-en-weer~boot- je gingen we dan over, vanaf Katendrecht naar d.e Coolsestraat. Maar wat gebeurt er nou? In plaats van zeven uur zeiden we: "Nou ja morgen is er toch niks, de hele week hebben we gestempeld.. Het zal wel gek wezen wil er zaterdagmorgen wat zijn." Dus we kwamen kwart over zeven in ons fantasietje om een stempeltje te halen, is het potver¬ dorie marmeren! Was er een boot binnengekomen, een koffieboot, en do.ar was ik bij. Ik dacht: "'Godver dor ie, dat wordt niks!" We kregen toen ƒ 3,60 voor zo'n ochtend en do.ar ging dan nog 2/3 vanaf aan steun. Dan had. je ƒ 1,20 verdiend. Maar ja, ik kwam in mijn fantasietje en ik moest op mijn nummer. Eer do,t ik af gelezen was. Ik moest aan d.e Maashaven wezen. Achteraan op Katendrecht, koffieboot, balen d.ragen. Ik had niks, dus ik als de sodemieter een fiets van een maat geleend en gauw naar huis. Ik woonde in de Lavendelstraat. Gauw me verkleden. Een balenhakie in m'n zak gestoken en een po.ar boterhammen in m'n zak gestoken. Om vijf minuten voor acht was ik bij dat be¬ drijf. Maar wat wil nou het geval? Ook weer het gevolg van fitten Van patronen: vroe¬ ger was het bij een hele hoop stuwadoors zo, als het do.n acht uur beginnen was, dan

69 m

kon je om twee minuten voor acht nog de poort in. Dan was je toch nog net op tijd.. Maan bij Thompson hadden ze zich de gewoonte o.o.ngemeten va.n tien minuten voor acht bijgaan. Want in d.e crisistijd maakten ze overat gebruik van, daar een ventje weg en daar een ventje o.f. Ze moesten om acht uur klaar staan en als de fluit ging, hup, dan was het baal beetpakken en dan moesten ze aan de gang. Ergens anders was het pas om acht uur bijgao.n, eer dat ze o.f gelezen waren en op d'r werk stonden dan wa.s het tien over achten als ze begonnen. Maar bij Thompson hadden ze het dan uitgevonden dat je om tien voor o.chten moest bijgaan. Nou en bij die baas kwom ik dan. Ik kwam om

O Aj>g I^MJf B«j»

^^ttgava -R.V.O.HAvaj, . VS ^\Bedaotie WEST EtSTBAAT *4a.

OP 333 BHÜS VOOR DT KROKHMKH " ' ,

Da leuze:,, Ieder havenarbeider, moet eerï\KRUKHAAXLS2R ZYN moet natie elykheid zorden.Wy r eken en , ook op jotirr solidariteit “kémerbedl Helpt mede dat wy spoedig toet bon oplage kunnen verschynen van 25.00 atviküï -

XXxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx . H2T PAOCISaa'-BY H;do JONG,

• ■ Zoo als men a^l neten is Hannes de Jong een warm aanhanger der

NiS,B,Door allerlei middelen trooht hy zyn nrbeiders lid te 4u e n worden v^n deze georg^maeerde vorm van onderkruipery en arbeiders- vyandigh’sid.Behter heeft hy weinig succes .Hy neemt ook arbeiders" aan,welks reeds lid zyn of bereid zyn het te yü rden v*n de N.S.B. Dpze -arbeiders doen dit in de verwachtiné dat zy hierdoor een boterham kunnen verdienoh,2y‘dórden wvl teleurgo a el d-hierin .Br zyn er'dan ook,welke reeds hebben bedenkt voor de N.S.B,Om toch zyn plannen doot te voeren,heeft de Jóng een lyma.tok, in de vorm van garantieloon «Eenige van zyn H ,S ,B, satellietm hoeft hy oen garantie¬ loon gegeven van Fl.22,50.Hiermede demonstreert hy tegelykortyd wat zyn liefdo voor do H.S.B.inhoud.Niets ander b den door middel van de ‘ N,3«B.do loonon to drukkou\W6At do garantieloon a-boidexs bobban by do Jong Fl«25-*por weok.Het ia gaak,voor da arbeiders ven do Jong, oen Stryd-flomitae in hun bedryf to Vormon,voor het bohoud van hun loon en togen Fascistische-lo on d ruk kor s,

ANGST VAN v.B^üHINÖSS VOOR*BS ÜKDEYFSXRöITI!

"y weten dat v Beuningeö mot alle mogolyko middolon tracht to- l fescisoorcn.Dat hy daarom'óon buitongorone angst hoeft voor togon- propaganda ligt voor do hand.Zoo wordt or by do.vorsproiding ^an terrein ^a'lhpvon,door ooft’igo spociaal voor dit dool vorvaardigdo gatm in den muur gespioneerd, wolk o arboidora ziöh by do colporteurs ophouden i.Dit blykt echte* niot do gewone chio ruflselxatetl 6p to lover in want or viordt tevens vanaf brug óón fptos genomen ven diogono rolko by do colportobrs bl-yvon staan,Doch trots m rreurrtrots spionage marschcert het Anti-FacolstiBcho-Front.OOX BY D3 8,H,V.

r: ü r. : :s::: :i::: :1:::::::

wrLLÉKSURI&S .'^mRD'ELlNG, .

Tlrandag 26 Fo'Br.j.l, lag voor lossing in do Schioh r von,hot 3 . 3 .Arifctdno,voor dtf firma Hóogoruorf.Voor doz^ boot wordon vorschill.. do ploegen a ngonrfteon,I ploog,om ti os uur beginnen voor 2 t^kon,dus tot II uur,m ( s ? mtddags wordon om } uur 2 ploegen aengononon,I ploog voor I t^ak zoonoodig 2 takiUi on I ploog voor I taak,dus oen- pvond- ta^k.looals by dozo ba s nogal veelvuldig yooTkcmt, m oostoin do cijnschvjTi die oa 2 uur d middags waron begonnen, du boot klaarmaken «n d^t wsrd‘ 6 ; nachts 16 minuten voor I.dat is dus 3 t'-kon,teruyl do ovirige ploug dio met 2 takon tech de boot. had kunnen klaar makun, n " ör h ui3 w0 *4 gestuurd met I ta*k on uur .Hier word mot op 20 t door Hooger^erf do oono ploeg tegenover do andere bevoordeol^ ,De ploeg dio om 2 uur n*s bogonnen had men toch om ll uur kunnen late« ,afnokk« r met 2 tekjn on do ovorigo ploog do boot kla^r l^ton m r ken,dan hadden deze arbeiders toch immars ook hun dag, 2 takon,volgotoe^kt.H^ar de heeron Hoogorworf 0 , 3 . willen hiormede do eone groep arbeiders togon do andere opzotte-a en zy zyn dè lachende derxdo.Do havenarbeiders moo ton zich voor zulko.dingon niet laten leanen,maar modton goz<*mölyk schouder a^n schouder,deze misBtondon wognorkoa on opkomen voor een rodolyke werk on taakvordaaling.Juist nu.nu do voralechtaringon voor do deur steen- ia hot van^het eUtorgrootsve belang dnt or oonhoid is onder do- havönarboidors.om gazarDOlyk do niouw'o aanvallon to kunnen afslaan,KAlt-SRADEN VOLGT Dl PABOL^ VAHDE R,V.0, *

ESN HAVUfARBEIDERk

"De Krukhaak", de gestencilde krant van de Roode Vakbewegings Oppositie in de rotter- damse haven.

vijf voor o.chten, maar om tien voor achten was het al bijgaan geweest. Ze hadden m'n naam af geroepen en ze hadden natuurlijk niemand, gehoord., want ik was naar huis om me eigen te verkleden. Die ploegen waren o.llemo.al precies voor 1007o uitgesmeerd., er wo.s geen extro. ventje bij. Dus d.ie vent loopt gauw nao.r d.e telefoon, want het was nog geen o.cht uur geweest, en hij belt op en vraagt een andere vent. Die kwam om vijf voor achten. Ik was te lao.t voor ó.e firma, ik meldde me bij die bao.s en hij zegt te

m 7*o

gen me: "Ik heb een andere vent aangenomen en gig moet ge eigen melden big de SVZ” "Potverdorie, klao.r ben ge", dus ik naar het HOK toe, daar zeiden ze: "Wacht ma.ar, om tien uur komt de direkteur". Die direkteur zei tegen me: "Zo, ben ge er weer? Je hebt werk geweigerd." "Werk geweigerd.? Hoe kom ge dao.r nou in jezusnaam big man, hoe heb ge dat zo snel. big mekaar gefikst?" "Ja, het is opgegeven, hier, werk geweigerd. En dat gaat natuurlijk niet hier in de rotterdamse haven, dat voel ge zeker wel." Ik heb uitgelegd hoe het zich had voorgedaan, maar hij zei: "Niks mee te maken, of er werk is of niet, je staat daar met je kneiverzaken je spullen klaar voor als we je nodig hebben!"

Dat liep niet zo erg best, hij wist bij voorbaat o.l dat het niet zo best zou lopen, want er waren een paar van die scheepvaartpolitie bij hem. Die stonden aan weerszij¬ den. Ik ho.d al een keer overhoop gelegen met die direkteur en als ze dan wisten dat ik weer kwam, dan waren er altijd een paar van die scheepvaartpolitie bij. Wettelijk had hij gelijk hè, ik was niet op tijd op m'n werk, volgens die regeltjes dan. Toen zei hij dit: "Ik hou je kaart in en dan is het gelijk afgelopen voor jou in d.e rot¬ terdamse ho.ven. Je komt op de zwarte lijst te staan en je mag nooit meer van je le¬ ven in de rotterdamse haven werken." Ik zeg: "Zo, heb je eindelijk een stok gevond.en om het beesie te slaan, flinke gozer." Hij zegt: "Zo Zal ik het ook doorgeven." "Nou ga je toch wel een beetje zitten wroeten, zo diep, dat pik ik niet. Ik zal je één ding vertellen, als jij het doorgeeft aan de steun zoals je het hier zegt, wil dat zeggen dat ik voorlopig uitgesloten ben voor een week of drie, vier steun. Als jij dat zo doorgeeft zoals je nou doet, dan wil ik je bijvoorbaat vertellen: ik weet dat jeomkwo.rt over vier altijd weggaat, hier uit dat HOK en dan sta. ik daar bij die deur, wat er dan gebeurt, dat moet je do.n mao.r zien. Je mag die twee kerels die nou naast je stao.n meebrengen, maar don wordt je gepakt. Hou daar maar rekening mee, en je weet wel dat ik het doe!" Het schijnt toch een bepaalde indruk op hem gemaakt te hebben, want hij heeft het niet zó doorgegeven aan de steun. Ik ben naar de bond ge¬ gaan, daar zat toendertijd Koos Smeding als penningmeester. Hij wist wel uit wat voor hout ik gesneden was, van welke denkrichting ik was, dat wo.s nou niet de zijne, maar het was geen fanatieke, om te zeggen: ik zal je pakken. Hij werkte wel mee. Af- fijn ik ben dan wel het HOK uitgelazerd, maar ze hebben er geen melding van gemaakt, zodat ik drie of vier weken m'n steun was kwijtgeraakt. Dat was in 19S6.

Als we bij een bedrijf uitgestoten waren, net zoals ik toen op die zwarte lijst, dan gingen we mensen helpen die bv. bij Piet Smit zaden, of bij de vuilverbranding of bij 'de SHV. Vaste arbeiders waarvan we wisten dat ze ook revolutionair waren, die gingen we aan huis bezoeken omdat het voor hun gevaarlijk was om propaganda te voeren in de bedrijven, want ze waren vast in dienst, Da.a.r gingen we do.n het nodige mo.terio.al ver¬ zamelen over wat er plaats vond in dat bedrijf. Daar maakten we een krantje over en da.t noemden we bv. in de ho.ven "De Krukhaak" en in de metaal noemden ze het "De Me¬ taalarbeider" , bij de SHV hadden we "De SHV-slaaf". Dan deelden wij daar aan dat be¬ drijf die blaad.jes uit. Het kostte niks, tenminste ze hoefden niet perse te betalen. Er waren wel onkosten mee gemoeid en we vroegen of ze een kleine bijdrage wilden ge¬ ven. Je gaf dan een krantje en dan gaven ze je een stuiver of een dubbeltje of een kwartje. Zo zorgde je dat wat als klacht in de bedrijven plaats vond dat je daar je politieke konklusie uit trok en dan gaf je aan wat zij tot taak hadden te doen in dat bedrijf.

En dat deden alleen werkelozen?

Nee, niet alleen werkelozen. Ik als havenarbeider ging bv. naar het bouwbedrijf, als ik vrij had. Maar wij in de ho.ven schaamden ons er niet voor of we nou wel of niet in dat bedrijf zo.ten, we stonden daar toch met ó.e Krukhaak. Daar hadden we gewoon maling aan. En als we dan op het matje geroepen werden, dan hoorden we het gewoon wel. "Nou ja., neem dan maar maatregelen, wat wil je dan doen?" Zo zat dat allemaal zo'n beetje in mekaar hè.

H PIET SMIT M

Hoewel de uitgangspositie van de arbeiders in de jaren dertig slecht v/as,hebben zij toch regelmatig de strijd aangebonden tegen de voortdurende verslechteringen die hun van bovenaf opgelegd werden. Dat ging vaak met de moed der wanhoop. Stakingen duurden vaak lang en leidden tot heftige konfrontaties met onderkruipers en hun beschermers, de politie.' Een voorbeeld van zo'n staking v/as de staking bij Piet Smit, een scheeps¬ werf op Rotterdam-Zuid in 1932.

De direktie van Smit wilde de lonen met 10% verlagen en daarbij een groot gedeelte van het personeel ontslaan, omdat door de crisis het aantal opdrachten teruggelopen

m

7*1 m

was. De direktie beloofde dat de arbeiders die vrijwillig instemden met hun loonsver¬ laging misschien wel een kansje maakten op het behoud van hun baantje, De keuze waar¬ voor Smit zijn personeel stelt was simpelweg: aanpassen of opkrassen. De arbeiders pikten dit niet en gingen in staking. Ze werden daarbij ondersteund door hun bond en alle linkse politieke partijen inclusief de SDAP. Toch is de staking bij Piet Smit niet volledig, er blijven ook werknemers aan het werk, bang voor hun hachje. Elke avond v/orden deze onderkruipers naar hun huizen begeleid door een paar honderd sta¬ kers en buurtbewoners. De huizen van de stakingsbrekers worden stevig onder handen genomen, de ruiten gaan eruit en er wordt bijtend zuur naar binnen gegooid. Er wordt op de ramen en deuren gekalkt. Buren gaan in huurstaking en eisen de uitzetting van deze werkwilligen door de huisbaas. Ook bij de poort van het bedrijf gaat het er hef¬ tig aan toe. Posters gaan op de vuist met onderkruipers die zich niet door argumenten laten overhalen om mee te staken. Bij dit alles trad de politie zogenaamd op als handhaver van de openbare orde. Ze zorgde er voor dat die paar werkwilligen overdag hun smerige werk konden doen en 's avonds weer veilig thuiskwamen. Daarbij werd er stevig ingehakt op de stakers, die niet van plan waren hun het brood uit de mond te laten stoten. De politie chargeerde regelmatig in de nauwe straatjes van Bloemhof en Hillesluis waar veel arbeiders van Piet Smit woonden. 24 augustus werden er zelfs twee arbeiders getroffen door politiekogels. Uiteindelijk na 8 maanden moesten de stakers toegeven. Loonsverlaging en ontslag werden een feit. Piet Smit kon de staking dankzij de slappe tijd met gemak volhouden. De arbeiders, die rond moesten zien te komen van een krappe stakingsuitkering, niet. Een aantal waren al met hun gezinnen in huurstaking gegaan, omdat ze geen geld voor de huur hadden. Veel stakers konden re¬ gelrecht na de staking de steun in. De crisis,,met z 1 n stempellokalen, was ook voor hun werkelijkheid geworden. Ook zij behoorden nu tot het grauwe werkelozenleger.

•• ■ Hel arbeidsconflict bij P. Smit.

Baldadigheden.

In dgn nacht van Zaterdag op Zondag hebben onbekenden bij verscheidene werk willigen van da N.V. Machinefabriek en scheepswerf van P. Smit Jr. de deuren van‘hun woningen met plakkaten volge plakt. Op deze plakkaten stond gedrukt: ..Hier woont een onderkruiper.”. De poli iie heeft hen, die de bepiakking van hun deur nog niet hadde ï.’bemérkt, gewaar schuwd, zaodat de papieren tijdig konden worden verwijderd.

Vanmorgen om kwart voor zes werden twee ruiten van ds woning van den werk willige B. in de Spijkenissestraat met sternen ingegooid. Toen B. buiten kwam, waren de helden reeda gevlogen. ■ •

Kees

De strijd, werd vroeger scherper gevoerd. Een onderkruiper nü stapt in zijn auto en gaat naar huis, zonder verder gestoord, te worden. Een onderkruiper tóen werd aan de fabriekspoort af gehaald door twee a driehonderd mensen en hij werd. d.e gehele weg van de fabriek naar zijn huis begeleid. Dan werd er in de straat nog urenlang door de he¬ le buurt gereld. Die man werd. niet met rust gelaten. Zo'n onderkruiper moest meesta.1 uit d.e buurt vertrekken, die kon daar niet blijven wonen.

Het begeleiden van zo'n onderkruiper was een stuk spontaniteit. Daar hoefde je niet voor opgeroepen te worden. Het was een demonstratie op zich. Stel het niet te weinig voor, want er liepen honderden arbeiders achter zo'n onderkruiper aan. En vrouwen er¬ bij. Vooral in die arbeidersbuurten rond d.e Goudsesingel en het Zwa.ansha.ls, als daar zo 'n onderkruiper binnengebracht werd, dan werd hij ao.n het Noordplein opgevangen en naar huis gebro,cht. Dat was gewoon een spektakel. Je kan d.ie onderkruipers niet alle¬ maal zondermeer veroordelen, ze deó.en het uit wanhoop, ze ho.dd.en vaak 'n groot gezin.

m 7 z

WERKELOOS

CRISIS

"Zwarte Donderdag"- oftewel "de krach van Wallstreet" in 1929 v/as het begin van één van de diepste crises die het kapitalisme te verduren kreeg. Zo'n teruggang in de eko- nomie was op zichzelf niet onbekend. Het kapitalisme produceerde vanwege de winst. Meer produceren betekende meer winst. Maar alle spulletjes die uit de fabrieken kwa¬ men rollen, moesten ook nog verkocht v/orden. De bazen betaalden hun arbeiders zo wei¬ nig mogelijk, gev/oon om zelf zoveel mogelijk in hun zak te kunnen steken. Maar arbei¬ ders zonder geld konden geen produkten kopen, met als gevolg: volle magazijnen. Zo'n ekonomiese crisis ontstaat dus niet door gebrek, maar door overproduktie. Er zijn produkten genoeg, maar geen mens kan ze betalen. Zo ook in 1929. Na de Eerste Wereld¬ oorlog v/aren er weer voldoende mogelijkheden tot produceren, er was immers op wereld¬ schaal vernietigd. De concerns en bedrijven produceerden tegen mekaar op en dat ging maar even goed. Al snel stagneerde de ekonomie en op die bewuste zv/arte donderdag stortte de New Yorkse beurs in. Vanuit Amerika breidde de crisis zich uit over de rest van de wereld.

Voedsel vernietiging in Venlo.

Ook het vaderland werd bezocht door het crisisspook. Industrie, landbouw, handelsven¬ nootschappen en banken, winkeliers en ambachtslieden gingen met duizenden ten onder. Arbeiders werden met tienduizenden op straat geschopt. Ze v/erden afgedankt, want er was geen v/erk meer voor ze. Aan de produkten die ze zelf geproduceerd hadden, mochten ze niet komen. Die bleven netjes in de magazijnen of werden eenvoudigv/eg vernietigd. Terwijl een groot deel van de nederlandse bevolking gebrek leed, v/erden duizenden tonnen landbouwprodukten doorgedraaid en met petroleum overgoten. De kapitalisten gingen van het standpunt uit: geen winst, dan ook geen eten (voor de arbeiders dan). Het aantal werkelozen in Nederland liep van 1930 tot 1936 op van ongeveer 50.000 tot 500.000.

De toenmalige nederlandse regering bestreed de crisis op een manier, alsof het om een militaire operatie ging tegen de arbeidersklasse, Daarvoor hadden ze dan ook een goeie opperbevelhebber uitgezocht: Colijn. Z'n voorloper v/as jonkheer Ruys de Beeren- brouck, die maakte alle centen zoek. Colijn had op jonge leeftijd al huisgehouden in de koloniën als militair, hij werd later direkteur van de Bataafse Petroleum Maat¬ schappij en v/as tegelijk leider van de Anti-Revolutionaire Partij. Deze man, met z’n misdadige achtergrond, voerde een simpele politiek ten aanzien van de crisis, de zo¬ genaamde "aanpassing". Dat kwam eenvoudigweg neer op:de verminderde afzet opvangen

73 m

door verlaging van de bedrijfslasten, en dan voornamelijk de lonen natuurlijk. Het hierdoor verkregen geld werd gebruikt voor vernieuwingen en rationalisaties in de be¬ drijven. De ene loonsverlaging na de andere werd doorgevoerd. Dat dat nooit een op¬ lossing kon zijn is duidelijk. De bedrijven bleven produceren en de arbeiders hadden nog minder geld om de produkten te kopen. De crisis voedde zichzelf.

De kommissie Welter deed er nog een schepje bovenop, door een rapport uit te brengen over hoe de crisis bestreden kon worden, De uitkomst was eenvoudig: op het budget van 1933 van zo'n 600 miljoen moest iOO miljoen bezuinigd worden, ondermeer op ambtena¬ rensalarissen, lonen in de werkverschaffing, werkelozensteun en onderwijs. De hoogst betaalden bleven buiten schot. De grote bezorgdheid van Colijn en zijn kornuiten be¬ trof niet de ellendige omstandigheden waarin een groot deel van de mensen leefde, maar was meer de angst voor oproer en verzet door die armoedzaaiers. De heersende klasse trad bikkelhard op tegen iedereen die z'n lot niet met onderdanigheid droeg, maar z'n mond opentrok, De leuze uit die tijd: "Wie had er allang dood en begraven moeten zijn? Colijn, Colijn, Colijn!" was dan ook helemaal op z’n plaats.

In Rotterdam werd vooral de haven getroffen door de teruggang. In Duitsland liep de ekonomie snel terug en voor Rotterdam als doorvoer—haven had dat ingrijpende gevol¬ gen. In 1929 v/aren er ongeveer 11.500 vaste en losse arbeiders in de haven werkzaam en in 1934 v/as dat nog maar de helft: 6.300 man. Ook in andere sektoren zoals indus¬ trie en scheepvaart werden arbeiders op straat geschopt. De werkeloosheid in Rotter-' dam was enorm. In 1935 werd de recordhoogte bereikt van 55.834 geregistreerde werke¬ lozen. Eén derde van de rotterdamse gezinnen deed een beroep op de steun.

Twee keer het crisismonster. Het crisismonster links stond tijdens de VVV-week van 1935 aan de kop van de Oudehaven bij Plan C. Het crisismonster rechts is Colijn.

In de jaren dertig werd het straatbeeld in feite bepaald door de werkelozen. Rijen voor de winkels, rijen voor de stempellokalen. Mensen die iets probeerden te verdienen als marktkoopman, venter, straatmuzikant, standwerker of ga zo maar door. De op straat getrapte arbeiders en geruïneerde kleine winkeliertjes déklasseerden. Ze wer¬ den uit het "gewone" sociale leven gestoten. Geen geld voor de bioskoop, voor de tram of voor 'n biertje. Geen geld voor nieuwe kleding en nauwelijks geld voor eten. Het werkelozenbestaan v/as grauw en duurde soms jaren zonder enig perspektief. Daarbij v/a¬ ren ze duidelijk zichtbaar, geblokte jurken en manchester broeken van de steun, een fietsplaatsje met een gat erin en de handen in de zakken. Het geld dat wordt uitge-

II 7*4

keerd door Maatschappelijk Hulpbetoon,in de volksmond ook wel maatschappelijk "honger" betoon, was veel te weinig voor een menswaardig bestaan.

riAATÖCMAPPE.HJ|^ hOMGUPBELTOOri

In de hoop de werkelozen rustig te houden besteedde de regering wat geld aan het vak¬ bekwame deel dat in de vakbonden georganiseerd was. Die vakverenigingen hadden werke- lozenkassen uit eigen middelen en de overheid gaf daaraan wat subsidie. De v/erkelozen die geen lid waren van de bond werden doorgestuurd naar het Armenbestuur. Ze kregen minder dan de vakbondsleden. De uitkering van de bond duurde meestal maar drie weken. Werkelozen moesten stempelen, vakbondsleden éénmaal per dag, anderen tweemaal per dag en artiesten driemaal per dag, éénmaal 's avonds. Het stempelen aan de stempelloka¬ len, elke dag door v/eer en wind, was een vernedering en een kontrolemiddel tegen bij¬ verdienen. Daarnaast v/as het volkomen zinloos omdat er toch geen werk v/as. Zo werd de v/erkeloze elke dag met zijn neus op de feiten gedrukt. De regering had bepaald dat door één lid van het gezin steun getrokken mocht worden. De andere gezinsleden kregen niets. Als ze v/erkten werd 2/3 van hun inkomsten van de steun van het gezinshoofd af¬ getrokken. Elk verzet tegen of onttrekkingaan dit systeem v/erd met steuninhouding ge¬ straft. Daar v/as verder geen verhaal op te halen want steun v/as een gunst,geen recht. De steunuitkeringen werden met opzet zo laag mogelijk gehouden om de werkeloze te "prikkelen" om v/erk te zoeken. Maatschappelijk Hulpbetoon beschouv/de de steuntrek¬ kers als lui en werkschuw. Dan waren er nög de huisbezoekers, de kontroleurs van de steun. Schoften die v/erkelozen in de gaten hielden of ze ’t v/el echt nodig hadden en of ze misschien niet iets zv/art bijverdienden. Kasten werden nagespeurd, keukens o- verhoop gehaald en was er een nieuv/e jas of een stukje vlees in huis, dan v/erd de steun of een gedeelte daarvan ingehouden. De terreur ging zover dat vrouwen v/erden gedv/ongen om met de huisbezoeker in bed te stappen onder bedreiging van steuninhou¬ ding. Ze konden je maken of breken.

MET CRlölÖCOMITE.

De regering schiep ook. een apart steunapparaat: Het Nationaal Crisiscomité, dat werd gefinancierd vanuit het bedrijfsleven, de vakbonden, liefdadigheidsinstellingen en de kerk. De té lage steun v/erd in natura aangevuld. Er werden dekens, kleding, voedsel, klompen enz. uitgedeeld aan de aller-armsten. Alles v/as zo uitgevoerd, dat goed zichtbaar was dat je bv. iets van de "klerenkaart" aan had. De steuntrekker moest herkenbaar blijven. Al deze lapmiddelen konden de crisis niet oplossen. Die eindop¬ lossing kwam pas aan het einde van de jaren dertig, in de vorm van de Tweede Wereld¬ oorlog. Kapitaal v/erd vernietigd om daarna weer te kunnen opbouv/en. Opbouv/en is pro¬ duceren en produceren is winst.

Arend van Brugge

De mensen moesten allemaal op nummer stempelen. Ik stempelde niet zoveel, want ik was ao.n de bond en dat ging allemao.1 apart. Nou dan stond je daar buiten en je moet niet ó.enken dat er koffie wo.s, of bier of thee. Nou, dus dat was politieken hè en praten over wo,t ze gelezen hadden in de krant en over wat er gebeurd was. En dat er Weer een steunkorting op komst was en wat Colijn van pion was. Je had. voor- en tegenstanders, dus dan krijg je de diskussie hè. Die stond op een hoger peil als nu, je hebt nu geen stempellokalen meer, ze krijgen het gewoon over d.e giro. Ik was in die tijd. zelf ook werkeloos. Iemand die stempelde, die was aan de paal, aan de steunpaal. Later had je ook werkelozen-cursussen, da.ar ha.d ik me ook voor opgegeven. Dat was in de Rauwenhoff- straat. Eerst aan de Linker Rottekade en later in d.ie school aan d.e Rauwenhoff straat. We hadden toen een club en die noemden we de cursistenkormissie, want we moesten zelf de zaak regelen. Daar was ondergetekende ook bij toebed.eeld., ik zat dan zogenaamd in het bestuur. Je kon daar ook een stempeltje krijgen, ja en je kon ook aan de bond stempelen. Ik was lid van de Handels- en kantoorbediendenbond op de Westzeedijk.

Je moest natuurlijk wel uitkijken want je had altijd buurmannen en buurvrouwen die liepen te loeren, om te kijken wat je uitvoerde. En je verlinkten. Je ha.d huisbezoe¬ kers die liepen bij ons door de straat, door de Oranjeboomstraat, op zaterdo.go.vond. Die stonden te kijken in d.e co.fees no.ar wie er aan het biljart stond. Die werd later opgeroepen: "Je kan nogal vooruit hè, heb je wel zoveel geld dat je kan gaan biljar¬ ten en pilzen drinken?" Dat scheelde die mon een do.o.ld.er per week of hij was zijn steun helemo.al kwijt. Je had. toen op de Hoogstraa.t dat kantoor vo.n Maatschappelijk Hulpbetoon, daar vlak naast was Ter Meulen, nou Ter Meuten kreeg ter lange leste geen verzekering meer, want elke week werden daar d.e ruiten ingegooid. Toen had je nog niet die tegels, mo.ar van die kleine steentjes. Keien uit d.e grond geho.o.ld en het

7b m

was: Tang! en vechten daar, Ats ge d.aav binnen kwam, stonden er at twee van die grote boeren-politieagenten, van die groningers met d.ie kteine handg'es, van die kolenschop- pies. Die stonden al klaar met dat pig'pie-drop om in ge nek te leggen. Ja, dat ging hard..

Wat denk ge dat ge voor een kop koffie betaalde? Zeven en een halve spie (cent). Er waren er toch genoeg, d.ie hadden 't niet, zoveel geld. Big V & D kostte 't vig'f cent. En weet ge hoe een werkeloze dat deed? Die ging naar V & D, die zat op de hoek Hoog straat /Goudse Wagenstraat en als ge daar nou een koopbon had, dan kreeg ge gratas een kop koffie 's ochtends vóór twaalf uur. Je kocht een paar veters voor twee cent en dan had ge een koopbon. Dus dan had. ge een kop koffie voor twee cent en ge had een paar veters. Zo ging dat.

Stempellokaal l

door JO PAS.

Naar het stempellokaal, lederen dag, telkenmaal >

Lange rijen, werkloze proleten.

Eiken dag wederom.

Trekt die grauw-grijze drom.

Uit fabrieken en werkplaats gesmeten .

In schuifelende tred ,

Door de gang naar 't loket,

Waar Mekeerin het boekje,

Een stempeltje zet.

Hij grijpt naar de boekjes.

Lijkt een dof automaat.

Met zijn stempel.

Dat ijzig de boekjes beslaat!

De stempelaar moet stil zijn,

In het stempellokaal Een bordje eist: Stilte!

,JVfen" duldt geen kabaal.

Als hulp voor het bordje .

Staat fier Hermandad.

Die waakt .— voor de „orde'

Desnoods . met de lat!

Dat noemt men dêar orde",

O, bittere ironie.

Uitdagende tucht Straalt van menige tronie.

Het ,MeheV', verzinkt echter.- Haar fundering gaat kraken . * *

GéHt middel of „plan*, *

Kan héér val meer doen staken! t

Het einde . de vat.

Zal de Werker verkorten - Door krachtig zijn Beul ln de afgrond te stortenI De 'dag zal verdringen,

De donkere nachtI En brengen > het nieuwe.

De Arbeidersmacht 11

Links: Maatschappelijk Hulpbetoon aan het Achterklooster. Rechts: gedicht uit een extra-nummer van "Recht voor Allen" het orgaan van de Algemene Werkelozen Bond.'

Jan van Leyó.en

In '23/ '34 was de crisis hier op z'n hoogst. Van de tien mensen hier in Crooswijk werkten er twee en de rest was werkeloos. Een getrouwd, paar kreeg ƒ 12uitkering per week, a.ls ze één kind hadden kregen ze er ƒ 1,25 big en hadden ze twee kinderen, dan kregen ze er ƒ 2,~ big. Daar moesten die kinderen do.n d.e hete week va.n eten. Ze beto.o.ló.en do.n van d.ie ƒ 12,- steun de gemiddelde huur vo.n ƒ 3,50 tot f 4,-, do.n moes¬ ten d.ie mensen d.e hete week eten van ƒ 8,- en dao.r moesten ook kleren en schoenen van gekocht worden.

Dan had ge nog een zeker soort mensen, dat waren huisbezoekers, die kwamen om het onwilligste uur van de dag binnen en die deden de kastdeur big ge open, hoeveel paar schoenen ge had staan . Ze waren ook nog zo brutaal om in je keuken te komen, om on¬ der de deksel te kijken vo.n je pannetje, wat je aan het koken was en of dat een beet¬ je duur of goedkoop was. Als er een groot stuk biefstuk in lag, moest je tekst en uitleg geven over hoe je dat van die centen kon doen. Werkelozen kregen bonnetjes voor een pakkie boter vo.n 11 cent en een bussie vlees konden ze krijgen, corned beef, dat was do.n voor goedkopere prijzen.

Meereke

Ik had een tijd verkering en mijn vader was toen werkeloos geworden. Hij had. haast

m 7*a

geen steun want ik moest alles afgeven. Ik ging dan voor ƒ 1,50 werken, dat had mijn vader uitgerekend en daar moest' ik dan de hele week voor gaan werken. Toen zei mijn vader: "Als ik jou wo.s meisje, dan zou ik maar de d.eur uitgaan, want wat moet je, je moet voor de steun gao.n werken". Toen ben ik uit huis gegaan. Je kreeg geen steun na¬ tuurlijk ook, ik moest gaan werken. Dan kwam zo 'n vent van Maatschappelijk Hulpbe¬ toon. Van kwam er zo'n huisbezoeker, zelf ook zo’n kade vrijer, en dan moest je je kastdeur opendoen om te laten zien of je nog wat had. Als je nog wat kleding had dan moest je dat gewoon wegstoppen, want dan zei hij gewoon: "Nou doe je kast maar eens open en laat maar eens zien of je het nodig hebt".

Mijn man is toen naar de steun gegaan en hij kreeg natuurlijk niks. Zes weken lang is hij gegaan, net zo lang is hij blijven zitten tot hij eruit gegooid werd. Hij zei:

"Ik krijg geld. en ze komen het straks brengen". We kregen toen ’s zaterdagsmiddags om half vijf ƒ 7,50. Daar moest ƒ 4,25 huur af en nog een kwartje zakgeld voor mijn man. En van f3,- moest ik leven, maar ik had nog wel wat achter de hand. Iedere week ging mijn man nao.r "de Klacht". We hebben heel long ƒ 7,50 per week geho.d, later kregen we ƒ 9,- maan ik geloof dat toen het kind o.l geboren was. Mijn man was o.ltijd lid van de bond, maar daar kreeg je geen steun von, o.lleen als je twaalf maanden getrouwd was. Toen kregen we ƒ 12,- en toen dachten we dat we kapiio.listen waren.

Als je een baby kreeg, dan moest je alles opgeven, te uit en te no., heel je d.oopceel werd gelicht, dan kreeg je van de steun zes luiers, drie hempjes en drie truitjes, twee onderleggers en een wollen deken. En als je nou heel bij de hond. was en bleef doordouwen, dan kreeg je een kind.erbed.je.

Annie

Ik werkte als werkster in een gymnastieklokaal, do.on Werd. d.e steun uitbeto.o.ld. Eerst waren het maar gewone loketjes en als er één de kans kreeg om z ’n hand achter dat lo¬ ketje te steken, dan deden ze dat natuurlijk. Maar ja, op lo.nge laatst kwamen er van die grote hekken met gaas er voor. Dus toen kon het niet meer. Er was altijd herrie daar bij het Achterklooster en in de St. Janstraat, 's Zaterdags stond, er altijd po¬ litie te paard, bij hè. Dat was zuiver de o.rmste buurt hier in Rotterdam.

P OlTT'ïif" ‘ïE'Pf&'UB AA1TH3T STE : V ' *-

• ’ * •’jy' zien 4c*i/i.t.stewoken dat'4c prepagarida van hojj ?rolqtari~

aat in ‘allo vorsten' verboden;wordt,als eerste vootbaöld hst verbiedoh por I Januari 1^34. van de Kr’asori eet prpagnnda rat er ia al, Van verschillende . organisrvtios op da natfktr aan do Goudeohe^singel en ahn'do Hillelae-nj.on . Uaruidag-15 Fov«aböt‘- tfe‘r<T orgaan de, HEID2S7R,door de politie e. n 'bord inbe slag gtno-non , uar.r -een aankondiging op.e^ónd voor eon ver'padéring in de Ifiautre-üaaa,over de inhouding van'het xolen-geld van de E.s,n*ahaXastigen groep HBlDSSrR»on‘ zdrtdéb dó. ihaoht-neaing van de { Grondwet. jvan af het laar {1039}waas in ebn dr^ikal Voorkomt als ( vryheid van.propaganda) word dit.hord haar toiiSef’aadT' door de politio in beslag gonomen f en het ,i is van enkole tembradeh feoed gozion,dat ze van de amrife 2 ige Inspecteur ge, eieoht hebben;dat or ven dit geval PxoAes-vorbonl werd. opgehaakt .Bat thet. nu mar oone vóór de róohter uitgenaakt moot worden,óf de politie “al of, niet g«ro<htIgd ie,en dat hord in bo'slng te r.crton,du& Êat de bedoeling de propaganda tegen te werkon,van.de werkloozon.en armlastigen t ètempelaars,

— -———

! FRYB-SIYGII»

ïs' S

TE U

HYERIUISa .

.

1 Kot onderataond 8raatje toont

dat de pryzan dor lovens—

middolon in EZï jnnr tyd.vórdubbold zyn.

.

I Cctobor 1932.

1933, .

Styging,

Brood,p,stuk.

ia-

ront

13 at.

Vy wét on dat .onze'

Uargnrina,

14.

60' "

.

350^ ’

vrouwon den cehoo ■.

Suikor p, pond, 1

16

jj

26 « 

60$

Ie we e^:, iet d.e zen

Thcc.p.ona, • •

14

n

22 n

’ 55£.

honger-uitkeor ing

holk.p.liter.

7

II "

. 60$ ; .

rond r.oètén komen

Blooa r p.pond.

6

10 »

654 ■

Daaron cootbn dó

t£eol,p,pond.

•6

11

10 . "

- 65$

vrouwen in den .

RundYoip.p,

f,0

"

eo *

2C0f,

a tryd betrokkon -

Rouzol.-p,p. .

20

55 ;« 

i iM

worden,Keent 20 '

j Rundvlêoachp.p,

25

40 "

ipf.

mee'do straat-op’

Spok.p.pond,

•IG

it

30 « 

'200$ ■

en naar vergode- >

I Varkênsvlocehp.p,

25

ir

45 " :

rin^on. *

Rund-gohekt,p.p.

T6

H -

30 1f

■ .ICté

Vilt gy U niet la

Ver)»enèKohAkt.p.p,

&

. *

30 "

IOD*/, .

ten uitporeen??? •

J^ar dappolo np. kïüb.

.. 3

"

6 ”

65$

Vilt gy gocn ver-

‘ 1

doro steun-vérla-

ïótaal. F

a.oö

F.4.52,

TïS?

ginc aan neiort'???

ÏÏRYH BA

u

HET

OKS .ICEE IE.

DE V.8.C. •

. ‘ ïÉöES A

L iï V É

R3LEC

IITERI KOEK

! • '

Berichtjes uit werkelozenkranten van de CPH den ed.

Kot Btempel-lokaa'l mot oen. kachbl,nccr....do uurkloozen nocton in dc koude staan.

Vorlcdon wook hotbon xty hot ann ons stc-npol-lokfl'1 kunnen ’ex do Er.kon a dat oon van de QiLbtenaroh.diQ cch trouw knoohtio’ v'.n li.H.Ii.^ohyn

pal-loknnl groot genoeè is )on ntot hot ordelyk. ptcnpolon door zich oven by dh kacihol to voruarmoir.wordt bclot.Zoo ziot ren stoedo HEdR uillckcur.*Tcrwyl do necsto vorkloozcn slecht gekleed zynyuordon zo in do kou gejjr,r.edjtoiwyl : uannccr wc in'hot lar.tsto lbkr..\l etoen,nlemend i Inct van ono hccft.Dc boiooling ie duidclyk,ccn vil hot do workloo- zon onmogolyfc maken' to dissuoocron mot olknndor ovor hun ollcndo cn he hoe or uit to.komen .Dit is con doorn in hot oog dor tozittcm’o kloc&e, die 20 u villen,gnew otenpolcn on voer nrnr huis,n.rvr do ellende cn do' krotten torugJ'o k'.n allos doon 3 nl ia het cropetren van de hrgor,r.lB £ jo hot jTnar thuie doot,zoodat zo or op stront geen lnet ifr.n hebben'.

‘ 5c wcrklcczon zyn het atruikel-blok in hot fcapitc.liotltch wte stelGcl^n nis ze dim nog oischen stollon,dnt zy ook meten leven.

Wit dr-.t sy niet gevraagd' hebben on werkloos te zyn,d-.n kkygon ze als nntwo/rd,dó guimi-knuppol Jiir.r dat kentjóoor dozo krpitolic tischo ch?.»- os.Dit'ia niet no-“.r do zin van do hoerün bozittofnJicn ziot taiiorndcn, hod hóóg 'noodzakalyk'hc.t isyons to orgr-nisevren on de ctryd to voeren tbgen do ze uillokcur.Ook onze ctcnpel-kir.nt zoddon zy lief et, vr.r. do vinkte zien vcrcuynon.Zy weten y. nt‘ ia zo dc uorkloozen \r/at,hc& dc noot gevoerd wordenon ncat dedcro vcrkloeze deze krant. k-)'-ixn,zocdnt ’.y het unnt-'Vl kunnen ver pro eten .^nt brgnniGoeron vy.de otryd,nict,dnn gnnt het no.t etndor als vrocgor,(don tyd van de toop-p^t,r* r -n de ï/iouuc K-.rkt ).i'n <k\n zullon zy onc geen oteun^riar ccnige broeden net unt boonon cn oiwtcn gevenJdn dnn noeten de varkloozcn nrr.r zien Hoe zy kend kenen.

B'VMorjjvillon wy dct' niot,d.vn zal nen moeanl dc >;.3.Caiectch ver¬ sterken,on do ctryd te voeren tegen iodero willekeur Gn uithongering,vnn Ih'.tcchnppelyk Kulpbetoon.

GILLltCUlV Vj» 3 DBCt J

In hot najaar vm hot vurig jatr is hst cy cverktcsn,da t ik ala stempelaar oan do Korte Kade my v>p zokeron murgon *>et vorlagt had. ïoen ik buiten adom eenigo Einuton ovor tyd hot s tonpellokasl *rBa binv nenhollen «erd cy darden s torpoldruld. or eon s tenpO 1 geieigarf .°i t kostte ny F.3.Toen ik reolasoorde kreog ik van don fcosxts ton antwoord» Dat er orde en regel moest zyn.Ku ^rde on roc«l is gced.daer kan niacond op togen zyn.üaer soot dit alleen ven do zydo dor stoapolaars keien*

Zyn de heeron zelf vol zo« stipt?

baandag j.1. begonnon zy zoll' acht rinuton to laat mot stcc- polen.Ik had een woinlg haast cn tuen ik oen aanmerking nnakto,dot zy ta laat bo go enen, werd ik duur de benito efee 3 nau«d.Oit heer is treu-enp z arg anauserig aangolegdTHeihaoldolyk treedt hy onbeleefd tegon de stes- pel aars op on de pietluttigs to dingen-Uoze ion moot begry'ien dat nio t Vvsr hem in hat s teanollokKel keien i33r dat hy dear zit voor ons.-o leven in een rnre tyd en het is niet uitg-esloten dat >>ck hy nog eens oan de paal 2 a1 kocen to loepen.

over ambtelijke willekeur, politieoptre-

Kees

Achteraan op de Hoogstraa.t, bij het Oostplein, wa.s het Maatschappelijk Hulpbetoon.

Dat noemden we "de Klacht". Daar moest je heen als je geen steun meer kreeg, of o.ls^ je steun wa.s ingehouden. Je kon daar zo.terdo.gs noodsteun aanvragen. Als je o.an akties

■

ü

77 m

in de werkverschaffing had deelgenomen, gebeurde het dat je steun afgenomen werd. Dom ging je zaterdags op de Eoogstrao.t noodsteun ao.nvro.gen, Daar kwamen honderden mensen, die stond.en allemaal voor het loket, en achter het loket stond, een ambtenaar. en voor, naast het loket, stond, een politieagent. Als iemand, heftig werd., werd hij bij zijn schouders gepakt en de deur uitgetremd, werkelijk eruit geramd. Je^ kreeg daar aller¬ lei beroerde situaties, mensen ó.ie ten einde raad waren omdat ze één of twee weken geen steun hadden gehad, of gestraft waren. Die zaten helemaal in de penarie. Die pakten dan een steen en d.ie dond.eró.en ze door een ruit van een van d.ie grote waren huizen. Naast het Maatschappelijk Hulpbetoon ho.d je Ter Meulen, op de hoek van ó.e St. Janstraat. Je had er altijd, demonstraties op zaterdagochtend, er was altijd tramme¬ lant.

Die kontrole, dat huisbezoek vo.n de sociale dienst, was veel scherper, veel gemener en brutaler dan dat die nu is. Op een goeie da.g wordt mijn kamerd.eur opengegooid, ik zit aan tafel, en er stapt een vent naar binnen. Hij pakt een stoel en zegt niks, zet zijn hoed af en gooit 'm zo op to.fel en legt z 'n tas neer. Ik denk: godverdomme, bru¬ tale rotvent. Mijn vrouw staat in de keuken en ik loop ineens naar haar toe en zeg: "Jo, kom eens kijken, er is een vreemde vent godverdomme." We kenden hem wel natuur¬ lijk. Zegt hij: "Meneer Rijken, doet u niet zo vreemd, doet u niet zo raar want u weet wel wie ik ben." "Wel nee, als ik weet wie je bent, dan bel je, als je mijn ka¬ mer inkomt dan klop je op de deur. In de derde plaats gooi je je hoed niet op de ta¬ fel waarvan ik vreten moet en d.ie jij op je kop gehad hebt. Do.n ga je niet zomaar

zitten, maar dan zeg je wie je bent. Dan stel je je eigen voor. Zo zijn de regels, dat heb je maar te doen." Hij zegt: "Aha., maak geen praatjes", En je Weet wel, zo bruut. Ik had steun aangevraagd.. Maar ik kon d.ie vent en ik wist waar hij woonde. Hij woonde hier op de Iependaal nummer 17. Hij had een hoop informatie van me gekregen en hij had dat ingevuld op die biljetten, toen wou hij weggaan. En ik zei tegen hem:

"Nou moet je me eens vertellen, krijg ik steun of krijg ik geen steun?" Hij zegt:

"Nou voor 99,9% krijg je geen steun". Ik zei: "En do.n zal ik je wat vertellen, zon¬

dagmiddag om twee uur sta ik met een hele hoop mensen bij jou voor de deur tegen de tijd dat jij gaat eten. En dan kom ik bij jou eten met een paar mensen, verders niet, ik kom alleen maar eten, want ik heb geen eten meer en ik neem een paar vrienó.en mee. Als je dat mao.r onthoudt, Iepend.ao.1 nummer 17 hè," Hij schrok z'n eigen d.e klere na¬ tuurlijk. En ik kreeg zaterdags een nooduitkering. Dat hielp.

Er wa.ren ook boeven die de vrouwen naaiden onder pressie. Van: "Je ken wel steun krijgen als ik een keer met je no.ar het nest kan". Zulke dingen gebeurden er, allerlei van die schurkenstreken. Ze hadden een overmacht op de mensen, er wo.ren massa’s men¬ sen die geen ontwikkeling hadden. Arbeiders, die veelal een christelijke opvoeding hadden, die geen verzet gedoogden. Die aanvaardd.en maar wat er kwam. Daar profiteer¬ den ze van. Er waren huisbezoekers bij die van de trappen afgeramd werden, dat kwam ook voor natuurlijk. Wat ook gebeurde Was, het is een hele tijd geweest, dat ze met fotootjes op zak liepen. Wanneer arbeiders iets deden of in v)inkels waren geweest, dan gingen ze vragen wo.t hij had besteed, ze maakten budget op van wat er zoal ge¬ kocht werd en ze informeerden in de buurt van: hoe leeft die vrouw? wat geven ze uit? wat doen ze? Aan de hand daarvan werd op de rapporten geschreven en moest je komen op de klacht. Elke zaterdo,g kwamen er zeker 500 - 600 arbeiders op de klacht. En elke zaterdo.g werden de ramen vo.n Ter Meulen ingegooid.. Er was in de St. janstro.o.t sen po¬ litiepost en daa.r zat altijd een colonne en o.ls je aan het loket kwam, d.an stonden er altijd twee politieo.genten naast je. Zo was dat, ze manipuleerden d.e mensen, ze maak¬ ten ze bang met alle mogelijke dingen. In het stempellokaal stond altijd, een politie¬ agent. De loketten waren met gaas, waar je je boekie onderdoor moest douwenAls je ma.ar één of twee minuten over tijd kwam, kreeg je geen stempel. Dat kostte je dan. ƒ 1,75 of ƒ 2,-. Dus de mensen leefden altijd onder de druk van: ik moet op tijd zijn. En die tijden werden veranderd. De ene keer moest je om negen uur stempelen, dan om elf uur en dan weer om twaalf uur. Er waren erbij die moesten twee keer per dag stem¬ pelen. Je stond altijd in kontakt met d.ie socio.le dienst, je ha.d er a.ltijd mee te ma¬ ken.

Het gebeurde wel eens dat je vroeg: "Heb jij die en die nog gezien?" "Nee, heb je het dan niet gehoord? Die heb z'n eigen opgehangen" of "De gaskraan opengezet' 1 . Dat was schering en inslag. Ook toen werd. het niet bekend gemaakt o.ls iemo.nd zelfmoord had gepleegd, dat kwam niet in de krant, ook nu niet. Maar het vond wel veel plaats. In Berlijn bijvoorbeeld, dat Was internationaal, in heel Europa, Berlijn en }Jenen.. Wenen stond er heel erg om bekend., veel zelfmoorden. Dus d.at betekende do.t veel arbetders ao.n d.e situatie ko.pot gingen.

m 75

Hij nam er geen genoegen mee.

Toen de koopman G. van der S. Z "‘-r dag bij Maatschappelijk Hulpbetoon aan het Aehfi'i'kloostor zijn uitkeering ging halen, maakte hij zich zeer driftig, i jp» i 1 hij naar zijn zin te weinig geld kreeg. Ue man smeet het geld over de balie en trok een groot broodmes, waarmede hl), den ambtenaar achter het loket bedreig de. Tot daden kwam het gelukkig niet, want een agent van politie green in en bracht den driftkop ter kal-meering over naar het politiebureau aan den Oppert.

£2!l SLACHTOFFER VA K H.H.B.

Op Zaterdag 86 Kaart werd H.F.A.V. Aokere zonder eeniga reden zfn stéungeld ingehouden ,H& op de Koogotrast te hebben gereclameerd op 31 Kaart oodat hy in deze tyd onsogelyk zyn. onderhoud kon. voor^L^^eegj^

hy daarop afyyzend boschik,net de mededeeling dat hy als koopman zyn kost trol Ion verdionon.Indien eon andere steuntrekker hem.niet verschillende' iialen aan brood en drinkon had geholpen dan zou de tan allang van honger zyn omgekomen,Ho. op 24 April tevergcefech by den wethouder van lf»H, te hebben gereclameerd,het het welbekende afwyzend beschik,hooft hy zioh door ophanging van het levun trachten to berooven,op 28 April»D^ar toeval lig een kamraad by hem binnen kuan,kon deze hot touw doorsnyden;

direct word medische hulp ingaroepcn.Deze vms nngoveur 2 uur net do nan bozig on de levensgeesten op te wekken,hetgeen geluktejc-chtor net die verstanden dat hy nonenthecl op 'zaal 4,de zoal voor gecstokranken,in het ^ziekenhuis op de Coolsigel verpleegd wordt.Als bewys van chriatèij^e ♦ nenschliovondheid dezer westerscho beschaving ontving hy Zaterdag 30 April nogmaals in hot ziokenhui3 de door duizenden welbekende cededoeling:" AAH U VERZOEK OK OHDZRSIMJHIKG KAH «IET HORPEIf V01DAAM 0

Als do arbeider dus door de afdeeling goosto krankon van het Cool- oingolziekonhuiB opgelapt zal zyn kan’hy verder crepeeren. •

G^Zil BSKFtE KBAHT BEHALVE PK KAAS IC HO REPTE ISIS VAH DIT GFVAl.

Voor sommige werkelozen werd de terreur van Maatschappelijk Hulpbetoon teveél.

Bram van de Haterd

Van die stempelboekjes hadden ze toendertijd. Je moest dan elke dag een stempel gaan halen op het stempellokaal , Als je een stempel te weinig had, dan kreeg je een do.g minder uitbetaald. Dan pakte je van mekaar wel eens een blaadje, dan was het die nietjes even losmaken en don gaf je het blaadje waan die stempels opstonden aan ie¬ mand anders die een .stempel gemist had. Dat deed niet ied.ereen, er waren erbij die daar veel te bang voor waren.

Jan van Leyden

Hier in Crooswijk woonden veel mensen die in de haven werkten. In de haven kon je voor een halve dag aangenomen worden en ook voor een hele dag. Dus je moest tijdens dat je werkeloos was 's morgens tussen half tien en tien uur en 's middags tussen twee en drie stempelen op de Crooswijkseweg. Dat was omdat je werkeloos was . Dat is naderhand versoepeld tot êérmo.al per dag, maar in het begin was het tweemaal per do.g. Je moest daa.r komen stempelen zodat ze wisten dat je niet werkte. Als je een stempel miste dan kreeg je geen uitkering, of je moest Ó.aar tekst en uitleg geven dat je ziek was of met een doktersverklaring dat je die dag niet kon komen, of dat je opoe dood. was gegaan ofzo. Dan kon je daarmee onderuit, rno.ar anders moest je toeh vertellen waar je die middag gezeten had. Zo was d.e toestand toen.

We gingen wel eens stiekum voor elkaar stempelen ook, dat werd. altijd. geó.aan natuur¬ lijk. Ik had een broer die liep aan het HOK, dat was dus aan de haven, daar aan de Westzeedijk. Je had daar het HOK en daar gingen o.l die werkelozen naar toe. Daar lie¬ pen die bazen vo.n die boten en die hadden tien man nodig en dat was van: "Jij, jij en jij". Wie een beetje goed. in z'n schouders zat, die werd. eruit gehaald. Als je aan het HOK liep dan werkte je zogenaamd in de haren. Je was dan los-vast, maar uiteinde¬ lijk los, want ze konden je per dag aannemen. Ze kregen natuurlijk ook een uitkering, ze had.den een iets hogere uitkering do.n als je gewoon aan de steun liep. Als je als havenarbeider hier ingeschreven stond, moest je elke morgen om zes uur aan het HOK we¬ zen, en als je dan aangenomen werd, dan had je een gelukkie. Je kon dan de hele dag werken. Dat werd per dag uitbetaald, je verdiende dan ƒ 5,60 op één dag en dat was goed betaald. De haven was het enigste bedrijf waar je goed betaald werd , ƒ 5,60 op één dag, dat was een hoop geld. We hadden zo’n kaart dat je ingeschreven stond, bij 't HOK. Ik had een broer en die werkte in de haven. Het gebeurde wel eens dat hij zwart werkte op een boot en dan ging ik met zijn kaart naar het ROK toe en dan liet ik hem a.fstempelen. Dan hield je je gezicht een beetje weg, want het fotootje stond erop.

Do.n ging je weg en die dag geld ging dan toch voor 'm door. Zo verdiende je er nog een ha.bbekra.tsie bij.

Je moest als er geen werk was toch tweemaal per dag gaan stempelen. Het kon ook nog wezen dat je 's mid.do.gs aangenomen werd, want je moest 's middags ook naar het HOK.

Je kon tweemaal per do.g no.o.v het HOK om aangenomen te Worden, hetzij voor een hele do.g of voor een ho.lve dag. Het lag er maar ao.n hoeveel er in zo’n boot aanwezig was.

wat gelost of geladen moest worden. Ze probeerden het dan binnen een halve dag te klonen, want dat was natuurlijk goedkoper dan dat ze een hele dag moesten uvtbetalen. Want je werd per halve dag uitbetaald. Ze moesten vier keer per dag soms heen en weer lopen, want ze hadden nog geen fiets-, dat was te duur. Ja, een fiets was toen des tijds een rijkdom, kun je wel zeggen.

De menschen

meenen het goed met de menschen*,

In Hitlegersberg bestaat een Dames¬ comité, dat bij andere filantropisch voelende-" dames vraagt elke week één boodschap- van 10 TOT 25 CENT af te staan voor hongerlijdende inwoners van Hiiiegers- berg.

Toch aardig van die dames 1

• *

Elke dag, 's middags twee uur komen aan het St. Franciscus Gasthuis tal van mannen een pakje overgeschoten brood- halen.

Wat zullen die meest gebrekkige en oude mannen het toch roerend eens zijn met het opschrift van deze aantekeningen.

Deze week Dinsdag hadden "wé een OLIEBOLLENDAG. Drie voor een dup¬ pie. ’t Is te geefl En de opbrengst is al weer voor de armen, die het Kupera- Crisis-Comité wei zeer dankbaar mogen zijn.

• * *

Mijn vriend Piet, die ais dubbel uit¬ getrokken bouwvakarbeider eén krabbel steun krijgt en daar met vrouw en kind rijk van mpet worden, kreeg voor enkele

ttmolz (tKIIPUPr. '

wal/On jprittf 9f) PPIlf

laging.

„Alle beetjes helpen* .... zei Maat¬ schappelijk Hulpbetoon, die hem direct 25 cent in steun verlaagde. Dat noemen ze daar: «naar boven af ronden.* a ■'

Straatventer. Rubriek in "De Roode Duivel" van april 1935. "De Roode Duivel" was het propagandablad van de rotterdamse federatie van de RSAP.

Meereke

Toen we steun hadden, kon je er nog geen kwartje bij verdienen. Je werd gewoon door je mede-arbeiders verraden , dat hebben ze ons ook nog gedaan. Ik had stiekum gewerkt in een hele vieze jodenwinkel, d.ie had. ik helemaal schoongemaakt. Dat was aan het Hao.gseveer en ó.o.o.r hadden Joden altijd, van d.ie vis in gebakken. Do.o,r ging toen zo n spiritist in wonen , Ik heb toen dat huis schoongemaakt en daar zou ik toen een nieuw kinderwagentje voor krijgen. Ik ging daarvoor werken, want mijn dochtertje was toen zo 'n negen of tien maanden en ik had. een ouwe rot kinderwagen en die was kapot, Ik had dat hele winkeltje schoongemaakt, mijn vingers helemo.al kapot. Iedere dag hele¬ maal naar de stad lopen, met het kind op m'n arm en met dat kind 's avonds terug, dodelijk vermoeid. Toen zou hij mij zaterdags dat geld komen brengen, maar toen kreeg ik het niet, ik kreeg maar ƒ 3,50, En dat wagentje kostte, ja dat was toender- tijd het duurste wagentje, toen had ik ook kapsones, dat kostte ƒ 11,50 bij Fris, do.t zo.1 ik mijn leven niet vergeten. Die vent kwam me die ƒ 3,50 brengen. Ik zelf had, een paar centen opgespaard vo.n m'n armoedige beetje. We ha.dd.en toen ƒ 9,- steun gekregen en toen ging ik toch dat wagentje kopen. Ik heb bij mijn schoonmoeder een rijksdaal¬ der geleend, want ik wou en zou dat wagentje kopen, 's Zaterdagsavonds om negen uur heb ik dat kinderwagentje gekocht bij Fris op de Beijerlandselaan. En ik zaterdags¬ avonds om half tien met dat wagentje, met dat kind erin, naar de stad om die vent te

m so

laten zien dat ik het toch gekocht had.

Toen hebben ze me verraden omdat ik een nieuw kinderwagentje had.. En nog wel één na de duurste. Ze gingen je gewoon verroAen bij d.e steun, je eigen mensen, die naast je woonden. Het waren nog vriend.en ook. Toen kregen we ook minder steun. Mijn man is er ook weer achteraan gegaan en toen heeft hij gezegd dat wij dat wagentje van familie hadden gekregen, je moest daar gewoon om liegen. Waar je jezelf rot voor gewerkt had en geploeterd. Dat deden ze rustig hoor, je verraden, dat je dit of dat nieuw had. Kees

Er werd. veel klandestien elektriciteit gebruikt en gas ook, maar elektriciteit heel erg veel. Ik zie ons nog zitten in de Beverstraat. Dat werd. afgetapt. Het huis naast ons was leeg en wij hadden geen elektriciteit. Door de kast heen hadden wij een draad getrokken. Dat werd in de muur gemetseld, gestukadoord, helemaal. Dat waren ploegen van werkelozen, die kwamen gratis, voor niets helemaal, kwamen ze dat even organiseren. Die gingen in dat lege huis, dat was een dag werk, en dan door de kast bij ons heen en dan hadden wij elektriciteit. Als er dan gebeld, werd dan gingen we eerst uit het raam kijken, om te zien wie het was. We trokken don de draadjes weg, dat waren stekkertjes. Die zo.ten met een d.raadje in d.e kast. Het was zo'n eind.je draad, dat kon je in je hand. houden als het ware. En dat was gauw even weg. Het wa¬ ren vier losse draadjes met stekkertjes.

Er was ook een andere methode: door een grote mo.gneet op je meterkast te zetten, ver¬ stookte je niks, of heel weinig maar dat kwam natuurlijk ook uit. Dat’ liet je een tijdje zitten en dan verstookte je niet zoveel. Er waren allerlei methodes. Je kon hele piepkleine gaatjes maken in do.t glazen ruitje, waar ze de meter opnemen. Daar staken ze een heel fijn draadje in, in dat gaatje en dat hield do.t metertje, dat me¬ chanisme tegen. Dat met die magneet, dat hielp ook. Dat zette je op het kastje en daar zit toch een wieltje in dat draait en dan kon dat wieltje niet drao.ien, want die grote magneet had zoveel kracht dat tie dat wieltje naar zich toetroken dan blok¬ keerde die.

Met ga.s ó.eden ze het met een aparte o.ansluiting die naast d.e meter liep. Maar dat was gevaarlijk, gas was gevaarlijk. In wezen was het corruptie, een sympatieke corruptie kan je zeggen en dat zou niet nodig moeten zijn. Maar het was schering en inslag, het wo.s een normaliteit. Dat ging vanuit de armoede zo. We had.ó.en ook petroleumlampen. In veel arbeidersgezinnen werd er geen elektriciteit gebruikt. Dan werd tie te hoog op- gedraaid en dan zag je allemaal roetvlekken. Die branders, die zie je nou uit nostal¬ gie in de kamer hangen, maar ó.o.t was toen een verschrikking. Stinken als de pest.

1

WERKELOZEN

1

LI AtKTIE

Jan van Legden

Je had hier onze fijne minister-president Colijn. Die oAviseerd.e ons: dan moet je mo.ar meer viskoppen eten, want in viskoppen zaten een hoop vitaminen. Hier in d.e Kerkhoflaan had je dan die Witteveen, met zo'n snor, die voor die bokkeslingers liep. (Witteveen was een officier van d.e mariniers d.ie voorop liep bij ó.e mar nier skapel)

Ik had met een hele grote emmer voor zijn deur geschilderd: Wie had er allang d.ood en begraven moeten zijn? Colijn, Colijn! Met van die grote uitroeptekens. Dat was die verf die je kon ho.len bij de werkelozensoos.

WERKLOOZEN STRIJD-COMITE'S

DISTRICT ZUJD-HOLLAKD

Miv.u ra ct Dea Hug fa urn r_iit

Groote Openbare Vergadering

op ZATERDAG 8 APRIL a.s.

In hel Verkooplokaal des middags half drie Qercügd door DEMONS TRA TIE ïiaaf de Veecurid oa

De ln:u i^a exi

Extia uJikeering mei Paschen Erkenning der W. S. C.’s

Vrijlating van de bemanning der Zeven Provinciën „ van ALLE Politieke Gevangenen Sprekers: L. DE VISSER, REUDERINK e.a,

ta Mnsa pair fcet Verkoop JofcaaJ a_$. Ziiwdiz bs3 drie Wie uw Rerol'rfoailrï orgi-iIsaCes rp tfigenoodigt Eairée 5 cect

Steunkaart voor een werkelozencongres van het Werkelozen Strijd Comité,

Oproep voor een vergadering van het Werkelozen Strijd Comité in "De Maasecho" 1933.

Si 1

WSÊ WERKLOOZEltï STRIJD-COMITEIS ™

Over het algemeen droegen de mensen hun armoede met gelatenheid. Tweeduizend jaar christendom gaat je niet in je kouv/e kleren zitten. Maar niet iedereen zat bij de pakken neer, linkse arbeidersorganisaties zagen de kapitalistiese chaos opnieuw voor zich uitgestald. Ze grepen het aan om te proberen de proletariërs wakker te schudden. De mogelijkheden waren er volop. De paupers werden in één hoek getrapt en voor de stempellokalen stonden tweemaal per dag honderdduizenden werkelozen. Daar werd dan ook druk gekolporteerd met bladen en stencils, en de diskussies liepen hoog op.

De CPH zette advieskommissies op voor werkelozen, Deze spreekuren hielpen de steun¬ trekkers met hun individuele problemen zoals: huur- of steungeschillen en onenigheid met ambtenaren of huisbezoekers. Men kon er ook op rechtskundige bijstand rekenen. Vanuit deze advieskommissies ontstonden de Werkeloozen Agitatie Comitees (WAC) en de Werkeloozen Strijd Comitees (WSC). Deze komitees vielen onder de verantwoording van de Roode Vakbewegings Oppositie (RVO). De RVO v/as naast het NAS de enige vakbeweging die zich op de v/erkelozen richtte. Bonden als het NVV waren nauwelijks geïnteresseerd in steuntrekkers, die konden ook geen lid worden van de vakbond. Vandaar misschien de grote toeloop op de WSC's. Het was een poging van de CPH om de werkelozen te organi¬ seren, nadat haar invloed in de bedrijven sterk gedaald was. Politiek aktieve arbei¬ ders werden vaak als eerste ontslagen. Het WAC in Rotterdam werd belichaamd door de kommunist Gerrit van Burink, die mateloos populair v/as onder de v/erkelozen. De WSC's v/aren per stempellokaal georganiseerd en hadden een aantal taken. Naast het advies- buro werden er kollektieve akties georganiseerd zoals: verzet tegen huisuitzettingen en boedelverkoop en het organiseren van demonstraties tegen regerings- of gemeente-

1

StrydbLad der Rofcterdaneohe werkeloozen . ’l Uitgave van het WAC Adninistr.adres:

\) • <foievaars.tr_.l

ƒ f”vRO UWi HBRIG AD~

fx/T 1 f3 Da vrouwen der wer

l V ^ keloozen hebben de

v x ’ I doppen ee-* 0 -

y\ ( I ken en hebben een

O' \ \ i rnV-/ I vroimenbrlsade van

\ \ f\ Sérxlh ) ! höt VAC in het 1 *'

\ \ .Tn • (r3r J i Ten Sloepen .Op hun

\ \ f A ^ / J terrein zullen zy

\ \ r\ )■{ de agitatie voor de

SSsZ \\ \ 0Vf[ r ■ l \ verbetering v&nhet

(\ l f V-\ ‘ lot‘der werkeloozen

\ I \ \ ter hand ner:enl

ƒ • r \ \ ,\\ • ■’ \ K^n HULDE AAU SShE KRA

( / \ \ r ) ü / Ljf UI GE VK0U52N1*

/^~t{ \ \ • ( J ÏTerkloozen, spoort

/ 1 \ \ v' A CIA ja vrouwen aan,aan

V-_\ ( /W\ dit werk nee tedoen

I , [ / " / Ook je vrouw lydt

—V—4. •. onder de gevolgen

yyzZ. -~~nL j VÊtn ée werkelooshed

_-_-_.._-;-ook zy behoort

—UIT DE SERKVERSCKAEnfo} TERUG | in onze gelederen .Iaat z}r 2 ich 0 £ Dezer dagen zyn de werkeloozen , geven by onze secretari e Uit de VriezenveenBQhe oodder in C.van Eeek tOolevaarstr 1_

Hotterdaa terug gekomen .Zy hebban ____—---

twee pa and en vacantle . __ i verzoeken ieder, die straks naar

¥at hebben ze het toch goed hé? j we rkver schaf fint zal gaan , zich

ïtet 1 Febr.gaat er weer een haele ona te helden ploeg naar het Overyaelsche paral hen EU llen we dan bespre ';e: ,

! verzoeken ieder , die straks naar } 3? werkverschaffing zal gaan , zich

dys en onz.e soei’e zingen dan weer het hoogste lied uit. CndertMBSchen wordt de-è&enie er

hoe deze atryd kan en ooet worden gevoerd.

yerkver 3 ohaffln£B-slactoffer 3 ,

geen snars ninder door .Integendeel -yeoht voor ,1e belangen tezarier. n et Er heerscht by deze "warkverschaf[ ^ s t yac.

ging" een toastend,waarcee varkens _____— --------

Dissohien genoegen kunnen hscen, naar voor r^eneohen ninder geaohik ia.Hog een goeie week geleden raakten wy het geval nee,dat een arbeider by dit werk zyn knie- schyf brak^en dokter daar,keek er eohter heeleca&l niet naar on¬ en het was elleen aan de prachti¬ ge hulpvaardigheid van zyn kerk¬ raden te danken dat de r-an veilig in Rotterdara kwan.Eeerst daar: driedegan na het ongeval,werd hy behandeld .Ook in andere- opsicjitan is de toestand daar neer dan bar. Alleen fltryd kan dat verbeteren.

UIT DB 0RGAU1SATIS OP l-QBl'SDAG 12 ' DBCEiDEK HOUDT HZl ?A0 KAAR OE uOn KUISHAeRGADBRIHG DBS AVO. - 1 8 MS M 23 HGVEVIHH "1SDEÏÏ VAN ÏGT W.C PO-~-G ->AT DB DAARBY IS

EIG3N EBIAVG , ?A? DAAK EORDI ESHANDEID

Se Kameraden die niet^denken

Gy allen zult het eet re eenB zyn^- dat de werkeloozen niet voldoende denken,an in deze ernstigs tyd in het duister blyven ronddolen.

Het ¥AC stelt zich ten doel,de ver¬ spreide werkeloozen als een rassa aan een te hecht en, waard oor wy eer. rachtig leger vorren,zocrsal stede- lyk ale lendelyk,dat zooiets noodi?> is zal niec 2 nd Uwer durven tegen¬ spreken.

De Gereenteraad luistert niet naar de sten van enkelen,dit leeren de feiten.

Daaroa kareraden,door lid te worden van het UAC geeft gy blyk te durven strydébi voor je goed reoht.

Doopt niet langer te larrentaeren, "we bereiken toch niet3",ataakt hie rede, zoekt de echuld niet by een organieatie,Eaar daar wjrar zy schuilt: BY U £3LV2.

Door U als lid aan te sluiten,achou der aan schouder,zal nen ale klasao atryders van onze kapitalistiaohe zuignappen kunnen eiechen,datgene wat ona toekent.

Helpt cee kan .het TAC te naken tot‘ een rachtig groote , heohte ,op gezon ¬ de basis g eschoeide organisatie .

"DQKTBR n OP B52QBÏC BY ESN WBRKLQ05

Er noest spoedig een dokter koxen, want er waren vier kinderen ziek.

De dokter constateerden dat de kin¬ deren in hoofd 2 aak ziek werden door onvoIdoende kleeding ,

Het gaBprek dat zich nu ontspon, bracht de vrouw van de werkelooze - in de veronderstelling,dat zy nat een huisbezoeker van "Hongarbetoon in gesprek wa3.

D0KT2R: "Hoelang is je ran werkloos? VROUW: ,t 6 raendeni 11 D0KT3Rl 11 r t ia schandaligIHoevael steun kryg je?”

VROUW:“Twaalf gulden yyf en zevanti j ets en een huurbon van ■- Daarmee izoat ik net nyn itan en vyf kinderen den geheels week ceè rondspartelen. DOKTER: “Kaar dit bedrag en dan nog een huurbon,vróuw,dat is toch • zeker wal voldoende .Al kryg je er tien gulden b/ joer week,dan hebben jullie nog; niet genoeg . WAT ggqggff JULLIE Hl SR VAN VHOUSEH VAN WERKELOOZEN ?

Deze hur^ce dokter ie ELI AS en woont aan de IU.URITSD3G

mn -

SIUURT U7T BYD7AGE VOOR DB KRANT ¥ERKT 1G3 l(l

ER IS HSRK HAAR RIET VOOR VERKEtOO

—--~ 7 ” zz'J

-Sinterklaas koet in het land.De ry- ken gaan allerlei fraaie dingen voor elkaar koopen,de kinderen van de bon geoisie worden volgapropt net lekkea naar aan een groot deel der werken¬ den en aan da werkeloozen gaat dit feest vreugdeloos voorby.Hun kinde¬ ren Gogen er naar kyken,caar aanko- nen. niet I ï

Alleen—de werkeloozen nogar» nic- schien de pakjes voor de geld^rt- eera van de Heemraadsingel of Park Houwingen eanBJouwen.Dat is het “eenige genot",dat zy net Sinter¬ klaas zouden kunnen snaken.

, Ja,kunnen,ale ook by deze werkver- ' Söhaffing niet met de grofete wille kewriverd te werk gegaan J)ezer ds- ■ gen vervoegden óioh eenige werkoloo zen by de p03t on werk voor Sinter¬ klaas .Zy werden echter teruggas* stuurd.Wel kvan voor zoo l n baantje byv.in aanmerking een werkende ar-, [beider,die van deze week een nacht¬ dienst je vroeg 1 by de post .Dan kon hy overdag by zyn laar werken.

Je zou zoo zeggen»wa hebben toch een arbeidsbeurs om de werkeloozen aan wark te helpenll Ale er echter iets te verdienen valt,wordt de arbeids¬ beurs uitg 0 schakeld,Eet het gevolg hierboven gezegd. ,

VTy moeten daarom eisohen,dat al zulk vork via de arbeidsbeurs wordt uitgegeven.

En ook toont dit weer,hos noodzake lyk het is,dat de werkloozen voor hun belangen stryden tezamen net de_ werkenden .Beiden,warkloozen en wer- kenden noet begrypen,dat zy echter elkaar niet hebben te baooncurrea- ren t gaar in een front hebben te stryden tegsn het kapitalisme .

L

/'‘i yf. !)

Aan elk stempellokaal verscheen het Werkelozen Strijd Comité met zelfgeschreven en gestencilde werkelozenkranten.

■ 52

1

maatregelen. Ook hielden ze kongressen, per stad, distrikt of landelijk, waar de strategie tegen de crisispolitiek van Ruys of Colijn besproken werd. Naast politieke aktie was er aandacht voor ontspanning. Veel WSC.' s hadden een eigen lokaaltje waar kon worden gekaart, gedamd, gediskussieerd, gelezen en gepraat. In deze ontspannings- lokalen werden ook informatie- of feestavonden gehouden met optredens van proletaries variété of zangkoren. Naast de "gewone" WSC's bestond er een "Vrouwenbrigade van het WAC". Deze brigade was opgezet in een poging de vrouwen te betrekken bij de strijd. Tevens was er een "Jeugd WSC" met het blad "De Jonge Werkèlooze" die zich bezig hield met de problemen van de arbeidersjeugd. De WSC's gaven hun eigen stencils en blaadjes uit, die meestal wekelijks werden verspreid aan de stempellokalen. De namen v/aren duidelijk: de Stempelbroeder, de Strijder, de Martelput, de Stempelaar, de Paal, de Nijptang, enz. De berichten in de krantjes gingen speciaal over de crisispolitiek, het werkeloos zijn, de praktijken van MHB, de werkverschaffing en de strijd daar te¬ gen. Het ging om zelfgeschreven berichten, waar de dagbladpers geen boodschap aan had. De WSC's hebben een grote rol gespeeld in het organiseren van werkelozen en het aktievoeren tegen de Colijnpolitiek. Ook v/as het een morele opsteker voor de werkelo¬ zen, die zich nu in de rug gesteund voelden.

Kees

De CPH- had in die tijd weinig of niet Veel invloed in de bedrijven. Onder wer-. kelozen had ze ontzettend veel invloed. Men sprak toen van het "lompenproletariaat". Maar een werkeloze heeft geen vuist, die kan niks doen. Bij kan z 'n steun weigeren, maar dan pikt hij z 'n eigen. Wat kan een werkeloze doen, hij kan een keer de straat op gaan. Ja, do.n laat hij zich zien, mao.r dan wordt hij in mekaar geramd. Daar hadden ze geen moeite mee. Eén van de zwakke punten in de arbeidersbeweging toen was, dat de

-pTSlEMPf

FllAStRCfflS 15

KRISISCOMIÏB.

Orgaan van het TTiélDi Afd, Heidestraat fcrys 2 ct.

' GUMMIKNUPPELS INFIAATS VAN BROOD .1 - - ■ .

-O-0-0-o-o ••o-o-o-o-o-o-o-oo-

Dlt artikel achryf ik naar aanleiding van de j,l, gehouden wwpi rieasir^ werkeloozen demonstratie.Vat hebben wy geconstateerd ? .

Hat alle spontane.pogingen van ingrypende aard,on een beter levens¬ lot te verCrygen,worden door politie en ai1itairen .onderdrukt.En daar¬ naast zien wy.dat olie maatsóhappelyke wanverhoudingen en werelds?ha ongeroóhtighedon.op hot loYenepeil van do arbeiders en werkeloozencaesn worden net behulp van hot volk zelf in stand gehoudon.Nant kameraden» waar on‘waren or 4000 nrbeidors op de bocn'dio hun plicht aan de gemeen¬ schap dezións.tr o orden.

Kaar wat is dat vorgolokon by do 40,000 on daarnaast hun vrouwon ch kindoron?Khmorftdcn wy hobah gedemonstreerd on stolden oiéchon.Mnar, onze oischen zyn nog mar* zalf op onkolo wonden,Kor ton zy zyn fcebillykt Het zyn onze rcchton.Het zyn do rechten van allo arboidero van welke kleur dan ook,Mot die kleuron houdt non do arbeiders verdoold,Dg atryd on hot bgstaan dwingt velo nenschon 'to hnndolon in stryd Eot hun prin- oipo en gouetcn.Wy workoloozo mssa oc-ret uitgebuit en tien op straat gesnoton,'kunnen strake u'itgoEoord worden,Bogrypt dit gifidl lp do loopgraaf wil Een da kris is oplossen f 1 VofstikSon in gas kUnpen Jullie werkcloozon rollctjos cakcrs.

Dit zyn do feiten kanorndon,

Ala wy knokken tegen do hongor,dan strydon wy tovond tegon de oorlog, Want oorlogon zyn do oorzaak$n,van diopo ollondo en hongerlDo ervaring zegt gonoeg,Wy-voordon in onzo dononstratio een lcu 20 ebo»

HAO« AP VAN CHINA I

Dit land worstelt on do vrycaking.Uoar do Japanaoho imperialisten zeg gen noon,dat gebourd niot,d?ji wordt do kriels nog grootor on kunnen zy ons nlot neer uitbuiten. Maar wy workcloozon massa zeggon: Handen af yan China,I Dozo leu zen oord ons afgonomen toon wy do bourgooisio wykon introkkon.Dc beulen on hakmetfino's van Sirks hadden hior oon tocolcdig. dool nee,Ton oorsto 2 y willon die oorlog,In hot belang van hot kapitaliacK^Yürdcdigcn zy dio oorlog.Tcn twoodo zy wildon do dcEonstrati uit elkaar krygon.lIp/ir ondanks allo provo kat io'a lukto dit niot.

Dus kanetadon,gy ziot dat jc j o paraat moet maken voor do stryd.2y vil ■ Ion ons'nog diopcr trappan in do pool van sllcndc.Hoon on anoad ia voor u,gy die alloa producoordon,

Gobook aan eolidoritcits gcvool is oen treurig konmerk by de Ecosto arboidor3,mar koren op dc molen van do paras loten ven do arbeid,Daar¬ om kanoraden trots kloino Yorechillcn van wolko aard mooten uy tcrzydc zetton voor ons gCEqonaohappolyk dool.Dat ie con klaaaolooze maataohappy Daar on mot do plaats voor olko kloeeo bewusto arboldcr zyn in hot vorkc-loozon stryd Conit'e»Eoc to stryden togon dc uithongcrings cethodo vm Ruys cn consorten tegen stounvorlaging , togon hot dreigend oorloge- govoar of andoro lovcnevorsloohtoringcn.

Kot ecnhoidsfrontcyan'ondorop.Bat hot niot neer nogolyk is dat zy ons sabelhouwen gevon inplaats van brood.

JY 7IS0KCN BROOD JOf ARBEID.

‘ OP

PRQDUKTITVV IRBF.XD TKOFN VOL LOOT.

MAAR OKSH OfDTONOFN UÏTfcFNDlKG KAAR BS DIGOKLS.

Volo-koHcrAdon. hob -ik al-cons hooron zeggon, :Hior in-Nodorland

zyn zy nog zoo kwaad niet. m .

Kyk maar oons naar hot krlsiBcoaital'r • !

Ik moet tot toyn spyt zeggon,kloinburgolyko Eonsohcn.Vant kamc- radon,filantropio hoeft de zelfde eloohto eiegonaohappon als oorlogon,

' BerabrEonkt Epn, wonden, t>n* dah gèat Eon 2ielon»'

1 J’ïla.ntropip-i8-{èon Boor’t.'-opof tvoor domossen heoron uitx do . bezittende-fclaase' on ’arce canachèn in hun ressort to behoereohon on tej vornoderertvKOn diV tsgon gesprotsen wordon? Neon kano roden-dat kan nioU Tb* Ie gocn enkele-filantropie aho instelling waaraan gocn-novèrt *j bedoeling 1 kleeft,' on er gon slaatjo uit te slaan. ‘ “

Een eo o I. middel hooft,ds filantropie uitgevondon in de verkoop van bloempjes on zoódoondo_oan gold .to.komen,Het doel.hóiligt do mid¬ delen,ook in do verkoop van bloempjes.In do regol zyn het allemaal hup " echo en wufte neisjes uit da..niddoi) 3 tand dio Yoor do verkoop van dio bloenpjos worden tvangosteld^el wotcodo,dat vele notto heoren van die

Eoisjod-.bodiênd willon-woeden. ■ .

!Zouööii die bloerspjqE. vorkooht worden door.amc volkszonon,don zouden .zo villicht zoo goed als niets vorkoopoit.Doo vól en zie niet oè heeft niets "to ciakon net filantropie. *

En dan is zoo’b bloempje gemkkelyk. Mot eon bloenpjo op da borst worden volo armo nensohon,die op straat oe oen aalEOoe staan tO '-' vaohten,voorby gdloopen'zondor dat .or. potitio van hen èeriOoOh wordt.fL- ko filantropische instelling voort het devies bezuiniging.On aan die b ^ bezuiniging flink tegemoot te komen,nooten de dienatknechton dok fllah ,■ tropan menachen zyn dio niet zit vlug geïmponeerd cordon door hot ly-.'r. den van andore ito aanschouwen teneinde-zooveel ceogelyk aanvragen om s - steun of hulp van do hand to wyzun.

Vandaar het beruchte juliana-kupors-lorron ooöito.De toestand begint kritiek to ucfrdon.Knseradon tensloöts dit,alle filantropische ièstelliingen zyn dirokt of indirekt uitvloeiaolen van loondiofetal,op . do arboid gepleegd, . - ’

.. Stryd dus tegen filantropie en tegen de kapitalistische maat¬ schap py’waarvan ze het uitvloeisel is,

- 0—0 -o -o -o —o —o —o - 0-0 -o —o'—o-o—o-o -o - 0-0 - HH T IS VERBODEN . .

,.\?ettón gn regelèngen te troffen daar is handig in.

2oo' kan Eon in het stenpollokcal aan de Hoidostrrat woor obh nieuwe aankondiging lozen.n,l, :

Knr IS VTRBODSN KIKDSREN TT. BRENGEN .by het atenpolon.

Ik hob EO'afgovraag4 wat schuilt hior voor kwead in?Het zyn tooh geon honden of katten die do baol bevuilen,Is hot al zoo dat zy onze kir.dor ren golyk willen stellen mot jong vco?.

Kot blykt uit alIes.Kont by de doktor dio doot als eon veoarta,. Vraagt men on schoontjes voor kinderen rsoet nen eon vorklaring hobbon van do dokter.Vele van on9 kunnon uit orvaring sprekonjwat een Eooito hot koet 4npln.ats van klompen schoontjes to krygen.'

"Hot is begrypelyk dat do trwrkcloozo arbeider gaat gissen on ten¬ slotte zyn konklueio trokt.Zy dip heeren venschon niet dat wy Eot le¬ vende lykjcs op straat konc-n r daar dit onctiddolyk odn*aanklacht togon hun uitsprockt.Tenslotte 3yn cr ook gedwongen door deze kapiralietisoh instelling dio M.H.B. heet hun vrouwen er op yit'*te sturen,en d^.n ligt hot voor de hand dat zy hun kroost nedo aooton r.enon,naar dit vervloek te etoEpolloka-il wat vy als arbeiders ddo werkon willen al tot wal- gings toe naar do bllksou hobon gewonacht,

• ïk schryf dit tor overdenking kano iv.de n.

Werkelozen werden aangespoord om te schrijven over hun ervaringen met het Maatschap¬ pelijk Hulpbetoon en in de werkverschaffing.

S3 m

kommunisten te weinig invloed hadden in de bedrijven. Dat ze geen vuist konden maken, ze maakten wel een vuist, maar de maehtsvuist in de bedrijven hadden ze niet. Kijk, het hart van het kapitalisme ligt in de bedrijven. Zonder bedrijf geen kapitalisme. Winst komt uit het bedrijf, winst wordt gemaakt door de produktie van de arbeider.

Dus waar moet je zijn om het kapitalisme te treffen? In het hart, in het bedrijf.

Daar moet je maken dat je een maohtsfaktor bent. Dat je kan zeggen: nou stoppen we, of we nemen d.e bedrijven over in de uiteindelijke fase.

Hoe kwam het, dat de CPH niet genoeg invloed had in de bedrijven?. Was dat omdat die mensen het net iets beter hadden als de werkelozen?

Ja, ze hadden het goed beter, het verschil was erg groot, de tegenstellingen waren erg groot. Dat grote onderscheid wo.s er toen, dat werd niet alleen in het loon uitge¬ drukt. Je kreeg je kleren van het Crisiscomité, je kreeg een belastingplaatje met een gaatje, je kon zien wie er werkeloos was, hij was zichtbaar. Het was ook een groep, ze moesten elke dag bij elkaar komen, je kon ze elke dag op hetzelfde punt treffen. Daar hebben ze nu een stokje voor gestoken, door te zeggen: niet meer stempelen, van¬ uit het begrip dat het vernederend is. Maar zo is het niet, want als je mensen bij elkaar brengt, dan pralen ze met elkaar. Marx die had. het er al over: "De ontwikke¬ ling van het kapitalisme graaft z 'n eigen graf", want ze brengen o.rbeiders bij elkao.r onder één voorwaarde, onder één levensvoorwaarde, dus je krijgt een verwantschap), een lotsverbondenheid in zo'n groep en daardoor een mo.cht. Want als we samen hetzelfde denken, vormt dat gezamenlijk d.enken een machtsfaktor, een macht. En dat was dus on¬ der die werkelozen omdat ze altijd, bij elkaar kwamen en in dezelfde verhoudingen moesten leven. Dat was een faktor om revolutionair te worden, om zich te verzetten. Alleen dat verzet werd geen machtsfaktor binnen d.e maatschappij. Het Crisiscomité kwam er vanuit de kerk, vanuit het christelijk geloof, van: we moeten het didkenschap vermaatschappelijken. Dus geef ze een bus erwtensoep,. geef ze een bus vlees, geef ze goedkope groenten, dan hebben we ao.n een aantal menselijke voorwaarden voldaan. Niks in de maatschappij opgelost.

Maar nou die werkelozen, die CPH speelde daar natuurlijk wel doorheen, we riepen zé op, we organiseerden ze, er waren Werkelozen Strijd Comitees, die waren heel sterk. Wat er ook gebeurd.e: de gemeenterao.dsled.en die voor de CPH gekozen werden gingen in de gemeenteraad, die wo.ren nauw verbonden met de werkelozen. Want we hadden advies- : buro's en daardoor wisten we precies wat er leefde ond.er werkelozen. Ik zo.t zelf in zo'n WSC, zo'n adviesburo. Dat was op de Hillelo.an en op de Brede Hilledijk had je ook zo'n lokaal. Do,ar konden de werkelozen naartoe. Als zo’n man naar het WSC ging, dan wist' hij dat hij naar de komrnunisten ging. Dat was vanuit de CPH georganiseerd. Daar hoorde je dus de problemen van die mensen en wij konden dan die problemen binnen de gemeentera.ad o.o.n de orde stellen. Maar dat deden we niet zomaar. Kijk, o.ls er dan een gemeenteraadsvergadering was, dan riepen wij op om te demonstreren en om de tri¬ bune te bezetten. Dus tijdens elke gemeenteraad.svergadering, daar kon je vast op re¬ kenen, was er een demonstratie op de Coolsingel. Do.t waren een pao.r honderd of een paar duizend, mensen. De tribunes werden om de haverklap ontruimd. Met geweld, wo.nt we gingen er niet zomaar af, we ho.d.d.en spandoeken e.d, meer.

Kijk als je dus o.giteerde en je was van het WSC, en je gaf leiding, dan hadden ze een bijzondere hekel o.an je, die ambtenaren. Want jij was altijd de man die zich met alle akkefietjes bemoeide. Als er bv. bij iemand iets niet in orde was met zijn stem¬ pel, of als hij één minuut over tijd was, dan gaven ze al geen stempel meer, dan was het gesloten. Zeker iemand die aktief was, als die maar even één minuut over tijd was, dan kreeg hij geen stempel meer. Dat betekende dat je korting kreeg, dan werd er ƒ 1,75 af gehouden, van de acht gulden zoveel, dus dat was een hele knauw.

Een voorbeeld: ik rookte nooit. Ik heb nooit gerookt in mijn leven. Nou stonden we daar met drie, vierhonderd man aan zo’n stempellokaal en daar werd wel gerookt, maar het mocht niet. En nou pikte die politieagent mij er uit: "Jij hebt gerookt", hij had. ergens rook op zien gaan en hij pikte mij, maar dat kon niet, want ik had. nooit ge¬ rookt en dat wisten een hoop mensen. Daar is zo'n rel om ontstaan. Er was altijd po¬ litie in het stempellokaal. Maar toen staakten de arbeiders het stempelen. Moet je even nadenken, want als ze geen stempel hadden dan werden ze gekort en toen gingen ze in sta.king in het stempellokaal. Dat heeft een hele dag geduurd.. Dat is met geweld gegaan, want er gingen wel mensen het stempellokaal in. Ze waren natuurlijk niet al¬ lemaal 100%. Maar die dan nog wilden stempelen, die wilden het stempellokaal in. Nou dat wo.s daar een drukte van belang. De loketten werden door een heel kordon afgeslo¬ ten, niemand kon meer stempelen. Zulke dingen vonden gewoon allemaal plaats, dat was niet georganiseerd, dat was gewoon spontaan. Daarom leg ik er de nadruk op, op die

54

ORQ/\AW «v T 'J'Y.S .C

Z7@.(P S@DÜê'd.&oQpmü

ï. 5. C. E 0-R ï E KADE 4 Se c fe nhcr. _• Pt tl 8 3 dent.

■J^'-.--—-—Öeef-’Jjet kraoten^ald aan hen» die hen uit reiken'-——

Zij 4 die advies willen helten,vervoegen zich Oosterstraat' IX. Op de werkdagen

_ D insd agse e na d ag a n donderdag van 2 - 4 uur. ____

IKZ3 sn-^JSL'QUTr lg - liTT3ÜIar'ïïüs _ ^aïrneQr gij copic hebtce zorgt dit dan _ _‘ cteeda voSr op op Woensdag bij ons. __

0-“-0--*0- ‘0---0---Q -’O-O-O- o - Q ._ . 0---Q-Q-O-C-■O* - ~ 0-O

‘Rotterdam 26 Ootober 1935-

OB'a^eaPUDAAD

tQAVZ.i/,a.C,VDSDEH É ÊO tfovenber OHïS 2 CSK7,

.Werpt het eeld Vacr dozo kraht in do bue,by do uitgan# want zonder dat

w/ be talonjkan dozo krant niet verder vorsohynon,

Koppen van werkelozenkranten van de CPH.

spontaniteit, de emotionaliteit was veel groten. De betrokkenheid was veel groten dan nu. De risikoos waren ook veel minder voor die mensen. Ze waren gewend, om honger te lijden. Kijk iedereen die had. een fiets, een band kostte een ka.pitao.l, verhoudingsge¬ wijs. Als iemand, eens ergens bij vrienden of bekend.en een ba.nd. opgediept had voor z 'n fiets, of een onderdeeltje, en jij had dat niet, da.n kreeg je dat. Je hoefd.e het niet te kopen, dat kreeg je. De onderlinge solidariteit was groter. In de zomer van 1932 hadden wij nog geen kachel, maar toen het winter werd toen moesten wij natuurlijk een kachel hebben. Nou, hij kwam er, ja hoor.

"Ohö ORQAAfi" ÜI

We hebben ook een werkelozenkrant gehad en dat heette: "Ons Orgaan". Dat werd hoofd¬ zakelijk hier op zuid verspreid in een oplage van 3.000 - 3500. Dat werd voor 3 cent verkocht en als je geen geld had, dan kreeg je het gratis.Er stonden o.dvertenties in en daardoor kon het uitgegeven worden. Dat ded.en we hoofdzakelijk met buurtwinkels. Dus die winkeliers gingen we politiseren. Dan gingen we dus aangeven: "Jongens, luis¬ ter goed, als jullie die werkelozen nou niet ondersteunen, don kunnen ze niks bij je kopen. Dan maken ze schulden bij jullie en ze kunnen niks betalen." Het was toen ook o.l dat er een aantal mensen fo.illiet ging. Die kwamen allemao.l ao.n één stempellokaal terecht. Daar kreeg je dan ook een bepaalde ontwikkeling, en zij hadden dan ook weer familieleden die ook een winkeltje hadden enzovoorts. Zo werkte dat in die tijd. Daardoor kon ó.ie werkelozenkrant ontstaan. En daar kon je een heleboel d.ingen in kwijt.

In het stempellokaal was een groot plakkaat verschenen, dat als je nog vóór 1 april je bijverdiensten opgaf, die je verzwegen had, don zouden er geen maatregelen genomen worden. Nó. 1 april zouden al die a-socialen gepakt worden, want het was toch asoci¬ aal. Zo stond dat toen óp dat biljet. Daar heb ik een artikel in Ons Orgaan op ge¬ schreven: wat is asociaal? En daar heb ik een aantal dingen genoemd.: het vernietigen Van groenten, het vernietigen van levensmiddelen is a-socio.al. Mensen niet in een wo¬ ning laten wonen, mensen zonder eten zetten, asociaal. Direkteuren d.ie van achter een groot buro dergelijke leuzen opschreven, dat was asociaal. Geen rekening houden met wat er onder de werkelozen leefde, waarom die werkelozen wat bijveró.ienden, dat was a-socio.al. Nou, dat ding was verschenen en de politie nam een groot gedeelte in beslag. Wij als redaktie moesten op het hoofdgebouw komen van Maatschappelijk Hulp¬ betoon. Daar werden we gestraft met inhouding van een dag steun. Dat was niet weinig, dat was f 1,75. Ze konden niks bewijzen natuurlijk, want de schrijver werd niet ge¬ noemd. De redaktieleden kenden ze wel, dat was eenvoudig, want wij brachten die krant zelf aan de stempellokalen. Dat verscholen we ook helemaal niet hoor, dat kon trou¬ wens ook moeilijk, want al d.ie jongens die met d.e krant werkten waren jongens die el¬ ke morgen aan de stempellokalen diskussieerden.

Dat was juist zo leuk, dat stempellokaal, je had altijd een punt waar je heen kon

sa a

Een bekentenis aan, den Directeur va n M.H.

„Hij, die voor 18 April zijn tot nog toe verzwegen bijverdiensten schriftelijic bekent, zal niet worden gestraft Maar mocht na die datum ongeregeldheden worden bemerkt' dan volgen strenge maatregelen.

Zo oog eveer; mijnbeer de Directeur

• rm de inbond van de bekendmaking

die tl fn dé stempellokalen liet aaa- brengen Direct bracht ik deze tijding In- verband met het Paasfeest, dat ü bij het ontwerpen van deze Paasbood- schap moet hebben geïnspireerd.

De werklozen, die aan Uw hoede zijn toevertrouwd, mijnheer de directeur, zijn de paasdagen ingegaan, bewust van de grote zonden, die zij in het verleden op zich geladen hebben, al waren zij eerst in de veronderstelling,

dat het plakkaat een bericht bevatte, dat liet kolengeld .zou worden door- bitnakTMo deze kapde^ w*af ’sseeuw

'JmgH «dg dnsfijriéiefca* zbö dit toch ?w r «*id e _jiija 1 ^gw«*t. Ba 4 -tsoet Ü bekennen, mijnheer ae ai- ■zectear, dat velen hebben rondgelopen met de plannen om juist In deze da¬ gen nog wat te verdienen en het te verzwijgen. Maar na de bekendmaking van de maatregelen na 18 April is bij velen de schrik om het hart geslagen, ïylen kan allerlei gesprekken constate¬ ren aan de stempellokalen en men zei- de van U, mijnheer de directeur, na¬ dat het Goede Vrijdag was geweest, U nagedacht had over de rol, die Judas had gespeeld. En dat de Judas, bij de dienst van M.H. Diet meer voldoende aanbracht.

De werklozen vroegen zich af, of er geen anonieme brieven meer vol¬ doende binnenkwamen en daarom de verrader had afgedaan bij M.H.

Gij probeert het thans met de be¬ kentenis en bedreigingen met straf. Ik zag vele harde, stugge koppeD, die van ellende en zorgen waren vergrauwd, j&et aandacht lezen én aan het eind tot een masker van haat vertrekken, omdat gij dreigde met maatregelen enz. Maar ik beken U, mijnheer de direc¬ teur, dat ik, gelijk velen, niet begrijpen kan, waarom gij juist deze bekendma¬ king met die bedreiging liet brengen in de stempellokalen,. waar iedere dag die berg van ellende zich verzamelt.

Iedere dag • opnieuw deze massa

•van getob, honger èn armoede bijeea komt.

Gij wenst, dat wat verzwegen werd aan bijverdiensten, wordt opgegeven, op¬ dat uw kas zal worden versterkt en de tekorten gedekt. Maar ik wil U békennen, ik vrees voor de goede re¬ sultaten.

Wat zo.udt gij ervan denken, indien dit biljet eeas werd aangebracht ih de vele en grote bankgebouwen, die in Rotterdam aanwezig zijn. Ik meen, het zou resultaat afwerpen bij die grote groep van rijkaards, die hun millioe- nea.aan bezit verzwegen hebben aan de belastiag.c

Weet gij misschien nog hoeveel het was, dat werd achterhaald ? Het zou zeker, indien alles binnenkwam, de te¬ korten In Rotterdams kas dekken. Waar¬ om dan. hoont gij, met dit biljet, die werklozen, die iets verdienden en ’t ver¬ zwegen om aan hun kinderen wat vdedsel te verstrekken? Waarom jaagt gij' ftrist hen nog meer angst aan? Gij kcal- misschien niet de angst, die een weerloze heeft, welke zijn vrouw en klederen ziet uitteren, vertwakken, wel¬ ke *ijn gezin ziet .vervallen? Gij weet toéfa mljnbeer^de ête'., dat de. werklozen 3Q pCt. voeding te kort komen? Het . toch cijfers, officieel vastgesteld dbfel- de beten doktoren! v |Jfc-bekea U, flc heb verzwegen ver- éiaiis^m, gihfSt viê£ esdkrcü, ik heb mijn tekort aaagezuivetd. Ik heb ge¬ tracht mjjn vrouw te redden van het • ziekbed, mijn kind van de TJB.C. Ik hoopte het verval van mijn gezin te kunnen keren. Ik beken het, ik verzweeg dat ik inkomsten had, maar ik had een tekort en niet gelijk die heren, die zwegen voor de fiscus, baad ik in weelde en verbraste het in ’t buiten¬ land, het geld dat ik verzweeg.

Neen, ik vernieuwde mijn kleren, die aan flarden gingen, opdat ik net en fatsoenlijk langs de straat kon gaan. De steun is laag, U weet het. Ik ver¬ zweeg verdiensten, ik beken het schrift téiyk, wel JA, zwart op wit en toch

"z^a *aijn ünrkreu ondervoed, «fijn

voldoende wat ik verzweeg. En -gij wilt thun» gaan maatregelen, mijnheer de directeur?

Strafgevangenis, voor hen, die iets verzwijgen 1 Een hoon aan de werklo¬ zen erbij.

Ik beken U tevens mijnheer, dat ik niet zal rusten en met al mijn energie zal mede gaan werken aan ’t organi¬ seren der werklozen tot één grote macht. Ik zeg U, dat ik de werklozen zal oproepen om allen te bekennen, dat wat zij thans nog verzwijgen. Maar ik meen, Indien, zij dit doen, dan zal het snel uit zijn met de lage steunnor- men) Gij roept op tot een bekentenis mijnheer, ook ik zal oproepen tot een bekentenis van hun strijdwil, van hun wil om met elkander een streep te ha¬ len door de rekeningen en rapporten. Ik roep de werklozen op om te "strij¬ den voor een maatschappij waar Wtrk en Welvaart is. Ik roep op om hun bekentenis te voegen bij die van mij en deze in de daad om té zetten, op¬ dat het-niet alleen zal blijven bij een bekentenis, mijnheer de directeur. Dan zal het uit zijn met verzwegen verdien¬ sten en de dreigementen met straf.

En dit tot slot aan U, mijnheer, (of zijn het misschien dc heten van hoger¬ hand, de accountants, die dit aan U opdroegen om deze dreigementen uit te voeren, misschien zij, die aangewe¬ zen zijn om bij Uw Dienst bezuini¬ gingen door te voeren, in opdracht van

I Den Haag?) Al deze straffen zullen ,■ niet helpen.

I I \ Indien het geschiedt in opdracht van i'rnen Haag omdat er een tekort is in jiRotterdams kas, dan moet U mijn goorste! eens navolgen om die bekend¬ makingen te verplaatsen naar de bank¬ gebouwen.

j Bij de werklozen zal het heus niet helpen. Denkt U eens aan de dreige¬ menten, die men heeft, gedaan bij het vaststellen van de misdadigheid bij de jeugd, bij het toenemen van de zeden¬ delicten.

Dreigementen, daarmede verbetert men de toestanden niet. Daarom zul¬ len de werklozen de strijd aan moeten bladen tegen de dreigementen, tegen de verslechteringen en alle bezuinigings¬ maatregelen der huidige regering,

Betaalt

2 cent

"Ons Orgaan" 18 april 1936. Voor dit artikel werd Kees gestraft met inhouding van één dag steun.

gaan, waar je altijd, duizend of tweeduizend mensen kon treffen. Er stempelden twee¬ duizend. mensen ao.n zo'n stempellokaal, elke dag weer opnieuw, het waren alt-tg &

zelfden en je kende elkaar. Je wist: dol is een fascist, dat is een kolnol%ek., enz.

Ik stond een keer o.a.n het stempelloko.al met Geert van Oorschot, de schrijver, hij was van de OSP (Onafhankelijke Sociolistiese Partij). We stonden te diskussiëren en het

schuim stond op z'n bakkes. Af fijn, een grote ploeg volk er om heen. Ik stond do.ar dus te vertellen over fascisme en oorlog. En daar komt die politieagent aan: "Jij al¬ tijd Rijken, dat gelazer, jij altijd met dat sombere over daar komt de oorlog. Jij staat hier de mensen maar wat wijs te maken. Donder op!" Die ploeg werd uit elkaar geslagen. Laai nou diezelfd.e vent het eerste slachtoffer zijn van de duitsers op d.e Koninginnebrug. Hij hield die duitsers met zijn revolver tegen, toen ze daar uit de Maas kwamen, in mei 1940. Dat is godverdomme wat.

Wij konden daar aan die stempellokalen tamelijk veel werken door midd.el van die krant. Wij gaven elke week op z'n minst, als het kon een stencil uit van het Werke¬ lozen Strijd, Comité. Daarin bespraken we dingen. We organiseerden ook demonstraties, elke veertien dagen was er een demonstratie van werkelozen, of er was een huisuitzet- tings- of verkoopaktie. We trommelden altijd twee tot driehonderd mensen bij elkaar om zo 'n verkoping tegen te houden.

ÉènMArss AmiEö ■

Je kon als werkeloze door individueel optreden wat bereiken. Waarom? De bourgeoisie had. ao.n organisaties als het Werkelozen Strijd Comité een hekel. De autoriteiten zou¬ den het WSC nooit iets toegeven. Maar als mensen individueel aktie, agitatie voerden, dan gaf men d.aa.r sneller aan toe,. Dat kwam in wezen neer aan het onttrekken van moge¬ lijkheden aan die strijdkomitees. Als je het vanuit het menselijke vlak en niet van¬ uit het politieke vlak deed, dan bereikte je nog wat. Er waren werkelozen die met hun hele gezin naar een sjiek restaurant gingen en daar een maaltijd bestelden. Niet te groot, maar een normale, behoorlijke maaltijd. Als de kelner kwam om af te rekenen, dan zeiden ze: "Nou meneer, u kunt afrekenen met Maatschappelijk Hulpbetoon". Nou,

Coretnans en zijn gezin op de trappen van het stadhuis. Op het bord staat: Uit poli- tieken haat op straat gezet door de Samaritaan, het Christelijk gespuis, met vrouw en 6 kinderen, waar ik 13 jaar gewoond heb, zonder huurschuld. Coremans.”

dat was natuurlijk een tumult en dan moest de chef erbij komen, dan moest de direk- teur erbij komen, ze dreigden nooit met politie, want dal was voor het restaurant niet zo 'n beste reklame wanneer er politie voor de deur kwam. Maar ze beld.en natuur¬ lijk wel de sociale dienst op, hoe dat precies zat. Omdat het enkele malen eerder gebeurde, werd zo’n gevol in behandeling genomen. Don onderzochten ze waa.rom die man dat deed. Als hij voor die tijd op de klacht kwam, dan werd hij niet gehoord en niet geloofd.. Maar als hij don tot-, wat zij noemden, "zulke brutaliteiten" kwam en dat ze daardoor met de middenstand en restauranthouders in konflikt kwamen, dan gingen ze er iets aan doen. Die middenstanders zeiden don tegen die sociale dienst: "Dal mensen daartoe overgaan! Dol moet jullie dienst opvangen!" Dat was voor de sociale dienst een o.anleiding om in opspraak te komen. Ze go.ven dan toe en nomen die zaken van die

S7 1

werkelozen in behandeling. Er waren werkelozen die hun huur niet meer kond.en betalen of die prakties geen kleren meer hadd.en. Die gingen dan met hun hele gezin op de trappen van het stadhuis d.e dag en de naeht doorbrengen. Ze sliepen dan op strozak¬ ken. Ze zo.ten dan op die trappen met hun kinderen en dat was een hele trieste aanblik voor de passanten op de Coolsingel. De Coolsingel was in die tijd. een zeer druk belo¬ pen straat. Er was altijd, een soort oploop als er zoiets plaats vond, De politie pro¬ beerde dan vaak met goede woorden en met zachte dwang die mensen te verwijderen. Maar d.ie mensen waren zó wanhopig, dat ze dat allemo.a.l riskeerden en dat ze met geweld verwijderd moesten worden en daar keerde zich do.n d.e gegoeó.e burgerij tegen, die over de Coolsingel liep. En de pers bemoeide zich ermee. Dat was dan weer een aanleiding om niet in opspro.ak te komen en om aan zo'n eis van zo'n indivió.uele werkeloze tege¬ moet te komen. Dus individuele akties konden dikwijls resultaten opleveren, niet al¬ tijd, want als dat een paar keer plaats vond en zo'n werkeloze had geen gezin, dan probeerden ze hem voor gek te verklaren. Dan zeiden ze: "Die man is onhandelbaar, die moet uit de maatscho.ppij." Het is vele mailen voorgekomen dat mensen gek verklaard werden door de sociale dienst. Ze mochten ó.o,n ook niet meer aan het stempellokaal verschijnen. Ze hoefden ook zelf niet meer hun geld. af te halen, dat werd thuis ge¬ bracht. Die mensen werden geïsoleerd, want ze voelden wel dat als die mensen de kans kregen om dat te propageren, da.t het een chaos zou worden. Als alle werkelozen naar de Coolsingel, naar een restaurant zouden gaan of met hun bed daar zouden gaan lig¬ gen, dan hadden ze het niet meer in d.e hand. Dus ze probeerden d.ie mensen te isole¬ ren. En dat kon ook, omdat het individuen waren. Een massa-organisatie kan je niet isoleren.

WÊÊ DE. SOOS üü

Jan van Legden

Je had in de Marnixstraat een soos, ook voor werkelozen. Dao.r kon je gaan zitten dam¬ men, schaken, ko.arten en dat kostte 5 cent kontributie in de week. Dan had je een kóp koffie of thee voor 2 cent en een sprits voor 3 cent. Daar kwamen o.l die werkelozen zo'n beet je bij elkaar.

—- 'GRATIS ADVIES «—

Aan werklozen, die moeilijkheden hebben van verschillende aard, geeft ons Gemeenteraadslid,

D. Kloet gratis advies.

Rechter Maisoaver *

Maandag, Dinsdag en Vrijdag .van 2—4 uur in 't Clubhuis „Schaakmat", Marnixstraat No. 51. Maandag en Dinsdag van 2-r-3.3Q uur in het Advieslokaal, Mauritsstraat 6 Linker Maasoever

Dinsdag van 1.30—2-30 uur in het adviesbureau l’utschestraat 14.

Voor spoedgevallen aan de Linker Maasoever 1 kan men iederen morgen terecht van 8—9 uur V hij W. Goossenaerts. Blokweg 45. I

V

| "De Soos" oftewel clubhuis "Schaakmat" in de Marnixstraat. Vierde van links is Frans.

Lagen daar ook kranten?

Ja, hoofdzakelijk de Tribune natuurlijk. Het was eigenlijk een beetje kommunisties.

Ik ben nooit lid geweest van de kormunistiese partij, maar ik ben altijd links ge¬ weest, klaar afgelopen. Dat heb ik van huis uit meegekregen schijnbaar. Die soos was opgezet door d.e CPU, Jehadtoendestijds Gerrit van Burink en Paul de Groot en je had. hier het Verkooplokaal op de Goudsesingel. Als daar Gerrit van Burink of Paul de Groot kwam, dan werd er flink gejensd. Dan werd het nog wel eens naar buiten met . rooie koppen en dan hadden ze nog wel een paar dozijn politieagenten in elkaar willen slaan, zo opgejuind. waren ze dan. Tijdens de verkiezingen, don had je daar op het hoekie van de Marnixstraat dat koffiehuis, dan kon je daar kalk halen of verf en dan ging je in Crooswijk op de straten lopen schilderen.

Sympatiseerden veel mensen in Crooswijk met de CPH?

Hier in Crooswijk? Nou, hier waren -de meesten van Rotterdam kan ge wel zeggen, In de Rusthoflaan had je een stemlokaal, daar stonden dan het aantal stemmen van de CPH en van de SDAP. Ik heb op zo 'n school nog wel eens staan turven voor de CPH. Dat bracht je da.n naar dat zo.oltje in de Marnixstraat en do.n wisten ze precies hoeveel stemmen ze hadden. Maar de meeste stemmen kwamen hier allemaal uit Crooswijk, Uit de Couwael- straat kwamen er altijd een hoop en hier uit d.e Hoogewerffstraal en de Isaö.c Hubert- straat, daar kwamen haast altijd de meeste stemmen voor de CPH uit. Ook in Zuid., ós Afrikaanderbuurt noemden we d.a.t, daar ho.d je precies zo'n zelfde soort buurt als hier in Crooswijk. Die hingen ook allemaal aan mekaar, iedereen kon iedereen.

Vanuit d.ie soos hadden we ook nog een voetbalkluppie, ARS, All Round Sportma.n, noem¬ den we dat. Ja, we zaten daar te dammen en te kaarten en te voetballen, toen d.achten we: "Ja, hoe moeten we dat ploegie noemen? Nou ARS, d.e All Round Sportman." Op het Land van Hoboken speelden al die werkelozen-ploegen tegen elkaar. Werkeloze bouwvak¬ kers hadden ook een ploegie opgericht en dat heette: BVA, Bouw Vak Arbeiders,

Annie en Frans

Frans: We hadden een werkelozensoos vo.n de Communistiese Partij. Dat was een diskus- sielokaaltje in de Marnixstraat. Daar kon je voor 2 cent een kop koffie krijgen. Je moest om de beurt, ieder op een dag, koffie zetten, schoonhouden enz. Je had dan het beheer over dat zaaltje, We huurden dat lokaaltje gewoon. Het was vroeger een smede¬ rij geweest en die was over de kop gegaan. Wij hebben toen dat zaaltje helemao.1 op¬ geknapt, stoelen en banken erin gezet en tafels, een buffet je gemaakt en een koffie¬ ketel. Daar zaten we te diskussiëren en te kaarten. En 's avonds, als er wat voor de vrouwen was, dan werd dat bekend gemaakt. Dat Wo.s zo in '34/ '25,

We hadden in die soos ook wel eens avonden met sprekers, maar je kon niks betalen. Je kon geen mensen huren om voor jou te komen spreken. Dat werd altijd, gratis ged.ao.n.

Net als die professor, die man maakte zijn propaganda weer kenbaar onder d.e vrouwen, om geen kind.eren te nemen. Dat was toendertijd d.e Neo-Malthusiaanse Bond, dat is nu de NVSH. Dan zat je te luisteren en da.n dacht je: "Nou, die man durft nogal wat te zeggen". Nou praten ze openlijk over sex, maar dat werd toen niet gedaan. Een soort taboe lag er geloof ik op.

Keek u daar wel van op, toen hij dat allemaal zei?

Ja, inderdaad ja. Nou was ik niet zo erg verlegen, maar je had erbij die schaamden d'r eigen gewoon ervoor.

Annie: Ze vonden het gewoon gek. Stel dal je naar zo'n Bond gaal.

Werden dingen als het pessarium aanbevolen?

c Ta, door die Mo.lthusio.anse Bond werd het gezegd. Een heleboel vrouwen gingen er naar toe. Dol was op de Heemraadssingel. Toen die professor kwam pralen zei hij: "Willen jullie nou wel grao,g die kinderen?" Toen zeiden die vrouwen: "Ja, ja,..." Hij zei: "Jullie willen niet allemaal gro.ag die kind.eren hebben, wo.nt het is, dol het zo gaat. Maar vertel nou eens eerlijk of je ze allemaal zo graag wil hebben." "Nee", zeiden sommige vrouwen natuurlijk. Hij zei: "Jullie vrouwen benne zo dom, in Frankrijk benne er 23 ministers en die hebben bij mekaar 21 kinderen. Dus wo.o.rom nemen jullie dan zo’n hoop kinderen?" Dat kon ik maar steeds niet vergeten. Maar ja, vroeger was je niet zo vrij in je opvattingen als nou. Toen gaf die professor die adressen om nao.r toe te gaan. Er waren ook mannen bij. En het heeft heus wel geholpen. Want ik weet dal mijn zus er naar toe is gego.o,n en nog een paar uit de buurt benne er naar toe gegaan. Maar verder werd er niet over gepraat. Nee, dol was altijd maar beperkt, want je moest al moeite doen om zo'n professor bij je in de buurt te krijgen, dol . voel je wel. Dol was al een hele overwinning in die tijd. En dan nog bij zo'n kleine afdeling als bij ons. Het was maar een kleine afdeling ó.ie van Crooswijk.

Hoeveel kwamen er dan op zo'n avond?

Ik denk dat er wel minstens honderd waren, mannen en vrouwen . Het waren meestal de¬ zelfde mensen, dezelfde kerngroep. Het waren niet allemaal kommunistiese vrouwen. Er kwamen ook anderen. Die werden ook gewaarschuwd of ze wilden luisteren. Als je die blaadjes had, ging je ze deur aan deur verspreiden door heel Crooswijk.

Hoe was het bij u thuis?

Mijn moeder heeft twaalf kinderen gehad, maar ik heb ze nooit in verwachting zien lopen en wo.o.r het gebeurd, is weet ik nou nog niet. We hadden in d.e Warmoezierstraat één kamer. Daar had mijn vader van een hangkast een bedstee gemaakt. Dan sliepen er drie boven en drie beneden, en een schotje er tussen en daar sliepen mijn vader en moeder. Mo.ar als je nou vraagt: "Hoe hebben ze dat geflikt?" dan weet ik het nog niet hoor! Ik heb mijn vo.der en moed.er zich nog nooit zien wassen of zo. Dat deden die

Een 1 mei-demonstratie van de CPH in 1933 of ‘34. De stoet loopt hier door de Stielt- jesstraat. De vrouw rechtsvooraan is Annie.

mensen aVlemaat zó stiekum, en dan hadden we maan één kamertje, .waan we met z 'n alten dn woonden. Ik had verkering met m'n man, maar je hoeft niet te geloven dat ik in m'n onderjurk in huis mocht lopen als m'n vrijer er was.

Frans: Ze was ziek en ik liep achtermekaar naar haar toe en ik gaf ze een zoen, dat mocht niet! Als we 's avonds in de gang stonden, werd aan het touw d.e deur open ge¬ trokken. Zo zijn we groot gebracht.

Annie: Die mensen van onze leeftijd, hebben ook maar twee kinderen, want ga. m'n eigen broers maar na, die nd mij komen hebben o.llemaa.1 mao.r één of twee kinderen, maar die er boven zijn, hebben er allemaal weer zes. In de tijd dat wij verkering hadden kreeg je die kinderbeperking. Toen is d.e partij er achteraan gegaan om zo'n professor op de afdelingen te krijgen. Ook door de overheid werd die kinderbeperking gepropageerd. Er waren er veel te veel natuurlijk. Mijn moeder zei altijd.: "Een vrouw is gek als ze twaalf kinderen neemt". En tegen me vader zei ze altijd: "Als ge een hekel ao.n je vrouw hebt geef je ze maar twaalf kinderen." Die mensen waren slaaf tot o.an hun doodskist toe.

"WORDT WAC.' E.R" ™

Arend, van Brugge

Het WAC had politiek niet zoveel te betekenen. Het waven niet de intelligentste, men¬ sen, nee, dat kan ik nou niet zeggen. Een behoorlijke arbeider zat daar niet bij. Het was gewoon voor keet te maken. Vooral die Gerrit van Burink was er op uit. Die was van het WAC. Ja, het bracht natuurlijk niks op, want er was niks. Het was een beetje herrie schoppen en op hun lazerij krijgen. Daar voelde ik m'n eigen te goed voor. Ik wil wel ruzie zoeken met d.ie gasten, maar dan moet ik ook een mitrailleur hebben, an¬ ders heb het geen nut.

Henk Bruintjes

In de tijd dat ik bij het Werkelozen Agitatie Comité zat, had ik eens een keer een handkar beschilderd. Het was een handkar en d.o.ar hadden ze een bord opgemaakt, zo'n schuin bord. Daar moest ik op schrijven: een kapitalist verdiende dó.t en dat en een werkeloze moest daar mao.r van rond zien te komen. Ik weet nog goed., aan de ene kant stond, een kapitalist met een grote geldzak en aan de andere kant een tekening van d.e

i go

ouwe Hahn. Die had in de Notenkraker gestaan. En daarop stond een proletaries figuur in de hoek van de kamer. Eet waren een man, een vrouw en twee kinderen, en daar kwam de honger de kamer binnen. Dat d.ing heb ik groot erop geschilderd, naast die geldzak. Aan de andere kant stonden de lonen en uitkeringen waarvan een arbeiders gezin rond

ü Prent van Henk Bruintjes uit 1929.

moest zien te komen. Met die wagen zijn ze 's middags gaan rijden, die werkelozen, want ze hadden toch niks anders te doen. De politie liep toendertijd nog met een helm en een sabel. Er zijn toen twee agenten gekomen en die zeiden: "Dat gaa.t niet met die worgen, die nemen we in beslag, die moet je brengen nao.r het Haagseveer”.

En toen zeiden die werkelozen: "Doet het zelf maar". Ja, één van die agenten ts achter die wagen gaan lopen duwen en dat was een reuze succes. Dat ding door die stad, met die agent er achter. En d,ie werkelozen liepen op een afstandje er achter. Eet werd. een soort optocht, iedereen keek er naar. En d.at wo.s wel leuk. Omdat het zo mooi was, zeiden ze erg officieel tegen me: dat ik het lidmaatschap kreeg vo.n de partij. Dat kreeg ik kado.

HM DE ALGEMEne. WURKLOZEMÖOhD M

In 1930 was een poging gedaan door het NAS om te komen tot een werkeLozenorganisatie, dat lukte toen niet. Later werden er, op initiatief van Ab Menist, spreekuren geor¬ ganiseerd voor werkelozen o.a. in het PAS—gebouw in de Maasstraat. De toeloop was enorm en voor de PAS-mensen nauwelijks bij te houden. In 1936 werd door het NAS samen met de Revolutionaire Socialistiese Arbeiders Partij (RSAP) de Algemene Werkelozen- bond opgericht. Die telde al snel enige duizenden leden. Ab Menist bracht de proble¬ men van de werkelozen ter sprake in de gemeenteraadsvergaderingen, soms met succes.

De AWB bracht een 14-daags blad uit "Recht Voor Allen". Dit blad verscheen in een op¬ lage van enkele duizenden.

Tinus en Eenny de Winter

Tinus: De Algemene Werkelozen Bond. (AWB) is halverwege de jaren dertig gesticht. Die heeft een paar duizend leden geteld. De bond werd gesticht door Ab Menist. Ab Menist was daar natuurlijk een goeie man voor want hij zat in de gemeenteraad en als gemeen¬ teraadslid. kon je altijd veel meer vragen stellen, kon je veel meer gedaan krijgen, dus dat je zaak behandeld werd, dan wanneer je gewoon als organisatie komt. Dus hier was werkelijk een leuke samenwerking tussen het NAS en AWB. Als het PAS een bepaald geval had, dat behandeld moest worden, dan kon de AWB do.t doen. De AWB had een zeer suggestieve krant: "Recht Voor Allen". Er waren een hele hoop mensen die eigenlijk buiten de partij en het NAS stonden, die werden dan door de AWB opgevangen. De kro.nt werd aan de stempellokalen verkocht voor 1 cent per stuk. Je kon ook terecht met je problemen. De mensen kwamen dan op het spreekuur, maar dat spreekuur werd op den duur vijf do.gen per week. Dat zat in d.e Maasstraat in het PAS-gebouw.

Gerrit van Burink is ook nog lid van de RSP geweest, dat was in '30/'31. Als CP'er had. hij een tamelijk groot kontakt met de werkelozen, omdat hij in de gemeenteraad zat. Hij zat er al jaren in en daar heeft hij veel werk van gemaakt, van die werke -

! Q1 B

lozen. Hij was erg opstandig en hij was brutaal genoeg om zieh in de gemeenteraad te laten gelden. Rij had altijd een groot aantal werkelozen rond zich. Hij kreeg bij de verkiezingen dikwijls tamelijk veel stemmen. Toen Wijnkoop weer terugging no.o.r de CPH is hij niet meegegaan en is naar de ESP gekomen. Toen kwamen de verkiezingen en gold. de kwestie: wie moet er nummero één staan? Toen heeft Menist gezegd: "Het enige dat wij kunnen doen dat is hem bovenaan zetten" Menist stond nummero twee, en toen kwa¬ men ze er allebei in. Hij was heel populair.

EXTRA NUMMER

CHT m Alt

VOOfi VERKERSI

t voor wmiozen

m

ORGAAN VAN DE ALGEMENE WERKLOZENBOND

,* Redactie, Administatie, Secretariaat:

'y

Maasstraat 1b, Rotterdam Tel. 55457-

De worgende greep.

De nieuwe aanval op de werklozen.

Geld is in onze maatschappij alles. geld, geld en nog cen3 geld. dat is het parool van de bezittende klasse. Geld verxameleü. geld verkrijgen, geld opeenhopen. kapitaalbezit groter maken, dat alles uitsluitend geperst wordt uit het proletariaat O! proletariërs werken of wetkloos zijn, hun bestaan heeft voor het kapitalisme slechts waarde zolang cr nog aan hun voMiend kan woiden. hetzij in dc bedrijven door het verstrekken van ar¬ beidskracht. hetzij buiten de bedrijven de werklozen die als middel worden gebruikt om de lonen te drukken.

He: kapitalisme heeft een natuurlijke be¬ hoefte aan werklozen. Het leger der werklo¬ zen is echter te groot. Het kapitalisme weet cr geen raad mee, het ergste van alles is dat het voor het kapitalisme onproductief is, geld kost. geld dat het kapitalisme rich liever zou besparen, geld dat de bezitters, de uitbuiters bever in fuift brandkasten zouden bergen.

Dc meer dan vierhonderdduizend werklo¬ zen bier ut dit land moeten nu eenmaal met hun gezinnen ook leven. Maar de bezittende klasse gunt de werklozen die voor het stelsel geen nut meer af werpen, geen leven. Ze 2 ijn een overbodige hoeveelheid geworden, re zouden ze graag met een aalmoes willen of schepen, ja met nog minder, want als de werkloze verrekte van de honger dan zou dat een besparing brengen.

Het kapitalisme is eon stelsel van roof.

Schril zijn de tegen;tellingen in onre maat¬ schappij. Aan de ene kant weelde, luie, de meest geraffineerde pronk, villa's, die gelijk paleizen lijn voor de bourgeoisie, krotten, stinkholen voor dc meest vertrapte arbeider. Heerlijke lekkernijen, uitgezóchte spijzen, aangename dranken in overvloed voor de kleine groep van bezitters, oud brood, ver¬ droogde korsten voor de loonslaven, voor het verdrukte proletariaat

Zo leeft de bourgeoisie.

Zo leeft de arbeidersklasse.

Het kapitalisme kweekt haat.

Het kapitalisme kweekt 2 ijn -eigen dood¬ gravers.

Bittere haat

leeft in ons bij het beoordelen van de nieuwe plannen van de regering Colijn ten opzichte van de werklozen. Colijn is aan het einde van zijn 4-jarige parlementaire-rit. De Kamer¬

verkiezingen zijn in, aantocht. Hij vacht de uitspraak van dc verkiezingen, niet pi. Inte¬ gendeel, hg heeft er behoefte aan on de re- actionnairen in dit land te tonen, dat hij hun beste vertegenwoordiger Is, dat hij uitnemend begrijpt welke behoeften de bezittende klasse in dit land heeft.

Werklozen worden gesard, werklozen wor¬ den getrapt. Steeds maar minder steun aan de werklozen, dat Is het parool van de rege¬ ring- Colijn.

De afschaffing van de huurtoesïag

2 a! de bezittende klasse alleen in Rotterdam een voordeel brengen van' ƒ20.000.--per week. Twintigduizend gulden, het Is Yoor de bourgeoisie om-te smullen. Twintigduizend gulden zullen alleen door intrekking van de buurtoeslag uit de 2 akken van de werklozen worden gehaald.

Maat het Is niet het enigste dat men de

Zie r<rvclj pi^ir-A 1.

Henny: Regelmatig riepen we de mensen op om te demonstreren op de Coolsingel. Die demonstraties wo.ren vaak voor meer steun. We hielden ook akties in het bedrijf. Zo is er nog eens een aktie geweest in de oude Bijenkorf. Toen gingen we met z ’n allen naar boven, naar het restaurant, om daar iets te gebruiken. We zaten daar aan een ta¬ feltje en dan riepen we: "Hé, heb je gehoord van die loonsverlaging hier?" En dan zat er al een rechercheur in je nek. Mijn man is al die trappen afgeslagen, maar dat was een goeie aktie.

We gingen demonstreren als je weer een kwartje minder steun kreeg. Dan had je ƒ 10,25 en dan ging er een kwartje af. We hadden do.n ook demonstraties op d,e Goudsesingel bij

■ 92 I

d.ie martkramen, dan kon de politie niet zo rauzen. Je werd verrot geslagen toen, van¬ uit die zijspannen. Op de Coolsingel vluchtten we in de Passage en dan had je zo 'n grote trap tot op de Coolsingel, hij de fontein. Maar daar keken ze niet naar, ze kwamen zo met hun motor-met-zijspan die hele trap af. Hoe dat ging, dat snap je niet. Ze waren door het dolle heen, ze hadden zo'n lange lat. Die demonstraties werden, net als nu, uit elkao.r geslagen. Alleen is het nu nog veel gewelddadiger d.an d.ie ME.

De werkelozenhond deed wel veel voor mensen persoonlijk. Want je werd overal op ge¬ kort en je moest twee keer per dag stempelen, vergeet dat ook niet. Je werd achterna gezeten tot en met. Ze vonden dat ik niet genoeg thuis was en dan vroegen ze: "Waar ben je altijd?" en dan zei ik: "Ik loop op de mart, wo.nt ik kan van die tien gulden niet leven en dus moet ik kijken waar het het goedkoopste is," Maar ik was vaak bij mijn ouders. Ik moest helemaal nao.r het westen om zeven pond reuzel te halen, als het maar goedkoop was. De koffie moest je halen in de Westerhaanstraat, zeven pond voor ƒ 1,10. Dat moest je allemaal doen, maar trammen kon je niet, dan gingen we lek¬ ker lopen. Toen had hij ook nog de brutaliteit om wat te zeggen en toen zei ik: "Je moet maar blij zijn dat wij zonder werk zitten, want daardoor heb jij een baan!"

Maar het was wel brutaal wat ze deden hoor. Wij aten dinsdag bij zijn ouders en zon¬ dags kregen we wat van mijn ouders, anders hadden we er-misschien geeneens meer ge¬ weest, wo.nt we kónd.en er niet eens van leven, We hadden ƒ 4,60 huur van ƒ 10,— steun. Wat overbleef, daar moest je alles van doen.

Propaganda-kar van de RSAP. De kar stelt een schoolklas voor. Het kapitaal staat voor het bord en de burgerlijke partijen zitten in de banken. Als de kar reed, knikten de hoofden ja.

Het werkelozenverzet v/as vaak heftig, eenvoudigweg omdat de mensen ten einde raad v/a¬ ren. Ook de politieke organisaties konden 't soms maar net in de hand houden. De po- litieterreur en de vernederingen door MHB riepen zulke haatgevoelens op, dat het vaak tot felle gevechten kwam tussen knuppelaars en steuntrekkers.

Op 15 december 1932 probeerde een groep werkelozen een demonstratie te vormen na een vergadering van de Centralen Raad van Adviescommissies der Werkeloozen in het Ver- kooplokaal op de Goudsesingel. De politie wilde er een einde aan maken en begon te rammelen. Inspekteur K.F.van der Wilt van de bereden brigade reed te paard de werke¬ lozen tegemoet. Hij was niet erg geliefd onder de arbeiders en er knalde een schot. Van der Wilt stortte van z'n paard en bleef gewond door een schot in de nierstreek op de keien liggen. Er ontstond paniek en er werden wilde charges uitgevoerd. Het pis¬ tool werd teruggevonden in het raamkozijn van een café. De dader is nooit gepakt. Er gingen geruchten dat het een provokatie was van de kant van de politie, omdat na de

93 m

aanslag flink werd huisgehouden in 't linkse kamp in Rotterdam. Er werden arrestaties verricht en huiszoekingen gedaan. Of de politie van der Wilt heeft willen opofferen tijdens een provokatie blijft de vraag.

DE WERKVERSCHAFFING

Jan van Leyden

Dan had je Kiev ook nog dat heette de werkverschaffing. Dan werd je voor 14 dagen weggestuurd, dat ging van rijkswege. Ik heb nog een broer geho.d en die moest dan 14 dagen naar Giethoorn. Mijn broer Piet had don in ieder geval twee tientjes, één en twintig gulden, maar dan was hij wel 14 dagen van huis. Maar ja, dan hadden ze na¬ tuurlijk wel d.e mo.zzel dat ze daar konden eten en slapen. Dus had die vrouw hier uit¬ eindelijk die twintig of twee en twintig gulden voor zichzelf. Alleen het reisgeld, of dat betaald, werd, dat weet ik niet.

"Slavernij in Holland" oftewel de werkverschaffing. Een middel om de gevolgen van de werkeloosheid te bestrijden was de verplichte tewerkstelling van werkelozen. Het be¬ leid in Rotterdam inzake de werkverschaffing ging van de volgende standpunten uit:

1. Het tegengaan van het demoraliserende nietsdoen van de v/erkelozen door hen zinnig werk te laten verrichten.

2. Het verhogen van de koopkracht van de werkelozen door de lonen in de werkverschaf¬ fing hoger te stellen dan de steunuitkeringen (maar lager dan in het bedrijfsleven, anders zou de prikkel om v/eer gewoon werk te zoeken ontbreken).

3. Het testen van de werkelozen op werkwilligheid, om zo de beroepswerkelozen te se-

■ g4

lekteren.

4, Het tot stand brengen van nuttige openbare werken op goedkope wijze.

Er waren twee soorten werkverschaffing: de Rijkswerkverschaffing en de Gemeentelijke werkverschaffing. De eerste bestond al sinds 1928. Rotterdammers werden gedeporteerd naar de werkkampen in Drente en Overijssel, ook wel "het Moeras". Daar moesten ze woeste gronden ontginnen. In feite werden grote natuurgebieden vernietigd ten bate van de Nederlandse Heide Maatschappij, een organisatie van grootgrondbezitters. Verder werden er kanalen gegraven en de loop van riviertjes werd verbeterd. De arbeiders bleven 14 dagen in werkkampen, die bestonden uit een rij houten barakken. De disci¬ pline was streng en het werk verschrikkelijk zwaar. De betaling was lucratief want er werd per meter, per boomstronk, per omgezette kub grond uitbetaald en daar werd nogal eens de hand mee gelicht. De tarieven v/aren laag. Als je in een "slechte" ploeg zat, verdiende je nauwelijks meer dan een steunuitkering. Vanwege deze slechte werkomstan¬ digheden vonden er een aantal stakingen plaats. De stakers werden stevig aangepakt en voor weken uitgesloten van steun.

In Rotterdam was er ook een Gemeentelijke werkverschaffing, die werd in 1932 opnieuw ingesteld nadat er in 1928 mee gestopt was o.a. wegens het ontbreken van werkobjek- ten. De Gemeentelijke- was iets aangenamer dan de Rijkswerkverschaffing. Je kon iede¬ re dag naar huis. Verder v/as er nauwelijks verschil, het werk bestond uit graven en spitten. Projekten waren: het Pleinwëgprojekt, het plan ter verbreding van de verbin¬ dingsweg in Pernis en het plan ter ophoging van straten. Het bekendst is waarschijn¬ lijk de aanleg van het Kralingse Bos door werkelozen in Rotterdam.

Rinus Goedhart

Ik moest naar de werkverschaffing en omdat ik lid van de AJC was, ben ik naar de Paasheuvel gestuurdl. Ja, daar heb ik gewerkt toendertijd, voor een rijksdaalder in de week. Dat waren do.n je zakcenten voor een happie eten. En heel de nederla.ndse werke¬ loze jeugd was daar vertegenwoordigd. En nou komt het verhaal, wie komt daar met au¬ toriteiten, staat hij op zo’n dijk hè. En dl die jongens aan het graven en het spit¬ ten: Koos Vorrink. Of hij zo uit Lond.en is komen vliegen, met een prachtig mooi kos¬ tuum aan, maatpak. Toen zei ik nog tegen mijn kollega: "Kijk nou toch god.verdorme eens, daar staat notabene Koos Vorrink". Adrie Vorrink was er altijd, want die woonde daar. Maar Koos Vorrink kworn daar eens even met de autoriteiten, die liet d.e autori¬ teiten eens zien wat hij allemaal in zijn macht had. De jeugd samen bund.elen in die werkverschaffing, daar kwam het op neer. Want we waren gewoon slaven toen, slaaf was je. Wij sliepen op zolders daar op de Paasheuvel, 's morgens om zeven uur moest je beginnen en d.e rest bracht je door in die barakken.

Wat moest u voor v/erk doen?

Grondwerk, bomen rooien en die broekstukken uit de grond gra.ven. Vijvers aanleggen, taluds maken, dat heb ik allemaal gedaan. Daar ben ik nou nog goed in toevallig. Ta¬ luds molken, daar ben ik goed in, tuin aanleggen dat ken ik prima. Nou dan zat ik daar zo’n hele winter, scharrelde ik daar door. In het voorgaan kwam ik weer terug en dan ging ik naar mijn kostvrouw. Ik ho.d dan van d.ie paar centjes ook nog wo.t gespaard, want ik kocht daar alleen maar een aanzichtkaartje, om naar mijn beste mensen te stu¬ ren, om iets van me te lolen horen. Twee centen een postzegel of twee en een halve cent.

Kees

De mensen die aktief wa.ren in de arbeidersbeweging, probeerd.en ze naar d.e werkver¬ schaffing te sturen. Met twee motieven, ten eerste dat ze ze dan hier kwijt waren in de stad en in de tweede plaats als hij dan recalcitrant zou worden in de werkver¬ schaffing, konden ze hem daarvoor straffen. Het werd dikwijls als strafmaatregel ge¬ bruikt. De Heide Maatschappij was toen een hele belangrijke maatschappij, die gebruik maakte van haa.r bezittingen. De Heide Maatschappij, die hoofdzakelijk opgericht was door grootgrondbezitters, die in samenwerking met het Rijk grote delen van Nederland, in het oosten bv. in Overijssel en Drente de veengevieden e.d. liet omtoveren door werkelozen voor een prikkie in goeie weidegrond en goeie bouwgrond. Daar hebben ze ontzettend veel aan verdiend en vandaa.r dat die Heide Maatschappij zo ontzettend groot is geworden.

Maar binnen die werkverschaffing werd een stuk klassenstrijd gevoerd., aan de ene kant tegen de regering en aan d.e andere kant tegen de grootgrondbezitters. Het'was natuur-- lijk ook zo, da.t mensen die uit de grote steden kwamen met hun handjes verkeerd, ston- - den ten opzichte van het werk in die polders. Maar dan hadden ze dus mensen uit dol landschap, uit die omgeving, arme boeren en arme dagloners, die hadden ze d.o.ar tot chef of voormo.n gemaakt. Die moesten do.n aangeven hoe d.ie rotterdammers, die dol werk

9b m

niet konden, hoe ze dat moesten doen. Daar ontstonden natuurlijk al konflikten, al¬ leen al omdat die mensen uit de grote stad kwamen, een andere kuituur_ en een and.ere opvoeding had.den dan d.ie mensen d.ie uit d.ie omgeving, uit die veendorpen kwamen, Die kwamen nooit in aanraking, of maakte nooit kennis met een aantal dingen uit de stad.. Ze werden bang gemaakt: het zijn allemaal kommunisten en soeialisten die hier naartoe komen, het liefst geen kontakt. Het was ontzettend moeilijk om juist met die bevol¬ king uit d.ie dorpen kontakt te krijgen. De kommunisten en andere linkse mensen hebben juist altijd geprobeerd om ook met d.ie boeren en met die plattelandsbevolking kontak- ten te leggen. Dat hebben ze altijd vermeden. Die kampen stonden ook niet bij die dorpen, maar altijd midden in het landschap, heel ver weg met weinig mogelijkheden tot kontakt. In zo’n kamp gingen 600 tot 800 man. Die bleven daar 14 dagen en waren hele¬ maal op zo’n kamp aangewezen. In de buurt Was meestol ook een marechausseekazerne. Alle konfliktstof die er lag werd regelmatig tot een explosie gebracht. Dat ging om een strijd om een paar centen. Je kreeg bv, per kub verzette grond een bepaald be¬ drag. Dat was heel geraffineerd in elkaar gezet. Voor het aanta.1 meters Wat je moest lopen over een plank, kreeg je één of twee centen per kub meer. De diepte van cfe , zwarte grond of de diepte va.n de rode grond, of het was oergrond, dan kreeg je één of twee centen meer. Meer struiken in de grond, dan kreeg je voor zo ’n struik een be¬ paald bedrag. Als je dus zo'n struik had uitgegraven dan stond, daar een bepaoXd be- drag voor. Al deze dingen opzich waren twistpunten, die dan over de rug van de man die daar leiding moest geven, werden uitgevochten. Die ma.n moest dat land opmeten, wat jij bewerkt had en dan kwamen daar strijdvragen over. Don ging het over hele, mi¬ nieme bedragen, maar die voor die arbeiders uit Rotterdam toch wel heel belangrijk Waren. Als je een uitkering kreeg van twaalf, d.ertien gulden voor een huisgezin en je moest dan 14 dagen van huis, je vrouw en kinderen o.chterlo.ten in Rotterdam, met alle opvoedingsproblemen d.ie ó.ao.r don bijhoorden, met alle narigheid. Die vrouw stond, voor haar eigen problemen, 14 dagen lang. Jij zo.t daar en je had nergens kontakten mee. En daar vandaan ontstonden al spanningen. Het was een mannengemeenschap. Er waren alleen mannen en dat gaf opzich ook al problemen. Het belangrijkse was no.tuurlijk die loon- geschiedenis. Er waren natuurlijk arbeiders die trachtten aan die werkverschaffing te ontkomen. Er waren veel zieken, ik weet niet of jullie het weten,- maar in die jaren was tbc nog één van d.e meest grote volksziektes. Onder werkelozen was d.ie tbc natuur¬ lijk heel erg verbreid, door dat zware werk wat ze niet gewend waren. Kappers die werkeloos wo.ren, kleermakers en kantoorbedienden d.ie werkeloos waren, moesten achter een kruiwagen met een paar grote klossen van schoenen of klompen aan. Met schoppen in het veen en hand.en die door het veenwoler, van dat verzuurde water waar die mee in aanraking kwam, kloven in zijn handen kreeg. Hij moest dan met d.ie schop in dat veen gao.n werken.

Er ontstonden dan ook regelmatig stakingen. Die stakingen werden niet geaccepteerd en er werd.en dikwijls een aantal, of een grote ploeg, naar huis gestuurd. Die werden don zond.er steun gezet. Je kreeg dan dus geen steun en na een aantal weken kreeg je straf¬ st eun. Je werd tamelijk zwaar gestraft en het waren maatregelen die er niet om logen. Dat was heel fel en heel hard. Daar vandaan dat ik ook vertelde dat er op de Hoog¬ straat in Rotterdam altijd, demonstraties waren bij Maatschappelijk Hulp Betoon. De politie trad daar kro.chtda.dig op. Het optreden van de ME is natuurlijk nu wel erg, maar toen konden ze er ook wat van. Ze hadden motoren waarmee ze op je inred.en en ze hadden ook paarden waarvan ze gebruik maakten met een hele lange karwats. Do.n sloegen ze die werkelozen uit mekaar op die Hoogstraat. Dat was op d.e hoek van ó.e St. Jan¬ straat, daar was Ter Meulen en daarnaast was een oud ziekenhuis. Daar had toen Maat¬ schappelijk Hulp Betoon zitting. Aanvankelijk had, je het op het Achterklooster, dat was ook een oud gebouw van de geneeskund.ige dienst.

Er werden ook werkelozen over de grens gestuurd om te gaan werken in de wapenfabrie¬ ken van Hitler. Als je om principiële redenen weigerde, werd je zonder steun gezet.

Er was werk, het ging er niet om wat voor werk er was, dat interesseerde d.eze auto¬ riteiten niet. Daar zijn veel slachtoffers bij gevallen, mensen die dan zonder steun. kwamen te zitten. Die arbeiders werden dan door ons ondersteund. Je kan zeggen dat in de jaren '34/ '35/ '36 die solidariteit op gang kwam. De Internationale Arbeiders Hulp heeft daar dus ook zijn diensten bewezen. Ze kregen dan levensmiddelen zodat ze in leven konden blijven. Levensmiddelen konden gemakkelijker opgehaold worden dan geld, bv. bij boeren en winkeliers. Dat ho.d. een tweeled.ig doel: aan de ene kant had je de. ondersteuning van de arbeider, o.an ó.e andere kant betrok je d.e middensto.nder bij die strijd. Als je alleen geld bij arbeiders zou ophalen was dat primo., maar als je er nog een anó.ere lao.g van de bevolking bij kon betrekken, was dat nog beter. Dat werd.

altijd gedaan, dat was een principe. Een gulden van een arbeider was fijn, maar twee kwartjes vo.n een middenstander was. veel belangrijken. Ook al wo.ren het dan maar twee kwartjes. Omdat je don die middenstand betrokken had bij de strijd van de arbeiders. Toen had je in elke arbeidersstraat een klein winkeliertje, een klein kruideniertje, een waterstokertje, die heel sterk aangewezen waren op de verkoop binnen de buurt.

Dan kon je tegen zo’n winkelier zeggen: "Kijk, als wij steunverlaging krijgen, dan kan die man minder bij jou bested.en, dus je bent van hem afhankelijk. Als de mensen bij jou krediet krijgen en ze krijgen steunverlaging, dan kunnen ze dat krediet min¬ der af lossen." Dus je had. argumenten om hem te benaderen. Daarbij werden ook veel vrouwen ingeschakeld, omdat die het kontakt hadó.en met ó.ie winkeliers.

Rotterdammers in de werkverschaffing gingen nao.r Overijssel, Steenwijkerdiep en d.at soort oorden. Do.ov? gingen ze voor 14 dagen heen. Dan werden hier in Rotterdam al ploegen gevormd om do.o.r samen te werken. Je werkte in ploegverband. Nou en daar waren altijd moeilijkheden in die werkverschaffing. Over het meten van die omgezette grond., over het eten en over de beweging in het kamp zelf, daar was veel over te doen. Die Heide Maatschappij trachtte natuurlijk zo goedkoop mogelijk die zaak te runnen. Ik heb er altijd, goed verdiend, maar ik was een handige jongen. Ik heb er niet hard voor gewerkt, mao.r meer met praten hè. Het was een bepaalde taktiek. Ik ging dus van de taktiek uit: je moet op de man spelen. Dus niet op het werk spelen, maar op de man spelen. Nou het begon het zo: hier op het Maa.ssto.tion werden die ploegen vrijwillig samengesteld. Dus naarmate je een grote flinke vent was, werd je gemakkelijker in een ploeg opgenomen als dat je een klein mannetje was. Als je kapper was werd je natuur¬ lijk wel naar de achtergrond, gedrongen, maar als je bv. al in d.e bouw gezeten had do.n was je een fijne ploegmaat, want dan had jij verstand vo.n werken. Maar als je kleer¬ maker was dan kwam je helemo.a.l niet in aanmerking want, nou ja, die man wist niet hoe die met grond en een schop om moest gaan. Nou had ik er in principe al toe besloten dat ik me niet vrijwillig zou melden bij een ploeg. Ik ging er niet heen om te wer¬ ken, maar ik ging er heen om propaganda te maken. Toen ik daar kwam stelde ik me ; ei¬ gen op daar bij de poort van dat kamp. Alles liep direkt de kamertjes in, want je had

allemaal aparte kamertjes in dat kamp, maar ik bleef aan de poort stao.n. Ik had er

geen zin in. Ik stond daar met dat koffertje in mijn hand. Ik had do.ar een tijd ge¬ staan en toen kwam de kok aanlopen. De kok was de kompbeheerder, dat was ó.e man die

alles te zeggen had,. En die zegt tegen me: "Wat is do.t?" Ik zeg "Nou meneer, ik moet

me eigen hier melden voor de werkverschaffing." Hij staat me daar zo aan te kijken en zegt: "Heb jij dan nog geen ploeg?" "Nee, ik heb nog geen ploeg, ik kom me eigen hier alleen maar melden." Zegt hij: "Nou, dat is niet zo mooi, dat zal je do.n nog wel be¬ zuren. Dan kom je in de slechtste ploeg die er in het kamp is." Ik zei "Daar kan ik dan ook niks aan doen", Ik kwam op een kamer te zitten met een stuk of vier, vijf mensen. De één was kapper en de ander was kleermaker en er was ook nog zo 'n soort kolporteur van naaimachines en stofzuigers. Dat was een ploeg je van mensen d.ie o.ltijd het laagste verdiend, hadden in die tijd., want die zaten daar al een tijdje. Ik werd door ze ontvangen en ze zeiden: "Wordt jij hier mo.o.r ploegleider, want jij zit hier toch nog het langst, wij gaan eerder weg do.n jij." Ik zei: "Akkoord, prima’’. Nou en toen kwam dan ó.e baas van de Heide Mao.tscho.ppij daar binnen en ik begon tegen hem te praten. Ik wist zijn naam en ik zei: "Moet u eens luisteren meneer Spek, ik heb ge¬ hoord dat u nogal christelijk bent en nou hoop ik dat u mij en onze ploeg op een christelijke wijze zal benaderen. Do.t kan alleen ma.ar in het voordeel van de Heid.e Maatschappij zijn en in het voord.eel van ons." Mijn taktiek wo.s dus niet langs de weg van agressie. Nou was deze man gewend van rotterdammers agressie te ontmoeten. Die mensen'gingen allemo.al met veel agressie naar die werkverschaffing toe. En nou ont¬ moette hij opeens iemand d.ie het langs de weg van pralen en lijmen deed. Iemand die hem opeens op d.ie manier benaderde en toen keek hij mij zo vreemd aan en hij zei: "Nou, ik zo.1 wel eens kijken, ik zo.l wel eens kijken. Straks zal jlk je wel no.ar een put toe brengen." Nou was het altijd zo, rotterdammers gingen altijd tegen zo'n vent tekeer, maar nou moet je goed. opletten, zo’n vent was ook maar een lando.rbeider die een beetje tot baas gepromoveerd was. Hij had verstand van grondwerk enzo, maar hij verkeerde toch ergens ook in een benojrd.e positie. Hij was ook maar een hongerlijder. Wat kan je nou doen? Je kan wel tegen zo'n vent gaan ageren, maar daar schiet je geen moer mee op, want je moet tegen de d,irektie van de Heide Mo.atschappij ageren..

Dus hij bracht me daar naar toe en zei wo.t we moesten doen. Ik zei "Prima", maar die jongens zeiden: "Nou, voor ons hoeft het niet". Ik zei: "Jongens, we gao.n geld ver- dienen!" Ze waren niet van plan om hard te werken en ik zei: "Ik ook niet, maar we doen het anders". Nou kwam d.ie vent na twee dagen opmeten. En d.ie rotterdammers die

Q7 m

gingen dan met zo'n vent mee en van dit en dat en die keken precies of Mg die maat¬ lat goed neerlegde en op elke centimeter legden ze zout. Dat deden wij met toe 3 big ons kwam opmeten. Hij vroeg of we even meegingen meten maar ik zei: Meyi^neo er het volste vertrouwen in dat je goed meet Spek, ga maar en verte me '

hoeveel het is". Daar stond die vent van te kijken he. Die dacht van wat heb iknou aan mijn fiets hangen. Een hele andere soort rotterdammer. Er kwam uitdat ik al in die eerste week één van de hoogstbetaalde ploegen had. Dat was dus spekuleren opdi vent z'n menselijkheid. Dat is altijd een goede zaak, dat moet ge a ig , kapper en die kleermaker stonden verwonderd, dat ze zoveel geld verdiend hadden.

"De Martel put" was een krant speciaal voor werkelozen in de kralmgse werkverschaf¬ fing.

Vrouw van Kees: Ik was ook verwonderd toen hij achttien gulden meebracht. Moet je na¬ gaan, we hadden anders een tientje. Dat was haast het dubbele. Ik ben gauw een gas _ gaan kopen, weet je nog, met dat bontkraagje. Dat vergeet ik ook nooit, een rooie gas

met zo'n bontkraagje.

Kees: En dat terwijl de meeste mensen maar een of twee gulden meer verdienden. Het was een kwestie van taktiek. Er waren nog meer truukjes die werden toegepast. Ais er een boomstronk in de grond zat, en die zat in de weg, dan moest je die uitgraven, die moest je verzamelen. Je kon voor elke boomstronk een toeslag kriggen. Ais. die vent dan geweest was, moesten die boomstronken verbrand Worden. Ja, toe nou, ge gaat toen niet zo'n mooie boomstronk, die een paar gulden opbrengt,_ verbranden. Dus als hig weg was haalde ik gauw die boomstronken van die hoop af en die douwde ik ergens in een hoop losse grond. Dan werden ze opgestapeld. Dat werd gesmokkeld. En dat werd de vol¬ gende keer weer gebruikt. Er werd dus op alle mogelijke manieren gescharreld.

Voor mensen die het uit het oogpunt bekeken van: ik-ga daar werken, was het een ver schrikking. Want dat waren blaren op hun hielen, blaren op hun handen. Mensen die nooit gewerkt hadden, die al jaren niet meer gewerkt hadden. Dat was een verschrik king. Omdat die mensen zich kapot werkten daardoor kreeg ge die stakingen. Je werd dan uit de werkverschaffing ontslagen en dan werd je steun ingehouden. Je ging dan naar de Hoogstraat toe met ge maten, de werkelozen waarmee je bekend was, het Werke lozen Strijd Comité op de hoogte stellen, dat er gestaakt werd in de werkverschaf finq. Dan riepen wig op als WSC om niet naar die betreffende werkverschaffing toe te qaan. Dat werd bekend. Als ze dan toch probeerden een trein vol te kriggen naar dat bepaalde kamp, dan werd dat gemolesteerd. De mensen werden in solidariteitsacties ge holpen, althans, ze kregen een bedragje waarvan ze in leven konden bligven, dat ze wat eten konden kopen. Dat waren regelmatig geweldig grote akties, dat ge kon zeggen va.n: daar zit beweging in. Do.n stond, de hele pers ervo.n overend.

m ss

Er waren regelmatig stakingen in de werkverschaffing. Er waren georganiseerde sta¬ kingen, maar dikwijls ook spontane stakingen op grond, van slechte werkindeling, slechte beloning, verkeerde opmetingen van het verrichte werk. Dan werd er gea.giteerd en vaak eindigde dat in een staking. Ook werden in sommige kampen akties gevoerd te¬ gen het slechte eten. De kok had in zijn kamp een zeer leid.ende en autorito.ire posi¬ tie. De kok bepaalde ook of je teruggestuurd, werd.. De georganiseerde akties werden meesto.l gevoerd, door leden van de CPH en van het WSC. Als er dan bepaalde dingen speelden in zo'n kamp dan werden er bij het vertrek van de trein vanaf het Maas sta¬ tion pamfletten uitgedeeld, kleine meetinkjes belegd en toespraken gehouden. Do.t heeft dikwijls geleid tot het ontruimen van kampen, het inroepen van de hulp van de marechaussee om akties te onderdrukken. Dat vond allemaal plaats in Drente en Over¬ ijssel en dat had allemaal zijn weerslag op de bevolking daar. Met die bevolking probeerden we ook kontakt te zoeken, maar die stond afwijzend tegenover de rotterdam¬ mers, omdo.t vanaf de kansel en in de provinciale pers waarschuwende woorden werden gesproken zo van: "Eet zijn o.llemo.o.l gevaarlijke mensen, kommunisten". Die kampen la¬ gen geïsoleerd in de polder. Het werk lag ver in de polder en daar moest je naar toe fietsen. Als je naar de kerk wilde op zondag dan kon je een fiets krijgen, maar voor andere dingen niet. Sommigen zeiden dat ze naar de kerk gingen, maar die gingen dan die dorpen langs. Mao.r dat kwam niet Veel voor want het werk was zwaar. In de kanti¬ nes in de kampen werd veel gekaakt en zondags werd er veel geslapen. Er Waren niet veel gegadigden voor de werkverschaffing, iedereen probeerde er aan te ontkomen. Er werd.en ook individuele akties gevoerd om aan ó.ie werkverschaffing te ontkomen, Dan werden er bv. kleine ongelukjes veroorzaakt, een voet onder de planken terecht lo.ten komen wao.rover je liep. Kleine verwondingen o.o.nbrengen . Er werd.en ook andere methoden gebruikt. We sliepen op stromatrassen in zo'n barak en do.n wendd.e men bedwateren voor. Er werden dan klo.chten ingedienó. door medebewoners van die kamer bij de kok en dan werd zo iemand naar huis gestuurd. Maar doordat dat kunstje vele malen werd uit¬ gehaald kreeg men argwaan en stuurde men zo iemo.nó. nao.r de dokter. Ik heb ook wel ge¬ zien do.t mensen zo'n zware straal, dat is zo'n lange plank waar we overheen liepen met die kruiwagens, van grote hoogte op hun handen lieten vallen. Die hand zwol dan op en dan moesten ze naar huis omdo.t ze de schep niet meer konden vasthouden. Dat hadden ze er voor over om uit ó.e werkverschaffing te komen. De werkverschaffing betekende dat je je gezin 14 dagen achterliet, dikwijls onder benarde omstandigheden. Dat konden een heleboel mensen niet verwerken, jonge mensen die dikwijls nog nooit van huis geweest waren, maar ook ouderen die d.e familieband, heel sterk voelden. Er speel¬ den ook andere problemen, het huwelijk, het vertrouwen vo.n de vrouw, dat waren meest-

UIT DS KR^LIüGoij.2

rsRKvzrcs:uyr ihV/ï.\ ;

Ik.sprak eenigo Sega rv-tó rug ne t-.eerirk ereraad .die,'towerkg es te ld ia in do Krclingcchè Verkv'orechaff Ing-.Zyrt.wde.ton^at^n^ |qt ove r do onkels eo t bagger. ^ .

7el Dirk,esi lk,hOt/ g;iot hOJt-in*:hot 1 Digo elk Verdien je wat? ■

Kou, zeg dat cel,Digoolkocp.7e zyn nou echte- koelies„gewprdon.Êe koelies van het ”ec ton,klaar ve rü lenen .daar is geen pprako. var. »ï>e iL^es te" _va/i’ons kozen nog niet eonsaen hun steun,Zelfs, de gooi? .ploegen.' vancetischcn die tsan hot grondwerk gewoon'zyn kunnen hioverdienen^lest s'taah/de Eonsqhen ‘ die'nog nooi t van hun leven eèrt:£vh)P h^öbeix-vastg’ehoudjen,

» .Ik-keek eens naar zyn schc^nerf, zyn.èo.kken rs t^ken eh flöb.r en

zVn*‘Voe ten uaron *s trondna t.- : . m :s .•

Moot-.je zoc do heele dag .serkon. .vro.eg ik.Ja, ; zqi..hy",ik. heb geen ondoro.Ik heb nog schoenen aorigovhhagdl.aan de huisbozoeker\p?r' ik.“kreeg ui'wyzond beschikt.Het is goed oa ziek t.e- void.en.AlG, jé^£o r.nopn'og'te aar goed ty kon o ten dan zou• fce £• nog .gaan.tiaar wanneer* jo de. hoelèi-jiag ge^jaopeld heb vind jo diktrylc thuis nog niot eens een wa,rE- u BLidöa^sac^lVimh '.je'Vel nn goun,Verleden week heb’ ik abt allebei teyn. handen ^”’gi^on^vèfdVeTid'. F .5 einder dun ayn etoun..Doar goa t don 5 gulden huur* pE ; .eji‘dnn begryp je zelf tfol wat or voor hot etou.ovorblyft.De kindo.rcn ‘kun : jp toch qp'k niet Ebt een leegc aaag rsnar. school sturen,

Hyn kanoraad zuchtte on oc hec e enigszins' óp' £o‘ monteren zei ik-i'&t overigens oen.-schrale troont .iq-ue .bent gqlukkig nie t de eenigei Keen-zei die wacht, ir.agr, jy kost er .ook nog wol eeris’.by.'V

Zoo .is het,k 4 ohrtjdon,dit lot 5 tost qn snellen.' te vrachten,re kerken allen de zoegenaotrde werk ve rr ui mlngspl anno h* va ri.'&e. Y%e o rirrg Colyn. Ir ce tcetoest zullen re allen voor onze gioun ioe-ten horken, b-e.t zal al¬ leen van ons afhangen of we. dezo foesistisehe plannen I;üpnen/ve rydeIon.

Dc scherpste otryd.is geboden. . ./

. ^ Op 21 on 22 April vindt .o.r in het ^Vprkooplokae 1 te botterdam

oen provinciaal pongres tpgoi; .do wepkiu^.ohe iö-plha ts ,dp'dit congres zul- lcn.de plannen van de polynro^eripg,.en/dc toes.hsnd - dér yerkloozen.en towerkgecteldep worden besproken,alsmede, dc rVa’tre^elen/dié wy hier ’• lc arbo idors togenove r ftoe ton s te J1 <jn,I£i o 5 $ n ace Je géo rd$h v 00 r*di t oon- ^ros._ ‘ . r< ; : f '’ *

ivjzookt de vergnderipg van het ydrklödzèft’^try.d Coai toe Korte Kade op j'WidordrigPliiaeg '5 April 2 uur in hot Dimitfoffhül 3 , 0 o 3 tor 3 .tre&t gedelegeerden zullen xonieri geközeny ?.

• v **."• "77v 'jT.'yVTV^T-T *"

Het kralingse bos is aangelegd door werkeloze Rotterdammers. Een gesprek uit "Het Eenheidsfront" 2 april 1934.

QQ IS

al redenen om uit de werkverschaffing te blijven.

Als je lastig was aan de stempellokalen en je was een o.gitator of een propagandist, dan was het voor Maatschappelijk Hulp Betoon een prachtige aanleid.ing om je te iso¬ leren en je naar de werkverschaffing te sturen. Als je je dao.rtegen verzette dan kon¬ den ze je straffen, dan konden ze je steun inhouden. Het propaganderen op zichzelf konden ze niet bestraffen, want er was vrijheid van meningsuiting. Maar ze pakten je op andere wijze, door je nao.r een strafkamp te sturen. Waar ze je dan nao.rtoe stuur¬ den waren meestal niet de beste kampen. Er was onderscheid. Het ene kamp was land ontginnen, dat was wel zwaar voor mensen die dat nog nooit gedaan hadden, maar er was een ander projekt en dat was sloten en kanalen gro.ven. Dat was heel zwaar, want die kanalen waren behoorlijk diep en dan moest je vanond.eren die grond tegen een stéile helling opkruien, van die natte grond,. Dat was veengrond en die veenzuren waar je mee in aanraking kwam, veroorzaakten scheuren in je huid, De handen van werkelozen die lang zonder werk waren, wanen week, In het kleinste wondje of kloofje kwam dat veen¬ zuur en dat gaf een brandend gevoel. Dan kon het gebeuren d.at mensen hele dikke han¬ den kregen en een paar dagen niet konden werken, De kok moest dan beslissen of je al don niet naar de dokter mocht of dol je al dan niet naar huis mocht.

Heb je zelf wel eens een staking meegemaakt in de werkverschaffing?

Ik heb zelf in het begin van 1940, vlak voor de oorlog uitbrak, een staking meege- maakt. Dat was op het moment dat Colijn de woorden sprak: "Ga maar rustig slapen".

Wij hebben toen direkt gezegd: nou van dat rustige slapen komt geen moer terecht, we viillen naar huis. Er werd gezegd: "Jullie zeggen altijd, dol je je huis en ho.ard moet verdedigen, nou hier is mijn huis niet. Ik moet no.ar huis toe, ik moet mijn vrouw en kinderen en mijn huis gaan verdedigen." Wij wild.en naar huis, maar ze lieten ons niet goxm. Wij hebben toen een vergadering belegd in de kantine en ik heb toen het volgen¬ de argument naar voren gebracht: deze kampen staan midden in de polder en kunnen van¬ uit de lucht voor een militair kamp o.angezien worden. Als we hier blijven dan lopen we gevaar, dus we willen naar huis. Ze wilden ons niet laten gaan en we moesten wer¬ ken. Dal werd geweigerd. Niemand ging aan het werk. Men stelde zich in de kantine op en de kok liet de marechaussee aanrukken om ons te intimideren en ons toch weer aan de gang te krijgen. Er is niemand, gegaan, op een paar na. We hadden het ook een beet¬ je georganiseerd, we hadden het fietsenhok af gegrendeld., zodat niemand gebruik kon maken van de fietsen. We hadden een soort lijfwacht ingesteld voor de mensen die de agitatie pleegd.en. Er werd. om het uur een speech af gestoken en er werden berichten doorgegeven over and,ere kampen, waar ongeveer hetzelfde plaats vond. Dat werd. tele- fonies doorgegeven, Eén van de ingenieurs van d.e Heió.e Maatschappij probeerde ons ge¬ rust te stellen, mao.r niemand, ging daar op in. Toen kwam men met het argument dat de bruggen opgeblazen zouden worden, dus dal we niet meer naar huis toe kónden. Toen ontstond er een geweldige agitatie. We dreigd.en d.e barakken in brand te steken als zij niet maakten dal wij naar huis kwamen. Ze hebben toen bussen lolen aanrukken, maan die kond.en niet diezelfde avond, vertrekken. We moesten wachten tot de volgende morgen en iedereen ging met zijn kleren o.an nao,r bed. De volgende morgen stonden er bussen klaar en die bro.chten ons naar het station Steenwijk. We stapten daar op d.e trein en het wo,s de laatste trein die over d.e brug van de IJssel ging. Vlak nadol we over de brug gegaan waren, werden er explosieven aangebracht. Ik was thuis en de eer¬ ste nacht dat ik thuis was werd het vliegveld van Rotterdam gebombardeerd. We hebben gelijk gekregen.

Die koks in die kampen waren meestal oud-Indiëgangers, oud-militairen, KNIL'ers. Die koks leidd.en die kampen, d.al was een psychologiese zet, want een echte kampleiding zou té 'veel weerstand opgeroepen hebben.

Bram van de Hat erd

Ik kwam aan de sociale dienst terecht. Daar stond ik aangeschreven als iemand die hst niet nam. Vandaar ook dat ze mij altijd met rust gelaten hebben. Ze gaven mij ei¬ genlijk een paar kwartjes meer. Ze hebben me altijd, laten gaan, totdat ik naar die werkverschaffing moest. Daar ben ik maar één do.g geweest. Ik werd gekeurd voor de werkverschaffing en nou wilde ik weten of ik goedgekeurd, of af gekeurd was. Toen werd. er gezegd,: Dat zie je nog wel. " Ik kreeg een aanschrijving dat ik 's ochtends om ze¬ ven uur mee moest met de trein naar Pikbroek, Nou was mijn karakter zo, dat ik mij nooit helemaal heb kunnen vereenzelvigen met de arbeider die altijd platvloers was.

Ik had altijd iets van geestelijke stemming ih me. Ik weet dat ik meeging en dat ze me aankeken die ambtenaren en dat ze zeiden: "Dat wordt niks," Dat gevoel ho.d. ik al. Af fijn, ik zal in die trein tussen die jongens in en ze schreeuwden en ze blèrd.en door die trein heen bij elk station. Ik hield me eigen afzijdig, ik dacht: "Nee, dat

1 100

moet ik niet hebben". Ik zei: "Jongens luister goed, ik ga mee als geestelijke vader van jullie. Maar voor de rest hoef je op mij niet te rekenen." Affijn, ik kom daar in Steenwijk aan en toen moesten we 6 kilometer lopen naar Pikbroek. De koffers gingen op een wangentje. En ik kom als laatste in dat kamp. Omdat ik nogal lang van persoon was, riepen ze vanuit zo'n hok waarin ze sliepen: "Hierheen komen, hierheen komen!"

Ik ging naar die jongens toe en ik zeg: "Ja. jongens, moet je luisteren ik zal maar eerlijk wezen, ik heb er helemaal geen zin in". Toen zeid.en zij: "Wij hebben hier al¬ tijd het meeste verdiend.. De anderen verdienen maar achttien gulden, maar wij verdie¬ nen altijd negentien of twintig gulden." Ze dachten: "Ja, een lange vent kan goed met een schep overweg". Ik zei: "Ik voel er helemaal niks voor", "Joh, dat went allema.al wel". Ik denk of dat ik nou hier of daar zit, dat blijft allemaal gelijk. Dus ik bij die jongens in d.e ploeg, 's Middags moesten we op een doortrapper naar de polder toe. Nou hè, als mollen schoten ze die grond, in, met die scheppen allemaal. Verschrikke¬ lijk zoals die jongens tekeer gingen. En het begon nog te regenen ook. Ik zat daar in zo'n schuurtje en ik da.cht bij me eigen: dat wordt niks. Maar ik zei dat niet, ik verwerkte dat allemaal zelf. 's Avonds gingen we naar huis op die doortrapper. De kok kwam en da.n gingen ze allemaal eten halen. Ik heb niet gegeten, dat was de komedie van mij. Ik zeg tegen die kok: "Ik moet naar die dokter toe". Hij zegt: "Nou al?" Die dokter woonde daar in het dorp, een paar kilometer verder. Ik kwam bij die dokter en toen kreeg ik de dienstbode voor mijn neus. Die vroeg: "Wat is er aan de hand.?" "Ik wil d.e dokter spreken" "Waarvoor?" Nou had ik altijd van mijn vader geleerd: als je ergens moet zijn en je wil de direkteur spreken of de dokter en ze vragen waarvoor, dan moet je zeggen: als ik het tegen u kan zeggen dan heb ik de dokter niet nod.ig.

Dus ik mocht bij die dokter binnenkomen. Ik weet heel goed. dat ik daar zat bij die dokter en mijn verhaaltje vertelde. Hij zei: "Weet je wat je kan doen? Je kan go.an werken en voor de rest niks". Dus ik terug naar dat kamp en daar zat ik dan. 's Mor¬ gens om 5 uur ging het belletje van d.e kok. Allemaal opstaan en weer op d.ie doortrap¬ per .naar dat polderland toe. Maar ik ging niet. Die kok komt naar me toe en zegt:

"Wat is dat?" Ik zeg: "Ik moet de dokter weer hebben". "Die zie je om een uur of tien, elf wel verschijnen". "Nou dan wacht ik maar." En ik weet nog dat ik een boek zat te lezen van Kropotkin: Wederkerig dienstbetoon. De dokter kwam binnen, zag me zitten en zei: "Oh, ben jij het" en hij gooit gelijk de deur dicht en hij was weg. Na een half uur komt die kok naar me toe, want dat was degene die de zaak daar uitmaakte, en vraagt: "De dokter is bij je geweest". "Ik heb niemand gezien, ik heb horen roepen: Oh, ben jij het", hij zegt: "Ja, dat was d.e dokter". Ik zeg: "Nou, dat moet de dokter dan toch weten". Toen zei die kok: "Je ken nao.r huis gaan of je ken naar je werk gaan. Maar als je naar huis gaat, dan ga je vrijwillig en dan houdt natuurlijk ook je on¬ dersteuning op". Ik zeg: "Weet je wat je doet, ik go. wel naar huis toe" en ik tekende dat ik naar huis ging. Ik kreeg nog vier, vijf van die grappenmakers mee die ook niet meer uit de voeten konden. Ik zei: "Nou moet je wel goed luisteren, ik zal een prach¬ tige brochure schrijven over de hele gang van zolken hier". Ik ho.d in een halve dag ineens zoveel gezien. "Jij?" zegt die kok "Daar geloof ik niks van” ik zeg: "De dok¬ ter krijgt er één, jij krijgt er één enzovoorts".

Ik kwam dus terug in Rotterdam en ik had geen geld meer. Toen heb ik met Jo Groos een heel o.ardig artikel geschreven over slavernij in Holland en over vo.lide en minder- valide arbeiders die daar geëxploiteerd werden. We hebben die manifesten opgestuurd naar de koningin en naar de wethouder en de burgemeester. Het was een brochuretje van vier po.gina’s. We hebben d.ie d.ingen laten drukken bij de "Vrije Socialist", die had¬ den een eigen drukkerijtje. We hebben die d.ingen uitgedeeld ao.n die werkverschaf - fingslui als die kermistrein weer wegging. Ik heb toen ook een streek uitgehaald.. Voordat ik ze uitgaf, moest ik bij de sociale dienst komen. Daar zeid.en ze tegen mij: "Je krijgt twee weken ondersteuning als je direkt teruggaat". Toen heb ik gezegd:

"Nou dat is goed", en ik nam die twee weken ondersteuning en toen moest ik tekenen dat ik terugging. Toen zei ik tegen hen: "Hou jij dat briefje maar." Dus ik ging niet terug en ik had twee weken ondersteuning. Dol was toendertijd eigenlijk heel belang¬ rijk, wa.nt je had niks. Toen ik d.ie dingen dan uitgegeven had, kwamen ze van de soci¬ ale dienst en de recherche bij me, of ik nog meer van Ó.ie d.ingen had? Ik zeg: "Nou, zo’n vijf o. zesduizend". Ze zeiden: "Je sociale uitkering is veilig gesteld, maar je mag niet meer stempelen. Het wordt thuisgebracht". Toen hebben ze d.rie maanden lang mijn geld thuisgebracht en ik zou vervolgd, worden wegens dat geschrift "Slavernij in Holland". Ik moest voor het gerecht komen en ik zei: "Nou, dat is goed. Dan zie ik die zaak wel tegemoet". Maar ik hoorde nooit meer wat en toen ben ik naar de sociale dienst gegaan. Ik zei: "Ik zit te wachten op die rechtszaak, komt dat nou nog een

ioi m

keer voor?" Toen zeiden ze: "We hebben het zo druk jongen 1, . Ik heb er ook nooit meer wat van gehoord.

Willem Motz en anderen hadden ondermekaar een geheime zender. Ik was dao.r niet bij, want ik was geen technicus. Daar was ook Menist bij. Ze zond.en een bepaald uur uit. Dat ging van mond tot mond. Dat was zo rond een uur of negen. Ik was dus in de werk¬ verschaffing geweest en ik had dat ding: "Slavernij in Holland" geschreven. Jo Groos heeft het opgestuurd naar Willem Motz en 's avonds werd het door de radio, voor de geheime zend.er, voorgelezen. Die zend.er heeft niet zo long bestaan hoor. Er was geen muziek bij, het was alleen gesproken woord.. Het nieuws van de arbeidersbeweging kreeg je te horen natuurlijk en dan nog wat uiterst links was en d.e meeste aandacht trok. Het was van d.e RSP en de o.nd.eren mochten er ook gebruik van maken. Het was natuurlijk wel zo, dat als hun het niet geschikt vonden dan nomen ze het niet. Je kon wel met een bidprentje komen.

WERKVERSCHAFFING

GEESTEREN.

Hoa men van de Werkverschaffing een Digoelkamp maakt.

(Arcor.) Een arbeider 'hier ter plaatse kreeg een zonnesteek.; men plaatste hem tegen een boom. Dit gebeurde omstreeks 3 uur en eindelijk tegen 7 uur kwam er een dokter.

Een andere arbeider kreeg een tak van een boom op zijn beenen en bleef doorwer¬ ken, omreden hij dacht, anders verdien ik niets, doch toen het bloed hem in de schoenen stond, kwam er ’s avonds eerst een dokter.

Zoo wordt er met ons in de Werkverschaf¬ fing omgesprongen.

Kameraden, eischt van M.H. een vast loon en geen aangenomen werk, want men belooft maar wat, doch geeft niets.

Daarom kameraden, laat ons parool klin¬ ken, van welke richting gij ook zijt, weg met de Digoeikampen, want anders is het niet en vormt een sterke R.V.O.

I De werkverschaffingskampen werden vergeleken met de concentratiekampen aan de Boven Digoel, waar indonesiese vrijheidsstrijders gevangen vierden gezet. Bericht uit "De Maasecho" augustus 1933.

■ MET 5TQJMOPROER

In de zomer van 1934 laaide in het hele land het verzet op tegen het vissenkoppenbe- leid van Colijn. Aanleiding tot de akties was de zoveelste steunverlaging. Deze was al in april in het parlement aangekondigd en zou op 4 juli ingaan. Gemiddeld zou de steun zo'n 10% omlaaggeschroefd worden. Een uitkering van ƒ 13,50 zou teruggebracht worden naar ƒ 12,-. In individuele gevallen zou de steun, door allerlei bijkomende regelingen, zo’n ƒ 5,- gekort v/orden. Een extra uitgave van de Krukhaak, het blad van de RVO in de rotterdamse haven, sprak van steunverlagingen van 3-6 gulden, ja zelfs van 8 en 9 gulden per week. De rotterdamse Voorwaarts maakte onder de kop "De steunverlaging in de praktijk" melding van "230 gevallen met een verlaging variërend van ƒ 1,75 tot ƒ 4,25". Dit waren dan cijfers van de amsterdamse afdeling van de bouwarbeidersbond, maar voor Rotterdam zal het er beslist niet beter uitgezien heb¬ ben. Een heleboel werkelozen duikelden door deze nieuwe korting onder het door de re¬ gering vastgestelde "ethisch minimum", maar daar had de verantwoorden jke minister geen boodschap aan zoals hij in de NRC liet v/eten. Voor de werkelozen v/as deze zo¬ veelste aanslag de bekende druppel die de emmer deed overlopen. Op 4 juli sloeg de vlam in de pan. Na afloop van een door het V/SC georganiseerde protestvergadering in de amsterdamse Jordaan ontstonden er spontane demonstraties die zouden uitgroeien tot

B 102

..maar. __

Omoïi-

OLIE tó'fjeteA!

DE UAASBODE VAM WOENSDAG II JDU I53Ï — OCHTENDBLAD — EERSTE BLAD

DE MAASBODE

DAGBLAD VOOR NEDERLAND MET OCHTEND- EN AVOND EDITIE,

een opstand. Het verzet sloeg van de Jordaan over naar andere stadswijken. In de In¬ dische Buurt had de CPH de mensen opgetrommeld om een NSB-vergadering waar de ex-CPH- 'er Cees Frenay zou spreken, te verhinderen, De NSB-vergadering ging niet door en de aktie veranderde in een grootscheeps protest tegen de steunverlaging. In de hele stad kwam het tot straatgevechten met de gezagsdragers, overal vierden barricaden opge¬ richt, de straatverlichting sneuvelde en het regende klinkers, dakpannen, bloempot¬ ten, fornuizen en ledikanten. De Jordaan verschanste zich, bruggen werden opgehaald en onklaar gemaakt, pogingen van de politie om de Jordaan binnen te dringen en te heroveren mislukten in het begin. De opstand moest met militair machtsvertoon be¬ dwongen v/orden. "Generaal Colijn en zijn minister van oorlog Deckers reisden naar de hoofdstad om de operaties persoonlijk te leiden." De Jordanezen hadden geen schijn van kans. De opstand werd bloedig onderdrukt. Er werden machinegeweren, granaatwerpers, pantserwagens en tanks ingezet tegen de verbitterde amsterdamse werkelozen die met hun blote handen hun bestaansrecht verdedigden. Het bloed vloeide rijkelijk, er vielen 7 doden en 200 gewonden. "Oproerkraaiers" en "geweldplegers" werden gearres¬ teerd en door het nu nog befaamde snelrecht voor maanden achter de tralies gestopt.

De bourgeoisie nam op een vreselijke manier wraak.

In Amsterdam was de reaktie op de afpersingspolitiek van Colijn het felst, maar ook in de rest van het land kwamen vertwijfelde werkelozen in botsing met de gevestigde orde. Er braken relletjes uit in het hele land, Zaandam, Haarlem, Enschede, Gronin¬ gen, IJmuiden, Schiedam, zelfs vlekken als Capelle a/d IJssel v/aren met het virus be¬ smet. Overal waar de werkelozen de straat opgingen om te protesteren tegen de steun- roof, ontmoetten zij politieknuppel en sabel, Meedogenlooswerden ze van straat geram¬ meld. Bekende sprekers en aktivisten werden gearresteerd. Overal in het land werden de burgerrechten voorlopig opgeschort om de werkelozen weer in het gareel te krijgen. Zelfs in burgerlijke en meer gezagsgetrouwe kringen rommelde het. Het Rooms Katholie¬ ke Werklieden Verbond slikte de steunverlaging weliswaar, maar vond dat het zo niet langer door kon gaan. "In Amsterdam lijden de grote gezinnen honger", riep ze veront¬ waardigd uit. De Bond pleitte voor barmhartigheid en een noodoffer van de beter ge¬ situeerden, zoals ze dat noemden. Het ministerie van hervormde predikanten te Amster¬ dam stuurde een telegram aan Colijn, waarin ze dringend verzocht: "De steunuitkerin¬ gen, die dreigen beneden het bestaansminimum te komen op hun vorige peil terug te bren¬ gen, ook al moet dit tot scherpe bezuinigingen en verzwaring van de belastingen van de hoogere inkomens aanleiding geven". Dit beroep op de christelijke naastenliefde mocht niet baten, de Anti-Revolutionaire Colijn hield zijn poot stijf.

Na de amsterdamse Jordaan komt de rotterdamse volksbuurt Crooswijk een eervolle tweede plaats toe in haar moedig verzet tegen Colijns roverspraktijken. Ongekend fel ging het eraan toe in de nauwe zijstraten en sloppen van de Crooswijkseweg. Er werden brandende barrikades opgeworpen en de politie werd zelfs vanuit de huurkazernes onder vuur genomen. Maar niet alleen Crooswijk liet zich gelden. In de hele stad v/as het al dagenlang onrustig. Ook de oude binnenstad, in de buurt van de Goudsesingel en de Aert van Nesstraat en de Oleanderbuurt waren haarden van het werkelozenverzet.

103 ü

De gemeente Rotterdam was onverbiddelijk met het uitvoeren van de regeringsmaatregel. In Den Haag en Overschie maakten de gemeentebesturen tenminste nog bezwaar tegen de verlaging en wisten ze uitstel te krijgen in het doorvoeren van de verlaging. Maar Rotterdam had zo'n uitstel niet nodig, De inhouding kon doorgaan "precies zoals de minister dat wenscht en op het tijdstip, door den minister aangegeven", Zodoende werd op zaterdag 7 juli voor het eerst de verlaagde steun uitbetaald aan de stempelloka¬ len, Veel arbeiders kregen guldens minder toegeschoven vanachter het loketje en moes¬ ten maar zien hoe ze het verder fiksten. Er ontstonden heftige tonelen bij de loket¬ ten, werkelozen wilden van elkaar weten hoeveel ze geplukt v/aren. Er ontstonden hef¬ tige diskussies op straat, bekende agitatoren hielden korte, felle toespraken en in pamfletten werd er opgeroepen om het amsterdamse voorbeeld te volgen en in massa de straat op te gaan om te demonstreren tegen de steunroof, De onrust begon op de Lin¬ ker Maasoever, bij het stempellokaal aan de Heidestraat. Vanaf elf uur hadden zich hier werkelozen verzameld. Tegen twaalf uur kwamen daar zo'n veertienhonderd nieuwe stempelaars bij. De verontwaardiging over de verlaagde uitkering was groot, en er werden spreekkoren aangeheven tegen de steunroof. De politie, die altijd aanwezig was bij de stempellokalen, was voor de gelegenheid verstenkt. Toen in de Pimpernelstraat en de Oleanderstraat de stenen eruit gingen, zette de politie de achtervolging in, maar ze kregen niemand te pakken. Toen ze daarna terugliepen door de Oleanderstraat kregen ze de volle laag vanaf de daken van de huizen. Daarop trokken de dienders hun revolvers en werd er gericht op de stenengooiers geschoten. "Verdere ongeregeldheden kwamen in deze buurt ook des 's avonds niet voor", aldus het Rotterdams Nieuwsblad.

De krant vergiste zich. 's Avonds waren er veel diskussiërende mensen op straat. Er werd druk gekolporteerd met het Rode Bulletin en besproken v/at er tegen de steunver¬ laging gedaan kon worden. Toen de politie z'n neus liet zien v/erd het natuurlijk weer onrustig. De politie v/erd de huid volgescholden. Ook werd er geroepen. Maandag huurstaking, tegen loon en steunroof, weg met Colijn". Het duurde niet lang of er vloog weer van alles van de daken naar de politie. Dit maal achtervolgde de politie de mensen over de daken tot in de huizen toe. Er v/erd achter mekaar geschoten, totdat er een ware grafstilte over de wijk v/as neergedaald. Om twee uur 's nachts vond de politie het nodig om met twee motoren het slagveld te inspekteren. Dit v/as niets an—

Een plakstrook van de OSP. Het aanplakken vandeze stroken werd streng bestraft. Daarnaast een aanplakbiljet van de CPH tegen inbeslagname van "De Tribune .

ders dan een pure provokatie van de getergde bewoners. Vrijdags was er al door mid¬ del van strooibiljetten, opgeroepen voor twee bijeenkomsten. Op de Veemarkt hield de CPH een bijeenkomst met als spreker het populaire CPH-kamerlid Louis de Visser. De Visser zou spreken over de steunverlaging en de strijd in Amsterdam. Aan de Enk, in het tuindorp Vreev/ijk, organiseerde de OSP een meeting. De politie had geen toestem¬ ming verleend voor de bijeenkomsten en v/as op zaterdagavond dan ook rijkelijk aanwe¬ zig om de zaak desnoods met geweld uit elkaar te slaan. Maar de betogers aan de Vee¬ markt v/aren niet van plan deze aantasting van hun demonstratierecht op zich te laten zitten. De politie verjoeg de demonstranten van de Veemarkt en het toneel verplaatste zich naar de Goudsesingel, waar op dat moment markt gehouden v/erd. Ook daar werd met

6 1 0-4

de blanke sabel gechargeerd, iedereen werd de nauwe zijstraatjes ingeramd. In de Breedestraat richtten de bewoners een barrikade op om zich beter tegen de politie- terreur te kunnen beschermen. In de stegen die van de Breedestraat naar de Goudse- singel liepen werd de sterke arm "onder vuur genomen door hele en halve moppen".

MA.G 8 ASTRYDVAN W3RKEND3N EN W3HKI03S TEGEN STEUNVERLAGING ! ! !1

GO LIDARIT GITSSTAKING VAN HAVEN ARBEID 3RS EN EOOTVAKARBEID fflSH! !!! 1!

70KMT OOK HIER HST STBÏD S JNHBIDS FRONT TE GUI STEUNS '3H LOOMS

V IRLAGIHG 11 !

GAAT OOK HIER IN MASSA Di STRAAT OP TUGSf STEUNS Hit LOONSVERLAGING tl!

/i/:/i/ :/:/i/i/iAA/:A/ - ./i/i/i/t/i/’./:/i/i/i/‘.AA/i/’‘/'/’/

HAVENARBEIDERS 3 H ZES LI AD 3N !!!!!!!!!!!!

Dg AjaStOTiemsche arbeidersklasse heeft dett stryd opgenomen tegen Ae aanvallen op hun levensbdsta'an'i - ■ • •

In massa hibbén zy te samen,S.D.A.Pers-O.S,Pers,R.S.Pers en C-.Pörs, Katholieken en Christolykan,onder leiding‘voA do W.S.C.en R.V.O, het Seflheidsfroht gevormd teg'-Sn' do atmvallen,dio gedaan worden op hun toch ai schamele uitkeering.

SmUHVmAOINGTN VAN- ïl.3- tot F 1 . 6 -', ja zelfs ven ïl. 8 -en Fl'.9-per week hebbsn hen doen Inzien,dat het nu maar eens uit moot zyn en dnt'zy ongeacht hun politièke o'f godsdienstige overtuiging,

Caznmelyk de' stryd moeten voeren,

Tu bourgeoisie hoft op dezo massale stryd direct mot da meest brutnlb middelen"goantïiocira, >”

Tog;n ao ongewapende massa s ging politie,morcohausoes,militaire politie*mSf het moest bruto giwold to'kOer.

Tientallon göoDndoA on EEN DOODE zyn roods govollen.

Uo arböidersklassê.di ! haar naakte levonsbastnoh vOrdadigd,dio brood vraagt* voor zichzolf, vrotra On kinderurn, krygon von de bourgeoisie blóuno boonon, EabalbnüvOn en Knuppelslagen.Kot antwoord'op do poging v.-n dó bourgeoisie is,dat de arbeiders overal' barricades opworpen om zich togen'hot politiogowold te boêch'Jrmen.

Crooto"dooien bouwvakarbeiders on hnvonarboiders, die bogropen, dat doze nonvnl op de norkloozon nok tig;n hun gericht ls,GIN03N OP VIRSniILLENDB PLAATS at IN SOLIDARIT 3IT2STAKIN3,

H.On DJ HAV3NARB3ID ®S '.7 SDT DE HOUTHASS! PLAVG JLSC-D !!!!!

DE KAMER AD 3f VAN DJ H. A.R.W UGERDEN OM ZICH AAN T3 LATEN H IJ EN !!!!!

i.V DE KON.HOLL.IOYD SN DE My.NEDERLAND GINGEN GROOTS GROJF2M IN

STAKING !!!!!!!

Ur doz; viyzo werden do parolen dor R.V.O.in toepassing gebracht en liét strydeonhoidsfront ven werkenden en workloozon tot utend gabracht, fü’!T ook hior in Hotterd m uordon do etounon verlangd en deze verlaging znl niet vesl m.ador zyn dan in Amsterdam.

Loonsverlaging' stent ook hior op do egondr.',wanr stryd tog;n gevoerd moot wOrdon.De stryduil ia aanwezig, dit toont do uitu.Lr.g van het r of•orehdum,wc.t 'opnieuw in Amsterdam on Rotterdam da loonsverlaging h -of t' verworpen,

Havenarbeiders,Zeelieden,vi-irkonden on workloozen brongf ook hior hot Gtrydoehhoi'dofront tot stond.Nu zyn do mogalykhoden daar.Vormt hot Benh-idsfront

TEGEN LOOHS DN STEUNVERLAGING !!!!!!!!!!!

IN MASSA'S DE STRAAT OP !! AGIT J3RT EN PROTESTEERT !!!!!!!!!!•

LEGT BE KJ DRYV3N PLAT !!!!!!!!!!!!!! lr SEST SOLIDAIR !!!!!! NAAR DE OVERWINNING !!!!!

R.V.O,HAVEN,

Dit extra-nummer van "De Krukhaak" werd op zaterdag 7 juli in de haven verspreid.

De politie besloot daarop korte metten te maken. Het bevel ramen sluiten werd gege¬ ven, "zo nodig onderstreept door één revolver- of pistoolschot". De straten werden schoongeveegd door motorrijders met karwatsen. De rust was hersteld door het machts¬ apparaat. De hoofdkommissaris Van Einthoven kon voorlopig tevreden zijn. Volgens hem was "er hier slechts sprake van de bekende buurtongeregeldheden". Toch waren de orde¬ handhavers benauwd voor amsterdamse toestanden. Voor alles wilden ze voorkomen dat revolutionaire organisaties- zoals de OSP, de RSP en de CPH met haar WSCs er de wind onder kregen. De politie nam geen halve maatregelen. Zondagavond werd het bestuur van de rotterdamse federatie van de OSP gearresteerd wegens het verspreiden van een zoge¬ naamd opruiend pamflet. In dat pamflet had de OSP opgeroepen tot huurstaking. Het ge-

los m

hele bestuur verdween in het Huis van Bewaring aan de Noordsingel. Op zaterdag had de politie in Amsterdam al een inval gedaan bij de Tribune, het dagblad van de CPH. De persen werden gedemonteerd en de hele oplage was in beslag genomen. Zo'n twee weken lang was de Tribune gedwongen om illegaal te verschijnen. Per stad werden nood-edi- ties, al dan niet gedrukt, verzorgd. Maandag was Rotterdam aan de beurt. Er werd een inval gedaan in het kantoor van de Tribune aan de Zwarte Paardenstraat. Nummers van de Tribune en de Maasecho werden in beslag genomen. Dirk van Os en Arie Fey, twee^ distriktbestuurders van de CPH werden daarbij gearresteerd, beschuldigd van opruiing. Ook de kunstenaar Proost en een andere kameraad vielen dit lot ten deel. De revo u tionaire pers moest monddood gemaakt worden. De politie wilde eenvoudig iedere ak- tiviteit van linkse politieke organisaties verhinderen door huiszoekingen, mbeslag names, arrestaties en het aftuigen van bekende werkelozenleiders. De bedoeling was het verzet zo snel mogelijk te laten doodbloeden.

Zondag bleef alles vrij rustig. De politie trad alleen op in de Oleanderbuur om _ "eenige rode vlaggen" in beslag te nemen "enkele voorzien van sowjetemblemen .Ook in de binnnenstad was het kalmpjes. Pas maandag barstte het verzet in alle hevighei los

Het PAS proclameerde een 24-uurs-staking in de haven uit solidariteit met de werkelo¬ zen in Amsterdam en uit protest tegen de steunverlaging. De stakingsoproep had maar bitter weinig resultaat. Zo'n 400 losse arbeiders weigerden zich aan te laten nemen. Het werk in de haven ging die dag gewoon door. De bestuurders van de federatie en de posters bij de aanneemlokalen aan de Maashaven en de St.Jobsweg, wisten de mensen niet te overtuigen. De staking verliep snel. 's Middags was er een stakingsvergade ring van het Verkooplokaal, waartoe opgeroepen was door de RSP, de RVO, het PAS en het NAS. De zaal zat bomvol waarschijnlijk met werkelozen. Er spraken verschillende mensen, waaronder het RSP-gemeenteraadslid Ab Menist. In de toespraken werd natuur¬ lijk fel geprotesteerd tegen de steunverlaging. Bij de vergadering waren rechercheurs aanwezig om nauwlettend toe te luisteren "of de gehouden toespraken in de termen zou

den vallen van opruiing". ^ .

Gelijk met de havenstaking braken er huurstakingen uit die wel massaal waren. Die

huurstakingen waren het automaties gevolg van de steunverlaging. De mensen o eenvoudigweg die vijf a zes gulden huur niet meer opbrengen. De kranten maakten mel¬ ding van huurstakingen in de Oleanderstraat, op Katendrecht, in de Rubroekstraat, in het Jaffa, in de Tuinderstraat, in de Josephstraat, in de Almondestraat en in de Een drachtstraat. In de Oleanderbuurt werd de staking door een comité met behulp van on- dersteuningslijsten gevoerd. De stakers weigerden de huur zonder meer. Ze wilden ook van geen overleg weten met de huisbazen. De bewoners op Katendrecht bv. wilden weke lijks een gulden minder huur betalen. De meeste huisbazen weigerden in te gaan op de ze eis, er waren er ook enkelen die kapituleerden voor de huurstakers. De ongeveer 30 bewoners aan de Brede Hilledijk boekten een succesje. De huurophaler nam genoegen me één gulden per week minder en tekende de huurkaarten af. De huisbazen vormden dit keer één gesloten front. Het gevolg was dan ook dat "op de stempelkaarten van de be trokken huurders geen aanteekening betreffende het betalen van de huur voorkom • Maatschappelijk Hulp Betoon ging er dan ook toe over om het huurbedrag in mindering op de steun te brengen. Het niet betalen van de huur werd daarmee een zinloze zaak. Dit was één van de redenen waarom de huurstakingen verliepen en geen succes oplever

WAAROM HEEFT DEZE MAATSCHAPPIJ DE VOORKEUR? DE VOORV/AARDEN ZUN HET GUNSTIGST SCHA DE-AFW IKK ELI NG GESCHIEDT VLUG EN COULANT SPECIALE TARIEVEN VOOR WOONHUI ZEN EN KANTOREN

vNEDERLANDSCHE

GLASVERZEKERINGfl

DE OUDSTE ANNO 1861 HOOFDKANTOOR ROTTERDAM BEURSPLEIN 2 BEURS PILAAR K N» 17 TELEFOON 22160 (2 LIJNEN)

ft De middenstand in de Pannekoekstraat nam het zekere voor het onzekere.

«I 106

den. Maar wat zeker ook als een belangrijke reden gegolden heeft, was de bloedige on¬ derdrukking van het Crooswijkoproer. De militaire bezetting van deze pauperbuurt bracht de schrik er goed in onder de rotterdamse bevolking.

Crooswijk was een oude volksbuurt aan het eind van de vorige eeuw gebouwd. Veel bewo¬ ners waren werkeloos of verdienden hun brood in de haven. Het v/as een rode buurt en veel mensen waren lid of sympatisant van de RSP of de CPH. Ook in Croosv/ijk v/aren de bewoners op maandag 9 juli in huurstaking gegaan, in ieder geval de bev/oners van de Rubroekstraat. En aan de stempellokalen werden er die ochtend pamfletten verspreid om 's avonds de solidariteit te betuigen met de bewoners van de Rubroekstraat en te de¬ monstreren op de Crooswijkseweg. Voor de politie was dit aanleiding om de Crooswijk- seweg af te zetten en vervolgens leeg te slaan. Alle mensen zochten een goed heenko¬ men in de nauwe zijstraten. Toen het al flink donker werd, werden de straten opgebro¬ ken, de lantarens uitgegooid en omgetrokken. Van stenen, lantarenpalen en huisraad werden barrikades gemaakt om te verhinderen dat de politie ook hier zou huishouden. Sommige barrikades werden in de hens gezet. De politie durfde zich nog maar nauwe¬ lijks ,te vertonen. Overal v/aar ze kwam kreeg ze gelijk de volle laag. De bev/oners hielden v/at ze noemdenzolderopruiming". Ouwe ledikanten, fornuizen tot en met trot¬ toirbanden toe, alles werd van het dak gekukeld richting politie. Toen heeft de po¬ litie wagens van het GEB met schijnwerpers aan laten rukken om de straten te verlich¬ ten. De politie schoot op ieder raam en iedere deur die niet onmiddellijk dicht ging. Daarbij werd een zestienjarige jongen in zijn linker dijbeen getroffen. In de kran¬ ten stond dat er ook op de politie geschoten v/as. Natuurlijk konden er mensen gev/eest zijn die de politie met gelijke munt wilde betalen. Maar evengoed is het mogelijk dat de politie in het donker het vuur van haar eigen mensen heeft beantv/oord. Wat tenslotte ook nog zou kunnen is dat de politie het vuurgevecht verzonnen heeft om een krachtig ingrijpen te rechtvaardigen. In ieder geval kon de politieleiding niet toe¬ staan dat de bewoners die avond in-feite heer en meester v/aren van hun eigen buurt. Onder leiding van de hoofdkommissaris van politie Van Einthoven, werd een strafexpe¬ ditie georganiseerd tegen de bev/oners, die ook als voorbeeld moest dienen voor de rest van de stad. Er v/erden 30 man van de karabijnbrigade en 30 man van de militaire politie onder leiding van eerste luitenant Van Horssen op de wijk afgestuurd, om de wijk af te grendelen van de rest van de stad. De mannen v/erden tijdelijk onderge¬ bracht in het abattoir aan de Boezemsingel. De vierhoek die begrensd werd door de Linker Rottekade, de Crooswijksestraat, de Boezemstraat, de Boezemsingel en de Croos¬ wi jksesingel moest v/orden afgezet. In de NRC van 11 juli stond het volgende verslag over de staat van beleg in Croosv/ijk: "Zooals wij reeds in het Avondblad van gisteren hebben gemeld, zijn de militairen omstreeks één uur plotseling ten tooneele versche¬ nen. Onmiddellijk v/erd om het Crooswijk-kwartier een wijd cordon getrokken. Doeken met waarschuv/ende opschriften v/erden aan palen opgehangen, welke palen daartoe in de rijweg werden geslagen. Soldaten met karabijnen en agenten te paard trokken bij die doeken op post en niemand mocht deze posten passeeren. Binnen het cordon reden vuil¬ niswagens rond, v/aarin de resten van de barricaden v/erden opgehaald; straatmakers re¬ pareerden de straat en personeel van het G.E.B. herstelde de vernielde lantarens. Eén en ander geschiedde onder het toezicht van agenten en soldaten van de militaire poli¬ tie, die allen met karabijnen gewapend plaats hadden genomen in de dakgoten van hoek¬ huizen, zoodat zij de geheele straat onder vuur konden nemen. Bovendien patrouilleer¬ den met karabijnen gewapende agenten, rechercheurs, agenten te paard en motoragenten door de vrijv/el verlaten straten en telkens werd het bevel gegeven de ramen en deuren gesloten te houden.

Om half vier is één militaire patrouille rond gegaan. Door scheepsroepers v/erd de buurt kond gedaan dat allen binnen hadden te blijven en dat onmiddellijk met scherp zou v/orden geschoten op ieder die zich op eenigerlei wijze aan verzet of straatschen¬ derij zou schuldig maken. Een half uur later is een politiepatrouille, onder commando van een inspecteur de buurt rondgegaan en waar zich ook maar iemand vertoonde, werden revolver- en karabijnschoten gelost. Na die schoten heerschte er in de Croosv/ijkbuurt een schier angstwekkende stilte. De straten v/aren leeg en verlaten. Op de daken zag men links en rechts soldaten en agenten met hun karabijnen dreigend in de hand. Op de hoeken van de straten stonden rechercheurs en met een enkel gebaar joegen zij onver¬ biddelijk ieder, die zich in één van de straten, v/aar gisteren de relletjes zijn ge¬ weest,. even aan de deur durfde te vertoonen, v/eer naar binnen."

's Avonds om tien uur scheen het licht van de schijnv/erpers vanaf de Crooswijksev/eg in de zijstraten. De posten v/aren van de daken gehaald met ladderwagens omdat men bang v/as dat ze elkaar zouden beschieten in het donker. Het bevel om alleen na een ■

105* H

POLITIE ROTjSarAH

'%ei# v

RAPPORT.

O ^>= 0 =fc = 0^=0 = 0=0 = 0 = 0=0

Ma tot aan da 3 tenpellok&lsn dan wsrkloo2ea door middel van briefjea ter kennis vraa gebracht, dat een £*snsdagavond

9 Juli In de buurt van dan Crooswijkachewag zou sam-an- konen, vorza-aldan zich disn avond tusschea 7 aa 8 uur op dien weg on da daarop uitkotsende zijstraten kwaad» illigan, dia de orde aldaar trachtten te verstoren. Door da a&nvezige politie, terstp&kt eet motorrijnIetegentea en boreden poli¬ tie werd de orde op den Crooswijkschaweg hersteld.

Ondertuaadnen schoolden in do zijstraten «3e van dan

Crooawljkacheweg verwijderds personen, versterkt eet andere

kwaadwilligen, samen. Ken begon de straatbedekking van de

leaae Huberte traat Kam 1x9 traat

het Pro da riks pad

Fraderikstraat Hendriks traat Rubroeks traat het Rubroskapad Poe te traat Rotterdams che 9 traat van P.eijnstraat Pleretatraat van Meekarenstraat en

do zijstraten en sloppen van die straten, op te breken, de lantaarnpalen ta te trekken aa de lampen te vernielen, zoodat het grootste gedeelte van tot wijk in volslagen tolsternis werd gehuld. Via de a traatstesr.en, de uit den grond getrokken lantaarnpalen en oud-huisread werden in enkele straten bar¬ ricaden opgericht. Er werd tegen de politie gescholden en naar haar net steena^gegooid. H&tot te *21,30 uur verster¬ king aan het Hoofd-Buresu van Politie was gevraagd, werden

10 agenten van Speoiale Dienstea in burgerkleediag^tewapend set automatisch, pistool, onder leiding van oen Inspecteur van Politie naar genoemde wijk gezonden.

Toen te + 11 uur eeaige eleotriache schijnwerpers en een auto eet schijnwerper ter plaatse waren, werd tot ontruiming ten die straten overgegaan. Hierbij perd tealf 40 dafcen net atreateteenen, trottoirbaaton, flesschea en kruiken en oud-huisraad naar de Politie gegooid, terwijl ook enkele schoten op haar werden gelost.

Ee politie antwoordde eet op die tokea gericht pistoolvuur. Een 16-jarige Jongen werd hierbij door een ketsenden piatoolkogel in zijn rechterdljbeen geraakt.

Gelast werd de ramen te sluiten. Hierbij werd de auto eet schijnwerper door een grooten steen getroffen en 200 zwaar beschadigd, tot o.a. de schijnwerper onbruikbaar werd. Het meeste/ verzet word ondervonden in to Pieretatraat. Op den hoek ten de Djeroeks traat w&3 een barricade opgericht, wel- .ke door vorzetplegars bij da nadering van da Politie vanaf een der daken ontor vuur van automatische pistolen werd ge¬ nomen, terwijl een regen tea str&attegela, stukken metsel¬ werk, straateteenen enz. neer beneden werd geworpen. Een 50-tal schoten werd hierbij door de varzetplegers gelost.

Een paard der beraden politie werd door een pistool schot getroffen.

Da politie drong bedoeld hoekpand binnen, waardoor de verzetslegers vluchtten, voordat zij gearresteerd konden worden.

ie + 2 uur waren to straten en barricaden ontruimd en werden in de straten, welke zooveel eogelijk door schijn- ^ werpers worden verlicht, politle-ïkibbelposten geplaatst.

Le nacht bleef verder betrekkelijk rustig.

In den voornidtog van Dinstog 10 Juli 1934 ontstonden langzamerhand ln da verschillende straten wederom samen¬ scholingen en werd weer begonnen eet het opbreken der etra. ten. Dien vooraldtog had op het hoofdbureau onder leiding van ton Eoofd-Coaaissaris tea Po Ut ie aen bespreking plaats, waarbij ook aanwezig was «ie Commandant tea de Militaire Politie troepen te Rotterdam, de lo luitenant J .A.J. ten' Hors9en. ie Militaire Politie werd gevorderd. Dj Hoofd-Cos- |

□ issaris gaf last de wijk, waarin het verzet werd gepleegd, j geheel voor het verkeer af te sluiten, alleen vrouwen en kinderen toe te laten, op de daken Militaire Politie en ! Agenten begapend tiet karabijn^ te plaatsen en elk verzet of elke ordeverstoring in de kien te smoren. I

Te + IJ uur werd begonnen m«t de afsluiting door [

6a Bereden Politie en het plaatsen ten poaten op da daken 1 ten de daarvoor het meest in aanmerking komende straten* |

Het daarvoor beschikbare personeel bestond uit 30 karabi- . n ie ra en ton Inspeoteur ten Politie-GocaantoJit en 30 man- schappen tea da Militaire Politie, onder eosnaado van ton ‘i la lultnent van Hora aen, later verstrikt door 10 manschappen uit Dan Haag, Op da toegangswegen warton doeken geplaatst, eet het opschriftj "Straat ontruimen. Er zal geweld worden gebruikt 11 . In hat gshoel warton I7.dubbelposten geplaatst en wel zoodanig, tot de meeste straten van bedoelde wijk ontor vunr konden worden genomen.

Als consigne kregen deze po3ten het volgende*

Schieten op ie torentin, die zich na waarschuwing niet onmiddellijk in huis togeeftf niet schieten op vrouwen en kinderen* Schieten op vrouwen, die meehelpen de otraat J op te breken en barricades op te richten of op eenige wijze 1 verzet plegen.

Tijtoas het uitzetten dar posten werd per achesps-- rcepsr bekend gemaakt, tot op ie tor, die zich op straat begaf, geschoten zou worden, en dat ramen en deuren ge¬ sloten moesten blijven, te scholen werton ontruimden kinderen ontor toezicht van da onderwijzers door de Poli¬ tie nasr huis of buiten het afgesloten gebied gebracht.

Itoor de niet op post ateAnde karabinlers en manschappen der Militaire Politie werd door de wijk gepatrouilleerd.

Ia bevolking was zeer onder ton indruk tea deze maatrege¬ len. 3sl werden uit een onbekend gebleven huis nog een drietal schoten op een patrouille gelost, doch ten samen¬ scholingen of verzet was geen sprake masr. Zoo nu en dan werd een schot gelost op een «=An, die zich na waarschu¬ wing niet onniddellijk in huis begaf. Een oude vrouw werd hierbij door eea verdwaalden kogel in da* bulk getroffen en gedood.

2U 22 uur waren voor de zijstraten van ton Croos- sijkeehewog schijnwerpers geplaatst ( in hot geheel 9 stuks) die atraat en daken verlichtten •

D&ar to posten op to tokan bfcj cogelijke nacht¬ gevechten niet veilig waren voor eigen vuur, warton zij te 22 uur van de daken gehaald. Bij iedere schijnwerper werd een dubbelpost gaploatet net dezelfde consignes, ter¬ wijl verder eea zesr intensieve patroulllegang werd ohtor- fcoutoa.

Te 23 uur sarton to mannen, die niet tot to wijk werden toegslaten en zich bij de toegangswegen hadden vsr- jcameid, straalsgewijze, ontor toezicht van de Politie, naar bun woning geleid.

Do nacht bleef rustig, hoewel zoo nu en ton nog een karabijn»chot werd gelost, omdat iemand zich op straat waag¬ de On na waarschuwing niet cnmldtollijk naar huis ging*

Tot ïïoensdag 11 JUli 1934 4-uur werd doorgegaan met patroulllegang, waarop de schijnwerpers werden verwijderd, to karabinlers en Militaire Politie inrukten en tot fl uur gesurveil¬ leerd werd door to versterkte gemene politie.

Vanaf 8 uur patroulllegang door karabinlers en Militaire Politie, Dien Woensdag alles rustig.

Donderdag 12 Juli 1934 warton minder patrouIlles uit¬ gezonden. Dien dag eveneens rustig.

vrijdag .13 Juli 1934 patroulllegang door gewone net pistool bocapento politie. Militaire Politie in reserve. Karabi- niers waren ingerukt. Alles rustig.

Zaterdag 14 Juli 1934 begrafenis van de doodgeschoten vrouw. Sïolnig belangstelling en gaan demonstratie. Aan tor. post CroosniJk3Cheweg 12 cc-jenschappen van da Militaire Politie in re¬ serve, Deze te ongeveer 12 uur Ir.gerukt. Daarna geaone polltle-

uur veil ten co.

+

Door de Militaire Politie werden dn hot geheel a3gbu 40 karabijcschoten gelost, door to karabinlers + 26.

Verschillende aanhoudingen en huiszoekingen hebben tgrdeao de relletjes pleate gehad. laaroatrent is afzontoflijk gerappor¬ teerd.

Ernstige verwondingen van Politie en Militaire Politie

kwamen niet voor, „ . - q -t,

Rotterdam, 23 Juli 1934*

I» Inspecteur, van politie,

{J,»,Hol3borgen)

!en politieverslag van de militaire aktie tegen .ie was de onderdrukking van het steunoproer een

de Crooswijk-bevolking. Voorde poli- puur techniese aangelegenheid.

105

Rotterdam antwoordt.

De Amsterclamsehc arbeiders zijn in opstand De vlam van het verzet springt over naar alle deelen van het land. Overal ligt de brandstof der ontevredenheid en verbittering opge- hoopl. Den vonk is voldoende) Ook Rotterdam, de werklou- zen stad, komt in beroering. Ook hier zal Coliin de honger- strop nog verder aanbalen. De verbittering breekt los. Opwin¬ ding aan dc stempellokalen, liet besluit bij velen staat vast: liet is nu genoegt ;

Kr ontstaan spontane demonstraties tegen dc steunvermin¬ dering in alle dcelen van de stad. De arbeiders loopen te hoop op tle Veemarkt, in de van der Spaanstraat, op de Goudschc- -singel.

In de Breedestraat en de Oleanderstraat rukken proleta- riërshanden dc eerste steenen uit de straten voor een barri¬ cade. Mccdoogenloos raast de poliüefuric door Rotterdam.

De eerste gewonden vallen aan dc zijde der arbeiders. Mee- dtiogenloos wil men met geweld het verzet de kop indrukken, liet gemeenteraadslid Reudcrink en kameraad van Os werden gearresteerd. Het bestuur van de O.S.P. gevangen genomen. Alle demonstraties worden verbo ie t. Vergaderingen en samen¬ scholingen verboden. Do Tribune en de Maas-ccho verboden. Colportage met ,.opruiende" manifesten wordt strafbaar ver¬ klaard.

Maar dc arbeiders houden stand. Gelijktijdig in verschil¬ lende stadsdeelen poogt men barricaden op te werpen, om liet geweld te keeren. Overal staan ongewapende proletariërs tegenover zwaargewapende agenten, militaire politie en sol¬ daten.

Als een steekvlam slaat het verzet in de Crooswijkbuurt uit. In de Fredcrikstraat en de Rubrockstraat, waar dc armoede uit de huizen walmt, houden de arbeiders stand tot bet uiterste. Onafgebroken demonstreeren hier mannen, vrouwen en kin¬ deren door de straten cn zijstraten van hun wijk. Wilde charges en rcvolvcrsalvo's vegen dc straten schoon. Maar onverschrok¬ ken komen de arbeiders telkens opnieuw uit hun huizen, bre¬ ken de straten op, rukken de lantaarnpalen om en verdedigen zich met steenen tegen karabijnen en rcvolverkogcls.

Van alle kanten 'komen de arbeiders uit het Noorden en demonstrecrcn moedig mee.

Nieuwe charges, salvo's en gewonden.

Tot laai in tien nacht patrouÜlccren poHtietrucpen met schijnwerpers door dc opstandige arbeiderswijk.

Maar liet verzet, opgekropt uit menschengeslachtcn van leed en onderdrukking, is niet te breken.

De overheid is radeloos, zint op nieuwe middelen.

Dinsdagmiddag om i uur, als er nieuwe versterkingen van militairen zijn gekomen, wordt er ccn wijd cordon om het tl uos wijk kwart ie 1 getrokken. Doeken met waarschuwende op¬ schriften "dat men bij doorgang zonder pardon zal schieten, worden aan palen bevestigd. Agenten cn soldaten niet de bajonet op de karabijnen staan er bij op wacht. Op de daken van de hoekhuizen liggen soldaten in stelling, heel tle straat onder vuur nemend. Op ieder die zich vertoont zal zonder par¬ don geschoten worden. Groote groepen met karabijnen gewa- penden agenten, rechercheurs, agenten te paard cn motoragen¬ ten gaan nu door de vrijwel verlaten straten. Honderden blik¬ ken vol haat volgen hen achter gesloten ramen. Door scheeps¬ roepers klinkt het bevel: binnen de huizen blijven, anders zal met scherp geschoten worden.

Tegen vijven rukken nieuwe poütievcrstcrkingcn van uit verschillende plaatsen van het land. Du afzetting van de wijk wordt nog strenger. De bourgeoisie is dc schrik om het hart geslagen. Alleen vrouwen en kinderen beneden de 14 jaar werden zoo noodig in en buiten de wijUvcrsperringen gela¬ ten. Mannen en jongens boven dc 14 jaar worden ouverbid- dcllijk teruggewezen. Honderden arbeiders van hun werk huis¬ waarts keerend moeten atzoo tot 'savonds tl uur wachten alvorens tot hun woonplaatsen te worden toegelaten.

Intusschen komen hier en daar in sommige zijstraten weer wat arbeiders te voorschijn.

Mecdoogonloos knallen dadelijk de karabijnen.

Om kwart over 6 valt het eerste slachtoffer, dc 75-jarige weduwe A. Wellnks-Richard. Vak bij hen in tle lsuac Hu- kortstraat treft haar een kogel in de buik, met tloodelijk gevolg.

De bourgeoisie kan tevreden zijn. Dok te Rotterdam is arbcidcrsbloed vergoten. Ook deze stad heeft haar dunde, zij liet ook een oude arbeidersvrouw.

Barricades in Botterdam.

Maat moord noch geweld kan de groeiende eenheid der ar¬ beiders breken. Ken machtige golf van solidariteit heeft de arbeiders uit hun kleine onderlinge twisten en oneenigheden opgesleurd. Als één man stonden ze in de bedreigde wijken.'

Havenarbeiders gingen in proteststaking.'

Huurstakingen zijn in alle deelen van de stad uitgebroken.

Dc solidariteit onder de arbeiders groeit, ondanks de infane hetze van het Rotterdamsch Nieuwsblad, de Nieuwe Rotter- tlamsche Courant en de andere pershoeren, van het zich be- dteigd voelende kapitalisme.

De solidariteit en de eenheid der arbeiders groeit, ondanks de smccrige Judasrol van liet arbeidersblad „De Voorwaarts”.

De revolutionaire pers is verboden, maar tle waarheid kan niet verboden wordenl

Zij staal onverbiddellijk op uit de feiten en spreekt tot elke eerlijke arbeider.

De waarheid is onverdclgbaar en het recht zat zegevieren, ondanks alles. g—a

Bericht uit "Links Front" no 5 augustus 1934. "Links Front" v/as de voortzetting van "Links Richten".

waarschuwing gericht te schieten, werd verscherpt. Iedere crooswijker was nu vogel¬ vrij en kon op de korrel genomen worden. De militaire bezetting maakte in één klap een einde aan het buurtverzet. Verder verzet was dan ook inderdaad zinloos en zou al¬ leen maar tot een bloedbad geleid hebben. Hier werd door de autoriteiten met het fas¬ cisme geëxperimenteerd, de door de steunverlaging tot wanhoop gedreven crooswijkers dienden daarbij als proefkonijn. Deze staatsterreur, dat kon niet uitblijven, eiste haar slachtoffers. Een oude vrouw van 75 jaar werd dodelijk getroffen door het beken¬ de waarschuwingsschot. Diezelfde dinsdag werden ook twee bekende crooswijkse kommu— nisten Lewis en Kloet gearresteerd. Bij Lewis in de Rubroekstraat was maandag al huiszoeking gehouden. De politie had volgens de kranten "een groote partij bakstenen aangetroffen". Het huis van Kloet in de Isaac Hubertstraat werd de volgende dag onder handen genomen. Lewis werd opgesloten in het Huis van Bewaring en Kloet werd naar een politieburo gebracht. Het was waarschijnlijk Lewis die daarbij zo mishandeld werd, dat de stenen trap naar zijn huis, rood van het bloed was. De politie wilde met deze arrestaties waarschijnlijk de organisatie van de huurstaking en het verzet in het hart treffen. Een taktiek die uitstekend gelukt is. De bewoners v/aren geïntimideerd en gaven verder verzet op. Ook Kloet heeft zich na '34 verder rustig gehouden. In het

log m

begin van de oorlog is hij opgepakt en door de duitsers vermoord. De arrestatie van deze bekende crooswijkse kommunisten was er maar één van de velen in die dagen. In totaal werden er vanaf vrijdag 6 juli tot dinsdag 17 juli 132 arrestaties verricht om allerlei uiteenlopende redenen zoals: verspreiden van biljetten, kalken, gooien naar agenten, deelname aan relletjes, straat openbreken, mishandelen van agenten, schreeu¬ wen enzovoorts. Er werd er zelfs eentje aangehouden wegens het fotograferen van a— genten. Waarschijnlijk was dat de rotterdamse arbeidersfotograaf Cohen. Gedurende diezelfde tijd werden er 63 woningen doorzocht, daarbij waren opvallend veel drukke¬ rijen. Natuurlijk werden ook de bekende adressen van partijgebouwen en lokalen en leidende kaders niet overgeslagen. De hele linkse beweging werd overhoop gehaald, op zoek naar opruiend materiaal. De politie had de smaak te pakken. Ook de eerste von¬ nissen lieten niet lang op zich wachten. Er werden daarbij forse straffen geëist. Na afloop van deze bloedige juliweken werd de politie hartelijk bedankt voor haar bewe¬ zen diensten door burgemeester Drooglever Fortuyn, De hoofdkommissaris van politie liet zich na de rellen uitgebreid informeren over nieuwe wapens om weerspannige mas- saas in te tomen. En de huisbazen belegden in de Doelen maar weer eens een bijeen¬ komst over de bestrijding van het huurstakingsspook. De rotterdamse elite triomfeer¬ de en de werkelozen, ja die berustten in hun droevig lot.

De steunverlaging was de lont in het kruitvat. In de rotterdamse armoebuurten barstte spontaan de volkswoede los. De werkelozen lieten zich daarbij niet leiden door een oproep, een pamflet van de OSP, of de RSP of door het V/SC. Het v/as de jarenlange op— gekropte haat tegen een maatschappij) die hun tot een ellendig werkelozen-bestaan van gedwongen nietsdoen had veroordeeld, die explodeerde. De revolutionaire partijen had¬ den wel altijd gehoopt op zo'n uitbarsting, maar ze hadden hem in de verste'verten niet aan zien komen. Toen het eenmaal aan de gang was, probeerden ze er wel greep op te krijgen. Vooral bij het organiseren van de huurstakingen speelden de linkse orga¬ nisaties een rol door het verspreiden van pamfletten en het opzetten van huurcomi- tees. De RSP en de OSP werkten hierbij nauw samen. Door de arrestatie van de OSP - leiding waren stuurloze OSP'ers bij de RSP terecht gekomen. In die dagen verschenen er dan ook gezamenlijke pamfletten ondertekend door OSP, RSP en het NAS, Deze samen¬ werking zou de basis vormen voor de fusie in 1935 tot de RSAP.

Jan vo.n Legden

De vrouwen kwamen er het eerst tegen op, tegen die huur. Het waren hoofdzakelijk die vrouwen, daar is ó,ie trammelant door ontsto.o.n. Want d.e mensen konden het niet meer opbrengen , Vroeger werd. er door zo'n huisbaas nog wel eens zo'n behangetje gegeven, maar dat deden ze ook niet meer. Ze probeerden o.lleen nog maar zoveel mogelijk te plukken. Daardoor hebben we uiteind.elijk. d.ie opstand gekregen toen in Crooswijk.

Het was als één familie hier in Crooswijk, d.e vrouwen liepen gewoon bij elkaar naar binnen en d.at was van: "Mien heb je koffie?" of dit of dat. Dan kwam do.t kluppie a.l— lemaal bij elkaar, of je ging naar d.e waterstoker. Vroeger had je wo.terstokers . Dan stonden ze bij de waterstoker met elkaar te ouwehoeren en zodoende kwam dan die. op -j stand.. Zo van: potverdorie, ik heb d.it maar gehad en ik heb dat maar gehad en ik ken er niet van komen. We wa.ren haast allemaal net familie van elkaar en jo., je weet net hoe dat gaat: "Jij betaalt geen huur en jij d.an ook niet en jij toch ook niet". Dat werd. allemaal op de Crooswijkseweg uitgepro.o.t, daar stonden allemaal van die ploegen. Er waren diverse huisbazen die hadd.en al geprobeerd, ze de woning te ontzeggen,. Ja ... niemand, die eruit ging en als er soms de één of andere deurwa.arder de strao.t in wilde komen, nou ja, die werd eruit geslagen. Dat was al zo'n veertien dagen, drie weken o.an het broeien ko.n je wel zeggen. Herrie schoppen op de weg, je weet wel hoe dat gaat. Dan kwamen die agenten weer de weg over met van die zijspannen en rammelen. En toen die ene keer, ik was 's ochtends naar mijn werk gegaan, kom ik terug en toen kon ik er niet meer in. Ze hadden het afgezet. Het was toen al drie of vier weken aan de gang, elke avond was het gerommel.

Is het begonnen toen de mensen huur weigerden?

Jo., d.ie weigerden huur te betalen en dat namen de huiseigenaren niet. Ze hebben ze de woningen uit willen laten zetten. Er kwamen een pa.a.r deurwaarders, maar ja., die wer - den er no.tuurlijk uitgeslo.gen. Zodoende is dat. steeds zo aangewakkerd. Je kwam van je werk thuis, je ging eten en gauw dadelijk de weg op, gauw een beetje sensatie opzoe¬ ken. Er is wat aan de hand. Zoals je nou wel eens in Amsterdam hebt, had■ je dat toen op de weg. Alleen met dien verstande, dat als er een stelletje politie op paard een cho.rge maakte over de Crooswijkse weg en over die stoepen heen met die zijspannen, ja dan vloog je allemaal de deuren in. Je dorst niet te blijven sto.an en te zeggen: "Nou kom maar op". Zo ver waren we niet, dat dorsten we toen nog niet. Maar wel waren al

H 110

die straten, zoals de Rubroekstraat, Frederikstrao.t, Hendrikstraat, Marnixstraat en aan de andere kant had je de Van Reijnstraat, Van Meekerenstraat en de Rotterdamse- straat, die waren allemo.a.1 opengebroken. Als die o,genten naar binnen wild.en, op die motors, dan moesten ze over die puinhopen heen. En dan kregen ze gelijk van alles op d'r herses. Hele ledikanten gooiden ze uit de ramen. Naderhand werd het zo erg, toen hebben ze het afgezet om ons flink wat af te leren. Ze hebben die marechaussees laten komen omdat de rotterdamse politie een beetje te lankmoedig was volgens hun. Ze heb¬ ben die boevenkneuen laten komen uit Limburg. Ja, want die dorsten wel te schieten en te slaan. Die hebben lopen schieten en slaan. Bij mijn broer Karei zaten er zeker drie kogelgaten in het kozijn, daar hadden wij, vlak met onze hoofden boven leggen kijken die straat uit. Dat van die vrouw is een ongeluk geweest. Die kogel was tegen de straat aangeketst en zo in dat mens d'r buik. Die was doodgegaan. Dat is er dan eentje die er uiteindelijk gestorven is, tenminste dan vanwege een schot. Ongeveer twee dagen heeft die bezetting geduurd.I. Nou, toen vonden ze het een beetje te gek na¬ tuurlijk, want het werd. nog erger als ze dat hadden blijven doen, dat afzetten van Crooswijk. Dat iemand d.ie werkte 's avonds niet no.o.r huis kon komen om te eten, dan had het nog verder uit de hand gelopen. Uiteindelijk is dat zo zachiesaan afgezakt. Die achterstallige huur hebben ze natuurlijk geen van allen betaald.

Wilden de huurstakers alleen minder huur betalen?

Nee, ze wilden dat er eens wat aan de woningen gedaan werd. Daar werd niks aan ge¬ daan, Als je boven woonde dan lekte het tot aa.n de eerste verdieping toe, want er werden geen nieuwe dakpannen gelegd. Er werd. nooit iets aan gedaan, aan dakgoten enz. De mensen zaten met emmertjes-en ponnetjes. Als het regend.e zaten zeven van de tien gezinnen met emmers om het water op te vangen , als het een beetje flink regende. Het waren allemaal van die ouwe krotten, die hadd.en eigenlijk allemaal afgekeurd moeten worden. Maar ja, die mensen woonden daar nou eenmaal in. De levensstandaard ging om¬ laag en alle dingen werden duurder, en toen kwam die heibel met die woningen. Er werd veel te veel huur betaald voor zo'n woning. Want drie en een halve gulden klinkt nou wel weinig, maar als je twaalf gulden krijgt en je moet drie en een half, vier gulden betalen, dan was het toch een flinke mep.

Links: "Wat men van de daken zoo al naar de politie wierp". Rechts: "Een kijkje in de Tweede Crooswijkdwarsstraat".

Dat mensen huur weigerden, v/as dat al een hele tijd bezig?

Dat was al een hele tijd bezig. Je moet het zo zien, iedereen betaalde de huur wel of niet. Er waren erbij die betaalden de huur wel en dan kreeg je strubbelingen,Onder¬ ling werd af gesproken: ze zouden geen huur betalen en dan wo.ren erbij d.ie wel huur betaalden. Daar gingen elke avond die diskussies over. Ja, en d.an een beetje mekaar uitdagen en desnoods een klap op zijn tor.

Werd dat ook uitgevochten op het moment dat de huur werd opgehaald?

Je moet het zo zien, als je nou de Frederikstro.at neemt, dat zijn bv. 200 pandjes. Daar had. je laten we zeggen ISO huisbazen. Die had twee pandjes, die had er één en d.ie had er weer drie. Het was niet van één huisbaas. Bij de ene kwam 's maandags de persoon in kwestie de huur ophalen en bij de andere 's woensdags. Dat ging allermal ongeregeld, dus je wist vo.n elkaar niet wie er wel of niet huur betaalde.

Waren de huurstakers georganiseerd?

Onderling werd dat een beetje uitgemaakt op de weg. Ze kwamen dcm 's avonds bij me¬ kaar en dan werd dat uitgepraat, "Ik d.oe mo.o.ndo.g niet mee, ik betaal geen huur." Dan

111 ■

zei een ander: "Ik betaal ook geen huur". Maar die beto.ald.e d.e huur wet, Ret was nou met dat iedereen geen huur betaalde, want er waren er ook nog die wel betaalden.

Maar die stonden te praten van: ook niet betalen. Die dachten, als het eenmaal door¬ gaat dan slepen wig het ook mee. Je moet nou niet denken dat ze nou allemaal zo naast elkaar stonden.

Waren er ook grote huisbazen?

Wig noemó.en het allemo.al huis gesmelkers. Het waren allemaal d.ie een paar van die pandjes hadden. Of êên d.ie ze speciaal gekocht hadden om daar huur uit te vangen.

Dat je halve straten had van één huisbaas, dat had je niet. Het waren allemaal ver¬ schillende huisbaassies. Je mag het wel weten, voor 70% waren het Joden, die die huisjes bezaten.

Als jullie op de weg verzameld waren, waren dat vooral mannen of ook vrouwen?

Van alles, mannen en vrouwen, allemaal.., ja hoe moet je dat nou noemen? Het was ge¬ woon een stroming, de mensen gingen automaties de weg op ’s avonds en daar werd dan - gewoon gepraat.

V/at werd er met het geld gedaan v/at ze anders aan huur betaalden?

Dat hebben ze zelf gehouden en dat hebben ze nooit meer ingehaald,.

In Amsterdam had je ook huurstakingen en daar deden de bewoners dat geld in een pot en daar werden dan de pamfletten enz. van betaald.

Dat is hier niet geweest, niet bij mijn weten. Het hing wel vol met pamfletten van: geen huur betalen, allemaal solidair zijn. Met rode letters.

Zoiets als een huurdersbond, kende u dat? '

ffen huurdersbond. bestond, niet. Wo.t je nu hebt, een wijkgebouw wao.r de inwoners van e wijk met eVka.o.r kunnen praten over de toestand van de huizen en wo.t ze eisen en wat ze willen... vroeger had je niks te eisen of te willen hè, dat bestond niet. Al¬ leen de CPN was de enige leidinggevende partij die het roerend met de mensen eens was over die huurstaking. Die stonden er met alles achter. Maar wat voor middelen ad. de CPN vroeger, nou? Die had toch ook geen cent. Als er 's avonds gekalkt moest wpvden met de verkiezingen, iemand die dan ook toevallig bij de CPN aangesloten was en die toevallig ook nog schilder wo.s, pikte dan een pot verf mee van zijn werk. Er was geen spaarpot van d.e CPN, want die mensen Waren allemaal arm. De winst van die krant was nou ook niet zo denderend. Tijdens de verkiezingen had de CPN dan bv. lijst negen en weer een andere partij had lijst zeven. Dan maakte je van die zeven een negen. Nou ja, als er maar een negen stond.

Had de CPN veel invloed bij de huurstakingen?

Ja, die had wel de leidinggevende funktie daarin hoor. Je had hier in Crooswijk, die

lazen de Voorwaarts en dan had je de Tribune. Je kan wel zeggen 60% van Croosw%gk las de Tribune. Mijn broers waren er allemaal bij, behalve die ene, die oudste was bvg de politie. Ik ben nooit lid geweest, maar mijn broers wel en mijn zus is nog steeds wd. Wat heeft u gemerkt van de afzetting van Crooswijk?

De avond er voor waren die rellen geweest, toen hadden ze van die zoeklichten op die straten gezet, 's Morgens waren die zoeklichten weg en dan kon je naar je werk. Dus die dan werkten, die kwamen gewoon 's avonds half zes naar huis. Toen hadden ze dat spandoek gespannen. Dat was op de Crooswijkseweg en daar stond op: '•Straat ontrumen er zal geweld gebruikt worden' 1 . Die mannen stonden allemaal voor dat touw te wachten. Een paar politieagenten op paard stonden erbij en wat gewone o.genten. Ja, ge weet net hoe dat gaat, er waren kerels bij die riepen: "Hè Mien, breng jij me prakkie, want ik staal hier te sterven van de honger. Er waren erbij, die werkten in de haven,. Er was dan een vrouw bij, die had, voor hao.r man een pa.nnetje gehaald, met krootjes erin. Die is heel demonstratief onder dat spandoek gaan zitten en die ging zitten eten,. zo met dat pa.nnetje op zijn knieën. Maar er kwam opeens een o.gent op een paard en die ram melde hem ineens van dat plekkie vandaan. Al die krootjes vlogen over de straal heen. Ik kwam op de fiets bij de Zaagmolenbrug aan, daar kon ik niet over, daar was het ook afgezet. De Crooswijksestraat kon je niet in, wel kon je de Zaagmolenbrug over maar niet de Crooswijksestraat in. Dus dan moest je de overkant van de. Rotte nemen, langs het gemeenteterrein en de vuilnisbelt. Dus ik denk: "Nou dan ga ik bij de Noorderbrug zo de bocht om", maar dol ging dus ook niet. Ik ben toen het singeltje o.fgefietst, daar bij de Crooswijkseweg erin en dal kon ook niet. Daar stond, toen dat bewuste span¬ doek en ik dacht: "Ik ga naar de Boezemstraat" daarbij het abattoir, daar bij de Ko- ninginnekerk, dat kon ook niet. Ik dacht: "Dan ga, ik terug en dan ga ik op de Croos wijkseweg staan" bij dat bewuste spandoek. Daar kwam mijn broer Arie, die was door rriijn moeder gestuurd. Die zei: "Kijk eens waar Jan is, want die staal natuurlijk ook achter dat hek, die ken er ook niet door". Nou Arie was er al omdat hij met een boot¬ je bij de Rotte was overgevaren, die was zo op het Schuttersveld naar binnen gekomen. Dus hij pakt mijn fiets aan en toen wouen ze hem gelijk achter dat hekkie douwen.

Maar ja, die nam het niet en die zegt: "Godverdomme, ik was. er al. Ré je. ziet toch dat ik hier ben!" Maar ja, goed dat tolereerden ze dan en hij nam mijn fiets mee. Ik ben naar de Boezemstraat gelopen, naar de Koninginnekerk en toen ben ik op lijn 22 . gestapt. Die mocht wel rijden dus voor de deur in de Crooswijksestraat stapte ik utt, toen wo.s ik thuis.

Ik had toen verkering en dat meisje woonde in d.e Hendrik deKeijserstraol dat was nog binnen dat gebied, dus daar kon ik gewoon 's avonds naar toe. Ik ging daar om half elf vandaan en dan ging je natuurlijk meedoen met de jongens, lantarenpalen omtrekken en een berg stenen maken zodat de politie er niet door kon komen.. Het was die andere avond dito met een sterretje. Ze hadden opeens allemo.al van die schijnwerpers in de straten gezet. De marechaussee was er toen o.l en de politie stond op de weg. Op de weg dorst je niet meer te komen want dan werd je allemaal weggeslagen, dat hielden ze helemaal vrij. Alles moest de straten in, maar alle deuren stonden open dus als ze de straat inkwamen, want dat ded.en ze wel eens, dan ramden ze opeens met een mannetje, of tien, twaalf de straten in, do.n vloog iedereen de gangen in. Je kon overal naar bin¬ nen lopen. Als ze de straat inkwamen dan kwam er van bovenuit die dakgoten een stoot van die dakpannen en rotzooi. No.derho.nd ho.dden ze opeens vo.n die vaste schijnwerpers neergezet, Ja, iedereen die buiten op straal liep konden ze meteen zien.

Schoten ze op mensen?

Nou, ze hebben er wel eens op geschoten, maar het zal wel in de lucht geweest. z*ijn.

Ja ze hebben wel een paar keer misgeschoten, want er zaten drie kogelgaten bij Karei in het kozijn in de Korte Marnixstraol. Daar hadden wij voor het ra.am gelegen. Ik denk: "Nou ja dat licht zal wel uitgaan". Wij dachten eerst vanuit de verte gez^en dat het een auto was die met zijn koplompen de straat in scheen. Maar het. was. zo'n grote lomp. Hadden ze natuurlijk licht uit d,e straal getapt en toen kon je uiteinde- lijk niks meer uithalen wo.nt alles zagen ze gebeuren in dat licht.

Ze stonden ook op de daken hè?

De marechaussee? Ja, op de hoogste punten. Bij de brouwerij zaten ze met geweren, en dan op het hoekje van de Crooswijksestraat. Daar had je zo'n hoge behangselfabwek en dao.r zaten ook allemaal vo.n die marechaussees. Ja, die stonden er maar de gewone po¬ litie ook. Die Marechaussees waren de grootste stinkflikkers, wa.nt die ra.gd.en er wel op los.

V/as er nou een verschil met de wijkagenten?

Ja, daarom hebben ze toen die marechaussees erbij gehaald.. Omdat die rotterdamse po-

Z -itie volgens hun toen een beetje te laks was hè. Die had er meer in moeten vaggen. Maar ja, dat deden ze niet want er waren misschien wel familieleden bij die in Croos- wijk woonden. Daarom hebben ze die marechaussees erbij gehaald. Ja, daar hadden we allemaal een schurft aan. Die o.genten mochten we ook niet zo graag, maar aan die ma¬ rechaussees had je uiteindelijk een dubbele hekel. Dat waren betaalde moord.eno.ars, nietwaar? Dat zijn vrijwillige moordenaars. Ja, het is natuurlijk ook zo: die agenten van hier die liepen ook gewoon in Crooswijk en als zo ’n vent wat ho.d ged.aan dan had¬ den ze hem twee do.gen later wel gepakt.

Links op de foto de Rubroekstraat. Een vuilnisman ruimt het barrikademateriaal op. Op het dak staat de militaire politie.

Je had Willem Lagendaal, die was kommissaris bij ó.e politie. Die heb hier ook nog lo¬ pen raggen, die vier of vijf dagen dat het geduurd, heeft. Hij zo.t in een zijspan van een motor. Hij is flink tekeer gegaan hier in Crooswijk. Die was gelijk z 'n populari¬ teit kwijt, want hij voetbaló.e in Xerxes en hij was nog international ook. Naderhand, toen het achter de rug was en toen Xerxes moest voetballen werd hij uitgefloten door het publiek als hij op het veld kwam.

Die tweede avond zijn we ook weer aan het rotzooien gegaan. Toen staken ze die lich¬ ten weer aan. We zijn bij mijn broer Karei in de Marnixstraat naar binnen gegaan.

Mo,o.r ja, die lichten bleven maar schijnen en ik moest toch naar huis. De o.ndere d.o.g moest je weer werken. M'n moeder woonde in de Crooswijksestraat, dus ik kon zo bin¬ nendoor naar huis. Het was een uur of half drie, drie uur geworden. Dus ik ging naar huis en toen liepen er a.llemo.al van die rechercheurs en toen ben ik nog aangehouden. Ik moest m'n fotootje geven ik kon m'n eigen anders niet legitimeren. Die moest ik een paar dagen naderhand op het politieburootje op de Crooswijksesingel gaan halen. Toen mocht ik er door. Toen zei ik nog: "Ik weet nergens van. We hebben altijd ons kao.rt avond je". Tja, ik moest toch wat verzinnen, ik kon kwalijk zeggen dat ik mee had lopen ra.ggen. Ik zei tegen die agent: "Toen zetten ze die lichten aan. Ik wist niet wat er aan d.e hand was en ik dorst niet no.o.r huis". Toen zei één van die rechercheurs: "Dan hebben jullie zeker zitten kaarten met van d.ie halve moppen". Zo is het gegaan, maar ik mocht wel naar huis.

We hoorden dat er ook een pop van Colijn v/as gemaakt.

■ 114

I

Ja, dat hebben we ook gedaan, ja, daar heb ik zelf aan meegedaan. Een grote bezem¬ steel aangekleed, met stroo opgevuld en die hebben we in d.e brand gestoken tijdens ó,e huurstaking midden in de straat. Ja, die hebben we levendig verbrand! Die moest Colijn voorstellen.

Annie

Met de huurstaking zaten ze naast mijn moeder in de Crooswijksestrao.t op de trappen. In d.e Rubroekstraat was dat. Daa.r had je stenen trappen en dao.r zat op Dirk Kloet va.n de CPH. En die benne toen verrao.ie geworden. Toen benne ze 's ochtends om zes uur vo.n die trappen gehaoXd. Het was helemaal rood van het bloed. Het was staat van beleg toen. Toen is Dirk Kloet gepakt en toen is het helemaal uit elkaar gego.an. Die aktie- groep hebben ze te pakken gehad toen. Toen werden de mensen bang, want ze hadden ze geslagen en dan gaan de mensen bang worden hè. Dat was eigenlijk het einde.

Frans

Is er vanuit het publiek op de politie geschoten tijdens de rellen?

Nee, dat is nooit gebeurd. Waarmee? We hadden noppes. Ja, een zakmes zeker, daar kan je moeilijk mee schieten. Er is nooit geschoten vanuit het publiek, noch op de poli¬ tie, noch op d,e marechaussee. Dat is absoluut niet waar. Onder partijgenoten in Crooswijk waren geen wapens. Maar dat er misschien wapens waren onder crooswijkers, dat is punt twee. Maar dat er met stenen gegooid, werd, dat is wel waar. Da.t was je enige verdediging.

CABiÊ ACOCESS tl*4.NJATIANIIC AU CODES U5EO ItUAttONE 117f SO

TRANS-ATLANTIC TRADING COMPANY

PARKSTRAAT 105 - 'S-GRAVENHAGL

IV Juli 1934.

Den TTelEd. Gestr. Heer Hoofd -Cocnissarls Gsneento Politie Rotterdan,

Haagsche Veer S3,

R0T7ERDAII. -

Jtyne Ile oren,

üede in verband mot de onlangs te Amoterdan, Rotterdan en andore gemeentes plaatsgehad hebbende ongeregeldheden, syn wy 200 vry U inliggond eene brochure te doen toekomen, betreffende dc producten der:

Federal Laboratories, In.,

Pittsburgh, U.S.A.

T7aar deze producten, naar gebleken ‘is, buitengewoon effec¬ tief kunnen zyn, wat betreft hot verspreiden en/of voorko- nen van nederspannige menigtes, sanenscholingen, etc. ty- dons omstandigheden als boven aangogeven, terwyl toch scha¬ de lyke lichamelyko gevolgen voor de personen in kwestie achterwege blyvon, zyn wy zoo vry Uw welwillende aandacht tc vragen voor de inhoud van dit boekwerkje.

Desgewenscht zullen wy gaarne net de fabriek in ondorhande- ling troden voor het doen nemen van eenige proeven.

Onze Heer ir# Krygsman hoeft het voornemen U Dinsdag 26 de¬ zer te bezoeken, teneinde evt. een en ander nader te bespro¬ ken. Aangenaan zal het ons zyn, indion U ons even wilt doen weten of U zulks convenieert#

S/Z/vdB.- Bylagc.

MANUfACTURERS' RE PR É SÊNTATTVÉS

De wapenhandel speelde handig in op de gebeurtenissen. Om het gat tussen sabel en pistool te dichten werd (toen al!) traangas aanbevolen. De Heer Krijgsman kon inder¬ daad dinsdag 26 juli langskomen.

aRra;

■lil

Méé»

Straathoek na demonstratie ca 1933

Henk Bruintjes

Het was een typiese stad: Rotterdam. Het was een mengelmoes van odles. Er wo.s een groot verschil met Amsterdam. Rotterdam was feitelijk een soort aanslibbing van ö.ie eilo.nden en Amsterdam was een broeiplaats van jongens die wat wilden. Die gingen naar Amsterdam en d.ie waren daar aktief. Amsterdam was ook aktiever in alles, Amster- dam was meer internationaal. Ondanks z 'n ho,ven wo.s Rotterdam een klein beetje boerig- o.chtig. Niet dat je zegt: boerig van een dorp, maar een beetje zeeuws, een beetje stug. En moeilijk te bereiken, dat is heden ten d.o.ge nog.

Rotterdam en Amsterdam verschilden in die tijd hemelsbreed van elkaar. Amsterdam was vanaf de middeleeuwen al een stad geweest, terwijl Rotterdam eigenlijk nog maar net het boerenstadium te boven was. Rond 1900 was een groot gedeelte van de rotterdamse bevolking rechtstreeks afkomstig van het zuid-hollandse platteland, Zeeland en Bra¬ bant. Het amsterdamse stadsproletariaat had toen al een geschiedenis van eeuwenlang verzet tegen het regentendom achter de rug. De amsterdamse arbeidersklasse was veel strijdbaarder en klassebewuster. Nieuwe politieke bewegingen schoten er gemakkelijk wortel. Amsterdam v/as dan ook de politieke, sociale en kulturele keuken van het land. Rotterdam was een stuk achterlijker. De rotterdamse bevolking was passiever. Rotter¬ dam v/as meer een werkstad.

ÖDAP-ÖTAD

Daarbij was Rotterdam een typiese SDAP-stad. De SDAP had in de jaren dertig een ruime meerderheid in de gemeenteraad. Vanaf 1919 tot 1939 heeft de SDAP altijd trouw twee wethouders aan het gemeentebestuur geleverd. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1935 boekte zij haar grootste winst. De SDAP behaalde toen zo'n 40% van de stemmen en bezette 20 van de 45 raadszetels. Dat was 5 meer dan in 1931. De SDAP mocht toen als

beloning alle wethouders leveren voor het stadsbestuur. Die parlementaire triomftocht van de SDAP was begonnen met Hendrik Spiekman aan het begin van deze eeuw. Spiekman werd bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1901 onverwachts gekozen in distrikt 1. Hij was daarmee de eerste socialist die in de gemeenteraad van één van de drie grote steden werd gekozen. Daarnaast was Spiekman ook aktief in de Rotterdamse Bestuurders Bond (RBB, oftewel de plaatselijke NVV-top). En hij had het Buro voor Arbeidsrecht opgericht, waar arbeiders die problemen op hun werk hadden, konden aankloppen. Spiek¬ man v/as in die tijd mateloos populair onder de arbeiders, omdat hij allerlei wantoe¬ standen ter sprake bracht in de raad. Zo had hij bv. een boekje opengedaan over de krottenellende in de rotterdamse binnenstad. Toen Spiekman stierf in 1917 werd hij dan ook door duizenden rotterdammers in een gigantiese demonstratie uitgeleide ge¬ daan. Na de dood van Spiekman nam Arie Heykoop het vaandel over. In 1919 werd hij wethouder van volkshuisvesting. Toen de meerderheid van de raad tegen zijn zin in be¬ sloot ,om toch met de bouw van alkoofwoningen door te gaan, trad Heykoop af. De SDAP van Spiekman en de SDAP van de latere heren wethouders De Zeeuw en Brautigam (die notabene stoker was geweest) hadden weinig meer met elkaar te maken. De SDAP van de jaren dertig was in alle opzichten een gesettelde partij, alle strijdbaarheid van weleer was verdwenen. Ze voerden stipt het door Colijn gedikteerde bezuinigingsbeleid

Varkenoordseweg ca 1920. "Dê Voorwaarts' was ds rottordamso krant van do SDAP.

uit. In 1932 waren de SDAP-wethouders nog uit protest tegen de salariskorting van het gemeentepersoneel afgetreden. In 1935 hadden ze daar niet de minste moeite meer mee. De lonen van het gemeentepersoneel werden in één klap met 5% gekort. De SDAP had nog wel de naam rood te zijn, maar dat was alleen om de arbeiders te paaien. De SDAP was een pure hervormingspartij geworden. Stapje voor stapje moesten er verbeteringen vooi de arbeidende stand bereikt worden en dan vooral binnen het parlement en volgens de regeltjes van het overleg. Dit voorzichtige reformisme sloeg vooral aan bij een top¬ laag van arbeiders. Geschoolde arbeiders die niet meer alleen hun ketens te verliezen hadden, maar alweer net iets meer.

1 COÖPERATIES 1

In de tijd van Spiekman kwamen ook de coöperaties opzetten. Het vormen van coöpera¬ ties v/erd sterk gestimuleerd door de SDAP en de RBB. Coöperaties beheerden fabriekjes

115

en winkels en probeerden hun leden van goeie en goedkope spulletjes te voorzien. Coöperaties ontstonden vooral op het gebied van de levensmiddelenvoorziening. In het begin richtten arbeiders coöperaties op om te ontkomen aan de zogenaamde gedwongen winkelnering. Veel patroons hielden er in die tijd namelijk ook nog een winkeltje op na, waar hun personeel verplicht was, tegen natuurlijk veel te hoge prijzen, rotzooi aan te schaffen. Ferdinand Domela Nieuwenhuis heeft toen hij in het parlement zat een einde willen maken aan deze praktijken. In het begin werden coöperaties ook gezien als de kiem van een nieuwe maatschappij, als vorm van arbeiderszelfbestuur.

Eind vorige eeuw, 1898, werd de coöperatieve bakkerij de Vooruitgang gesticht. Het initiatief hiervoor ging uit van de bakkersgezellenvereniging Streven naar Verbete ring. De hulp werd ingeroepen van de RBB en de bekende sociaal-demokraat W.H.Vliegen zat in het eerste bestuur. Alleen arbeiders konden lid worden van de coöperatie. Het verhaal van de Vooruitgang is een soort successtory. In het begin telde de vereniging slechts een honderdtal leden en had ze een kleine bakkerij in de Doelstraat. In de jaren dertig was de Vooruitgang uitgegroeid tot een professioneel bedrijf met tegen de duizend mart personeel en bezat ze drie grote bakkerijen, een melkfabriek en een hondertal winkels verspreid over de hele stad. Het idealisme van het begin v/as ver¬ dwenen. De Vooruitgang werd gerund als een pure kapitalistiese onderneming, waar de

"Rotterdamsche coöperatieve broodbakkerij en verbruiksvereeniging Vooruitgang" op de Nieuwe Binnenweg.

winst voorop stond. In het begin hield de coöperatie er nog een fonds op na waarin een bepaald percentage van de winst werd gestort. Dat was het zogenaamde Fonds voor Algemene Arbeidersbelangen. Bij de bootwerkersstaking van 1900 stelde de Vooruitgang gedurende drie weken aan de gezinnen der stakers gratis brood ter beschikking. Aan de slachtoffers van de spoorwegstaking van 1903 werd ƒ 338,- uitgekeerd, dat v/as het restant van het fonds. Al vrij snel ontstond er ruzie over de verdeling en de bestem¬ ming van de winst. De leden die vooral de RBB en de SDAP wilden steunen scheurden zich af en stichtten de Voorwaarts. Later zouden de beide coöperaties toch v/eer samen¬ gaan in de Centrale Bond van Nederlandse Coöperatieve Verbruiksvereniging. De Voor¬ uitgang had de uiteindelijke overv/inning behaald, het programma van de bond sprak zich ondubbelzinnig uit tegen ondersteuning van vak- of politieke belangen. De coöpe-

!

raties vervielen daarmee tot a-politieke instrumenten, alleen het konsumentenbelang bleef nog over. Anders lag het natuurlijk met de anarchistiese produktie-associaties en landbouwkolonies. Hier probeerde men wel het arbeiderszelfbestuur en daarmee een andere manier van leven te realiseren. Maar de invloed van deze pogingen bleven heel beperkt.

De SDAP was niet alleen gericht op belangenbehartiging, ze wilde de arbeidersklasse ook opvoeden, en mee laten genieten van kunst en kuituur. Dus naast de bonden en coöperaties bloeiden organisaties als de Arbeiders Jeugd Centrale, het Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling, de geheelonthouding, de esperantisten en de Nederlandse Ar¬ beiders Sportbond op. Al deze organisaties hadden vaak weer apart zangverenigingen, toneelgezelschappen, deklamatiegroepen en harmonieorkesten. Dichters als Roland Holst, Gorter, Van Collem, Adema van Scheltema en de gezusters Vos waren ongewoon populair. De arbeidersklasse had z'n eigen liederen, z'n eigen toneelstukken, z'n eigen feest¬ dagen, kortom z'n eigen kuituur. En dat gold niet alleen voor de SDAP, maar voor de hele linkse beweging.

Kees

De SDAP van vroeger was meer een proletaviese partij, dat was nog geen partij van schoolmeesters wol het na de oorlog geworden is. Er waren wel schoolmeesters, maar het was meer een arbeiderspartij . De VARA en de Arbeiderspers zijn met kwartjes en dubbeltjes opgebouwd. Waar de arbeiders nog met kontributiekaartjes liepen van: "Heb je nog een kwartje voor de ondersteuning van d.e Voorwaarts". Later is het allemaal funktioneel geworden, in ó.e vorm van betaalde banen en hoge piet en-jongens. De SDAP was in de jaren dertig linkser dan do.t ze nu is.

Er was toend.ertijó. d.e gedachte van de coöperatie, dat was gangbaar. Je ho.d verbinte¬ nissen tussen inkoopverenigingen en arbeiderscoöperaties. Die gedachte leefde. Do.t vormde vanuit de SDAP een geslotenheid. De coöperatie De Vooruitgang was een arbei¬ der scoöperatie. Die verbondenheid, vanuit die hoek en dat idee van: we gaan zelf een eigen maa.tschappij binnen de maatscha.ppij opbouwen. De handelskamer is er later van geworden, toen is het verwaterd.

Jan van Legden

Van die SDAP'ers moest ik helemao.1 niks hebben. Kort na. d.e oorlog had je zogenaamd, dat duo Schermerhorn en Drees. Die hebben heel hun leven en ver voor de oorlog altijd met een gebroken geweertje gelopen op hun revers. Toen d.e oorlog afgelopen was kreeg je hier ó.ie zogeno.omde socia.listiese regering van Schermerhorn en Drees en ze stuur¬ den godverdomme ik weet niet hoeveel divisies gozers naar Indi'ê om ó.ie kleine kinde- ren van de pot af te schieten. Diezelfd.e doktertje Drees met ó.ie Schermerhorn samen.

orsTnoETiriGöpLAATöErt *

Jan van Leyden

Je had hier op d.e Goud.sesingel het Verkooplokaal. Dat had gediend, als veiling, maar dat werd. niet meer gebruikt en dat werd o.ltijd. goedkoop verhuurd voor één of andere mo.nifesto.tie, De CPN huurde dat daar en dan kreeg je daar een vergadering. Gerrit van Burink of Paul de Groot kwam do.ar dan praten, nou dan werd je flink opgejuind daarzo. Meereke

Politie te paard kwam gewoon de zaal in. Je had toen daar zo'n groot verenigingsge¬ bouw en daar was een grote poort, die was een beetje breed en daarachter had je zo'n grote zaal en daarachter kleintjes. Daar kwam de politie te paard binnengereden. Met de knuppel kreeg je op je donder allemaal. Dan dreven ze je op een hoop en nou, dan werd er gero.usd hoor, Do.t was het Verkooplokaal, daar werd altijd veel vergaderd.

Mijn broer heeft er gesproken en Wijnkoop, Louis de Visser en Reuderink. Ik weet nog do.t ik pas getrouwd was en een baby had. Ik ging dan met m'n ouwe kinderwagen hele¬ maal vanuit de Beverstraat naar de stad lopen om een vergadering bij te wonen. Vroe¬ ger was dat allemaal anders, je ging altijd lopen. Eén uur heen en één uur terug.

Hoe zat dat Verkooplokaal in elkaar?

Je kwoxn een grote poort binnen, ik geloof een poort met houten deuren maar die waren haast o.ltijd open. Dan liep je rechtuit en do.n ho.d ge een vrij grote zo.o.l met een deur ernaast. Je had erachter twee kleine zaaltjes. Het heette de veilingzo.al en ó.e kleine zaal. In de veilingzaal had je zo'n galerij boven, daar gingen de oproerkraai¬ ers altijd in en de oppositie. Dan stond beneden Louis de Visser of Wijnkoop te spre¬ ken en dan gingen de oproerkraaiers boven en die gooiden olie stoelen naar beneden. Het was ook wel een sport hoor. Ik was wel bang maar ik ging er altijd wel naar toe. Arend van Brugge

Je ho.d hier het Verkooplokaal. Do.t was in 1870 gebouwd, op de Goud.sesingel.

I 120

V/aren er nog andere punten in de stad waar mensen elkaar ontmoetten?

Ja, het Noordplein op za.terdo.ga.vond. En in d.e Pannekoekstro.at liepen ze te kolporte- ren, daar bij Bervoets, Ook op het Slagveld, bij het Rotterdams Nieuwblad, stonden altijd groepjes werkelozen te diskussiëren. Het was dao.rachter bij de Delftse Poort. Je had. d.o.ar die lichtkro.nt en we stonden soms tot vier uur 's zondags te diskussië¬ ren. Je stond erbij, je luisterde en je gooide ook wel eens een cent in het zakje.

Op het Noordplein wo.ren wel eens sprekers.

De AJC op het Noordplein in de jaren twintig.

Rood Rotterdam had ook zo z'n eigen plekken v/aar men elkaar trof, v/aar men vergader¬ de, aktie voerde, kolporteerde en diskussiërde.De bekendste plekken waren natuurlijk het Verkooplokaal en het Noordplein.

Het Verkooplokaal lag aan de Goudsesingel en bestond uit meerdere zalen die overdag als veiling werden gebruikt. Politieke partijen konden het afhuren voor hun bijeen¬ komsten. De prijzen waren schandalig hoog en varieerden van zo'n ƒ75.-tot ƒ100,-wat een heel bedrag was voor die tijd. Er was een grote zaal en kleine zaal, de zogenaam¬ de veilingzaal. In de grote zaal konden, als de stoelen eruit waren gehaald, zo'n 3000 mensen staan. In de zaal stond een los podium op schragen. Deze grote holle ruimte met zijn kale muren, werd in de winter verwarmd door twee kachels, die in de verste verte niet berekend waren op hun taak. Dan was er ook nog de veilingzaal, met 200 zitplaatsen en achterin een balkon. In dat Verkooplokaal is heel wat vergaderd, vaak ontstonden er heftige debatten en raakten er verschillende groepen met elkaar slaags, dan vlogen de stoelen door de lucht en werd het podium afgebroken. Ook de po¬ litie verstoorde regelmatig de orde. Op haar bevel zijn heel wat vergaderingen ont¬ bonden. Ook na afloop van een vergadering stond de politie alvast klaar om de mensen die door de poort naar buiten kwamen af te rammelen. Het Verkooplokaal was eigenlijk de enige zaal v/aar grote manifestaties gehouden konden worden. Andere zalen waren veel kleiner en vaak stukken duurder. In Libelle en Kunst en Wetenschappen aan de Schiedamsedijk en het Nutgebouw aan de Oppert werd ook v/el vergaderd, maar meer door de burgerlijke partijen die de huur konden trekken. Ook werd er nog al eens een bios- koop afgehuurd, buiten de voorstellingen om. De Vrijdenkers hielden wel eens bijeen¬ komsten in de bioskoop Scala en de RSAP huurde op zondag altijd twee bioskopen af op de Hoogstraat voor kulturele ochtenden. Daarnaast konden de organisaties beschikken over talloze kleine zaaltjes, buurthuizen, achterzaaltjes van kroegen en keldertjes

121 ■

in de volksbuurten. Bekend waren verder nog Odeon en Ons Huis in de Gouvernestraat en op de Linker Maasoever de Spil en de Harmonie. Ook hadden de organisaties zelf ge¬ schikte vergaderruimtes. De RSP en het NAS zaten in het PAS-gebouw aan de Maas¬ straat, waar ze scholing gaven en de CPH had haar hoofdkwartier opgeslagen in de Wes— terstraat. De AJC was zelfs zo groot en uitgebreid dat ze in elke wijk wel een eigen kluplokaaltje had.

Het politieke leven speelde zich in de jaren dertig niet alleen binnenshuis af, maar vooral buiten op de straat. Op het Noordplein kwamen iedere zaterdagavond duizenden mensen bij elkaar. Alles vertoonde zich daar: anti-militaristen, Vrijdenkers, de jeugdbeweging enz. De CPH kolporteerde er met de Tribune, de SDAP stond er met Vrij¬ heid, Arbeid, Brood. Het v/as een soort politieke markj:,iedereen die wat te zeggen had kon het daar kv/ijt. Het was een soort speakerscorner, net als in het Hyde Park in Londen. Vanaf groentekisten en handkarren spraken bekende persoonlijkheden zoals Ger- rit van Burink en Louis de Visser tot de mensen. Ook anti-kommunisten zoals dominee Krop en mensen van het Leger des Heils verkondigden er hun evangelie. De zaterdaga¬ vonden op het Noordplein v/aren meer dan alleen maar "pollitieken' 1 , het v/as volksver¬ maak. Vaak gingen sprekers tegen elkaar in, kregen ze opmerkingen uit het publiek naar hun hoofd geslingerd of v/erden ze in het nauw gedreven door lastige vragen. Tot 10 uur mocht er vergaderd v/orden, daarna moest het afgelopen zijn. Als het rumoerig of onrustig was maakte de politie er al eerder een einde aan, dan werd iedereen zon¬ der pardon het plein afgeslagen. Op zuid was er iets dergelijks aan de Rijnhaven.

Voor de bijeenkomsten op het Noordplein was geen vergunning nodig. Een andere plaats waar de mensen spontaan bij elkaar kwamen v/as de lichtkrant van het Rotterdams Nieuws¬ blad aan het Slagveld. Honderden mensen verzamelden zich hier elke avond om te wach¬ ten op het laatste nieuws, wat dan gelijk van kommentaar werd voorzien. Ook bij de andere krantengebouwen zoals de Voorwaarts aan de Slaak, verzamelden zich vaak men¬ sen. De Voorwaarts plaatste bij verkiezingen altijd borden buiten met daarop de uit¬ slag. Ook elke buurt had z'n plaatsen v/aar men elkaar trof. In Bospolder kv/amen de mensen 's avonds in de Spanjaardstraat, en in Croosv/ijk op de Croosv/ijksev/eg bij el¬ kaar. In de zomer zat iedereen op straat, op het stoepje voor de deur. Politieke or¬ ganisaties belegden 's zomers hun bijeenkomsten vaak in de open lucht, aan de Veemarkt

Be oude Noordplein- historie.

Zaterdag 5 September was er op het Noordplein gesproken dber de partijge- nooten de Rooy t Reudfrink, en ten.laat- Bte door pg, Velleman, ' '

Tijdens de vergadering z'ei een &gêftf van politie tegen Velleman, dat het 10 uur was en dus tijd om op te houden met spreken. Het was echter nog 7 minuten voor 10 en toen-wij dat tegen dien be- Wusten agent zeiden, werd hij kwaad, doch zéide niets.

Maat zie, nauwelijksi.Was de verga¬ dering échtervafgeloopenden stonden de leden, der C.J.B, nog wat na ie praten en geld af te rekenen van de Jonge Arbeider, of daar' kwarten, de politie- knuppels met 12 è 14 man sterk eü sloe¬ gen ons met de gummiknuppels uit el¬ kaar zondér zelfs voordien, tot'doorloop pen te hebben aangemaand.

Tegen een meisje, een ongeveer 1*7- jarig lid der C.J.B,, werd zelfs de label getrokken en zij dreigde tegen de straat te zullen worden geslagen als de leden dér C.J.B, dit niet verhinderd hadden,

Bericht uit "De Maasecho" september 1931.

waarna de sabelheld haar met een Hin¬ ken duw van zich afgöpide.

En daar willen wij nu tegen opkomen, want als de A.J.C. daar had staan pra¬ ten inplaats van dé C.J.B,, dan hadden zij zéér waarschijnlijk niét door de poli- tierabauwen uit elkaar geslagen géwor¬ dén,

Tevens is het niet ondienstig ef de aandacht op te vestigen, d?t ie R.S.P.- leiders er niet voor terugdeinzen de openluchtvergaderingen, met behulp van politiegewelé, uit elkaar te doen staan, Meerdere arbeiders waren er ge- luige van, dat door Bouwman aan één der R,S,P,~ers een boodschap werd ge¬ geven om naar de politie te gaan en haar te verzoeken de vergadering der C.H.P. onmogelijk te maken, daar de spreker® der C.P.H, hém te spreken ón¬ mogelijk maakten. Mede door deze op¬ hitsing'door Bouwman was Eet, dat de- politie de toehoorders dér C.P.H.-ver- gadering met sabel en gummistok uit el¬ kaar dloeg. Dat is R,S,P.-sche revolu- tlontiaire politiek I

of het Noordplein, het Afrikaanderplein en aan de Enk in Vreewijk. Op zaterdag werd er op drukke plaatsen in de stad altijd driftig gekolporteerd met bladen als: de Fak¬ kel, de Tribune, Vrijheid, Arbeid, Brood, de Wapens Neder en de Vrijdenker. In de Pannekoekstraat, op de Hoogstraat en op de Binnenweg liepen er altijd wel een paar.

@122

Doordeweeks waren de stempellokalen het toneel van politieke agitatie. En dan waren er natuurlijk nog de demonstraties. De 1 mei-optochten en de vredesdemonstraties van de SDAP en de meer strijdbare demonstraties, van werkelozen op de Coolsingel voor een extra uitkering, kolengeld enz. Deze spontane demonstraties, waarvoor geen vergunning was aangevraagd, werden bijna altijd uiteen gejaagd door de gewapende macht. Over de stad lag als het v/are een netwerk van plaatsen v/aar men elkaar trof. Elke week v/as er v/el wat te doen, een vergadering of een demonstratie en elke week kwamen er nieuwe kranten en brochures uit, die aan de man gebracht moesten v/orden. Er bestond toen wat je noemt: een bruisend politiek leven in Rotterdam.

Henk Bruintjes

Die arbeidersbeweging is altijd moeilijk geweest. Je moet het zo zien: als er nou een bijeenkomst was, met een goede spreker, dan werden de mensen meegezogen. Dan zeid.en ze: "We moeten een groep vormen tegen het kolonialisme". En do.n zat ik daar en dan kwamen ze langs en d.an zeid.en ze: "Ja Henk, jij kan wel sekretaris wezen". Dan knikte je maar weer en had je een bijeenkomst een week later bv. dan was er één voorzitter geworden en jij was sekretaris en dan zat je daar met z 'n tweeën. Je betaalde bv. één gulden voor zo'n zaaltje en daar zat je om acht uur, maar er kwam geen kip. Je was helemaal naar zuid gegaan voor die beweging maar er kwam niemand want er was bv. iets anders, voetballen ofzo. Ze kwamen dan gewoon niet, ze waren het- helemaal vergeten. Alleen op d.ie vergad,ering de week d.aarvoor, hadden ze allemaal enthousiast de hand opgestoken.

Je leest wel eens dat een bepaalde groep wordt opgerold, dat is heel eenvoudig want het zijn maar een paar mensen. Die groep is dan helemaal plat, want dan zit er geen ziel meer in. Meestal zit er in een organisatie een kleine kern die aktief is. Zo was het met ons ook, o.ls je ergens zat dan ontmoette je die en die: dat was altijd kat in 't bakkie.

Ik ging wel eens kalken samen met mensen van andere partijen. Dat was niet altijd zo hoor. Je had toendertijd. de OSP, je had de sociaal-demokratiese groep en je had de kommunistiese groep. En die kalkten in hoofdzaak. Maar het ging wel zo, dat als je daar bezig was, dan snoepte je niet de muren van elkaar af. Want je had allemaal stukken muur nodig om op te kalken. Toen was de Coolsingel opengebroken. Dat gedeelte waar nu het stadhuis is, dat was daar allemaal weggebroken. Dus daar had je muren wao.r je prachtig op kon kalken. Dat werd wel oogluikend door d.e politie toegestaan, want dat was toch ouwe rotzooi. Me hebben toen die Lutherse kerk ook bekalkt en dat was kalk met carbid erin en dat kon je er niet afkrijgen. Toen hebben ze daar die stenen schoongemaakt, die hebben ze uitgeklopt, maar je kon nog lezen in die schone stenen wat er gestaan had.

Op een avond ben ik meegegaan met een groepje van de OSP en toen had je die nieuwe Hefbrug aan de Koningshaven. Daar hebben we met ontzaglijke letters opgezet: Stemt OSP. En die klapper ging dan open staan en als je dan op de Boompjes liep kon je le¬ zen op wie je moest stemmen, zó groot was dat. Ja, do.t deden we 's nachts, want toen¬ dertijd wo.s het verkeer niet zo intensief. Diezelfde avond ben ik weer met de kommu- nisten meegegaan, tenminste die afdeling van Van Burink. Toen was ik op de Schiedam- seweg bezig op die rijkeluischool. Daar was ik schitterend op aan het zetten: Stemt Gerrit van Burink. Er stond, er één o.chter me te kijken en die zegt: "Dat heb je heel netjes gedaan, ga jij maar mee". Ik kwam in de Witte d.e Withstraat terecht op de po¬ litiepost. Daar heb ik die avond moeten zitten. Die inspekteur vond het jammer van mij, want ik was zo 'n nette jongen en om nou zulke dingen te gaan Ó.oen. Ik was nog nooit opgepakt en dat kreeg ik er allemaal bij. Ik werd. weer vrijgelaten. Ik had, geloof ik, drie uur op de post gezeten. Emmers en alles waren in beslag genomen. Toen kwam ik buiten en toen zat één van de groep van Gerrit vo.n Burink te wachten, die zei tegen me: "Ze zijn daar bij het Haagseveer aan het kalken". Dus wij met z'n allen weer naar het Haagseveer en daar was alles door elkaar aan het kalken: OSP'ers, soci- aal-demokraten, korrmunisten, ieder voor z'n eigen business.

GEÖCMIEDEM15

De rotterdamse arbeidersklasse van de jaren dertig had ook z'n geschiedenis, de hoofd¬ moot werd daarbij gevormd door de havenstakingen die om de zoveel tijd uitbraken, maar er zijn ook nog andere dingen gebeurd. We beginnen in de vorige eeuw.

ÜACOB DE. VLETTER

In oktober 1868 brak er zowaar een opstand uit tegen het wettig gezag in Rotterdam. Leider tegen v/il en dank van deze opstand was Jacob de Vletter. De Vletter voerde al

123 i

jaren aktie voor betere leefomstandigheden van de arme bevolking. Na zijn ontslag als onderwijzer begon hij een soort buro voor rechtshulp. Zijn politieke ideeën bracht hij onder de mensen door zogenaamde vliegende blaadjes. De Vletter v/as geen socialist maar een radikale demokraat en vriend van Multatuli. Zo vond hij ondermeer dat de gemeente badhuizen moest inrichten zodat de mensen zich tenminste eens behoorlijk konden wassen. Om zelf het goede voorbeeld te geven nam hij een duik in één van de rotterdamse singels. Hij v/erd gearresteerd v/egens zwemmen in verboden water maar moest v/orden vrijgesproken v/egens gebrek aan bev/ijs. Dat v/as in 1868. In oktober van dat zelfde jaar organiseerde hij een protestvergadering voor marktkooplui die door de gemeente van hun standplaats v/aren verdreven. Belasting- en huurverhogingen in die¬ zelfde maand verergerden de situatie voor het gev/one volk en er heerste een opstandi¬ ge stemming. Op 28 en 29 oktober trokken er demonstranten door de stad, De Vletter raakte toevallig in zo'n demonstratie verzeild en werd daarbij luid toegejuicht. Toen de politie hem v/ilde arresteren nam het volk hem in bescherming. De volgende dag trok een grote menigte 's avonds naar z'n huis. "Leve De Vletter" en "Weg met de politie" werd er geroepen. Na een toespraak van De Vletter, die geprobeerd had de mensen te kalmeren, trokken groepen de binnenstad in om er flink huis te houden. Het hoofdburo van politie werd bestormd en de dienders moesten zelfs naar het dak vluchtten. Tot diep in de nacht woedden er brandjes en duurden de straatgevechten. De volgende dag v/erden de huzaren, infanterie en artillerie opgetrommeld om de orde te herstellen. Door soldaten werd De Vletter uit zijn huis gehaald en naar het Huis van Bewaring ge¬ bracht. De rechters veroordeelden hem tot 10 jaar tuchthuisstraf wegens opruiing en medeplichtigheid aan het oproer.

FERDIMAMD DOME.LA MiEUWEMHUie V

In de tachtiger en negentiger jaren van de vorige eeuw speelde Domela Nieuwenhuis een grote rol in de socialistiese beweging. Veel arbeiders keken naar hem op als een soort verlosser. Er v/aren ook mensen, vooral de allerlaagsten en allerdomsten, die niets van hem moesten hebben. Hier in Rotterdam stonden de pauperbuurten rond de Schiedamsedijk en de Zandstraat pal achter Oranje. In menig huiskamertje hingen por¬ tretten van het vorstenhuis en koninginnedag was dè feestdag van het jaar. Daarbij bestond er natuurlijk een gloeiende haat tegen alles v/at rood was en een man als Do¬ mela Nieuwenhuis, die een jaar gevangenisstraf had opgeknapt wegens majesteitsschennis was natuurlijk de duivel in eigen persoon. 31 Augustus 1887 werd Domela Nieuv/enhuis vrijgelaten. Overal werd zijn vrijlating feestelijk gevierd, behalve in Rotterdam. Daar kwam het tot heftige anti-socialistiese rellen. Hierover schreef Domela .Nieuwen¬ huis in zijn autobiografie van Christen tot Anarchist het volgende: "De ontvangst was te schitterend geweest, de bourgeoisie was er verslagen van. Er moest nodig een dom¬ per op gezet worden en dat geschiedde bij de ontvangst te Rotterdam in diezelfde week. Op woensdag 7 september zouden v/ij naar die stad gaan en reeds de avond tevoren hadden voor het gebouw dreigende scholingen plaats. Bij onze aankomst aan het station begon het lieve leven. Met moeite bereikten v/ij per rijtuig het lokaal, dat wil zeg¬ gen het ene rijtuig waarin ik zat met een paar leden van de Centrale Raad, want het tweede v/erd geheel vernield en de daarin zittende leden van de Centrale Raad eruit ge¬ sleurd. Nauwelijks waren wij in de rijk versierde zaal binnen of het bombardement be¬ gon. Geen ruit bleef er heel, de samengestroomde dronken massa, die vrij drinken had in de naast bijgelegen kroegen -v/el een bev/ijs dat deze herrie van bovenaf v/as aange¬ stookt- bedroeg duizenden. Eindelijk v/erd het gebouw bestormd, terwijl het gaslicht werd uitgedaan, zodat men niets of niemand kon onderscheiden. Had men mij toen te pakken gekregen, ik zou zonder twijfel vermoord zijn geworden, maar ik had mijn red¬ ding weten te danken aan de gevangenismaatregel dat hoofdhaar en baard v/eggenomen moesten worden. Daardoor v/as ik totaal onherkenbaar en met een pet op het hoofd liep ik door de razende menigte heen zonder dat iemand mij iets deed. Zo bereikten wij Schiedam en gingen vandaar huiswaarts.

In Rotterdam werden nu geregeld 's avonds plundertochten gehouden tegen de socialis¬ ten, zonder dat de politie er zich iets van .aantrok en dit duurde zo lang tot onze partijgenoten verstandig genoeg waren om ook op diezelfde wijze huis te gaan houden in de bourgeoisie-wijken. Toen kwam de politie met behulp der mariniers er spoedig bij en de orde v/erd weldra hersteld."

PIELTER JE.LLE.S TROE.LÖTRA

Een andere bekende persoonlijkheid die Rotterdam in beroering zou brengen was Troel- stra, de leider van de SDAP. Het v/as november 1918. De Wereldoorlog was beëindigd en

INTERNATIONALE ROODE HÜLP O- M.)

GrooteOpenbareVergaderingefv

mm succa en va^zettu

Te UTfSECHT

op Donderdag 18 Augustus a.s., ’s avonds 8 uur,

in de Grootste Zaai wan het H.V,<Huis, Oude Oracht b/d. Wetebrug.

Sprekers: O. MANNOURY (Hoogleeraar a/d. Gern.-Universiieii ie Amsterdam^

Mr, S. DE JONG (Advocaat Ie Amsterdam.)

Entree 15 cent. Openlng der *aal half acht

Te AL.A1EI.O

op Donderdag 18 AugÓStus am.,

in de Bioscoop „Fa.criie”, Grootastr. te Almelo, 's av. 8 u.

Sprekers: G. J. SMITH en LOUIS DE VISSER.

Te APP1NGEDAA1

op Vrijdag 19 Augustus, ’s avonds 8 uur,

in de Bioscoop „LUX9R", ingang Wijkstraat te Appingedam Entrée fO Gent.

Sprekers: Mr. S, DS JONG, (Adv. b/h Gerechtshof te A’dam)

La. VAfV LrAKSavaLD, (Secr: Generale Raad !. R. H.)

^OTTEüDAffla

Dc Rolterdamsche Afdeelingen van C.P.H., Zaaier en I.R.H, roepen alle kame*

iaden op ter Protestvergadering

op Vrijdag 19 Augustus, ’sav. 8 uur, in het Verkooplokaal

TEGEN de moord op SACCO en VAHZETTi.

rEGEN de mishandeling van LOUIS DE VISSER.

VOOR de eenheid van optreden van al!e arbeiders.

Sprekers: L. DE VISSEN en G. J. VAN MUNSTER

Oproep voor een vergadering voor de vrijlating van Sacco en Vanzetti uit "De Tribune"

en heeft zij haar lusten kunnen botvieren op het publiek.

De akties voor Sacco en Vanzetti waren een laatste hoogtepunt voor de anarchistiese beweging in Rotterdam. Na het verdwijnen van het komité liep ook de invloed van de anarchisten terug. Veel anarchisten trokken zich terug in hun eigen kleine kringetje of werden aanhanger van de Hegeliaan Borger, die kursussen in de filosofie gaf.

ARBEIDERÖ-CULTUUR WKMÊMB/ÊKKKÈÊBHÊÈÈÈBi

Je bent niet alleen arbeider omdat je ekonomies gezien behoort tot de klasse die zijn arbeidskracht moet verkopen om in leven te blijven, maar je moet je ook arbei¬ der voelen. Dat heeft te maken met klassebewustzijn en arbeiderskultuur.

Kuituur was eigendom van de bourgeoisie en was alleen bestemd voor de kleine burger¬ lijke elite. Arbeiders werden er ver van gehouden en mochten, blij zijn als ze konden lezen en schrijven. Het hoedenvolk bevredigde zichzelf met schilderkunst, muziek, architektuur en andere hoogstandjes van kunstzinnige uitinge'n. Kunst was status. Een prachtig geschilderd portret van de direkteur boven z’n buro, een stuk klassieke mu¬ ziek na het diner, een lyries gedicht bij kaarslicht of de gang naar de schouwburg met bontmantel en sieraden om andere burgers de loef af te steken. Kunst v/as ook be¬ legging. Havenbaronnen,zoals de latere NSB'er Van Beuningen*hielden er imposante kunstkollekties op na. In de kultuurpaleizen zoals museum Boymans v/erd het kultureel erfgoed bewaard en bev/aakt. Wat bleef er voor de arbeider over? Tijdens de crisis bleef dat beperkt tot het aanbieden van ontsnappingsmogelijkheden om uit de werke¬ lijkheid van de dagelijkse ellende te vluchten. De mensen werden ovërspoeld met 3~ stuiverromans enHollywoodfilms■ Deze surrogaat v/erd tegen betaling aangeboden en vond gretig aftrek. Werkelozen mochten zich vergapen aan de romantiese glamour van Greta Garbo, de kinderachtige vrolijkheid van Shirley Temple en de bruutheid van Erich von Stroheim. Kauv/gomplaatjes van de sterren werden fanatiek verzameld om iets mee te snoepen van de filmdroomwereld. Tegen betaling konden de proletariërs wegdro¬ men en Hollywoods filmmagnaten werden er steénrijk van. Zo gaat dat in een crisis, bioskopen, danszalen en theaters zitten vol. Met dat zelfde idee werd op Overmaas het Feyenoordstadion neergepoot door havenbaronnen en industriëlen. Arbeiders kunnen 's maandags beter over voetbal praten dan over steunverlaging.

Maar naast deze burgerlijke kuituur ontv/ikkelde de socialistiese arbeidersbeweging z'n eigen kuituur. Dè grote doorbraak daarin kwam ongetwijfeld met de Russiese Revo-

112 7 H

lutie in 1917. Er werd korte metten gemaakt met de door de adel en geestelijkheid bepaalde ideeën over kunst. Vaak letterlijk: standbeelden en kerken werden vernie¬ tigd, symbolen van de oude maatschappij werden omver gehaald. Als in een stroomver¬ snelling ontwikkelde zich een totaal nieuwe kijk op kunst en kuituur. Kunst voor het volk, of liever nog kunst door het volk. Eindelijk was er de mogelijkheid om het in de praktijk toe te passen en die kans werd met beide handen aangegrepen. Kunstenaars en intellektuelen klauterden uit hun ivoren torens en trokken naar steden en dorpen om de revolutie uit te dragen. Met alle middelen werd geëxperimenteerd: fotografie, schilderkunst, film, zang, theater, gedichten, alles in dienst van één idee: het so¬ cialisme. Er werd in groepen en kollektieven gewerkt en de band met de massa werd nauw aangehaald. Zo reden er bv. treinen, prachtig beschilderd met revolutionaire afbeèldingen, waar in de wagons films werden vertoond en tentoonstellingen werden gehouden. Op die manier werd ook het geïsoleerde platteland betrokken bij de opbouw van het socialisme. Beeldende middelen waren vaak doorslaggevend omdat het grootste gedeelte van de russiese boeren niet lezen of schrijven kon. Alles v/as nieuw: vorm¬ geving èn inhoud. De burgerlijke kuituur werd in één klap onderuit gehaald. Jammergenoeg duurde deze kreatieve explosie maar kort. Stalin maakte er een einde aan. Het "socialistiese realisme" werd de enige toegestane kunstvorm. Alleen afbeel¬ dingen van arbeiders met spierballen en rode vlaggen waren politiek juist. De ont¬ wikkeling in de Sovjet-Unie werd op de voet gevolgd in de rest van de wereld. De film "Pantserkruiser Potemkin", over de heldhaftige muiterij op een russies oorlogs¬ schip in 1905, draaide in de rotterdamse Wester Bioskoop op de Binnenv/eg. In Frank¬ rijk en Duitsland v/erd de film verboden.

Ook Duitsland was erg bepalend voor de ontwikkeling van de proletariese kunst in Ne¬ derland. In Duitsland werden tot 1933 de russiese ideeën overgenomen en op eigen wijze verder ontwikkeld. Met name de Kommunistiese Partij Duitsland (KPD) ontwikkel¬ de een brede kulturele beweging. Er waren een groot aantal kunstenaars aan de KPD verbonden, waaronder bv. John Heartfield. Hij werd bekend door z'n fotokollages en z'n werk voor de AIZ, de Arbeiter Illustrierten Zeitung. Een prachtig geïllustreerd blad met artikelen over de arbeidersstrijd, anti-fascisme, arbeiderssport, rubrieken voor vrouwen, kursussen voor arbeidersfotografen, informatie over het maken van fo¬ tokollages enz. De AIZ was enorm populair en werd dan ook veel meer verkocht dan het officiële KPD-orgaan: de "Rote Fahne". Verder was er natuurlijk de muziek van Hans Eisler en Ernst Busch, de toneelstukken van Bertold Brecht en de agitprop van Pisca- tor.

TlCfcli t DREIGEND OORLOGSGEVAAR

eiWHiiwlz?

der ' arbeiders

MEN I 51

i FELLE 5 TRUD 1 TEGEN DE 1 IUPITALISTI5[HEKLi5S«  OOKINDEPARLEHEHÏElfi

J&Mlïfifl

MEH15T

____ :

Verkiezingskarren van de RSAP.

kapitalisme

FASCISME ■■ CHAOS

lUV STEMliOEI Z'JN •UITIHC VAM AFSCHUW

JUPIUUSkE

MEMI 5 T

la

hBOEBEH /

MEniST

De agitprop (agitatie-propaganda) v/as een hele direkte manier van theater. Het waren groepen van acteurs die ter plekke, in de fabriek, tijdens bijeenkomsten of vanaf vrachtauto's korte en vaak heftige toneelstukjes speelden over verschillende onder¬ werpen bv. over de Sovjet—Unie, het kolonialisme of het fascisme. Dans, zang, to¬ neel, spreekkoren en kommentaar werden afgev/isseld. De spelers droegen meestal uni¬ forme kleding. De groepen hadden sprekende namen als: Das Rote Sprachrohr, Blaue Blusen, Die Trommler, Rote Raketen enz. Deze agitprop maakte vaak op arbeiders een enorme indruk en was ook weer uit de Sovjet-Unie afkomstig.

Onder kuituur kan je niet alleen kunst verstaan. Het gaat ook om kleding, muziek, taal enz. Naast de officiële burgerlijke kuituur had altijd een volkskultuur be-

staan. Maar dat houdt niet automaties in dat die volkskultuur dan ook revolutionair of socialisties zou zijn. Met name de kerk heeft een vernietigende invloed gehad op de volkskultuur.

Onder andere Henriëtte Roland Holst en Herman Gorter verrichtten belangrijk werk wat betreft "de opvoeding van de massa's". Toch was het meer een poging kuituur over en voor arbeiders te maken, terwijl het tot die arbeiders zelf nauwelijks doordrong. De toon van de arbeiderskultuur in de jaren twintig was optimisties, vooral door het stempel dat erop gedrukt werd door de sociaal-demokratie door middel van het "Insti¬ tuut voor Arbeidersontwikkeling", de VARA en de Arbeiders Jeugd Centrale. In de ja¬ ren dertig werd de toon minder hoogdravend en daardoor realistieser. Het opkomende fascisme en de crisis waren daar mede de oorzaak van. Er was een levendige arbei¬ derskultuur. Er bestond een overvloed aan bladen, kranten, boeken, brochures, af- fiesjes en pamfletten, kortom er bestond een linkse pers. Vaak in geheel nieuwe stijl en opmaak. Arbeiders namen zelf deel aan het uitdragen van hun ideeën. De CPH had de zogenaamde Arcors, arbeiders-correspondenten. Er werd gewerkt met fraai ge¬ kalkte leuzen, met muziek door muziekgroepen en zangkoren. Links probeerde zichzelf op te voeden en zich voor te bereiden op de nieuwe maatschappij waarin elk mens zich volledig zou kunnen ontplooien. Arbeiders werden geschoold, deden kursussen, werden sexueel voorgelicht, leerden de socialistiese wereldtaal: Esperanto, werden gewaar¬ schuwd tegen alcohol en werden aangezet om zelf te gaan schrijven, te dichten, te tekenen, te fotograferen, toneel te spelen of te filmen.

Politieke partijen en vakbonden zagen het belang in van de kulturele ontwikkeling van de arbeidersklasse. Dat was niet los te zien van de politieke ontwikkeling van het proletariaat.

Zondag 8 Januari 1933 is te Utrecht opgericht het

VERBOND VOOR REVOLUTIONARE ARBEIDERS-KUNST

Doel van het Verbond is, door samenbrenging van revolutionaire arbeiders en kunstenaars een kombinatie te scheppen, waardoor het mogelljk wordt, revolutionire kunstprodukten in zeer groote massa en tegen zoo gering mogelijken prijs (door uitschakeling van uit¬ geverij, boekhandel, risico's enz.) onder de oogen van het publiek te brengen.

De principleele grondslagen van het Verbond zijn de volgende: „Onverbiddelijke eisch van dit oogenblik: de revolutie.

Alle macht in handen van de arbeiders.

Afwijzing van eiken vorm van parlementarisme en onderhandeling met de bezittende klasse als zijnde kontra-revolutionair.

Tegen eiken oorlog tusschen naties.

Voör volkomen ontplooiingsmogelijkheid van elk individu.

Streven naar kunst ais wapen in den bevrijdingsstrijd van klassen en rassen".

Advertentie uit "Bevrijding" februari 1933.

Staande de oprichtingsvergadering traden een 20-tal schrijvers, pu¬ blicisten en teekenaars tot het Verbond toe.

Korrespondentschappen van het Verbond zijn reeds gevestigd in de volgende plaatsen:

Rotterdam: Jo Groos, Beverstraat 76b: Amsterdam: Jacq. Erka, p.a. Nieuwe Leliestraat 50 III; Utrecht: Leo Hornstra, van Egmontkade 8; Den Haag: W. J. M. van Vliet, Elsstraat 5; Gorinchera: C. de Boon, Kortendijk 113; Arnhem: Jacq'. Rees, Klarendaische weg 409.

SOLDATEN-ADRESSEN

Wij moeten heel veel adressen van soldaten hebben .Hoe meer hoe liever. Ieder van U heeft wel in zijn omgeving iemand, die in militairen dienst is. Vraag hem namen en adressen, zoo juist mo¬ gelijk en zend ze ons.

P. G. BEENTJES Soestdijkschekade 250 Den Haag

De CPH had z'n eigen kulturele organisatie de WVC, de Vereniging Voor Volks Cul¬ tuur, later omgetoverd tot de VVSU, de Vrienden Van de Sovjet-Unie. De VVSU organi¬ seerde kulturele ochtenden en landdagen waarbij de nadruk lag op de politiek in het socialistiese moederland. De VVSU heeft ook een grote rol gespeeld bij het stimule¬ ren van de agitprop in Nederland. De agitprop deed zijn intrede in ons land begin jaren dertig. Het tournee van de duitse Blaue Blusen in mei 1932 was een grote in¬ spiratiebron. De eerste nederlandse groepen waren: "Ontwaakt" en "De Roode Vogels". Deze agitpropgroepen kwamen uit de CPH-sfeer. Er werd gespeeld op verkiezingsbij¬ eenkomsten, landdagen en zondagochtenden van de VVSU en bij andere gelegenheden. In Rotterdam was de agitpropgroep "Rosa Luxemburg" aktief, Ze verzorgden optredens in de Maasstad, maar ook in Delft en Schiedam bij bijeenkomsten van o.a. de CJB, RVO, pioniersgroepen en CPH-vergaderingen in Colloseum op Zuid. Andere groepen waren o.a. "Rotterdam" en "Paradja". Paradja was de naam van één van de indonesiese leiders van de muiterij op de Zeven Provinciën. De groep heeft z'n naam waarschijnlijk veranderd in: "De Muiters". Ook de amsterdamse groep "Dynamo" trad regelmatig op in Rotterdam. Het agiterende karakter van de agitprop-scènes was zeer geschikt om mee naar buiten te treden, De kleine groepen met hun korte scènes en eenvoudige middelen konden op elk podiumpje en ook op straat of bij de stempellokalen uit de voeten. Ze stonden in direkt kontakt met de arbeiders. De agitprop was voornamelijk een zaak van strijdba¬ re arbeiders, maar er kwamen ook intellektuelen aan te pas. In Rotterdam regisseerde Louis van Gasteren de kommunistiese agitprop en Paul Schuitema deed de decors.

Vier foto's van de arbeidersfotograaf Wally Elenbaas ca 1933.

In Rotterdam is ook een afdeling opgericht van de Vereniging van Arbeiders-fotogra- fen, een CPH-organisatie. Vooral Paul Schuitema speelde daarin een grote rol. Door deze arbeidersfotografen (arfots) werd geprobeerd naast straatbeelden en bv. woonom¬ standigheden ook akties en demonstraties te fotograferen. De arfot Cohen werd tij¬ dens de juli-rellen in Crooswijk in 1934 dan ook gearresteerd wegens het fotografe¬ ren van de politie. De arfots fotografeerden datgene, v/aar de beroepsfotograaf geen interesse in had of geen geld aan kon verdienen: namelijk leven en strijd van de ar¬ beidersklasse. De arfots leverden fotoos aan de Tribune en aan andere kommunistiese bladen. Ze hielden ook tentoonstellingen. In Rotterdam gebeurde dat in 1932 in het gebouw "Ons Huis" voor het eerst. Het waren fotoos van nederlandse arfots, aangevuld met fotoos van buitenlandse arbeidersfotografen en russiese fotoos en affiesjes.

Paul Schuitema en Piet Zwart hielden lezingen over de film en het affiesje in de Sovjet-Unie. Fotograferen was duur en daardoor niet weggelegd voor elke arbeider. Paul Schuitema bv. verdiende z'n geld met commerciële opdrachten van bedrijven.

Ook de RSP en het NAS hadden hun kulturele organisatie: "De Vereniging Voor Volks¬ ontwikkeling" (WVO). De leden werd een programma geboden van film, muziek, dans, toneel, tentoonstellingen, excursies enz. In Rotterdam vonden deze zondagochtenden plaats in o.a. het City-theater. Soms ook in twee zalen tegelijk, omdat er grote be¬ langstelling voor v/as.

De rotterdammer Jos Kop Jansen had de leiding van het spreekkoor van de Revolutio¬ naire Jeugdbond, de jeugdorganisatie van het NAS. Hij publiceerde gedichten in het RSP-orgaan "De Baanbreker" en was werkzaam in de WVO. Voor Jos Kop Jansen had Wil¬ lem van der Kulk de leiding van het spreekkoor. Willem van der Kulk was bekend onder

de naam Willem van Iependaal, hij had zich genoemd naar de straat waar hij woonde. Oorspronkelijk kwam hij uit de vrijdenkersbeweging. Daar deklameerde hij z'n gedich¬ ten en begeleidde zichzelf op z'n accordeon. Hij was fel anti-kerks en erg populair onder arbeiders.

Kees

De agitprop die uit Duitsland, kwam sloeg in als een bom. Dat was iets heel anders dan die amateurtoneelvereniging die stukken van Heijermans speelde. Die Heijermans was een heel erg geziene figuur, zijn stuk: "Op hoop van zegen" en zijn boek Kamertjes¬ zonde, wo.ren heel erg populair onder d.e o.rbeiders toen. Do.t was hun wereld. Dat waren de eerste kunstenaars die zich met arbeidersproblemen en toestanden bezighielden.

Toen kwam de Sovjet-Unie met films en daar vonden de arbeiders ook iets terug van hun zelf, In Duitsland had. je de Wo.ndervögel en de Jonge Konmunisten die do.n ook weer naar Ned.erland kwamen en diskussies voerden. Op elke grote vergadering in Rotterdam trof je duitse arbeid.ers. Dat waren rijnschippers en zeelieden.

I Agitpropgroep in een kommunistiese demonstratie ca 1933. De stoet trekt hier langs de rotterdamse diergaarde.

De agitprop kwam, er werd. veel gedeklameerd, er verschenen hele goedkope gedichten¬ bundeltjes . In het weekend werden er altijd een aantal gedichten in d.e Tribune af ge¬ drukt. Dan gaat het lopen, dan gaan de arbeid.ers een andere wereld ontdekken. Ze ge¬ bruikten dat a.ls wapen. Ik heb Antón d.e Kom, do.t was een Surinamer, eens een keer een ged.icht zien voordragen, dat vergeet je je leven niet meer. De Interna.tionale zingen in het Verkooplokaal met 1300 arbeiders, werkelozen, dan trilde de vloer, dan trilde de lucht en dan ging je gelo.den naar buiten.

Mensen gingen op strao.t spelen. Ik heb zelf ook nog meegedaan. Een klupje mensen die

i 131 ■

met hun muziekinstrumenten op straat gingen staan. De mensen hadden toen geen radio's dus muziek was iets heel anders dan nu. Mensen hadden geen grammofoonplaten, dus als. er ergens op straat muziek gespeeld, werd dan ho.d ge a.ltijd, een hele berg mensen om ge heen. Je kon dus ook ó.e Internationale spelen en ge kon ook andere lied.jes uit de ar¬ beidersbeweging spelen. Terwijl je dan bezig was om voor je brood te zorgen, kon je toch nog op politiek terrein bezig zijn. Er werd.en don anti-militaristiese lied.eren gezongen door die groepjes.

Zongen jullie ook op partijbijeenkomsten?

Ja, er waren altijd rmziekklupjes. Die agitpropgroepen waren goed georganiseerd, dat kwam heel sterk over. Wat er toen ook veel gedaan werd', we hadden hele grote d.ekloma- toren die speelden een belangrijke rol op d.e vergaderingen. Er was altigd een d.ekla- matie of een voord.ra.cht of zong door kunstenaars, die onder een andere naam optraden. Demonstraties toen, daar reden praalwagens in mee. Op 1 mei en op bv. de anti-vloot- demonstratie. In de demonstratie was meer agitatie, je had spreekkoren maar er werd ook gezongen. De arbeiders hadden meer liederen.

Er werd. ook veel gewerkt met reklameborden die op handwagens werden aangebracht. Als er een demonstratie was, dan waren er altijd wel één of twee van die ho.nd.karren met grote borden. Er liepen er dikwijls meer mee. Spandoeken waren er wel, maar een span¬ doek was iets heel kostbao.rs. Want van linnen kon je ook kleren maken, dus spandoeken zag je niet zoveel.

Rinus Goedhart

Toen ik 17 was had ik zin in muziek. Ik had altijd al piano willen spelen, maar alles ging naar de kastelein. Ik ging toen naar de Arbeidersrmziekvereniging voor een kwart¬ je per week. Dat beto.alde ik van mijn zakcentjes toen. Ik leerde bugel spelen. In die muziekvereniging heb ik veel plezier beleefd aan die konserten. Toend.ertijd was Fili- pus Jordaan de dirigent. Het is door arbeiders opgezet. We waren tegen uniformen. We liepen allemaal in ons pakkie, zoals je erbij wilde lopen. Het was een harmonieorkest met koper en hout. We speelden stukken van Bizet, licht klassiek en strijdliederen natuurlijk. Het was een muziekkorps van de SDAP. Wij gaven medewerking ao.n de "Stem des Volks". We speelden op 1 mei, vredesmarsen naar het Mastbos in Breda, in de Hout¬ hallen in Den Haag. Dan liep je de Internationale te blazen en dan kwam je in dat ka¬ tholieke Breda en dan zo.g je de gordijntjes bewegen. Oh, dat was wat hoor, want toen zongen ze nog: "Al die rooie in een harington", toen wilden ze ons allemaal inmaken. Je had vroeger het Instituut voor Arbeidersontwikkeling. We speelden in het Grand theater.

Toen Hitler nog niet aan het bewind was, gingen we met een raderboot naar slot Loeve- stein, naar Gorkum die kant heen of naar Roek van Holland. Die schepen lagen hier aan de Oosterkade. Nou, dan gingen wij mee als orkest en dan speelden we allemaal duitse walsjes, polkaatjes en marsen. Dan zal je zeggen waar houdt dat verband mee? In de Eerste Wereldoorlog waren a.l die duitse dienstbodes hier no.artoe getrokken vo.nwege de honger en ellend.e. Die hadden zich hier helemo.al genesteld en die hadden hier een vereniging. Do.t was de duitse zang- en turnvereniging. Die huurden met elkaar zo ’n boot af en dan moesten wij als hoempo-orkest arbeid doen. Dat waren allemao.l socia¬ listen in hart en nieren, echte sociaal-demokro.ten. Het was zo sterk, a.ls we dan aan boord die walsjes en polka's speelden en do.n opeens de Internationale er tussen door bliezen af en toe, dan kreeg het hele orkest een rondje.

In de oorlog moesten we ons aansluiten bij de Rijkskultuurkcuner. Toen hebben we ge¬ zegd,: dat doen we niet. Dus het hele korps is opgeheven en het was weg. Ik nam mijn trompetje mee no.o.r huis en de instrumenten die er nog waren, werden in de kast opge¬ borgen, in dat schooltje. Die moffen hebben die achterover gedrukt, dus die waren we kwijt. We repeteerden tegenover de Oranjeboombrouwerij, in dat kleine schooltje bij de politiepost, op zondagmorgen.

Henk Bruintjes

Ik woonde toen zelf in de Bajonetstraat, bij m'n ouders. De voorkamer had.den we gemo¬ derniseerd. Do.t had een vriend van mij gedo.an en wij hadden het geschilderd. Arie Verbeek ho.d de meubelen ontworpen, hij was binnenhuisarchitekt. Die voorkamer was niet zo bar groot. Ik mocht die kamer gebruiken van mijn ouders. Arie was mijn beste vriend en ik heb er met hem over gesproken, wat we met die kamer konden doen. Toen heeft Harry Lemoen een paar glas-in-lood ruiten gemaakt, wat in die tijd hyper-modern was. Van de muren hadden we alle behang afgehaald en die hadden we helemaal glad ge¬ maakt. We hebben matgrijs papier gekocht en dat heeft iemand voor ons behangen. We hebben d.e deuren bekleed met grote platen, die hebben we ook in een bepo.o.lde kleur geverfd. Arie heeft toen een boekenkast gemaakt met dao.ro.an een bank. Het wo.s een erg

132

mooi ding. Arie heeft ook een tafel gemaakt met vier stoelen. Die stoelen waren niet zo goed. Bij had een te grote zitting gemaakt, dat stak zover over de poten, dat als je je eigen bewoog, dan viel je stoel om. Dat waren hyper-moderne stoelen. Er hingen grijze gordijnen. Die haalde ik bij Wout van Heusden, die had. allerlei stoffen in dat winkeltje vo.n hem. Ik had een schoorsteenstuk gezet, waar nadien die ets vo.n gemaakt is met die punten. Het was één van d.e modernste kamers van Rotterdam.

In die voorkamer kwamen verschillend.e mensen: Roestam Effendi, Gerrit vo.n Burink zat er dikwijls toendertijd en natuurlijk de Links Richt en-led.en. Jan van Weelden kwam weleens aanwaaien en Bertus Meijer kwam dikwijls. Als Geert van Oorschot binnenkwam, was het net of er een bom losbarstte, zo aktief was hij.

Zaten uw ouders ook in die beweging?

Welnee, helemaal niet! M'n ouders waren erg christelijk en die vonden dol verschrik¬ kelijk.Nou was mijn vader een typiese man. M'n vader kwam eens binnen en toen zat Roestam Effendi daar. Dat was in de tijd van de Perhimpoenan Indonesia. Mijn vader ging op zo'n stoel zitten, zo'n lange stoel, en toen keek hij dol geval eens ao,n en toen zei hij ineens tegen hem: "En toch zal Satan nooit overwinnen!" Dus die Effendi zal net te kijken of hij water zag branden. Zo 'n soort type was mijn vader.

MIS DAT NIET!!!

De „Bolsheboys" zijn

Op Zondag 6 September in de „Harmonie' 1 Gaesbeekstraat ter gelegenheid van de INTERN. JEUGD DAG Proletarisch Variété programma.

Zang on muziek van Bolsheboysensembie kaarten è 15 cent. aanvang 8 uur.

Advertenties uit "De Maasecho".

Ik heb ook nog een paar dingen gehad op de Twee Werelden tentoonstelling en ook die tentoonstelling Socialistische Kunst Heden. Ik heb toen later, o.a. met Masereel, ge¬ zamenlijk geëxposeerd in Moskou op een internationale tentoonstelling van gro.fiek. Ik ben daar toen niet zelf geweest, maar ik heb het opgestuurd. Het was toen nog lollig. Want ik kreeg nadien een russiese brief en die heeft Sonja Prins, dat Was een russin vo.n geboorte, die brief vertaald en toen werd er gevro.agd of ze die houtsned.es konden kopen. Maar geld. kreeg je niet uit Rusland., je kon wel literatuur krijgen. Toen heb ik literatuur genomen. Ik d.enk: nou dan neem ik iets over o.rchitektuur en schilder¬ kunst, beeldende kunst. Toen kreeg ik zo'n stapel boeken (wijst ongeveer één meter aan) helemo.al slecht ingeno.aid en die waren allemaal in het russies.

THEATER OLYMPIADE DISTRICT ZUIDHOLLAND AT BH

Zaterdag 1 April, 8 uur, Verkooplokaal Rotterdam. Districts Olympiade. Het ar* beiderstheater in de klassestrijd. Optreden Agitprop.*Troepen uit Leiden, Den Haag, Schiedam, Rotterdam.

JE.F LAST I_I

Tinus de Winter

Jef Lo.st kwam uit de AJC. Hij Was ambtenaar bij het NAS. Hij was niet verkozen, maar aangesteld. Daar was hij dikwijls zo ver zoek, dan was hij op stap met allerlei din¬ gen. Hij zat toendertijd ook in dat filmwerk en dan was hij een po.ar weken zoek. Dan zag je hem niet op het kantoor van het NAS en die konden de dure centen van d.e arbei¬ ders niet aan dat soort gasten uitgeven. Hij moest er toen uit. Hij was dan wel im¬ pulsief en emotioneel genoeg om dan weer een grote ruk te maken. Hij ging naar de kommunistiese partij,

Eén van de opvallendste figuren in politiek en vooral kultureel Rotterdam is onge¬ twijfeld Jef Last geweest. Last kwam oorspronkelijk uit de SDAP, maar werd in 1930 lid van de RSP en werkte op het kantoor van het NAS. Het was een emotionele en on¬ rustige figuur die het niet lang op één plaats uithield. Misschien daarom z'n bij¬ naam "lastige Jef". Hij maakte gedichten en schreef proletariese romans. Na enige tijd bij het NAS gewerkt te hebben kwam hij daar in konflikt en stapte over naar de Communistiese Partij Holland. Daarvoor, in 1932, verbleef hij 9 maanden in de Sov- jet-Unie en schreef in 1933 het boek "Het Stalen Fundament". Een oorverdovende lof¬ zang op de Sovjet-Unie van Stalin. Hij zou zich later dan ook distanciëren van dit boek. Jef Last was in die periode ook aktief in het schrijverskollektief "Links

133

Richten". Z'n vertrouwen in het kommunisme van de CPH en van de Sovjet-Unie nam af na het verschijnen van het "Bruinboek". Dit boek werd door de kommunisten uitgegeven na de Rijksdagbrand in 1933. Naast uitstekende dingen tegen het fascisme bevatte het boek een gedeelte over de aanstichter van de brand: Marinus van der Lubbe. Marinus werd in het boek met de grond gelijk gemaakt en tot nazi-provokateur gebombardeerd, Ook tijdens z'n reizen door de Sovjet-Unie zag Last dingen die hem tegen de borst stuitte.

Op 18 juli 1936 brak in Spanje de burgeroorlog uit. Nog geen maand later vertrok Jef Last naar Spanje om tegen Franco te vechten. Hij was toen nog steeds lid van de CPH, maar z'n twijfels namen toe o.a. door wat hij meemaakte aan kommunistiese praktijken in Spanje. Dat was ook de kommunisten opgevallen en Last was niet langer veilig in Spanje. In 1938 bedankt hij als lid van de CPH en blijft partijloos. In Nederland wordt hij platgewalst door z'n vroegere kameraden en hij wordt door hen uitgemaakt voor verrader en deserteur. Kort voor de oorlog schrijft Last samen met Harry Wilde "Kruisgang der Jeugd". Daarin probeerde hij Marinus van der Lubbe van alle blaam te zuiveren.

Jef Last schreef in de loopgraven rond Madrid zijn "Brieven uit Spanje".

Henk Bruintjes

Jef was veel weg. Hij was ontzaglijk aktief. En soms dook hij opeens weer op, of dan schreef hij weer, of dan telefoneerde hij weer. Hij zat in Rusland en hij stuurde ineens een telegram. Dat was met die inval in Mantsjoerije. Dat ging ongeveer zo: "Imperialistiese oorlog begonnen - stop - Aanval van de japanezen in Mantsjoerije - stop - Organiseert cellen etc. -stop". Dat ding moest ik dan verschillende revolu¬ tionaire groepen gaan voorlezen. Dat telegro/n kwam big mij terecht en ik zal net in de bioskoop met een meisje. Mijn broer heeft dat telegram ontvangen en hij schrok daar zo van, hij is direkt no.ar ó.e bioskoop gekomen. Het was het f/B -theater en daar had je tussen de film altijd pauze, In die pauze kon hij bij mij komen en toen bracht hij mij dat telegram. Want hij dacht dol meteen d.e wereld in mekaar stortte, zo schreef Jef dat.

Wat moest u dan precies doen?

Je moest zogenaamde cellen of kernen vormen om de arbeidersklasse in zekere zin te laten ontwaken, dat daar de imperialistiese strijd begonnen was. Daar heeft Bertus^ . Meijer dat gedicht over gemaakt, over Mantsjoerije en ik heb daar een houtsnede big gemaakt. Daar hebben we een pamflet van gemaakt en dat hebben we verkocht. Dus dat was al een manier. Zelf ben ik naar een vergadering van de kommunistiese partij ge¬ weest en toen was daar Cees Frenay. Ik vroeg of ik dat ding voor mocht lezen en dat heb ik toen gedaan. Toen zei hij: "Wat zegt het voor ons? Het heeft totaal geen waar¬ de voor ons. Wij weten dat allemaal wel en we weten al wat we moeten doen ook." Met andere woorden: we hebben die schrijvers niet nodig. Zo dachten ze erover.

Jef Last kwam uit Rusland terug. Hij was daar bij de Bond van Internationale Revolu¬ tionaire Schrijvers geweest. Hij vroeg toen aan mij om een avond te organiseren, zo¬ dat hij daar russiese literatuur kon brengen. Ik heb me toen in verbinding gesteld met de Bijenkorf. De Bijenkorf die voelde daar wel voor en de bibliotheekafdeling werd voor die avond geschikt gemaakt. Ik heb allerlei mensen aangeschreven, ook in- tellektuelen en alles. En zoals op een avond wel eens gebeurde, ze kwamen allemaal opdraven. Die zaal was helemaal vol. Toen kwam Jef naar voren en hij had een heel ko¬ zakkenuniform aan, met leren laarzen en zo'n muts. Het was gewoon een kozoik die daar

134

stond.. Dat had hij helemaal in Rusland gekocht en daarin ging hij staan spreken.

Ik weet nog dat we samen een keer nao.r een vergo.dering gingen op Overmaas in de Har¬ monie en hij na afloop vroeg of hij hij ons thuis kon blijven slapen. Nou, dat was geen lolletje. We sliepen op matrassen van zeegras. Dus ik zei: "Jef, zou je dat nou wel d.oen?" "Ja", antwoordde hij vanonder zijn zeemanspet, "dan slaap ik ook eens in een proleto.ries gezin". Af fijn, hij is meegegaan maar ik heb hem bij ons thuis nooit meer gezien. Dat waren van d.ie dingen die je met hem meemaakte. Het is niet mijn be¬ doeling om Jef te gaan zitten katten, maar het was zijn karakter. Hij wilde altijd proletaries doen, maar dat was hij niet.

UMKö Ricrimn

In het novembernummer van 1930 van "De Nieuwe V/eg" van de RSP plaatsen Jef Last,

Freek van Leeuwen en Klaas Smelik een oproep om te komen tot de oprichting van een bond van arbeiders en schrijvers met de naam "Links Richten". De bedoeling van de bond v/as de produktie en de verspreiding van proletariese literatuur in de vorm van maandelijkse of veertiendaagse brochures. Het eerste en voorlopig enige produkt was het anti-koloniale toneelstuk "Hollands Welvaren". Het toneelstuk kwam nauwelijks uit de verf.

Voorjaar 1931 namen Bertus Meijer en Freek van Leeuwen in Rotterdam het initiatief tot de oprichting van de "proletarische bond van arbeiders en schrijvers Links Rich¬ ten". In de bond zaten RSP'ers, CPH'ers, anarchisten en raden-kommunisten. De rot- terdamse bond had een meer proletaries karakter dan de amsterdamse bond van o.a. Jef Last. Het eerste produkt was een pamflet naar aanleiding van de huurstaking in de Tuinderstraat 1931. Daar komen ze in konflikt met de CPH, die de huurstaking kontro- leerde. Cees Frenay verbiedt de kolportage met het Links Richten-pamflet omdat het de eenheid van de huurstakers in gevaar zou brengen. Viel worden 3 tot 4.000 pamflet¬ ten verkocht en Links Richten is in één klap bekend onder de rotterdamse arbeiders.

Ze gaan door met het uitgeven van pamfletten, sommigen voorzien van houtsnedes van Henk Bruintjes. Er treden nog meer mensen toe, v/aar onder o.a. Willem van Iependaal, Geert van Oorschot en anderen uit de vrijdenkersbeweging en de sociaal-demokratiese hoek. Dan worden er ook enkele dichtbundels uitgegeven zoals: "Gevangenis" van Geert van Oorschot, "Verzet", "Uitverkoop" door Freek van Leeuv/en en "Zóo zingt Twente" naar aanleiding van de Twentse textielstaking.

Inmiddels had de CPH z'n oog laten vallen op de schrijversbond. Een groep van CPH 1 - ers werd Links Richten ingestuurd om tegenwicht te geven tegen met name Geert van Oorschot. Geert van Oorschot trad uit Links Richten omdat de schrijversbond zich aansloot bij de "Internationale Vereniging van Revolutionaire Schrijvers". Een or¬ ganisatie onder supervisie van de Komintern. Al eerder was Jos Kop Jansen vertrokken vanwege CPH-invloeden, De CPH slokte Links Richten op en stelde de bond onder de partijdiscipline. Links Richten werd naar Amsterdam verhuisd, er kwam een landelijk, in Amsterdam gecentraliseerde organisatie met een hoofdbestuur en een dagelijks be¬ stuur. Links Richten werd een tijdschrift en organiseerde ook tentoonstellingen.

Maar van het spontane karakter en de oorspronkelijke aktiviteiten zoals direkte on¬ dersteuning van arbeidersstrijd door middel van pamfletten v/as geen sprake meer.

Links Richten werd geregeerd door amsterdamse apparatsjiki en zv/enkte mee met de zich wijzigende partijlijn. Ook Jef Last speelde daarin een grote rol. Er zijn 12 nummers verschenen van Links Richten als maandblad. Er was over het algemeen v/einig belang¬ stelling voor. De CPH stopte met Links Richten en probeerde het opnieuw met "Links Front". Daarvan kwamen slechts 5 nummers uit tussen januari en augustus 1934. Daarna hield het voorgoed op. Van het min of meer spontane arbeidersinitiatief was niets meer over dan een gemangeld partijblad in dienst van de partijpolitiek van de CPH, Henk Bruintjes

Jef Last heeft in Amsterdam aan verschillende mensen gevraagd, dat waren dan jonge schrijvers, om een nummer te maken en dat moest heten: Hollands Welvaren. Dat was een manier van doen, voor zo'n nummer schreven verschillende schrijvers een stuk. Dat he¬ le Hollands Welvaren is een flop geworden, maar uit dat geval is door Freek vo.n Leeuwen, Bertus Meijer en onder supervisie van Jef Last Links Richten opgericht. Nou hadden ze hun eerste vergadering, en ik had met Bertus in het schildersbedrijf ge¬ werkt., en Bertus die dacht aan ons. Hij heeft Wout van Heusden en mij gevraagd óf we erbij wilden zijn. We zijn op die avond geweest en toen is dan dat Links Richten op¬ gericht. Er moest een sekretaris wezen en een penningmeester. Geld was er toch niet, dus een penningmeester hoefde niet zo erg. Maar een sekretaris moest er wezen, want er moest natuurlijk van alles o.o.ngeschreven worden. Ze hebben mij toen tot sekretaris

155

gebombardeerd. Ik heb d.o.t gedo.an en ik had in die tijd tamelijk veel kontakten via Paul Schuitema en de leraren vo.n de kunstakademie. Je had Jongerts, schrijvers en bv. Joris Ivens. Die zat in de Lijnbaanstraat en daar had hij een studiootje. We hebben met Links Dichten gekolporteerd op de bijeenkomsten in Odeon en het V erkooplokao.1. Links Richten maakte dan gedichten. Do.t wo.s een pamflet, daar werd aan de ene kant een gedicht gezet en aan de andere kant maakte ik een houtsnede. Die werden verkocht voor één of twee cent. Daar ging je mee kolporteren en daar verzette je aardig veel van. Dat van die één of twee cent hadden we expres gedaan, want als je aan iemand iets gééft, gooit hij het weg. Maar als je hem één of twee cent laat betalen dan douwt hij het in zijn zak. Nadien is Geert van Oorschot en nog een stel jongere soci- aal-demokraten erbij gekomen. Zo is dat Links Richten feitelijk een beetje op de been gezet. Geert van Oorschot kon van mr. Joris in 't Veld honderd gulden krijgen als wij een nummertje voor hem uitgaven. Geert was dienstweigeraar geweest en in die cel had hij gedichten gemaakt. Affijn, we hebben die centen daar gehaald en toen hadden we honderd gulden. Wij ermee naar een drukkertje. We hebben dat nummertje gemaakt en dat heette: "Gevangenis" van Geert van Oorschot. Ik heb daarvoor een fotomontage gemaakt. Geert heeft zelf d.e kolportage op zich genomen. Die Geert wo.s een ontzaglijke aan¬ winst, hij kon kolporteren als de beste, hij zette een hoop boeken weg en zo meer.

Hij zat in o.l d.ie jongerenverenigingen, de Goede Tempelieren, de AJC en overal zat hij in. Daar kon hij al die nummers wegzetten. Wij hebben van dat ding van Geert twee drukken gehad, meen ik. In hoofdzaak heeft hij die zelf weggezet. Wij kregen daardoor het geld terug om een nieuwe bundel te maken. Wij hebben toen een nieuwe bundel ge¬ maakt en dat was: "Uitverkoop" van Freek van Leeuwen. Dao.r heb ik ook weer een foto¬ montage op gemaakt. Dat boekje van Geert kostte 20 cent en dat boekje Van Freek kost¬ te 15 of 20 cent.

Jef Last wist overo.l geld. vandaan te halen. Do.t wo.s één van de belangrijkste dingen, want we hadden geen geld. Alles wat gedaan werd voor Links Richten, werd nooit be¬ taald. We hebben één keer alleen gehad do.t Freek van Leeuwen naar de Twentse textiel¬ staking moest. Toen moesten we daarvoor zo’n beetje kostgeld te pakken zien te krij¬ gen. Nou, wat we bij elkaar gebracht hadden was niet veel, maar Freek had niet veel nodig, want hij was heel erg sober. Hij is daar bij één of andere partijgenoot zolang

ape

hoopt I hoort t

dl daadertfl

dc mHrnlUaij blaffen d* propeller t 1*1 woerd ;

moord I

eor/cj «Af-w-fope'j js'c/ fapcxTift» In nsjtJift ttijt.

>1*11

zlktl

• U <«3 <roteike lickOccUsie

Moedije lacht bei lekei l

sjanghey f

nitirrt pfOYOCktiei tjp±3 tchiadt de vtrdrtftn

rtaftJtwl

rnakjTji

Hittt

«r&itif oiftrcil -..

dctktnl Podc-ftlOftUrd

bommen op ijenghey

k v-*a pnürt

klLOfwifi k«t6T*rd Lijif-ti Li »tiKB*n JdttnJtn Jc<Jtn.

<nl«rn»Ugrkt* ecnoeiil*

birff ilgH I

lisic tchepea “

fcvHindschc lerpedo[l|«t „vi-’i tctll ter fctjp

11 pilaa! (in et ï Hf fei/i IJ.

ckiai — jipia bloed tn fmid-

itrivi CftnUttttL

jipta GAtktel ccrloiibttUsd

«:ii( — (ec»T*

TT«dl — Tttdt.

anhrvptrlnltveArittl tifrzinztl

•I- ge - slemd. vrede?

— btccd.

(tjipeï — visif.

LueJitU — pni_-i

n*vtr«tlt«H? «rjeJird-hctli'd -»nwr,V* v)^iilru>p»fl(a nir iipo n

boycott?

I

biirot I

ruiker na de fioloch I

l>0>»

Irotftn («««' litiTia tffA Iwift étn peiler- t pvonctt-

inpttleliiii* ifroirt rnlfrav Itn-oetir.

c etrpdltn : B-lsdn&ilfch trCruMitlii

Mtrll he»rlt haart I

erbatderel

erbffJm «ti /«jkey tn thna.

■f beider*'

er brij ft rM ttll Jt iztrttj:

Let

dnijl I

hel vaderland roept

te

ne¬

pen!!

bit kOdiliiEj* I

PM *H«r TkdrrUsd icijil ivtlud

roept I

„U NHS- RICHTEH

"Links Richten"-pamflet tegen de japanse inval in Mantsjoerije. Henk Bruintjes maak¬ te de houtsnede en Bertus Meijer schreef het gedicht.

geweest en hij heeft daar gewerkt.

Toen was er die huurstaking in de Tuinder straat hier, toen zijn we daar ook met die pamfletten gekomen, die hebben we daar ook verkocht . We zijn toen in gedruis gekomen met de Cormunistiese Partij Holland onder Cees Frenay. Die vent met die baard, hij is later bij d.e NSB geweest. Hij dacht dat wij hun werk onmogelijk wilde maken, maar om¬ dat Freek en Bertus Meijer konden vertellen dat ze weleens gedichten in de Tribune publiceerden, werden we geloofd, We mochten die avond nog kolporteren, verder niet. Verder moest alles onder de Cormunistiese Partij.

Dat Links Richten is aardig uitgegroeid. In Rotterdam ging het best, we hadden hier tamelijk goed kontakt. Maar dat Links Richten was in wezen teveel idealisties. Wij wilden maken dat in Links Richten arbeiders, intellektuelen, architekten, beeldende kunstenaars allemaal bij elkaar gebracht werden in één groep. Een beetje op russiese leest geschoeid., een beetje d la Lunatscharski en Piscator in Berlijn. Die deed dat ook met zijn toneelopvoeringen. Wij zijn toen gekomen aan een agitprop-gedicht en dat moest ook op het toneel opgevoerd, worden. Er zijn er een pao.r in Den Haag opge¬ voerd. In Den Haa.g kregen we kontakt met Elise Menagé Challa, dat was de vrouw van Van Gasteren. Die was ook erg aktief om de spullen allemaal weg te zetten. Ze zong erbij, dat was een zangeres. Ze zong daar wat strijdliederen als er zo'n vergadering was. Er kwam toen een zekere Adolf op en daarom werkten we ook somen met anti-fascis- tiese groepen en maakten we anti-fascistiese tentoonstellingen. We kregen toen in Amsterdam dat Wereldkongres tegen de Oorlog. Dao:r zou Barbusse komen, maar hij mocht niet de grens over. Ook een stel russiese schrijvers mochten niet komen. Maar bv.

Nico Rost en zo meer, die waren er wel. Barbusse had daar nog een boekje voor ge¬ schreven: "J 'accuse", ik beschuldig. We kregen een zeker kontakt met Barbusse, Eek- man zat in Parijs en d.ie wo.s weer een kennis van Barbusse. Door Jef kregen we daar een verbinding mee. In Duitsland had je de Links-Kurve, in Parijs had. je de Associ- ation Des Ecrivains et Des Artistes Revolutiono.ires, geloof ik. Daar kreeg Links Richten dan kontakt mee.

Het werd in zekere zin met led.e ogen ao.ngezien door de Communistiese Partij Amstel 85. Ze hebben die groep waar Bertus Schmidt, Jan van Weelden, Ida Prins, Sonja Prins in¬ zaten gestuurd, om Links Richten te infiltreren. Ze hebben geprobeerd van Links Rich¬ ten een mantelorgo.nisatie te maken van de CPH. Zij zijn erbij gekomen en toen zijn Geert van Oorschot en die sociaal-demokraten uitgetreden. Daar is op gevolgd dat Links Richten als maandblad moest verschijnen. Dat maandblad, heeft 12 afleveringen gehad. Ik ben tot de zesde kolporteur geweest, de kolportage had ik op me genomen.

Die kolportage is wel aardig, maar je moet het niet doen als je met kunstenaars en schrijvers te maken hebt. Als er nou bv. een nieuw nummer uitkwam, dan kreeg die er

bv. tien en die kreeg er twintig. Net zoveel ze nodig hadden. Ik zei dan: "Joh, neem er maar een paar mee". En dan wist niemand, meer waar die nummers naar toe gegaan wa¬ ven. Ik kwam dan om mijn centen, want de drukker moest betaald worden, en dan hadden ze het niet. Als je dan de afrekening moest doen voor de kolportage, dan stond je er erg beroerd voor. Ik heb dat toen ook tegen Gero.rd Vo.nter gezegd, en toen ben ik ermee genokt. Ik had. er alleen maar slapeloze nachten van, van die centen. Heleen Ankersmit heeft dat nummer verder o.fgemaakt. Toen Links Richten op de pot was, hebben we nog een paar anti-fascistiese tentoonstellingen gehad bij dokter Proost in de Gouverne- straat,

U zei dat Links Richten mislukt v/as omdat het te idealisties was?

Toen Links Richten net opgezet wo.s in Rotterdam was dat voor Bertus Meijer en mij hèt Links Richten. We zaten het meest tussen de arbeiders. Toen het naar Amsterdam gegaan is, is het feitelijk een Links Richten geworden van schrijvers d.ie al naam hadden.

Die schreven daar hun stukjes ook in. Maar hier in Rotterdam, wo.s het zo da,t werkelo¬ zen die hun hart moesten luchten, die schreven dan gedichtjes of iets dergelijks en

die plaatsten wij dan in Links Richten. Je ha.d dan Lou Tiemo.n en dan kan je zeggen, zo 'n gedicht dat hij maakte stelde literair niet zoveel voor,..

Paul Whiteman speelt Hi-Ha-Hi-Hoe, maar de arbeider kreunt van armoe. Mevrouw, een hoed.je van velours, Jongeheer een gouden pen, Pa een nieuwe Citroen. Maar de o.rbei- ders mijne Heren, die kunnen kreperen.

Dat was dan zo'n ding, dat kon je verkopen, dat lazen ze. Een gedicht van Du Perron,

dat lazen ze niet, die arbeiders. Dat interesseerde ze niet. Maar als er één op hun

manier sprak, dan vonden ze dat geweldig. Dat idea.lisme zat hierin, dat wij de kun¬ stenaars en intellektuelen met de arbeiders samen wilden doen. Dat kwom ook nog uit in dat nummer van Links Richten, waar Paul Schuitema die twee ho.nden gebruikt heeft. De hand van d.e intellektueel, d.ie de ha.nd van de arbeider bestuurd. Dat was feitelijk

het ideaal. Maar het was te idealisties, te ver gegrepen.

Er is een keer een gevat geweest, toen kwam er een gedicht big onze reddktie binnen en dat was zogenaomd van een arbeió.ersschrijver. Wig vonden het wet goed., ga. Big ons was het zo: ats het atgemeen van arbeiders was, dan vonden wig het at gauw goed,. Maar Freek van Leeuwen was ertegen. Die vond er een luchtje aan zitten. Nad,ien bteek ook dat het een gedicht was van Marsman uit Amsterdam. Wig holden het at gepubticeerd. Toen schreef hij: "Kijk, iedereen kan een protetaries gedicht in elkaar draaien". Denkt u dat het daarom is mislukt of door de infiltratie van de CPH?

Wat die kolportage betreft is het mislukt omdat die CPH dat gedaan heeft. Amsterdam is mislukt door de CPH, De kommunisten wilden van Links Richten helemaal niks weten. Ze hebben wel geprobeerd, het over te nemen, dat kwam door Amsterdam. Bertus Schmidt, Jan van Weelden, Ida en Sonja Prins moesten lid worden van Links Richten en die heb¬ ben toen Links Richten kapot gemaakt. Want toen is dat konflikt gekomen met Geert vo.n Oorschot. Dat ging erom of we lid zouden worden van die bond van revolutionaire schrijvers. Toen is Geert eruit gestapt met wo.t soci'aal-demokraten, wat we erg jammer vonden. Want Rotterdam was wel aktief, Rotterdam was goed. Toen heeft men alles over¬ geplaatst naar Amsterdam, naar Vanter, Goedhart en Maurits Dekker. Die gingen in het bestuur zitten. Dat had Jef Lo.st ook in zekere zin doorgezet. Gerard Vanter werd voorzitter. Als ik het zo bekeek, voelde hij voor dat hele Links Richten niks. Die hele troep interesseerde hem helemaal niet, in feite. Daarom is het ook na 12 nummers opgehouden: er was geen geld meer. Die dingen werden niet verkocht, joh. Je kreeg werkelijk geen kontakt.

De bundel "Werkeloosheid." is nooit uitgekomen omdat toendertijd die splitsing geweest is. Het werd toen een maandblad en er kwamen geen boekjes meer uit. We hadden hier in Rotterdam het geluk, dat we een Geert van Oorschot hadden. Hij had allerlei kontak¬ ten. En als jij hier zat, dan ging jij niet eerder de deur uit of Geert had een num¬ mertje aan je verkocht. Hij is ook d.e eerste geweest die eruit stapte toen de CPH binnenkwam. Geert wilde dat niet onderschrijven. Hij wilde hebben dat Links Richten in zekere zin algemeen links zou blijven en niet het stempel kreeg van de CPH. Jef Last is toen begonnen uit Moskou te schrijven, dat we bij de Bond va.n Internationale Revolutionaire Schrijvers moesten. Daar is toen over gestemd en toen heeft de meer¬ derheid gestemd, voor aansluiting bij die bond. Geert van Oorschot was daar helemaal tegen, hij wilde dol niet.

De voorkanten van drie "Links Richten"-bundels. De voorkanten werden gemaakt door Henk Bruintjes.

Had die bond iets te maken met de Komintern?

Ja, die bond. had z 'n programma. Het moest zo en zo wezen, het moest kormunisties We¬ zen. In wezen dikteerde Moskou, daar kwam het feitelijk op neer.

Wat vond u er zelf van?

Bertus en ik hadden feitelijk op dat terrein niet zo'n mening. Wij waren er voor om dat Links Richten te behouden. Bertus zag natuurlijk, omdat hij schrijver was, meer

mogelijkheden in een maandnwmer dan in die pamfletten.

Hoe reageerden de mensen op de pamfletten van Links Richten?

Dat lazen ze. Ze begrepen alleen d.e dichtvorm niet, want het was een soort nieuwe dichtvorm: agitprop. Dat moest eigenlijk op het toneel opgedra.gen worden, met zo 'n spreekkoor. Zoals ze dat weleens in Berlijn deden met Piscator.

Lette u op dingen die uit Duitsland of de Sovjet-Unie kwamen?

Ja nou! Onder Lunat schar ski was het ontzaglijk voortvarend in Rusland. Want die tijd van die -ismes was zo geweldig modern, daar kunnen ze nu helema.al niet tegenop.

ABONNEE OP LINKS RICHTEN

ia niet alleen het betalen van enkele dubbeltjes en het daar¬ voor maandeliks ontvangen van een bundeltje proza en verzen,

ABONNEE OP LINKS RICHTEN is het ondersteunen van: de strijd op het revolutionair geestelik front de strijd tegen bourgeois en burgerlik kunstbegrip, de strijd tegen bourgeois 'en burgerlike kunstbeperking.

ABONNEE OP LINKS RICHTEN bevordert:

de kunst in dienst van de klassestrijd. i de kunst in dienst van de massa.

ABONNEE OP LINKS RICHTEN het massa tijdschrift: Nlil

Advertentie uit het eerste nummer van "Links Richten".

Kees

Tentijde van de huurstaking in de Tuinderstraat hebben leden van Links Richten een pamflet uitgedeeld. Jullie hebben dat tegen gehouden, waarom?

Die CPH bestond voornamelijk uit de onderste lagen van de arbeiders, wat we toen noemden: lompenproletariërs. Die stonden argwanend, tegenover intellektuelen. Die ge¬ dichten van Links Richten, dat was nou niet iets wat ze dagelijks meemaakten. Ze wa¬ ren dus argwanend toen die mensen van Links Richten met hun pamflet kwatnen kolporte- ren. Afhouwen heet dat. Ik kan me nog precies herinneren, ik was in die Tuinderstraat bezig. Het was de bedoeling om een aktiecentrum op te bouwen in zo'n lokaaltje daar. Toen kwamen die lui van Links Richten die straat in en die gingen kolporteren, die schreeuwden, die prezen hun pamflet aan. Wij kenden een aantal van die mensen en dat was niet in overleg gegaan, dat kolporteren. Als er wat gebeurde, dan wilde de partij daar de hand. in hebben, die wilde daar kontrole over hebben. En als er dan akties ko¬ men buiten de partij om, dan kan dat botsen, dat kan verkeerd uitpakken. We waren o- verrompeld, we wisten van niks. Het was niet slecht wat ze deden, maar ze hadden eerst moeten overleggen. Dat hebben zij, als zijnde gevoelsmensen, zich heel.sterk aangetrokken. Vandaar ook dat het tot nu toe heeft geleefd, die geschiedenis. Het is geboekstaafd in de literatuur. Eigenlijk waren een groot deel van de partijleden wel verheugd dat intellektuelen zich met een huurstaking gingen bemoeien. Alleen de ma¬ nier waarop, dat is belangrijk. Je kan het beste voor hebben met iets, maar als je het verkeerd aanpakt kan het in zijn tegendeel omslaan, naar onze mening. Zij waren beledigd en dat is weer typies iets van intellektuelen, zich belegdigd voelen. In wezen was het goed dat mensen die niks met de huursto.king te maken hadden zich ermee gingen bemoeien, dat probeerden te ondersteunen.

RODE. JEUGD

Veel jongeren rolden vanzelf in de linkse beweging door hun aktiviteit in de jeugdbe¬ weging. Het was vooral in de jaren twintig dat die jeugdbeweging bloeide. Veel jonge¬ ren v/aren onder de indruk van de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog. Zoiets mocht nooit meer gebeuren. Onder de jongeren heerste een pacifistiese stemming:

"Nooit meer oorlog". Anti-militaristiese jongeren weigerden zich op te laten leiden tot moordenaar en lieten zich ophalen door de marechaussee. Een even diepe indruk liet de Oktober-revolutie na. Veel politieke organisaties radikaliseerden snel door de gebeurtenissen in Rusland en Duitsland. Een andere maatschappij leek binnen hand¬ bereik. Veel jongeren trokken partij voor de jonge sovjet-republiek (al dan niet met kritiek op de bolsjewistiese partij-diktatuur) en schoten te hulp toen in 1921 de

hongersnood in het Wolgagebied was uitgebroken. Voor 1920 waren er natuurlijk ook al jongerengroepen geweest die zich roerden bv. de Jongelieden Geheel Onthouders Bond, dat waren jongens van de blauwe knoop, die vooral het drankmisbruik stevig aan wil¬ den pakken. Een andere organisatie was de Zaaier. Dit waren sociaal-demokratiese jongeren die zich gedurende de oorlog steeds verder naar links ontwikkelden en forse kritiek leverden op de ouderen in de SDAP, die in 1914 voor de mobilisatiekredieten hadden gestemd en daarmee de godsvrede hadden gesloten met de bourgeoisie. Maar in de jaren twintig begon het pas echt goed. Door kortere werktijden ontstond er meer vrije tijd. Hogere lonen, ook voor jongeren, maakten het mogelijk om lid te worden van een organisatie, kontributie te betalen en deel te nemen aan Pinksterkampen, trektochten enz.

Veel jongeren organiseerden zichzelf. Gemeenschappelijke afkeer van het kapitalisme en militarisme vormden de basis. Ook hadden de jongeren niet veel op met het burger¬ lijke kultuurtje, of althans datgene v/at de arbeiders voorgeschoteld kregen. De Hol- lywoodfilm, de keukenmeidenromannetjes, de jazz en de sport konden alleen maar wal¬ ging opwekken. Er werd ook vaak fel van leer getrokken tegen de ouderen in de bewe¬ ging, die volgens de jongeren sporen van ingeslapenheid en verburgerlijking vertoon¬ den .

De jongeren v/ilden zichzelf opvoeden en omvormen tot nieuwe mensen. Er v/erd gepro¬ beerd een eigen kuituur en een eigen sfeer te scheppen. De jongeren trokken de na¬ tuur in, het kamperen raakte in zv/ang, bij kampvuren v/erd er gezongen en voorgedra¬ gen. Er v/erd gewandeld en gefietst. Ook de kleding speelde een belangrijke rol.

Er werd veel manchester gedragen. Er werd een eigen mode gecreëerd, waarbij vooral degelijkheid en eenvoud als maatstaven golden.

Linkse organisaties als de SDAP en de CPH zagen dit alles met lede ogen aan. Ze dreigden hun greep op de jeugd te verliezen.. De SDAP ging over tot het opzetten van een eigen, niet politieke, jongerenorganisatie: de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC).

De CPH op haar beurt probeerde de al bestaande Zaaier naar zich toe te trekken. Ook het NAS, de RSP en de OSP namen ieder het initiatief tot eigen jongerenorganisaties. Zelfs de katholieken vonden dat ze niet achter konden blijven en richtten in de ja¬ ren dertig een imitatie AJC op, de Graal voor meisjes.

De jeugdorganisaties van politieke partijen waren meestal in naam zelfstandig, maar de politieke lijn v/erd vaak van a tot z door de moederorganisatie bepaald. Tegen de¬ ze bedilzucht kwamen de jongeren regelmatig in opstand. Daarbij kwam dat de jongeren vaak op veel radikalere en linksere standpunten uitkwamen. De jeugd bezorgde de ou¬ deren heel wat hoofdbrekens.

Heel wat losser ging het er aan toe in de vrije- en anarchistiese beweging. Hier hadden de jongeren geen last van bevoogding en partijdiscipline. Er bestonden tal van groepen zonder vastomlijnde organisatie. Bekende bladen waren de Moker en-de Branding.

ARBE.IDC.RQ JEUGD-CEMTRALE ■

De AJC was de grootste en belangrijkse organisatie in de jeugdbeweging. Ze werd in 1920, na een lange tijd van voorbereiding, opgericht, met flinke subsidies van het NVV en de SDAP. Ze sloot zich onmiddellijk aan bij de Socialistiese Jeugd Internati¬ onale, dat was de tegenhanger van Kommunistiese Jeugd Internationale, die verbonden was met de Derde Internationale. De bedoeling van de AJC v/as, er voor te zorgen dat de jeugd niet naar het kamp van het kommunisme, dus de Zaaier, zou overlopen, maar op het rechte SDAP-pad zou blijven. Politiek binnen de .AJC'was taboe. Politiek was voorbehouden aan de SDAP, De AJC v/as vooral een kultuurbeweging. Het socialisme v/erd vooral opgevat als het streven naar een nieuwe mens. Hendrik de Man had daar een boek over geschreven: Het Socialisme als Cultuurbeweging. Het verscheen in het duits en het v/erd door zijn volgeling Koos Vorrink in het nederlands vertaald. Koos Vor- rink v/as vanaf 1921 bezoldigd bestuurder van de AJC. Vorrink was dé jeugdleider uit die tijd en ieder AJC-lid keek vol bewondering naar hem op.

In de AJC ging het vooral om het bijbrengen van een aantal deugden zoals: trouw, ka¬ meraadschap, gemeenschapszin en solidariteit. Voor veel dingen stond de duitse jeugd¬ beweging en dan met name de Wandervögel, model. De AJC trok ten strijde tegen de ba¬ naliteit en de wansmaak, tegen het roken en drinken, het nietsdoen en rondhangen in kroegen en dancings, de Hollywoodfilms en de kompetitiesporten. Deze kruistocht te¬ gen alles wat slecht v/as weerhield veel jongeren ervan om lid te worden van de AJC.

Ze vonden de AJC puriteins.

De AJC probeerde, wat ze noemde, een nieuwe kuituur naar voren te schuiven. De AJC’-

Ook binnen de AJC ontstond langzamerhand oppositie tegen de koers van Vorrink die de AJC buiten de politiek wilde houden. Jef Last was één van de woordvoerders van die oppositie. De kritiek richtte zich o.a, op Vorrink's binding met het Nationaal Cri¬ sis Comité en op het feit dat de AJC wel geld uittrok voor het laten opknappen van de Paasheuvel door jonge werkelozen, maar geen geld overhad voor de ondersteuning van de Twentse textielstaking. Maar het ging nog veel verder. Binnen de AJC groeide een stroming die kritiek had op het reformisme van de SDAP. Bovendien gingen steeds meer leden sympatiek tegenover de Sovjet-Unie staan, waar immers geen werkeloosheid heerste. In Rotterdam trad een hele groep uit om de Socialistiese Arbeiders Jeugd (SAJ) te vormen, met als blad "Stormtij". Ook leden van de JGOB sloten zich aan bij

Een groep AJCers op "het heen en weer-bootje" over de Maas.

ers trokken de natuur in. Jaarlijks was er met Pinksteren een groot kampement op de Paasheuvel, het eigen kampeerterrein van de AJC in Vierhouten. De AJC'ers ontvlucht¬ ten de drukte van de stad om tot rust te komen in de natuur en te genieten van al het moois. In Rotterdam was het Noordplein het vertrekpunt voor lange, zondagse wan¬ delingen naar Heyplaat. Onder begeleiding van mandolines werden er dan liedjes ge¬ zongen. Ook werden er fietstochtjes gemaakt naar Gouda en als de SDAP ergens een meeting hield dan was de AJC ook present. Ook aan de kleding kon men de AJC'ers her¬ kennen. Manchester broeken en jasjes, lange capes, open hemden, dirndl-jurken en sandalen, ziedaar het AJC-uniform.

Het was natuurlijk niet echt een nieuwe kuituur die de AJC aan te bieden had. Eigen¬ lijk werd er teruggegrepen op het verleden. Er bestond een verheerlijking van de ou¬ de dorpsgemeenschap tegenover de industrialisatie en het massale, onpersoonlijke ka¬ rakter van de grote steden. De AJC keerde terug tot moedertje natuur. De natuur werd zelfs gemystificeerd en aanbeden. In winter en zomer werd het zonnewende-feest ge¬ vierd. Er werden nachtwandelingen gemaakt, bij kampvuren werden oude germaanse hel¬ densagen opgedist, er werden fakkeloptochten gehouden en gedanst rond de mei-boom. Gevoel voor symboliek was niet vreemd aan de AJC.

De AJC vormde een gesloten organisatie, voor AJC'ers een soort toevluchtsoord. De AJC was infeite een elitaire organisatie. De AJC'er voelde zich uitverkoren en ver verheven boven de fabrieksjeugd. Maar niet alleen daarom was de AJC elitair. De kon- tributies v/aren hoog. Drie dagen Paasheuvel kwam op ƒ 12,- en voor het manchester- tenue moest maandenlang gespaard worden. De AJC'ers werden ook nogal eens uitge¬ scholden als ze zich op straat vertoonden: "AJC'ers zijn chagrijnen en hebben koppen als konijnen".

141 B

de SAJ. Toen in 1932 de linkse oppositie uit de SDAP gesmeten werd en de OSP vormde, maakte Vorrink ook een einde aan het, volgens hem, "kommunisties gebroed" in z'n ei¬ gen organisatie. In Rotterdam werden 21 leden geroyeerd wegens het geven van tegen- leiding. In 1932 werd door de geroyeerden en andere ontevredenen de Socialistiese Jeugd Vereniging (SJV) gesticht, die zich wel verbonden voelde met OSP, maar toch haar zelfstandigheid bewaarde. De SJV gaf het blad: "De Rode Jeugd" uit. De SJV wil¬ de het kulturele element van de AJC met de strijdbaarheid van de kommunistiese jeugd verbinden. In 1935 smold de SJV samen met de Revolutionaire Jeugd Bond van het NAS. Dit werd het Revolutionair Socialisties Jeugd Verbond. Lang heeft dit niet stand ge¬ houden. De ex-AJC'ers lieten zich niet in het keurslijf van een leninistiese voor¬ hoede persen. Theo van Driesten en andere RSAP-sympatisanten trokken weg en vormden de Leninistiese Jeugd Garde,

comumsTiESE. jeugd bond

Door oorlog en revolutie v/as de Zaaier naar links gezwenkt. In 1920 v/erd een kongres gehouden waar besloten werd de naam te veranderen in Communistiese Jeugd Bond (CJB) en zich aan te sluiten bij de Kommunistiese Jeugd Internationale. De CJB werd nu of¬ ficieel de jongerenorganisatie van de CPH en elke keer dat de CPH van koers veran¬ derde, veranderde de CJB mee. De CJB had natuurlijk ook een blad,- dat v/as "De Jonge Communist". In de jaren twintig trok de CJB veel nieuv/e leden aan uit de JGOB en het NAS. Ook bekeerde sociaal-anarchisten sloten zich bij de bond aan. In die tijd was de CJB vooral een propaganda-organisatie. Toen vanaf 1928 de CPH de strijd tegen het sociaal-:fascisme centraal ging stellen, werd van de CJB'verlangd dat ze zichzelf ver¬ anderde van een propagandaclub in een strijdorganisatie. Vanaf 1928 was de nieuv/e lijn: "naar de massa" en de CJB moest zich zien te verankeren onder de fabrieks- jeugd. De naam van het blad veranderde dan ook in: "De Jonge Arbeider". Er werden Jonge Werkelozen Strijd Comitees opgezet die zich hard maakten voor jeugduitkering- en. De CJB verzorde allerlei speciale uitgaven voor jongeren, een jeugduitgave van de RVO, stempelkranten, zoals hier in Rotterdam "De Jonge Werkeloze", een rekruten¬ krant genaamd "De Big", soldatenkranten, bedrijfskranten en schoolkranten. De CJB organiseerde in de crisisjaren zo'n 60 jeugdstakingen. Ook bij scholierenstakingen v/as de CJB aktief. De CJB trok vooral de allerarmste jongeren, de fabrieksjeugd aan.

DE NIEUWE GARDE

Wü zyn de opgeschoten jongens uit de kranten Wii zijn de schrik der nette burgerij de wej’eld doemde ons tot lanterfanten en arbeid liet voor ons geen plaatsje vrii

Wij werden dalvers bij de piramenten of baliekluivers op de hooge brug.

Wij bedelden bij onzen vaar om centen en ’t biertje liet een wrangen smaak terug.

Wij werden uitgostooten door het leven, ons plaatsje was het hoekje van de straat.

Men heeft ons als oud ijzer afgeschreven wij telden slechts als hallast, voor den staat.

Een gedicht van Jef Last.

Men dacht dat wij den hoogen roep niet hoorden die ver uit Rusland tot ons overklonk.

Men dacht ons door verveling te vermoorden in het moeras dat naar verrotting stonk.

Maar wij zijn opgestaan, wij willen vechten.

Het leven koortst nog door ons jonge bloed.

Wü zijn nog niet de oud-geworden knechten, voor ’t slavenjuk is 'onze rug te goed.

Wü zijn de opgeschoten jongens uit de bladen. Wij zullen straks de stootbrigades zijn; dan rukken wij de keien uit de kaden, dan mookren wij de oude orde klein.

Dan komt de tijd van daden, niet van praten, dan hijschen wij de roode .vaan in top dan bouwen wij, de jongens van. de straten, in Lenin’s naam de nieirwe wereld op.

Die jeugd had niet veel op met de zv/ijmelarij van de AJC. In 1935 v/erd de lijn van strijd van onderop vanzelfsprekend ook door de CJB losgelaten. Het eenheidsfront eiste van de CJB een bredere opzet, De eisen voor het lidmaatschap v/erden minder hoog gesteld. Niet langer hoefde ieder lid het totale programma van de Komintern te onderschrijven. Ook de kuituur kreeg nu een plaatsje in het organisatieleven. In 1936 verdween de CJB van het toneel om plaats te maken voor ontspanningsclubs. Overal in het land ontstonden dansclubs met namen als: Tempo, Fit, Raak en Triana.

De politiek leek volledig zoek. In 1938 gingen deze clubs samen in de Nederlandse Jeugd Federatie (NJF). De CPN-leiding greep in en verschillende jeugdleiders werden vervangen. De NJF, die ook v/eer nauw met de CPN samenwerkte, was een succes. Binnen de kortste keren waren er zo'n 3.000 leden, terwijl de CJB nooit verder was gekomen dan zo'n 500. Op het wel en wee van de CJB komen v/e uitgebreid terug in het gedeelte

v/at over de CPH gaat, verderop in dit hoofdstuk.

AMARCHiÖTie.'Se, UONGGLR&N ■

De anarchistiese jongeren kenden niet die partijdiscipline die de CJB'ers kenden. Ook het anarchisme leefde op na de Eerste Wereldoorlog. In 1916 werd in Amsterdam de Sociaal-Anarchistiese Jeugd Organisatie (SAJO) gesticht. De SAJO keerde zich sterk tegen de vakbonden en de CPH. De woordvoerder van de SAJO was Anton Constandse. Anti militarisme was hét onderv/erp bij uitstek waar anarchistiese jongeren zich mee be¬ zig hielden. De kreet die in die dagen grote weerklank vond v/as:"Geen man, geen cent, geen hamerslag voor het militarisme". De persoonlijke daad tegen het militaire appa¬ raat stond bij SAJO-leden voorop. Honderden weigerden om principiële redenen dienst en draaiden voor hun overtuiging de bak in. Er v/aren ook jongens die tot de direkte aanval overgingen en een poging hebben gedaan om een munitiedepot op te blazen. In 1921 bereikte het anti-militarisme z'n hoogtepunt in de aktie voor de vrijlating van Herman Groenendaal, een dienstweigeraar, die in hongerstaking v/as gegaan tegen z'n opsluiting. Vier anarchistiese jongeren, waaronder Piet Kooijman en Jo de Haas, leg¬ den een bom op de stoep van een lid van de krijgsraad. Ze werden betrapt en veroor¬ deeld tot lange gevangenisstraffen. Piet Kooijman, die alle schuld op zich nam, kreeg zes jaar gevangenisstraf. Na deze aanslag gaf Herman Groenendaal z'n honger¬ staking op en de aktie verliep snel.

Een andere groepering die in de jaren twintig ontstond was het Vrije Jeugd Verbond (VJV), dat sterk anti-militaristies en anti-kapitalisties gezind v/as. Uit het ver¬ bond kwam de Moker-groep voort. Spreekbuis van de groep was het blad "De Moker". Dit blad beleefde haar hoogtijdagen van 1924 tot 1928. De Moker-jongeren hadden geen vaste organisatie, eens in de drie maanden vond er een soort kongres plaats, v/aar de inhoud van de krant besproken werd. De Moker-jongeren hielden er de: werken is mis¬ daad theorie op na. Als er dan toch voor een baas gewerkt moest worden, dan v/erd er zoveel mogelijk gesaboteerd, zodat de patroon altijd een strop had. Eigendom v/erd eenvoudigweg ontkend. Eigendom v/as immers diefstal. En als je dus iets nodig had dan pakte je het gewoon, want eigenlijk was het al van jou. Dat werd toen het: neem en eet-recht genoemd. Een felle voorstander van dit proletaries winkelen was Piet

OPRUIEMD-BLAD - VOOR

Kooijman, die voor z'n overtuiging nog eens een keertje acht maanden heeft moeten zitten. Natuurlijk waren de Moker-jongeren ook felle anti-militaristen. Ze weigerden dienst en sommigen doken zelfs onder om uit de klauwen van de justitie te blijven. Ook werden er aanvallen op de bewapeningsindustrie uitgevoerd. In Muiden werd een partij munitie tot ontploffing gebracht, in Spaarndam brandde een artillerieloods af en in Overveen een gebouw van de burgerwacht. Ook het staatsapparaat werd gesabo¬ teerd. Er werden belastingfietsplaatjes nagemaakt en tegen kostprijs verkocht. Bij verkiezingen werden de stembussen in brand gestoken. De Moker, dat als ondertitel: opruiend blad voor jonge arbeiders droeg, maakte zijn naam meer dan waar. Alle hei¬ lige huisjes werden met één mokerslag verbrijzeld en dat kwam de redakteuren nog al eens op een veroordeling wegens opruiing te staan. Ook de kolportage met het blad leidde regelmatig tot opstootjes. Een ander blad van anarchistiese jongeren was "De Branding". Het v/as beslist minder heftig dan de Moker, maar natuurlijk net zo goed tegen leger en staat. Het blad v/erd geredigeerd door Henk Eikeboom. Beide bladen riepen jaarlijks op tot de anti-militaristiese Pinkstermobilisaties te Soest.

Rond 1930 is het zo'n beetje afgelopen met de jeugdbeweging. Het na-oorlogse enthou-

143

siasme is dan weggeëbd en heeft plaats gemaakt voor een angststemming. De mensen wa¬ ren bang voor het fascisme en de naderende oorlog. Tegenover deze dreiging weet de AJC niet veel meer te doen dan jeugdwerkkampen te organiseren. En de CJB had zich door haar gescheld op alles v/at links was, geïsoleerd van de andere jeugdorganisa¬ ties. De rol van de jeugdbeweging v/as uitgespeeld.

Veel mensen ontvingen in de jeugdbeweging hun eerste scholing. Door ouders, die met de drank worstelden, kv/amen een hoop jongeren in kontakt met organisaties als de JGOB. Éénmaal in de JGOB gingen velen het als een beperking zien dat de JGOB "alleen maar de kroeg zag en niet het krotje". Vanuit de JGOB zwermden ze uit naar meer po¬ litiekere jeugdorganisaties zoals: het VJV, de SAJ en de CJB. Ook in de AJC vond je toendertijd veel ontevredenen. Ze wilden de AJC politiseren en toen dat niet lukte kv/amen ze terecht bij organisaties als de OSP, de CPH of de RSAP. Voor veel jongeren was de jeugdbeweging dan ook het voorportaal naar het lidmaatschap van een linkse politieke organisatie.

Bertus Schmidt

We hadden net de Eerste Wereldoorlog aehter d.e rug, de jaren twintig braken aan en toen ontstond er een enorme anti-militaristiese beweging. Niet alleen onder de oude¬ ren, maar ook onder de jongeren. Er ontstonden allerlei jeugdbewegingen en één Van die jeugdbewegingen was de JGOB, de Jongelieden Geheel Onthouders- Bond. Het klonk al¬ lemaal wel heel erg plechtig en heel erg stijfjes, maar het was een zeer wakker groepje. Het was niet het enige wakkere groepje. De jeugd had een wat anarohistiese inslag, niet erg bewust, maar toch wel de vrijheid van denken, d.e vrijheid van hande¬ len, zelf je standpunt vinden enz. Een betrokkenheid met de maatschappij. Er waren ook wel jeugdbewegingen die wat burgerlijker waren. Dat was o.o,, de JVO, de Jeugdbond Voor Onthouding. En je had de NBAS, de Nederlandse Bond van Abstinent Studerenden.

Je had toen ook ad de AJC, de Arbeiders Jeugd Centrale, die was na de Eerste Wereld¬ oorlog ontstaan. Maar dat was toch echt meer de jeugdbeweging voor de sociaal-demo- kro.ten, d.e socialistiese jeugdbeweging.

Ik ben toevallig in de jeugdbeweging verzeild geraakt. Ik was een jaar of 15, 16 en je liep toen al met je ziel onder je arm, je zocht iets. Don moet ik erbij zeggen dat die jongens en meisjes die zich tot de jeugdbeweging aangetrokken voelden, dat was in de JGOB zeer stellig het geval, dat had ook iets te maken met hun karakter. Hun zoe¬ ken en iets anders willen en niet op hoeken van stroken en in co.fé's rondhangen. Niet gaan dansen op de manier dat er toen gedanst werd, de burgerlijke danswereld. Daar had je wat tegen, dat vond je allemaal maar niks. Je belangstelling werd ook wel aan- gewakkerd doordat je opzo.g tegen de voorvechters van de arbeidersbeweging. De geest van Domela Nieuwenhuis leefde nog heel sterk. De anarohistiese beweging onder Nieuw¬ enhuis was vrij sterk geweest, vooral in Amsterdam. Op grond daarvan kreeg je ook al¬ lemaal nevenverenigingen zoals de o.nti-milito.ristiese vereniging, de IAMV, de Inter¬ nationale Anti-Militaristiese Vereniging. Er wo.ren toen al rooie dominees en je had. d.e Bond van Religieuze Anarcho-Cormunisten . Er waren o.llerlei van die groepjes en die go.ven allemaal hun eigen organen uit. Dat was dus eigenlijk een circuit van allemaal groepjes die op zichzelf stonden, soms met onderlinge verbindingen. Je kende elkaar wel, je wist: hij komt daar vandaan en hij komt d.ao.r vandaan. Je had kontakt met el¬ kaar. Het ageerd.e ook, zeker de anarohistiese jeugd, die roerde zich wel.

De JGOB was dus neutrao.l, die was niet gebonden aan een po.rtij. Dat wilde je ook he- lemaal niet. Je kon ook maar lid blijven tot je drie en twintigste, dan moest je er¬ uit want je was te groot. Je moest d.an maar lid worden van een politieke partij. Je had toen ook die hele cultus van de rein-leven beweging. Sexuele hervorming natuur¬ lijk en de vegetariërs. Dat speelde er allemaal zo’n beetje doorheen. Maar in feite waren het o.llemo.al kleine groepen. In Rotterdam hadden we bij d.e JGOB misschien maar 40 of 50 leden. Dat was met de and.eren net zo, alleen de JVO was wat groter. Lande¬ lijk gesproken ging het om een paar duizend leden, ook bij de andere jeugdbewegingen. Alleen de AJC was veel groter, dat was één grote beweging. Ik ben toen ook nog wel eens op AJC-bijeenkomsten geweest, gewoon in een wijk en do.n had je lokalen of ruim¬ tes die tjokvol zaten. De AJC had. zijn eigen kenmerk, dat zat ook in de kleding, man¬ chester, schiller-kragen en capen waren zeer gewild. Het was een soort uniform, wat je overnam. Nou ja., de ene hield ervan en de ander niet. In de JGOB hield niet iedereen ervan, maar dat karakter zat er toch overal wel een beetje in.

Je ging dus ook naar bijeenkomsten van de SDAP en van de kormunistiese partij en naar bijeenkomsten van de Revolutionair Socialisten, toen van Sneevliet. Kortom er was een beweging binnen een klein circuit , maa.r je werd eigenlijk met de nek aangekeken door de rest van Nederland.. Nederland was toen zeer burgerlijk, veel burgerlijker nog d.o.n

S 144

nu. Er is natuurlijk wel het één en ander veranderd. Maar het was een stijf land en het was nog altijd een klein land. We waren toen wel net zo klein als nu, maar de be¬ volking was veel minder. Als je nou nagaat dat ik op d.e lagere school leerde dat er in Nederland 5 % of 6 miljoen mensen woonden. Die schaal was kleiner en in verhouding met die schaa.1 moet je zeggen dat er toen toch wel het één en onder gebeurde, wat toch wel belangrijk was.

Als je mensen uit d.e jeugdbeweging spreekt d.o.n zullen ze allemo.o.l hetzelfde zeggen: het was de mooiste tijd van mijn leven. Niet omdat er iets gebeurde, maar omdat ze kameraadschap vonden, op elkaar aangewezen waren en met eIkaar omgingen. Dat met el¬ kaar omgaan, was echt niet één do.g in de week hoor. Dat gebeurde meer, do.t was niet alleen in het weekend. Er werden tochten georganiseerd, fietstochten, wandeltochten, zitten in het maanlicht. Het had iets romanties ook, dat kwam er natuurlijk allemaal bij. In Duitsland was de jeugdbeweging ook enorm sterk, daar had je de Wo.ndervögel. Iets van die geest kwam overwaaien en vermengde zich. Er werd ook aan je ontwikkeling gewerkt. Er waren elke week inleidingen of lezingen. Dat ging over o.lle mogelijke on¬ derwerpen, veel politieken erin. Ik heb Constandse nog eens van de trein gehaald. Ik was toen 17 jaar en hij was toen, geloof ik, 27. Consto.nd.se was voor ons de komende Domela Nieuwenhuis. Hij was toen al een goede spreker, een bewogen man, een clevere man, hij had een goeie achtergrond en hij was zeer belezen. Hij sprak op dezelfde ma¬ nier zoals je hem nu nog hoort, dat nasale geluid van hem. Zo wo.ren er natuurlijk veel meer mensen die we tevoorschijn haalden. Je schreef ze aan, je vroeg of ze wil¬ den komen pro.ten. Dan kwam er Wel een mooie inleiding uit en daar werd dan over ge- diskussieerd. Je had ook je kongressen één keer in het jaar en je had je kampementen één keer in het jaar. Meestal was dat in Brabant, dat was toen nog zeer onontgonnen. Er was nog veel natuur. Eindhoven was nog niet zo groot en de clerus was er wel op¬ permachtig natuurlijk, maar dat vond je juist de uitdaging om daar ncuxr toe te gaan. Je ging daar wandelen en demonstreren, want zo'n wo.ndeltocht leek wel een demonstra¬ tie. Er werd aan politieke ontwikkeling gedaan door middel van die lezingen. We had¬ den ook kopstukken uit de plaatselijke SDAP, die kon je ook nog wel eens verleiden om te komen. Dat deden ze ook wel, want ze zagen natuurlijk in die jeugd niet alleen een klankbord, maar ook de mogelijkheid om hun ideeën daar in te brengen. Bij ons in de JGOB was het zo do.t we o.l die ideeën prachtig vonden, maar we wilden ze toch wel op onze eigen manier bekijken. Je kreeg op den duur wel jongens en meisjes die erg voor de SDAP waren en anderen weer meer voor de CPH of voor het anarchisme. Maar dat beet elkaar helemaal niet, daar had je ook veró.er helemao.1 geen ruzie om.

De Russiese Revolutie was nog maar net koud., die was nog maar o.cht jaar oud in de tijd dat ik daar in zat. Dan werd er natuurlijk gezegd: dat is sto.atsko.pitalisme en dan vloog je elkaar in de haren, want dat was helemaal niet Waar natuurlijk. Ja, die Russiese Revolutie had ook invloed, d.ie spreidde zich ook uit. Dat is ook niet gering geweest wat er toen gebeurde. De hele wereld stond ervan overeind, op zijn achterste benen.

De jeugdbeweging is eigenlijk aan het verwateren gegaan zo in de crisisjaren tussen dertig en veertig. Het oude élan was eraf. Ik bedoel eigenlijk het élan van een soort revolutionair sentiment. Of dat nou heel erg rood was of een beetje minder rood., dat doet er weinig toe. Dat linkserige ging er een beetje af, dat werd wo.t burgerlijker. Ik weet niet of ik daar een verklaring voor kan vinden. Ik geloof ook wel dat die he¬ le economiese crisis van toen zijn invloed heeft gehad. Het merkwaardige verschijnsel waar we het ook vaak over hebben, als er een crisis is, dat dit de linkse arbeiders¬ beweging altijd windeieren legt. Je zou zeggen op grond van wa.t Marx altijd heeft ge¬ leerd over die "verelendung' 1 . Dat klopt dan helemaal niet, want het lijkt wel of de mensen conservatiever worden in een crisis. Dat is al herhaaldelijk bewezen. Zoiets van: blijf zitten waar je zit en verroer je niet, laten we houden wat we hebben en laten we zorgen dat we niet ontslagen worden. Die hele angst, die er dan in zit, zal ook wel zijn invloed hebben op zo'n verschijnsel als die jeugdbeweging. Je hebt toen ook de katholieke jeugdbeweging gekregen en de Kajotters en de Graal. Dat is toen na de jaren dertig allemaal opgekomen. Vit lijfsbehoud, om in ied.er geval nog een greep op de eigen jeugd te houden. Ik vond het aardige van de jeugdbeweging, waar ik in heb gezeten, dat ze niet gebonden was. Je kon zelf je oordeel vormen.

Waarom was de jeugdbeweging aan die geheelonthouding opgehangen?

Dat heeft wel zijn grond gehad. Je moet niet vergeten het drankmisbruik, het is ei¬ genlijk belachelijk als je ziet wat er nu wordt gezopen, was eigenlijk vrij ernstig onder de arbeiders. Jongeren hadden er meestal geen geld voor. Maar er werd een flink potje bier gedronken hoor. Wij hadden die tijd dus dl meegemaakt dat arbeiders, voor-

145

cCl havenarbeiders, werden uitbeto.ald. i’-ti cafe's, Die blieven dan zitten en kwamen dron ken thuis zond.er senten. Dus vanuit d.e sociaa.t~demokna.tie geredeneerd, was het be¬ langrijk dat er iets tegen het drankmisbruik werd gedaan. Toen heb je een volksbond gekregen tegen het drankmisbruik. Die hebben jarenlang een optrekje gehad aan de Jobshaven, daar kon je een kop koffie of erwtensoep kopen. Alleen maar om die arbei¬ ders van de drank af te krijgen. Daarbij kwam no.tuurlijk ook dat het leven niet zo gezellig was. Ik kan me ook best wel voorstellen do.t er gedronken werd om te verge¬ ten, om een roes te krijgen. Zoals er nu op dit moment cocaïne wordt gebruikt en hash en heroïne. Dat is tenslotte ook een soort vlucht. Iets waar wij van de oudere gene-

Twee meisjes in AJC-tenue.

ratie helemo.al niets van snappen. Dat doe je toch niet, je gaat je eigen leven toch niet verwoesten, Do.t was met die dronk natuurlijk ook zo en dat had ook weer zijn in¬ vloed op de jeugdbeweging. Vandaar dat je die jeugdbeweging tegen drankmisbruik ging krijgen. Mijn vader dronk ook een aardig borreltje en die lachte z 'n eigen slap dat zijn zoon in de jeugdbeweging was voor geheelonthouders. Hij vond het allemao.l wel best, maar hij begreep het niet.

Stam de Jong op de Botersloot was een melkcafé. Je had van die panden waarin kamers werden uitgebroken en die d.ienden als vergaderlokalen. Stam de Jong was een geheel¬ onthouders café en daar kon je ook jan en alleman treffen. Als je iemand nodig had, dan ging je naar Stam de Jong toe, op zaterdagavond. Dat was een soort trefpunt, de Vreemdste figuren kon je daar vind.en, altijd. Het wo.s moeilijk met vergaderruimte.

Van de gemeente kreeg je een schoollokaal tegen een heel schappelijk prijsje. In zo'n lokaal konden natuurlijk heel wat jongeren en daar hield je je lezingen. Het was nu eens hier, dan weer daar, maar ze hielpen je wel omda.t je niet als staatsgevaarlijk bekend stond. De jeugdbeweging tenminste niet. Dat vonden ze een beetje Schwö.rmerei allemaal. Ik kan ook niet zeggen dat we iets nuttigs deden, het enige nuttige wo.t we deden was elkaar opvoeden.

Maar dat was het drankmisbruik wat in die tijd toch altijd nog speelde. Niet in die hevige mate van eind vorige eeuw of begin deze eeuw, maar het was er toch wel. Een dronken man op straat was toch wel heel gewoon. Nou zie je dat niet meer, omdol er binnenshuis wordt gedronken. Toen kwamen ze de kroegen uit en dan waren ze flink aan¬ geschoten. Je had veel dronkemans gevecht en. De Paauwensteeg was beroemd in die tijd.

146

Het politieburo Paauwensteeg was vlakbij de Schiedamsedijk. Nou en do.a.r werd toen wel wat af gezopen. Daar waren dan altijd hele knokpartijen en d.ie eind.igden dan in de Paauwensteeg. Do.t was een bekenó.e straat in de krant toen. Ik zeg nogmaals, het leven was heel anders toendertijd. Je had geen radio, je had geen t.v. Je kon naar de bios- koop gaan, naar de schouwburg ging je niet, want daar had. je geen centen voor. Het komt er eigenlijk op neer dat er geen geld was om ergens naar toe te gaan. Een bios- koopje pikken, dat kon nog wel voor 15 centen. Bioskoop was toch eigenlijk wel een stinkwoord. En jazz was ook niet wat je noemt. Dat is toch eigenlijk wel een beetje belachelijk, een beetje puriteins. Die films in d.e bioskoop waren ook geen pest waard, het was allemao.1 narigheid., drama's en cowboys. Maar toen gingen no.tuurlijk ook de eerste russiese films draaien. Dat was wel een openbaring. Ik kan me nog wel herinneren dat er voor de bioskopen daar stonden rijen voor de "Pantserkruiser Po- temkin". Dat was op de Binnenweg, het NB, Mester Bioskoop. Je kreeg toen meer van die russiese films. Die russiese oude garde had nog steeds een kans. Eisenstein, Poudovkin, dat had een grote invloed op de mensen. Niet d.at ze daardoor gelijk kom- munisties werden of revolutionair, maar er kwam wat, er kwam iets uit een land. waar ze eigenlijk niets van wisten. Daar werd aan filmkunst gedaan. Maar Wat was film¬ kunst? Do.t kende je toen nauwelijks.

Een pinksterkamp van de RJB van het NAS. De jongen linksachter is Tinus de Winter.

Je had. niet veel om je eigen te vermaken. Ik ben blij dat ik toen in de jeugdbeweging verzeild ben geronkt. Ik ben va.n de JGOB naar de Zaaier gegaan. Daar heb ik o.llemo.al vriend.en ontmoet waarvan de meesten zijn omgekomen. De één is gefusilleerd als ter¬ rorist, de ander is in een konsentratiekamp overleden. Ik heb een verschrikkelijke mazzel gehad want ik ben overal doorheen geduikeld.

ROOD ROTTERDAM ÜS

In de jaren twintig en dertig v/aren er tientallen organisaties aktief in de rotter- damse arbeidersbeweging. Sommigen bliezen al enige tientallen jaren hun partijtje mee, sommigen verschenen nog maar net op het toneel. De meeste van die nieuwkomers

I

i

1

r

1 Af

waren het gevolg van het splitsingsvirus, wat nog al heerste in de linkse beweging. De CPH (die in de begin jaren SDP heette) en de OSP waren oorspronkelijk linkse op¬ posities binnen de SDAP. Die SDAP op haar beurt v/as in 1894 opgericht door, wat men toen noemde, de tv/aalf apostelen, die ontevreden waren met de anti-parlementaire koers van Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Ook de nieuv/bakken kommunistiese partij bleef niet gespaard voor afsplitsingen. In het begin van de jaren twintig scheidden de raden-kommunisten onder leiding van Herman Gorter en Anton Pannekoek zich af. La¬ ter in 1928 vertrokken Henk Sneevliet en de zijnen, omdat de CPH volgens hun aange¬ tast was door het Stalinisme. Al die splitsingen v/aren nou niet direkt bevorderlijk voor de zo broodnodige eenheid, maar het leverde v/el een bont gekleurd gezelschap van allerlei elkaar bestrijdende organisaties op. Tussen al deze groepjes, waarvan sommige de grootte van een sekte nog niet eens te boven gingen, fladderden dan nog één¬ lingen als Coremans en Van Burink rond.

In dit gedeelte willen v/e proberen die linkse beweging in Rotterdam in kaart te brengen. We beginnen daarbij met de Rapaljaan Coremans.

Het lukte Coremans en zijn Rapaljepartij om zich in de gemeenteraad te laten kiezen en het daar 4 jaar uit te houden. Dat was in het midden van de jaren twintig. In diezelfde periode was ook de invloed van Ferdinand Domela Nieuwenhuis die in 1919 overleed, en het anarchisme nog sterk merkbaar. De anarchisten hadden als voornaam¬ ste v/erkterrein, de Internationale Anti-Militaristiese Vereniging en de vrijdenkers¬ vereniging "De Dageraad". Als uitloper van de anarchistiese bev/eging in de jaren dertig had je de Börgerianen, met hun leermeester Jan Borger, een ex-dominee die He- geliaan en vrijdenker was geworden. Nauw verv/ant aan de anarchisten v/as de Linkse Arbeiders Oppositie. Dit was een uiterst kleine groep van raden-kommunisten, die zich rond de ex-matroos en ex—CPH'er Eduard Sirach geschaard hadden.

Dan was er dat deel van de linkse beweging v/at zich in hechte partijen had georga¬ niseerd. Partijen die een grote rol hebben gespeeld in allerlei v/erkelozenakties, huurstakingen en bij de strijd tegen het fascisme. Partijen die daarnaast het zoge¬ naamde revolutionaire parlementarisme predikten en deelnamen aan verkiezingen.

De OSP heeft maar kort bestaan, van 1932 tot 1935. De OSP liep snel leeg toen succes bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1933 uitbleef. Een hoop leden keerden teleurge¬ steld terug in de moederschoot, de SDAP. Het restant vormde samen met de RSP, de RSAP. De CPH (nu CPN) bestaat nog steeds. In de linkse bev/eging'was zij de grootste organisatie met de meeste aanhang onder de arbeiders. De CPH v/as de hollandse sektie van de Komintern en de Komintern bepaalde vanaf het eind van de jaren twintig feite¬ lijk de politieke koers van de partij. Met die koersbepaling door Moskou waren een aantal leden, vooral mensen die ook in het NAS aktief v/aren, het niet eens. Ze tra¬ den uit en vormden in 1928 de RSP, een links-socialistiese organisatie die zichzelf zag als de voortzetter van het werk van Lenin en Trotski. In deze volgorde willen we de groepen ook de revue laten passeren. Dus: Coremans, de anarchisten, de Vrijden¬ kers, de anti-militaristen, Jan Borger, de Linkse Arbeiders Oppositie, de OSP, de CPH en afsluitend de RSP.

COREMAnS

Coremans v/as één van de vele brabanders die rond de eeuwwisseling naar Rotterdam kv/amen,Van beroep was hij meubelmakersknecht, maar in het begin van de jaren twintig maakte hij al deel uit van het werkelozenleger. Samen met een stel vrienden richtte hij de Anti-Stemdv/ang partij op. Naar het amsterdamse voorbeeld v/erd de partij omge¬ doopt in: Rapaljepartij. Het brein achter de amsterdamse Rapaljepartij v/as de kun- stenaar-fascist Erich Wichman. Het gerucht ging dat hij Coremans financieel onder¬ steund heeft, maar dat valt te betwijfelen. Dat de arbeiders gedwongen werden, op straffe van boete of hechtenis, hun eigen slavendrijvers te kiezen zat Coremans dv/ars. Ook de anarchisten verzetten zich heftig tegen deze stemplicht en riepen op tot het boycotten van de verkiezingen. Coremans en de zijnen kozen er nou juist voor om het spelletje mee te spelen en vervolgens zand in de radertjes te strooien. In 1923 deed z'n partij mee aan de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam. Coremans voerde een luidruchtige kampagne. Hij sprak in de hele stad vanaf handkarren het pu¬ bliek toe en plakte zijn eigen affiesjes. Hieronder verhaalt hij van een spektacu- laire propagandatocht door de rotterdamse binnenstad: " Grote partijen trokken met praalwagens door de stad met alle soort mooie leuzen. Alles voor Jan Boezeroen. Wij hadden geen stuiver in kas en moesten toch ook v/at doen. Wij lapten allen wat bij

142

elkaar, maar voor grote praalwagens was het niet voldoende. Ik stelde toen voor om op de luizenmarkt 12 a 14 kinderwagens plus wat oude kachelfornuizen, waar wij wie¬ len onder plaatsten, te kopen, wat ook gedaan werd. Zo trok ca. 30 man ieder met een kinderwagen of fornuis op wielen in volgorde door de stad, vooraf met twee trommel¬ slagers en Harmonie en met een tamboermajoor voorop . De toeloop van de rotterdamse bevolking was geweldig, de politie wist geen raad. Wij trokken ook door het centrum van de stad, de Hoogstraat, doch deze straat was voor rijvervoer geslo¬ ten, wat niet wegnam dat v/ij er toch introkken. Daar midden op de Hoogstraat aange¬ komen greep de politie in, en sommeerde terug te keren, v/at wij weigerden en dreig¬ den v/ij met ontbinding van de stoet en dat v/ij het zooitje midden op de Hoogstraat zouden achterlaten. Toen de politie inzag, dat het menus v/as, trok ze haar bevel in en mochten we verder gaan. De gehele stad heeft in opschudding gestaan, de propagan¬ da sloeg in. Zondags vlak voor de verkiezingen hebben v/ij een openbare vergadering in de veilingzaak van Rotterdam belegd, v/aar de bekende Klaas Driehuis liedjes zong en waar ik sprak en mijn programma uiteen zette. Voor debat kwam niemand."

Coremans had succes. Met 4471 stemmen wist hij een zetel in de raad te veroveren.

Het waren vooral de werkelozen, de straatventers en standwerkers die Rapaljepartij hadden gestemd. Kortom, het lompenproletariaat dat het parlementaire gekonkel zat was en ook niet veel op had met zogenaamde arbeiderspartijen.

Teksi: Am. van Kaalte m JuUs Cal ff

Muziek: Marius Spree jr.

Hier sta ik in m’n volle glans; ge moogt het allen weten:

Ik, wijdvermaarde Coremans, ben ’r weer eens uitgesmeten!

Het is een zootje in de raad; daar is aan kracht behoefte.

Ik ben alleen d’aristokraat, de rest is maar geboefte.

REFREIN

Ik ben het hoofd der bende.

Ik ben de welbekende, de niet altijd verwende beroemde Coremans.

In mijn Parijse Buikje kwam altijd Rotte’s puikje en knapte menig kruikje Schiedam met pommerans!

Verwekte ik weieens schandaal, dan ging het toch niet slechter.

’k Verscheen dan na proces-verbaal gezellig voor de rechter.

De straf viel me dan nogal mee - dat zeg ik in vertrouwen - als tk beloofde heel gedwee me voortaan koest te houen.

REFREIN

In de raad stuntte Coremans verder, Hij riep zichzelf uit tot v/erkelozen-expert en probeerde in de raad speciaal voor hun belangen op te komen. Met die belangen namen B& Wen het ambtenarenkorps het niet zo nauw. Bij Maatschappelijk Hulpbetoon heerste grove willekeur en de schamele uitkeringen waren maar net voldoende voor de eerste levensbehoeften. Coremans trok fel van leer tegen de hoge heren. Regelmatig v/erd B & W stijf gescholden, waarna Coremans steevast afgehamerd werd of als dat niet hielp, uit de raad gezet en voor één dag geschorst. Met lastige vragen probeerde hij het gemeentebeleid te ontmaskeren. In oktober 1924 stelde hij de volgende vragen:

m i at

waren het gevolg van het splitsingsvirus, wat nog al heerste in de linkse beweging. De CPH (die in de begin jaren SDP heette) en de OSP v/aren oorspronkelijk linkse op¬ posities binnen de SDAP. Die SDAP op haar beurt v/as in 1894 opgericht door, v/at men toen noemde, de twaalf apostelen, die ontevreden waren met de anti-parlementaire koers van Ferdinand Domela Nieuwenhuis■ Ook de nieuv/bakken kommunistiese partij bleef niet gespaard voor afsplitsingen. In het begin van de jaren twintig scheidden de raden-kommunisten onder leiding van Herman Gorter en Anton Pannekoek zich af. La¬ ter in 1928 vertrokken Henk Sneevliet en de zijnen, omdat de CPH volgens hun aange¬ tast v/as door het Stalinisme. Al die splitsingen waren nou niet direkt bevorderlijk voor de zo broodnodige eenheid, maar het leverde v/el een bont gekleurd gezelschap van allerlei elkaar bestrijdende organisaties op. Tussen al deze groepjes, waarvan sommige de grootte van een sekte nog niet eens te boven gingen, fladderden dan nog één¬ lingen als Coremans en Van Burink rond.

In dit gedeelte willen v/e proberen die linkse beweging in Rotterdam in kaart te brengen. We beginnen daarbij met de Rapaljaan Coremans.

Het lukte Coremans en zijn Rapaljepartij om zich in de gemeenteraad te laten kiezen en het daar 4 jaar uit te houden. Dat v/as in het midden van de jaren twintig. In diezelfde periode v/as ook de invloed van Ferdinand Domela Nieuv/enhuis die in 1919 overleed, en het anarchisme nog sterk merkbaar. De anarchisten hadden als voornaam¬ ste werkterrein, de Internationale Anti-Militaristiese Vereniging en de vrijdenkers¬ vereniging "De Dageraad". Als uitloper van de anarchistiese bev/eging in de jaren dertig had je de Börgerianen, met hun leermeester Jan Borger, een ex-dominee die He- geliaan en vrijdenker was geworden. Nauw verv/ant aan de anarchisten v/as de Linkse Arbeiders Oppositie. Dit was een uiterst kleine groep van raden-kommunisten, die zich rond de ex-matroos en ex-CPH'er Eduard Sirach geschaard hadden.

Dan was er dat deel van de linkse beweging wat zich in hechte partijen had georga¬ niseerd. Partijen die een grote rol hebben gespeeld in allerlei v/erkelozenakties, huurstakingen en bij de strijd tegen het fascisme. Partijen die daarnaast het zoge¬ naamde revolutionaire parlementarisme predikten en deelnamen aan verkiezingen.

De OSP heeft maar kort bestaan, van 1932 tot 1935, De OSP liep snel leeg toen succes bij de Tv/eede Kamerverkiezingen van 1933 uitbleef. Een hoop leden keerden teleurge¬ steld terug in de moederschoot, de SDAP. Het restant vormde samen met de RSP, de RSAP, De CPH (nu CPN) bestaat nog steeds. In de linkse beweging was zij de grootste organisatie met de meeste aanhang onder de arbeiders. De CPH was de hollandse sektie van de Komintern en de Komintern bepaalde vanaf het eind van de jaren tv/intig feite¬ lijk de politieke koers van de partij. Met die koersbepaling door Moskou waren een aantal leden, vooral mensen die ook in het NAS aktief waren, het niet eens. Ze tra¬ den uit en vormden in 1928 de RSP, een links-socialistiese organisatie die zichzelf zag als de voortzetter van het v/erk van Lenin en Trotski. In deze volgorde willen we de groepen ook de revue laten passeren. Dus: Coremans, de anarchisten, de Vrijden¬ kers, de anti-militaristen, Jan Borger, de Linkse Arbeiders Oppositie, de OSP, de CPH en afsluitend de RSP.

COREMAnö

Coremans v/as één van de vele brabanders die rond de eeuwwisseling naar Rotterdam kwamen.Van beroep was hij meubelmakersknecht, maar in het begin van de jaren twintig maakte hij al deel uit van het werkelozenleger. Samen met een stel vrienden richtte hij de Anti-Stemdwang partij op. Naar het amsterdamse voorbeeld v/erd de partij omge¬ doopt in: Rapaljepartij. Het brein achter de amsterdamse Rapaljepartij v/as de kun- stenaar-fascist Erich Wichman. Het gerucht ging dat hij Coremans financieel onder¬ steund heeft, maar dat valt te betwijfelen. Dat de arbeiders gedv/ongen v/erden, op straffe van boete of hechtenis, hun eigen slavendrijvers te kiezen zat Coremans dwars. Ook de anarchisten verzetten zich heftig tegen deze stemplicht en riepen op tot het boycotten van de verkiezingen. Coremans en de zijnen kozen er nou juist voor om het spelletje mee te spelen en vervolgens zand in de radertjes te strooien. In 1923 deed z'n partij mee aan de gemeenteraadsverkiezingen in Rotterdam. Coremans voerde een luidruchtige kampagne. Hij sprak in de hele stad vanaf handkarren het pu¬ bliek toe en plakte zijn eigen affiesjes. Hieronder verhaalt hij van een spektacu- laire propagandatocht door de rotterdamse binnenstad: " Grote partijen trokken met praalwagens door de stad met alle soort mooie leuzen. Alles voor Jan Boezeroen. Wij hadden geen stuiver in kas en moesten toch ook wat doen. Wij lapten allen wat bij

143

elkaar, maar voor grote praalwagens was het niet voldoende. Ik stelde toen voor om op de luizenmarkt 12 a 14 kinderwagens plus wat oude kachelfornuizen, waar wij wie¬ len onder plaatsten, te kopen, v/at ook gedaan werd. Zo trok ca. 30 man ieder met een kinderv/agen of fornuis op wielen in volgorde door de stad, vooraf met twee trommel¬ slagers en Harmonie en met een tamboermajoor voorop . De toeloop van de rotterdamse bevolking was geweldig, de politie wist geen raad. Wij trokken ook door het centrum van de stad, de Hoogstraat, doch deze straat was voor rijvervoer geslo¬ ten, wat niet wegnam dat v/ij er toch introkken. Daar midden op de Hoogstraat aange¬ komen greep de politie in, en sommeerde terug te keren, wat wij v/eigerden en dreig¬ den v/ij met ontbinding van de stoet en dat v/ij het zooitje midden op de Hoogstraat zouden achterlaten. Toen de politie inzag, dat het menus was, trok ze haar bevel in en mochten we verder gaan. De gehele stad heeft in opschudding gestaan, de propagan¬ da sloeg in. Zondags vlak voor de verkiezingen hebben wij een openbare vergadering in de veilingzaak van Rotterdam belegd, waar de bekende Klaas Driehuis liedjes zong en waar ik sprak en mijn programma uiteen zette. Voor debat kwam niemand."

Coremans had succes. Met 4471 stemmen v/ist hij een zetel in de raad te veroveren.

Het waren vooral de v/erkelozen, de straatventers en standwerkers die Rapaljepartij hadden gestemd. Kortom, het lompenproletariaat dat het parlementaire gekonkel zat was en ook niet veel op had met zogenaamde arbeiderspartijen.

Tekst: Am. van Raaite en Jules Cal ff

Muziek: Marius Spree jr.

Hier sta ik in m’n volle glans; ge moogt het allen weten:

Ik, wijdvermaarde Coremans, ben 'r weer eens uitgesmeten!

Het is een zootje in de raad; daar is aan kracht behoefte.

Ik ben alleen d’aristokraae, de rest is maar geboefte.

REFREIN

Ik ben het hoofd der bende.

Ik ben de welbekende, de niet altijd verwende beroemde Coremans.

In mijn Parijse Buikje kwam altijd Rotte’s puikje en knapte menig kruikje Schiedam met pommerans!

Verwekte ik weleens schandaal, dan ging het toch niet slechter.

’k Verscheen dan na proces-verbaal gezellig voor de rechter.

De straf viel me dan nogal mee - dat zeg ik in vertrouwen — als ik beloofde heel gedwee me voor taan koest te houen.

REFREIN

In de raad stuntte Coremans verder. Hij riep zichzelf uit tot v/erkelozen-expert en probeerde in de raad speciaal voor hun belangen op te komen. Met die belangen namen B & W en het ambtenarenkorps het niet zo nauw. Bij Maatschappelijk Hulpbetoon heerste grove willekeur en de schamele uitkeringen waren maar net voldoende voor de eerste levensbehoeften. Coremans trok fel van leer tegen de hoge heren. Regelmatig werd B & W stijf gescholden, v/aarna Coremans steevast afgehamerd v/erd of als dat niet hielp, uit de raad gezet en voor één dag geschorst. Met lastige vragen probeerde hij het gemeentebeleid te ontmaskeren. In oktober 1924 stelde hij de volgende vragen:

1 AQ

"Hoeveel heeft het gemeentebestuur in 1923/'24 uitgegeven aan champagne, wijn, spuitwater, thee, suiker, sigaren, sigaretten, enz.? Hoeveel heeft Maatschappelijk Hulpbetoon in diezelfde periode uitgegeven aan melk voor tuberculozen, zieken en zwakken?" Coremans drong aan op openbaar maken van beide posten.

Andere partijen in de raad wilden niks met deze onruststoker te maken hebben. Ze be¬ schouwden hem als een politieke beunhaas, zonder leidraad of program. Hij werd door niemand serieus genomen, maar dom v/as hij beslist niet. Naast zijn raadswerk dreef Coremans een kroeg, de buik van Parijs, in de Pannekoekstraat. Ook had hij een buro voor rechtshulp "op Rapaljaanse grondslag". Bij de meeste oud-rotterdammers stond hij bekend om zijn talrijke éénmansakties en z'n shows in de raadszaal. De huis¬ schilder Bertus Meijer die ook lid was van Links Richten, beschreef hem in zijn vooroorlogse herinneringen als volgt: "Een anarchist van een heel ander kaliber dan Sacco en Vanzetti was Coremans. Ik zie hem nog staan debatteren voor het gebouw van De Rotterdammer op de Goudsesingel. Het was een slungelachtige vent, op wiens ge¬ zicht de armoe en ontbering van vele voorafgegane proletariërsgeneraties bijna af¬ stotend zijn merktekens had achtergelaten. Hij was flink van de tongriem gesneden en brutaal op het onbeschofte af. Een tegenstander die zijn overtuiging niet deelde, wist hij op een bijzonder krenkende manier af te blaffen, "Man je snapt er geen pest van. Ga je schoolgeld maar terughalen!" was het dan. Of tegen een vrouwspersoon:

"Mens houd alsjeblieft je v/afel dicht en ga thuis je kousen stoppen!"

Van een goed politiek gericht protest in de raad was geen sprake. Veel meer dan voor pias spelen heeft Coremans er niet gedaan. Hij had een opvallende ongegeneerde ma¬ nier van entree-maken in de deftige raadszaal, dat v/el. Zo verscheen hij op een keer met lieslaarzen aan, als dreigde er watersnood. Ook vroeg hij eens doodernstig een terrasvergunning aan voor zijn café "De buik van Parijs". Het verwekte veel hilari¬ teit, want de Pannekoekstraat waar de kroeg zich bevond was daar nauwelijks drie me¬ ter breed. Naderhand heeft men zijne edelachtbare op een wat elegantere manier dan de amsterdamse Rapaljaan klein weten te krijgen, en monddood te maken. Men bood de vroegere meubelmaker een baan als gemeenteopzichter aan. die hij accepteerde.

Coremans plakte z'n eigen affiesjes 1923 .

aan tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van

Bram van de Haterd

Je had toen Coremans in de Pannekoekstraat. Z'n oo.fê heette: "De Buik van Po.rijs" naar een boek van Emile Zolo.. Daar heb ik nog een affiesje over gemaakt.

150

Had Coremans iets te maken met de anarchistiese beweging?

Nee, Coremans was een apart mens. Hij had een cafeetje in de Pannekoekstraat en er¬ naast was een steegje van 2 d 3 meter breed. Daar wilde hij een terras in hebben en dat ging natuurlijk niet. Als hij uitgenodigd werd op recepties bij de gemeentero.ad dan nam hij altijd een paar prostituees mee. Hij heeft de meest gekke dingen gedaan. Als er een moord of een inbraak gepleegd, was, dan hing hij daarover alle knipsels voor de ramen. Dat was een hele senso.tie. Hij was flink a.an de drank ook. Iedereen ging naar dat café toe, eigenlijk met de gedachte om Coremans te zien. Als je dan lang bleef staan zei hij: "Zuip eens leeg, we hebben nog meer klanten hoor!" Dan moest je je glas teruggeven. Hij was van d.e Hapaljepartij. Ja, en hij had, nog een hoop aanhang ook. Hij sprak vanaf een handwagen, daar ging hij de hele stad mee rond. Ik weet ook nog wel dat er een toneelstuk geweest was van Marius Spree op het stati¬ onsplein en daar werd. zijn naam in genoemd. Dan was hij zo hand.ig om een proces aan te spannen omdat zijn naam gebruikt was. Hij was een spitsvondige kerel en hij wilde populair zijn. Coremans kon ook gedichten maken. Hij heeft wel eens een gedicht ge¬ maakt over: afwijzend beschik. Hij ha.d. steun ao.ngevraagd, bij socio,le zaken. "De ka¬ narievogel viel dood, van schrik, afwijzend beschik."

Arend van Brugge

Heb je wel eens gehoord vo.n Coremans? Die had, in de Pannekoekstrao.t een café. Als je nou van de Hoogstraat o.fkwam door de Halvemaansteeg, die was nog niet zo breed als vo.n de kast tot d,e muur, dan ging je drie van die leistenen treden af, van die glad¬ de stenen en dan kwam je zo de Kipstraat over. Op de hoek van de Kipstraat zat Heni¬

ger. Petten en hoed.en. Do.ar gingen we altijd een strooie go.ssie kopen in het voorjaar (een strooie hoed,). Die Coremans had een café overgenomen een eindje verder en met groot lef vroeg hij aan de gemeenteraad een terras. Hij Wou een terras hebben, maar het was niet zo breed. Het was niet eens zo breed als van die muur tot die muur. Hoe

kan je daar nou een terras van maken? Nou dat was reden voor hem om daar over kapso¬

nes te maken hè. Coremans was een gewezen meubelmaker. Ja, politiek zo.t er niet veel bij, dat niet, dat begreep ik later ook wel. Dat was later in de twintiger jaren hè. Ja, Coremans van de Rapaljepartij, maar ik zeg: politiek had het niks.

\ /r = '\| |r\ft; p™ ph

_JL_. V rXii \L_rXO

Bram van de Haterd

Barteld van de Heide was hier de man van de vrijdenkersbeweging. Hij verkocht voor zijn werk van dat ijspoeder aan de ijsboeren. Vlij noemden hem altijd "De man van de revolutionaire ijsboeren". Hij organiseerde ook boottochten. We gingen dan met z 'n allen en dan vao.rden we van hier naar Gorkum. Hoofdzakelijk ging het hierom: je zag je vrienden en je kameraden en de mensen waarmee je diskussieerde. Je zat in een be¬ paalde clan, een gemeenscho,p. Al wist je dat hij CPH'er was en hij RSP'er en hij AJC' er. Dat kwam in die vrijdenkersbeweging bij elkaar.

Godsdienst is opium van het volk had Marx eens gezegd. En inderdaad, in de jaren der¬ tig waren er nog hele volksstammen die zich nog lieten bedwelmen door dit gif. Ook zat arbeiders gingen iedere zondag gedwee naar de kerk om te bidden tot de Here God. En terwijl het kapitaal ze arm hield, hield de kerk ze dom. Maar niet alleen het bij¬ geloof dreef de crisisslachtoffers naar de kerk, het was ook de honger en de armoe.

De kerk richtte gaarkeukens in, op theekransjes haakten rijke dames wollen ondergoed, dat met de kerst onder de minderbedeelden werd gedistribueerd, in brokkenhuizen kon voor een prikkie afgedragen kleding worden gekocht en bij het Leger des Heils konden de havelozen terecht voor een bord soep en een onderdak voor de nacht. De kerk was nog oppermachtig en alom aanwezig.

Het waren de Vrijdenkers, die de frontale aanval inzetten op dit instituut en een hoop arbeiders voorgoed van hun geloof afhielpen. De Vrijdenkers hebben vooral veel gedaan voor de geestelijke bevrijding van de arbeidersklasse. Veel arbeiders waren dan ook lid van de vrijdenkersvereniging de Dageraad of zogenaamd proletarisch vrij¬ denker .

DE DAGERAAD

De geschiedenis van de Dageraad gaat terug tot 1856. Toen werd in Amsterdam door een aantal eerbiedwaardige heren de vrijdenkersvereniging de Dageraad opgericht. In 1855 was er trouwens al een blad wat de Dageraad heette. De meeste oprichters kwamen uit de Vrijmetselaarsloge. Eén van de doelen van de nieuwe vereniging was: "Het zoeken

1Ö1

naar waarheid, geleid aan de hand van natuur en rede". In den beginne was de Dageraad een soort van wetenschappelijk genootschap. De Vrijdenkers hielden zich o.a. bezig met de evolutieleer van Darwin, als tegenhanger van het scheppingsverhaal. Bij verga¬ deringen lagen op de bestuurstafel als symbolen van hun geleerdheid, een globe, een verrekijker en een microskoop. In het begin was de Dageraad niet tegen alle godsdien¬ sten. Leden van de Dageraad hebben zelfs nog geholpen met de oprichting van de Vrije Gemeente, een nieuw soort kritiese kerk. Wel vonden veel Leden dat het vrijdenken geen zin had, als het werkvolk in armoede en onwetenheid moest voortploeteren. Zij zagen wel in dat ze niet werkelijk vrij konden zijn, als anderen dat ook niet v/aren. Vanuit de Dageraad is dan ook de stoot gegeven tot de oprichting van een nederlandse sektie van de Eerste Internationale. De Vrijdenkers kwamen eindelijk uit hun studeer¬ kamer en wierpen zich op de klassenstrijd. Ze hielden felle pleidooien voor afschaf¬ fing van de kinderarbeid en het invoeren van de leerplicht, om ook de proletenkinder- tjes de kans te geven om zich te ontwikkelen. Overal werd de strijd aangebonden met de heersende moraal. Kinderen- krijgen, en dan het liefst zoveel mogelijk, was niet het enige doel in het leven van de vrouw, stelden de Vrijdenkers. De Neo-Maltusiaanse Bond, NMB, waarin Vrijdenkers het voortouw namen, maakte haar propaganda onder arbei¬ dersvrouwen voor geboortebeperking. Dageraadsvrouwen zoals Aletta Jacobs streden o.a. voor vrouwenkiesrecht, gelijke rechten en gelijke beloning. En dan waren er natuur¬ lijk de stokpaardjes zoals scheiding van kerk en staat (de armenzorg was bv. geheel in handen van de kerk) en de propaganda voor lijkverbranding.

De belangrijkste figuren in de Dageraad in die tijd waren: Multatuli en Ferdinand Do- mela Nieuwenhuis, Multatuli heette in werkelijkheid Eduard Douwes Dekker en schreef o.a. Brief van een Onwetende en natuurlijk Max Havelaar. Zij hebben er samen voor ge¬ zorgd dat het vrijdenken onder arbeiders vaste voet kreeg. Veel arbeiders lieten, na¬ dat ze hen gehoord hadden, zich uitschrijven en keerden de kerk de rug toe. Brochures zoals: Tegenstrijdige teksten in den Bijbel, Dominé, Pastoor of Rabbi, Mozes of Dar¬ win vlogen als warme broodjes over de toonbank. Van Dominé, Pastoor of Rabbi v/erden er zelfs 47.000 verkocht! Ook verschenen er boeken zoals de Amusante Bijbel, een pa¬ rodie op het Oude en Nieuwe Testament en het Handboek van een Vrijdenker van Domela Nieuwenhuis.

De afdeling Rotterdam van de Dageraad een dagje uit in Hoek van Holland.

INTERMATI O N/A ,A L-

1D2

Ook in andere landen roerden de Vrijdenkers zich. In Spanje waren veel anarchisten Vrijdenker. Francisco Ferrer begon een nieuwe zogenaamde rationale school om einde¬ lijk eens het katholieke onderwijsmonopolie en de daarmee verbonden geestelijke ver¬ stikking van de spaanse kindertjes te doorbreken. In Duitsland werd te Berlijn in 1905 de Centrale Bond van Vrijdenkers opgericht. Ook ontmoetten Vrijdenkers uit ver¬ schillende landen elkaar regelmatig op internationale kongressen. In 1883 werd er zo'n kongres te Amsterdam gehouden. De oprichting van de eerste arbeiders- en boeren¬ staat in 1917 was een geweldige oppepper voor de vrijdenkerij. In de Sovjet-Unie maakte de Bond voor Strijdende Goddelozen de godsdienst rijp voor de schroothoop.

Door middel van tekeningen, affiches, demonstratieve optochten met poppen en agit- prop-scenes werd de kerk ontmaskerd als handlanger van het kapitaal en het geloof afgeschilderd als een dom en achterhaald fabeltje om arbeiders eronder te houden.

De christelijke beschaving reageerde geschokt: "In de Sovjet-Unie werd de Christus opnieuw gekruisigd". En het ergste v/as nog dat het gif geëxporteerd werd. In 1925 verenigden zich Vrijdenkers uit allerlei landen in de IPV, de Internationale Prole¬ tarische Vrijdenkers. Het IPV was verbonden met de Derde Internationale en op pre¬ cies dezelfde manier georganiseerd. In het begin van de jaren dertig waren er 24 sek- ties (landen) aangesloten, Het hoofdkwartier was eerst in Wenen, daarna in Berlijn en na 1933 in Straatsburg.

Links: een spotprent uit "De Tribune" van 19 Willem van Iependaal.

j

GODSLASTERING

In den naam van God den Vader Van den Zoon en van den Geest, Broeders, stoelend op één wortel,

Vieren we als christenfeest!

Mag de hater ons bespotten,

De verdwaasde in z’n dool:

Heilig! Heilig! driemaal Heilig Onze nieuwe gifgasschool!

Gaat! Verkondigt alle volken.

Zegt de Blpde Boodschap voort!

Brengt de mannen, brengt de moeders En de kinderkens den moord!

Spreekt ons heerlijk evangelie In decorum; bef en stool:

Heilig! Heilig! driemaal Heilig Onze nieuwe gifgassehool!

Broeders, krijgers voor den Heere:

„God en Gas!”. Naar deugt en vliit

Heeft de Vader in den Hemel Ieder eeuwig loon bereid Gaat! Verkondigt alle volken Christus heersche pool tot pool!

Heilig! Heilig! driemaal Heilig Onze nieuwe gifgassehool!

januari 1931 Rechts: een gedicht van

ME.DE.RL/AMD

In dit dominees-land waren alle socialisten in het begin overtuigd atheïst. Maar al snel namen ze het niet meer zo nauw, De SDAP verklaarde de godsdienst tot een privé- zaak, dat wil zeggen: ieder lid moest zelf maar uitmaken of hij wilde geloven of niet. De SDAP wilde het liefst zo snel mogelijk van haar goddelozen-image af. Een ka¬ tholieke arbeider moest toch ook met goed fatsoen op de SDAP kunnen stemmen nietv/aar? Veel SDAP'ers vertrokken uit de Dageraad en lieten de vereniging over aan de anar¬ chisten. Die zagen wel degelijk het gevaar van de kerk. Zij gingen uit van het stand¬ punt: "Wie God dient, dient hem ook in de school, in de kazerne, in de fabriek, in den staat". Godsdienst was dus geen privézaak, maar iets wat dagelijks door je strot

153 B

geramd werd. Daarom was wat tegengif hard nodig. Ook de CPH bestreed de godspest v/aar het maar mogelijk was. De CPH verenigde haar vrijdenkers in een aparte organisatie met een eigen orgaan, de Proletarische Vrijdenker. Rond 1930 startte de CPH met een anti-godsdienstkampagne die regelrecht afgekeken v/as van de Strijdende Goddelozen in de Sovjet-Unie. Boecharin's brochure Bloed en Purper werd vertaald en in de Tribune verschenen spotprenten. Eén van die prenten was aanleiding om de Tribune uit de lees¬ zalen van openbare bibliotheken te v/eren. De CPH reageerde direkt met een brochure getiteld: "Godslastering? De Tribune in gevaar!" De brochure riep de arbeiders op om comité's ter verdediging van de Tribune te vormen. De storm luwde en de schokmethode werd overboord gezet. Met de komst van de eenheidsfrontpolitiek werd ook voor de CPH godsdienst een privézaak, een nogal opportunisties standpunt. Net als de linkse orga¬ nisaties, werd ook de Dageraad door Colijn in z'n vrijheid beknot. De godslasterings— v/et verhinderde Vrijdenkers om hun opvattingen onder het publiek te brengen. Ook de Vrijdenkers Radio Omroep (VRO) werd regelmatig gecensureerd en na een hetze van de NSB v/erden in 1936 alle uitzendingen verboden. Kort daarvoor v/as de Dageraad al op de lijst van verboden organisaties voor ambtenaren gezet. Atheïstiese propaganda werd bestempeld als staatsgevaarlijk en gezagsondermijnend, door het benepen Colijnregiem.

mm rotte:RD/^ n ■

Ook Rotterdam kende zijn vrijdenkersbeweging. Eén van de eerste Vrijdenkers in Rot¬ terdam was G.W.van de Voo. Op 14 oktober 1855 richtte hij de Lichtstraal op. Op 1 maart 1857 werd de Lichtstraal omgedoopt in Dageraad. Lang heeft deze afdeling niet bestaan. In 1881 werd een andere vereniging opgericht, Het Vrije Woord. In het bestuur zaten W.Meng, G.W.van de Voo en J.Hobbel. In 1890 was er opnieuw een afde¬ ling van de Dageraad in Rotterdam. Die afdeling v/as behoorlijk aktief en de alge¬ mene vergadering besloot dan ook ƒ 200,— te geven voor de oprichting van een blad, de Vrijdenker. Ook v/erden er Multatuli-avonden belegd. In 1915 sprak Domela Nieuv/en- huis op een avond van de Dageraad in de veilingzaal van het Verkooplokaal. Hij nam het op voor dominee Bart de Ligt, een christen-anarchist. Bart de Ligt mocht, omdat hij anti-militarist was, niet meer in bepaalde gebieden preken. Domela Nieuwenhuis noemde dit verbod een fraai staaltje van samenwerking tussen kerk en staat.

In de jaren dertig hield de Dageraad zondagmorgenbijeenkomsten in de bioskoop Luxor, op de Kruiskade. Op die bijeenkomsten stond achterin altijd een kraam met boeken, bro¬ chures en kranten. Die kraam werd gerund door Jan Warnaar, die zelf ook Vrijdenker was. Ook op de Goudsesingelmarkt v/as Warnaar altijd present met z'n handeltje. Zijn marktkraam heette: de Rooie Tent en hij verkocht er van alles van de Marxistiese Bi¬ bliotheek tot en met de Bibliotheek voor Ontv/ikkeling en Ontspanning van de anarchist

20* JAAHCIANfi

2ó APRIL IMS

LOS8E NUMMERS 10 OENT. X 9 . 17

D IS V IS III IS IK E R

Weekblad van de Vrljdenkers-Vereenlgmg „DE DAGERAAD"

Ahe. r.'.-' rr.ïT, Upnja bij Vwfrótbstaïk^: Voor UEflAnlani Ir. p. p- f 1.— p. 3 Kfii

Iy>^p iKnciesra 10

Voor Rmtenlicd fr. p. p. f 1.40 p. 3 mad.

Red^tcur/J. HOVINO, Berfcenlaüf 16, Zwanenbw?. bij Admfaiïtratfe-&dm i Jïocfcbtatuur „de

Afd- ArfpiTH-jtrattg- Pesttoa 7V3. Amsterdam. Po" treken fnf 342W-

V&n 1 tot 6 regels

EVks regel meer ..

fcfdeetingea per regel ..• ••-•

Vereen16 cent per reorel

Gerhard Rijnders toe. Warnaar was een opvallende figuur en zag er nogal artistiek uit met z'n grote zwarte hoed en vlinderdas. Ook werden er regelmatig openbare vergade¬ ringen gehouden met bekende sprekers zoals Constandse en Hoving. De onderv/erpen van die bijeenkomsten liepen uiteen van anti-semitisme tot en met geheelonthouding en Esperanto. Het debat v/as het scherpste wapen van de Vrijdenkers. Constandse debat¬ teerde met bekende rotterdammers zoals de ex-predikant Jan Borger en dominee Krop, een echte kommunistenvreter. Verder v/aren er kulturele ochtendjes en filmochtenden. Ook hielden afdelingen zelf avondjes. Links Richten-leden zoals Geert van Oorschot, Willem van Iependaal en Jos Kop Jansen hielden regelmatig voordrachten en lezingen.

In 1931 sprak Van Oorschot o.a. over "Godsdienst en Wetenschap". Dat was op een pro- paganda-kunstochtend. In '32 hield hij een inleiding over "De bedwelming van gods¬ dienst en alcohol". Ook droeg hij werk voor van zichzelf en andere Links Richten- leden. Willem van Iependaal en Jos Kop Jansen waren allebei aktief op de Linker Maas¬ oever, v/aar in 1930 een afdeling van de Dageraad v/erd opgericht. Vooral Van Iependaal

154

was een geziene figuur onder de arbeiders. De liedjes en gedichten die Van Iependaal begeleid op een harmonika opvoerde, werden snel toppers. Maar Van Iependaal hield ook lezingen en ging zelfs een keer in debat met een protestant. Zowel Van Iependaal als Kop Jansen waren een tijdje voorzitter van de afdeling op de Linker Maasoever. Die afdeling telde vooral veel werkelozen en haven- en metaalarbeiders. De afdeling radi- kaliseerde snel en werd in 1934 in z'n geheel geroyeerd, officieel wegens kontribu- tieschuld, maar de werkelijke reden kon best wel eens zijn dat de CPH de afdeling tot bijwagen van de partij wilde maken. Net als Links Richten viel ook hier de Dageraad ten prooi aan de partijpolitieke belangen van de CPH.

I Een propagandawagen van de vrijdenkers.

De Dageraad hield het niet bij lezingen en vergaderingen alleen. Ze gingen ook de straat op. Op het Noordplein, in de Pannekoekstraat werd met de Vrijdenker gekolpor- teerd. De Vrijdenker was het weekblad van de Dageraad en v/erd geleid door de sociaal- demokraat Hoving. De krant bevatte allerlei artikelen tegen het geloof in aktie, waarbij vooral de katholieke kerk, de paus, en fascisten zoals Franco op de korrel genomen werden. Natuurlijk stonden er ook nieuwtjes uit de beweging, boekbesprekin¬ gen, feuilletons (bv. Levensherinneringen van een Vrijdenker) en een esperantorubriek in. Ook trokken de Dageraadsmensen het platteland op om daar hun propaganda te maken voor het vrijdenker, geboortebeperking en vrouwenemancipatie. Er werden zelfs per au¬ tobus tochten naar Brabant en Limburg ondernomen om daar de katholieke almacht de no¬ dige speldeprikken toe te dienen. Vanaf de kansel hitste de clerus de bevolking te¬ gen de Vrijdenkers op. Boerenkinkels, bewapend met knuppels, stonden klaar om deze duivels uit het noorden af te ranselen, onder het toeziend oog van meneer pastoor. Ook in Rotterdam kon het er ruig aan toe gaan. In 1931 kreeg de politie het twee keer aan de stok met de Vrijdenkers. Op 5 februari waren kommunisten en Proletariese Vrij¬ denkers naar een bijeenkomst gegaan waar een rooms katholieke geestelijke zou spre¬ ken. 21 februari ontstond er een handgemeen tussen Vrijdenkers en een christelijke groepering op de Beierlandselaan. Beide keren moest de politie ingrijpen. In dat zelfde jaar voerde de Dageraad ook aktie rondom de volkstelling van 1930/'31. Mensen werden aangespoord om de vragen over geloof en kerkgenootschap met Neen en Geen te beantwoorden. Bij de Dageraadsafdeling konden mensen formulieren krijgen om zich uit

te laten schrijven uit hun kerk. Ook de ontspanning had z'n plekje binnen de vereni¬ ging. Er werden tochtjes gemaakt naar Hoek van Holland of de hele club ging met de raderboot naar Gorkum.

De vrijdenkersvereniging de Dageraad v/as een brede organisatie, iedereen kon er lid van worden: sociaal—demokraten, kommunisten, anarchisten... Allerlei politieke stro¬ mingen kwamen elkaar daardoor tegen op min of meer neutraal terrein. Ook het werkter¬ rein van de Dageraad was breed. Leden van de Dageraad waren aktief binnen de Neo-Mal- tusiaanse bond, esperantist, geheelonthouder en noem maar op. Na 1933 drong het fas¬ cisme en dan vooral het anti-semitisme zich steeds meer onder de aandacht van de ver¬ eniging. Voor de Dageraad was dit een rede om te waarschuwen tegen Hitler en zijn ne- derlandse handlangers in de NSB.

Frans

Ik ben katholiek grootgebracht. We gingen op een katholieke school in de Schoonder- loostraa-t. Toen had m’n zusje een jurk met korte mouwtjes aan en toen zeid,en ze: "Andere jurk aan!" "Wo.t?" zegt m'n vader, "Hop va.n d.ie school af, no.o.r een openbare school". Ik zal nooit vergeten, m'n vader werkte en meneer pastoor was op visite. M'n moeder was nog katholiek en m'n vader komt thuis en zegt: "Eten op tafel!" Dus m'n vader, m'n broer en ik beginnen te eten. "Ho ho, zal je niet eerst God danken?" zegt die pastoor. "Wel, heb God, voor mij gewerkt dan, of heb ik dat zelf gedaan?" M'n va¬ der geloofde er geen pest van, dat was klaar-naar-huis en hop weg die pastoor. Toen is mijn vader vrijdenker geworden. Dat was dan de Dageraad.. We zeiden altijd: "Wie d.enkt die gelooft niet en wie gelooft die denkt niet". Dat verhaal over God en Jezus, dat zijn allemaal pure verzinsels natuurlijk. Je had Constandse, die ging eens in de mao.nd een diskussie aa.n met een theoloog of wat dan ook. Dat was zuiver tegen het ge¬ loof, tegen d.e macht van d.e kerk eigenlijk. In Brabo.nt werden we ook die dorpen af ge¬ slagen als we do.av eventueel kwamen. We gingen er wel eens met een mannetje of zes er- nao.r toe, maar je kwam nooit ver hoor. De pastoor die liep voorop met een stok en dan moest jij de benen nemen. Dan ging je in het hart van de rea.ktie een beetje propa.gan- da staan maken tegen de kerk. Uit de vrijdenkersbeweging zijn een hoop mensen gekomen die lid zijn geworden van de CPH.

Kerkgangers.

Elke stille zondagmorgen

gaat een sombere lange rij als in touw gehulde mensen

langs mijn raamkozijn voorbij!

Met orthodox strenge gezichten harde ogen, zonder ziel, waaruit de ontkenning van het leven als een zware schaduw viel!

Binnen enge kerkemuren,

stijgt het orgel zijn cadans en pijpt het zwarte-dasjes-volk

met zijn basstem diep in trans!

En ze knielen en ze bidden

Hallelujah voor de Heer!

Zo lang ze in de kerk zitten

is 't hun geloof, is 't hun leer!

Elke stille zondagmorgen

geeft een sombere lange rij een penningske in het zakje

daarmee kopen zij de zonde vrij!!!

Bram van de Haterd.

Gedeclameerd voor de Vrijdenkers Beweging in 1935.

Kees

Mensen moesten vroeger een heleboel overwinnen om in verzet te komen. Eerst al van-

0 1 56

uit z 'n groei uit het burgerlijk milieu, vanuit z 'n kerk waar de vrede gepredikt werd, geen verzet. De Hoge erkennen. Ontkerkelijking is pas gekomen na de oorlog. Als je toendertijd niet naar de kerk ging was je toch feitelijk een ander mens. De kerken zaten vol. In elke buurt stonden toch een aantal kerken die vol zaten 's zondags. Angst en armoe.

De kerk deelde toen ook nog v/el eens wat uit.

Ja, je kon eten halen bij de kerk en broeken en kleren. Nee, het was niet allemaa.1 zo oprecht. Er was een zogenaamd brokkenhuis, de katholieken en de protestanten ook, hadden een brokkenhuis waar■ de middenstand en de rijken hun afgedragen kleren naar¬ toe brachten en dan kon jé daar voor een prikkie kleren kopen. Je had de Jozefsgezel- len, je had de Vincentius, Die hadden allemaa.1 een uitdeelapparaat. Stereo, dat clubhuis hier in de buurt, daar kon je eten. Gezelligheidsverenigingen. De invloed van de kerk Was ontzettend groot, dat moet je niet verwaarlozen. Daar moesten wij te¬ gen vechten. Nou dan was er dus vroeger de Vrijdenkersbeweging. Ook in d.e arbeiders¬ beweging was er verzet tegen de kerk. De Vrijdenkersbeweging was een tamelijk brede vereniging. Constandse, Jo de Haas, Van Veen en nog een hele hoop figuren die later in de arbeidersbeweging toch een behoorlijke rol gespeeld hebben. Ze hadden een be¬ hoorlijk blad: De Vrijdenker.

Revolutionaire

Lectuur

koopt ge het best en goedkoopst aan de

Roode Tent

tedere Zaterdag Goudschesinge! bij de

Jonker Fransstraat

Een advertentie uit "De Maasecho" augustus 1931.

Kan je iets vertellen over "De Rode Tent"?

Er werden massa's lektuur verspreid in die jaren dertig, al ging dat dus moeizaam om¬ dat er weinig geld onder de arbeiders was. Die lektuur werd veelal gekocht op afbèta-• ling. Je had op de markt een boekenkraam en die heette: "De Rode Tent". Dat was van de Vrijdenkersbeweging "De Dageraad", Dat was een hele mooie tent. De man die dat be¬ heerde was Jan Warnaar. Dat was z 'n levenswerk en hij heeft dat met veel liefde ge¬ daan. Jo.n Warnaar was een typiese figuur. Hij kon goed met arbeid.ers omgaan, hij was een goed verkoper, hij had inzicht in mensen die serieus waren. Als je nou geen kon- tant geld had, dan was Jan Warnaar heus wel bereid om jou dat boek of die brochure op afbetaling te verkopen. Je kon er linkse kranten kopen, boeken van de "Rode Biblio¬ theek" , waarvan hij een grote propagandist was. Je kon er goeie literatuur kopen, je kon er anarchistiese en marxistiese theoretiese werken kopen. Als je informatie over bepaalde werken wilde hebben, da.n kon je dat aan hem vragen, want hij was knap bele¬ zen, Ook was het zo, dat om die Rode Tent van Warnaar allerlei mensen stonden die met elkaar aan het praten waren. Dat ging veelal over literatuur en dat stimuleerde hij ook , tenminste als het niet te druk werd rond zijn tent. Hij heeft veel goed werk ge¬ daan en ik denk dat de Rode Bibliotheek hier in Rotterdam feitelijk door hem ver¬ spreid is. Jan Warnaar stond ook altijd met zijn kraam bij de zondagochtendbijeen- komsten van de Dageraad.

Toen d.e kommunisties partij ook een kraam wilde op de markt, heeft de gemeente gewei¬ gerd. een vergunning te verlenen, omdat ze het gevaar zagen dat de markt een politiek diskussieterrein zou worden. Ze hebben toen verboden om politieke lektuur en kranten op de markt te verkopen. Het was met de Rode Tent zo langzamerhand, ook afgelopen.

Maar omdat hij het individueel deed en er al jaren stond konden ze hem niet gelijk verbieden.

Rinus Goedhart

Ik was een jongen va.n 3 jaar en toen overleed mijn moeder. Mijn vader was smid, dat was toen een stoer beroep, maar die kon niet voor mij zorgen. De sociale voorzienin¬ gen die je vandaag de dag hebt op dat gebied, waren er toen niet. Dus ik moest naar een gesticht. Dat gesticht was kindertehuis "Welkom" op de Kortekade. Dat Was tot

mijn negende gaan. Eet was daar zo, als je een paar boterhammen kreeg dan kreeg je er niks op. Daar moest je vader of moeder voor zorgen. Zorgden die daar niet voor dan kon je het brood droog opeten met een schrappie margarine of boter.

Mijn vader was een type die veel buiten de stad werkte. Dus ik werd eens in de 2 d 3 weken eens af gehaald op zondag. Met mijn vader ging ik do.n naar de Kralingse Plas en daar huurden we dan een roeiboot ge en kreeg ik een zak olienoten en een paar bananen. Dan was het een uurtje in de rondde dobberen en dan werd ik weer teruggebracht. Je leefde daar nog in een toestand van: als je ondeugend, was dan kreeg je op je donder. Dan kreeg je met zo’n elastieke turnpantoffel op je blote reet. Je hoorde die kinde¬ ren op die zaal waar je allemaal lag schreeuwen als een speenvarken. Maar ja, dan kroop je allemaal onder de dekens, want oh god, als de juffrouw naar boven kwam, dan schrok je je eigen allemaal rot. Ik was met zoveel kinderen, misschien wel 150, 160. Het was een groot gesticht en daar moest natuurlijk stug de hand aan gehouden Worden. Eet was tot 14 jaar, dus die jongens waren knap ondeugend natuurlijk. Ze hielden daar d.e zaak met vijf mensen in toom.

Moet de Jood weer in hel Ghetto worden

ferygcpedreven?

k iodenhaal „Arisch "verweer tegen biologisch, politiek en moreel „bederf’? Of verbergt zich achter de draperie dezer frazen iets gansch anders? De geheele historie heeft het Anli-semilkme tot nu toe slechts naar twee richtingen een rol gespeeld. Wanneer de Joden beroofd moesten worden of wanneer het publiek omtrent de onbekwaamheid ven zekere machthebbers op een dwaalspoor ge¬ bracht moest worden

Heelt ook het huidige anti-semitisme slechts deze beteekenis?

Zoo ja, dan is ook hij niet anders dan een vorm van misdaad in de politiek. Dan mag geen eerlijk mensch hem onbestreden laten. Dan mag niemand zwijgend dulden dat vlijtige en intelligente menschen alleen omdat zij Joden zijn vervolgd worden en verjaagd, uit beroepen, die voor anderen open zijn.

Dan is het plicht heden te spreken.

Op DINSDAG 29 OCTOBER a.s. zal in Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, Schiedamseheslngel 57 een protestvergadering tegen de Jodenvervolgingen gehouden worden.

J. HOVING (de bekende radiospreker tegen het Anti-semitisme) A. L CONSTANDSE en

C. J. N. SCHERMERHORN, zullen daar getuigenis afleggen van hun afschuw voor het ANTI-SEMITISME VAN HEDEN.

AANVANG 8.15 UUR ENTREE 20 CENT

HET HOOFDBESTUUR VAN DE VRUDENKERSVER. „DE DAGERAAD"

OPCERtCHI IBM

Mr*t. POSTBUS 793 . AMSTKDAM-C.

KAARTEN VERKRIJGBAAR BIJ:

VAN ESSO’S MUZIEKHANDEL - OPPERT 114 J. VAN GORSEL - WEST VARKENOORDSCHEWEG 3 e SIGARENMAGAZUN „WELLCOME"

F. v.d. GOORBERG - NIEUWE BINNENWEG 414 J. VLEGHERT - HEERINPAD 15 - SCHIEDAM

EN 'S AVONDS AAN DE ZAAL

BOND VAN PROL. VRIJD. Afd. R’dam.

Roode Kerst Verg. op Zaterdag 2 Dec. des avonds 8 uur In geb. de Spil Dordtsche Straatweg.

Sprekers: C. de Dood, onderwerp t Opstan¬ ding. B. Kedde, onderwerp; Vrede. Oos. Kop* Jansen, onderwerp : de Prol, Kunst, Toegang 10 cent.

Links: een affiesje van een openbare bijeenkomst van de vrijdenkers. Rechts: een ad¬ vertentie uit ”0e Maasecho" december 1933.

Nou, dat had ik meegemaakt en toen ging mijn vader trouwen. Maar mijn vader d.ie lust¬ te nog wel een slokkie en ja, die vrouw had wel zin in die man, maar hij moest wel beloven dat hij niet meer zou drinken. Dan zou het huwelijk plaatsvinden. Hij beloof¬ de dat plechtig, maar er kwam natuurlijk niks van terecht. Ze zijn getrouwd, en ik kwam op het Noordereiland te wonen in de Prins Alexanderstraat. Dat was een volks¬ buurt. Die weduwe woonde daar en ze bestond van uit naaien gaan en ze kreeg in natuva van de kerk. Ze was zelf lid van de kerk en dan kon je voedingsmiddelen halen bij tijd en wijle. Dus ik moest natuurlijk ook naar de kerk toe van mijn tweede moeder. Dat was voor het eerst dat ik naar de kerk ging, voor die tijd was ik er nog nooit geweest. Ik moest ook naar de zondagsschool Samuel in de Willem Barentzstvaat en ja, ik Was verplicht om een psalm en een gezang te leren uit mijn hoofd, anders mocht je zondagssmorgens je bed niet uit. We moesten er 's avonds om zeven uur in, winter of

155

zomer dat maakte helemo.o.l niet uit, om zeven uur in je bed. Nou dat was natuurlijk een hete bedoening want ik was zo speels oXs de pieten, 's morgens om zeven uur was ik klaar wakker, want dan had je het klokkie rond gehad. Mijn vader was weer aan de borrel gego.o.n en die kwcm middenin de nacht thuis. Dan was er wel eens tamtam, want zijn tweede vrouw vond dat niet oXtijd zo leuk. Die maakte haar misnoegen altijd goed bekend, dat was wel eens op de vuist af. Dat was vroeger zo. Ik heb als kind meegemaakt dat mijn tweede moeó.er mijn vader met een mes achterna zat. Ja, van: "Ik vermoord je kreng!" Dat maakte je als kind. mee en ik woonde in een huis met oXkoven. Dus als je vader en moeder een dingetje lagen te doen don hoorde je dat precies als kind zijnd.e.

Toen ging ik naar die zondagsschool en ik hoorde dat verhaaltje zo eens o.an. Nog nooit van gehoord, dat drong niet tot me door, weinig interesse om daar naar te luis¬ teren. Naar hebben ze het over? Weet je veel. Maar ik moest 's middags naar de zon¬ dagsschool en 's morgens naar de kinderkerk Bethel in d,e Oronjèboomstrao.t. Toen ik wat ouder werd maakte ik ook al d.ie dingetjes mee. Ik werd wat ouder en toen moest ik naa.r de grote kerk, naar de Nilhelminakerk. Toen ik een jaar of 12, 13 was kwam ik van die zondagsschool af. Ik moest toen naar de knapenvereniging Timotheus ook in de Oranjeboomstraat. Daar begon de ellende. Die Timotheus had een christelijke biblio¬ theek. Ik begon toen al krities te denken, want ze noemden me "de rooie", op school al, omdat ik zo'n rebel wo.s. Dat zat gewoon in me, deels doordat ik een rotleven had. Want ik kreeg van mijn stiefmoeder ook flink op mijn falie. Dat was heel normo.al dat je flink op je donder kreeg, moest je maar zoet zijn. Want als het niet goedschiks ging, dan werd. het met geweld gedo.o,n. Dus ik was eigenlijk een va.lse hond geworden . Als je een beest mishandelt, dan wordt die ook vals. Dat is met een kind. precies een¬ der. En op school jongen, verdomme, ik hhd het niet meer. Als d.ie meester al naar wees, dan beet ik al in zijn vinger. Zo'n kwao.ie hond Was ik geworden. Als hij me toch zou slaan, dan sloeg ik hém op z’n sodemieter. Dus ik heb hele toestanden mei maakt. Meer als lagere school heb ik niet gehad want ik moest gaan werken van mijy tweed.e moed.er. Ik ging werken voor een rijksdo.aldev in de week en dat vond ik o.l h wat. Maar om op d.ie kno.penvereniging terug te komen, op mijn werk ontmoette ik een schild.er en d.ie was Vrijdenker. Hij zo.t wel eens die Vrijdenker te lezen. En ik nieuwsgierig er naar vragen en toen dacht ik: "Hé, dat is net wat ik zoek. Daar moe ik meer van weten." Dus hij vertelde dan het één en ander en ik kreeg wel eens zo'n blaadje mee om te lezen. Ik heb het altijd gekocht als ik centjes had. Dan kocht ik zo'n blaoAje. Nou en zodoende ben ik dan in die vrijdenkersbeweging terecht gekomen.

Maar ik wo.s ook op die knapenvereniging, dus daar kwam ik met mijn kritiek. Toen dachten ze: hé d.ie vent moeten we kwijt, dat kan niet. Ze hadden daar een christe¬ lijke bibliotheek met boeken over de Transvaalse Boerenoorlog. Dan za.g je van die illustraties en tekeningen van die Zoeloes. Een heel net stripje getekend, je kent dat wel. Dan zag je die transvaalse boeven met die flaphoeden met zo'n geweer tussen de spaken van die huifkarren liggen. En die Zoeloes, d.ie zagen die dingen niet. Dan zag je ze voXlen, d.e ene dao.r en de and.ere d.aar. Ik dacht: verdomme, noemen ze do.t christelijke lektuur, do.ar klopt geen hout van. Dus ik zeg tegen die kerel: "Hoe ken je do.t nou rijmen met Ö.e liefÓ.e vo.n God? En wa.t jullie o.llemo.al vertellen dat klopt toch niet. Dat waren allemaal christelijke boeren, waren die zwarten dan geen men¬ sen?" Toen zei hij: "Jo.,.. ". Ik weet allemaal niet meer wat hij zei, dat is me hele¬ maal ontschoten, dat kan ik echt niet meer herhalen. Maar ik werd zo pisnijdig. Ik kocht een gebroken geweertje, niet zo'n klein speldje, maar ik kocht zo'n grote bro¬ che die die vrouwen op d'r sjaal droegen. Toen kwam ik oXs een provo, met zo 'n grote broche, op d.ie knapensjees. Toen ben ik eraf geschopt, "Weg wezen jij." Want ik stak de anderen aan joh, do.t konden ze niet hebben met hun christelijke beginselen. Dat gaf thuis natuurlijk een hele bedoening. Van de knapensjees, Ik was van de duivel bezeten. Ja zo wo.s dat vroeger, "De duivel leeft in je!" Ik werd. bij mijn grootvader in Slied.recht zwart gemaakt, ik was een heiden. Nou, ik was helemao.l zijn lieve kleinzoon niet meer, ik was nog wel zijn naamgenoot. Ja., die was ook zo vreselijk christelijk hè.

Ik heb altijd, mijn "vrijdenkertje" gelezen. Ik was geïnteresseerd in de vrijdenkers¬ beweging door dat blaadje wat ik las. Met die Vrijdenkers heb ik altijd, zo'n beetje lezingen gehad, Anton Constandse, Anna Blaman. Willem van Iependaal, dat was echt 'n volkstype en die vertelde het dan precies zoals het volk het beleefd.e en zoals hij het zelf beleefde. Hij heeft hier aan de Iependao.l gewoond, en toen wo.s hij werke¬ loos, Hij heette eigenlijk Van der Kulk maar hij had de schuilnaam Iependo.al. Dan zat hij als werkeloze aan die trekharmonica te trekken. Hij had toch geen flikker te

doen. Later ging hij schrijven en lezingen houden, In de vrijdenkersbeweging was hij een geziene figuur want je lo.chte je te barsten. Hij kon op zo'n komiese, humoris- tiese wijze de zaak te kakken zetten. Dat was geweldig. Anna Blaman was een onder¬ wijzeres in de franse taal, een lesbiese vrouw, Het was een serieuze vrouw. Die le¬ zingen gingen over het vrijdenken in de mao.tscho.ppij, over van alles, alle aktuele dingen en over het geloof, Wat het in de loop der tijden maatschappelijk betekend, had en wat ze eigenlijk allemaal had.d.en uitgevreten. Dat er oorlogen door ontstaan en dat de arbeider onderdrukt wordt, nou ja opium voor het volk, daar komt het op neer hè. Piet Spicht heb ik meegemaakt en Sam de Wolf. Maar Constand.se stak boven alles uit. Zo'n innerlijk beschaafde kerel en hij had zo'n manier van spreken en zo'n overtuiging, maar ook feitenkennis, dat was enorm.

Ontwerp voor een spandoek van de Dageraad op de Linker Maasoever. Het paarse viooltje was het symbool van de vrijdenkers. Het ontwerp is gemaakt door Rinus Goedhart.

Wat voor soort mensen zaten er bij de Vrijdenkers?

Nou, dat waren niet alleen arbeiders, het Waren allemaal bewust denkende mensen. Er werd ook veel gedebateerd. Er wo.ren wel eens van die theologen die er zich aan waag¬ den, maar die bleven nergens hoor. Er waren do.n ook leden en bezoekers die in ó.ebat gingen en dat Was hoogst interessant om daar naar te luisteren. Daar was die Con- standse geweldig in, daar kon niemand tegenop. Voor de oorlog Was ik nog geen lid van de Dageraad, maar ik ging wel naar lezingen. Hoe dat nou komt, weet ik niet. Ook gewoon omdat het een centenkwestie was, het kostte allemo.ol geld.

DE AH AR C MI5TEM ■

Er is geen beweging zó zwart gemaakt als het anarchisme. In de voorstelling van de burgers bestond de anarchist alleen als bommenlegger en de anarchie als komplete cha¬ os. Het idee v/at de anarchisten zelf hadden, was v/el even anders. Anarchisten wilden een klassenloze maatschappij, waarin iedereen niet alleen genoeg te eten had, maar waar ook nog eens een keertje vrijheid en gelijkheid bestonden. Om dat te bereiken moesten allereerst de staat en allerhande verouderde autoritaire strukturen omver ge¬ kegeld worden. Geld, belastingen, leger en politie v/erden afgeschaft. De produktie- middelen v/erden in handen van de gemeenschap gebracht. Bedrijven werden gecollectivi¬ seerd en op het platteland werden de landerijen samengevoegd tot communes. Collec¬ tieven en communes ondersteunden elkaar en v/aren met elkaar verbonden door federa¬ ties. Alles werd georganiseerd van onder naar boven, alles ging op basis van vrijwil¬ ligheid. Als principe gold: werken naar vermogen en nemen naar behoefte. De anarchis¬ ten wilden geen nieuv/e staat en geen nieuv/e partijen. "Het socialisme zal vrij zijn, of niet zijn" v/as een uitspraak. Hierin lag het verschil met het autoritaire- of staatssocialisme. De kommunisten bv. wilden de verovering van de staatsmacht en de

doen. Later ging hij schrijven en lezingen houden, In de vrijdenkersbeweging was hij een geziene figuur want je lo.chte je te barsten. Hij kon op zo'n komiese, humoris- tiese wijze de zaak te kakken zetten. Dat was geweldig. Anna Blaman was een onder¬ wijzeres in de franse taal, een lesbiese vrouw, Het was een serieuze vrouw. Die le¬ zingen gingen over het vrijdenken in de mao.tscho.ppij, over van alles, alle aktuele dingen en over het geloof, Wat het in de loop der tijden maatschappelijk betekend, had en wat ze eigenlijk allemaal had.d.en uitgevreten. Dat er oorlogen door ontstaan en dat de arbeider onderdrukt wordt, nou ja opium voor het volk, daar komt het op neer hè. Piet Spicht heb ik meegemaakt en Sam de Wolf. Maar Constand.se stak boven alles uit. Zo'n innerlijk beschaafde kerel en hij had zo'n manier van spreken en zo'n overtuiging, maar ook feitenkennis, dat was enorm.

Ontwerp voor een spandoek van de Dageraad op de Linker Maasoever. Het paarse viooltje was het symbool van de vrijdenkers. Het ontwerp is gemaakt door Rinus Goedhart.

Wat voor soort mensen zaten er bij de Vrijdenkers?

Nou, dat waren niet alleen arbeiders, het Waren allemaal bewust denkende mensen. Er werd ook veel gedebateerd. Er wo.ren wel eens van die theologen die er zich aan waag¬ den, maar die bleven nergens hoor. Er waren do.n ook leden en bezoekers die in ó.ebat gingen en dat Was hoogst interessant om daar naar te luisteren. Daar was die Con- standse geweldig in, daar kon niemand tegenop. Voor de oorlog Was ik nog geen lid van de Dageraad, maar ik ging wel naar lezingen. Hoe dat nou komt, weet ik niet. Ook gewoon omdat het een centenkwestie was, het kostte allemo.ol geld.

DE AH AR C MI5TEM ■

Er is geen beweging zó zwart gemaakt als het anarchisme. In de voorstelling van de burgers bestond de anarchist alleen als bommenlegger en de anarchie als komplete cha¬ os. Het idee v/at de anarchisten zelf hadden, was v/el even anders. Anarchisten wilden een klassenloze maatschappij, waarin iedereen niet alleen genoeg te eten had, maar waar ook nog eens een keertje vrijheid en gelijkheid bestonden. Om dat te bereiken moesten allereerst de staat en allerhande verouderde autoritaire strukturen omver ge¬ kegeld worden. Geld, belastingen, leger en politie v/erden afgeschaft. De produktie- middelen v/erden in handen van de gemeenschap gebracht. Bedrijven werden gecollectivi¬ seerd en op het platteland werden de landerijen samengevoegd tot communes. Collec¬ tieven en communes ondersteunden elkaar en v/aren met elkaar verbonden door federa¬ ties. Alles werd georganiseerd van onder naar boven, alles ging op basis van vrijwil¬ ligheid. Als principe gold: werken naar vermogen en nemen naar behoefte. De anarchis¬ ten wilden geen nieuv/e staat en geen nieuv/e partijen. "Het socialisme zal vrij zijn, of niet zijn" v/as een uitspraak. Hierin lag het verschil met het autoritaire- of staatssocialisme. De kommunisten bv. wilden de verovering van de staatsmacht en de

160

instelling van de diktatuur van het proletariaat. Volgens Lenin zou tijdens die dik- tatuur de staat langzaam afsterven. De anarchisten geloofden daar niet zo veel van. Wel v/aren de anarchisten enthousiast over de Oktober-revolutie, die ze zagen als een werkelijke sociale revolutie. Maar hun enthousiasme bekoelde toen bleek dat de bol- sjewiki de revolutie opgeslokt hadden en hun partijdiktatuur gevestigd hadden. Ook in de Sovjet-Unie kregen de anarchisten niet de gelegenheid om hun idealen in praktijk om te zetten.

Hier in Nederland heeft het anarchisme eveneens weinig kans gekregen. Toch heeft hier een tijd lang een bloeiende anarchistiese beweging bestaan. Dat is allemaal begonnen met Ferdinand Domela Nieuwenhuis.

FERDINAND POME.LA MlE.UV/E.rittUlS

Ferdinand Domela Nieuwenhuis v/as de vader van het anarchisme in Nederland. Domela Nieuwenhuis ontwikkelde zich van predikant tot anarchist, of vrije socialist zoals hij het zelf noemde. Nadat hij de kerk verliet, richtte hij het blad "Recht voor Al¬ len" op, waarin hij het opnam voor de verdrukten. Hij stelde zich in 1888 verkiesbaar om ook in het parlement de stem van de arbeiders door te laten klinken. Domela Nieu¬ wenhuis v/as de eerste socialist in het parlement. Het werden voor hem de onaangenaam¬ ste jaren uit zijn leven. Domela Nieuwenhuis zag in dat er via het parlement niets te bereiken viel voor de arbeiders. Alleen revolutie kon nog uitkomst brengen. Domela Nieuwenhuis trok zich terug uit de redaktie van Recht voor Allen en brak ook met -de Sociaal Demokratiese Bond. Domela Nieuwenhuis werd sociaal-anarchist en richtte in 1898 het blad "De Vrije Socialist" op. Hij stelde dat vrije socialisme tegenover het autoritaire socialisme van Marx en in ons land de SDAP. De sociaal-demokratie v/ilde verovering van de politieke macht, terwijl anarchisten zoals Domela Nieuwenhuis de vernietiging van alle macht in hun vaandel hadden geschreven. Domela Nieuwenhuis noemde zich sociaal-anarchist om zich te onderscheiden van de individuele anarchis¬ ten, maar hij moest zelf ook niet veel hebben van organisatie. Zo was hij tegen de aaneensluiting van vrije socialistiese groepen in een federatie. In vakbonden, zoals het NAS, zag hij alleen maar belangenorganisaties en de oprichting van een anarchis¬ tiese internationale noemde hij de eerste stap op een gevaarlijke weg.

Het anarchisme van Domela Nieuwenhuis hield vooral in: anti-militarisme. In 1904 richtte hij de Internationale Anti-Militaristiese Vereniging, IAMV op. Tegenover de oorlogsvoorbereidingen van de europese grootmachten stelde Domela Nieuwenhuis de al¬ gemene v/erkstaking. Hij was dan ook teleurgesteld toen die staking uitbleef in 1914 en de arbeiders van verschillende landen elkaar afslachtten in de loopgraven. In 1919 .stierf hij en z'n begrafenis in Amsterdam liep uit op een massale demonstratie.

Domela Nieuwenhuis had veel invloed onder de arbeiders, vooral als propagandist. Hij was een fel bestrijder van kerk, kapitaal, kazerne, kroeg en koningshuis. Veel arbei¬ ders zijn door zijn toedoen vrijdenker, geheelonthouder of vegetariër geworden. Dome¬ la Nieuwenhuis bleef altijd iets van een profeet over zich houden. De friese veenar¬ beiders noemden hem niet voor niets: "Onze Verlosser". Zijn invloed deed zich nog tientallen jaren na zijn dood gelden.

syndicalisme. I 1

Naast het vrije socialisme bestond er ook nog het syndicalisme. Het syndicalisme hier in Nederland werd vertegenwoordigd door het NAS, het Nationaal Arbeids Sekretariaat. Het NAS v/as in 1893 opgericht. De grote propagandist van het syndicalisme in Neder¬ land was Chr.Cornelissen. Het NAS was een federatief verbond van vakorganisaties, plaatselijk v/aren die bonden gefedereerd in het Plaatselijk Arbeids Sekretariaat. Het NAS was in haar begintijd fel anti-parlementair. Ze vond dat de bevrijding van de ar¬ beiders alleen het werk van de arbeiders zelf kon zijn. Het NAS koos voor direkte ak- tie, er v/erd niet van te voren onderhandeld met de patroons. In spontane akties zag het NAS een middel om de onderlinge solidariteit te versterken en het bewustzijn te verhogen. De weg naar revolutie verliep via de algemene werkstaking, die volgens Cor¬ nelissen binnen 2 dagen het kapitalisme lam kon leggen. Het NAS v/as dus niet alleen een belangenorganisatie, maar ook een leerschool voor de arbeiders, die hen moest voorbereiden op hun taak na de revolutie.

In het NAS zaten natuurlijk niet alleen anarchisten. Na de Eerste Wereldoorlog toen het NAS opeens een geweldige groei doormaakte, kreeg de nieuwbakken CPH belangstel¬ ling voor de organisatie. Kommunisten binnen het NAS streefden naar aansluiting bij de Rode Vakbewegings Internationale van Moskou. Dit lokte een reaktie uit, de anarcho- syndicalisten splitsten zich af en stichtten in 1923 het Nederlands Syndicalistisch

161 S

Vakverbond, het NSV. Het NSV is heel klein gebleven, het was meer een propaganda-or- ganisatie dan een vakbond. De anarcho-syndicalisten waren voor organisatie van de ar¬ beiders in vakbonden, maar tegen partijen, verkiezingen en het parlement. Woordvoer¬ der van dit syndicalisme was Arthur Lehning. Het NSV was aangesloten bij de Interna¬ tionale Arbeiders Associatie, een anarchistiese internationale. Deze was op een kon- gres van 25 december 1922 tot 2 januari 1923 te Berlijn opgericht door revolutionaire syndicalisten uit verschillende landen.

Er waren ook anarchisten die iedere vorm van organisatie, ook in vakbonden, afwezen. Anton Constandse vond dat de strijd voor dagelijkse belangetjes de arbeider corrupt maakte. Bovendien leidde het de aandacht af van het hoofddoel: de revolutie. Voor het maken van die revolutie was de vakbeweging totaal ongeschikt. Constandse zag meer heil in bedrijfsbezettingen en het vormen van arbeidersraden.

ÜB RELUalEUÖ AMARChlSME. H

Naast het sociaal-anarchisme en het revolutionaire syndicalisme bestond er ook nog zoiets als een religieus anarchisme. Dit anarchisme had als idool de russiese schrij¬ ver Leo Tolstoi. Zijn anarchisme droeg een sterk pacifisties karakter. In Nederland is vooral dominee Bart de Ligt bekend geworden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij één van de vele ondertekenaars van het dienstweigeraarsmanifest. Tijdens de aktie voor de dienstweigeraar Herman Groenendaal werd Bart de Ligt gearresteerd wegens op¬ ruiing. De Ligt werd samen met een aantal Tolstoianen de oprichter van de Bond van Religieuze Anarcho-Communisten. In 1931 liet de bond het religieuze vallen en werd de naam Bond van Anarcho-Socialisten, BAS. De BAS gaf het blad "Bevrijding" uit, dat v/as gewijd aan de vernieuv/ing van het socialisme, In dat blad schreven ook mensen als Henriëtte Roland Holst. Religieuze anarchisten gingen natuurlijk niet naar de kerk, wel was de godsdienst een inspiratiebron voor hen. Socialisme v/erd vooral gezien als zelfbevrijding. Of zoals De Ligt het zei: "Elk behoort zijn eigen Messias te v/orden". Met hun pacifisme kregen ze in de loop van de jaren tv/intig ook veel invloed binnen de IAMV. Bij de oprichting had de IAMV nog onderscheid gemaakt tussen bevrijdend- en onderdrukkend geweld. In de jaren dertig v/erd alle gev/eld afgev/ezen, dat hield tevens een afkeuring in van de strijd die de anarchisten in Spanje tegen Franco voerden. Elk leger, ook een anarchistiese militie, was slecht. De Spaanse Burgeroorlog leidde tot een wanhopige verdeeldheid onder de nederlandse anarchisten. Een poging om alle anar¬ chisten in één organisatie te krijgen, de Federatie van Anarchisten in Nederland was gedoemd tot mislukken, De invloed van de anarchisten op de arbeidersbev/eging is nooit groot gev/eest. Hun rol in de klassenstrijd bleef beperkt. Na de Eerste Wereldoorlog leefde het anarchisme kortstondig op. Veel anarchisten v/eigerden dienst en het anti- militarisme kwam tot grote bloei. In de jongerenbeweging van de jaren tv/intig roerden zich groepen als de SAJO-jongeren en de Moker-jongeren. De anarchistiese aktiviteit kwam tot een kookpunt tijdens de akties voor de vrijlating van Sacco en Vanzetti. Daarna heeft het anarchisme geen grote betekenis meer gehad.

I J ROTTERDAM l —I

In Rotterdam v/as er in de jaren dertig weinig meer van het anarchisme te bespeuren.

In Rotterdam waren er nog hooguit enkele tientallen die zich anarchist noemden. De meesten daarvan v/aren aktief in de IAMV of in de vrijdenkersvereniging de Dageraad. Ook waren er die zich inzetten voor de opvang van duitse vluchtelingen in organisa¬ ties als de Internationale Rode Hulp. Ook werden er af en toe door anarchisten mani¬ festen verspreid aan de stempellokalen, of avondjes gehouden in kleine kelders. Een vaste organisatie met een geregeld verschijnend blad en aktiviteiten, dat ontbrak.

Dat v/ilden de anarchisten ook niet. Het anarchisme was voor comité-vorming en dan het liefst voor comitees zonder politieke partijen. Zo was er in 1927 een anarchis- ties Sacco en Vanzetti-comité die massameetings belegde voor de vrijlating van deze twee italiaanse anarchisten. Toen de beroering eenmaal verstomd v/as, werd het comité weer opgeheven. In de jaren dertig, toen de reaktie al welig tierde (Hitler zat al in het zadel en de bom op de Zeven Provinciën was al gevallen), voelden veel anarchisten zich aangetrokken tot de onv/eersfilosofie van Jan Borger. Ze bekeerden zich en werden Börgeriaan, De hoogtijdagen van Ferdinand Domela Nieuwenhuis v/aren in de jaren dertig voorgoed voorbij.

Bram van de Haterd

We hadden hier de gereedsohapsbuurt. Die lag aahter de Strevelsweg , Daar had je de Egstraat, de Ploegstraat enz. Daar zaten dus anarchisten en vrijdenkers. Dat waren oudere en jongere mensen en werkelozen. We gaven elkaar literatuur en boeken. We

162

gingen lezen, debatteren met elkaar, we gingen vergaderingen beleggen. Alle zeilen werden bijgezet om de vergaderingen vol te krijgen. We hebben een prachtige verga¬ dering gehad in de grote zaal van de Spil. Toen sprak ds. Schermerhorn. Hij heeft toen gesproken voor een hele volle zao.l.

Arend van Brugge

Je hebt een dienstweigeraar gehad, do.t was Herman Groenendaal. Dat is een hele grote aktie geweest, overal stond op de muren gekladderd: Herman Groenendaal moet vrij. Toen had die vrijdenkersbeweging een hoop in d,e melk te brokkelen. Je had bv. bij van de Meer & Schoep een broodbezorger en die was anti-militarist. Toen had, je de mariniers, die liepen over de Goudsesingel met een muziekkorps dan kwam hij voorbij met z 'n bakkerswagen, zette zijn wagen langs d,e kant en hij begon hard, te brullen als die hele stoet voorbij kwam: "De wapens neer voortaan soldaden!" Glashard hè. Zulke mensen had je bij je, het waren niet allemaal opgewarmde dooien. We hebben wat gelachen.

Kees

Ik kom oorspronkelijk uit de anarchistiese beweging, de Vrijdenkers, Ik zo.t bij d.e Moker, bij de Branding. Zuiver anarchistiese beweging. Daar kwam ik vandaan. Eerst oorspronkelijk uit d.e AJC, ik was een linkse AJC'er. Toen kwam ik in kontakt met de Freie Jugend, duitsers. We kregen toen hier kontakt met de o.nti-militaristen, met d.e dienstweigeraars. Dat was de Moker en de Branding. Ik heb nog artikeltjes geschreven Voor de Moker en de Branding. Dat was echt lollig, daarin zaten Overstege, Groenen- daal, Constandse, Jo de Haas en noem maar op. Al die figuren zaten daarin. Wij kol- porteerden toen ook met "De Wapens Neder" van het IAMV, daar hadden we ook kontakten mee. Die anti-militaristiese beweging was zo verdoezeld, zo verspreid en erg idea- listies. Ik zocht meer de praktiese kant. Ik ondervond dat de kommunistiese partij van toen werkte vanuit het principe van: naar d.e bedrijven toe. Ik kreeg het begrip van, ja godverdomme dat is waar, in de bedrijven daar ligt het. Bij de arbeiders daar ligt het. Daar moet je zijn. Die hebben een vuist, die kunnen een vuist maken.

Anarchisten leven in het veld er rondomheen als het ware, aan de zijkant bleven ze om de massa heenlopen. Ze zochten een aanto,l figuren uit en diskussieerden erg veel en praatten erg veel en filosofeerden erg veel. Dat was erg leuk, het was voor je¬ zelf een stuk bevrediging waarin je jezelf waar kon maken. Waarin je kon zeggen: nou

zo is het en zo zie ik het. Tot prakti.es werk kwam het bijna niet, want aanslagen plegen, nou dat lag heel ver weg. Er is eens een poging geweest vanuit anarehistiese kringen om een aanslag te plegen op het munitiedepot in Ho.arlem. Maar dat was alle¬ maal heel vaag. Er werd gezongen voor de gevangenismuren, voor de dienstweigeraars. Er werden bloemetjes gestuurd en er werden briefjes gestuurd. Dat waren leuke dingen natuurlijk mo.ar het wo.s voor mij geen bevrediging. Ik zag dat dat ook geen oplossing was.

Ik heb ook in een anarehistiese konmune gezeten. Do.t was allemaal in handen van a- narehisten, christen-anarchisten. Maar die stonden op een geweldloze basis. Als het paard niet werken wilde voor de ploeg, dan zeiden ze: "Betsie kom nou". Ja maar, Betsie had geen zin vandaag, "Ja, Betsie kom nou" en eens over zijn manen strijken. En dan kreeg Betsie een suikerklontje, maar Betsie had geen zin om te werken. Nou dan ging Betsie naar de stal en er werd geen zweep gebruikt. Er werd niet aan de leidsels getrokken. Als jij geen zin had om te gaan werken, aardappels poten of rooien of wat dan ook, do.n hoefd,e je niet. Dat gebeurde daar. Maar er waren ook weer andere goeie jongens, die gingen kranten drukken. We hadden ook een drukkerij en daar werden kranten gedrukt. De groenten die we daar teelden werd ingepakt en aan de arbeiders van Philips verkocht. Maar we gingen ook vergaderingen beleggen voor die Philips-arbeiders. En we hielden demonstraties. Buiten aan de weg naar Best-Eindho- ven stond een heel groot spandoek, daar stond op: "Niets is misdadiger dan de poli¬ tie". Dat werd natuurlijk in Brabant, rondom Philips, niet gepikt. Dat. moest da.ar weg. Er lag was hypotheek op die grond daar van die konmune en Philips heeft zich daar langzaam meester van gemaakt. Nou en toen zijn er wat anderen overgebleven en die gingen zich bemoeien met textiel. Die Ploeg textielstoffenfabriek was ook een gemeenschappelijk bedrijfje van arbeiders. Een beetje vaag, Do.t was er van overge¬ bleven, Aanvankelijk was het een grote kolonie.

Hoeveel mensen waren het?

Dat was heel verschillend, in de zomer waren het er meer, want het hooi was lekker om in te slapen, soms waren er vijftig, soms dertig en soms zestig. Het was in Best bij Eindhoven. Dat land was geschonken door een o,antal hele rijke christen-domes,

Het ging toen wel op christelijke grondslo.g. Er wonen nog meer van die dingen. De Groene Kan.was een aardewerkfabriek. Dat was oorspronkelijk een vrije leefgemeen¬ schap van anti-militaristen en anarchisten. Je ho.d in die tijd vrij veel van d.ie dingen.

In Rotterdam was ook een anarehistiese beweging. Die konsentreerde zich heel sterk op de dienstweigering. Het konsentreerde zich ook rond. de syndikalistiese vakbewe¬ ging. Uit d.ie beweging kwamen d.e anarchisten voort. Ze hadden veel kontakten met de vrijdenkersvereniging "De Dageraad". Toch was het anti-militarisme het belangrijk¬ ste. Je had de IAMV, de Internationale Anti-Milito.ristiese Vereniging en die gaven een behoorlijk blad. uit "De Wapens Neder". Dat blad had in linkse kringen een grote sympatie. Je had de jongerenbeweging van de anarchisten, die het blad, de Branding en de Moker uitgaven. Aan die Moker heb ik zelf nog Wel eens meegedaan en ik heb er ook mee gekolporteerd. Je ho.d hier in Rotterdam een groep van ongeveer dertig, veertig anarehistiese jongeren. Die hield.en zich met dienstweigeren en vrijdenkerij bezig.

Ze voerden ook wel kleine akties. Ze bereikten hun hoogtepunt tijdens de o.kties rond Sacco en Vanzetti. Het o.narchisties-synd.ikalisties comité organiseerde toen grote massa-demonstro.ties en massa-bijeenkomsten. Die demonstraties waren heel goed geor¬ ganiseerd, en had.d.en een grote mo.sso.liteit. Er werd. wat aan scholing gedo.an, maar niet veel. Er werd lektuur verspreid en d.e boeken van de Rode Bibliotheek werden veel gelezen in anarehistiese kring. Maar als politieke massabeweging is het nooit uit d.e verf gekomen, De vrijdenkersbeweging was tamelijk sterk. Je kon rustig zeggen d.o.t in de winter bijna, elke zond.o.g een groot bioskooptheater vol zat, waar dan le¬ zingen werd.en gehoudeït door o.o,. Constandse. Dat was een zeer populaire figuur. Af en toe hoorde je wel eens wat van die ano.rchisten, mo.ar do.a.r werd nooit veel publi¬ citeit aan gegeven. Er werden Wel eens geruchten verspreid, dat er een aanslag ge¬ pleegd. zou worden op een munitied.epot en dat er gewerkt werd. onder milito.iren met brochures en pamfletten. Maar veel invloed, op de arbeidersklasse hadden ze niet, het was meer een intellektuele strijd.. Het was een gesloten groep van gelijkgestemde mensen, erg idealisties georiënteerd, minder prakties. Anarchisten waren toen o.nti- orgo.niso.tie ingesteld, er was wel comitévorming. Bakoenin en Kropotkin waren dan de theoretici voor een aantal, maar een hoop anarchisten wisten van het bestaan van de¬ ze lektuur niks af, Da.t wa.s een mankement in d.ie beweging.

Je vond d.ie anarchisten terug in de vrijdenkersbeweging en de esperantobeweging. Die

floreerden toen tamelijk, want de arbeiders hadden veel vrije tijd. om zich te ont¬ wikkelen, Later zagen we een groot aantal van die figuren naar Jan Borger overstap¬ pen. Dat was een Eegeliaan. Binnen die kring voelden ze zieh thuis. Ze konden zioh daar bekwamen met kursussen en diskussies en aan d.e stempellokalen herkenden we ze don als filosofen van Borger. Ze kregen op een bepaald moment nog een behoorlijke invloed in Rotterdam. Hun opstelling was; geen aktiviteit, maar de dingen beschouwen en doordenken. En als iedereen dat maar zou doen, dan zou d.e maatschappij wel veran¬ deren. Het was een soort passiviteit die het karakter kreeg van: ik weet het, ik ben de intellektueel en do.t is de massa en d.ie zal het toch nooit te weten komen, het gaat alleen maar om de bovenlaag. Ze hadden wel een id.ee over de Staat, het parle¬ mentarisme en aktie, maar die aktie kwam niet van de grond omdat er geen organisa¬ tievorm kwam.

Er kwamen wel eens anarchisten naar het stempellokaal, maar dan werd er hoofdzake¬ lijk gediskussieerd. Er waren ook wel eens kleine vergaderingetjes, maar don zaten er niet meer dan vijftien, twintig man. Dat was de eigen parochie. Het had. naar de massa toe geen effekt. De burgerpers verhevigde het beeld wat de mensen van ano.r- chisten hadden. Anarchisten waren bormengooiers . Als er in Spanje, eigenlijk de ba¬ kermat van het anarchisme, iets gebeurde, dan werd dat hier in Nederland aangegrepen om o.lles wat links was "bormengooiers en terroristen" te noemen. Op die impopulari¬ teit in de burgerlijke pers teerden die anarchisten. Bepaalde figuren in de anar- chistiese beweging trokken dol imago naar zich toe. Maar er waren ook een hele hoop goede figuren bij. Wat je ook van Constandse denken mag, hij heeft in de linkse be¬ weging een behoorlijke rol gespeeld. Hij heeft een hoop duidelijk weten te maken aan de mensen, ondanks dat hij ook door de CPH bestreden werd.

Bestreden jullie als CPH'ers de anarchisten?

Ja, in de diskussie. Hoofdzakelijk op grond vo.n het feit dol zij de organisatie af-

165 11

wezen. Niet vanwege hun principes, mao.r vanwege het afwijzen van organisatie, het afwijzen van de massa. Mijn standpunt is: je kan voor jezetf een ideale maatschappij bedenken, dat is dan niet zo moeilijk, maar het bouwen aan een socialistiese maat- scho.ppij heeft te maken met d.e massa.-onder drukking. Je zag die idealistiese anar¬ chist iese types terug bij de landbouwkolonies. Daar trokken ze heen en daarin ver¬ dwenen ze dan ook. Dat is wat tegenwoordig de geitenharensokkengroep is. Wij vonden dat ze verloren waren voor de strijd. Ze trokken zich terug op de hei en probeerden het voor zichzelf zo prettig mogelijk te molken. En do.t lukte ook wel. Terugtrekken op de hei en in de grond gaan ploegen en peen gaan poten en peentjes eten en konij¬ nen fokken. Dat is natuurlijk erg gezellig, maar als je dan niet in de gaten hebt dat er aan de andere kant een fabriek ontstaat die atoombommen maakt, waar jij met je peentjes toch ook aan ten gronde gaat, dan ben je toch ook op de verkeerde weg.

Op het menselijke vlak was er met de anarchisten een nauwe samenwerking. Veel anar¬ chisten namen na 19SZ gevluchtte duitse kommunisten in huis, maar op het politieke en organisatoriese vlak waren er tegenstellingen. Volgens mij was de strenge gedis¬ ciplineerde organisatievorm van d.e konmunistiese partij een afschrikking voor derge¬ lijk id.ealisties ingestelde mensen. Ze konden die gedisciplineerdheid niet opbren¬ gen , dat was ook heel erg moeilijk.

Ans Oonk

M'n vader was een rasechte anarchist, die kwam op z'n zestiende jaar al bij Domelo.: Nieuwenhuis. Hij is vo.n d.e catechesatie af geschopt omdat hij teveel vroeg en zo is hij ook van het geloof afgeraakt. Ik kwam uit een groot gezin. Ied.ereen was toen-ge¬ lovig. Mijn moeder was ook gelovig. Ze waren d.an wel niet streng gelovig, mo.o.r ge¬ doopt moest er worden. Toen was ze aan het zesde of zevende kind bezig en dat moest in de kerk gedoopt worden. Mijn moeder was straatarm en toen moest ze in de kerk een dubbeltje betalen voor de plaats en dat had ze niet. Toen mocht ze niet gaan zitten. Ze is toen ó.e kerk uitgelopen en toen ho.d mijn vader haar er eindelijk van overtuigd dat ze daar vandaan moest blijven. Eet stond of viel met een dubbeltje voor die plaats. Daarna zijn er nooit geen kinderen meer gedoopt. Ik ben dan ook als zodanig een heiden, We waven met twaalf kinderen thuis, de jongste daarvan is gestorven. Ik ben in de Warmoezierstraat geboren. Eet was een echte arbeidersbuurt en dan zat je nooit op weeld.e. Eet was een zijstraat van de Goudseweg. Mijn vader was oorspronke¬ lijk timmerman bij de gemeente en is la.ter baas gewovd.en. Hij had voor die tijd. een hele goeie baan, maar ze noemden hem do.av wel Rooie Willem omdat hij toch wel heel erg op z'n punten stond en heel erg eerlijk was. De mensen waar hij mee werkte had¬ den erg veel sympatie voor hem. Hij ging ied.ere zondag met Domela Nieuwenhuis op stap het hele land door. Er zijn ook wel konfliktsituaties geweest want mijn moeder vond dat niet zo leuk. Iemand die altijd in verwachting is en dan de man altijd op stap in de weekenden... Dat was de enigste vrije dag die hij had. natuurlijk. Maar ze hebben het verd,er toch wel erg goed gehad samen. En daar zijn wij in opgegroeid. Mijn vader trok veel met de kinderen op voor zover hij vrij was. Dan nam hij ons mee, wandelen en spelletjes doen. Ik had. wel een hele goeie vader. En dat kan ook niet anders, want hij had z'n principes maar waar te maken in z'n gezin.

Mijn vader vertelde weleens over het Noordplein, Er was toendertijd een christen- anarchist, Kees Boeke, die liet zich dao.r o.an een boom vastketenen. Die man had ge¬ weldloze theorieën. Spreken dat mocht toen nog niet op het Noordplein, iedereen werd toen nog weggejaagd, maar die man liet zich aan een boom vastketenen. Dan was dat een hele bedoening voor dat ze die vent losgemaakt hadden. En al die tijd kon hij dan lekker doorkwekken. Mijn vader vertelde ook van een anarchistencafê op de Goudseweg. Dat was van de familie Croiset. Dat was een cafeetje en do.o,r kwamen ze allemaal bij mekaar. Ied.ereen pakte z 'n eigen neut of een kop koffie en het geld werd in de bak gegooid. Dat ging in het volle vertrouwen van iedereen die daar kwam. Daar werd al¬ tijd heftig gediskussieerd.

Heeft u van huis uit dingen meegekregen waardoor u later belangstelling heeft gekre¬ gen voor de politiek?

Ja, het lezen. M’n vader had in die tijd al een kast met boeken die echt de moeite waard waren. Echt goeie literatuur, boeken van Eeijermans, Ibsen en Zola, wat alle¬ maal sociaal bewogen literatuur was. Hij had de franse schrijvers, de russiese schrijvers. Toen mijn moeder niet meer zo gezond was, deed ik het huishouden. Dan moest ik vrijdags alles een goeie beurt geven en dan zette ik heel snel alles voor de deur, dan pikte ik een boek uit de kast, daar mocht ik niet aankomen, en dan ging ik zitten lezen. Zo ben je eigenlijk aa.n die hele boel begonnen. Eet stond daar maar. En ik mo,est eraf blijven, nou iets wat je niet mag dat doe je natuurlijk. En zo ben ik

aan het lezen gego.an. Eigenlijk een heleboel d.ingen o.l waar ik helemaal nog niet aan toe was. Bijvoorbeeld, de "Gezangen van Maldoror", dat was een boek wat altijd verbo¬ den was door de kerk. Dat boek was van een 18-jarige jongen met hele aparte sexuele fantasieën. Heel goed is do.t, ontzettend goed. Als je daar als meisje van 14 jaar in zit te snuffelen, dan weet je niet wat je zit te lezen. Je groeit toch nog op met het verhaaltje van de rooie kool. Daar werd gewoon niet over gepraat, daar moest je maar achter zien te komen. Ik werd door m'n moeder ook wel de kamer uitgestuurd o.ls ze 't daarover hadden. Niet door m'n vader. Maar doordat ik veel meegenomen ben naar die zondagochtendbijeenkomsten van de Dageraad wist ik 't wel. Daar werden prachtigmooi- e voorlichtingsfilms gedraaid van de toenmalige NVSH, de Neo-Mo.lthusiaa.nse Bond. Er werden ook voordrachten gegeven door dokter Tuyt, die psycholoog en d.an kom je toch allerlei dingen te weten waar je in je verdere leven positieve dingen aan overhoudt. Zoals bv. over homosexualiteit. Ik was heel jong toen ik daar al vanaf wist. Voor die tijd was dat een taboe wo.ar niemand het over had. Maar die dokter Tuyt die was zelf een homosexueel. Die heeft daar ook voor gevangen gezeten, omdat hij een jonge vriend had wiens ouders daar tegen op kwamen. En dat werd allemaal naar voren gebracht op die zondagochtenden van de Do.geraad, Dat was echt kultureel gericht, niet politiek. Die bijeenkomsten waren in het Scala-theater op de Kruisko.de of in het Roxy-theater, o.l naar gelang dat ze in konden huren. Ik ging dan altijd met m'n vader en m'n moeder mee aan het handje. Mijn vader was ook vrijdenker.

De vrijd.enkersbeweging informeerde de mensen litero.ir. Je moet je voorstellen do.t de arbeiders toen helemaal niet in aanraking kwamen met literatuur of muziek. De mensen hadden er geen interesse bij omdat ze hard werkten en God dankten als ze weer thuis waren en hun bed. in konden kruipen. Daar heeft de Dagero.o.d verandering ingebracht. De SDAP heeft ook Wel aan de ontwikkeling van d.e arbeiders gewerkt, maar dat was meer op politiek gebied. De Do.geraad was zuiver atheïsties. Ze verzette zich tegen die kerk- toestanden. De kerk had een enorme invloed op d.e mensen, ze hielden de mensen zo klein. Daar heb ik goddank geen last van gehad. We hebben ons allemaal uit laten schrijven uit de kerk. Er is toen een aktie gevoerd in die Dageraadsbeweging en toen kon iedereen zich uit laten schrijven uit de kerk en dat is toen onder d.ie Dageraads- mensen heel massaal gebeurd. Ze hadden zelf formulieren gedrukt, die je bij hen kon afhalen en dat leverde je dan weer bij hun in. En dan regelden zij verder die uit¬ schrijving. Daoj r» hoefde jij je niet mee te bemoeien. Da.t zat die kerkhiërarchie na¬ tuurlijk niet zo lekker. Maar het heeft niet zo'n opzien gebaard, omdat het natuur¬ lijk toch niet zo'n massabeweging was. Qua mensenaantal is het altijd een kleine ver¬ eniging gebleven. Je was lid van de Dageraad en al naar gelo.ng je interesse had deed. je mee aan de aktiviteiten. Jan Warnaar voerde d.e administratie van die Dageraadsbe- weging. Hij organiseerde, samen met o.nderen, ó.ie kunst- en filmochtenden. Ze lieten daar films zien die in die tijd de moeite waard, waren om te zien. We hebben "Frühlings erwachen" gezien, dat was een duitse film die ging over de abortuskwestie. De film speeld.e zich af in een middenstandsmilieu vo.n een advokatenfamilie. Dat ging over een jonge vrouw die verloofd was met een meester in de rechten. Die verloofde was anti- abortus en die had. verschillende mensen veroordeeld omdat ze abortus lieten plegen of die dat deden. Ze woonden in een huis met een conciërge. En d.ie conciërge ho.d een de¬ biele zoon. En dat meisje ho.d examen gedaan en d.ie kreeg van hao.r verloofde een fruitmand met een fles wijn erin. En wo.t gebeurt er, d.ie d.ebiele jongen brengt d,ie fruitmand naar boven. Dat meisje is er niet en die jongen gaat in d.ie mand staan snuffelen en d.ie vindt die fles en die drinkt d.ie fles wijn leeg. Dat meisje komt thuis en die wordt verkro.cht door die debiel. En nou komt natuurlijk het kardinale punt: wat moet er gaan gebeuren, want het blijkt dat ze zwanger is. Moet do.t kind. ge¬ boren worden of moet er abortus gepleegd worden? Dus dat was voor die tijd een ont¬ zettend progressieve film. En dan komt die kerel ook tot het inzicht do.t hij eigen¬ lijk niet het recht heeft om als advokao.t in te grijpen in die dingen. Het ging om mensen die vaak heel erg arm waren, die wanhopig wonen over het feit dat er wéér een kind geboren moest worden. Die stapten don naar zo'n juffrouw toe, d.ie met alle el¬ lende vandien, zo'n kind wegmaakte. Daan gingen ook vaak vrouwen aan dood. Dat werd met breino.alden enzo gedaan. Do.t soort films werden daar gedraaid.

Werden er ook russiese films gedraaid, zoals de pantserkruiser Potemkin?

Niet in de Do.geraad., Daar waren ze niet bij geïnteresseerd, do.t was hun stroming niet.

De Dageraad, kwam met propaganda voor geboortebeperking. Er kwamen sprekers van de Neo-Mu.lthusiaanse Bond en er werd ook gestimuleerd, om naar die Bond toe te gaan en informatie te vro.gen over voorbehoedsmiddelen. Dat is allemaal werk van d.e Dageraad

■

geweest, dat is heel positief geweest .

Wat hielden die kunstochtenden precies in?

Dat wolven voordrachten. Willem van de Capelle kwam er regelmatig. Dan kwam hij met stukken van Heijermans, er werden ook toneel- en dansvoorstellingen gegeven hv. van Ibsen bv. n Peer Gynt". Dan kwam hij deklomeren en dan was er een dansgroepje van E- leonora Duvan. Die dansten op die muziek van Peer Gynt. Er werd ook bij gezongen. Voor mensen die weinig met kuituur gekonfronteerd werden was het natuurlijk prachtig. De zalen waren ook altijd uitverkocht. Het zat altijd hartstikke vol. Willem van Iepen- dao.l hing ook o.ltijd wel in die boel rond, maor hij was niet altijd echt in de Dage¬ raad aanwezig. Hij is echt een randfiguur geweest. Eentje die zo'n beetje op z'n ei¬ gen akkertje scharrelde. Die Jan Wo.rno.or stond altijd, met een boekenstand op die och¬ tenden. Daar werd anti-militaristiese literatuur verkocht en ook de boeken van de Bi¬ bliotheek voor Ontwikkeling en Ontspanning. De B00, de Rode Bibliotheek, gaf ontzet-

VRIJDENKERS 1

isgsa m SBss ^ssswmsssmsmssssMBSSsi m mmm s massmsmma wsmm&wasemwsmasmmsm

I Een affiesje voor een zondagochtendbijeenkomst van de Dageraad.

tend goeie literatuur uit. Van alle mogelijke schrijvers, van russiese schrijvers, vo.n Tolstoi enz. Van Nietzsche en Max Stirner en van franse schrijvers. Dat was goed vertaald en vrij goedkoop, die boeken waren meen ik maar tv)ee kwartjes. Dat was om de mensen in de gelegenheid te stellen om die boeken ook te kopen. Jan Warnaar is be¬ gonnen met die boekenstand na die grote havenstaking in 1920. Die heeft heel erg lang geduurd. Hij, Frits van Krieken en nog een paar o.nderen hadden die staking op poten gezet. Zij zijn toen ontslo.gen en konden nooit meer aan het werk komen. Die werden op de zwarte lijst gezet. En toen heeft hij, omdat hij o.l in de Do.geraad aktief was, die boekenbeweging opgezet. En daar stond hij ook altijd mee op de markt. Hij had een stand op de Goudsesingel en daar kwamen zaterd.ags d.e mensen naar toe om een beetje te

16 S

politieken en te kijken wat voor nieuwe literatuur er was, De krant werd do.ar ver¬ kocht ) de Vrijdenker en de Vrije Socialist van Gerard Rijnders. Dat was zo toen ik 19, 20 jaar was. Ik heb heel lang in die vrijdenkersbeweging gezeten. Ik ging als kind al mee met mijn vader. Ik moet Domelai Nieuwenhuis nog een keer gehoord hebben.

Ik was 7, 8 jaar dat ik al met 'm mee ging op zondagmorgen, netjes aangekleed. Ja, ik was z 'n eerste en oudste ó.ochter, hij had. er mao.r twee, en daar moest natuurlijk mee gepronkt worden. Ik heb er alleen maar voordeel van gehad, later. Je bent het niet overal mee eens, maar d.e sfeer is zo belangrijk. En muziek komt altijd over natuur¬ lijk. Mijn vader was ook een opera-fan en die ito.liao.nse opera's heb ik allemaal ge¬ zien. Dan zaten we in de engelenbak.

Zat u ook in een kindergroep van de Dageraad?

Nee, die hadd.en ze niet. Ik heb er ook prakties nooit kinderen gezien toen ik zelf daar rondscharrelde. Dat hebben ze ook nooit gehad. Wel mensen die in die anti-mili- taristiese beweging aktief waren en dan wel voor hun kind.eren de zaak klo.ard.en. Ik heb een vrouw gekend die had twee zoons en die waren dan op de leeftijd d.a.t ze de dienst in moesten. Toen heeft zij geweigerd. Zij zei: "Dat gebeurt niet, dat maak ik wel uit of die jongens de dienst in gaan of niet". Wij noemden haar het dienstweige- rao.rsvrouwtje, dat is een heel aktief wijfie geweest. En als ze dan bij haar aan de deur kwamen, dan liet ze ze ook niet binnen. Toen de jongens er later voor de wet niet meer onderuit konden komen omdat ze wettelijk volwassen warén, toen zijn ze toch opgepakt. Maar in principe heeft zij geweigerd.. Ze zei: "De kinderen zijn van mij, ik heb ze op de wereld gezet en ik ben er verantwoordelijk voor en ik wens ze niet als kanonnenvlees o.f te staan". Maar dat d.ienstweigeren kwam niet veel voor in Rotterdam. De mensen ho.dden niet zo’n sympatie voor dienstweigeraars toen. Mijn zwager weigerde ook dienst en als z 'n buren hem tegenkwamen op stro.o.t dan spuwden ze voor 'm op de grond. Met het uitbreken van de oorlog, toen we hier natuurlijk d.e gevolgen zagen vo.n het vreselijke bombardement in Rotterdam, toen zijn ze wel naar hem toegekomen en hebben ze erkend, dat ze toch wel respekt voor hem hadden. Die anti-militaristiese be¬ weging was ook niet zo groot. We hadd.en wel akties, mao.r dat was o.Vtijd. mo.ar een handje vol mensen. We gingen bv. op de fiets en dan hadden we wat van die spandoekjes bij ons: "Geen man, geen cent voor het militarisme". Mao.r dan had. je wel in een tijd vo.n een zucht één of and.ere o.gent naast je dat je d.at ding niet mee mocht nemen zo. Daar hadden we wel geduvel mee natuurlijk.

ft

GEEN MAN GEEN CENT CEEN HAMEDSIAG VOOQ MET MILITAIBI5ME

LIEVEt? ALS 0P5TAN- DIGEN DEN OOftLOG VEDMINDECD DAN HEM ALS MILITAIRE SLAVEN GEVQESD!

VQ'JHEID VOOÖ DE DiENSTWElGEDAAQS!

Ik ken nog een leuk verhaal over de dienstweigerperiode van mijn zwager Wim Motz. Rij was steeds op de vlucht. Ze hadden geen kinderen en ze woonden in de Johan Idastraat, En de politie zat achter hem aan om hem op te pakken. Op een avond bleef een vriend van hen, Ab Huisstede, daar slapen. Die zei: "Wim, ik blijf hier want ik heb zo'n idee dat er vannacht wel wat gebeurt". "Nou ja" zegt tie, "dat is goed" en hij bleef daar slapen. Er werd 's morgens heel vroeg gebeld, om een uur of zeven. Die vriend die stapt zijn bed uit en gaat in zijn onderbroek naar de deur en doet de deur open. "Ben ik hier bij Motz?" "Ja". "Nou wil u maar meekomen". "Ja, dat is ook wat, moet ik zó mee?" Dat waren twee van die gabbers van d.e politie. Hij trekt z 'n broek aan. Wim was inmiddels even weggedoken. Co, m'n schoonzus, liep daar en vroeg: "Wat is er aan de hand?". "Ja, er staat politie buiten en die willen de gang in en ik moet mee naar

169 B

het politieburo". Hij komt daar op het politieburo. "Zo meneer Mots, u bent al een tijdje voortvluchtig". Hij zegt: "Meneer Mots? Ik hen Mots niet". U bent Mots niet?" "Nee". "Maar we vroegen toch..." "Ja, u was wel bij Mots, maar ik ben Mots niet".

"Was Motz dan niet thuis?". "Nee, Mots is niet thuis". "Wat deed u daoa> dan?" Hij zegt: "Slapen", Nou, daar stonden ze dan met hun goeie gedrag. Hij moest zich na¬ tuurlijk legitimeren d.o.t hij Ab Huisstede was en niet Wim Motz. Dat was natuurlijk een reuze stunt. Nou, hij terug. "Nou Wim, je kan wel verwo.chten dat ze vandaag of morgen ineens weer op de stoep staan". We hadden nog een vriend, Piet Eneno.om, die kwam daar ook. Piet zegt: "Ik blijf wel slapen". Piet heeft daa.r twee nachten gesla¬ pen. Op een ochtend komt de vuilnisman en Piet pakt met z 'n verwarde kop de vuilnis¬ bak op. Die moest buiten gezet worden. Hij zei: "Dat doe ik wel even, blijf jij maar

binnen" tegen m'n zwager. Dus Piet gaat met die vuilnisbak naar buiten toe en wie staan daar op die stoep: <die twee zelfde agenten. "U bent Motz hè? Komt u maar mee." "Mag ik me effe aankleden" zegt tie. En die agenten, Wat slimmer als de vorige keer, gingen er achteraan. Co liep nog in hao,r no,chtjapon, want het wo.s nog hartstikke vroeg. Piet trekt z 'n broek en z 'n jas ao.n en gaa.t mee na.ar het Haagseveer. En hij kwam op het Haagseveer: "Nou Motz, het is nu wat beter gego.o.n d.an de vorige keer".

Hij zegt: "Ik ben Motz niet". Zegt d.ie vent: "Bent u Motz niet?". "Nee" zegt die, ik

ben Van Enenaam. "Kunt u zich legitimeren?" Dat kon hij natuurlijk. Toen zegt die vent met een huilerige stem: "Dit heb ik nou nog nooit meegemaakt, zo onheus ben ik nog nooit behandeld.”. Maar binnen de kortst mogelijke tijd hebben ze hem toen bij het stempelburo gepakt. Dao.r kon hij niet onderuit. Hij probeerde wel altijd zo snel mo¬ gelijk z 'n snor te drukken, maar toen ze een paar keer zo 'n joker geho.ald. ho.dden zijn ze natuurlijk fel gaan opletten. Ze hebben hem toen naar de Koepel in Breda gebracht, een milito.ire gevangenis. Daar is hij toen oruniddelijk in hongerstaking gegaan. Do.t heeft bij elkao.r 22 dagen geduurd.. Het is wel een doordouwer geweest. Tijdens z 'n hongerstaking hebben cipiers ook kannen met melk in z'n cel gezet, maar die schopte hij gelijk om. Hij dronk alleen maar water. No. 22 dagen moesten ze hem vrijlaten. Hij was heel erg verzwakt, maar die cipiers wilden hem een wenteltrap af laten lopen.

Maar een vriend van hem zei: "Wacht maar Wim, ik kom je wel ho.len". Ze hadden hem ge¬ woon dood willen laten vo.llen.

Er is ook een ondersteuningsaktie gevoerd voor zijn vrouw. Dat was allemo.o.l vo.nuit die anti-militaristiese vereniging. Er werd ook altijd met bonnen gewerkt voor dege¬ nen die d.ienstweigerden zodat hun familie niet brodeloos werd. Er kwam toch wel vrij veel geld binnen dan. Ik verkocht zelf ook die bonnen. Je ha.d maar een beperkte in- teressegroep. Je hoefde nergens te komen met die bonnen. De mensen die wezen dat af. Ten eerste waren de mensen veelste arm en ten tweede waren de mensen niet geïnteres¬ seerd. bij die politieke toestanden, dus je kwam altijd op dezelfde adressen terecht.

Ruime bijverdienste

door Boekeolpörtage

Degens» die reeds als colpor¬ teur voor anti-militarlatische, anarchistische of socialistische organisaties zijn werkzaam ge¬ weest, genieten de voorkeur. Brieven aan de Adm. v. d. Blad

De man kwartje

kost de nieuwe kruiser aan de burgerij. Pas die het kwartje weigert — NU —,

doet niet mee.

Advertenties uit "Bevri jding 1 ' juli 1933.

DE WAPENS NEDER

Maandorgaan van de Intern. Antl-MIlitaristlsche Vereeniging (I.A.M.V.) Sectie Nederland

Redaciie-Adres: Laurierstraat 127, Den Haag Adm.-Adres: Paviijoensgracht 68-70, Den Haag Abonnementsprijs, speciaal Kerst¬ nummer inbegrepen f 0.85 p. jaar

DIENSTWEIGERAARS

In de Bijzondere Strafgevangenis in Den Haag zitten opgealotent Rinse v. d. Jagt; Chris v, d. Spoor; Toon v, d. Duyne; Piet v. d. Zee; Willem v. d. Sluis; Piet Kossen; H. Siepet; Henk de Boer, Kees Kracht; Jan Rol; Jaap Sterk; Thijs Toerreppel; Thijs Vlam; NicoWiese; Wobbe Witvoet; Piet Tippersma; R. Wieringa; W. van Buiten; Jan Baron; Eeuwe Duursma; Maarten Akkermens; Harm Breider; W. Bornelissen; R, Luurtsema; Cor Swart; Tïebo Popkes; Hendrik Pomp; S. Smit; Dirk de Korte.

Veranderingen en nieuwe adressen gelieve men vóór den Maten van elke maand op te geven aan Ti. Joustra. Middenstraat 50. Den Helder.

Ik heb ook de onthulling van het Dornela Nieuwenhuis-monument meegemaakt. Op een gege¬ ven moment is er een monument onthuld ter no.gedachtenis aan Domela Nieuwenhuis. Do.t heeft een massa mensen op de been gebracht, dat houd je niet voor mogeligk. Daar

kwamen allerlei stromingen van de politiek op af. Iedereen wist wel wat voor figuur Domela Nieuwenhuis geweest was, voor- en tegenstanders. Ik was toen een gaar of twin¬ tig, We zijn toen op de fiets naar Amsterdam gego.an. We deden toen alles op Ó.e fiets. Dan kampeerden we ergens of we sliepen rustig op straat. We hadden afgesproken met een groepje van een man of o.cht, negen, dat we er naar toe zouden gao.n. We hadden ook allerlei materiaal bij ons om uit te zetten. En die anarchisten hadden dan die zwarte vlaggen hè en dat mocht niet. Je mocht wel allerlei vlaggen meedro.gen maar niet die anarchistenvlag. Er is toen pittig gevochten hoor. Toen dat monument onthuld, was, kreeg je een hele grote demonstratie. En die amsterdammers, die jongens van de Hooi- boot en die rotterdammers die liepen natuurlijk in die groep van de anarchisten, van die Alarmisten en die ontplooiden daar die zwarte vlaggen. En daar zat meteen de po¬ litie achteraan. Die vlaggen moesten ingerold worden, maar dat deden d.ie jongens na¬ tuurlijk niet. Dat lukte niet. Ik zie het ze nog doen, dat waren zulke dikke stokken en dao.r liepen ze mee naar een lanto.renpaal met z 'n twee en dan krakten ze 'm in tweeën en daar begonnen ze ook mee te meppen. Ik heb er nog onder een paard gezeten toen. Daar hebben ze me ond.eruit moeten halen. Je werd zo onder d.e voet gelopen. Die massa mensen raakte in paniek want de politie begon te rammelen en de boel uit mekaar te jagen. Op een gegeven moment viel ik, ik struikelde. Ik ben er nog goed vanaf ge¬ komen. Wij vluchtten toen de Jordo.an in, daar zaten toen voor een groot ged.eelte Jo- derunensen. Maar dao.r kon je ook van op je donder krijgen want die waren zo oranje¬ gezind als wat. De politie kon daar niet inkomen in d.ie smo.lle stegen. Die pao.rden konden er wel in, maar die konden dan niet hard meer lopen. Maar die motorfietsen waar ze ons mee achterna zaten die konden er niet in. Ma.ar die bewoners d.ie joegen ons d.ie stegen weer uit. Dat was een hele rel toen.

Die jongens van de Hooiboot waren echte knokkers. Ze zaten op zo'n woonark, die in één van die amsterdamse grachten lag. De Hooiboot noemden we die schuit. Het was ei¬ genlijk net zoiets als die zolder van ons in de Wildezeesteeg. Er zaten jongens zoals Siem Korper, die ook nog in de Spaanse Burgeroorlog heeft meegevochten, Joop Richter en Nico Raket. Nico Raket speelde bij ons ook weleens viool. Hij kon ook prachtige verha.len vertellen.

Ik zat toen bij de Alarmisten. Ik ben daar als volgt bijgekomen. Op de Botersloot

Se JAARGANG

No. 6

10 CENT

Redactie:

A. L. CONSTANDSE Klimopstraat 172 - Den Haag

ICUNSTNUfüiSEft

1923

Administratie:

H. C HUBER

Zestienhovenstr. 9a Rotterdam

kwamen we altijd in een geheelonthouderscafé. Daar dronk je chocolademelk. Daar kwa¬ men al die groepen hè, vo.n de kommunistiese beweging en aanverwante groepen en ook van de geheelonthouders zelf. Dao.r zaten ook vergaderzaaltjes, er werd ook vergaderd.. Toen wij werkten en geld verdienden waren we daar welkom, maar op een gegeven moment werd er geen geld meer verteerd, want iedereen werd werkeloos. En toen werden er aan¬ merkingen gemaakt dat we een te grote bek hadden. Er werd dan gezegd: "Jullie trappen hier altijd herrie en de mensen blijven weg". En toen hebben we in de Wildezeesteeg een zolder gehuurd. Die Wildezeesteeg was een hele smalle steeg aan de Goudsesingel. Daar woonde een vriend Van ons, dat was een meubelbeeldhouwer en d.ie had daar een heel groot atelier waar hij werkte en die kon de huur niet meer betalen. Met een vriend samen had hij een ander zoldertje gehuurd en toen zei hij: "Als jullie er wat voor voelen dan kunnen jullie hier wel komen zitten". En toen heeft mijn man die zolder gehuurd voor vier gulden in de week. Dat hebben we toen helemaal uitgebroken, dat werd een grote zaal en daar zijn we toen heen getrokken en daar kon iedereen te-

171

vecht. Als iemand thuis tromnelo.nt had kon hij daav blijven slapen. En ev werd kof¬ fie en thee gezet en voor een paav centen kon je koffie en thee dvinken zo 's mor¬ gens. Het zat altijd stikvol met werkelozen in die crisisperiode. Daar werden toen ook vergaderingen gehouden. Er was zo 'n beetje een vaste groep van honderd mensen die er regelmatig kwam.

We noemden ons Alarmisten. Die naom werd. al eerd.er gebruikt in d.e jaren twintig. We gebruikten die naam om ons te onderscheiden van die Dageraadsbeweging, want die von¬ den we te officieel toen. Dat vond ik zelf niet. Ik vond. die Dageraadsbeweging altijd zelf heel positief.

Iedereen die daar kwam die droeg bij aan de huur. Iedereen gaf een paar centen totdat die vier guld.en bij mekaar waren. Dat heeft tot aan de oorlog toe zo gefunktioneerd. We zo.ten daar altijd gezellig bij elkaar, te politieken en te vergaderen. We hielden ook verkiezingsstunts. Vandaar uit werd er gekolkt. We hebben een keer met de verkie¬ zingen een stunt uitgehaald met een doodskist. Toen hebben we daar een hele houten kist in elkaar getimmerd, echt een doodskist, en die hebben we volgegooid met hele zware stenen en dichtgetimmerd. En mijn vriendin en ik hebben toen van bloemkoolbla-

Gebed van het Kamerlid

Onze Vader gezag, die in de stembus zijt.

Geheiligd worden Uw 5000 gulden,

Dat Uw zegeningen komen.

En de arbeiders mij kiezen.

Zowel om me vet te mesten.

Als om me fijn te doen reizen Geef ons heden ons baantje weer En vergeef ons onze revolutionaire zonden Omdat vve onze kiezers toch altijd verraden en bedrogen hebben.

En leidt ons niet in de verzoeking der opstandigheid tegen U, o heilige Staat,

En verlos ons door Uw gevangenissen,

Van de boze anarchist, die niet stemmen wil Amen.

Patroon tot arbeider: Ziehier het stembiljet om jouw belangen te verdedigen - en het geweer, om mijn belangen te verdedigen...

deren een soort krans gemaakt en op die kist hebben ze leuzen gezet zoals: "Het parle¬ ment is de dood vo.n het socialisme" en al dat soort dingen. We waren anti-parlemen- tair. Bovenop de kist hadden we een doodskop geschilderd en erbij gezet: levensge- vao.rlijk, explosief materiaal! Op een zondagmorgen heel vroeg hebben we een handwagen gehuurd. Toen hadden we ook een paar van die marktschragen. Het moest natuurlijk al¬ lemaal razendsnel gebeuren. We hebben die kist naar beneden gesjouwd. Dat heeft ook nogal wat hoofdbrekens gekost, want we zo.ten daar op die zolder. We moesten het ook voorzichtig doen wo.nt de politie kwam daar vrij regelmatig kijken wat we daar uit¬ spookten. We hadden die kist op die kar en die ho.dden we afgedekt en dat was hollen,

hollen, hollen. We zaten niet zover vande Coolsingel af. We moesten de Goudsesingel

af en dan door die straatjes en dan zat je in een mum van tijd op de Coolsingel. De

jongens hadden zich allemaal keurig netjes o.o.ngekleed., pakken aan en hoed op dat ze

niet in de gaten zouden lopen. Die kist zou heel snel op die schragen gezet worden en één van ons zou er dan als de donder met die kar vandoor gaan. Dat is toen prachtig mooi gelukt. Wij zijn er toen omheen gaan staan, net of we nergens vanaf wisten:"goh, Wat is dat nou weer voor ding". Nou in een tijd van een zucht was het zwart van de mensen daar. Het was inmiddels een uur of half tien. Toen werd d.e politie gealo.r-

172

rneerd. Niemand dorst aan die kist te komen no.tuurlijk. Op een gegeven moment kwamen er twee militairen aan en die werden erbij geroepen en d.ie moesten die kist naar het stadhuis brengen. Die kerels hadden er zelf geen zin in. Hoe dat in het stadhuis ver¬ der afgelopen is dat weten we niet wo.nt wij mochten er niet in natuurlijk. Heel de massa mensen ging achter die politie te paard en die kerels die die kist liepen te sjouwen aan. En toen weró.en we weggeslagen allemaal. Er heeft niks in de krant ge¬ staan, dat hebben ze doodgezwegen. Maar wij hadden er wel plezier in. De bedoeling was gelukt. Dat wo.s don in die verkiezingstijden dat we dat d.eden.

We hebben ook nog eens een keer een heel groot bord gemaakt. Dat was in de periode van die Colijnregering. Colijn had toen die bom gegooid, op de Zeven Provinciën.

Een broer van mij heeft dat geschilderd. Dat was de kop van Colijn en dan zie je zo die handen van 'm met van die lange puntnagels waar het bloed vanaf droop en dan stond er: "Wat de uitslag ook zal zijn, het is, het blijft toch altijd en dan hadden ze een H en dan Co en dan een lijn er o.chter". Dat was een soort rebus, zodat ze ons niet konden beschuldigen van belediging. Die kar was prachtig. Die hebben we door de stad. gereden. Toen zijn we bij het land van Hoboken, waar altijd gevoetbald, werd, ge¬ pakt. Toen werden we tegen het hek aangedrukt met de motorfietsen. Eén van ons liep foto 's te maken van die hele boel en daar gingen ze toen achteraan en die reden ze bijna plat tegen een hek aan. Toen hadden ze ze te pakken en toen werden ze gedwongen om die kar te rijden, maar dat deden ze niet. Ze zeiden: "Doe het zelf maar". Toen gingen ze met die kar no.ar het politieburo aan de Ruilstraat in het westen geloof ik. Wij liepen aan de overkant. Hij zei: "Ik arresteer jullie" en wij zeiden: "Dat moet je dan maar eens zien te doen, wij zijn met z 'n tienen en jij bent alleen, dus we gaan echt wel vrijwillig mee". We hebben toen foto's gemaakt, want toen liep d.ie a- gent achter die kar. Nou die waren prachtig. We konden toen geen mooiere reklome heb¬ ben.

Die akties voeren dat was het enige wat we konden doen, want geld voor een krantje was er niet. Er was wel "De Vrije Socialist" en er werd.en brochures geschreven. Eén van ons heeft toen nog eens drie maanden in de gevangenis gezeten. Er was toen een brochure en die heette: "God, Nederland en Ora.nje - Uitbuiting, Moord en wat franje". Die werden verkocht, maar dat was een verboden brochure, dat ging over het konings¬ huis en die was geloof ik door Constandse geschreven. En daar werd.en ze mee gepakt bij de stempelburo's. Een van ons had al gezegd: "Joh, do.t moet je niet doen want er lopen daar stillen". Lui die je niet herkende als agenten, wij kend.en die gasten meestal wel, maar ja er kwamen toch steeds anderen voor in d.e plaats. En één van ons is toen inderdaad gepakt en die heeft drie maanden vastgezeten voor het verspreiden van verboden literatuur en majesteitsschennis. Dat was Kees Odekerk.

We liepen zelf ook allemaal aan de steun, tenminste degenen van ons die getrouwd, wa¬ ren. Wat we ook deden was valse fietsplao.tjes molken. Dat was drie gulden en do.t kon¬ den we niet betalen dus maakten we ze zelf.

Die zolder was heel bekend in de stad. Daar kwam ook af en toe ’s avonds de politie naar boven om te kijken wat we uitvraten. We maakten ook plezier. We hielden er oude¬ jaarsavonden en d.an kwamen er vo.n heinde en ver, ook uit Amsterdom, al onze vriend.en en kennissen. We waren dan met een man of 60, 70. Er werden oliebollen gebakken, de één kon voordragen, de ander speelde gito.o.r en er werd gezongen. Er was veel vrolijk¬ heid bij, ondanks de toestanden waar we in zaten.

Er kwamen ook wel sprekers in dat zaaltje. Jo de Haas, Anton Constandse kwam er wel- eens, Arie Veldman was een figuur d.ie ook altijd wel aktief was. Verder organiseerden we dat onderelkaar, dan koos je een onderwerp en dan ging je daar over diskussiëren.

We waren atheïsties en anti-parlementair. Er kwamen mensen van alle leeftijden , d.e meesten waren werkeloos. De meesten waren mannen, vrouwen zaten ër nief zoveel.

Een stuk of 4, 6, jonge meiden zoals ik. Ze vonden ons wel rare meiden. Je leefde op een manier die niet geaccepteerd werd. Niet dat we nou maar raak leefden, maar wij hingen altijd tussen d.e jongens in. Dat was op zich al iets heel onbehoorlijks do.t je dat deed.

Tot m 'n twintigste jaar heb ik bij mijn moeder het huishouden gedaan. Daarna ben ik zo hier en daar, te hooi en te gras aan het werk gegaan. Ik ben dienstbode geweest en ik heb op een fabriek gewerkt. Ik heb niks geleerd, ik had alleen maar lagere school. Het enige wat je leerde was een beetje rekenen, lezen en schrijven. Het had niet zo¬ veel om het lijf. Het was ook nog niet verplicht, je kon gewoon wegblijven. Als kin¬ deren zo 10, 11 jaar waren dan probeerden de ouders of die kinderen ook niet wat kon¬ den verdienen. Bij ons thuis was dat niet nodig omdat m'n vader behoorlijk werk had. Mijn moeder heeft ook met vier werkeloze jongens in huis gezeten.

Ik heb ook nog als winkelmeisje bij Jamin op de Goudseweg gewerkt Ik had ta *n geld

nodig. Eerst heb ik er alleen in de weekends gewerkt. Ik verdiende 5 gulden, da f.rva

gaf ik f 2 50 aan m'n moeder. Later heb ik er hele weken gewerkt. Toen verdiende

een tientje waarvan de helft naar m’n moeder ging als kostgeld. Op een gegeven mo

ment ben ik uit huis gegaan en heb ik voor 3 gulden een zolder gehuurd ui de Roovalk-

straat. Die winkel van Jamin aan de Goudseweg was een levens,middelenzaak, *

die supermarkten heb. Ze hadden een groenteafdeling, een

afdeling enz. Ik stond met mijn vriendin Greet op de chocolaatgesafde g.

werd er gestolen als de raven. De chef verkocht stiekum voorraden uit het JWPW >

dat kwam niet eens in de winkel. En wend volop geld uvt de kassa ge;

niet te kontroleren, want we werkten toen nog niet me as - • , • ^ £a-

m eisie ontslagen omdat ze een briefje van 25 uit de la had gepakt. Ze moest zich ia

ten visiteren en toen kwam dat briefje uit haar schoen. Ook kwamen & *J>aak f™* 1 ™

den van het personeel proletaries winkelen. Die stopten dan hun tassen vol. Op de

OPRUIEND

MANIFEST A AN ALLE ARBEIDERS Crisis? Onzin, leugen en verraad!

CM.;,«.tod (profe. *1 v~< f ““ 3“'

D« werkelijkheid is. dat tt alle kveniudddelea «A vtrbrwbaitwe-ca too'.eel Ja voorrei is, g<brêi i-stoeft Je lijden.

Crisis?

ZAu Ut kapitalisme Is b ü zïc*. En -fee isod^ktede* üacht red

e vftttH*

t bet kspitaJU=e IS M • EOeiigM*aeo “

j al te wentelen -e? de roggen det ar beiers-

Crisis? t ,

^ \oof * «Midte « c«« en* i« «aia“S r ^

eeschkdenis voorgenomen. <Jst er zooveel prodcctea voor het gebndk gereed Lag aJ Ba t'j crisis. a’s er vaa eH« genoeg, ü.?

.-hï-

de bóaroeolile dea weg. toe Let roet. Zg immer» Lebben Lêtstel «*>±3-

Het kspteüsse Ü bloJecd. waaneer et een tekort U..Paxt# en^l^^LrliLse

Zij aüe par^teerea-óp de ereoede ea d!«de van een groot deel der arbeidersklas.

• Gecea de machteloosheid vaa alle pareen ea vakorganisaties.

Gaden het groote gevaar en onnut vaa.rUÜaj. e-d.;

Gezien bet toekccaög bankroet van. tet kapitale;

Gezien tet rteedi groeier wordende aantal werUcotcnj

Arbeiders, kiassegenpoten weest paraat

V/d-ert om als orsaolsatie^aaf datgene te doen, wat tegen Uw gedachten ! =^ ckt *

V/SgeÏTon ^ Ser ek koelie» ^ de wexkvctscl^geu te worden gezoen,

teSïïiSiS: ssr-f r f *

zsfzs ssssHiHISr “ ****

Arnbeshmi en CriiA-Co—wsar pareen ea organismes zoo graeg mee Kterceo.

Id oazta vza UzeSvt, Uw vrouwen eb klederen;

Bestormt de magazijnen en neemtwatgj itolOdlflnebt

V/iJ AWm de e^a»»taa » wMtev d« heliast. dop, 1,1 NEMEN n.

prc-iicde ea de productie-oildeleo.

teix ïSSSS

V, as »~ de.

geoiiie en ean de verwar ketting ven de _

proletarisch economische revolutie.

A* Alsnsis&nt

Uitgave t Xagdelijk Verbood ;va4 AlirmgrMpen,

Voor de Ahrr=is£tat p. KOOINIA^ .* B^HAAN .

k RlCHTET’ ROE5T-

ALARM

MANIFEST.

Dt nadiiaes siean vrijwel stil. de arbeiders rijn op straat gesmeten en bebben gebrek aan «owat alles.

„ER IS CRISIS *, zegt men. (11 „„ t

Ja, en zoolang gij arbeiders niet Ingrijpt en Eet duldt, blijft bet „crisis , dat

^ Eeuwen lang bebben de werkers gezwoegd en geslaafd — hebben ze onibeerd — zijn railUoenen hnruser'jecgec dan dieren uitgebuit en fn ellende ondergegaan.

WAAROM? „ . J . ,

Om met ooreensetelijke krachtsinspanning en opoffering de middelen, om le¬ vensmiddelen voort te brengen en oader de menschieid te distribueeren. eerst’te scheppen en te vervolmaken; opdat de meiisch eens in staat zou zijn in vrije — dat is ongedwongen dus vreugdevolle arbeid voort (e brengen en tevens vrij en onge¬ dwongen z’n normale behoeften te bevredigen.

Maar nu bet prodnetie-apparaat is opgebouwd — nu magazijnen, enz- tot ber¬ stens zijn gevuld met levensmiddelen, kleeding. schoeisel, kortom met al dat wij behoeven, CU bevindt zkh dat alles in handen van enkelingen, die er geen zaad mee welen, d e in krankzinnige radeloosheid de productie saboteeren, millioecen arbeiders aan den honger prijsgeven, en bovendien groote partijen van het met arbeldersrweet en -b.oed verworvene verofetlgen. , , , ^

Zoo „beheereri' misdadigers bet gemeenschappelijk bezit der menschheid, zoo worden „bezitters'* tot schurken. ... ...

En b3 het volvoeren hunner schurkerijen worden de „bezitters trouw terzijde gestaan door een ander stel misdadigers, en gewoonte-oisdadigets en volslagen Idioten, imberiffen, met hoofden als gasbaffonnetjes waardoor ze „omhoog vallen met titels als miiüïtir, (dat .(«kt ü Vostóiik). offloeeie v„l£ 8 5n»-oord!8« 

der wetenschap, journalist, partijleider, vakvereeniglngïbestuurder, enz.

Ge weet nu wel wat „de crisis is. arbeiders, m

„Die crisis” waarover genoemden zoo „diepzinnig rcdeoeecen.

A!aar hoe komen we uit de crisis? ... ,

De gewoontemisdadigers ea lobedüen cos men het aanwijzer» der mldde.en „Opruiing", het volgen vaa dien aanwijzing „diefstal’’ ea mtn past In dit verband „straf toe, zoodoende nieuwe misdaad op oude stapelende.

Desniettemin, arbeiders, kameraden, roepen wij U toe;

NEEMT. NEEMT, en bevredigt Uw normale behoeften. Spoort Uw mede-arbelders aan te nemen wat hij persoonlijk behoeft. En spoort hen aan zooals wij U hiermede aansporen, dat wij het ‘geheele producrie-apparaat nemen, om bet in het belang der menschheid te kunnen explolteerea.

De machine staat vrijwel stil en wacht op z*n normaal gebruik.

De zolders bezwijken onder de voorraden.

Onteigening der bezitters, dat en dat alleen Is het einde van „de crisis en ons aller ellende 18 .

Voor de Alarmisten,

P. KOOIMAN.

Uitgave; Lapdelijk Verbond v. Alarm groepen.

Naar aanleiding van ons vorige manifest, werden diverse huiszoekingen verricht, terwN verder eenige onderteekenAars eg verspreiders werden gearresteerd.

Twee opruiende manifesten van de Alarm-groepen uit februari 1933.

kassa wend dan oen fiktief bedrag aangeslagen Zelfwas ik kvfmvoor oen Een vriend van mij heeft eens een keer z 'n zakken vol staan loden hier. H 13 taalde met een gulden en ik gaf hem drie kwart jes terug maar van de zenuwen ^9 ppy, npplstp hooa bedrog aan zodat er een kas-tekort was. Dat stelen, dat was van puie armoe Die zaak is er% den duur ook aan ten gronde gegaan. In het voorgaar verkoch¬ ten we ook altiid groene haring. Toen heeft ó.e chef nog eens een keer aan mij ge - vraaad of ik niet voor 5 gulden extra in zeeuwse of schevenmgse klederdracht die ha rZgfn wilde verkopen. Iklad er wel een leuk smoeltje voor vond hij. Maar ik zei te¬ gen hem: 'Ik doe niet mee aan die verkleedpartij. ^drielf vier

van Jamin, dat waren bepaald geen frisse jongens. Ik geloof dat dat cbie of vie broers waven Er zijn eens drie meisjes ontslagen omdat ze niet op de avances van aie heren in wilden gaai. M'n vriendin en nog een ander meisje zijn er huilend weggerend. ^Xtwash^elTg. Op m'n werk zat ik ook altijd over politiek te kletsen. Ik was

een echte dondersteen. M'n chef zei o.ltijd: "Kunnen jullie niet zingen? Altijd dat geouwehoer maar." Ze wilden me om die reden ook wel graag kwijt daar en op een keer hadden ze een aanleiding gevonden. Rond St .. Nicolaas verkochten we altijd, van die chocoladeschelpen met een verrassinkje erin, een blikken ringetje, een broche of een oorbelletje. En omdat er altijd wel een hoop kapotte schelpen overbleven, liep ieder¬ een met zo'n dingetje. Ik had zelf eens een keer zo'n ringetje om. Ik had er zelf eigenlijk geen eens erg in. Toen moest ik opeens bij de chef komen en die zei do.t ik me vergrepen had aan eigendommen van de zaak. Ik zei: "Wat heb ik dan wel gestolen?" Hij zei: "Laat je hand.en maar eens zien". En daar zat do.t ringetje aan natuurlijk. Ik zei: "Mom je bent gek, daar loopt iedereen mee. Je denkt toch niet do.t ik zo'n kitsch dingetje mooi vind." Ik eiste dat hij de politie erbij zou halen, maar dat durfde hij natuurlijk niet, want dan zou hij een modderfiguur slaan. Wel eiste hij van mij dat ik mijn verontschuldigingen aan hem zou aanbieden. Op die voorwaarde kon ik daar blijven werken, mo,ar do.t vertikte ik no.tuurlijk, ik had geen zin om voor hem in het stof te kruipen.

Ans Oonk met drie vrienden vlak voor hun fietstocht naar Frankrijk. De foto is geno¬ men in het park aan de Westzeedijk.

Ik heb met drie jongens een fietstocht gemaakt door Europa,, vier maanden lang. Ik was die meid die met al die knullen op stap was. Dat was zoiets raars voor die tijd. La¬ ter toen ik met m'n man getrouwd was en we al kinderen hadden, is dat eens ter sprake gekomen bij m'n schoonouders. In het begin wo.ren ze echt niet zo enthousiast over me. Later hebben we dat uitgepraat en ik zei: "Luister eens, je kan beter met drie jon¬

gens op stap gaan als met één, als het daarom gaat". Ze had het toen wel begrepen dat er verder niks gebeurd Was. Je ging gewoon op stap met elkaar, dat was de gewoonste zaak van de wereld, dat deed je o.ltijd. En in dit geval hebben we do.t vier maanden volgehouden. Eén van ons had wachtgeld vo.n de gemeente. Het was in de crisisperiode. Dat was 40 gulden per maand wat hij opgestuurd kreeg en daar leefden we vo.n met z 'n vieren. We hebben helemaal in Spanje gezeten. Ik was nog niet getrouwd, het was in 1933. Toen met die toestand, van Hitler zaten we net in Duitsland, daar hebben we tus¬ sen gezeten. Dat wo.s op de terugweg naar huis. We zijn hier vandaan door België naar de franse Pyreneeën en nao.r de spaanse grens gefietst. We wilden nao.r Spanje vanwege die anarchistiese beweging die je daar had. We wilden voorgoed weg. We wilden Spanje intrekken en do.n kijken wao.r we terecht zouden komen. Maar we moesten 100 peseta.'s per fiets aan invoerrechten beto.len en dat hadden we niet. We hebben toen nog drie dagen zonder geld gezeten en we leefden op kersen. Dat kan ik je ook niet aanraden. Via Zwitserland, en Duitsland zijn we toen weer teruggekomen. We hebben ook nog bij een hele rijke familie in Zwitserland gezeten. Do.t was een amerikaanse vrouw, die moet zo onvoorstelbaar rijk geweest zijn, dat realiseer je je gewoon niet. Do.t mens had. toen al vier auto's in de garage staan. Ze had twee dochtertjes, één van tien en

één van veertien. We hadden daar al een paar dagen rondgescharreld. We stonden op privé-terrein, maar dat wisten we niet. Op een gegeven moment kwam één van de jon¬ gens, Arie, met een hele grote mand. vol met groente op z'n kop. Hij was een man tegen gekomen en die vroeg "Waar komen jullie vandaan?". Toen had hij verteld dat we Hol¬ landers waren. Het bleek dat ze ons hadden kunnen zien staan vanuit een ontzettend grote villa en dat hadden ze wel interessant gevonden. Dus die kerel vroeg of we wat groente wildenhebben. Nou dat wilden we wel. Toen hebben ze ons ook nog uitgenodigd om te komen eten 's avonds. We werden in een grote zaal ontvangen met hele grote ronde tafel keurig netjes gedekt, met prachtig mooi bestek, kanten kleedjes en zo'n vent achter ons. Toen werden we daar bediend zeg. We konden met die lui mee reizen naar het Vierwoudstedenmeer. Die vrouw zei dat dat bijna niet te doen was op de fiets. Toen zei ze dat we met haar mee konden rijden, maar daar had ik geen zin in.

Ze wilde ook hebben dat ik in dat huis bleef slapen, maar daar had ik ook geen zin in. Die meisjes van haar waren een beetje Hollands aan het leren en nou vond ze het leuk als wij een beetje met die kinderen zouden praten. Toen bleek dat wij helemaal geen puf hadden om in dat huis te logeren, hebben ze ons netjes aan de kant gescho¬ ven. We konden werk krijgen in de tuin. Dat mens had een lap grond, dat houd je niet voor mogelijk. De jongens hebben daar die tuin lopen opknappen en daar kregen we wat geld voor. Maar we hadden er eigenlijk geen zin in, Want daarvoor waren we niet weg¬ gegaan. Zo’n volkstuintje hadden we overal no.tuurlijk. Als we 's avonds ergens de tent neerzetten dan zeiden we; "We gaan eens kijken waar ons volkstuintje ligt".

We mochten in de keuken eten, maar die keukenmeid had er de pest in dat ze voor vier vo.n die hongerlijders meer moest koken. We waren echt niet welkom.Er zat daar een stoot personeel aan tafel, ik geloof wel een man of 13, 14. Alleen voor die ene vrouw met die twee kinderen. Nee, toen zijn we maar verder getrokken. Toen zijn we door Duitsland getrokken net op het moment dat Hitler daar begon. Dat was ene grote bruine rottroep. Alles liep er al in uniform, van zó klein af. Als je dat zag, dan wist je dat er niet aan te ontkomen was, want vanaf de kleuterschool werden ze gedrild. Dat is zo'n geraffineerd systeem geweest. Wij hebben er zelf geen last van gehad. We moesten ons natuurlijk wel gedekt houden, want anders kon je een pak slaag krijgen. Maar die rotzakken riepen tegen ons "Heil ". en dan zeiden wij "Ja, de ziekte van lVeil". En dat verstonden ze natuurlijk niet. Het zat er niet fris hè. We zijn er wel snel doorheen getrokken. We hadden geen puf op ons donder te krijgen daar. Het was één grote militaire troep, vooral in de grote sted.en.

Voordat we aan die fietstocht begonnen zijn we eerst nog naar de Pinkstermobilisatie geweest. En daar vandaan zijn we vertrokken. Dat is een mo.chtig mooie tocht geweest. We hebben ook nogeens twee gevluchte Catalaanse ano.rchisten gehad op die zolder. Dat was voor 1936, Spanje was toen al een republiek, maar het fascisme dat kwam al op. We hadden kontakten met die spaanse a.no.rchisten en via, via waren ze bij ons terecht ge¬ komen. Op die Pinkstermobilisaties kwamen ook mensen van allerlei nationaliteiten bv. duitsers. Die Pinkstermobilisaties waren omstreeks de Pinksteren omdol je dan een paar vrije dagen had. Dat Werd georganiseerd door die anarchistiese beweging. Dan kwamen ze uit het hele land daar naartoe. Dot was meestal in de buurt Van Amersfoort. Er werden lezingen gehouden, er werd van gedachten gewisseld en er werden kontakten gelegd. Constand.se is vandaar uit ook naar Spanje gegaan, naar die internationale kongressen die daar waren.

Op die Pinkstermobilisaties ontmoette je mensen uit het noorden van het lo.nd., uit Am¬ sterdam of uit de Achterhoek. Alles kwam daar naartoe. Het was één groot feest. We sliepen daar in hele grote tenten. Er waren er ook die een eigen tent bij zich had¬ den. Ik dacht dot ze twee hele grote legertenten huurden. Daar kon je ó.an met een man of 40 terecht . Daar lag stro in, dat was allemaal goed georganiseerd. Er werd ge¬ kookt, dat was corveedienst wat je had. Dat gebeurde allemaal onder elka.ar, dat ver¬ liep allemaal heel prettig, 's Avonds werd er meestal een feest georganiseerd, dan werd er muziek gemaakt, voorgedragen en gezongen.

Wat vonden die boeren uit de omgeving ervan?

Die boeren stonden er wel een beetje gek tegeno.o,n te kijken want we waren natuurlijk ook een apart slag mensen. Je moet je voorstellen: iedereen liep toen heel erg stijf gekleed en dan kwamen er opeens allemaal kerels in korte broeken, wat natuurlijk he¬ lemaal gek was, op sandalen. En wij liepen dan altijd in hele luchtige jurkjes ge¬ kleed. Je liep er desnoods half bloot in de zon te bakken. Je stond daar bij elkaar bij die wasbakken je blote gat te wassen en daar werd natuurlijk ook altijd, heel stiekum naar gekeken en geloerd, door die boeren. Maar we riepen ze er weleens bij 's avonds als het mooi weer Was. Dan zot je buiten en dan was het knots-gezellig en dat

was toen wel aantrekkelijk voor die lui. Van lieverlee kwamen ze toeh wel een beetje over die drempel heen. Ze hadden daar wel in d.e rond.te gestrooid dat we een stelletje terroristen waren. \ie waren anarchisten en godloochenaars en al dat soort kreten, dat werd zo 'n beetje van te voren door de kerk rondgestrooid. Verbieden konden ze het na¬ tuurlijk niet. Ze accepteerden ons en we gedroegen ons netjes, We hebben verder geen last gehad met knokploegen of de politie.

Rotterdamse anarchisten in Alkmaar terug van de Pinkstermobilisatie in Appelscha ca 1930.

Die Pinkstermobilisaties waren ook in Appelscha. Daar was een anarchistencentrum. In die buurt heeft Domela Nieuwenhuis ook zo gewerkt.

In dat geheelonthouderscafé van Stam de Jong kwam alles bij elkaar. Dat was daar heel gezellig, dao.r ontmoette je elkaar. Je zat daar met kommunisten en van alles en nog wat te diskussiëren en die kommunisten diskussieérden weer met groepen die zich had¬ den afgesplitst van de partij. Dat zat dan onder mekaar flink te hakketakken op el¬ kaar. Dan hoorde je weleens een kreet zo van: ' ; Als de revolutie dóórzet hang jij aan de groptète boom. Als je daar aan terugdënkt dan denk je: er komt niks van terecht. Op die Wildezeesteeg gingen ook wel gezinnen wonen. Mensen die met elkaar optrokken, die dan echt een stel waren, die konden daar wel wonen. Er liepen ook kinderen rond. op den duur. Maar als ze de kans kregen om in een normaal huis te kruipen, dan trok¬ ken ze wel weer weg. Het was meer een soort opvangcentrum, ook voor mensen die thuis herrie hadden. Mijn broer heeft er ook een tijdje gezeten, die kreeg ruzie met m'n vader. Nou, die kon daar gewoon lekker gaan pitten. Er was altijd wel een droge bo¬ terham ook.

We dronken geen alcohol. Niet dal we nou in de blauwe knoopbeweging zaten, maar dat deden we niet. Er werd wel gerookt, behoorlijk ook.

Ik heb mijn man Dolf inde Dageraad leren kennen, hij was anarchist. Ik kwam er al als meisje van een jaar of 10, 11. En op een gegeven moment werd ik dat aan het handje lopen bij m'n vader en moeder spuugzat. Zij hadden al een groep die daar altijd zo gezellig bij elkaar waren in de pauze. Daar zat mijn broer Koos ook bij. Op een ge¬ geven moment ben ik daar ook heel voorzichtig naartoe geschuifeld. Die groep is ge¬ woon bevriend gebleven met elkaar. We kwomen ook wel met die Warnaar in kontakt, maar die waren ouder als wij en dat trok dan weer niet zo.

JAM BÖR6E.R

Ik ben uit die Dageraad gegaan door die kursussen van Jan Borger. Ik was één van de eerste die daar kwam in de Oppert op die kursussen. Ik had toen een vriendin, Pim El- dering, dat was een dochter van die dominee Eldering, die zat in die christelijke an- tir?militaristiese groepering, de JVA, Jongeren I /redes Aktie. Daar zal ik mee op een turnclub en die zei op een gegeven moment tegen mij: "Ik ben gisteren op een bespre¬ king geweest met mijn vader en mijn broers van ene dominee, dol is zo'n gekke vent. Hij geeft kursussen in het Nut van het Algemeen aan de Oppert. Dat is wat voor jou, daar moet je eens naartoe gaan. " Ik zeg: "Ja hoor, maar wanneer is dat dan?" Dat was dlnsdagsavonds en donderdagsavonds, twee avonden in de week. Ze zegt: "Dan ga ik wel met je mee". Nou, ik ook daar naar toe en ik ben er nooit meer vandaan gebleven. Hij gaf daar kursussen kuituurgeschiedenis, dat ging over de griekse kuituur en dat liep uit in het evangelie. Nou ben ik als kind altijd stiekum no.ar zondagsschool gegaan, want dat mocht ik nooit. Die verhalen boeiden me zo, die vond ik zo mooi die daar ver-

i rr ■

teld werden. Dan ging ik altijd stiekum met m'n vriendinnetje mee. Mijn vader wilde dat niet hebben. Op Koninginnedag mochten we ook nooit naar buiten. We mochten de straat niet op, want er werd vroeger altijd- zó gefeest. Maar goed, ik ben op die kur- sus terecht gekomen. Dao.r werd do.t evangelie in de context van de griekse kuituur ge¬ plaatst. Dat evangelie heeft niets met geloof te maken, werkelijk niets. Van d.ie kant werd dat belicht, dat heb ik zo machtig mooi gevonden. Binnen de kortste keren ging ook één van mijn broers, mijn oudste broer, mee en die is er ook nooit meer weggeble¬ ven. Toen dat een beetje bekend werd heeft de Dageraad hem benaderd of hij niet eens wat kursussen over kerkgeschiedenis wilde houden. Wou,dat wilde hij wel. Dat is toen gebeurd. Dat was een kursus van 6 weken, één avond per week. Toen hoorden wij ook voor het eerst eens wat kerkgeschiedenis was, want wat je officieel in de boekjes leest, daar klopt no.tuurlijk niets van. Het was eigenlijk een hiërarchies groeiproces van macht in de wereld. De kerk was een machtsinstituut. Dat liep prachtig, dus er werden weer 6 weken aangeplakt. De Dageraad had. toendertijd een enorme schuld.. Door die filmochtenden en die experimenten hebben zij zich in d.e schuld, gewerkt. Die kur¬ sussen van Jan Borger trokken zo onnoemelijk veel volk waardoor zij in een half jaar tijd weer uit die schuld wo.ren. Dat was een paar duizend gulden, dat was voor die tijd een heleboel geld. Hij sprak d.a.ar voor twee gulden per avond geloof ik, van achten tot tienen. Hij was niet arm, hij hoefde het helemaal niet voor het geld te doen. Toen ze eenmao.l uit die schuld wo.ren en ze er ao.n gingen verdienen, want die kursussen bleven enorm goed. lopen, toen zei die Ouwe Jan: "Nou jullie boeren lekker. Ik vind dat jullie ook wel eens een vrij redelijk bedro.g kunnen betalen voor die a- vonden dat ik hier spreek. Want tenslotte hoef ik toch niet helemaal voor niks te werken." Do.ar hadden ze niet veel puf in, die sufferds. Hij vroeg zoiets vo.n vijf of zeven en een halve guld.en per avond. Nou er kwam zat geld binnen. Ik heb er vaak ge¬ noeg bijgezeten dat dat geld. geteld moest worden. Dat kwam met kwartjes en dubbeltjes binnen. Er waren wel avonden dat er zo'n kleine honderd, gulden binnen kwam. Dan zaten er zo'n paar honderd mensen. Die kursussen werden in de Gouvernestraat, in Ons Huis, gegeven in een klein zaaltje, maar dat was op het 'laatst te klein en toen gingen we

naar de grote zaal over. Ze vonó.en het niet nodig om hem meer te betalen. Dat heeft

hij toen heel lullig gevonden van dat bestuur van de Dageraad. Toen heeft hij ge¬ zegd: "Dan laat je het toch, dan ga ik wel op m'n eigen houtje verder. Jullie krij¬

gen me niet zo gek meer dat ik hier ga praten voor die twee gulden." Toen is hij naar de Oppert gegaan. Maar wel met het resultaat d.at al ó.ie gasten met hem meegingen. Die Dageraad is toen Weer helemo.o.l in de financiële problemen gekomen. Ze konden niks meer organiseren. Dat was afgelopen. Dat is nog een hele konfliktsituo.tie geworden want een paar vrienden van ons, die ook op die grote tocht meegeweest zijn, zijn daar pisnijdig over geworden. En die zijn toen eigenlijk hele gore verhalen over het par¬ ticuliere leven van Jan Borger gaan spuien. Vandaa.r d.at hij in Rotterdam de naam had dat hij niet zo'n frisse jongen was. Ma.ar dat is helemaal niet waar. We hebben ook nog op het Steiger gezeten, daar heeft hij ook een zaaltje gehuurd. In de Oppert wil¬ den ze hem niet meer hebben toen al dat rooie geteisem naar binnenkwam. Dat was dat volk uit d.ie socioXistiese stromingen. En dat zaaltje Wo.s een heel gereformeerd zaal¬ tje, wat van één of andere kerk was. Hij gaf daar kursussen voor die mensen Waar hij mee uit de kerk gekomen was, dao,r is hij voor blijven spreken toen.

Jo.n Borger wilde zelf grao.g dokter word.en en dan op de grote vaart f dus dat hij zee¬ man was. Maar zijn moeder wilde gro.o.g dat hij theologie ging studeren. Dat heeft hij toen voor zijn moeder gedaan want daar hield, hij heel erg vo.n. Toen werd hij met dat evangelie gekonfronteerd, met die oude griekse talen . Die man die is zó intelligent, die is zich daarin gaan verdiepen. Hij heeft die originele evangeliese geschriften o.llemao.l bestudeerd, do.n blijkt dat dat hele evangelie een ontwikkelingsproces, een kultuurproces vanuit de griekse kuituur is. Dat heeft niets met personen te maken, dat is een kultuurbewustzijn. Daar is hij zich in go.an verdiepen en hij heeft lijnen

doorgetrokken naar de filosofie van Plato en Socrates. Toen is hij toch op de kansel go.an staan, want dat was uiteindelijk toch zijn beroep. Hij begon zijn eerste preek met: "Ik ben niet gekomen om voor melkvervalsers en kruideniers te preken". Dat was, dacht ik, in Gouda. Z'n eerste plao.ts is in Vierpolders geweest, dat was een hele kleine gemeente maar heel uitgestrekt. Dat waren rijke boeren die daar kwamen in die kerk en een ged.eelte vo.n de arbeiders van die boeren, d.ie natuurlijk grauw van de honger zagen. Do.o.r heeft hij zich o.l gelijk verzet tegen die boeren, tegen die rijk¬ dom, dat uitbuiten vo.n die boerenarbeiders. Er werd toen aan liefdadigheid gedaan, maar hij verdomde dat. Daar deed hij niet aan mee. Al die dingen die een predikant moet doen zoals brood uitdelen en op bezoek gaan, daar deed. hij niet aan mee. Hij

/j

zegt: "Je komt maar naar mij toe op zondag ", Hij interpreteerde zijn visie op de godsdienst wat inderdaad godsdienst was en geen religie. Dus dat was tegen het zere been aan. Toen is hij in Gouda terechtgekomen en daar begon hij met die preek. Die kerk in Gouda die zat die eerste keer natuurlijk stampvol, maar de week daarna zat er geen sterveling meer in. Een handjevol mensen die toch wel gepakt waren door dat ver¬ haal. Die gingen plompverloren die psalmen zitten te zingen, daar deed hij ook niet aan mee. Die mensen zijn met hem meegegaan toen hij de kerk uitgegaan is. Hij is bui¬ ten de kerk om die kursussen gaan geven in Gouda. Hij heeft tien jaar in die kerk ge¬ staan en ze hebben hem al die tijd gesoebat en gesmeekt of hij weg wilde gaan want niemand wilde daar meer naar die kerk toe, ze lustten die gozer niet. Maar hij zei: "Ik ga wel weg als het mij uitkomt". Het was toch z 'n bestaan.

Later was ook dat zaaltje aan de Steiger te klein en toen hebben ze aan de Sta¬ tionsweg in de binnenstad een groot pand gehuurd. Daar is toen de hele boel uitgebro¬ ken zodat er een hele grote zaal overbleef. Daar kwamen alle gezindten van mensen. Daar kwamen gestudeerde mensen, ingenieurs, mensen die in de gemeenteraad zaten, me¬ vrouw Dekhuizen, Van Alis dat was iemand, uit de Tb)eede Kamer, maar het grootste ge¬ deelte was werkeloos wat er zat.

Wat trok werkelozen aan in die kursussen van Borger?

Wat die man te vertellen had. Het waren uiteindelijk toch a.llema.al mensen uit d.ie a- narchistiese beweging die, door middel van die Do.gerao.d., met literatuur in o.anraking gekomen waren. Die zich toch al enigszins ontwikkeld hadden op litero.ir terrein. Dat boeide die mensen daar. Uit de literatuur moet je toch je kennis opdoen. Niet uit de politiek. Er kan natuurlijk een politieke stroming zijn waarin je je kan vinden, maar daar wordt je niet wijzer van. Dat moet je van lezen hebben. Hij heeft bv. een kursus gegeven "Communisme, Anarchisme, Nihilisme", waar hij uiteen zette wat die begrippen vertegenwoordigden. Het kommunisme is no.tuurlijk niet een politieke stroming, dat heeft een kulturele betekenis, wat inderdaad voor de russiese kultuursituatie geldt. Dat waren drie begrippen d.ie op elkaar aansloten. Als je op zo'n manier die begrippen uitgelegd krijgt dan komt er toch een hele ontwikkeling op gang. Er zaten mensen die universitaire studies achter de rug hadden en die werden evenzo geboeid door wat die man daar stond te vertellen. Het is niet zomaar een klakkeloos verhaaltje geweest, die man die had. wat te vertellen. Over de struktuur van de mens, over de psyche . Mensen die lid waren van een politieke partij, zoals d.e CPH of de ESP, die voelden ook helemaal niet die reikwijdte aan. CPN'ers, RSP'ers, je moet mo.ar opletten, die

Jan Borger. De foto is gemaakt door de gevluchte russiese anarchist Karlitzki. Kar- litzki verdiende z'n geld als straatfotograaf en liep kursussen bij Borger.

i

170 I

lezen nooit een boek hoor. Die mensen zijn niet kultureel ontwikkeld, die zijn star in die politieke lijn. Maar als je met ze gaat praten dan weten ze niets op kultureel gebied of op het gebied van muziek. Borger gaf kursussen over muziek, kursussen over filosofie. Wij kregen de filosofie van Regel gedoceerd, nou dat is ook niet een mis¬ selijk mannetje hoor. Daar kan je echt wel U tegen zeggen waar die meneer mee kwam. Wol hij ons leerde was dat in heel de ontwikkeling van de natuur ó.e mens, zoals in het evangelie staat, d,e volle openbaring van de kosmos is. Het meest intelligente dier komt niet boven zijn nivo uit, alleen de mens komt boven dat nivo uit.

Je leeft allemaal vanuit het beeld. wo.a.rin je geboren bent, de maatschappij waarin je geboren bent. Dat komt van buitenaf op je af. Maar van binnenuit vraag je je niet af: wie ben je. Daa.r dacht toch nooit iemand over na. Die mensen uit d.ie politieke par¬ tijen waren het daar allemaal niet mee eens. Die vonden dat er wat moest gebeuren op maatschappelijk gebied. Dan zei de Ouwe Jan: "Jo., maar dan moet je wel zorgen dat dat hier klaar is, in d.ie kop van je, anders gaat het niet door". Dat is toch in de hele geschiedenis gebleken. Als we toch een volwassen mensheid waren, dan hadden we toch nooit het fascisme meegemaakt.

Mensen van politieke partijen zeiden dat Börgerianen passief v/aren.

Dat is juist helemaal niet waar. In de politiek waren we passief, maar in de praktijk niet. Ik zal je vertellen dat uit die groep de meeste verzetsmensen zijn .gekomen. De Ouwe Jo.n en zijn vrouw waren de eersten die onderduikers hadden uit Duitsland. Vanuit die organisatie is ook een heel vluchtplan opgezet voor die vluchtelingen uit Spanje. Wij hadden een organisatie op poten gezet, daar waren dokters bij, daar waren ver¬ pleegsters bij, er was geld ingezameld, er waren kinderledikantjes gekocht, er waren pleegouders die de vluchtelingen op zouden vangen uit Spanje. Dol was al ver voordat dat zaakje daar in de pon gehakt werd. Er kwamen lijsten binnen met onnoemelijk veel geld voor de strijd van de Spaanse Burgeroorlog. Dal is allemaal door de Ouwe Jan Borger en zijn vrouw georganiseerd. Het was de SDAP die daar een streep door gehaald heeft, die hebben het verboden. Die hadden toen een invloed in de gemeenteraad en die hebben er toen voor gezorgd dat het niet door kon gaan. Door dat vluchtelingencomité ongedaan te maken. Dat comité ho.d geen naam. Het werd nooit aan een etiket opgehan¬ gen, het was ook geen politieke organisatie. Het waren mensen die in dat anti-faseis- me aktief waren en van daaruit de hele zaak georganiseerd hadó.en. Mijn schoonvader kwam met lijsten van ZO tot 35 gulden, die werkte toen in de haven. Ze hadden de moed niet om hem voorbij te lopen op vrijdagavond. Dat ging met dubbeltjes en kwartjes.

Ook de kursusgelden hoefde je niet te betalen. De Ouwe Jan zei: "Het zuiver begrip gaat niet op in een dubbeltje, als je geen geld hebt dan hoef je niet te betalen".

Het ging niet om geld. Kijk, die basis dat pakte mensen, niet omdat het klaplopers waren. Er zaten gemiddeld zo'n dikke honderd mensen op die kursus, de helft daarvan waren steuntrekkers. Een steuntrekker had geen geld. Dan werd hij witheet als je daarvoor wegbleef. Ook z'n brochures kon je zo van de brochuretafel meenemen. De an¬ deren betaalden. Het moest er wel uitkomen. Er was ook iemand die stenografeerde, er werden stencils gemaakt. Die stencils kostten 2 o. 3 cent. Je betaalde alleen de kos¬ ten. Hij was met de dochter van een bankier getrouwd, dat was die Juriaans. En de eerste tijd dat hij daar kursussen stond te geven zei hij weleens bij tijd. en wijle: "Als m’n schoonvader dood is dan gaan we met z'n allen naar Tahiti, dan gaan we daar een commune stichten".

Die anarchisten voerden toen rond Spanje die hele diskussie over het v/el of niet ge¬ bruiken van gev/eld. Kunt u daar ook iets over vertellen?

Ja, daar waren ze eigenlijk tegen hè.Op die kursussen werden er toen vragen gesteld, over die hele gang van zaken in Spanje. Dan zei die Ouwe Jan: "Nou jo., moet je eens luisteren, met de punt van een rooie zakdoek kan je geen revolutie winnen". Dus die¬ genen die anti-geweld waren, o.a. die anti-militaristen, die konden z'n bloed wel drinken. Die bleven aan dat standpunt vasthouden van geen geweld. Daar was hij het helemo.al niet mee eens. En dat klopte ook wat hij zei. Zulk soort uitdrukkingen, daar kwam hij dan mee. Constandse had eens een heel goor artikel geschreven over de Rus- siese Revolutie. Constandse was een echte anti-kommunist. Toen zei Jan Borger: "Dege¬ nen die nu kritiek op Rusland heeft die moest zijn polsen lamschrijven". Hij zegt: "Want er deugt daar niks van, dat is daar nog maar net bezig, dat moet nog helemaal gerealiseerd worden". Later is hij daar ook op teruggekomen. Hij heeft daar dat boek over geschreven "De geest van Rusland". Toen eenmaal die toestanden met d.ie stalinis- tiese moordpartijen begonnen, toen is hij do.ar ook wel van teruggekomen. Dat is nou net iets waar hij ook niks van moest hebben. De meeste anarchisten zijn door die Bor¬ ger meegezogen. Het is een soort lesgeven wat hij d.eed. Van die Alarmisten zijn er

een paar meegegaan, de rest heeft het er niet kunnen vinden. Als ge daar geen inte¬ resse in had, dan bleef ge daar ook niet luisteren. Er waren er ook van de korrmunis- tiese pa.rtig' die er zijn blijven hangen. Ik heb er ontzettend, veel geleerd. Ik kreeg er een hele andere kig'k op de zaken als vanuit een politiek oogpunt. Ook met het be¬ naderen van literatuur. In dat boek "De geest van Rusland,' - heeft hig' het alleen maar

over de boeken van Dostojewski, wat de inhoud, de geestesgesteldheid, van die boeken

is. Als ge ze gewoon leest dan zign het interessante boeken, mao,r als ge do.n de uit¬

eenzetting hoort die hig ero.an geeft, wat eigenlijk d.e psychiese toestand is, dan krig'g ge een wereldbeeld. Mao.r dan moet ge ge wel in d.ie literatuur verdiepen en dat is erg moeilijk.

Toen ik bij Borger ging was het voor mij afgelopen met die Alarmisten. Toen begon ook die Spaanse Burgeroorlog en die Dageraad deed daar niks aan. Die hebben zich daar ei¬ genlijk niet mee bemoeid, omdat zij, uit principe, die geweldloze theorieën verkon¬ digden. Dus zij stonden er ook niet achter, zowel de Dageraad als de anti-militaris- tiese beweging. Dat is als zand weggevloeid. De CPN en de andere linkse partijen wa¬ ren er wel erg in betrokken. Ik vond d,ie CPN te vastgeroest, je kunt het niet vast¬ pennen in een bepaalde lijn. Eet hulpcomité van Jan Borger was ook niet bekend bij die politieke groeperingen. Ne werkten ook niet samen met hun. Het was een enorm gro¬ te aktie. Dat is tot stand gekomen door het vragen stellen op die kursussen. Er moest wat gebeuren. Er moest geholpen worden. Er waren onnoemelijk veel mensen die in nood verkeerden. Zoals je in de jaren zeventig die Vietnam-comité's had, zo had je toen die hulpcomité 's voor Spanje. Dat was op dezelfde leest geschoeid., toen ging dat van¬ uit die kursussen vanuit dat Logos-verband, zo heette die school van Jan Borger. Er zijn ook nog verschillende mensen vanuit die school gaan vechten in Spanje. Frans van der Dong bv. Uit die Dageraad, niet hoor. Die vrijwilligers kwamen in de Internationa¬ le Brigade terecht. Vlij hebben toen kleren voor aan het front gebreid, bivakmutsen en truien. We hebben ook babykleertjes gebreid en dan allemaal in donkere kleuren, zodat het niet op zou vallen van bovenaf. We kregen ook enorm veel informatie uit Spanje, vaak via correspondentie. Borger sprak z'n talen. Er werden bv. ook kursussen duits en frans gegeven. Dat was ook vanuit dat Logos-verband. Er waren mensen die taalles gaven,

In die Internationale Brigade zat die hele zwik bij mekaar. Er werd toen niet gekeken na,ar de stroming waar je uit kwam. Dat is pas later gebeurd toen die konfliktsituatie daar gekomen is tussen die groeperingen en die kommunisten. Daardoor is eigenlijk die hele zaak uit elkaar geklapt daar. Daar heb je het weer, die politieke stromingen die gewoon mekaar dwarszitten en waar de boel door naar de vernieling gaat. Terwijl het toch allemaal goedwillende mensen zijn. Ze probeerden zich er toch vanuit een behoor¬ lijk bewustzijn zich erin betrokken te voelen. Op d.ie kursussen was dat niet zo, daar zat helemaal geen politieke stroming achter, dat had niks met politiek te maken. Dat sloeg hooguit aan op bevrijdingsbewegingen. Dus op wat er in Spanje en in Rusland aan de gang was.

Hadden jullie ook last met de politie?

Nee, op die kursussen niet. Dat was gewoon een school voor filosofie dus daar was de politie helemaal niet bij geïnteresseerd. Politiek was dat helemaal geen gevaar. Wel toen bleek dat dat zoveel invloed had do.t dat ook georganiseerd was dat die vluchte¬ lingen en kinderen hierheen zouden komen. Toen hebben ze do.t mooi af gekapt. Die vluchtelingen die zijn nooit gekomen. Dat is ook het schandalige geweest. Toen ze eenmaal die grenzen óverkwamen werden ze in franse interneringskampen gedouwd en daar konden we ze niet uitkrijgen. Daar hebben ze anderhalf tot bijna, twee jaar gezeten die vluchtelingen. Je kan wel nagaan, do.ar moesten ze toch niets van hebben van dat volk. Ze hielden ons wel in de galen, maar het positieve was dat er niks geregi¬ streerd stond.. Al die politieke partijen zijn zo kwetsbaar geweest doordat alles ge¬ registreerd was. En dol was bij ons niet, dat was gewoon een school. Daar was hij natuurlijk heel slim in die Ouwe. Er zijn ook hele grote vergaderingen gehouden met topfiguren uit de kerk. Dat waren openbare bijeenkomsten tegen het fascisme. Die wer¬ den gehouden in het Verkooplokaal en Odeon, mo.ar soms ook weleens in kerken. Sprekers Waren dan Jan Borger, Jacques de Kadt, Anton Constandse en pater Greve.

Jan Borger heeft ook nog eens met Geelkerken van de NSB gedebatteerd. Dat ging over de doodstraf, Borger was daar een tegenstander van. Hij vond. dat je niet het recht had om iemo.nds leven te nemen. Die vergadering was op de Coolsingel in een danszaal. Aan de ene kant Van de zaal zaten de NSB 'ers en aan de andere kant de progressieven. Toen ging het erom wie het eerst het woord zou voeren. Jan zei: "Het maakt mij niet uit". Geelkerken heeft toen het eerst het woord gevoerd. Daarna haalde Borger zijn hele be-

■ 1K1

toog omver. Toen Geelkerken moest antwoorden had hij vertwijfeld de zaal verlaten en zelfs zijn hoed en jas vergeten. Toen heeft Borger nog een keer aa,n de zaal uitgelegd wo,t Geelkerken eigenlijk bedoelde.

Aan de school van de

Vereeniging „Logos”

wordt onderwijs gegeven in:

de SCicilcdftnis vu bet denken

HET DENKEN

D* geschiedenis vu bet leven dar mantchtiaid

HET MENSCHELUKE LEVEN

De geschiedenis v*n d* bonst / Vrijdag

DE KUNST i van 8-9 uur

Woensdag van

Da Durtsche taal 77,-t0'/« var

Des Zondag* woedt behandeld:

Kit Evangelie Besten ia bet Hebt van bel Zuivere denk eg

Da (ïriciira werden gegeven door Dr. JAN tWRGEft met uttio-ndering van dlo In de DwJlsche faal

Programma's van de cursussen en spreekbeurt trijst verkrijgbaar aan onderiiaande adressen

). RlncV, Bergweg 144b - M. da Buch, Hoaveslr. 18a A- W. van Leeuwen, Goenrll sistra al 22b en aan de zaal Steiger 24 (boven h. Wseztnstr.)

Advertenties uit een brochure van Borger.

Donderdag van 8-10 uur

Van de hand van Dr. Jan Börger verschenen nog de volgende werken:

De Europeesch Christelijke Wereld en haar

verwording, geilen in het licht van het

„Zuiver Begrip'*.. . . f 7.50

UtTCAYE „Cf TUDStaOOM”

De Bergrede (2 dïn.), per deel ..3.—

UnGAVï „otorr

Uitgave „LOGOS"

Hegel en Ome Tijd ......... 0.50

Over de onhoudbaarheid yan da Doodslral „ 0-25 Communisme, Anarchisme, Nihilisme . . ,, 0.25 De Geest van Rusland 5.90

Is het Fascisme en Natiónaal-Socialisme logisch houdbaar? 0.30

Bij de Uitgeverij „lOGOS'‘ xal binnenkort verschijnen: „MARX en HEGEL" (plm. 200 pag.)

Desa werken kunnen besteld vwdea bij:

«LOGOS»

Uitgeverij voor' Phiiosophle en Cultuur Hoevestraai 18a - Rotterdam

Postrekening 36453 ten name vin M- DE BUCK

Bram van de Haterd

Borger was een filosoof. Hij heeft eerst een pindafabriekie gehad. Dat is niet ge¬ lukt en toen is hij les gaan geven in filosofie. Elke zondagmorgen, net als in de kerk, hadd,en we een bijeenkomst, hier in de Brink ook wel. En dan sprak hij over de sexualiteit, over het onbewuste Europa, over de Sovjet-Unie enzovoorts. Het was geen agitator, maar het was een filosoof. Elke week hield hij een uitgebreide inleiding en over één regel werd de hele morgen gesproken. Hij analyseerde de inhoud van de griekse en van de romeinse kuituren. Hij haalde er alles bij, want hij was een bestu¬ deerd man. Hij zei niet dat we revolutie moesten maken, of dat we de maatschappij moesten veranderen. Hij zei: "Begin mao.r bij jezelf!" Maar dan zeiden anderen: "Wij willen veranderingen in de maatschappij!" Dan zei hij: "Joh, ga je gang maar. Ik hou je toch niet tegen? Maar je komt wel volgende week terug, want zo eenvoudig is het niet. En brengen jullie volgende week allemaal je dubbeltje mee?"

Jarenlang heeft die man een ontzettende invloed, gehad,. Hij was Hegeliaan. En Regel heeft gezegd: "De staat is de zelforganisatie van de burgers, want ze kiezen de staat zelf." Dat was Börger dan ook van mening. Hij heeft eigenlijk voor vele mensen de domper gezet op de strijd van de arbeidersklasse, omdat veel mensen werden meegezo¬ gen door de Börgeriaanse theorieën.Maar ik moet wel zeggen, dat hij ook wel akties gesteund heeft. Dat was tegen Franco in de tijd van de Spaanse Burgeroorlog Börger kwam vanuit de kerk en hij predikte nog steeds vanuit het zuivere evangelie, V/as Börger een vrijdenker?

Ja, dat was hij eigenlijk wel, hij was natuurlijk geen godsdienstig mens meer. Hij had de hele kuituur overdacht. Hij had helemaal in z'n zak wat gebeurde en wat gaan- d,e was. Mao,r je ging er eigenlijk onbevreó,igd, vandaan, als revolutionair zijnde. Want hij gaf geen enkele oplossing. Dat lag bij jezelf , die oplossing moest je zelf maar zoeken. Ik heb meegemaakt dat er jongens riepen: "De industrialisatie van het kapita¬ lisme is zo geperfectioneerd, dol we alleen nog maar de scheermessen en de zwembroe¬ ken hebben te verdelen." Toen zei hij: "Dan verdeel je die maar, maar mij krijg je er niet bij." Alles wat intellekt was, kwam naar hem luisteren, want ze werden er alle¬ maal wel veel wijzer van. Er waren er bij die zagen hem als een unicum in de geschie¬ denis.

U DE RADEnmmuniöTEM I_ I

In Rotterdam waren de raden-kommunisten op de vingers van twee handen te tellen. Ak- tief in de jaren dertig was in ieder geval de Linkse Arbeiders Oppostie, de LAO, die het blad Spartacus uitgaf. Maar voor we verder uitwijden over het nederlandse raden- kommunisme willen we eerst kort vertellen wat raden-kommunisme precies v/as. Verder

152

iets meer over de twee belangrijkste theoretici van het raden-kommunisme: Herman Gor¬ ter en Anton Pannekoek. Tot slot nog iets over de radenbeweging in Duitsland.

DE. arbeidersraden

Het raden-kommunisme ontstond in het begin van de jaren twintig als linkse oppositie binnen de officiële kommunistiese partijen, die aangesloten waren bij de Derde Inter¬ nationale. Die opposities hadden een anti-autoritair kommunisme voor ogen, waarin niet de partij, maar de arbeidersraden de hoofdrol speelden. Die arbeidersraden doken voor het eerst op in het tsaristiese Rusland tijdens de revolutie van 1905. Eigenlijk waren deze eerste raden of sovjets stakingskomitees. Elk bedrijf stuurde z'n afge¬ vaardigde naar de plaatselijke 'sovjet. Zo'n gedelegeerde kon elk moment v/eer terugge¬ roepen v/orden door z'n kollega's. Het v/as geen vast baantje zoals parlementslid. Tij¬ dens de maart-revolutie van 1917 schoten de sovjets opnieuw als paddestoelen uit de grond. De tsaar v/as afgezet en er was een burgerlijke regering gevormd door Kerenski. Vanaf dat moment v/erd de leus: "Alle macht aan de sovjets". De bolsjev/iki maakten ge¬ bruik van deze leus om de totale macht aan zich te trekken. De raden v/erden onderge¬ schikt gemaakt aan de partij en in plaats van een raden-demokratie ontstond een par¬ tij diktatuur .

DE ARBEIDERSRADEN

Prent Gerd Arntz, gemaakt voor het blad "De Arbeidersraad" 1935,

De raden-kommunisten geloofden heilig in de ineenstorting van het kapitalisme na de Eerste Wereldoorlog. Het kapitaal verkeerde volgens hen in een doodscrisis en de ar¬ beiders hoefden het stuiptrekkend lijk slechts te begraven. De Oktoberrevolutie v/erd door hen als het begin van een v/ereldrevolutie gezien. Volgens berekeningen was na Rusland Duitsland aan de beurt. Duitsland stond op springen. De oorlog had de arbei¬ dersklasse uitgemergeld en opstandig gemaakt. Op verschillende plaatsen ontstonden spontaan arbeiders- en soldatenraden die de macht overnamen. Dit proces bleef echter halverv/ege steken. Als belangrijkste oorzaak daarvoor zagen de raden-kommunisten de burgerlijke invloed die de oude partijen en vakbonden nog steeds uitoefenden op de massa. Het parlement en de vakbonden waren de belangrijkste hinderpalen voor het doorvoeren van de revolutie. Deelnemen aan parlementsverkiezingen, als de revolutie voor de deur stond, was de arbeiders de gevaarlijke illusie geven dat de crisis ook met parlementaire middelen kon worden opgelost. De raden-kommunisten stelden deze kwestie op z'n scherpst: of het parlement en daarmee de diktatuur van de bourgeoisie of de raden en daarmee de diktatuur van het proletariaat, Ook de vakbonden v/erden be¬ schouwd als een blok aan het been van de arbeiders. In het na-oorlogse revolutionai¬ re Duitsland stelden verschillende ondernemers het lidmaatschap van een vakbond ver¬ plicht I De bonden konden de arbeiders dus niet vrijmaken. Bovendien verdeelden de I

bonden de arbeiders in verschillende beroepen, in plaats van ze per bedrijf te orga- ]

niseren. De oude bonden moesten dus opgeruimd worden en plaatsmaken voor een gloed- j

nieuv/e organisatie: de bedrijfsorganisatie (B0). De BO was geboren in de massastrijd |

en ze vormde de ruggegraat van de arbeidersraden, aldus het programma van de Kommu- nistiese Arbeiders Partij Duitsland, KAPD, De BO omvatte alle arbeiders van het be-

I’S 3

drijf, zonder dat er gekeken werd naar lidmaatschapskaarten of diploma's. De BO nam alle belangrijke beslissingen en zorgde ervoor dat de oude partijen geen kans kregen om de arbeiders voor hun karretje te spannen. Tijdens stakingen koos de BO het sta- kingskomité. Als de staking voorbij was, verdween de BO weer. De BO v/as een klasse- organisatie en zou voor de revolutie telkens weer verdwijnen "om pas bij het beslis¬ sende keerpunt in de machtsverhoudingen de blijvende organisatievorm der arbeiders te zijn". Na de revolutie had de BO de economiese opbouw van het kommunisme tot taak. Over partijvorming waren de raden-kommunisten verdeeld. In het begin vonden veel ra- den-kommunisten het nog nodig er een partij op na te houden, die de knapste koppen zou verzamelen. De taak van zo'n organisatie was dan om binnen de BO propaganda te maken voor het kommunisme en adviezen te geven hoe de strijd gevoerd moest worden. Later gingen de raden-kommunisten zo'n partijorganisatie meer en meer als ballast be¬ schouwen. Ze verzamelden zich in bedrijfskernen, die zichzelf beschouv/den als het gist voor de BO en losse werkgroepen, zonder lidmaatschapskaarten of kontributies.

De raden-kommunisten gruwelden in ieder geval van de partijen van de Derde Interna¬ tionale . De raden-kommunisten vonden zichzelf echte marxisten en hadden maar weinig op met het leninisme, Lenin had altijd gepleit voor een strakke, gecentraliseerde partijopbouw en blinde gehoorzaamheid van de leden aan de leiding. Volgens de raden- kommunisten kon dit alleen maar leiden tot een diktatuur over het proletariaat in plaats van diktatuur van het proletariaat. Het verschil met het anarchisme was dat de raden-kommunisten toch nog lange tijd vasthielden aan de noodzaak van een partij.

Dit is in het kort iets over de ideeën van het raden-kommunisme, nu iets over de tv/ee belangrijkste vertolkers van die ideeën Gorter en Pannekoek.

riURMAh GORTCLR. WÊ

Herman Gorter is vooral bekend geworden door zijn gedichten "Mei" en "Pan", nogal lyriese gedichten die de meeste arbeiders boven hun pet gingen. Daarnaast was hij ook nog eens marxist. In 1897 werd hij lid van de SDAP. Hij v/as vooral propagandist, hij schreef populaire brochures zoals "Sociaal-demokratie en Anarchisme", "De grondslagen van de sociaal-demokratie" en "Het historisch materialisme voor arbeiders verklaard". Hij sprak op kleine bijeenkomsten in achterzaaltjes. Binnen de SDAP verzette hij zich

Soldaten en matrozen luisteren naar een toespraak van Mikhail Rodzianko in het Tau- rus-paleis maart 1917.

meer en meer tegen de parlementaire koers van Troelstra & co en de steeds verdergaan¬ de uitholling van het marxisme. Hij spuide zijn kritiek in het oppositieblad de Tri¬ bune. Samen met andere tribunisten werd hij in 1909 gewipt. De geroyeerden begonnen een nieuwe partij: de Sociaal Demokratiese Partij, SDP, dat was de voorloper van de

154

CPH. Omstreeks 1913 verdween Gorter naar het buitenland. In 1917 ontstond binnen de SDP oppositie tegen de partijleiders Wijnkoop en Van Ravesteyn, die met de invoering van het algemeen kiesrecht hun geluk wilden proberen in de verkiezingen. Bovendien had de partijleiding gedurende de oorlog de kant gekozen van de Entente tegen Duits¬ land. Dat zat Gorter niet lekker. Hij noemde een dergelijke politiek: "Internationaal reformisme". Gorter sloot zich prompt aan bij de oppositie. In augustus 1919 brak Gorter uiteindelijk met de CPH. Zijn kritiek richtte zich vooral op het parlementa¬ risme, wat volgens hem achterhaald was en op de machtswellust van de leiding binnen de CPH. Gorter verwachtte alles van de arbeidersraden, waarin de massa's het zelf moesten opknappen. Een voorhoede-partij moest hun daarbij helpen, dat wel, maar die voorhoede-partij dat was dan in ieder geval niet de CPH. Ook de russiese revolutie zou Gorter bedriegen. De raden-demokratie veranderde binnen de kortste keren in een partijdiktatuur. Gorter schreef de brochure: "Open brief aan partijgenoot Lenin".

Deze brief was een antwoord op Lenin's brochure "De linkse stroming, een kinderziekte van het kommunisme". In deze brochure werd het linkse kommunisme afgekraakt en riep Lenin de West-Europese kommunisten op te leren van de russiese ervaringen. Als tak- tiek om de massa te winnen beval Lenin het deelnemen aan parlementen en reaktionaire vakbonden aan. Gorter was het oneens met dit recept. Volgens Gorter was het kapitaal in West-Europa veel sterker dan in het achterlijke Rusland. Bovendien stonden de West-Europese arbeiders er alleen voor, zonder dat ze konden rekenen op de steun van bv. de boeren. Alleen georganiseerd als klasse zouden de arbeiders een kansje maken. De russiese taktiek volgen v/as volgens Gorter "misdaad tegen de revolutie". Tegenover Lenin's taktiek koos Gorter voor de bedrijfsorganisatie, omdat volgens hem, binnen de bedrijven de macht lag. Naast de bedrijfsorganisatie moest een partij staan van "Het meest bewuste en meest krachtdadige deel van het proletariaat". Die partijleiders moesten niet boven de massa staan, maar één zijn met de massa. Bovendien moesten ze niet leiden, maar opvoeden. De arbeiders moesten zelf handelen en hoe meer de arbei¬ ders zelf handelden, des te kleiner de rol van de leiders.

Op 21 september 1921 gaf Gorter de beslissende stoot tot de oprichting van de Kommu- nistiese Arbeiders Partij Nederland, KAPN. De grote toeloop bleef uit, maar dat kon Gorter niets schelen, als de lijn maar juist v/as. Tot zijn dood in 1928 bleef Gorter overtuigd revolutionair.

AMTOri PAnhE.HOE.1^

Ook Anton Pannekoek was van oorsprong sociaal-demokraat en ook Pannekoek v/as, net als Gorter, een intellektueel, een sterrenkundige nogal liefst. Het verschil was dat Pan¬ nekoek meer een wetenschapper was die zichzelf het liefst opsloot in zijn studeerka- j

mer om alles te doorvorsen. Pannekoek bemoeide zich maar weinig met het partijleven.

Hij wilde zich vooral bezighouden met scholing. Hij zag de heersende, burgerlijke mo¬ raal als voornaamste sta-in-de-weg voor de arbeiders om zelf hun macht uit te oefe¬ nen. In 1906 vertrok hij naar Berlijn om les te geven aan de partijschool van de duitse sociaal-demokratiese partij. Deze school leverde het partijkader af. Vanaf 1910 is Pannekoek er heilig van overtuigd dat het parlement geen uitkomst meer biedt.

"Op de massa komt het aan." Pannekoek v/erd samen met Rosa Luxemburg verdediger van de revolutionaire massa-aktie. Toch vond hij nog steeds dat die massa-aktie het meest zou opleveren onder leiding van partij en vakbond. Pas in 1920 liet Pannekoek ook de vakbonden los. Die bonden waren volgens hem volledig verburokratiseerd en vertoonden dezelfde trekjes als het staatsapparaat. Als de oorlog uitbreekt gaat hij weer terug naar Nederland. Hier gaat hij verder met zijn gewone werk: het schrijven van artike¬ len en het houden van lezingen. Ook hij verzette zich tegen het anti-duitse standpunt van Wijnkoop en - van Ravesteyn. De Oktoberrevolutie v/erd door Pannekoek als een beves¬ tiging van het zelf-handelen van de arbeiders gezien. Vreemd genoeg kon Pannekoek een !

tijd lang meegaan met de politiek van Lenin. Hij verklaarde die bolsjewistiese poli- |

tiek vanuit de noodzaak om orde in de chaos te scheppen. Viel vond hij dat de duitse arbeidersklasse de russiese snel te hulp moest schieten, anders zou het gedaan zijn met de revolutie. Pannekoek stapte pas in 1921 uit de CPH. Toen al ontaardde de Sov- i

jet-Unie volgens hem meer en meer in staatskapitalisme. De Komintern was niet langer een organisatie die de revolutie in verschillende west-europese landen voorbereidde, maar een apparaat dat de russiese staatsbelangen najoeg. Pannekoek is na zijn uittre¬ den uit de CPH geen lid meer geworden van een partij. Hij beschouv/de de proletariese partij als een overblijfsel uit het begin van de arbeidersbev/eging. Wel sympatiseerde hij met de Groepen van Internationale Communisten, de GIC en schreef hij geregeld ar¬ tikelen voor het Persmateriaal van Internationale Communisten (PIC). Pannekoek stierf

1S5 M

pas in 1960 en heeft dus de hele ondergang van de arbeidersbeweging mee kunnen maken.

PUÖLAMD E.n DUITOLAND ■

De raden-kommunisten hadden al hun hoop gevestigd op Duitsland. Een sovjet-Duitsland zou een geweldige versterking vormen van het revolutionaire kamp. De Komintern zou volgens de raden-kommunisten dan ook alles moeten doen om de revolutie in dit land te bevorderen. Maar de Sovjet-leiders zagen dat het kapitalisme voorlopig nog te sterk v/as en ze zochten "een manier van leven en laten leven naast elkander". De sovjets konden dus geen kommunistiese partijen, die revoluties voorbereidden die toch zouden mislukken, gebruiken. Dat zou de sovjetmacht alleen maar verzwakken. De Sovjet-Unie zocht in de west-europese arbeidersklasse een bescherming tegen de interventie-oorlog

Gevangengenomen revolutionair in Duitsland maart 1919.

die het kapitaal voorbereidde. Met de arbeiders achter de hand wilde de Sovjet-Unie het west-europese kapitaal dwingen tot handel. Die nog achterlijke arbeiders moesten met de slimme taktiek van het werken in parlementen en het meedoen aan vak-akties ge¬ wonnen worden. Ze mochten vooral niet afgeschrokken v/orden door té revolutionaire leuzen. Voor de raden-kommunisten waren dit stappen terug en uiteindelijk afzien van revolutie. De raden-kommunisten daarentegem wilden snel doorstoten en de macht vero¬ veren. Via de Komintern probeerde de russiese kommunistiese partij deze taktiek door te voeren in de west-europese kommunistiese partijen. De strijd om deze leninistiese taktiek werd voornamelijk in Duitsland uitgeknokt en v/el binnen de KPD (Spartakus- bond). Op het kongres van de KPD in 1919 te Heidelberg werd de linkse meerderheid via een slimme manoeuvre de partij uitgeknikkerd. Deze oppositie stichtte in april 1920 te Berlijn de Kommunistiese Arbeiders Partij Duitsland, de KAPD. In februari van dat jaar v/as al de Algemene Arbeiders Unie Duitsland, de AAUD opgericht, een bundeling van revolutionaire bedrijfsorganisaties. De BO was naar boven gekomen in de grote stakingen na het neerslaan van de Spartakus-opstand. Zelforganisatie van de arbeiders op basis van de BO en de arbeidersraden stond voor de KAPD centraal. De KAPD v/enste geen macht voor zichzelf, haar taak was de arbeiders te vertellen hoe ze de macht moesten uitoefenen. Het sterkst waren de AAUD en de KAPD kort na hun oprichting, toen de revolutie nog een kans van slagen had. Daarna sloeg de versnippering toe. In 1921 al splitste de linker-vleugel van de AAUD zich af en vormde de Algemene Arbeiders- Unie Eenheidsorganisatie, de AAUE. De AAUE vond partijvorming overbodig en propageer¬ de de "politieke en economiese eenheidsorganisatie". Van de leider van de AAUE, Otto Rtlhle, is de uitspraak: "De revolutie is geen partijzaak". De AAUE was dus alles in¬ één. In 1922 splitsten de KAPD en de AAUD opnieuw. Er ontstonden twee richtingen: de Essense en de Berlijnse. De Essense ging uit van de doodscrisis van het kapitaal en v/ees daarom de dagelijkse strijd af en propageerde bedrijfsbezettingen. De Berlijnse dacht dat het kapitalisme nog wel even te leven had en vond dat de arbeiders zelf maar uit moesten maken of ze voor meer loon wilden knokken. Hier in Nederland sympa- tiseerde de KAPN met de Essense richting en de GIC met de Berlijnse richting. De KAPD kwijnde langzaam weg en de restanten van de AAUD en de AAUE gingen in 1931 samen in de Kommunistiese Arbeiders Unie Duitsland. Tot zover de korte maar treurige geschie-

denis van het Duitse raden-kommunisme.

Prent Gerd Arntz:

"Verkiezingsdraaischijf" 1932.

i - I NEDERLAND

Het raden-kommunisme in Nederland is voor het grootste gedeelte geïmporteerd uit Duitsland. Gorter, Pannekoek en gevluchte duitse raden-kommunisten hebben het hier¬ naartoe gebracht.

Gorter was in 1921 de oprichter van de KAPN. De KAPN was een zusje van de duitse KAPD. De partijprogramma's leken als twee druppels water op elkaar, alleen de neder- landse AAUD ontbrak. De KAPN heeft nooit veel aanhang gehad, daarvoor verschilde de situatie in ons kikkerlandje teveel van die in Duitsland. Hier had geen oorlog ge¬ woed, hier waren geen massale stakingen uitgebroken en hier wilden de arbeiders van geen revolutie weten. Het partijtje schrompelde al snel ineen. Tot overmaat van ramp werd in 1923 ook nog eens een keertje de Berlijnse richting geroyeerd. Die fraktie- strijd had eigenlijk alles te maken met de verdeeldheid die er onder duitse raden- kommunisten bestond. De KAPN wees de loonstrijd af als reformisties, de GIC vond dat de arbeiders dat zelf maar moesten uitmaken. Na Gorter v/as Frits Kief dé man van de KAPN. Kief v/as vanaf 1925 lid van de KAPN en van 1930 tot 1932 sekretaris. In '32 v/erd hij geroyeerd. Dat jaar was tevens het einde van de KAPN. De groepen van raden- kommunisten nemen de fakkel over en gaven het blad De Radenkommunist uit.

In 1926 vormde zich de GIC. De GIC had sterke banden met de duitse bev/eging en v/as er eigenlijk een onderdeel van. Het was een werkgroep, beslist geen partij en ze hadden niet meer dan zo'n tien leden. Henk Canne Meijer was de kurk waarop het groepje dreef. De GIC zag de vooruitgang van de arbeidersstrijd in de ontwikkeling van het zelfbewustzijn. Bedrijfskernen moesten de radengedachte in de bedrijven brengen. De bedrijfsorganisatie stond in het middelpunt van de GIC-theorieën. Die GIC was open voor iedereen die het eens was met de doelstelling. Iedereen die deelnam aan de dis- kussies en hielp met het typen, stencillen en kolporteren die hoorde erbij. Er werd geen kontributie geheven en je gaf naar vermogen. De GIC dook vooral in de theorie.

In juni 1931 verscheen een lijvige studie: "De grondbeginselen van de kommunistiese produktie en distributie". Het boek was al eerder in Duitsland uitgegeven door de AAUD. In de grondbeginselen werd uitgelegd hoe de arbeiders het kommunisme op konden bouwen, zonder in de fout van de Sovjet-Unie, dus van het staatskapitalisme, te ver¬ vallen. De arbeiders konden zelf het bedrijf leiden door middel van een eenvoudige boekhouding. De afzonderlijke bedrijven moesten worden samengebundeld in arbeidersra¬ den, waarin ieder bedrijf z'n vertegenv/oordigers had. Naast dit theoretiese werk gaf

1ST

de GIC ook het PIC uit. De bedoeling van dit blad was dat andere linkse groeperingen er artikelen uithaalden voor hun eigen bladen. Zo werden er stukken van het PIC in het blad Bevrijding van Bart de Ligt overgenomen. Ook verscheen er een theoreties blad in het duits getiteld Ratekorrespondenz. Voor de arbeiders was er het blad Pro¬ letenstemmen waarmee aan de stempellokalen gewerkt werd. Het blad werd uitgegeven door revolutionaire arbeiders te Amsterdam. In Rotterdam bestond er de Linkse Arbei¬ ders Oppositie, de LAO. Deze groepering was ontstaan binnen het NAS, maar ze werd al snel geroyeerd. De groep gaf een aantal brochures uit waarin werd uitgelegd wat de bedoeling v/as van het LAO. Ook verscheen er onregelmatig het blad Spartacus. Verder heeft het LAO ook nog een bundeltje gedichten getiteld Chaos van Jos Kop Jansen uit¬ gegeven. Het LAO wilde door het uitlokken van stakingen e.d. een massabeweging tegen het kapitalisme opgang brengen. De moter achter dit groepje v/as Eduard Sirach. Sirach v/as een man met grote revolutionaire ervaring. In 1916, toen hij 20 jaar oud was, had hij in Indonesië de hospitaaldemonstratie geleid. In 1919 had hij deelgenomen aan muiterijen op de Regentes en de Zeven Provinciën. Éénmaal terug in Nederland stortte hij zich in de politiek. Hij stond kandidaat voor de CPH bij de gemeenteraadsverkie¬ zingen. Hij werd uit de CPH geroyeerd omdat hij de kant van Trotski koos. Hij is ook nog lid geweest van de RSP en bestuurder van het NAS. In het NAS kwam hij op de ra¬ dengedachte. Zijn huis v/erd verzamelpunt van raden-kommunisten. Ook Rinus van der Lubbe wipte regelmatig bij hem aan, de avond voor zijn vertrek naar Duitsland nog. Sirach werd door de mensen die hem kenden een logies denker en een revolutionaire ar¬ beider van grote gave genoemd. Ook Rinus van der Lubbe was na z'n konflikten met de CPH en de Zaaier sympatisant van het raden-kommunisme geworden. Op stakingsvergade- ringen van taxichauffeurs in Den Haag en textielarbeiders in Tv/ente riep hij de ar¬ beiders op tot zelfstandig handelen en het kiezen van hun eigen strijdleiding. De ar¬ beiders moesten niet langer luisteren naar hun vakbondsbesturen, zelfs niet naar men¬ sen van het NAS of van de RVO.

Ook de bekende duitse kunstenaar Gerd Arntz was raden-kommunist. In 1934 moest hij V/enen ontvluchten en kwam hij naar Nederland, Zijn kontaktpersoon hier v/as Frits Kief. Kief had samen met de gebroeders Korper de groep De Arbeidersraad gevormd. In augustus 1935 sloot Arntz zich bij deze groep aan en maakte een aantal linoleumsne- des voor het gestencilde blad van de groep, wat eveneens De Arbeidersraad heette- Van enkele prenten v/erden ook affiches gemaakt, die bij stempellokalen v/erden aange¬ plakt.

Het raden-kommunisme in Nederland had eigenlijk maar weinig om het lijf. Het v/as een puur duitse bev/eging overgeplant op Nederland, meer dan honderd, hooguit tv/eehonderd aanhangers heeft het raden-kommunisme hier niet gehad. Toen de verwachtte revolutie uitbleef, splitste de KAPN zich tot in het oneindige op in allerlei uiterst kleine groepjes. Wel werd er af en toe samengev/erkt. In 1932 hielden verschillende raden- kommunistiese groepen een kongres in Amsterdam. Ook verschenen er wel eens gezamen¬ lijke brochures en manifesten, zoals Kiest Kobus, een anti-verkiezingsmanifest ter gelegenheid van de kamerverkiezingen in 1933. Deze brochure werd uitgegeven door de LAO, de GIC en de Groep van Radenkommunisten. Al voor de duitse fascisten binnenmar¬ cheerden was het raden-kommunisme een zachte dood gestorven. Alleen de GIC bestond in 1940 nog. De roep van de raden-kommunisten om zelf te handelen, was een roep in de woestijn gebleken.

Bram vo.n de Haterd

Ik kom uit een anarchisties milieu, mijn vader was ook anarchist. Hij kwam uit Bra¬ bant, Hij was eerst katholiek geweest en had gebroken met het geloof. Hij is toen hier getrouwd. Hij ging d.e kant uit van Domela Nieuwenhuis, va.n het oude socioXisme,

Dat leefde toen eng. Mijn vader ging toen veel naar die vergaderingen toe en wij als kind zijnde gingen altijd met hem mee. Ja, en dan wordt je daardoor geïnfecteerd.

Dan neem je daar veel van over, ook in je ladere leven. Toen ik in mijn puberteit kwam is het zo geweest dat ik een tamelijk vrijheidsgevoel bezat en dat ik veel heb gezworven. Ik ben eigenlijk buiten het produktie-apparaat gevallen. In de crisistijd was het moeilijk om aan werk te komen, maar ik heb uiteinó.elijk nooit intensief naar werk gezocht.

Mijn vader was venter. Die liep met textiel langs de boeren. Die vader van mij dat was een mannetje, dat als hij langs de gevangenis liep en hij zag dat ze daar aan het repareren waren dan riep hij: "Hé, ben je je eigen cel aan het bouwen?" Hij stond al¬ tijd heftig te debo.tteren. Hij wo.s ontzettend opvliegend, van aard en dat zal do.n wel een erfelijke kwestie geweest zijn, dat het op mij over is geslagen. Ik ging met mijn vader nao.r bijeenkomsten toe. Toen was Lou de Visser er nog van de kommunistiese par¬ tij en de syndikalisten hadden we. We hadden de anarchisten en d.e vrijdenkers, die waren meer gematigd. Dat waren vergaderingen in het Verkooplokaal en het Nut aan de Oppert. Dan zat je erbij en je begreep het allemaal wel niet wat er gezegd werd, maar dan ging je vader d.eba.tteren,

In de crisistijd werden de clubhuizen opengezet. Dat was om de jongelui op te vangen. Maar in plaats van dat je een bakkie koffie kreeg en een damspelletje, werd er ge¬ sproken over inbraken en stelen. En vanuit die clubhuizen gingen we veel opereren. Daar vielen die samenkomsten niet zo op. Ik heb toen voor een grote kraak in de ge¬ vangenis gezeten. Vroeger mocht je in de gevangenis een kanariepiet in je cel hebben.

Ze hadden een christelijk zangverenigingetje en daar zongen ze "Hemelhuis", en al die flauwekul meer, daar werd je gewoon kotsmisselijk van. Je werd natuurlijk helemaal niet begeleid. Je zat je straf uit en je ging weer naar huis. Ik heb in de gevangenis ontzettend veel gelezen. Ik ging alle klassieken lezen zoals Kant, Hegel, Spinoza enz. En toen kwam ik eruit en toen ben ik helemaal voor mezelf begonnen. Ik heb ook nog een meubelmaker!jtje/stoffeerderijtje gehad, omdat ik als jongen zijnde dat vak geleerd had. Ik wou toen een heel ander levenspatroon aanmeten en toen ben ik ook in de geheelonthouding gegaan. In de gevangenis had ik daarover ontzettend veel nage¬ dacht en ik ben er helemaal mee gekapt. Ik ben van de geheelonthouding in de Esperan- tobeweging terechtgekomen en later bij Spartacus. Het waren ook jongens zoals Ar-

159

Propagandastand van de Esperantisten in Rotterdam op de hoek van de Streijensestraat en de Beijerlandselaan 1932.

nolds, die toen van de CPH was, die tegen mij zei: "Je wilt jezelf misschien verrij¬ ken, maar je verraadt de arbeidersklasse". En zodoende ben ik in d.ie beweging weer doorgegaan.

Er waren in die tijd maar twee mogelijkheden voor een arbeider: je verpaupert of je wordt revolutionair. Ik heb de revolutionaire kant gekozen. Ik heb veel theorieën aan¬ gehoord, o.a. vcm Piet Kooijman over het neem en eetrecht . Nu noemen ze het prole- taries winkelen. Piet Kooijman heeft vier jaar in de bak gezeten omdat hij een bom geplaodst had aan de Frankenslag bij één of andere generaal toondertijd met Jo de Haas . Je was ook anti-militarist, Ik ging Esperanto leren. Ik had daar een diplomao.t- je van. Alles wat eigenlijk links georiënteerd was, daar was je dus bij. Je had met allerlei gedachtenkonstrükties en stromingen te maken. Daar werd. je ook d.oor beïn¬ vloed. Je had maar lagere school doorlopen en je probeerde door brochures en mani¬ festen en door veel te lezen, inzicht te krijgen in die hele strijd. Maar het was erg moeilijk voor d.e hele arbeidersklasse om iets positiefs naar voren te brengen.

Dat hebben de CPH en verschillende andere bonden gedaan. Die grote strijd die er ge¬ weest is tussen de kommunisten en sociaal-demokraten was verschrikkelijk! We hadden toen Esperanto-feestavonden en we probeerden steeds in het Esperanto om de kommunis¬ ten en de sociaal-demokraten weer aanéén te smelten en d.e vijandschap neer te leggen. Dat is eigenlijk nooit gelukt. En toen Rinus van der Lubbe gesneuveld was zeiden de sociaal-demokraten: "Liever het fascisme dan het kommunisme". De "Vrije Socialist" heeft toen een artikel gewijd aan Rinus van der Lubbe en die zei dat met het onthoof¬ den van Rinus van der Lubbe, dat daarmee de arbeidersklasse de kop was af geslagen.

Ik ben altijd individueel gebleven. Er is nooit zo'n po.rtijbinding geweest bij mij.

Ik ben nooit de straat opgestuurd met een manifest met van dat en dat moet je doen. Dat heb ik ook nooit gedaan en dat wou ik ook zelf niet. Die Spo.rto.cus-beweging sleepte mij er steeds bij. Ik had dan ook wel gedeeltelijk een stem in het kapittel.

190

maar eigenlijk meer aan ó.e kunstzinnige kont don in de politiek. Ik kon dus heet aar- d.ig uit de voeten met die dingen. Daardoor ben ik er altijd mee verbonden geweest.

Ik was iemand die nergens rust had. Ik heb me eigen nooit ergens ingegro.ven. Ik was een romanticus eigenlijk. Ik stelde het levensgeluk vo.n mezelf op de voorgrond. Ik heb o.ltijd ontzettend respekt gehad, voor mensen d.ie het evenwicht hadden om voor de bond hun werk te d.oen "Jantje met het krantje", die dus ook langs de huizen ging om kontributie op te ho,len. Don dacht ik bij me eigen: dat ken ik nooit opbrengen. Toch had, ik iets in mezelf van jaloezie tegenover de bezittende klasse. Als ik bv. in d.e villawijk liep dan zag ik d.ie schoonheid, vo.n ó.ie huizen en dan voelde ik eigenlijk mijn armoede . Dat bracht mij tot verzet eigenlijk, maar ik had. niet een bepaald pro¬ gram in mijzelf, of d.e standvastigheid van: op d.ie weg marcheren wij door. Agiteren kon ik dus wel, die ged.ichten, dat lag mij allemaal wel, mao.r dat kleine werk, nee. Hee, dao.r kon ik mij niet in vinden. Ik vond. ook altijd.: dat centje meer of minder daar ging het bij mij niet om. Bij mij ging het erom een andere maatschappij te vor¬ men.

Uitspraken van revolutiono.ire jongens zijn me altijd bijgebleven omdat ik nogo.l dich¬ terlijk van aard ben. Zoals bv. "De taaie vasthoudendheid is het kenmerk van elke re¬ volutionair" . Do.t sloeg bij mij altijd zo aan. Dan dacht ik bij me eigen: "Dat is het natuurlijk". Ik heb jongens gekend, die zijn na.o.r Spanje geweest om te vechten en daarna zijn ze omgekomen in de konsentratiekampen zoals bv. Cor Arnolds. En nou weet ik wel toen we nog jongens waren, in d.ie arbeidersstraten, in die pijpenladen, ston¬ den we voor zijn raam en dan praatten we altijd over d.e revolutie en over de barri- kades en over de horizon die voor de arbeiders natuurlijk straks op zou rijzen. Dan bleven we 's zomerso.vonds tot elf uur en dan ging het raam d.icht en dan zei hij:

"Jongens we ga.an nou slapen, tot op de barriko.de" . Hij woonde op Crooswijk, in de Van Meekerenstraat,

(

Gelieve Gods v/oord niet ijdel te gebruiken

In deze godvergeten dagen

nu de wereld is ontwricht, kanen femelaars je plagen

met een simpele christenplicht!

Gelieve God's woord niet te schenden door je bittere wrange mond, al krepeer je van ellende

gedenk de anti-vloekers-bond!

In deze godvergeten dagen

prijkt daar op de spiegelruit v/at de petteman moet schragen

een spottend woord wat walgend stuit!

Want de wijzen en de dommen

hoor je elke dag steeds brommen, bij de ontvangst van de mesomme:

het is veel te weinig G.V.D.!!!

mesomrne - geld.

Bram van de Haterd.

Omdo.t ik o.ltijd ook appeleerd.e bij d.e linkse groepen, ik wa.s altijd aanwezig, heb ik me toen aangesloten bij de Spartacus-beweging. Dat was een hele kleine groep jongens, die o.ltijd. ond.erin d.ie keldertjes vergaderden. Dat waren allemaal wel fijne jongens.

Er werd altijd, gedebatteerd enz. Ik had nogal een dichterlijke aanleg en ik heb d.an \

ook verscheid.ene gedichten daar ged.eklomeerd. Dat vonden ze geweldig. Eén keer heb ik i

één hele novelle voorgedragen. Ik kon de mensen nogal biologeren. Dat ging over een brief van een verloren zoon aan zijn moeder. Dat ging over een jongen die tot d.e kon- klusie kwam, do.t hij eigenlijk geen geschenk geweest is vo.n een goeie god. toen hij werd geboren, maar het gevolg van een hete po.ringsdaad. En o,ls je d.an verteld do,t hoe thuis de armoede aanwezig was en do.t het geklepper van lepels en vorken klonk op de

bodem van de pan, dat wanen ollemo.al zinnen d.ie zo geweldig aansloegen. Daar had ik ontzettend veel suaces mee. En dat de jongen lader in Parijs terecht komt en dat hij zegt: "De gekleurde lichtreklames kronkelen als gekleurde slangen langs de gevelrijen naar goed, beter, best. Maar God heb ik er niet gevonden." Met die novelle heb ik ontzettend, veel succes gehad. De uitgevers waren er altijd bang voor om het uit te geven, het was allemaal te realisties, te scherp en het was allemaal tè. Ze namen mij mee op vergaderingen. Ik zat niet alleen bij Spartacus, ik was ook bij de geheelont¬ houders en d.e Vrijdenkers. Op die vergaderingen, wanneer er een spreker was, kon ik mijn gedichten voordragen.

Met Jo Groos, dat was ook een anarchist, heb ik nog een gedichtenbundeltje uitgege¬ ven, dat heette: "Schaduwen der stad". Mijn gedichten waren meer proza en zijn ge¬ dichten hadden een religieuze tendens. Daar hebben we ook o.o.rd.ig succes mee gehad.

Op landdagen gingen we die ook verspreiden en verkopen als proletariese kunst. Dat waren bijeenkomsten hoofdzokelijk van de SDAP en ook wel van de kommunisten. Maar de SDAP had toendertijd de grootste bijeenkomsten. Jo Groos was iemand die hele goeie gedichten had gemaakt. Hij noemde zichzelf: "de lange zwarte man". Hij was eigenlijk gauwer tevreden, rustiger do.n ik was. Want ik ging er altijd, tegenaan, overal waar ik was. Ik zette overal een breekijzer tussen.

V/aren er nog meer arbeidersdichters?

Ja, Harry van Loon, Freek van Leeuwen en Jo Groos, die heb ik dan gekend. Daar ging ik mee om. Je had Kop Jansen van de RSAP, van Sneevliet.

Organiseerden jullie ook dingen samen?

Nee, dat hebben we nooit geó.aan. Kop Jansen is de man geweest, die Was altijd, bij Sneevliet en de ESAP, Als d.ie een vergadering hadd.en, ging hij daar deklameren. Ze gingen veel naar Appelscha, naar Friesland, die kanten uit. Ik heb Kop Jansen wel eens horen zeggen: "Als bij ons d.e koekepan opstaat met een stukje vlees dan vragen de kinderen. Vader heb je voorgedragen?" Zo was toen de toestandl. Hij kreeg er misschien wel geld voor, maar ik heb er nooit een stuiver voor gehad en dat wilde ik ook niet. De zoon van Kop Jansen kon goed zingen en dan gingen ze samen naar die dorpen toe zo¬ als Appelscha, dat was in het noorden des lands. Daar zongen se die strijdliederen. Die Spartacus-beweging ging uit van Gustav Landauer en van professor Pannekoek. Er was in die tijd ook een brochure over de "Communistische distributie en Raden", want wij wilden een totaal andere maatschappelijke vorm. Het waren hier in Rotterdam pak¬ weg 12 mensen. Die kwamen dan bij elkaar, maar die waren het ook niet allemaal met elkaar eens. Ik zie nog dat jodenmannetje zitten, die zat altijd heel breedvoerig te vertellen. Toen de oorlog kwam heeft hij eerst een paar weken in zo 'n socialisties keldertje gezeten in de Kaap de Goede Hoopstraat. Toen hij zag dat d.ie moffen niks deden is hij er maar uitgekomen. Wij zeiden: "Joh, zie nou de benen te nemen' 1 . Maar toen werd hij opeens de Jood met de ster. Dol vond hij geweldig. Hij ging opeens lijdzaam worden. Hij behoord.e tot het volk dat lijden moest. Ze hebben hem weggehaald, en hij is nooit meer teruggekomen. En Staal, dal was eigenlijk ook een anarchist, d.ie

zei: "Wat die Hitler daar in Duitsland, doet, dol kan in Holland niet, met Mussert zus

en zo". Ik zeg: "Joh Staal, kijk nou uit, neem nou de benen". Ik had in Duitsland drie maanden met de Wanderschaft gelopen, met de antifa-beweging. Dol was in 1929. Ik zei tegen Staal: "Je hebt het toch gezien toen die joodse kinderen aan de grens ston¬ den, toen mochten ze Holland niet binnen." Nou Staal geloofde daar niet in, maar ze

hebben Staal toch weggehaald hoor, met de hele familie! Die Staal was ook een raden- kommunist.

De Spartacus-groep had ook een solidariteitsfonds. Dol solidariteitsfonds was in het leven geroepen om als de mensen staakten d.ie niet in de bond waren, geen geld kregen, om die geld te geven. We hebben de stoluten nog gemaakt. Het wo.s allemaal prima gere¬ geld en het klonk allemaal geweldig, maar we moesten het met weinig geld bij elko.ar scharrelen. Het is een fiasco geworden, want als ze één week staakten was de hele kas leeg. Ik heb toen gezegd, tegen die Spartacus-beweging: "Als jullie geld willen heb¬ ben, weten jullie dan wol je moet doen? Dan moet je een kermis exploiteren. Dan laat je de mensen in een draaimolen zitten en daar krijg je geld voor. En met dat geld gaan we de revolutionaire strijd voeren." Toen zeiden ze dat ik niet goed bij m'n hoofd was.

Je hebt gevoelsrevolutionairen en d.ie kunnen het misschien niet zo goed onder woorden brengen, maar als d.e mensen het eenmaal wel goed onder woorden kunnen brengen, dan zijn ze meestal geen socialist meer.

Ik heb Hiemstra, een vurig kommunist, horen zeggen: "En we rusten niet eerd.ev voordat elke politieagent is opgehangen aan de darmen van d.e pastoor!"

192

Als iemand aan het stempellokaal stao.t te agiteren en die geeft een uiteenzetting van zijn gedachten of over zijn partij dan wordt dat een bekend.e figuur. Kees Rijken was zo'n bekend figuur. Mij kenden ze ook, maar. mij namen ze niet zo serieus. Ik was meer artiest. Maar ik was er toch wel altijd bij! Ik heb Kees Rijken heel goed gekend..

Zijn volhardendheid en zijn brochurehandel en dat hij niet van zijn stuk te krijgen was, dat heeft mij altijd ontzettend, verbaasd. Voor mij is het o.ltijd een persoon¬ lijkheid geweest, hij is altijd gericht geweest, terwijl ik meer een avontuurlijk karakter had, veel makkelijker de schepen achter mij verbrandde. Ze zagen Kees meer als iemo.nd die altijd een beetje aan het doordrijven was, Do,t is ook wel zo, hij had. z'n standpunt. Kees Rijken was een kommunist en hij volgde de partijlijn en hij bleef op ó.ie lijn doorgaan. Hij wist niet meer van wijken en dat deed hij dus don ook niet. Ik weet nog dat hij dat krantje had. van de CPH, daar liep hij mee langs de stempello¬ kalen. En Kees Rijken was altijd, wantrouwig tegenover andere mensen d.ie niet d.e lijn volgden. Ik heb weleens een artikeltje geschreven onder d.e naam Jon Knots, maar toen moest hij eerst weten wie Jan Knots was. Laat Jan Knots zich eens bekend, maken!"

Maar Jon Knots die kwam niet hè.

Marx heeft gezegd: "De arbeiders hebben niks te verliezen dan hun ketenen". Tegen¬ woordig hebben ze een huis, een dubbel huis, een caravan, wo.t ze allemao.l niet hebben aan bezit en meubelen en noem tno.ar op!

Ik heb in de jaren dertig prdkties nooit in de fabrieken gewerkt. Ik was niet te lui om te werken, mijn grootste probleem was niet het werken, maar de mensen waarmee je moest werken. Toen ik die stoffeerderij had, kwamen de jongens naar me toe en die liepen met een zwembroek onder hun arm en ze hadden allemaal een bruine kop van aan het strand liggen, die zeiden: ’ : Schei er nou mee uit, met dat stofferen, want je \

sloopt je eigen lichaam". Maar ik wou doorgaang, maar dat ging eigenlijk niet meer.

Die stoffeerders die in die keldertjes zaten konden de elektriciteit niet meer beto.- len, d.ie za.ten met een petroleumlampje. De prijzen waren zo scherp konkurrerend. De halve week had je geen werk en dan moest je ineens Wat klaarmaken en dan zat je vrij- dagsnachts te werken om nog wat te verdienen. Je ging er wel tegenaan, maar op het laatst werd het hopeloos . Ik had do.t zaakje op het Oosteinde in Kralingen. Maar op het laatst ben ik in de steun terecht gekomen.

Ik kreeg een betrekking bij d.e tram. Op de zadelmakerij in d.e Isadc Hubertstraat.

Daar werden die tassen gemaakt en riemen en films en daar weró.en ook kussens gemaakt voor in de tram. Dus ik moest daar komen en ik moest proefwerken. Nou hebben ze daar twintig van die stoffeerders gehad.. De eerste was af gekeurd, want die was aan de ene j kant chronies doof en do.t kunnen ze in die remises niet gebruiken. Je weet hoe dat gaat met die trams. Toen zei de chef tegen mij: "Neet je wat we nou doen? Je werk is goedgekeurd mao.r je hoeft niet veertien dagen naar huis totdat de papieren in orde zijn gemaakt. We zullen jou gelijk aannemen." Dus ik zat daar op die zadelmakerij. En het beviel me ook niet erg, van die uitgedroogde ambtenaren, die zaten elke dag te lezen in die hal bened.en wie er gestorven was en wie er met pensioen was gegaan. Jon¬ gen, dat lag mij helemo.al niet. Want daar werd ik gewoon akelig van. Maar goed ik dacht:ik ben getrouwd. Ik werd gefeliciteerd met m’n vaste aanstelling, maar ik ver- !

trouwde het hele zaakje niet want ik had in de bak gezeten. Toen op een middag na veertien do.gen zegt hij: "Je hebt vroeger in de gevangenis gezeten", "Dat was tien jaar geleden. Dat was een jongensstreek." Hij zei: "Dat straft zich altijd. Dat blijft je hele leven lang bij je, " Ik weet wel, al was mijn werk nou nog zo goed, ik mocht niet eens meer naar boven toe. Mijn gereedschap werd voor me naar beneden ge¬ haald en ik kon vertrekken.

~l 193 ■

Arend van Brugge

Wat dacht u van het kapitalisme toen?

Nou we dachten: het gaat ten onder hè. We leven in de doodscrisis van het kapitalisme. Gorter had het a.l beweerd in 1907. Nou leven we 75 jaar later en het kapitalisme is ep t 'p-og. We vinden de stuiptrekkingen te lang duren. Kijk eens, dat de ene maatschap- ptj afsterft en dat de nieuwe opkomt, dat gaat zomaar niet in een tien, twintig jaar. Ook de nieuwe maatschappij heeft nog oude vormen inzich van de vorige maatschappij.

De hele geschiedenis door zien we dat.

Was er toen ook sprake van overproduktie?

Ja., er was overproduktie. Nu kleden ze do.t anders in, nu lopen de prijzen op en toen zakten de prijzen. Toen ho.d je 5 pond spek voor een gulden. Het is gebeurd d.at op de Veemarkt een koppel biggen werd verhandeld voor een borrel. 80 centen een pondje biefstuk , moet ge nou eens komen. Als je naar C <£ A ging had je voor 15 gulden een - heel goed kostuum. In Twente had je die textielproduktie, die weverijen enz. Die men¬ sen hadden zelf geen lakens op hun bed. Dus ergens was er een overproduktie, maar de mensen die erin werkten die had.den niks. Die moesten konkurreren tegen andere lui. Dat bepalen de heren nu hier ook. Lage lonen hè. Hoe arm waren de mensen niet in de Lang¬ straat , in de schoenenindustrie. Ja, en de porceleinindustrie in Maastricht. Dat was helemaal verschrikkelijk. Er waren kinderen die 's nachts daar bleven. "Hou jij ze arm, hou ik ze dom" zei de pastoor. Wat die kerk daar uitgehaald heeft was zo ver¬ schrikkelijk.

Er v/as dus genoeg, maar de mensen konden het niet betalen?

Gja, je kreeg voor 3 centen een kilo groenten, Maa.r er werd zo enorm veel door ge¬ draaid. Dat werd. met iets overgoten en dat werd onbruikbaar. Er ging petroleum over de aardappelen heen, bidden voor een goeie oogst en als ze het hadden werd het ver¬ nietigd. De mensen die werk hadden, d,ie hadden het goed.,

Hoe moest het volgens u veranderen?

Jo.', door een goeie organisatie. Da.t de arbeiders daaraan begonnen. Die vakorganisa¬ ties d.eden eigenlijk weinig hè, die deden niks. Die hielden ze wel netjes in de kaar¬ tenbak, maar die deden feitelijk niks.

Was u lid van een vakorganisatie?

Ik was lid van de handels- en kantoorbedienden.

V/aren er bonden die v/el iets deden?

Nou nee, ze konden niks doen. Je had het NAS, het Nationaal Arbeids Sekretariaat van Henk Sneevliet.. Die konden ook niks doen. Die konden niks and.ers vertellen d.at als er nieuwe verkiezingen kwamen dan hadden zij een partij en dan moest je daar maar op stemmen hè. Daar vandaan hebben wij dat ding geschreven "Kiest Kobus, onze man". Dat

Kiest Kobus

ONZE man!

Prijs l Cent.

DOELSTELLING.

De ontwikfceling van het kapitalisme voert tot heriger crisissen, welke fn steeds grooter werkloosheid en telkens dftpere oqtwöfhting vaji het productieap¬ paraat hun uJjdrqkking Vinden, waardoor tnülioenen arbeiders bulten de p&dgcrte staan'en aan da uithon¬ gering rijn prijsgegeven. baarbij nemen de belangen- tegenstellingen tusschen de verschillende landen steeds scherper vormen aan. waardoor de economische oorlog In een nieuwe wereldoorlog tiirmondr.

De toenemende verarming en de steeds groeiende ' onzekerheid van bestaan dwingen de arbeidersklasse de* strijd voor dé communistische productiewijze aan te binden. De samen werkende Radenco mm uni» ren wekken de arbeiders in dezen strijd op, het beheer cn de leiding van productie, en dislrvbuth* volgens algemeen geldende, maatschappelijke regels zelf ter hacd te nemen, om zon .de aisodatie van vrije *o gelijke producenten tc verwezenlijken.

De groepen van samenwerkeede Raden communis ten zien den wezenlijken vooruitgang der arbeidersbeweging Iq de ontwikkeling van het zelfbewustzijn der arbeiders. Daarom plaatsen ze zich tegenover de leider «poli riek van de parlementaire partijen en van de vakbeweging en stellen de leuze;

Alle macht aan de arbeidersraden 1

Brochure gezamenlijk uitgegeven door de LAO, de GIC en de groepen van radencommunis¬ ten tegen het verkiezingsbedrog.

■ 194

was geschreven door een kruidenier, dat was Jaap van Velzen. Dat was in Amsterdam in de Kinkerstraat geloof ik. Hij zat ook bij de arbeidersbeweging. Hij was dao.r depot¬ houder of filiaalhouder en hij schreef gewoon op een keukenzakkie dat hele verho,al. Omdat: èn in de gemeenteraad èn in de Kamer deden ze niks voor je. Ga al die kranten maar eens na uit die jaren, wat hebben ze nou gedaan? Ze kunnen niks voor je doen. Heeft u die pamfletten ook in Rotterdam verspreid?

Dat werd verkocht ja voor één cent. Ze zeiden allemaal "Kiest onze Kobus, nee je moet Kobus kiezen, dat is de goeie" en dan kwam je buurman na.ar je toe en die zei dan: "Je weet er niks van, je moet onze Kobus kiezen want die weet het" en don kwamen ze alle¬ maal in het parlement. En bovenaan stond Colijn, de man die toen de bom liet gooien op de Zeven Provinciën. Die kruidenier die dat pamflet geschreven heeft was een ra- den-kommunist. Ja, dat vindt je misschien gek maar hij zat nou eenmaal in dat vak want hij moest toch ook eten en hij kon ook nog wel eens wat wegdelen.

Waren dat er toen veel die raden-kommunisten?

Nee, ze gaven ook het persmateriaal van de Interna,tiona,le Communisten uit, het zoge¬ naamde PIC. Ik kreeg het ook, maar het was wel moeilijk want het werd samengesteld door de bolle boffen. Dat was helemaal geen zoete koek, wat je zo eventjes kon slik¬ ken. Er zat een econoom bij en een psychiater. Leo Hornstra zat erbij en ingenieur Jordens, allemaal intellektuelen.

Hadden jullie ook kritiek op de CPH?

Ja nou, over de rottigheid in Rusland en over Stalin die de mensen naar Siberië zond,. Die CP was een rotbeweging, daar zaten allerlei slampampers bij. Ik vond er niks an. Nou hebbie 65 jaar revolutie gehad maar wat is er nou veranderd in Rusland?

Vond u dat toen ook al?

Ja natuurlijk. Henriette Roland Holst Was er geweest. Toen kwam ze terug, dat was la¬ ten we zeggen inde jaren '25 en Sovjet-Rusland was veranderd in één grote fabriek.

Dat ging precies eender met de Spaanse Burgeroorlog. Dan werden die gasten uit Rus¬ land. gewoon opgeroepen en warm gemao.kt want die wilden ze dan gewoon kwijt in die In¬ ternationale Brigades, want reken erop, de kormunisten hebben een hoop verpest daar in Spanje hoor.

Waren de raden-kommunisten anders georganiseerd dan bv. de CPH?

De ouderwetse organisatie heeft om te beginnen een penningmeester en een sekretaris en raden van toezicht en een jaarlijks kongres. Alles gaat openlijk. Dat is d.e oude burgerlijke manier. Want toen hier in mei'40 de duitsers binnenkwamen, kwamen ze in een opgeschut bed. Ze gingen naar het NVV en ze vonden zo de kaartenbak en ze zeiden: "Jansen, Pietersen, nee d.e Bruin is niet safe, die gaan we even opzoeken. Zo ging dat. Maar dat gebeurt niet in een radenorganisatie.

Hoe was dat dan georganiseerd?

Nou, in een soort viermanschappen. Je zou kunnen zeggen van mond tot mond. Zoals het nu gebeurt in Midden-Amerika. Denk je nou dat die in een organisatie zitten met een penningmeester e.d.? Zodra ze er eentje pakken weet die van niks, hij kan nooit de derde of vierde man verraden.

Waren dat een soort cellen?

Ja cellen.

Waren jullie eigenlijk al illegaal voor de oorlog?

Ja, we waren al op de illegaliteit ingesteld. Sneevliet wist dat ook donders goed. Maar Sneevliet zat vast aan zijn Kamerbaantje, aan zijn Kamerlidmaatschap. Dat is hem zuur opgebroken. Hij ging op de ouderwetse manier door en sprak nog over demokratie, "Demokratie, lik me reet" zeiden de duitsers, "dat zullen wij even op onze manier doen". Nou hij zat zo in de lik. De kaartenbak werd erbij gehaald en ze hadden ze al¬ lemaal. De raden-kommunisten doen dat niet, die doen dat op een linkere manier. Pre¬ cies wat nu ook in Polen is. Daar kunnen ze ook niet met een officiële organisatie, met een voorzitter en een penningmeester komen. Dat kan niet. Dat hebben ze gehad.

Dat is weggevaagd. Dus krijg je andere vormen van organisatie.

Deden jullie ook aan akties?

Akties, akties. Kijk, dat moet altijd de arbeider zelf doen. Ik kan bij jou morgen¬ ochtend bij jou om zeven uur niet komen bellen en vertellen dat d.e revolutie er is, "hé, vandaag revolutie! Kameraad Van Duffelen heeft de leiding." Zo gaat het niet.

Zat jij toen ook bij de LAO?

Ja, ik zat ook bij die groep. Dat lidmaatschap, dat moet je niet zo opvatten, dat be¬ stond niet.

Betaalden jullie kontributie?

Nee, we gaven een blad uit "Spartacus" en dat kwom ongeregeld, omdat we geen geld

196 H

hadden. Dat werd keurig gedrukt en er kwamen keurige artikelen in. Iedereen kon er in schrijven. Je was niet verplicht met dat blad. te kolporteren. Kijk 'es, als je het met dat artikel niet eens ben, dan ga je er niet mee kolporteren. Als je het er wel mee eens ben, dan doe je het wel. Zo niet, d.o.n zeg je: "Nee jongens, ik ben het er niet mee eens. Zus of zo, dat of dat ontbreekt." Zo zat dat.

Waar werd dat verspreid?

Overal natuurlijk, ook bij de stempellokalen. In de Oudelandstraat had je ook een stempellokaal. Daar stonden ze ook altijd heel heftig te diskussiëren. Daar had je bij de ingang twee bomen staan en die boom waar ze altijd onder stonden te diskus¬ siëren werd spottenderwijs genoemd "de boom der wijsheid".

Was er samenwerking met andere groepen?

Nou met de GIC. Dat blijkt uit die brochure Kiest Kobus, die is gezomenlijk uitge¬ geven. Je liep er natuurlijk mee te kolporteren, op vergaderingen natuurlijk. Ik liep

Kot

©

-i' \A

TH TT

£ : Uii

VNO Irj <T> I^J V

MM.

p j . 11 Ti -•

m I: ^ ' ^ y

' To!:/ . c

^ v^sii ;;i rfr^^

_. Mjr'1 ,0^ VlV j f VKJ4

t

0S

o

<r>

7' 1- !

3;

J ——-ji

...JU

— pCF—OTA-

T -T, 'V 5 -.<.,T'T/ '

Affiesje van de LAO.

196

ermee te kolporteren in het Verkooplokaal en ik werd door de kommunisten eruit ge¬ slingerd. Dat heb ik ook nog wel meegemaakt. Die vuile smeerlappen. "Jij verbreekt de eenheid.!" weet ge niet. Terwijl ik er juist op uit was om die eenheid een beetje bij te brengen. Dan werd je eruit gegooid. Jo. dat was knokken hoor. Ik heb al die rotdingen meegemaakt. Het was een vergadering met Louis d.e Visser. En dan had je Ger- rit van Burink, zo'nprovokateur. Toen zat hij Louis de Visser uit te dagen om te gaan demonstreren. Nou is een demonstratie ook een vorm van parlementarisme, want het heeft niets met werkelijke strijd te maken. Dus toen zat hij Louis de Visser uit te dagen, jo. die kon do.t ook niet op zich lo.ten zitten en die zei: "We gaan de strao.t op". Ik stond er toevallig vlakbij en toen stonden er een paar rechercheurs van de politieke recherche en die zeiden tegen Louis de Visser: ",Dat moet je niet doen", want dat werd hokken natuurlijk. Maar die rotte Gerrit van Burink wou doordrijven.

Dan zijn de heren zo, dan nemen ze zelf stiekum de benen. Dan zijn ze spoorloos ver¬ dwenen en dan krijgt Jan de arbeider met de gummistok in z 'n nek. Dat is de hele tak- tiek, dan hebben ze weer herrieschoppen hè. Ja, mo.ar het is niet de bedoeling d.at we gaan herrieschoppen. We willen tot een betere maatschappij komen, is het niet waar?

En dat we een distributie Van de goederen krijgen. Produktie dat loopt wel. Daar ben ik niet bang voor. In no-time hebben we een schip op de helling en noem maar op, wat je hebben wil. Mo.ar die verdeling hë, die distributie voor de Derde Wereld bv. om dat goed te doen moeten we dat goed voor elka.ar hebben. Dan krijg je natuurlijk tegen¬ stand, Want de kapitaalbezitters willen dat niet. Die kunnen dat ook niet toestaan, want dat betekent hun ondergang.

Eduard Sirach.

Eduard Sirach heeft een keer kandidao.t gestaan voor de gemeentero.ad.sverkiezingen.

Hoe kan dat, een raden-kommunist die kandidaat staat voor de gemeenteraad?

Kijk, toen was hij nog geen raden-kommunist. Dat was in de jaren twintig en toen zat hij bij de kommunistiese partij. Toen je die oppositie tegen Stalin had, toen Trotski naar Alma Ata verbannen werd, toen was het hoofdbestuur van de CP gewoonweg pro-Mos- kou. Dus daar kreeg je oppositie tegen en daar zat Sirach ook bij. Toen zeiden ze:

"Wat wil je nou met die Trotski?" Toen zei hij: "Ik wil alleen de waarheid weten, waarom wordt zo’n man als Trotski, die toch een erkende revolutionair is, d.ie met Le- nin heeft samengewerkt en met zoveel anderen, waarom wordt die verbannen?" Als je zegt dat je een demokratiese partij hebt gevormd., dan mag je dat toch weten, dan moét je dat zelfs weten. Dat is vanzelfsprekend. Ja, toen had je de heibel gaande hè. Toen kreeg je die oppositie.

Is hij eruit gezet of is hij er zelf uitgegaan?

ia 197

Nou ja, uitgezet, je had het toen zo gek, je was geroyeerd voordat je wakker werd. Toen kwam hij langzamerhand met een groep van opposanten op die radengedachte, want je las natuurlijk over Kroonstadt. Trotski heeft daar wel in Kroonstadt de zaak in mekaar gerammeld. Daar was hij fout aan. Daar had je natuurlijk ook de opposanten te¬ gen. Herman Gorter, Anton Pannekoek, noem ze allemaal mo.o.r op. En nog andere intel- lektuelen.

Welke groepen van raden-kommunisten had je hier?

Je had de groep van Sirach, die gaf dan Spartacus uit. Dat was de Linkse Arbeiders Oppositie, LAO. De LAO-Rotterdam noemden we do.t. Ja en in Amsterdam ho.d. je ze na¬ tuurlijk ook. Ik geloof die groep van Lopez Cardozo, niet die groep van Frits Kief. Dat is me altijd, onduidelijk gebleven, of d.ie wel zuiver op de gro.ad, was. Frits Kief was een duitser, die hoorde bij de zogenaamde KAP, Kommunistiese Arbeid.ers Partij. Maar d,ie KAP die deed niks, dat was and.erho.lve man en een paardekop. Maar aktief?

Nee. Hij was daar graag het baasje over. Kijk als hij nou werkelijk met de radenge- daehte bezield was, die Frits Kief, dan had. hij onmiddellijk aansluiting moeten zoe¬ ken. Anschluss. Maar dat deed hij niet. Hij heeft de zaak min of meer afgebroken en later, na de bevrijding, bleek dan dat hij bij d.e politieke recherche hoorde. Ik vond. het altijd, een duistere figuur, ik wist niet of hij nou voor de hollandse of voor d.e duitse inlichtingendienst werkte.

Hij was duitser en hij sprak perfekt duits maar ook perfekt nederlo.nds. Hij kon heel goed een artikel in elkaar draaien. Ik heb hem gekend.als jongen van 16, 17 jao.r. Hij noemde zich ingenieur, maar bij mijn weten is hij nooit ingenieur geweest, hij heeft een opleiding geho.d. hier in de Tamboerstraat als elektricien. Ik zeg: een vo.kman hoor, Want bij het verlo.ten van de school kreeg hij nog een onderscheiding, een gou¬ den horloge of zoiets omdat hij de beste leerling was. Hij had een goed verstand, van politiek, maar ik weet het niet, nee. En dan lag hij met Siro.ch in de clinch. En dan probeerde hij als een soort van Van Burink Sirach uit de tent te lokken. Dan vroeg hij "Waar was jij toen?" en toen hoorde ik Sirach eens vertellen: "Toen? Toen wo.s ik muiter op de hollandse vloot, maar waar was jij toen?" Zulke mensen heb je altijd, die lopen in de arbeidersbeweging rond om de zaak uit te dagen.

Davió. Wijnkoop was o.ls de dood voor Sirach. Ik heb hem een keer meegemao.kt, Do.vid Wijnkoop. Hij sprak in het Verkooplokaal die kleine Jood met die sik en hij had Si¬ rach allang gezien hè. Wijnkoop had het altijd over "de massa". Ik hoor hem nog zeg¬ gen: "de massa." en Sirach staat halverwege de vergadering op en loopt doodkalm naar het podium. Alles dacht bij z 'n eigen: Ojee, nou zal je het meemaken. En Sirach liep o.chter die bestuurstafel en greep één van die glo.zen met water, toen nam hij een paar slokken, zette het glas weer neer en wandelde weer kalm terug. Dat moet je je voor¬ stellen hè. Die kleine David. Wijnkoop zat z 'n eigen te bevuilen. Je moet nou niet denken dat het altijd, met geweld ging.

Kees

Er is door een aantal mensen die sympo.tiek stonden tegenover de linkse beweging een overval gepleegd op iemand d.ie geld. transporteerde . De man die dat geld transporteer¬ de was ook een sympatisant van de linkse beweging, Hij werkte op een groot kantoor en moest regelmatig geld vervoeren. En aangezien men in d.e arbeidersbeweging altijd Wel geld kon gebruiken, deed men een poging om die man het geld te ontfutselen. Eén van die mensen, Janus Koren, had, wel eens met de politie te maken gehad. Die had met dit soort dingen wel ervaring, wo,nt hij verkeerd.e in d.e kriminele sfeer. Aan de andere kant was er Frits Kief, de latere man van "De Vlam", do.t was de man met de principië¬ le inhoud, hij was raden-komnunist. Frits Kief zag mogelijkheden om een d.eel van het geld te gebruiken voor de propaganda van het raden-kommunisme. Die overval ging zo: met de man die het geld vervoerde werd een afspraak gemaakt. Hij begaf zich naar het centrum van de stad., naar d.e Grote Markt bij het Steiger. Hij overhandigde in een urinoir aan een andere man de tas met geld. Samen gingen ze naar een achterliggende steeg en daar werd enig lichamelijk letsel toegebracht aan de geldloper en die ging terug naar zijn eigen route die hij moest lopen en daar begon hij te schreeuwen. Maar toen was de overvaller met het geld al vertrokken. No. veel speurwerk en trammelant, ondervraging e.d. is het dan toch uitgekomen dat het een in elkao,r gezette overval was. De bewuste mensen zijn opgepakt en Frits Kief kreeg lh jaar gevangenisstraf en Janus Koren kreeg 2 jo.o.r. Die overval was aanleiding om een aanval te doen op de linkse beweging in Rotterdam, Alle linkse mensen en zeker die van de kommunistiese partij werden voor rovers en dieven uitgemaakt. Een typies voorbeeld dat dergelijke dingen altijd uitgespeeld worden tegen de arbeidersklasse. Principieel ben ik niet tegen het in beslag nemen van ons eigen geld uit banken e.d,., Stalin paste in zijn

jeugd, voor de revolutie, ook dat soort methoden toe om geld. te krijgen voor de rus - siese kommunistiese partij. Maar je kan het niet als strijdmiddel propageren.

Hoe is het eigenlijk uitgekomen?

Dat is nooit helemaal duidelijk geworden, maar de man die het geld vervoerd heeft, heeft zwakke momenten gehad. Ze hebben hem onder hevige druk gezet, ze hebben direkt een verband gelegd. nao.r d.e linkse beweging omdat hij betrokken wo.s bij de raden-kom- munisten. Dat is later uitgekomen. Ze zijn die man helemaal gaan doorlichten, toen zijn ze in die richting verder gaan zoeken en hebben hem onder druk gezet. Het is met arbeiders zo, dat als ze dan nog ideolisties zijn, dat ze over dat idealisme ook erg dikwijls praten. Ook het omgaan met het geld heeft bij het uitkomen van d.eze zaak een rol gespeeld. Het waren mensen die jarenlang niet in bezit geweest waren van fi¬ nanciële mogelijkheden en die dan plotseling over de schreef gaan, die veel dingen kopen en daardoor opvallen. Toen de politie eenmaal de draad te pakken had van: het zit in de rooie hoek kwamen deze dingen tegelijkertijd te voorschijn.

□ OrWMAMKELUIAE SOCIALISTEN LJ

Na de mislukte revolutie van Troelstra in 1918 sloeg de verburgerlijking pas goed tf in de SDAP. De partij zakte steeds verder weg in het moeras van het parlementarism Ze v/as voor het vreedzaam ingroeien van het socialisme in de burgermaatschappij . . /

verkiezingen moest de meerderheid veroverd v/orden. Cynici hadden uitgerekend dat het op die manier nog v/el anderhalve eeuw kon duren voor de SDAP er was, Het ging dus in een slakkegangetje naar het socialisme. Dit reformisme lokte binnen de SDAP een hoop kritiek uit. Er ontstond een interne oppositie. En eind 1928 verzamelde die oppositie zich rond het blad "De Socialist". Woordvoerders van de linkervleugel waren: Edo Fim- men, P.J. Schmidt, Frank van der Goes en Jacques de Kadt. Ook binnen de AJC en het NVV stak de oppositie de kop op. Vooral de ontwapenings- en de koloniale politiek van de SDAP kwamen onder vuur te liggen. De oppositie verweet de SDAP-leiding een blind vertrouwen in de Volkenbond. Ze vond dat de SDAP meer en meer in het kielzog van het burgerlijk pacifisme terechtgekomen was. De oppositie v/ilde terug naar het strijdbare anti-militarisme van vroeger. Ook v/ilde de SDAP maar schoorvoetend toegeven aan het onafhankelijkheidsstreven van de indonesiese bevolking. De oppositie was er voor om Indonesië los te maken van Nederland en wel onmiddellijk. Maar er was nog veel meer.

De crisis had inmiddels toegeslagen en de oppositie vond dat de partij niet v/erkeloos toe kon blijven kijken, hoe de regering de bevolking langzaam kaalplukte. Het was de hoogste tijd voor buitenparlementaire aktie. Daarbij bestond er onder de opposanten veel sympatie voor de Sovjet-Unie. Daar was men inmiddels begonnen aan het eerste vijf-jarenplan en van crisis of werkeloosheid was geen sprake.

De linkse oppositie wilde van de SDAP weer een strijdbare arbeiderspartij maken, de SDAP naar links trekken als het ware. Maar de leiding gaf de oppositie daartoe geen kans. Op het kongres in april 1931 v/erd De Socialist in de ban gedaan. Uiteraard liet de oppositie zich niet de mond snoeren. Een paar maanden later verscheen "De Fakkel". Nu was de partijleiding het zat en ze eisten de uitsluiting van de oppositie. Op het Paaskongres in 1932 werd de hele oppositie geroyeerd. Deze uitgespuwden richtten in één ruk door de Onafhankelijke Socialistische Partij op, de OSP. Bij de stichting tel¬ de de partij al gelijk zo'n 7.000 leden. Het beloofde heel wat te v/orden. Ook in Rot¬ terdam werd er natuurlijk een afdeling opgericht. Bij de oprichtingsvergadering in'de grote Nutzaal aan de Oppert meldden zich die avond al gelijk zo'n 260 leden aan. ‘ Vooral veel jongeren, al dan niet uit de AJC, voelden zich aangetrokken tot de OSIj*'.

Net als in de SDAP werd ook in de AJC de oppositie buiten de deur gezet. Op 19 juni 1932 richtten een aantal uitgestoten jongeren het Socialistisch Jeugd Verbond op, het SJV. Het SJV zocht de samenv/erking met de OSP "teneinde de strijd voor haar jeugdpro- gram en tegen militarisme en fascisme met succes te kunnen voeren". Het SJV hield zo'n beetje het midden tussen de AJC en de Communistische Jeugd Bond. In maart 1935 ging de SJV samen met de Revolutionaire Jeugd Bond op in het Revolutionair Socialis¬ tisch Jeugd Verbond, dat verbonden was met de RSAP. Aan enthousiasme en aktiviteit v/as er in het begin geen gebrek. De OSP-leden haalden de ene stunt na de andere uit.

In Rotterdam werden er aan de Maasbruggen poppen van Colijn en Hitler opgehangen op een plaats v/aar de politie ze niet één, twee, drie kon weghalen. Voor de Kamerverkie¬ zingen van 1933 v/erd het Stieltjesplein helemaal ondergekalkt met OSP-leuzen, een prima stukje vakwerk. Helaas zette de uitslag een domper op de feestvreugde. De OSP haalde maar 27.476 stemmen, te weinig voor een zetel. De grote doorbraak v/as uitge-

Verkiezingsleuzen van de OSP op het Stieltjesplein 1933.

reur. De jonge OSP'er Gerritsen werd door politiekogels vermoord. P.J. Schmidt werd gearresteerd wegens een artikel in De Fakkel en tot negen maanden veroordeeld. Ook het bestuur van de rotterdamse afdeling werd in z'n geheel opgepakt. In deze beroe¬ ring distancieerden De Kadt en Tas zich in De Fakkel van de rellen en de rol die de OSP in de strijd tegen de steunroof speelden. De Kadt vluchtte zelfs naar België om de politie te ontlopen. De OSP rekende op haar kongres in 1934 af met deze leiders.

De weg naar eenheid met de RSP kwam op deze manier vrij. Op 3 maart 1935 kwam de Re¬ volutionair Socialistische Arbeiders Partij, de RSAP, tot stand in de grote zaal van de rotterdamse Diergaarde. Maar de oud-OSP'ers voelden zich niet erg op hun gemak in de nieuwe leninistiese voorhoedepartij. Ze aarzelden om alle banden met hun sociaal- demokraties verleden te breken. Internationaal waren vooral de banden met de Socia¬ listische Arbeiders Partij, de SAP (de duitse OSP) erg sterk. Toen de RSAP-leiding er op aandrong de banden met de SAP te verbreken, verlieten rond 1200 leden de nieuwe

bleven. Veel OSP'ers keerden teleurgesteld in de moederschoot terug, Vanaf het begin was de positie van de OSP onduidelijk. Binnen de OSP hadden zich allerlei groepen verenigd, van linkse sociaal-demokraten tot en met heuse bolsjewisten. Voor deze Rus- land-fans was de OSP slechts een tussenstation naar de CPH. De OSP had eigenlijk geen eigen gezicht, geen eigen beginselen of programma. De afkeer van het reformisme was de kit die de OSP bij elkaar hield. Vanaf het allereerste begin had de OSP samenwer¬ king gezocht met andere linkse organisaties. In de praktijk kwam dat vooral neer op samenwerking met de RSP en het NAS. De CPH had niet veel op met de politieke nieuw¬ komer . De OSP werd afgeschilderd als een hulpje van de bourgeoisie en "de gevaarlijk¬ ste hinderpaal voor de revolutionaire acties van de massa's". In 1932 werd er met de RSP samengewerkt in het Antifo, dat was een comité tegen fascisme en oorlog. Die sa¬ menwerking verliep nogal stroef door de negatieve houding van De Kadt ten opzichte van de RSP. Begin 1933 trok de OSP zich terug uit het Antifo. Het vervolg op het An¬ tifo werd het Comité van Verweer. Ook hier deed de OSP aan mee, samen met de RSP. Tij¬ dens het Jordaanoproer in juli 1934 werd de OSP zwaar getroffen door de politie-ter—

200

partij om de Bond van Revolutionaire Socialisten op te richten. Toen in 1936 te Mos¬ kou de beruchte processen tegen de linkse oppositie werden gevoerd, namen ook P.J. Schmidt en Stien de Ruyter de Zeeuw, twee oud-OSP'ers, de benen. Ze struikelden voor¬ al over de diktatuur van het proletariaat, zoals dat ook in de beginselverklaring van de RSAP stond.

De OSP heeft maar kort bestaan, van 1932 tot 1935. En in die korte tijd heeft ze ei¬ genlijk de ene teleurstelling na de andere moeten verwerken.

Kees

De OSP was de stroming binnen de SDAP die zich af keerde van het reformisme, van het hervormen van de maatschappij. Daartegen verzette die OSP zich, mede onder invloed van de propaganda van de kommunisten. Je beïnvloedde toch een aanto.l van die sociaal- demokraten. Maar die konden zich door hun traditie, door hun jo,renlange anti-kormu- nisme niet vereenzelvigen met de kommunisten. Maar in wezen stonden ze dezelfde poli¬ tieke lijn voor als de kommunisten en d.o.ard.oor maakten ze zich los van de SDAP. Ze légden veel nadruk op het anti-militarisme. Eet wo.ren eerlijke, doelbewuste en ook wel klassebewuste arbeiders. Het feit dat ze tijdens de huurstakingen van juli 19S4 de leiding Van de OSP gearresteerd hebben, bewijst dat de bourgeoisie een gevao.r in hen zag. De samenwerking aan de basis tussen d.e OSP en de CPH wo.s er wel. Ook aan de stempellokalen en in de demonstrokies. Die OSP'ers waren de geschoolde arbeiders. Ook onderwijzers en mensen van de universiteit, maar er waren ook wel een aantal werkelo¬ zen bij. Je kon ze wel herkennen, het tweede of derde nivo kader in de vakbeweging en de sociaal-demokratiese partij.

Hebben jullie geprobeerd de OSP naar jullie toe te trekken?

Ja, er zijn zelfs voorstellen geweest van partij tot pantij om samen akties te ont¬ ketenen. Het organiseren van het Anti-oorlogskongres in Amsterdam, ook aan de stem¬ pellokalen, met huurstakingen en boedelverkopingen. Dan werd er met de OSP overleg ■■ gepleegd. Later, toen de OSP in de RSAP opging, is dat verwaterd.. Toen kwamen de ver¬ houdingen weer scherper te liggen. Want de RSAP, dat waren de trotskisten.

Hoe komt het dat ze naar de RSP gegaan zijn en niet naar de CPH?

Kijk, de politiek vo,n de Sovjet-Unie was voor een massa mensen moeilijk te begrijpen. De Sovjet-Unie was ver weg. Er zijn ook pogingen gedaan om OSP'ers naar de Sovjet- Unie te delegeren. Maar er bestonden bij d.ie OSP'ers nog veel anti-sovjetgevoelens.

DE KOMMUniöTEn

De Communistische Partij Holland, CPH, was de op één na oudste kommunistiese partij van de wereld. De oudste was natuurlijk de russiese kommunistiese partij. Na de Ok¬ tober Revolutie hadden de russiese sociaal-demokraten onder leiding van Lenin zich omgevormd tot Russiese Communistische Partij. Ze grepen daarbij terug op de roemruch¬ te Kommunistiese Bond van Marx. Ze noemden zich kommunisten om zich te onderscheiden van de sociaal-demokraten. De partijen van de Tweede Internationale waren volgens Le¬ nin vervallen tot sociaal-patriotisme door hun deelname aan de massa-slachting van de Eerste Wereldoorlog. Lenin v/as een felle tegenstander van deze imperialistiese oorlog en drong aan op omzetting van de oorlog in een burgeroorlog tegen de nationale bour- geoisieën.In Rusland slaagde deze opzet volledig. De arbeiders schoven niet alleen de Tsaar, maar ook de sociaal-patriot Kerenski aan de kant. Voor het eerst in de ge¬ schiedenis vestigden de arbeiders en boeren hun macht in een land. De Sovjet-Unie werd het centrum van de revolutie, die zich dreigde uit te breiden over Europa, Op initiatief van Lenin werd de Derde Internationale in het leven geroepen. En de nieuw¬ bakken CPH sloot zich als één van de eerste partijen aan. De bedoeling van de Derde Internationale was de revolutie voorbereiden in de v/est-europese landen en leiding geven aan de bevrijdingsbewegingen in de koloniën, vooral in China, India en Indone¬ sië . Op de kongressen van de nieuwe Internationale werden de krachtsverhoudingen in de verschillende landen geanalyseerd en richtlijnen geformuleerd. In het begin funk- tioneerde de Komintern nog tamelijk demokraties, maar al vrij snel veranderde de we¬ reldorganisatie in een instrument om de russiese staatsbelangen veilig te stellen. Zo werd in het begin van de jaren twintig de duitse revolutie opgeofferd aan het russie¬ se verlangen naar rust en stabiliteit. Aan het eind van de jaren twintig v/as de Kom¬ intern omgevormd tot een organisatie waarin Stalin en de russiese kommunistiese par¬ tij alles voor het zeggen hadden, alle oppositie was de mond gesnoerd en de overige kommunistiese partijen waren gedegradeerd tot slaafse uitvoerders van de politieke lijn.

201 0

Het officiële programma van de CPH bevatte als belangrijkste onderdeel de vestiging van de diktatuur van het proletariaat. Eenvoudiger gezegd betekende dat»dat de CPH voor een sovjet-Holland was. Die diktatuur was nodig om de resten van de bezittende klasse eronder te houden na de machtsovername. De partij v/as de georganiseerde voor¬ hoede van het proletariaat. De partij zag zichzelf als een soort elitecorps, die na de revolutie, in naam van het proletariaat de macht uitoefende. De CPH was dan ook geen massapartij. Ieder lid moest het voor de volle honderd procent eens.zijn met de partijlijn. Leden die niks uitvoerden, werden onherroepelijk eruit gegooid. De CPH was in het begin van de jaren dertig een tamelijk gesloten organisatie, die gedeelte¬ lijk illegaal werkte. Leden waren geïnfiltreerd in zogenaamde neutrale organisaties om daar de partijlijn, gecamoufleerd, naar voren te brengen. Ook zette de CPH veel¬ vuldig zogenaamde hulporganisaties en steunkomitees op om nieuwe mensen binnen haar invloedssfeer te brengen. Dit ondergraven van andere organisaties maakte de CPH be¬ paald niet populair bij linkse mensen.

sociaal, democratische, partij ■■

De wortels van de CPH lagen in de sociaal-demokratie, in de SDAP, Al vanaf 1900 be¬ stond er in de SDAP een oppositie tegen het reformisme, de politiek die het kapita¬ lisme alleen maar wilde hervormen. In de SDAP v/aren het vooral de "mannen van de praktijk" zoals Troelstra en Schaper die deze opportunistiese politiek voerden. Zij verwachtten alle heil van het parlement. Socialisme werd door hun gelijkgesteld met sociale wetgeving, sociale woningbouw e.d. Van revolutie v/ilden ze niets weten. Te¬ genover dit opportunisme verdedigden een aantal intellektuelen hardnekkig het marxis¬ me. In 1907 richtten ze daarvoor zelfs een weekblad op, "De Tribune". De bedoeling van de redaktie was om het "inzicht in de sociaal-demokratie onder de arbeiders te verhelderen". De redaktie van het weekblad v/as in handen van drie jonge marxisten. Van Ravesteyn, Wijnkoop en Ceton, die we verder het driemanschap zullen noemen. Het blad was een doorn in het oog van de parlementaristen. Op het Deventer-kongres van 1909 werd het blad verboden en de oppositie uitgestoten. De verworpenen richtten toen de Sociaal Democratische Partij op, de SDP. Er bestonden dus vanaf dat moment twee par¬ tijen die allebei aangesloten waren bij de Tweede Internationale. De SDP v/as de eer¬ ste partij van marxistiese revolutionairen die gebroken hadden met het reformisme.

De nieuwe partij telde maar 400 leden. De overgrote meerderheid bestond uit intellek¬ tuelen zoals het driemanschap, Gorter, Pannekoek en ietsje later Sneevliet en Hen- riëtte Roland Holst. De enige arbeider in het gezelschap v/as Louis de Visser.

In 1914 brak de hel los. Nederland bleef buiten het strijdgewoel, wel werd het leger

204

en Trotski werd overgepland naar de Derde Internationale. De kommunistiese partijen werkten de trotskistiese elementen eruit en kritiese partijleiders werden vervangen door meer Moskou-getrouwe figuren. Bolsjewisatie was dus vooral dat de partijen onder¬ geschikt werden gemaakt aan Moskou en dat binnen die partijen alle kritiek op Rusland in de kiem gesmoord werd. Op die manier hoopte Stalinte voorkomen dat de kommunistiese partijen rare bokkesprongen zouden gaan maken. Ook de CPH ontkwam niet aan een gron¬ dige zuivering. Sneevliet, Bouwman en andere NAS-mensen verlieten de CPH om in 1928 de Revolutionair Socialistiese Partij op te richten. Volgens de RSP was Rusland ontaard in een stalinistiese burokratie. De RSP wilde de oude leninistiese lijn, die de CPH volgens hen verlaten had, weer oppakken.

Een nieuwe ster aan de CPH-hemel was Paul de Groot. Op het partijkongres van 1930 werd hij in de partijleiding gekozen. Later bracht hij het zelfs tot algemeen sekre— taris. De Groot was een typies voorbeeld van een apparatsjiki, die trouw met elke lijn meezwenkte. Die partijleiding en dat apparaat zaten trouwens in Amsterdam. Het apparaat bood veel belovende kaders de kans om te ontsnappen aan het dagelijkse wer- kelozenbestaan. Streberij en baantjes—jagen waren het gevolg. De partijleiding zoog verse krachten naar Amsterdam, gebruikte ze op en spuwde ze vervolgens v/eer uit. Tegelijk met de bolsjewisering zette zich ook de politiek door die de sociaal-demo- kratie als hoofdvijand van de arbeidersklasse zag. De sociaal-demokraten waren "de wegbereiders van het fascisme" of in één woord sociaal-fascisten. Van eenheid met de SDAP kon geen sprake meer zijn, alleen nog maar van de zogenaamde "eenheid van onder¬ op", dat wil zeggen tegen de leiders van de SDAP en het NVV. Ook de partijen links van de SDAP, zoals de OSP en de RSP konden geen goed doen in de ogen van de CPH. Zij v/aren zo mogelijk nog gevaarlijker. Vooral de RSP kreeg het zwaar te verduren. De RSP v/as zogenaamd "trotskisties" en dat v/as reden genoeg om hun vergaderingen te versto¬ ren en hun leiders te molesteren. De RSAP werd zelfs betiteld als "een direkte hand¬ langer van het fascisme", die "op dezelfde voet als het fascisme moet v/orden bestre¬ den". De CPH maakte zich al met al niet populair door haar gescheld op haar bondge¬ noten.

Volgens het zesde wereldkongres was de tijd van relatieve stabiliteit van het kapita¬ lisme voorbij. Een nieuv/e crisis, en daarmee de kans op revolutie, hing in de lucht. En inderdaad een jaar later in 1929 stortte Wallstreet in elkaar en stak het crisis¬ monster in alle kapitalistiese landen de kop op. De Komintern deed een oproep aan de kommunistiese partijen om de afweerstrijd tegen de gevolgen van de crisis te organi¬ seren. In het begin van de jaren dertig ontstonden hier de Rode Vakbewegings Opposi¬ tie en de Werkelozen Strijd Comité's. De bedoeling van deze organisaties v/as vooral de invloed van de NVV en de SDAP terugdringen en de arbeiders in de buurt van de kom¬ munistiese partij te brengen. Andere organisaties zoals de IRH, de IAH en de Vereni¬ ging Vrienden van de Sovjet-Unie waren al eerder met precies dezelfde bedoeling opge¬ zet. Deze mantelorganisaties hebben de CPH een slechte naam bezorgd die ze nog steeds niet kwijt is. Overal v/aar arbeiders in strijd kwamen, dook de CPH in één van haar vermommingen erop, om de zaak naar zich toe te trekken. Ondanks alles bleef de CPH bepaalde groeperingen aantrekken. In de crisistijd waren dat vooral de werkelozen.

Die werkelozen v/aren door alle andere partijen, en dan vooral de SDAP, in de steek gelaten. De CPH organiseerde ze in WSC's en veel v/erkelozen zagen in de partij dan ook een werkelijke bondgenoot. In de jaren dertig was de CPH dan ook vooral de partij van het lompenproletariaat. Ook bij jonge intellektuelen, toneelspelers, kunstenaars, artsen en advokaten oogstte de CPH sympatie. Bij deze groepen bestond er vooral be¬ wondering voor hetgeen in de Sovjet-Unie gepresteerd werd. Films zoals de Pantser¬ kruiser Potemkin en agitprop-groepen zoals de Blauwe Blousen overdonderden kunstenaars zoals Ivens, Schuitema en Van Gasteren. Toch werden de meeste intellektuelen niet openlijk partijlid. Ze ondersteunden de partij in het geheim of werkten in één van de nevenorganisaties. Echte bolwerken van de CPH waren Amsterdam en het groningse plat¬ teland rond Finsterv/olde en Beerta. Dat is tot vandaag de dag zo gebleven.

Op het volgende Kominternkongres, het zevende, zag de eenheidsfrontpolitiek het licht. Het fascisme had twee bloedige overwinningen binnengehaald op de duitse- en v/eense arbeidersklasse. De verdeeldheid binnen de arbeidersklasse v/as de belangrijk¬ ste oorzaak van die overv/inning. Om erger te voorkomen schakelde de Komintern op¬ nieuw een paar versnellingen terug. Koste wat kost moest er eenheid gezocht worden met de sociaal-demokratiese partijen. Frankrijk had het voorbeeld gegeven. Daar hadden kommunisten en socialisten een volksfront gevormd. In Nederland wilde het allemaal niet zo best lukken. Voorstellen van de CPH om bij de amsterdamse gemeenteraadsver¬ kiezingen van 1937 met gemeenschappelijke lijsten uit te komen werden door de SDAP

van de hand gewezen. De SDAP had een terecht wantrouwen tegen de CPH. Bovendien was de SDAP totaal niet geïnteresseerd in de CPH. De SDAP, die in wezen anti-kommunisties was, keek voor bondgenoten liever naar rechts. De eenheidsfrontpolitiek leidde tot e opheffing van een groot aantal strijdorganisaties. Achterelkaar werden RVO, WSC en IRH opgeheven. Ook politiek paste de CPH zich aan. Haar naam veranderde in Communis¬ tische Partij Nederland, omdat dat nederlandser klonk. De Tribune werd "Volksdagblad . De CPN ging zelfs voor een groot gedeelte mee met het Plan voor de Arbeid. Ze accep¬ teerde de vaderlandsverdediging en liet de leus: "Indonesië los van Holland nu!" val¬ len. De revolutie stond niet langer op de dagorde en de CPN was zelfs bereid om mi- nisterszetels in een SDAP-kabinet te aanvaarden. Deze nationale koers kwam o.a. tot uitdrukking op het verkiezingskongres op 2e Kersdag in 1936 in de RAI. De leus was toen: "Voor Nederland, onafhankelijk, welvarend, vrij." Aan de muur hingen portretten van Rembrandt, Spinoza, Erasmus, Vondel en Van Gogh.

De laatste draai zou de CPN maken na de afsluiting van het Hitler-Stalin-pact. De lijn dat het duitse fascisme de hoofdvijand was, werd tijdelijk verlaten. Het engelse imperialisme stond opeens weer nummero één. Het Volksdagblad noemde het pact een o- verwinning van de vredespolitiek van de Sovjet-Unie. Maar de meeste CPN-leden konden eenvoudigweg niet geloven dat Stalin een pact met de duivel had gesloten. Ze dachten

dat het bericht afkomstig was uit de propagandamachine van Goebbels. Het pact heeft veel verwarring en vertwijfeling gezaaid onder de partijleden. Toen Nederland in mei 1940 onder de voet gelopen werd, wisten veel CPN-leden dan ook niet wat ze moesten doen. Paul de Groot heeft zelfs nog opgeroepen tot een korrekte houding tegenover de

Kommunistiese demonstratie langs de rotterdamse diergaarde 1933.

bezetters, maar dat werd gelukkig door geen enkel partijlid opgevolgd. De partij ging al snel na de invasie illegaal.

De CPH was in de jaren dertig de grootste partij links van de SDAP. Gedurende die pe¬ riode was ze met handen en voeten gebonden aan de besluiten van de Komintern. Zowel het organisatiemodel als de politieke lijn waren afkomstig uit Moskou. De CPH pro¬ beerde vooral via de nevenorganisaties haar politiek te slijten. Die werkwijze maakte haar bepaald niet populair. Daarbij kwam nog dat ze alles wat er verder aan linkse groeperingen was voor rotte vis uitmaakte. De CPH heeft in de jaren dertig dan ook nooit veel leden gehad. In februari 1930 telde ze 1100 leden. In januari 1931 v/aren dat er 1600, in maart 1932: 3700 en eind 1932: 5500. Het verloop onder de leden was erg groot. In Rotterdam heeft de CPH nooit meer dan een paar honderd leden tegelijk gehad.

Dirk van Vliet

Mijn ouders vao.rden op de Rijn. Je had toen geen schippers scholen dus ik werd. bij fa¬ milie ondergebracht. Bij ooms en tantes die allemaal heel erg christelijk wonen , op protestants gebied. Ik moest naar de zondagsschool de christelijke school, de kate- chesatie, naar d.e kerk twee keer zondags, bidden voordat je naar bed ging en voor het opstaan en no.tuurligk ook bijbel—lezen. Dus ik werd tot mijn dertiende jaar helemaal christelijk opgevoed, het werd. ingegeven tot en met.

Woonde u toen nog niet in Rotterdam?

Nee, ik ben toen met mijn d.ertiende jaar naar Rotterdom gekomen. Mijn ouders gingen ao.n de wal wonen, in een café zelfs. Dat was voor mij helemao.1 droevig. Mijn ouders hadden ó.a.t café in de Prins / lexanderstront, dat was een dwarsstro.o.t van d.e Maaska.de naar de Prins Hendrikkade. Die is er nu niet meer, dat is afgebroken. Do.t was op het Noor der eilo.nd. Dat was voor mij in het begin wel moeilijk, maar ja je bent nog jong. Het was een zuivere arbeidersbuurt. Daar had je die boten d.ie o.an de Maaskade aanleg¬ den van de Estafette, die naar Utrecht transporteerden. Aan de Prins Hendrikkade lo¬ gen al die schepen die de Rijn opvoerden. En veel aken. Mijn vader vaarde bij Willem van de Riel, do.t was een hele grote saheepvaa.rtmao.tschappij. Hij was kapitein op één van die boten. Daarna ben ik zelf electrieiën geworden. Toen ben ik techniek gaan le¬ ren. Do.t was 's avonds, overdags werkte ik bij Van Veen & Bliek op de Middelland- strao.t. Ik heb mijn .examen gedo.an voor electro-techniek. En op d.o.t moment zegt mijn zus tegen me: "Dik, je kan naar Nederlands-Indië". Ik zeg: "Naar Nederlands-Ind.ië! Op mign zestiende, zeventiende jaar?" Toen ben ik dus acht maanden met een boot mee naar Nederlands-Indië geweest, do.t Was 1920, 1921 o.o., in Soibo.ng, Padang, Bato.vio. en Soe- rabaja. En dao.r heb ik heus gehuild. Hoe dao.r de christenen de jo.vo.nen behandeld.eni Dat was voor mij onmogelijk om te begrijpen, zo erg was dat. Dat Was verschrikkelijk. Het wo.s een koloniaal land. van ons, dat weet je, en de geestelijken d.ie zo.ten vóór in de kerk en ze slachtten d.e javanen af. Dat heb ik dao.r ook meegemaakt.

Ik ben een keer met de fiets bij Batavia, rondgereden. Toen kwam ik een kilometer of tien buiten Bato.via. en wat zie ik daa.r: een groot wit huis hè, met de holland.se vlag, rood., wit, blauw. Dus ik bleef staan met mijn fiets, toen zei die mevrouw, die zat op het balkon: "Je komt uit Holland hè?" Ik zeg: "Ja mevrouw" "Mooi hè" "Ja pro.chtig, godverdikkeme nou!" Een hoop land erachter. Het was zo elf uur. "Lust je een kop kof¬ fie?" Ik zeg: "Nou graag mevrouw" en ik ga bij haar zitten. Haar man komt en hao.r dochter komt en we zitten bijelko.ar. Toen zei ze: "Laten we .achter gaan zitten, d.e zon is voor", We zijn achter gaan zitten, ook in een serre en toen zag ik dat land met heel in de verte een paar hutjes. Hij zegt: "Ja, ik ben kweker", Ik zeg: "Zo me¬ neer, u heeft een mooi huis". Hij zegt: "Ja, maar ik werk hard". Ik zeg: "Ja, dat zal wel". We lopen naar die akker toe met bananenbomen en ik vraag: "En die hutjes?" 'Ja, dao.r woont mijn voorman en d.ao.r woont die en daar woont d.ie", Dus we go.o.n weer zitten en ik zeg: "Hoeveel werken er hier?" Ik geloof dat hij zei tachtig en ik vroeg: "Zo, wat verdienen die nou?" "Nou, twaalf, vijftien, achttien cent per dag". Ik zeg: "Tjon¬ ge!" Hig zegt: "Jo., maar ze kunnen er goed. van komen hoor". Ik heb m'n koffie opge¬ dronken en ben maar weggegaan. Dat was nou de regering vo.n Nederla.nd. Hij werd scho.t- rijk en die stakkers hadden nog niet te eten. Toen is mijn christend.om zo ged.ao.ld., want in elk van die kamers hing een kruis van Jezus.

Ik ging met een meisje in Indië no.o,r d.e bioskoop, een bruin meisje, maar zij mocht niet big mij zitten, maar achter d.e matten. Ik ben eruit gegaan natuurlijk. Dat wo.s nou onze christelijke regering. Toen ik in Nederland terugkwam had ik nog wel konto.kt met een vriend, die ook christelijk was, We praa.tten nog wel eens met elkaar. Mijn ou¬ ders hadden nog steeds do.t café. Hij komt op een goed moment bij me en hij zegt:

"Dik, je bent niet meegeweest". Ik zeg: "John, ik had geen zin". Hij zegt: "Nou, ik

205 B

t££

van de hand gewezen. De SDAP had een terecht wantrouwen tegen de CPH. Bovendien was de SDAP totaal niet geïnteresseerd in de CPH. De SDAP, die in wezen anti-kommunisties was, keek voor bondgenoten liever naar rechts. De eenheidsfrontpolitiek leidde tot de opheffing van een groot aantal strijdorganisaties. Achterelkaar werden RVO, WSC en IRH opgeheven. Ook politiek paste de CPH zich aan. Haar naam veranderde in Communis¬ tische Partij Nederland, omdat dat nederlandser klonk. De Tribune werd "Volksdagblad". De CPN ging zelfs voor een groot gedeelte mee met het Plan voor de Arbeid. Ze accep¬ teerde de vaderlandsverdediging en liet de leus: "Indonesië los van Holland nu!' val¬ len. De revolutie stond niet langer op de dagorde en de CPN was zelfs bereid om mi- nisterszetels in een SDAP-kabinet te aanvaarden. Deze nationale koers kwam o.a. tot uitdrukking op het verkiezingskongres op 2e Kersdag in 1936 in de RAI. De leus was toen: "Voor Nederland, onafhankelijk, welvarend, vrij." Aan de muur hingen portretten van Rembrandt, Spinoza, Erasmus, Vondel en Van Gogh.

De laatste draai zou de CPN maken na de afsluiting van het Hitler—Stalin-pact. De lijn dat het duitse fascisme de hoofdvijand was, werd tijdelijk verlaten. Het engelse imperialisme stond opeens weer nummero één. Het Volksdagblad noemde het pact een o- verwinning van de vredespolitiek van de Sovjet-Unie. Maar de meeste CPN-leden konden eenvoudigweg niet geloven dat Stalin een pact met de duivel had gesloten. Ze dachten

Kommunistiese demonstratie langs de rotterdamse diergaarde 1933.

dat het bericht afkomstig v/as uit de propagandamachine van Goebbels. Het pact heeft veel verwarring en vertwijfeling gezaaid onder de partijleden. Toen Nederland in mei 1940 onder de voet gelopen werd, wisten veel CPN-leden dan ook niet wat ze moesten doen. Paul de Groot heeft zelfs nog opgeroepen tot een korrekte houding tegenover de

206

bezetters, maar dat werd gelukkig door geen enkel partijlid opgevolgd. De partij ging al snel na de invasie illegaal.

De CPH v/as in de jaren dertig de grootste partij links van de SDAP. Gedurende die pe¬ riode v/as ze met handen en voeten gebonden aan de besluiten van de Komintern. Zov/el het organisatiemodel als de politieke lijn v/aren afkomstig uit Moskou. De CPH pro¬ beerde vooral via de nevenorganisaties haar politiek te slijten. Die werkwijze maakte haar bepaald niet populair. Daarbij kwam nog dat ze alles wat er verder aan linkse groeperingen was voor rotte vis uitmaakte. De CPH heeft in de jaren dertig dan ook nooit veel leden gehad. In februari 1930 telde ze 1100 leden. In januari 1931 waren dat er 1600, in maart 1932: 3700 en eind 1932: 5500. Het verloop onder de leden v/as erg groot. In Rotterdam heeft de CPH nooit meer dan een paar honderd leden tegelijk gehad.

Dirk van Vliet

Mijn ouders vao.rden op de Rijn. Je had toen geen schippersscholen dus ik werd bij fa¬ milie ondergebracht. Bij ooms en tantes die allemaal heel erg christelijk waren, op protestants gebied. Ik moest naar de zondagsschool de christelijke school, de ko.te- chesatie, naar de kerk twee keer zondags, bidden voordat je naar bed. ging en voor het opstaan en no.tuurlijk ook bijbel—lezen. Dus ik werd. tot mijn d.ertiende jaar helemo.al christelijk opgevoed., het werd ingegeven tot en met.

Woonde u toen nog niet in Rotterdam?

Nee, ik ben toen met mijn dertiende jaar no.o.v Rotterdam gekomen. Mijn ouders gingen aan de wal wonen, in een café zelfs. Dat wo.s voor mij helemao.l droevig. Mijn ouders hadden do.t café in de Prins / lexanderstraat, dat was een dwarsstraat van de Maaskade naar de Prins Hendrikkade. Die is er nu niet meer, d.o.t is a.f'gebroken. Dat was op het Noorder eiland. Dat was voor mij in het begin wel moeilijk, maar ja je bent nog jong. Het was een zuivere arbeid.ersbuurt, Daar had je die boten d.ie aan d.e Mo.asko.de aanleg¬ den van de Estafette, die naar Utrecht tro.nsporteerd.en. Aan de Prins Hendrikkade lo¬ gen al die schepen d.ie d.e Rijn opvoerd.en. En veel aken. Mijn vader vaarde bij Willem

van d.e Riel, do.t was een hele grote scheepvaartmao.tschappij. Hij was kapitein op één van die boten. Daarna ben ik zelf electriciën geworden. Toen ben ik techniek gaan le¬ ren. Dat wo.s ’s avonds, overdags werkte ik bij Vo.n Veen & Bliek op de Middelland- strao.t. Ik heb mijn .examen gedo.an voor electro-techniek. En op do.t moment zegt mijn zus tegen me: "Dik, je kan naar Ned.erlands-Indië". Ik zeg: "Naar Nederlands-Indië! Op mijn zestiende, zeventiende jaar?" Toen ben ik dus acht maanden met een boot mee no.ar Nederlands-Indië geweest, do,t was 1920, 1921 o.a. in Sabang, Padang, Bato.via en Soe- rabaja. En daar heb ik heus gehuild. Hoe daar d.e christenen de jo.vo.nen behandelden: Dat was voor mij onmogelijk om te begrijpen, zo erg wo.s do.t. Dat Was verschrikkelijk.

Het was een koloniao.1 land. vo.n ons, do.t weet je, en d.e geestelijken die zo.ten vóór in

de kerk en ze slo.chtten de jo.va.nen af. Do.t heb ik daar ook meegemaakt.

Ik ben een keer met de fiets bij Bo.to.via rondgereden. Toen kwam ik een kilometer of tien buiten Batavia, en wat zie ik daar: een groot wit huis hè, met de hollandse vlo.g, rood, wit, blauw. Dus ik bleef staan met mijn fiets, toen zei d.ie mevrouw, die zat op het balkon: "Je komt uit Holland, hè?" Ik zeg: "Ja. mevrouw" "Mooi hè" "Ja prachtig, godverdikkeme nou!" Een hoop land erachter. Het was zo elf uur. "Lust je een kop kof¬ fie?" Ik zeg: "Nou graag mevrouw" en ik go. bij hao.r zitten. Ho.a.r rno.n komt en hao.r dochter komt en we zitten bijelko.ar. Toen zei ze: ”Lo.ten we achter gaan zitten, de zon is voor". We zijn achter gaan zitten, ook in een sèrre en toen zag ik dat land met heel in de verte een paar hutjes. Hij zegt: "Ja, ik ben kweker". Ik zeg: "Zo me¬ neer, u heeft een mooi huis". Hij zegt: "Ja, mao.r ik werk hard". Ik zeg: "Ja, dat zo.l wel". We lopen naar die akker toe met bananenbomen en ik vraag: "En die hutjes?" 'Ja, daar woont mijn voorman en daar woont d.ie en daar woont die". Dus we go.o.n weer zitten en ik zeg: "Hoeveel werken er hier?" Ik geloof dat hij zei to.chtig en ik vroeg: "Zo, wat verdienen die nou?" "Nou, twaalf, vijftien, o.chttien cent per dag". Ik zeg: "Tjon¬ ge!" Hij zegt: "Ja, maa.r ze kunnen er goed. van komen hoor". Ik heb m'n koffie opge¬ dronken en ben maar weggegaan.- Dat was nou de regering van Nederland. Hij werd schat¬ rijk en die stakkers hadden nog niet te eten. Toen is mijn christendom zo gedaald, want in elk van die kamers hing een kruis van Jezus.

Ik ging met een meisje in Ind.ië naar de bioskoop, een bruin meisje, maar zij mocht niet bij mij zitten, maar achter de matten. Ik ben eruit gego,o,n no.tuurlijk. Dat Was nou onze christelijke regering. Toen ik in Ned.erlo.nd terugkwom had. ik nog wel kontakt met een vriend die ook christelijk wo.s. We praatten nog wel eens met elko.o.r. Mijn ou¬ ders hadden nog steeds do.t café. Hij komt op een goed moment bij me en hij zegt:

"Dik, je bent niet meegeweest". Ik zeg: "John, ik had geen zin". Hij zegt: "Nou, ik

doe het ook niet meer", Huisbezoek was do,t, vanuit een christelijke organisatie.. Ik zei: Waarom dan?" En hij zei: "Man, ik ben bij drie gezinnen geweest en die zeiden olie drie: "Laat eerst die regering maar eens zorgen dat we te eten hebben. En daar go. ik aan meewerken hoor!". Ik zei: "Hou John, do.t zal je een hoop moeite kosten .. Maar toen kwam je natuurlijk in een andere stemming, je ging naar andere vergaderin¬ gen toe, van de SDAP bijvoorbeeld, daar ging je eens luisteren. Iets wat je voor aie tijd nooit d.eed., wo.nt dat waren socialisten. En zo ben ik opgegroeid.. Nou moet ik er nog bijzeggen, ik heb geen mao.tscho.ppelijke moeilijkheden gehaól, do.t scheelt ook nog.

Dan lees je makkelijker, je doet het gauwer, dan hoef je niet te prakkizeren: hoe moet ik morgen de kost verdienen? Dat had. ik niet, want mijn oud.ers hadden het goed en ik had zelf een aardige betrekking. Ik was met mijn achttiende jaar bij een elec- tro-technies burootje gekomen, in de Agniesestrao.t, En omdat ik tamelijk goeie diplo¬ ma's had voor die tijd, wo.s ik daar zo'n beetje de voorman. Ik liep op de Gedempte Slaak en toen zag ik die borden van de Voorwaarts. Daar stond op: "Geestelijken in Rusland verbannen naar Siberië". Do.t waren die blo.uwe borden die buiten hingen, daar stond, het nieuws op. Do.t stond met hele grote letters bovenaan. Ik kwam thuis en ik las de Voorwaarts en ik heb do.t drie weken bewaard. Toen stond in de Voorwaarts dat ó.rie geestelijken uit een Moskouse kerk goud ho.dden gestolen om ermee te vluchten naar Amerika.. Mijn vrouw knapte ineens op, want die wo.s toen nog christelijk en ik ook, dat durf ik gerust te zeggen. Toen ben ik go.o.n bestuderen hè. Ik heb Marx ge¬ kocht, dat boek van Karl Marx van 1872. Toendertijd was do.t een leerzaam boek. Je had toen de verschillen hè, vooral in Rotterdam. Een kommunistiese vergadering do.ar was een hoop herrie voor in het Verkooplokao.l, van mensen die allemaal tegen Ruslo.nd wa¬ ren, je begrijpt het hè. Het Verkooplokao.l was een hele lo.nge gang en dan kom je in de zo-ol. Politiecharges erbij, De politie ro.nselde ons zelfs in die gangen. Terwijl ik niks deed en ik rustig naar die vergadering liep. Ik kwam daar om te luisteren en te kijken. Ik was toen helemaal nieuwsgierig na die geestelijken-affaire. Ik heb toen de Tribune erbij genomen. Ik had de Voovwao.rts èn de Tribune, om ze met elkaar te verge¬ lijken natuurlijk.

Ik ben in 1936 bij Riet schot en/Houwers gekomen aan de Westzeedijk. Dan moest je op die boten bij scheepswerven, bv. bij Wilton Feyenoord, de RDM en d.e Schelde in Vlis- singen. Ik ben daar zo ’n beetje baas geworden. Maar tussen de bedrijven door ben ik politiek blijven studeren. De vraagstukken voor mezelf vastleggen enz. Ik heb zelfs artikelen in de■Tribune geschreven, onder valse naam natuurlijk. Ik ben ongeveer in 1934 lid geworden van d.e CPH. Dat was een jaar nadat üitler aan de macht gekomen was in Duitsland. Toen had ik een motief om lid te worden: de strijd tegen het fascisme. Want uiteindelijk deed de SDAP heel weinig tegen het fascisme, die heeft wel altijd met Vrijheid., Arbeid, Brood, gehetst tegen de Sovjet-Unie, dat is bo.rbo.ars geweest. Toen ik in 1935 lid was van de Metaolbond heb ik gesproken tijdens een vergadering. Drie weken later kreeg ik mijn royement. Do.t was toen d.e method.e om geen kormunisme in de Metaolbond. te hebben. Op een vergad.ering had ik toen gezegd: "Is dat nou wel eerlijk dol we de Sovjet-Unie afkammen, terwijl we er zo weinig van weten? Ik weet zeker dat er maar één hier iets van de Sovjet-Unie afweet. Ik weet er veel vanaf, want ik heb het bestudeerd vanaf 1926". En toen kreeg ik mijn royement.

Werd u lid van de CPH omdat die wat tegen het fascisme deden?

Niet alleen, voor mij was het het belangrijkst dat ik de Sovjet-Unie goed. bestudeerd

zots

had en dat d.e CPH eigenlijk een vriend, van de Sovjet-Unie was. Een verdediger Vo.n het standpunt van de Sovjet-Unie. Ik do.eht do.t ik daar nog wat vo.n kon leren. Dat is niet waar geweest. Ik wist het veel beter ten opzichte van de Sovjet-Unie dan hen. Dat komt: ik heb het tsaristiese Rusland, bestudeerd, van 1910 tot 1917. Mijn vrouw zei toen: Hè god, je bent a.ltijd aan het lezen", Ja., dat kon niet a.nders. Ik was altijd aan het lezen en notities molken. Ruslo.nd stond bekend, als het land. van d.e heidenen. Maar als je do.t gaat bestuderen, kom je tot hele o.nd.ere vraagstukken.

Waar was u het niet mee eens in de CPH?

In de eerste plaats, d.e mo.nier waarop men de mensen moest gaan winnen. Ik heb toen heel dikwijls gezegd: "Jullie moeten meer het vraagstuk van het Marxisme/Leninisme uiteen zetten". Dan go. je de mensen wegwijs molken in een bepao.lde ideologie. Want de burgerlijke kranten schreven alleen maar: dictatuur en je mag er niks doen enz. Daar had ik wel eens moeilijkheden over met partijgenoten. Eet waren eigenlijk d.e onder¬ ontwikkelde mensen. Je had er no.tuurlijk wel toppen bij, Louis de Visser, Ko Beuze- rnaker en Schalker, dat waren toen de mensen, Schalker en Beuzemaker hebben ze dood¬ geschoten in de oorlog en Louis de Visser is vergao.n met een boot. Louis de Visser,

- dat was een kerel! Hij was ideologies en politiek niet zo goed hoor, maar een rede¬ naar tot en met. Hij bracht iedereen in beroering. Ik heb hem heel erg vaa.k horen

spreken, in het gebouw voor Kunst en Wetenschappen en het Verkooplokaal.

Waar sprak hij dan over?

Nou, over het duitse fascisme natuurlijk, over d.e Colijnregering. Eet ging altijd o- ver het maatschappelijke. Daarom zeg ik: maatschappelijk is goed., maar je moet er een ideologie aan verbinden. Want als ik zeg: "De mensen hebben niet genoeg" dan zeggen ze: "Ja, als gig d.e baas ■ bent hebben we het ó.o.n wel?" Dan moet ik proberen ze dat op

een bepaalde manier aan het verstand, te brengen en dat vergat de CPH. Als er mensen

bij me kwamen dan diskussieerde ik o.ltigd over: het ko.pito.lisme moet weg en een ander systeem moet komen. Dan heb je een bepaalde grondslag Waarop je kan bouwen. Vele christenen waren het er niet mee eens. Later zeiden ze dan: "Ja, ja ik moet feitelijk op de socialisten stemmen, want die zorgen do.t ik eten krijg". En dat deed de kormu- nistiese partij niet, die had het altijd over de revolutie, wat op zichzelf do.ar wel uit voort kan vloeien, maar dan zijn we wat verder. Dat verschil had ik ermee.

Gaf de CPH ook informatie en avonden tegen het fascisme?

Ja, maar ik geloof dat het woord revolutie daar teveel bij genoemd werd. De mens is van huis uit niet voor revolutie. Geen ene SDAP'er is voor revolutie. Die wilde op demokratiese grondslag een meerderheid bereiken. Nou de christelijke waren er hele¬ maal niet voor. Dus revolutie verkondigen dat moet je op een moment doen dat de re¬ volutie voor de deur staat, d.an kan ge een basis vormen, maa,r niet als een klein par¬ tijtje. Dao.rom bleven er een hoop mensen weg van de vergaderingen. Maar natuurlijk heeft de CPH heel dikwijls, voordo.t üitler aan het bewind kwam, en tijdens het Hit- lerbewind, de situatie uitgelegd.. Ze hebben heel erg goed. gewao,rschuwd. Op vergade¬ ringen gaven ze wel de hoofdlijn aan, dus dat Hitler gesteund werd. door Krupp en Thyssen. Maar weet je wat ze altijd vergeten hebben? Dat het ging tegen de Sovjet- Unie. En dat heb ik wel op verschillende besprekingen gezegd.

i^onriurusTicLSE. jeiugd

Als je ouders kommunist waren, kreeg je als kind een kommunistiese opvoeding. Die op¬ voeding werd voor een groot gedeelte voor rekening genomen door zogenaamde kommunis¬ tiese kindergroepen. Deze kindergroepen vingen de kinderen tot 14 jaar op. Die kinde¬ ren heetten dan, naar russies voorbeeld, pioniers. Als de kinderen te oud werden kwa¬ men ze automaties in de Communistiese Jeugd Bond terecht, de CJB. De meer gangbare naam voor de CJB was toen de Zaaier. Kameraden uit de Zaaier of de partij (meestal vrouwen) trokken vaak op met de pioniertjes. Op zondag werd er gewandeld en 's zomers werd er vaak een week lang gekampeerd, wat natuurlijk een waar feest was. De kinder¬ groepen en de jeugdbond werd bijna geheel bevolkt door arbeiderskinderen en fabrieks- jeugd. Binnen de jeugdbond lag sterk de nadruk op het v/erken in de bedrijven, net zo¬ als in de partij. Voor vele aktieve jonge kommunisten v/as de Zaaier het voorportaal, naar de partij.

Meereke

Het was nieuwjaar en mijn tante kwam langs. Ze was lid vo.n de geheelonthoud.ersbewe- ging, de JGOB. En ze zei tegen mijn vader en moeder zo vo.n: "Joh, mogen Jantje en Marietje niet naar de kindergroep?" "Nou, dan wil ik wel weten wat voor kindergroep" zei mijn vader. Ik kreeg al een beroerte en do.eht nou moet ik weer naar die zondags¬ school. Nou ja, ze zei dat het ook was voor de geheelonthouding en het was op socia-

\

)

[

l

iiiKteror/,

«fut. (*'>4 Ut.

«wijin.

KlNuLRGRO&WEj & i.EtoEN.

listies gebied, enzo. M'n vader zei: "Hou, als ze willen, laat ze dan mao.r". Het was in de Coolsestraat, daar bij de Kruiskade. Nou wij er naar toe op een zondagmiddag, mijn tante nam ons mee. Wij vonden het heel gezellig en zodoende ben ik altijd overal heel politiek gebleven. Ook door mijn broer, omdat die helemo.o.l geïnteresseerd wo.s. Hij was negen jaar en toen schreef hij al versjes over Jantje d.ie z 'n voAer werkeloos was. We vonden de leiding daar erg leuk.

Wat voor kinderen zaten er in die kindergroep?

Allemaal arbeiderskinderen. Uitgesproken arbeiderskinderen. Die kwamen ook allemonl uit d.ie binnenstad vando.an, Vlietlaan, Rubens straat, Paulus Potterstraat, Lange To¬ renstraat, Crispijnlaan, die straten zijn er nu bijna allemao.1 niet meer. Wij waren de enigsten die echt in de armoebuurt woonden, mijn broer en ik. Van een heel groot gebied, kwamen de kinderen samen in zo'n groep. Eerst in de Coolsestraat, nad.erho.nd, zijn we verhuisd, Want dat in de Coolsestraat was in een bovenhuis.

Toen no.derhand was die splitsing in de CPU. Wij wilden onze leiders houden, want je klampt je als kind vast o.an iemand. Wij wild.en die mensen houden, maar ze waren uit de partij gezet of geroyeerd. Toen kregen ze een zaaltje op de Noordsingel en daar gingen we toen naar toe. Daar ben ik gebleven tot we te oud. waren. Als je veertien jaar oud was moest je eigenlijk uit die kindergroep. Dan moest je naar de Zaaier.

Mo.ar ja, wij waren zo aan die mensen gehecht.

Wie waren dat die leiders?

Francien en Huib en dan had. je ene Alie. Twee keer hebben we een Alie gehad en één keer iemo.nd die Geelhoed heette. Die kindergroep hoorde toendestijds bij de kormunis- tiese partij. Die hadden d.ie kindergroep. Maar door die splitsing kreeg je de Socia- listiese Jeugd. Wij waren toen verhuisd van de Cormunistiese Jeugd naar de Socio.lis- tiese Jeugd. Wij mochten toen de naam Cormunistiese Jeugd, niet dragen, want do.t was van de CPH. Dus wij hadden toen de Socialistiese Kindergroep "De Stormvogels". Maar v)ij gingen wel kamperen en we ha.dden wel kontakt met die and.ere kindergroepen uit Leiden en Amsterdam.

Die Francien en Huib waren ergens onze vader en moeder. Dao.r hingen wij aan als be¬ zetenen. Die mensen waren ontzettend aardig. Wij ha.dden 's woensdags kindergroep en saté vdagsmiddo.gs hadden we een zanggroep je. Er werd geleerd en gepraat en er werden

Kinderkamp van kommunistiese kindergroepen in Katwijk 1923. Het meisje met de strik in het haar linksboven is Meereke. Ze staat naast de vlag, die door haar ouders ge¬ maakt is.

B 214

Hadden die pioniers een eigen blaadje?

Nee, dat niet. Er was wel een pioniersrubriek in de Tribune. Er werden ook landelijke pionievskompen gehouden. Dat werd voor het meerendeel georganiseerd, vanuit Amsterdam. Dat was natuurlijk een feest. Ze gingen dan bv. naar het strand van Hoek van Holland, en het was een hele gebeurtenis voor die kinderen om een keer naar het strand te go.an.

Of we gingen no.ar de Wao.lho.ven. Do.t was toen nog een half—afgegraven-ho.ven-.- . We gingen .

ook weleens naar een boerendijk net buiten de stad en daar werd dan in rijen naar toe - gemarcheerd.. Er werd dan gezongen en er ging een vlag voorop. Dat vonden die kinderen geweldig. Dat was in de period.e van 1930 tot 1936. Het idee zat er dan ook nog bij van als de kinderen naar de pioniersclub gingen, do.n waren vo.der en moeder mogelijk vrij om partijwerk te doen. Het merend.eel vo.n de leid.ing van de pioniers waren vrou¬ wen. Het is in Rotterdam gestrand omdat het een moeilijk karwei wo.s, zeker voor onop¬ geleide mensen. Daarbij hadden we weinig materialen, je kon de kinderen moeilijk be¬ zig houden. De armoe was toen ook zichtbaar in het kinderwerk. Dat gold voor de jeugdbeweging in z'n geheel, omdo.t je o.rm was. Je had bv. een lokaal nodig en d.e po.r- tij had niet zoveel lokalen. Zo'n lokaal werd voor de pa.rtij gebruikt, voor het Wer¬ kelozen Strijd Comité gebruikt, voor o,llerlei dkties gebruikt. Het waren meesto.1 oud.e winkeltjes . Als er een avond bezet wo.s, dan werd het pionierswerk opzij geschoven. Kijk,, die lokalen waren belangrijk, want o.ls het winter was, of het regende, do.n kon je niet met die kinderen naar een bos of een park.

Bertus Schmidt

Ik kende, dus Jan van Weelden. Wel, Jo.n wo.s een schitterende jongen, een begaafde jon¬ gen. Hzj was één of twee jaar jonger dan ik. Een goed stel hersens en artistiek ook Kon van alles, kon niet alleen tekenen, ma.o.r kon ook gito.ar spelen en htj kon een boek inbinden. Hij kon va.n alles, jehebt van d.ie figuren.

En hij was toen ook lid van de JGOB en was naar de Zaaier gegaan. Toen ben ik meege- gaan.We hadden al vriendschap gesloten. In de Zaaier was Janus Nas. Janus Nas is ge- fusvlleerd. als terrorist in 1944. Janus, Jan en ik dat waren zo'n beetje de mensen ate daar de lakens uitdeelden als het bestuur. De Zaaier was veel kleiner dan de JGOB en het gehalte was ook anders. Bij de JGOB had je wel eens jongens die de midden- sc 2 oo bezochten, of een vakschool. Ze hadden een vak geleerd of ze studeerden. Een tets meer ontwikkeld slag zou je kunnen zeggen. Terwijl in de Zaaier, daar zaten de pure arbetdersjongetjes en meisjes. Die waren met hun elfde, twaalfde jaar al van school gegaan en die hadden werk moeten zoeken in een fabriek ofzo. Dat was een heel ander slag. Het klinkt misschien vreemd, maar dat trok mij wel aan. Ik vond het tot onze taak behoren juist deze jongens, wat meer bij te brengen. Dat deden we voor een groot deel zelf en je kreeg, natuurlijk ook wel steun vanuit de partij. De Zaaier was ook anders,,, was ook moeilijker en er was nog minder geld dan in de JGOB. In de JGOB waren altijd nog wel wat jongens en meisjes d.ie zakgeld, hadden. Maar die van de Zaai¬ er hadden helemaal geen donder. Je ho.d de grootste moeite om ze naar een konferentie ' ln Den Uao 9 °f delft te krijgen. Dan moest er maar weer gefietst of gelopen worden.

Het was allemaal veel moeilijker maar dat vond ik wel dankbaar. Ik heb het niet zo

meer 9 e do.an, want ik begon toen al te schrijven en stuurde mijn stukjes naar de Trvbune. Daar was ik opgevallen, want ze kregen natuurlijk niet zoveel stukjes. Ze vegen we . wat van o.vbeidevscowespondenten^ maav dat moest ciHemaat hevschveven wov— den. Wat ik schreef konden ze dan zo gebruiken. Op een gegeven moment had Gerard Van¬ ter gezegd dat er een jongeman in Rotterdam zat die wel leuk schreef, die zouden ze

vn Amsterdam moeten hebben wo.nt ze konden daar best een beetje aanvulling gebruiken. Zodoende ben zk naar Amsterdam gegaan.

Je had toen de verbinding met de Kommunistiese Internationale en de Zaaier wos aange¬ sloten bij de Kormunistiese Jeugd Internationale. Dat deed voornamelijk Daan Goulooze tn Amsterdam. Hij had altijd de touwtjes in handen.

Hoe liepen die verbindingen met de Komintern?

Dat weet ik niet. Ze gingen wel eens nao.r Berlijn. Berlijn was een centrum. Je had het West-Europees buro van de Komintern, d.o.t was speciaal voor wat er buiten de Sov¬ jet Unie lag. Duitsland, Italië, Oostenrijk, de Balkan, Frankrijk en Engeland waren gebundeld in het West-Europees buro. Daar kwamen de direktieven vandaan nadat ze eerst in Moskou waren geweest. Het was een enorme organisatie. Die Willy Münzenberg ho.d. er ook mee, te, maken. Maar hoe dat precies allemaal ging.. . Ik ben een keer naar een konferentie in Wannsee geweest, in Berlijn.

Wat merkte je in de Zaaier van Moskou?

Nou, do.ar merkte je niet veel van. Wat de kommunistiese jeugdbeweging wel deed in sa¬ menwerking met de kommunistiese partij was bedrijfsakties voeren. Dat was iets onbe-

I Z15 i

Sluit je aan bij de COMMUNISTISCHE JEUGD HOLLAND

kends voor mij uit de andere jeugdbeweging, want daar ó.eed je zulke dingen niet. De kommunistiese jeugdbeweging zette zieh in voor jonge arbeiders d.ie onder misstanden moesten werken. Er werden akties georganiseerd en er werd, geprobeerd stakingen te or¬ ganiseren. Vlugschriften verspreid. , heisa, geschopt, dat gebeurde wel.

Bij welke bedrijven v/as dat?

Nou joh, ja hele kwaaie had je. Dat gebeurde o.a. bij Piet Smit daar aan de Stations¬ weg. Je had daar de nageljongens. Ook zo'n ras was dat, de nageljongens van Piet Smit. Je had nogal wat kleine bedrijfjes en die wa,ren niet best. Die kleintjes zaten in vieze pakhuizen, dat ken je nu eigenlijk niet meer.

Kongres van de Communistische Jeugd Internationale in Amsterdam van 19 tot 21 april 1930. Het meisje vooraan is Meereke.

Hoe gingen die bedrijfsakties?

Ja maar, ik werkte zelf, dus daar heb ik zelf niet zoveel mee te maken gehad.. Maar op vergaderingen hoorde je daarvan, dat ze hier of daar bezig waren. Je stelde wel mani¬ festen op, dat deed je natuurlijk wel, maar ik had gewoon mijn werk overdag.

Hoe v/as het kontakt tussen de partij en de Zaaier?

Je had een vertegenwoordiger van de jeugd en die zat in het plao.tselijk partijbestuur en omgekeerd, was er ook een partijgenoot die zich met de jeugd, bezighieldl, maar die snapte er niet zoveel van. Er werd natuurlijk o.ltijd wel gewaakt over de juiste lijn, de politieke lijn, Want dat was heel belangrijk.

Wat we in die jaren ook hebben gehad, dat was dat hele trotskisme. Dat is een afschu¬ welijke zaak geweest in die tijd, dat heb ik me pas later allemaal gerealiseerd, dat trotskisme werd te vuur en te zwaard bestreden. Dat was die enorme tegenstelling met Sto.lin. Dat speelde ook in de jeugdbeweging. Wo.nt "trotskistiese afwijkingen", dat was een heel normaal woord, volkomen normaal woord. Trotskistiese afwijkingen, dan

11 216

was je meesto.l nog te linkserig. Maar dat linkserige kon ook rechts betekenen, nee dat was n-iet fraai. Het was eigenlijk een partijstrijd, een russiese partijstrijd., die overgeplo.nt wa.s naar de hete wereld. Als er een partijgenoot een opmerking plaat¬ ste die niet goed viel, en dat hij dan gelijk van trotskistiese afwijkingen beschul¬ digd werd, da.t is natuurlijk te gek. Maar dat gebeurde.

Gebeurde dat ook binnen de jeugdbeweging?

Nee, want daar snapte we dat no.tuurlijk niet helemaal. Het wa.s ook moeilijk om da.t allemaal te bevatten. En in de jeugdbeweging had je ook nog wel andere zorgen. Maar je volgde de partijlijn, klaar uit. Dat wa.s goed. en dat was juist, het was dogmaties. Probeerde jullie kontakt te krijgen met AJC'ers?

Dat was wel zo in d.e JGOB maar niet in de Zaaier, nee.

Ook niet om te proberen die AJC'ers naar de Zaaier toe te krijgen?

Nee, AJC'ers wilden ook niks vo.n ons weten, want je had toen die tegenstelling socia¬ listen - kommunisten. Dat zat er heel d,iep in.

CELLEMBOUWERS

Bertus Schmidt

Er was heel wat moed voor nodig om te zeggen d.o.t je kommunist was. Je moest het voor¬ al niet te luid zeggen zodat je baas het hooró.e, want dan vloog je eruit of je moest wel een verrekte goeie vahno.n zijn, zodat je baas dacht van: nou, laat ik hem maar houden al heeft hij wel een paar rare denkbeelden. Dan moest het ook nog een verlich¬ te baas zijn, want anders waren ze als d.e dood voor je. Want de kommunistiese partij had dat systeem vo.n cellen bouwen, cellen bouwen in de bedrijven. Al waren er maar twee of drie partijgenoten, die konden een hele hoop onrust maken. Ook omdo.t ze in dat bedrijf zo.ten en hoorden vo.n hun mede-orbeiders waar het fout zat. Ze ervoeren het niet alleen zelf, maar ze hoorden ook hoe de stemming was. Dus er kon wel eens ■wat gemaakt worden, een soort economiese aktie eigenlijk. Da.t kwam ook doordat de grote vakbeweging in handen was vo.n d.e sociaal-demokraten, het NVV. Dan was er nog een kleine vakbeweging van het NAS, maar die had. niet zo gek veel invloed. Die had vooral invloed, onder d.e bouwvakarbeiders, daar waren ze heel sterk. Die moderne vak¬ beweging stond afwijzend, tegenover de kommunistiese partij, juist omdo.t die vakbond, op het standpunt stond dat je door middel van overleg met werkgevers tot resulto.ten moest komen. Stond je lijnrecht tegenover elkaar. Wo.nt van d.e zijde van de kommunis¬ ten had je altijd, het gevoel: d.ie werkgevers kan je alleen op hun knieën krijgen als je er druk op zet. Die tegenstelling blijf je hebben, door de hele geschied.enis heen en d.ie heb je nog.

Kees

Wat was je positie binnen de CPH?

In 1928 was ik een gewoon lid die aktief was in zijn cel. Later kreeg ik wat meer er¬ varing en routine en daardoor kreeg ik binnen zo'n cel een leidinggevende positie.

Mij lag het agitatiewerk het beste, dus ik ben de agitprop-mo.n geworden Van de cel. Later werd ik lid van het sektiebestuur. In d.e loop vo.n d.e jaren is het zo gego.an, da.t ik een aantal opdrachten kreeg en één van die opdro.chten voor mij was do.t ik in de partijbeveiliging ging werken. Ik werkte ook voor de partij in d.e werkelozenbewe¬ ging. Je was werkeloos en je had 24 uur d.e tijd. om je bezig te houden met de partij. Een hoop werkelozen deden dat ook.

Met die partijbeveiliging Wa.s je niet de hele do.g bezig. Er werden altijd. vro.gen ge¬ steld aan nieuwe partijgenoten. Je moest een a.anta.l gegevens kontroleren over partij¬ genoten en je moest het werk van bepaalde mensen kontroleren. Die beveiliging stond los van de cel. Je was alleen maar verantwoording verschuldigd aan d.e man boven je. Binnen iedere cel was er iemand, die dat beveiligingswerk deed op een bepaald vlo.k.

Dan ging je bij verschillende cellen kijken wat er gedaan werd aan beveiliging. Of er op celvergaderingen geen mensen waren die adressenlijsten lieten slingeren of met a- dressen op zak liepen. En die jongens er op wijzen dat ze eendek-adres moesten zoeken voor zulke dingen. Het was instruktie kan je haast wel zeggen.

Het werk in d.e werkelozenbeweging was dan deelnemen aan een adviesburo. Mensen ver¬ tellen hoe ze hun steun weer terug konden krijgen en hoe ze met hun huisbaas proble¬ men op konden lossen. Het was een soort sociaal werk. Je wist dan hoe en wat er ge¬ leefd werd onder werkelozen. Je kon hun politieke instelling peilen, je kon de aktie- bereidheid aftasten en of ze politiek geschoold, waren. Do.t kontakt was het belang¬ rijkste voor de partij. Daarbij kwam nog tegensto.nd organiseren bij huisuitzettingen en de verkopingen van afbetalingsgevallen. Het organiseren van akties tegen de deur¬ waarder, Dat WSC is aan de stempellokalen begonnen. Je kan rustig zeggen dat o.ls par-

217“ H

tijgenoten en and.ere linkse mensen om elf uur moesten stempelen, dat ze do.n om half tien aanwezig waven. Dan ontstonden er spontaan diskussies. In d.ie tijd had niet ie¬ dereen een dagblad of een radio dus men was aangewezen op het onderlinge kontakt om nieuwtjes en gebeurtenissen te horen en te bespreken.

Kommunistiese demonstratie trekt door de Westerstraat langs "De Zeven Provinciën", het partijgebouw van de CPH 1933.

De opbouw van de partij ging met cellen. Een cel stellen wij ons altijd voor als een heel klein orgaan. Dat was van Lenin een hele goeie gedouchte, die partijopbouw. Hij zei: kijk, als je in een bedrijf of in een buurt of in een straat een aantal mensen hebt die hetzelfde denken, dus kommunisties/marxisties denken, dan zijn die mensen in hun buurt of in hun bedrijf goed op d.e hoogte. Want ze zijn het bedrijf zelf, ze ho¬ ren erbij. Ze zijn goed op d.e hoogte van wat er in zo'n bedrijf gebeurt. Ze kennen die arbeiders, ze weten hoe ze met die arbeid,ers moeten omgaan, want ze zijn het zelf. Het is hun leven. Waar ze voor strijden is hun leven. Dus geef binnen zo 'n buurt en binnen zo'n bedrijf de mensen de mogelijkheid om een orgaan op te bouwen wat zelfstandig kan funktioneren. De cel die had: een voorzitter, een sekretaris, een agitprop, een penningmeester en leden. Ze namen zelf besluiten over wat er in hun wijk of in hun straat of in hun bedrijf moest gebeuren. Er was demokraties centralis¬ me, de partij was opgebouwd volgens het demokraties centralisme. Elke cel had zijn eigen zeggingskracht, maar moest zich wel houd.en aan de besluiten die er op het kon- gres genomen waren. Er waren cellen, er waren stedelijke distrikten, er waren provin- cio.le distrikten. De kongressen werden bediskussieerd, eerst in de cel. Als er een cel te groot werdl, dan werd hij gesplitst. Er waren straten die een straatcel hadden van vijf led.en, maar er waren ook straten bij die hadden vijftien of twintig leden. Die kend.en elkaar van haver tot gort. En er waren disciplines gesteld. Als je d.rie keer geen celvergadering bezocht d.o.n werd. er gevraagd waarom. Als je geen goed.e reden kon opgeven, dan werd. je gewipt, do.n ging je. Daarbij, omdo.t je elkaar zo goed. kende, was de betrouwbaarheid erg groot. In een bedrijf ging je dagelijks met elkaar om, was

'PIK

je twaalf uur bij elkao.r. In een straat was je ook een groot aantal uren bij elkaar. Je woonde onder dezelfde verhoudingen, onder dezelfde omstandigheden. Je wist dik¬ wijls familieaangelegenheden. Je kon dus een stuk betrouwbaarheid bij elkaar krijgen. Het was ook militant, dus in d.e eerste plaats al het bezoek ao.n de vergadering, maar ook het werk.

Er was een besluit genomen dat er vijftig brochures verkocht moesten worden door de. cel. Nou, dan werd er gezegd: Jij krijgt er tien, hoeveel ken aij f er hebben? Nou tien is een beetje veel, geef er maar vijf. Maar die vijf brochures die verkocht ge, do.ar stond je voor. En die andere tien. Don kwam er een taakverdeling. Elke week was er een celvergad.ering, gewoon bij de mensen thuis. Niet in een zo.altje, mo.ar gewoon thuis. Dan was het ook zo: de straatcellen hadden allemaal de peetschap over een be¬ drijf of meerdere bedrijven als die in hun buurt lagen. De bedrijfsarbeiders die kom- munist waren verspreidden natuurlijk nooit geen biljet in hun bedrijf. Ze waren daar illegaal lid. Dan gingen wij als straatcel, er waren ook vrouwen en werkelozen lid, hier bij Piet Smit en bij Burgerhout en bij de gasfabriek en bij Van der Lugt kolpor- teren. Dus elke cel had het peetschap over een aantal bedrijven en je moest ook pre¬ cies weten wat er in zo'n bedrijf aan de ho.nd was. In de eerste plaa.ts d.oor middel van de partijgenoten die er werkten. Werkten er geen partijgenoten dan moesten we proberen kontakt te zoeken met d.ie mensen dao.r. Zo had je dus een honderd procent dk- tieve groep, die heel vertrouwelijk met elkaar kon opschieten en daa.rdoor een grote werkkracht had. Want je wist: hij kan het niet, hij is niet zo intelligent en hig is politiek nog niet zo ontwikkeld en laten we hem dat werk mao.v loden doen. Er moet vannacht gekoilkt worden, dan die jongens die geen pamfletten uit hoeven te delen 's ochtends om zeven uur. Dat wo.s niet zomao.r even kalken, dat Was bijna drie, vier keer per week dat We leuzen gingen schilderen en plokken en dergelijke dingen. Er werden ook stunts uitgehaald. Bovenop de graansilo, op die schoorsteen, stond om de have- klap een nieuwe leus. Op 1 mei stond de rode vlag in top op de graansilo. Ook het werk kon je goed regelen vanuit die cel omdat die dus die zelfstandigheid, had. Want de mensen die in zo'n cel zaten woonden gewoon in de buurt. Die wisten precies wat er in die buurt aan de hand was. Wat buurvrouw Jansen vertelde, want er waren toen- dertijd buurtwinkeltjes. Wat deden wij nu? Wij probeerden die houders van die buurt- winkeltjes erbij te betrekken. We gingen daar diskus sier en. We zeiden: "Als wij steunverlaging krijgen dan kunnen we die gulden die we minder krijgen ook niet meer bij jou besteden. Dus jij bent heel nauw aan ons verwant". Dan werd in zo’n buurt- winkel door zo’n vrouw wat gekocht, raao,r er werd ook een heel verhaal bij af'gestoken. Heel veel arbeiders hadden geen krant. Ze wo,ren op hun nieuws aangewezen 's avonds op de hoeken van de straten. Degene die dan uitverkoren was en die toch een abonnement had., die kwam dan ’s avonds op de hoek van de straat vertellen wat er die o.vond in de

krant stond. De kommunikatie was stukken groter.

Als je lid werd van de CPH kwam je dan eerst in een cel?

Ja, in de wijkcel of in de bedrijfscel. Maar leden van de wijkcel wisten niet wie er in d.e bedrijfscel zaten. De bedrijfscel vergad.erde apart. De straatcellen kenden el¬ kaar in het algemeen wel. Dat was ook niet belangrijk, want dao.r was helemaal geen gevaar.

De mensen in de bedrijfscellen, deden die ook mee aan demonstraties?

Nee, nee, nee. Die werden helemaal beschermd.. Als ze het zelf wilden, als ze het voor zichzelf geen gevaar achtten, dan kwamen ze naar vergaderingen. Maar het gebeurde ook dikwijls dat ze niet naar openbare vergaderingen kwamen. Het gevolg was ontslag, als je lid was van de kommunistiese partij binnen bepaalde bedrijven, dan ging je eruit. Dat was onherroepelijk. Daarom kon die kommunistiese partij zo’n machtsfaktor zijn, daarom waren ze er toen al zo bang van.

Als we een celvergadering hadden dan bespraken we eerst het plan van de krantenver¬ koop en van de brochureverkoop. Er verscheen toen eens in de drie, vier weken een nieuwe brochure van drie centen, vijf centen of een dubbeltje. Rotterdam nam dan bv. 500 brochures af en dan kreeg iedere cel er een aantal toegeschoven en die moesten ze dan zien te verkopen. Die plannen werden dan besproken en ook wat de taken waren van de komende week. Als dat afgelopen was werd er een bepaald artikel uit de Tribune ge¬ haald en dat werd dan besproken. Er werden ook wel eens artikelen uit de Rundschau besproken, dat was een duits blad. van Komintern. Dao.r werd dan zo’n uurtje over ge- diskussieerd, nadat alles geregeld was waaronder ook het huisbezoek. Elke week kwamen er een aantal adressen d.oor en die moesten we bezoeken om d.e krant te brengen of om partijgenoten van ze te maken. Het wo,ren kontakten d.ie we uit fabrieken hadden gekre¬ gen of op straat hadden opgedaan. Ook werden de ervaringen besproken die je opdeed

21 9 M

PRE M I E S';

De brochurehcmdel stelt beschikbaar voor de colporteurs de volgende premies :

bij verkoop van

25 brochures Hoe Ik het ABC

leerde, van Gorkl

50

tl

„Heidendaad" van Boris Lapln >

100

n

Foto van 'Gorkl in - lijst

150

tl

Foto van Stalin ói Dimitroi in lijst

250

tt

Foto van Dimltrof in lijst (gr. form.)

Groot formaat foto Is 41 x 50 c.M.

Advertentie op de achterkant van een brochure van Dimitrov over het eenheidsfront.

o.o.n de stempellokalen of aan de poort va,n het bedrijf of in de straat met winkeliers. De vergaderingen van die straateellen duurden altijd lang want we waren werkeloos en we hadden de tijd.

De SDAP had toendertijd 3.000 leden in de Afrikaanderbuurt en als ze een ledenverga¬ dering uitschreven dan kwamen er 25 of 30, De kommunistiese partij had aan de Linker Maasoever 150 leden en als die een vergadering uitschreven dan kwamen er 120 of 130. De onderen waren ziek of die hadden een goed beargumenteerde red.en om niet te komen.. En dat werd ook gekontroleerd. Als een partijgenoot drie keer niet geweest was en hij had geen goeie red.en, dan zeiden we: "Bonjour". Meestal gingen we gelijk ó.e eerste keer kijken en vroegen we waarom die niet op d.e vergadering was geweest.

Hoe zat het met kontributie?

Die was heel miniem en als je geen kontributie kon betalen dan hoefde dat ook niet. Iedereen kon lid zijn en geld speelde geen rol. Als je maar dktief was, do.t was een eis. Dat was één van de eisen. Je moest militant zijn, aa.n slappe leden hadden we niks, die waren een gevaar.

Ik ging 's morgens om half acht, acht uur de deur uit naar het stempellokaal. Eerst naar de metaalbewerkers, dan naar de havenarbeiders en dan naar mijn eigen stempel-. lokaal, 's Middags om twee uur had ik een vergadering van het Werkelozen Strijd Comi¬ té. ’s Avonds ging ik eerst eten en daarna, had. ik of een vergadering van de cel of van het WSC. Of een grote vergadering, openbare vergadering of er moest geplakt Wor¬ den, of gekalkt of er moest een krant verkocht worden, 's Zaterdagsmiddags vertrok ik om een uur of twaalf met vijftien kranten onder m’n arm hier Tuindorp in. Dan had ik een grote megafoon en dan riep ik: "De Tribune!" Dan verkocht ik tien kranten tot 's avonds zes uur. Nou, dat wa.s heel wat. Als ik iema.nd een krant verkocht dan vroeg ik zijn adres "Meneer, u hoeft hem niet op straat te kopen, ik wil hem wel bij u thuis komen brengen. Wilt u uw adres geven, dan kom ik Wel even naar u toe." En dan had ik weer een kontaktpunt. Want iemand die een krant kocht had belangstelling. Eerst Ver¬ kocht je zo iemand een krant en als d.ie man je sympatiek leek, da.n vroeg je of je eens een keertje op bezoek mocht komen. "Ik wil wel eens met je praten, wat doe je?" Dan maakte je hem abonnee en als hij dan lang genoeg, abonnee was, dan ging er weer een ander op uit, die dan heel goed lullen kon en die ging d.an proberen hem voor de partij te winnen. Dat noemden we gerichte propaganda toen.

Als wij een vergadering hadden in de stad dan moesten we 's avonds lopen. De verga¬ dering begon om acht uur en dan verzamelden we hier hier op het hoekje vand.e Beijer- landselaan op Hillesluis. Dan gingen we met een man of twintig, of vijftien of der¬ tig naar de Goudsesingel lopen. Rozenstraat door, bruggen over. Daar deed je wel een uur over. Maar je moest ook weer terug huppelen. Al kostte d.e tram maar zes centen, daar had je bijna, een half brood voor. Om je een beeld te geven hoe moeilijk het was om po.rtijwerk te doen, om aktief te zijn, wat het van je eiste.

De CPH toendertijd had. nevenorganisaties. Celvorming binnen andere groeperingen, po¬ sities binnen andere groeperingen zien te bemachtigen. Dat is al begonnen in '25/'26/ '27. De RVO was zo'n soort methode om dat binnen d.e vakbeweging te bewerkstelligen,

Er waren natuurlijk ook linkse kunstenaars en binnen die kunstenaars-groepering

B 220

trachtte ge dan positie te veroveren. De zaak te sturen. Ook binnen de sport. Bij¬ voorbeeld de Olympiade in Berlijn in 1936. Dat was kort nadat Hitler aan de macht gekomen was. We hadden hier in de rotterdamse boksbond Arte en Dirk van Vliet zitten. Do.t waren kommunisten en Arie was europees kampioen boksen. Ze hebben bewerkt dat de nederlandse boksbond niet deelnam aan d.e Olympiade in Duitsland. Dat kon je door zo iemo.nd in een bestuur te hebben en daar voorstellen te doen en daar een speech te houden van: "Ja jongens, do.t kunnen we toch niet doen". Dan gingen mensen die in hun achterhoofd hadden ó.at het toch wel link was en die in wezen toch wel a.nti-fascisties waren, mee met zo'n besluit. Dus de CPH werkte daar naar toe. Dao.r werden we voor ge¬ vreesd, de zogenaamde cellenhouw. Ze hadden het altijd over die cellenbouwers, de ratten. Voor ons was het een hele nuchtere zaak. Ik ben of word lid. van de één of an¬ dere klup en ik ga binnen ó.ie klup mijn eigen sto.ndpunt verdedigen en proberen daar iets mee te bereiken. Zo krijg je dan de Internationale Rode Hulp en de Internationa¬ le Arbeiders Hulp. Neem nou bv. de hulp aan d.ie textielstakers in Twente. Die mensen zaten zonder eten en wij hadden ook niet veel. Maar de IRH zorgde voor vluchtelingen en de IAH zorgde voor de internationo.le arbeidershulp. Dan gingen wij bij d.e winke¬ liers en de mensen die nog werkten eten ophalen. Verpakt eten of geld en we gingen die stakers ondersteunen door middel van het uitdelen van eten. Ma.ar dat was natuur¬ lijk voor zo 'n naar verhoud,ing kleine organisatie o.ls de CPH, een ontzettende berg werk. Door d.ie nevenorganisaties kon je andere mensen betrekken op niet-kormunistiese denkwijze, o.ls het ware vanuit humane en sentimentele gronden. Je kon d.ie mensen ak- tiviteiten laten ontwikkelen d.ie toch in jouw kraam te po.s kwamen. Do.t wo.s het stre¬ ven en do.t was toendertijd hoofdzakelijk het werk van de kommunisten.

Er kwamen ook intellektuelen naar de partij. Louis van Gasteren leidde samen met Paul Schuitema de agitprop. Schuitemo. verzorgde de decors en Louis vo.n Go.steren regiseer- de. Hij deed dat niet onder zijn eigen naam, maar hij had een schuilnaam. Zo waren er veel. Dick Elfers zorgde samen met Paul Schuitema en Joris Ivens voor foto's in de Tribune. Die intellektuelen kwamen zo'n beetje in 1932/'33 in de partij. Do.t was toen de Sovjet-Unie wat meer gezicht kreeg. Toen zei die intellektueel: hé, daar is wat aan de hand. Is er toch misschien iets? Misschien moet ik daar relo.ties mee aanknopen met die kormunistiese partij. De goeien niet te na gesproken.

Was er niet een grote afstand tussen die intellektuelen en de arbeiders?

Als kader kreeg je het eerst te maken met die intellektuelen, Je wilde ze ergens bij betrekken. Je wilde geld uit hun zakken halen bij wijze van spreken. "We willen een pamflet uit geven of we willen een vergadering voor vrouwen beleggen en daar hebben we een goed zaaltje voor nodig. Kunnen jullie do.t niet bekostigen?" Er was een grote vergadering in het Verkooplokao.l voor So.cco en Vanzetti, Maar we konden de huur niet betalen en dan vroegen we of zij zich garant wilden stellen. We noemden ze "goudvin¬ ken" . Die afstand was toch niet zo heel groot, dat kwam voornamelijk door de instel¬ ling van die lui zelf. Ze zochten nomelijk kontakt met ons. Joris Ivens bv. wilde met arbeiders werken. Hij wilde films maken over arbeiders, dus hij moest weten wat er ond.er die arbeid.ers leefde. Do.t vond ik goed, dao.r moet je niet vijandig tegenover staan. Er waren ook mensen bij in de partij d.ie vond.en het salon-bolsjewieken, die zeiden vo.n: "Het geld. is wel prima., mao.r we moeten voorzichtig met ze zijn".

De motivatie vo.n een werkeloze om in verzet te gaan lag anders dan de motivatie van een intellektueel. Voor die werkeloze was het noodzaak. Die intellektuelen werden salon-kommunisten genoemd als ze lid. werden vo.n de partij. Een so.lon voor ’n o.rbei- der, was een grote afsto.nd. Een o.rbeider ho.d geen salon. Als kader had je al wat ge¬ proefd. van literatuur en theorie. Dan ontdekte je ook dat ingenieur Struik een knap¬ pe bol was, waarvan je wat kon leren. Het respekt voor die intellektuelen werd gro¬ ter naar mate ze nauwere verbindingen met je o.angingen. We waren dikwijls heel groos met die intellektuelen. Dan zeiden we: "Zie je wel, ook hij stelt zich aan onze zij¬ de". Het was een soort verbreding vo.n de partij en andere mensen zeiden da.n: "Het zijn toch niet o.llemaal klootzakken d.ie kommunisten. Zelfs mensen die een goeie baan kunnen krijgen zetten zich er voor in. " We hadden bv. artsen die lid waren van de partij. Die konden wel niet veel doen, maar als we bv. een zeemo.n hadden of een poli¬ tieke vluchteling d.ie ziek werd, dan konden we bij zo'n arts terecht. Dat was toch geweldig.

Intellektuelen waren toch belangrijk voor de partij. Louis van Gasteren was één vo.n de grote toneelspelers van die tijd. Hij had de leiding over d.e agitprop en dat was technies geweld.ig. Als er in het Verkooploko.a.1 1300 werkelozen, arbeiders waren en de a.gitprop had opgetreden en Louis d.e Visser ho.d. gesproken en de politie had een demon¬ stratie verboden, don zei Louis de Visser: "We gaan de straat op en ze kunnen ons

221 1

niet verbieden!' 1 Dan stond die gang van het Verkooplokaal helemaal afgeschermd met politie met knuppels in de handen en daar moesten we door. Dan kwamen 1300 mensen uit die zaal, door die gang heen en die kregen allemaal op hun sodemieter aan de buiten¬ kant, Die gasten douwden ze plat tegen de muren, zodat die hun klauwen niet meer kon

Kommunistiese demonstratie op het Willemsplein 1933.

d,en heffen en ze niet meer konden slaan. Da.n ging Louis d.e Visser voorop. Politie te paard en met motorfietsen, maar de demonstratie ging door. Niet aanvragen of we mo¬ gen demonstreren, we gingen demonstreren. Ze zeiden wel: partij van het lompenprole- tariaat, maar die jongens hadden niks te verliezen. Wat had je nou te verliezen? ƒ 8,25 of ƒ 8,75 had je te verliezen. De emotionaliteit lag ook anders. We bouwden . een proletariese kuituur op. We hadden een onder kultuurpatroon binnen die revoluti- ono.ire beweging, binnen d.e partij. Gedeeltelijk vanuit Duitsland en gedeeltelijk van uit de Sovjet-Unie, Een Br echt, een Eisler, een figuur als Heartfield, noem maar op, die hadden hun invloed, binnen de o.rbeidersbeweging. Die intellektuelen bro.chten do.t nao.r d.ie o.rbeiders toe. Dat was d.e to.o.k en d.e rol van de intellektuelen binnen de partij.

Je had bv. Links Richten. Do.t is door Bertus Schmidt, Freek Van Leeuwen, Jef Last, Bruintjes en door Dick Elfers op de achtergrond, opgericht.

Maar dat Links Richten was niet van de CPH,

Ja, kijk do.t is nou gewoon die nevenorganisatie, die cellenpolitiek. Kijk die CPH had daar aanvo.nkelijk één of twee of drie mo.n in. Nou moet je niet denken dat dat een mo¬ ker was, die daar op geslagen werd, van: nou moet mijn zin doorgevoerd, worden. Je moest ook souplesse hebben en dat ontbrak dikwijls nogal eens bij een ao.ntal mensen. CPH'ers wo.ren ook geen ideale mensen allemaal, dus d.ie ho.dden weleens de verkeerde souplesse en d.ie gingen er hard tegen in. Tegen mensen d.ie niet op hun standpunt stonden. Maar voorwaarde was d.o.t je een souplesse ha.d. Ook binnen die kuituurorgani- so.ties zoo.ls wij dat noemden. Dat waren mensen van het toneel, mensen uit de schil derswereld zoa.ls bv. Schotel . Hij wo.s geen kommunist, hij is nooit lid van de CPH ge weest, maar hij heeft hele goeie dingen gedaan. Hij heeft emigranten ondergebracht en

22Z

hij heeft werk van zichzelf beschikbaar gesteld voor de Internationale Rode Hulp. We hadden toch ook geld nod.ig en hun waren meestal de bron van het geld. Daarom noemden we ze goudvinken.

V/at was de rol van vrouwen?

Die vrouwenontwikkeling was niet zo groot. Die vrouwen speeld.en natuurlijk niet zo'n rol in de beweging. Er was wel een vrouwenbeweging, een vrouwenklup, maar dat was geen machtsfaktor, dat was geen grote beweging. Vrouwen, nou ja, het hele idee van¬ uit d.e samenleving naar de vrouw toe was heel anders. Ja, vrouwen hoorden thuis, dat was het algemene idee. Er kwamen altijd wel veel vrouwen. Ik schreef altijd onder d.e pamfletten die ik schreef: "Heem je vrouw mee naar de vergadering" of "Laat dit aan je vrouw lezen".

Was dat vanuit het idee van: als de vrouwen erachter staan wordt het sterker?

Ja, dan wordt het sterker. Ik zei altijd dat een staking gewonnen wordt in bed en in de keuken. Er waren er die boos werden als ik dat zei. Als die vrouw sympatiek tegen¬ over haar man is en aardig is tegenover haar man en hij kan zijn sexuele leven uitle¬ ven met die vrouw samen en dat de verhouding tussen d.ie twee goed is en het liefdes¬ leven tussen die twee goed is en dal zij dus niet zegt: "Ja godverdomme, ga maar wer¬ ken!" Die spanning van: ga jij nou nog niet werken en dat gestaak en dat gesodemieter altijd, en jij altijd gestraft worden en ik zit er mo,o,r mee... Dus a.ls die vrouw be¬ greep wo.t er a.an d.e hand, was, dan werd de strijd, een stuk lichter. Mijn vrouw stond, er achter en die deed mee. Ze haalde geld op, ze was penningmeesteres voor de klup.

ORGAAN

van bij de Roode Vakbewegings-Oppcsitie „R.V.O.”, aangesloten -Werkloozen Agitatie-Comité’s. Afd. Rotterdam, ———

Onder Redactie der Plaatselijke leiding „R.V.O,”

Prijs 5 cent

No. 1

Arie

Je had. ook intellektuelen d.ie sympat is eerden met de partij.

V/as dat o.a. Jef Last?

Nee, die niet. Je had bv. dokters, architekten en ingenieurs. Zoals een dokter Dek¬ huizen , die is in het konsentratiekamp gestorven. Zijn vrouw zat geloof ik als SDAP'- ster in de raad van Rotterdam. Hij was kommunist. Hij zat aan het eind vo.n d.e Dortse Straatweg , op de hoek van de Brielselaan.

Dan had je verschillende architekten, advokaten en er waren ook balletdansers bij. Ik ging daar ook altijd naar de Glashaven, daar had je een heel goed danstheater. Die sympatiseerde met de beweging, die ondersteunde dat. Wij gingen daar naar toe, dat waren weer uitgezóchte mensen met een steunlijst, want we mochten niet weten wie dat waren omdat ze bang waren dat er maatregelen tegen ze getroffen zouden worden of dat ze in diskrediet zouden worden gebracht. We haalden er soms een hoop geld vandaan.

Ook toen we uit Spanje kwamen liep ik en nog iemand ook die gasten af. We gaven d,an weleens een praatavondje over onze ervaringen. Jef Last deed dat ook op zijn manier hè, bij die intellektuelen. Maar die intellektuelen hoorden dan ook dat er gewone soldaten naar Spanje waren geweest. Jef Last was dan kapitein daar. Waar Hollanders waren, daar zag je nooit geen Jef Last hoor. Hij moest niet bij die Hollandse briga¬ de wezen. Hij was altijd bij die Spanjaarden en wat hij daar uitvrat? Wij gingen dan bv. bij zo'n architekt of zo'n ingenieur of een advokaat langs. Die hadden als revo¬ lutionairen ook hun kringetje en dan spraken ze bij die of gene thuis af. Dan werden wij uitgenodigd om eens een avondje te komen diskussiëren over onze ervaringen in Spanje. Hoe zich dat volgens ons toegedragen had.. Dan stond je weleens met je oren te klapperen en dan dacht je weleens hij je eigen: "Zijn jullie nou die revolutionai¬ ren?" Wat een bekrompen opvattingen dat ze hadden over de arbeidersbeweging, trots dat ze revolutionair waren.

2Z3

Je had ook kriminelen die toch iets voelden voor d.e arbeidersbeweging. We had.den er

o.a. een oplichter eerste klas bij. Do.n liep. ik bv. geld op te halen voor een konrnu-

nisties kinÓ.erkomp en dan ging je ook bij die gast langs. Hij liep ook o.o.n het stem¬ pellokaal en is na de oorlog mo.rktkoopmo.n geworden. Hij had. een ontzettende hekel ao.n werken in een kapitalistiese maatschappij, maar hij was wel sociaalbewogen al was het op zijn manier. Hij was een rijzige figuur en was instrukteur geweest bij het Vreem¬ delingen Legioen. Dan ging je hem weleens voor ondersteuning vragen, maar dan liep hij aan de steun en dan zei hij: ",Joh Arie, doe me een plezier en kom over een week terug. Ik heb zaolkie aan de hond en dan komt het wel voor mekaar." Don had. hij weer een oplicht er sprakt ijk aan de hond. Z o had. hij gestempeld, en daarna, kwam je hem te¬ gen en dan zag hij er toch gekloft uit joh, met een wandelstok. Dan ging je bij hem langs en dan lag hij zo ƒ 25,- of f 50,- voor je op tafel. Je moest speciaal kloppen

hij hem, want d.e bel ging niet. Ik zal mo.ar zeggen: twee korte tikken en een lange

tik en dan wist hij dat het goed volk was. Als hij wegging had hij geen luis om dood te drukken. En dan kwam je daar binnen en dan stond er een berg gebak op tafel. Dan lagen er een paar geeltjes op to.fel, "Zo goed Arie?" vroeg hij dan. "Kom over een tijdje maar weer een keer kijken." En in de oorlog liep hij met een NSB-speldje op.

AMSTERDAM E-M DE MAASECHO ®É

De CPH was eigenlijk een partij met een waterhoofd. Alles v/as in Amsterdam gekonsen- treerd. Het partijbestuur zetelde er, de Tribune werd er gedrukt en het grootste ge¬ deelte van de leden en de sympatisanten woonden er. Je kan rustig zeggen dat de CPH een amsterdamse partij v/as. Op zich hoeft dat nog niet zo erg te zijn, maar die wan¬ verhouding tussen Amsterdam en wat spottenderwijs "de provincie" werd genoemd, werd voortdurend verscherpt. Het partijapparaat zoog al het jonge talent uit het land op. Rotterdam zag menig gestaald kader naar de hoofdstad afreizen. Door die voortdurende aderlatingen bleef de rotterdamse afdeling op z'n kleinst. Daarbij kwam nog dat alles v/at niet uit Amsterdam kwam met wantrouwen bekeken werd. Met het rotterdamse weekblad de Maasecho had de partijleiding de grootste moeite. De CPN is heden ten dage nog steeds niet van dit typiese amsterdamse chauvinisme genezen.

Bertus Schmidt

V/as er binnen de partij een tegenstelling tussen Rotterdam en Amsterdam?

Ja, jo.ja, maar je moet ook niet vergeten dat bv. Louis de Visser oorspronkelijk een rotterdammer was, maar toen hij in d.e Tweede Kamer zat is hij in Den Haag gaan wonen. Alles wat een theoretiese basis had en er met versto.nd over kon praten, dat zat in Amsterdam. Dat was o.a. Wijnkoop. Wijnkoop wo.s tenslotte ook een intellektueel.

Hoe lag die verhouding tussen Amsterdam en Rotterdam?

Hou, dat was echt wel zo van: dan kwamen de amsterdamse kormissarissen eens even kij¬ ken en die kwamen dan de zaak weer eens overeind zetten. Dan was er iets niet goed. gegaan of er was te weinig aktiviteit, want je moet no.tuurlijk niet denken dat zo'n partij nou een vloeiende reeks o.ktiviteiten voortbracht. Dat ging met ups en downs. Dan gaat het hier weer eens in een afd.eling slecht en dan gaat het daar weer eens slecht en dan is er weer eens ruzie in het distriktsbestuur. Dan bleek opeens dat de Sneevliet-partij teveel aantrekkingskracht had op bepaalde partijgenoten. Dan moest er een felle strijd geleverd worden tegen het trotskisme. Het was zo'n hekseketel, er was altijd wat te doen. Dat werd door Amsterdam in de go.ten gehouden. Die hadden ook hun eigen moeilijkheden. Er zat daar een professor Mannoury, hele knappe professor, nou die werd ook vo.n trotskisme beschuldigd. Ik heb daar één vergadering eens meege¬ maakt met Mannoury, tjeetje man, nou ze zeggen hier wel eens:"je tieft de tent uit" nou, dao.r konden ze er wel wat vo.n. Maar dat hoorde er allemaal bij. Ja, arbeiders hebben wat dat betreft wat rauwere manieren, die pakken dat niet zo deftig aan als anderen. Dat is nou eenmo.al zo en dat vind ik nou eenmaal helemaal niet erg.

Kees

Kijk, als er op een bepaald moment een telefoontje kwam uit Amsterdam: "Jongens, als jullie niet molken dat er voor 4 uur vanmiddag ƒ 300,- in Amsterdam is, dan kan de krant vanavond niet verschijnen. Want die papiervent wil ons het papier niet leve¬ ren." Nou, wat moet je dan? Dan kreeg je zo'n telefoontje om één uur of half twee en ja, jezus christus. Nou de hele partij, wat dan nog bij elkaar te roepen was, gauw even op de fiets de anderen bij elkaar halen. "Joh, hier heb je een lijst met adres¬ sen en ga jij eens even kijken of je één of twee gulden of een tientje bij elkaar kunt krijgen". En do.n was er om vier uur ƒ 300,- in Amsterdam. Omdat je die goudvin¬ ken had. kon do.t. Met zulke situa.tiês had je elk ogenblik te kampen.

Hoe lag de verhouding tussen Rotterdam en Amsterdam, omdat daar de partijleiding zat?

ii 22 4

2e Jaargang

No. 5

Augustus'^932

OPGAAN DEP C0MMUNICTI9CHE PAPTIJ — HOLLAND

REVOLUTIONAIR ARBEIDERS WEEICB

[.AD VOOR ZUID-HOLLAND

Losse nummers 5 cent. Abonnement per maand 25 cent. Per kwartaal f 0.65 Per jaac f 2.25

Bij vooruitbetaling. Gironummer 584910

Redactie en AdmiafsUatie

Westerstraat 4 a — Ri

S*c. Gc-scr.ie Amsterdo

Advertenties : Gewone advertenties per regel f 0.25

7.., Advertenties voor sycaphatiseerende organisaties

10 regels f 0.75 Voor contracten speciaal laag tarief

Die was moeilijk, erg moeilijk. Er was maar één partij en dat was de amsterdamse par¬ tij. Als er hier een goeie funktionaris te voorschijn kwam, dan werd die altijd naar Amsterdam toe getrokken. Da.t is aan de ene kant begrijpelijk, maar aan de anó.ere kant ook fout. Als we dan helemaal niet zoveel goeie funktionorissen hadden da.n werd. er eens één uit Amsterdam hier naartoe gestuurd voor een poosje. Maar hij moest toch weer terug no.ar Amsterdam. Amsterdam floreerde, ja Amsterdam was de partij. Dat was een grote fout. Ik kan het begrijpen en ik begreep het toen ook wel, De Tribune was toend.ertijd een amsterdamse krant en de Waarheid. is dat nog.

Wie heeft het initiatief genomen voor de Maasecho?

Dat heeft het distriktsbestuur gedaan in konflikt met Amsterdam. Da.a.r waren ze het er aanvankelijk niet mee eens. Later hebben ze gezegd: "Nou probeer het dan maar en als jullie het inderdaad voor mekaa.r kunnen krijgen dan gaan wij ermee akkoord. Bewijs mao.r dat je het kan. " Zo is dat dan gebeurd.. Heel gebrekkig. Je moet je er niet te¬ veel van voorstellen no,tuurlijk. Hoe da.t funktioneerde? Het was ook vo.n: vandaag geen geld, zie maar weer dat we vandaag wo.t bij mekaar pompen. Dan moest je rekenen en dan ging je met steunlijsten naar het stempelloka.o.l. Do.t ging met 2 en 3 centen.

De Maasecho stuitte bij de amsterdamse leiding nogal op weerstand.

De Tribune zweefde op de grens van het bestaan. Er was altijd een tekort. Er moest altijd hulp geboden worden en die hulp moest uit het land, komen. Amsterdam alleen en Noord-Hollo.nd konden het zich niet permiteren. Dus o.ls er in Zuid-Holland een krant zou komen, zou d.a.t een gevao.r zijn voor de Tribune. Ze waren bang voor versnippering en daar zat een grond, van waarheid, in. Maar aa.n de andere ko.nt bemoeilijkte de am¬ sterdamse Tribune het werk van partijgenoten in Rotterdam en Zuid-Holland. De Tribu¬ ne werd. volgeschreven met nieuws uit Amsterdam en een rotterdammer had daar heel wei¬ nig steun ao.n. Do.t was de o.anleiding om een krant voor Rotterdam en Zuid-Holla.nd op te bouwen. Amsterd.am zag d.a.ar een gevo.o,r in en bemoeilijkte da.t. Ze wo.ren bo.ng do.t het financieel niet ho.o.lbaar was en ook wilden ze een zekere kontrole op het blad hebben. Als er hier in Rotterdam bepao.lde funktionarissen capaciteiten hadden d.o,n werden ze naar Amsterd.am getrokken. Dus we bleven hier in Rotterd.om altijd bezig met het opleiden en aantrekken van kaders. Als d.ie er eenmao.l waren, da.n werden ze weg¬ gezogen naar Amsterdam, waar ze ook een heel groot verbruikerspotentieel hadden. On¬ danks do.t heeft men hier in distrikt Zuid-Holland doorgezet dat de Maasecho er kwam. Er werd.en een aantal beperkingen opgelegd.. Het zou eerst eens in d.e veertien dagen verschijnen en later een wekelijks orgaan worden. Wat er ook wel gebeurde was: dat er ook wel eens een enkele keer iemo.nd uit Amsterdam kwam. Het distrikt zei dan: "We moeten hier iemand, hebben met co.paciteiten en een goed.e politieke instelling". En dan gebeurde het viel eens dat we een vrijgesteld.e kregen uit Amsterd.am, Er is toendertijd de Roo geweest en Welzen uit Leiden en die kregen funkties binnen de partij in Rot¬ terdam. Die moesten do.n o.a. die Maasecho in de go.ten houden. In het distrikt Zuid- Holland zo.ten natuurlijk een aantal partijbestuurders die zitting hadden in het par¬ tijbestuur. Dus het partijbestuur had voldoende kontrole op wat er in Zuid-Holland gebeuró.e. Ze zagen d.ie Maasecho meer als een ma.teriële bedreiging do.n o.ls een poli¬ tieke bedreiging. Ze zagen wel in dat het noodzakelijk was, maar de mogelijkheden wa¬ ren in wezen niet aanwezig. We kregen geen cent voor de Maasecho. We moesten alles zelf bij elkaar zien te scharrelen en dat was een helse taak. Het besluit om de Maas¬ echo uit te geven was op een distriktskonferentie genomen. Dao.r waren ook partijbe¬ stuurders aanwezig.

De Maasecho is met de huursto.king in de Tuinder straal voor het eerst verschenen en heeft een paar jaar bestaan. We zaten hier met een aanto.l specifiek rotterdamse ak-

22ö m

ties en bewegingen. Kijk, een havenstaking kon men vanuit Amsterdam meedirigeren, mo.o.r zo'n buuvtaktie, daaraan konden ze vanuit Amsterdam niks doen. We hadden in Rot¬ terdam een grote aktieve werkelozenbeweging. De Maaseeho heeft voor de pontij een goeie inzet gehad,. Do.t heeft ook meegespeeld, op het moreel van de partijgenoten, op het politiek besef , een eigen krant! Dat is waarschijnlijk door Amsterdam onderschat. Eet typiese kenmerk van amsterdammers is dat ze erg chauvinisties zijn, ook nu nog. Mevrouw van Oort had een school voor schrijfmachine tikken . Ze gaf les aan gewone burgers, dat was ho,o.r bestaan. Maar ze had ook sympatieën voor de CPH en een aantal mensen, arbeiders en kaderleden, kregen vo.n haar gratis les. Zo leerden wij tikken.

Dan duikelden we hier of do.ar een oude schrijfmachine op want we hadden heel weinig. De politie kreeg onze bulletins in handen en kon precies zien op welke schrijfmachine die getikt was en wie het getikt had. Er wo,ren maar zo weinig schrijfmachines toen. Dus die organisatie, dat Werk, was allemaal heel primitief.

We werkten ook met hectografeerblad.en » ooit van gehoord? Een hectografeerblad is iets groter dan A4 en er lo.g een lo.ag op van emulsie. Als je nou met een oostindiese-inkt- pen een manifest schreef, dan legde je dat als het nog een beetje nat was, met d,e inkt op die emulsie. Dan kwam die dus in zijn negatief erop en dan kon je daar onge¬ veer een vijftig, zestig zuivere afdrukken van maken. Dan zat die oostindiese-inkt in die emulsie. Zo konden wij manifesten maken. Dat kon iedereen en het werd dan ook veel gedaan. Een stencilapparaat hadden wij niet, dat was een weelde. Maar we maakten zelf stencilbakken, een zijden kous op een raam gespannen. Stencils kon je wel kopen. Dan maakte wij een plo.nk van een oud tafelblad en daar legden we het papier op, op een stapeltje. Dan maakten we een scharnier op dat raam en rolden we met de hand de inkt er overheen. Op die manier konden we van zo 'n stencil een honderd, tweehonderd afdrukken maken. Zo'n ding werd ook veel in de illegaliteit gebruikt, een zelfgemaakt stencilapparaat noemden we dat. Ook in de werkelozentijd gebruikten we het. Werkelo¬ zen konden dat maken want die hadden veel tijd en er waren heel veel handige jongens

Wij moeten vooruit en snel

MaassEcho wordt

Wie wil naar Moskou? WERFjVOOR PARTIJ EN PERS

Het is een feit, dat de uitslag van de ver¬ kiezingen in Rotterdam — evenals in geheel Zuid-Holland — getoond heeft, dat de posi¬ tie van de Communistische Partij aanzienlijk verstevigd is. 12.000 stemmen tegenover 4.800 stemmen twee jaar geleden, het toont, dat wij niet meer de kleine partij zijn, maar wij op weg zijn om de bolsjewistische massapartij te worden. Het is een feit, dat de positie van de commun’stlsche pers in R'darn, de Tribune en onze Maaseeho in vergelijking met twee jaar geleden vooruit zijn gegaan, dat wij een persapparaat zoowel voor bezorging als re¬ dactioneel hebben.

Deze feiten, die klaar en duidelijk zijn, toonen, dat ons arbeidsveld echter veel - en veel ruimer is dan thans, dat de partij

dagblad voor Rotterdam.

en haar pers nog veel grootere massa’s van de R’damsche bevolking moeten be¬ reiken. ,

Moeten, want de pers onzer tegenstanders hier‘is machtig: de Voorwaarts, Dagblad v. Rotterdam, Nieuwsblad.

Moeten want een deel van de arbeiders, beu van het reformistisch verraad in kleinste kwaad spelen, bedankt voor de Arbeiderspers en zakt al naar andere bladen.

Moeten want de ernst van het moment ver¬ plicht ons onze pers, die een zoo snelle en goede organisator is, uit te breiden.

Niettemin is het evenzoo een feit, dat het aantal abonnê’s op Tribune en Maaseeho stagneert, niet genoeg vooruit gaat !

De eenige oorzaak is hiervoor niet vol¬ doende activiteit voor de peis, geen systema¬ tischs werfcampagne voor partij en pers, geen systematisch huisbezoek, inplaats daarvan al-

Zóó werd gecolporteerd en zóó moet het weer worden.

léén straat-propaganda.

Toestand moet anders worden.

Er is de actie voor het groot krantenbedrijf van de Tribune, ondanks verkiezingen door¬ gezet, ’t zij in stilte. Er is de actie voor abon- nè s winnen, de wedloop om de reis naar de Sowjet-Unle. Drie kameraden in R'dam zijn pas gestart I

Er is nu het uitzicht, dat de Maaseeho dagblad wordt, zoodra de partij erin slaagt

1000 nieuwe Tribune-,

500 nieuwe Maaseeho- abonné’s te winnen,

Een dagblad voor Rotterdam dus, waarin het speciale nieuws en de bijzondere aard van onze havenstad ten volle tot uiting kunnen komen, waardoor wij ten volle met welk an¬ der R damsch blad ook kunnen concurreeren.

Hiervoor moet thans alle kracht worden ingespannen, dit doei moet worden bereikt.

Maar dit beteekent niet, dat wij van onze pattij een colportagevereeniging moeten ma¬ ken. We moeten de actie voor de pers ver- binden en inschake-

(Tnat on 5 Ien van het 9 eïleelc , . , °P , t werk der partij en

huisbezoek I j speciaal aan.de werf- actie. Hierbij moet voor alles gezorgd worden, dat het louter agitatie- en propagandawerk (dat door de verkiezingen zeer toegenomen is) vervangen wordt door de actie zelve ! Naar de bedrijven! en de bedrijfsarbeiders.

Speciaal het veronachtzaamde werk van huisbezoek, regelmatig moet toegepast wor¬ den. De secties en cellen hebben deze week dienaangaande duidelijke richtlijnen van het districtsbestuur ontvangen.

AAN DEN SLAG, KAMERADEN, VOOR PARTIJ EN PERS.

NAAR HET GROOT KRANTENBE¬ DRIJF.

NAAR DE BOLSJEWISTISCHE MAS- SA-PARTIJ.

DE MAAS-ECHO TOT DAGBLAD.

Bericht uit "De Maaseeho" juni 1933.

1 22 ©

tussen dikwijls. Eet was de cel die dat allemaal organiseerde.

Ik heb het meegemaakt toen de Tribune verbod.en werd. Toen hebben wij wekenlang een illegale Tribune uitgegeven. Die werd gedrukt in het ruim van een rijnschip hier in de Binnenhoven. Wij zolen beneden in die schuit en daar hadden wij die apparaten op¬ gesteld. We hadden drie van die zelfgemaakte dingen. Do.n stonden wij bened.en in dat ruim 's nachts die dingen te drukken. Dat was in juli 1934.

STENO ? ,GR00TE u

Werkloozen en , Ontslagen'

| Kantoorbe'd. belangrijke

Korting

Mevr, Ort.

Henegouweriaan 65

Tekening uit "De Maasecho" juni 1933. Advertentie uit "De Maasecho" nr 11 1931.

Hoe kwamen jullie aan de copij?

Die maakten we zelf. We schreven hem zelf. Dat was ook een voordeel van dat je arbei¬ ders ontwikkelde in het schrijven van artikelen en manifesten. Wij ho.dd.en toen binnen de Tribune ook arbeiderscorrespondenten. Dol werd heel erg benoArükt: Arcors, Arcors, Arcors! Maak dat je Arcors hebt! In elke cel werd iemand aangewezen die zich moest ontwikkelen. Als er bv. een mannetje was die bleu was in het diskussiëren of een man¬ netje die niet aan d.e poort dorst te staan of die niet dorst te gaan kalken do.n was die man geschikt voor dol soort werk. Uitkienen waar je de beste mensen voor hebt.

Nou en dan moest die man zorgen voor het ontwikkelen van een arcor-apparaol. Dus ie¬ dereen leerde artikelen schrijven, iedereen leerde manifesten schrijven, of o.ltho.ns een groot deel.

We probeerden voor de Maasecho ook a.dvertenties te krijgen. Maar als er iemo.nd in de kro.nt adverteerde, een winkelier die we eens overgehaald hadden, dan kreeg hij van de burgerlijke organisolies een brief thuis of hij wel wist waar hij mee bezig was. Die man werd dan bedreigd omdat hij adverteerde in de Tribune of de Maasecho.

We maakten regelmatig brochures en als je je nou eens voorstelt: ik heb 400 brochures verkocht over het Dimitrov-proces. Die brochure kostte één dubbeltje en dan had ik een kaart bij me en dan deed die man er vier weken over om dat dubbeltje te betalen . Dan betaalde hij elke week 2% cent en don schreef ik op: brochure voor pietersen,

2% cent. Volgende week weer een kruisje, weer 2% cent. Na vier weken had ik een dub¬ beltje binnen voor de brochure die ik verkocht ho.d. Zo moesten wij werken.

MARXISTISCHE. ARBEIDERSSCHOOL HH

De Marxistiese Arbeiders School was een duitse uitvinding. In Amsterdam en Rotterdam zijn in het begin van de jaren dertig deze scholen opgericht. In Rotterdam zat de MAS in de Schildersteeg. Op de MAS werd de kursisten de beginselen van het marxisme/le¬ ninisme bijgebracht. Ook werd de algemene ontwikkeling van de arbeiders bijgespij-

Z2t* B

kerd bv. door het geven van taalkursussen. Er konden eveneens schriftelijke kursussen gevolgd worden. Er werd gewerkt aan de hand van lezingen, stencils en kleine brochu¬ res bv. "Wat willen de Communisten?", een kursus in 6 delen uit 1932. De lezingen werden verzorgd door geleerde partijleden zoals mr. Alex de Leeuw, professor G.Mannou- ry en ingenieur A.Struik. In Rotterdam was Jan van Weelden de grote motor achter de onderneming.

Bertus Schmidt

Dis Marxistiese Arbeiders School was een initiatief uit Amsterdam. Muizenberg, Ina Prins en Jo.n van Weelden hadden dat opgenomen. Ik kwom ze een keer tegen en toen . vroegen ze aan mij of ik mee wilde doen. Da.t heb ik toen gedaan. Ik wo.s natuurlijk niet elke dag, elke week dktief in de partij. Dat ging met ups en downs. Dan was je weer eens heel erg betrokken bij iets en dan nam je Weer eens afstand. Het was ge¬ woon niet vol te houd.en. Het vrat energie. Ik ben dus mee go.o.n doen met die MAS en toen zei Jan: "Nou, jij bent een mooie penningmeester". Dat vond ik allang best, want ik moest dus altijd om mijn ba.an denken. Ik had. dat tweed.e leven en dat moest beschermd word.en. Als penningmeester kon je lekker voor het geld zorgen en dan trad je niet zo in de openba.arheid. Het is erg leuk geweest. In Amsterdam was het trou¬ wens ook erg goed. Ma.ar daar hoAden ze natuurlijk een enorm arsenaal aan sprekers over alle mogelijke onderwerpen. In die tijd werd er echt veel Werk gemaakt van de theorie. Bij de mensen die het beheersten zat echt wel een stevige theoretiese ba¬ sis. Als je iets vroeg over dialekties materio.lisme of histories materialisme, echt wel moeilijke begrippen, nou dan konden ze je da.t wel eens even vertellen. Er werd ook veel meer aan scholing gedao.n. Bij ons zat er ook meer achter dat we wilden pro¬ beren die mensen iets te leren. Da.t hoefde geen frans, duits of engels te zijn, al is dat wel belangrijk. Dal was toen ook al belangrijk want partijgenoten die. duits kenden hadden al een streepje voor, omdat ze in staat waren kormunistiese tijd¬ schriften uit Duitsland, of Engeland of Frankrijk te ontvangen en te lezen. Da,ar kon den ze stukken uithalen en op die mo.nier bleven ze helemao.1 bij. Wij wilden guist proberen wat we zelf had.den geleerd verder te ontwikkelen en over te brengen op o.n deren. Dan moest je nog mao.r afwachten wat daarvan terecht kwam. Nou ja, iemand,. die een gezond stel hersens heeft en d.ie er belangstelling voor heeft, daarbij blijft dat wel hangen.

Uit de Organisaties.

MARXISTISCHE arbeidersschool

Schiiderssteeg 20fl, Rotterdam

Voor de maand December staan de volgende cursussen op bet programma :

Dinsdag 2 keer: Nationaal-Socialisme door Mr. S de Jong. Maandag: De crlsispolitiek der Ned. Regeerlng door van Dam. Donderdag: Problemen der proletarische Dictatuur van Weelden. Uit de geschiedenis der Arbeidersbe¬ weging Moor L, de Visser. Zondagsmorgens: Geschiedenis der prol. Jeugdbew. door Schmidt, Woensdagavond: Esperanlo-cursus. Vrijdag¬ avond: Duitsche les. Donderdagavond: Voor de arbeidersvrouwen is er eens in de 14 dagen speciale vrouwencursus.

Advertenties uit "De Maasecho" oktober 1935 en een advertentie uit "De Maasecho" de¬ cember 1933.

Was het idee achter de MAS om arbeiders te scholen?

Jo.:, echt om orbeid.ers te scholen, om ze wat bij te brengen. In de eerste plaats over economiese vraagstukken, sociale vraagstukken en ook kulturele vraagstukken. De eco¬ nomie en de sociale politiek stonden natuurlijk wel voorop, omdat die in verbinding lo.gen met de strijd van de kommunisten. Nou en we ha.dden daar een prachtige biblio¬ theek, hoe ze die bij elkaar gekregen hebben? Het waren wel oude rot-boeken , maar het waren goeie boeken. Die hebben ze toch maar allemaal bij elkaar gekregen, en er mee gesjouwd en er schappen voor gemaakt en ingericht. Het zag er allemaal wel leuk uit. Er waren toch nog wel wat vertrekjes in dat oude rot-pand, daar zaten natuur¬ lijk ook Wel allerlei mensen te lezen en met elkaar te diskussiëren. Je moet natuur¬ lijk niet vergeten, het was een hele merkwaardige en roerige tijd. Die Spaanse Bur¬ geroorlog begon zo in 1926. Wij hadden ook altijd nog wel wat aanloop uit d.ie Zee- mansclub, daar zaten hoofdzakelijk kormunistiese zeelui. Die zaten daar ook maar met hun ziel onder hun arm en die zakten dan naar ons af. Die kwamen bij ons een beetje

M.A.S. ROTTERDAM

Op DONDERDAG 24 OCT, Zeer belangrijke DISCUSSIE¬ AVOND in de Schildersteeg. Onderwerp :

„Marxisme en

Nationale Verdediging". Inleider Jan van Weelden Aanvang 8 uur. Toegang 5 cent.

M.A.S. CENTRUM

SCHILDERSTEEG 20 b

DONDERDAG 31 OCT .8 u. J. HOFFMAN

Wat is Devaluatie ?

Haar betekenis voor de arbeiders¬ klasse.

m zze

Vezen of praten en ze konden ook schaken en dammen. Toen die Spaanse Burgeroorlog aan de go.ng was, hebben wij geprobeerd een bataljon te sturen. Toen zag je de één na de ander verdwijnen en nooit meer terugkeren.

Dat idee van de MAS, kwam dat uit Duitsland?

Ja, dat kwam uit Duitsland. Denk erom, Duitsland had een enorm reservoir aan denk¬ beelden. De Kommunistiese Partij in Duitsland, daar kon je U tegen zeggen, dat was echt een enorme partij. Ongelooflijk sterk, ook in de industriegebieden. Er zat nog wel wat intellekt bij ook en er werd, nogal wat uitgedacht. Dat was echt niet alleen van Moskou afhankelijk.

Kees

Er is een Marxistiese Arbeiders School geweest. Die MAS werd, geleid door Prins Wille- kes McDonald,. Ze was vertaalster en schrijfster. Vertaalde hoofdzakelijk russiese boeken. Die MAS hier in Rotterdam werd geleid door Jan van Heelden, die in Moskou een opleiding had gehad. Raar de MAS gingen veel werkelozen. Er was een hele bibliotheek en je kon daar alle marxistiese en klassieke literatuur lezen. En zo kreeg je dus daar een mogelijkheid om je verd,er te bekwamen. Er waren mensen die ontdekt werden in de cellen of aan de stempelloka.len, die een literaire opbouw hadden. Dat gingen we ondersteunen. Ze kregen dan les van Prins Willekes McDonalds en van Jan van Heelden in hoe ze moesten schrijven en hoe ze brochures moesten schrijven. Er werd scholing gegeven o.a. in d,e nederlandse taal. Do.t kon omdat we veel vrije tijd hadden o.ls wer¬ kelozen. Je kon daar 's morgens na het stempelen o,l mee beginnen. En dat ging door in de middag en in de avond. We lieten dan bv. bepao.lde schrijvers die links waren, zoals Jef Last, komen. We lieten ze over hun boeken vertellen. We hadden ook partijbestuur¬ ders zoals ingenieur Struik die we lieten komen. Dat waren hele goeie mo.rxisten. Ze waren theoreties goed geschoold en ze hadden een goeie inzet.

En dao.r ho.d. je het weer, het is Paul de Groot geweest die de MAS, die ook in Amster¬ dam een hele grote faktor was, de nek omgedraaid heeft. Paul de Groot was bang do.t er binnen die MAS een fraktie gevormd zou worden. Want in de CPB hebben ze altijd fro.k- tie-angst gehad. Er zat wel een bron van waarheid in. Kijk, als iemand binnen de par¬ tij niet meer kon funktioneren doorda,t hij konflikten had, dan wou die toch o.ktief blijven. Dan ging hij naar de MAS en daa.r kon hij toch een beetje aan de zijlijn meedraaien. Dan kon hij toch wel het één en ander doen. Er waren inderdaad wel een aan¬ tal figuren die het met de partijlijn niet helemaal eens wo.ven en die dan binnen d,e MAS een werktaak op zich namen. En toen heeft Paul de Groot, d,ie daar een gevao.r in zag, de MAS als het ware vernietigd. Heeft hij binnen het partijbestuur zo gewerkt dat die MAS opgeheven moest worden. Maar voor mij was het een heel belangrijk orgaan. Dat soort dingen konden dus gewoon in de CPH.

Ja do.t kon.

Werd er over de opheffing van de MAS niet gediskussieerd?

Ja, daar werd over gediskussieerd. Maar er zijn natuurlijk vele wegen die naar Rome leiden. Dan kan je natuurlijk tegen een aanto.l partijgenoten die daarbinnen werken zeggen: "Luister eens, wij hebben belangrijk werk te doen. Je bent nou wel bezig met die MAS, maar het werk bij d.ie graansilo is belangrijken. " En die partijgenoot werd overtuigd. Er zijn veel wegen, er zijn veel taktieken binnen zo'n kader. Zo ging dat.

naT 50CIAU5TIE.QEL MOE. DEPU~ AMD IÜ

Veel arbeiders stonden in die tijd sympatiek tegenover de Sovjet-Unie. Ze zagen de nieuwe arbeidersstaat als hun eigen vaderland. Er zijn nogal wat nederlanders, waar¬ onder ook een aantal rotterdammers, naar de Sovjet-Unie geweest. Ze gingen om ver¬ schillende redenen. In het prille begin van de sovjet-republiek onderhield de etser Proost/Jansen (Jansen v/as zijn schuilnaam) de verbinding tussen de Komintern en de CPH. Proost/Jansen kreeg later een belangrijke funktie in de rotterdamse afdeling.

Het rotterdamse CJB-lid Jan van Weelden v/erd door de partij uitgezonden om een stoom- kursus te volgen van 6 maanden aan de Lenin-universiteit in Moskou. Het latere rot¬ terdamse gemeenteraadslid Wim Reuderink werkte mee aan de industriële opbouw in de Koezbas.

In Nederland kreeg de sympatie voor de Sovjet-Unie gestalte in de Vereniging Vrienden Van de Sovjet-Unie, de VVSU. De VVSU werd in het voorjaar van 1931 gesticht en was een voortzetting van de Vereniging Voor Volks Cultuur. Binnen de kortste keren was de VVSU een bloeiende vereniging met een prachtig geïllustreerd blad: "Rusland van heden". In 1934 bereikte dat blad een topoplage van 22.000 exemplaren. Jaarlijks zond de vereniging twee arbeidersdelegaties naar de Sovjet-Unie, in mei en november. De bedoeling v/as dat uit de grote bedrijven arbeiders afgevaardigd v/erden, die dan

met eigen ogen konden zien hoe in de Sovjet-Unie het socialisme werd opgebouwd. Na hun terugkomst deden de arbeiders verslag van hun bevindingen op openbare vergade¬ ringen, in brochures zoals "Wat zagen vijf hollandse arbeiders in de Sovjet—Unie?" en in de film "Arbeidersdelegatie". De VVSU was bijzonder aktief. Op zondagochtenden werden er regelmatig speelfilms uit de Sovjet-Unie gedraaid, waaronder natuurlijk de klassieken van Eisenstein zoals de Pantserkruiser "Potemkin" en "October". Naast die speelfilms werden er sovjet-filmjournaals vertoond met nieuwtjes over de socialistie- se opbouw. Ook werden er russiese agitprop-scènes gespeeld door theatergroepen van VVSU-afdelingen. Eens per jaar werd er een landdag georganiseerd in Amersfoort, waar soms wel 10.000 man op afkwamen. Naast propaganda voor de Sovjet-Unie drong de VVSU bij de regering vooral aan op de erkenning van de Sovjet-Unie. De VVSU werd evenals zovele andere organisaties getroffen door het ambtenarenverbod van Colijn.

Meereke

Ik ben vanaf mijn jeugd een Sovjet-Unie-knokker geweest. Ik heb ook nog met de bus in mijn hanó.en gestaan voor het hongerende Rusland, Toen waven we twaalf jao.r. En ik heb kleding opgehaald voor het hongerende Rusland, omdat ze geen kleding hadden, met paard en wagen en een grote bel ero.an. Dat was in 1922, in die hongertijd. Het was geloof ik een aktie van de CPH, maar dat weet ik niet meer zeker. Ik was nog een kind en toen heb ik met die bus in mijn handen bij de Maasbrug, gestaan. In de dikke sneeuw en blubber. Hongerend Rusland, geld opgehaald. Toen heb ik daar gestaan van 12 tot. 4 en 's zomers met een paard en wagen met een groot bord erop van: "Kleding-inzameling voor Ruslo.nd". Daar heb ik ook nog ao.n meegedaan, overal bellen en pakjes aanpakken of kleding.

Ik ben er vorig jaar geweest. Ik kan nog steeds niet hebben als ze de Sovjet-Unie kraken.

Bertus Sohmidt

Dat is het bespottelijke aan die anti-propaganda, dat we geld uit Moskou kregen. Dat is zoiets belachelijks. Je kon je er nauwelijks tegen verweren, want niemand geloofde wat je zei. Mao.r in Moskou zeiden ze: "Ja, je zit daar en je lost het zelf maar op .

De Tribune en loler het Volksdagblad zo.t toen aan de lopend.e band in de financiële moeilijkheden. Dao.r moesten altijd akties voor gevoerd worden, en ik geef je de ver¬ zekering do.t die centen allemaal op tafel kwamen uit d.e hele enge budgetten van de arbeiders, uit hun portemonnee met dubbeltjes en kwartjes. Als er geld moest komen, do.n kwam het er. Dat was met de Arbeiderspers precies eender. Aan het Hekelveld heb¬ ben ze do.t gebouw kunnen betalen met de centjes van de arbeiders. Het gekke is, van hen zeiden ze: het is van de arbeiders en van ons zeiden ze: het is van Moskou. Je kon je er niet tegen verweren, want niemand, geloofde je. Iedereen dacht, die krijgen honderdduizenden guldens uit Moskou. Nou die keek wel uit, die hadden het zelf veel te hard nodig.

‘At- -j. ,J- tvi!

Vl

ga RO QD E

IS -ühQLJlR T E-D

x S-.T

WH

% §

•ZMMt WW-

MM'

H

JCu^£<- > v tiet, ,

• S-/ .
• 2-/.

' fa Zy i c/r $/, S /

X .. /" • / s-

M'd

jhuuf'X . i/i i-As). it-Jo fiül

Cuë jongens! ! S

simon Tilieo.

Ik ken al niet meersc-hrijvEN ook. Zien.

Jullie dat. 't kol jvfcer<cfcn heek hjd :• <ekda.n clctl ik bimon en Thei>

w >

^eneft.en dart 7.ou. je Kaosl* ventten

Koe jê het sohrijVtn ttioefcJ V ts reker wel heel raordal: ik Hiel- hhutb non%K M aar Vadar en Moed ei' eolien. [e j

wel ver hellen wa.a.r L k ben. hl ie r ft Kei 1 héél er£ moot. 0, z .00 m&oi.

Heek propte ooboehen zijn hier.

Net aU in ck boeken. Unen kan ji Cr ffl looien, eóftd-n- ftt * eind^ri. te zien alb boomen. D1 e» Z. Ij n fcoren* Hooj. hM ruikt er z.00 lekker ah je er onder loopt. A k 1 k tehu.^ kom zd_[ ik jkllie olle*> wel /er^ tellen . t Mcidh dat da^»^ ^

een tijdje. £er*k ineeaw zien. 1 ! Ën,TheOj kan. Je cxt Lezen.

Jemoet n\ij maür eert& g^ctuw een örie.j.jt sekrtjven. tN 3lM O's ft. Doen j al tk d-at ? j d Kü haak l i jk {

M ou jon^an*^ Hij cte volden brtef weereen briefje voor

i ^ f/&\ aefe I ic i t eer d, naer

' 9 rJajHe .!

• • •-- ...■*■ •*

Cn incv -e .-*.5 jij ojtme Stor

EEM5rEVlü£ HA NP

VaW&oé*

. <60-^ w 5

" 1 w ^ ~

i

y

Fragmenten uit brieven van Jan van Heelden uit de Sovjet-Unie aan z'n stiefbroertjes.

Er werd ook wel gezegd: "Als je het do.o.v dan zo goed vindt, waarvoor ga je er do.n niet naar toe?" Ja, ze zagen je aankomen. Ze zeiden: "Ga jij maar in je eigen lo.nd. wat proberen". Dat is toch logies. Enkelen zijn er wel eens terecht gekomen, Fanny de Graaf bv. maar die kende d.e taal erg goed.. Hij heeft toen op de universiteit van Moskou gewerkt en hij heeft toen rad.ioprao.tj es gehouden. Dat kon wel eens een keer¬ tje. En Reuderink, die kommunisties gemeenteraadslid is geweest, is in Koezbo.s ge-

231 H

weest. Do,t was een nieuw industriegebied in het hartje van de Sovjet-Unie. Hij heeft daar als werktuigbouwkundige gewerkt. Anton Struik heeft hetzelfd.e gedaan. Ook aan één of andere stuwdam meegewerkt. Mao.r die kwamen allemo,al weer terug, niet omdat ze het daar zo rot vonden, mo,ar ze moésten allemaal, weer terug. "Ga je revolutie in ge eigen land mao.r voorbereiden." Keihard. Do,t is ook de moeilijkheid geweest in '1940, toen er een heleboel leiders van kommunistiese partijen moesten onderduiken of vluch¬ ten. Do.t het zo moeilijk was om naar de Sovjet-Unie te komen lag gewoon ao.n het idee do.t je het in je eigen land moest opkno.ppen. Dat is wel heel beroerd geweest alle¬ maal. Er waren er een heleboel, vooral in Duitsland toen Hitler aan de macht kwam, die niet weg konden komen. Als ze in Finland., Hoorwegen of Zweó.en terechtkwamen had¬ den ze nog een kansje om het te overleven. Maar o.lles wo.t naar het westen werd ge¬ dreven naar Frankrijk, werd natuurlijk vroeg of laat gepakt.

Kees

De Russiese Revolutie maakte een geweldige indruk op je. Je moet niet vergeten dat het voor d.e arbeiders een geweldig perspektief opende. Dat was het, daar gebeurde het, daar klampte je je aan vast. De mogelijkheid was er dat arbeiders iets gingen _ doen. Er was een grote liefde voor de Sovjet-Unie en een grote opofferingsgezindheid. Je klampte je er aan vast, het was een grote houvast. Je had toendertijd ook de Vrienden Van de Sovjet-Unie, dat was een grote organisatie. Er gingen delegaties naar de Sovjet-Unie en er gingen ook havenarbeiders naar de Sovjet-Unie. Er gingen gewone, mensen, ze werden gekozen in vergaderingen uit de bedrijven. Meestal arbeiders die in bedrijven een belo.ngrijke rol speelden. Jan Klein, ik ken er zo een aantal. Ze gingen daar kijken, praten en diskus sieren. Ze werden daar rond.geleid no.tuurlijk, er was ook een stuk show bij.

Er v/as natuurlijk ook een verschil tussen arbeiders die vanuit de bedrijven daar naar toe gingen en partijleden.

Die gingen meestol mee natuurlijk. Er gingen een a.o.ntal mensen uit de partij daar naar toe. Er gingen ook partijgenoten om opgeleid, te worden in de Sovjet-Unie. Die gingen naar ó.e universiteit en kregen politieke scholing. Ik heb er eens voor op. de nomino.tie gesto.o.n, maar ik ging er net niet heen. Do.t vond ik niet erg. Die Sovjet- Unie was een heel belangrijk punt in ons leven in die jo.ren.

V/as het nou zo dat je er alles van verv/achtte?

Veel, maar je moet niet vergeten dat we vanuit de Sovjet-Unie werden voorzien van li¬ teratuur. Er is door boekhandel Progress, die in nauwe relatie stond, met Pegasus, ontzettend, veel theoretiese en ideologiese literatuur verspreid in Nederland. Bijna alles wat op morxisties en leninisties gebied verspreid, werd., dat kwam uit de Sovjet- Unie. Nou, dat was no.tuurlijk een geweldige ondersteuning. Maar niet alleen dat, ook de Rundschau die in Duitsland, gedrukt werd, werd. prakties helemo,al door de Komintern voorbereid, en waarschijnlijk ook gefinancierd. Do.t kon alleen maar omdat die Sovjet- Unie er was. Die Sovjet-Unie was een geweldige steun. Zoals de film de Potemkin, dat was een steun om ons werk te doen. Het feit dat er dus later politieke vluchtelingen uit Zuid-Amerika of uit andere land.en nao.r de Sovjet-Unie konden om daar verder te le¬ ven. Omdat ze in hun eigen land niet meer konden blijven. Dat was toch een geweldige zaak.

Dat Dimitrov naar Rotterdam kwam. Ik heb nog met Dimitrov een diskussie geho.d. Het is heel vreemd, want ik wist niet dat het Dimitrov was. Do.t moet ik erbij zeggen. Hij kwam hier praten over de eenheid, van de sociao.l-demokratiese en kommunistiese arbei- ders. Wij hadden een verkeerde politiek gevolgd. Wij zeiden: sociaal-fascist en tegen de sociaoX-demokraten. Fout! Dimitrov kwam daarover diskus sieren. "Waar zijn jullie mee bezig? Dit is een kritiek punt. We moeten gaan diskussiëren over de vraag van de eenheid. Dat is -belangrijk! Ze hebben fouten, maar we moeten op het ogenblik die fou¬ ten even vergeten. Er is op het ogenblik een grotere fout ao.n de gang in d.e wereld.. Dat is het fascisme. Dus eerst die grote fout oplossen. " Kijk, do.t do.t mogelijk was. Dat werd vanuit de Sovjet-Unie georganiseerd. Het Plenum van de Internationale was in Moskou gevestigd.. Daar keek je naar. Een mens heeft toch een perspektief nodig, een mens heeft toch een ding noó.ig waar hij zich aan vast kan pakken, een strohalm. Daar¬ om is bij die oude kommunisten die Sovjet-Unie zo heilig. Daarbij moet je niet verge¬ ten: die omsluiting van de Sovjet-Unie door al d.ie internationale machten. 33 landen die rondom de Sovjet-Unie hun leger opgetrokken hadden, een boycot, een blokkade. Wij zagen dat. Zie je wel, diezelfde vijanden die ons belagen, die ons in armoe laten le¬ ven, die ons vernietigen, die blokkeren d.e Sovjet-Unie. Dus de vijo.nd van mijn vijand kan mijn vriend zijn. Daarom werd ik ook lid van d.e CPU. Omdo.t d.ie partij aangesloten wo.s bij de Derd.e Internationale. De machtsfaktor sprak toch wel de arbeiders aan. Do.t

da.or -iets bereikt was. En o.ls je goed naar me luistert, dan ben ik nog een vriend van de Sovjet-Unie. Dat wil zeggen: ik heb wel kritiek op mijn vrienden, ik zie de fouten van mijn vrienden wel en daardoor ben ik misschien wel een hele goed.e vriend.

V. V. S. U. B- O I T E R I A II .

Bozoolct dc grootc openbare Vergadering in hot Verhoop lokaal op YftJÏÏHSDAC- 29,Dcc. a.d,

de Movombar arbeiders delegatie die zoo juist uit dc Sovjct-Unio terug goke^-rd i^ sr.l'spreken.

IN HASS/x NAAR LEZE VERGADERING! TOEGANG ',/ERKLOrZEN 5 ets.

Tykrygon bericht jdat do V «V *S .U* ZONDAG-H0RGL2T 17 DE GEMIER in hot RGXY ±KEL.TER,de filn vertoond vr.n n HET GELE PASiKjO.rtT " on ctn filn JOMRIL^L. . ■ -

'VERDER, MUZIEK cn DECLAMATIE*

.Vo:r KIl'DERCREGHE io gezorgd*

K*^lRVÜ' vo'-,r /LI <KXO O ZLi' 2b c-nt ( kan in tcrnyriLn betaald '.orden) BEZOEKT I!T ILi&S.x DL HEN PlLH OCHTEND'*

Aankondigingen voor bijeenkomsten van de VVSU uit werkelozenkranten "De Kameraad" en "Het Eenheidsfront".

Henk Bruintjes

Je bekeek de Russiese Revolutie als een goede stap op weg naar een betere wereld. Vooral m'n vriend. Bertus Meijer. Want dat Moskou was Bertus z'n geloof geworden joh. Daar geloofde hij zo geweldig in. Ook bv. in de romans van Dostojevski en vooral Gorki. Het waren een soort voorbeelden voor hem. Hoe je feitelijk dat schrijven moest doen. Hij heeft het dok geprobeerd met dat boek "Misaha”.

Bram van de Ho.terd.

Je had toendertijd een bakker op d.e Crooswijkseweg en die verkocht brood, gebakken van russies graan. Dat was goedkoper. Hij had geen echte bakkerij, het was meer zo¬ maar een winkel. En dan had je ook nog Wim van de Voorden. Die liep met petroleum op Zuid en dan riep hij: "3 cent één liter petroleum uit de Sovjet-Unie!" Hij woonde ook in Crooswijk, Hij heeft ook nog gedichten gemaakt en het voorwoord, geschreven bij de gedichtenbundel "Schaduwen der Stad." die ik samen met Jo Groos gemaakt heb. De Sov- get-Unie was toen het voorland van vooral kommunisten.

DEL IMTERNATlOnALJÊL ZEO'lAt'löCLUB I H

Aan de Willemskade in Rotterdam was de Internationale Zeemansclub gevestigd. Voorzit¬ ter van die zeemansclub was de kommunist Joop Schaap. Zeelieden v/aren toendertijd een roerig volkje en ze speelden een belangrijke rol in de revolutionaire beweging. Veel zeelieden waren aangesloten bij de Internationale für Seeleute und Hafenarbeiter. De¬ ze organisatie was op haar beurt weer aangesloten bij de Rode Vakbonds Internationa¬ le. Rotterdam, als grote havenstad, v/as één van de centra van een netwerk wat zich uitstrekte over alle havensteden van de wereld. Vanuit Rotterdam namen duitse zeelie¬ den illegaal materiaal mee naar havensteden als Hamburg en Bremen. Rijnschippers na¬ men pamfletten en ander drukwerk mee voor het Roergebied. Rotterdamse havenarbeiders stopten pamfletten tussen de lading van schepen die naar Duitsland koersten. Vanuit de zeemansclub werd ook kontakt gezocht met de indonesiese bemanningsleden van de cruise-schepen van de Rotterdarnsche Lloyd. En vanuit diezelfde club v/erd ook de sabo¬ tage aan boord van schepen die munitie voor Franco vervoerden georganiseerd. De zee¬ mansclub was de spil in het illegale werk van de CPH in Rotterdam.

Meereke

Ja, wij hadden een duitse jongen in de groep zitten en die vaarde op een sleepboot. Fro.nz Mark. Dat wo.s in de jeugd. We hebben nooit meer wat gehoord. Hij bracht ook liedjes mee uit Duitsland en d.ie leerden wij dan van hem. Hij kwam o.ls koerier eigen¬ lijk. Hij vaarde wel op die boten. Als hij kwam dan zocht hij altijd mijn broer op. Nou en dan vertelde hij alles te uit en te na over hoe het in Duitsland was. Het was een klein breed ventje en het was een felle.

Was die Franz Mark van de KPD?

Ja, van de duitse jeugd. Hij had het toen ook al heel moeilijk daar in Duitsland.. Het was een ontzettende leuke knul, een blozend.e kop, ja een leuke vrijer. En vertellen over Duitsland, wat daar gebeurde. en do.n schreef mijn broer d.a.t o.llemo.o.l goed. op. Maar hij was ineens plotseling verdwenen, nooit meer wat van gehoord. Dus of hij op-

gepikt is? Er was helemaal geen kontakt meer met hem te krijgen. Hij kwam met aller¬ lei ó.ingen. Wij wisten daar alles van, over fascisten. Wat dao,r gebeurd, was. Toen hoorde je niet zoveel over de pers hoor. Nou weet je alles van radio en tv. maar dat was toen niet zo. Heel weinig mensen hadden maar radio. Hij sprak dan ook voor onze groep. Dikwijls hadden we een groepje van tien of twintig mensen. De kommunistiese jeugd is nooit zo groot geweest.

IMDOnEGlfe □

Indonesië was het belangrijkste wingewest van het nederlandse kapitaal. Tot op het merg werden de inlanders uitgezogen. Het verzet tegen de stromannen van de nederland¬ se regering en de plantagebezitters kon dan ook niet uitblijven. In de organisatie van dat verzet werden ze geholpen door nederlandse revolutionairen. Vooral Henk Snee¬ vliet is erg aktief geweest in Indonesië. Hij was de mede-oprichter van de Indische Sociaal-Democratische Vereniging. Later kreeg hij als funktionaris van de Komintern te maken met de revolutionaire beweging in Indonesië. In 1920 werd de Vereniging om¬ gezet in Partai Kommunis Indonesia, de PKI. In 1926 organiseerde deze partij een op¬ stand tegen het -nederlands gezag. Die opstand werd bloedig onderdrukt, 1308 verzet¬ strijders werden naar de concentratiekampen aan de Boven Digoel gebracht. Velen daar¬ van stierven aan malaria. In Nederland verklaarden de linkse organisaties zich on¬ middellijk solidair met de gedeporteerde revolutionairen. De CPH plaatste indonesiese kommunisten op de kandidatenlijsten voor de Tweede Kamerverkiezingen. RoestamEffendi, één van die gevangenen, is op die manier in de Tweede Kamer beland.

Kees

Omdat Nederland een koloniaal land was heeft de CPH kontakten onderhouden met de ko¬ loniën. We hadden kontakten met indonesiese zeelied.en en daar hebben we gebruik van gemaakt. Vanuit de partij was via d.e Zeemansclub een organisatie opgebouwd, om de strijd van de indonesiese arbeiders te ondersteunen. Want wij begrepen toen bliksems¬ goed, en dat werd, politiek ook duidelijk gemaakt, do.t als het mogelijk was om in In¬ donesië een sterk verzet op te bouwen, dat do.t voor de nederlandse arbeidersklasse

m 2 34

Werkelozendemonstratie 1932.

ontzettend belangrijk zou zijn. Indruk maken, afmatten en strijd voeren tegen d.e ne- derlandse kapitalisten, was nauw verbonden met het koloniale bezit van d.e heersende klasse. Daarom werd er in d.e partij grote aandacht aan besteed.. In Rotterdam kond.en we veel doen omdat we hier de Rotterdamsche Lloyd hadden. Dat was een scheepvaart¬ maatschappij waarvan tweemaal per week schepen vertrokken nao.r Ind.i'è. Dat waren vrachtschepen zowel als pa.sso.giersschepen. Op al die schepen werkten een groot aantal indonesiese o.rbeiders, Onder die o.rbeiders waren er d.ie revolutiono.ir wo.ren en die in verzet wilden komen. Mo.a.r aanvankelijk wo.s hun organisatie niet zo sterk. Door middel van die Rotterdamsche Lloydmensen hebben we mee kunnen helpen aan de opbouw van d.e kommunistiese partij in Indonesië.

Hoe deden jullie dat dan?

We gingen naar d.ie mensen toe als we ze op straat of bij het bedrijf tegenkwamen.

Do.n probeerden we een gesprek aan te knopen en o.ls we dan merkten do.t het mensen wo.¬ ren met een beetje verzetswil, dan probeerden we zo 'n kontakt uit te bouwen en ze eens mee te nemen naar een vergad.ering. Dus d.o.n kreeg je een betere indruk van ze.

En we probeerden informatie te krijgen over wat er in Indonesië gebeurde en wat met henzelf gebeurde. Over hun eigen bedrijfsstrijd en hun verzet tegen de Rotterdamsche Lloyd. Die mensen werden knap uitgebuit, ze werkten voor een prikkie. Ze werden op de meest schand.o.lige wijze behandeld , wo.nt ze kregen minder betao.ld dan d.e nederlandse mensen aan boord. Dus de kiem van het verzet lag o.l in hun sociale positie hier. En daarop inspelende kon je met je politieke en marxistiese ideeën verder gaan. En dat gebeurde dan ook. We go.ven ook een bedrijfskrantje uit voor de mensen vo.n d.e Rotter¬ damsche Lloyd. Op den duur had je dan betrouwbare mensen gevonden die materiaal mee kond.en nemen naar Indonesië. Zo werd dat getransporteerd. Do.t heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de kommunistiese partij in Indonesië. Ze herkenden in de neder- landers op die manier niet alleen mensen die kolonialisten waren, maar ook mensen die hun bevrijdingsstrijd mee wilden voeren. Het verzet van die indiese mensen heeft zich gemanifesteerd tijdens de muiterij op de Zeven Provinciën. Daaraan hebben niet alleen blo.nke soldaten deelgenomen, maar ook indiese mensen hebben aan dat verzet d.eelgeno- men. Je kan zeggen dat ons werk hier in Rotterdam heeft bijgedragen om het verzet mo¬ gelijk te maken in Indonesië,

Het werk moest illegaal gebeuren want d.e Rotterdamsche Lloyd was een zeer reaktionair bedrijf. In Amsterdam werd. do.tzelfde werk gedaan.Do.t gebeurde door d.e omsterdomse par-

tijgenoten bij de Koninklijke Po,rketvao.rt Maatschappij. Die werkten op dezelfde lign en dat werd ook gecoördineerd vanuit het partijbestuur.

We hebben zelfs Roestom Effendi hier gehad en die heeft in het parlement plaatsgeno men. Mohammed Hatta is een heel belangrijke internationale figuur geworden en heeft in Nederland lezingen gehouden, Die lezingen waren juist voor diè arbeiders en par¬ tijgenoten die met dat indonesiese werk bezig, waren. Achteraf kan je het resultaat van je werk zien. Op zo'n moment verspreid je een manifest of voer je een gesprek. Dat was dikwijls een gesprek van man tot man. Ik zeg niet dat dat het alleen bewerkt heeft, maar alles bij elkaar heeft het de bevrijdingsstrijd in Indonesië ondersteund, ondanks dat de partij hier organisatories vrij zwak was.

Met Suriname hadden we vrijwel geen kontakt omdat de surinamers nooit hierheen kwa¬ men. Anton de Kom is wel een bekende geweest. Maar er waren weinig verbindingen met Suriname. De Indonesiërs hadden het misschien wat makkelijker dan de surinamers . Die hadden hun eigen ontwikkeling en dat was niet d.irekt een slavenvolk. Het nationalisme van de indonesiërs was veel sterker dan dat van d.e surinamers, want die waren als slaven naar Suriname gevoerd, en het was in wezen dus niet hun vaderland.. Indonesië

mi™ rif .11 tl A 'A

/ ' 1 ,Mj 11 / 1 j / \ A )

( -2 // Z UITGAVE R.V.0 .HAVEN,

( O) fj RED ACT IE - A1WSS. * *■

^ 'S Hillaleen 5*

ERFT W BYDRAG-J VOOR D 23 KRAMT ..

IN DE BUS BY DE UITGANG ! ! ! 1

PRYS I C 2ÏT

o STEUNT DE UITGAVJ VAM UR BLAD o o

o ZOOVEEL 13 UT? VERMOGEN LIGT 5 1!! i

XOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXO...OXC .

pïcteSTSTAKING VAN INDONESISCHE ZEELIDüI BY RCTT.LOYD»

POLITIE DEPÖRTEERT JENIGE KAMERADEN !!!I

PRCT2STE RT EN EIST VRYLATING VAN DEZE KAMERADEN !!!!! I

In' van onze vorige'nummers hebben wy reeds op C ' viontoeetanden __ Helazen'. dio Dy de Indonesische zeelieden hecrechon aen 'de Rott.Loyo..

• Op Vrydag 15 Fobr, Is'dittot oen 'uitbarsting g ekomen.ungevoaï 160 vea djzo kanijradcn gingen naar hot kantoor dor ...en oiston toogahg Voor^ oon dolögatio .Crtgevoor 1-V uur hebben zy geweigerd om to vierkón On g jdomonstr'j erd voor hot kantoor. Inplaats von intrekking üor versiocn- teringön.ontbood de directie do' pöliti é, di e d'óor mlddol vSn )on ' provocatie van "een'der portiers, dio oon zc amon een klap gar, dö' 'mogo- lykbeid kreeg om in te grypen en 33n elftal Indonesische kamjradon to arrostOoron, ' ’ ' • .

Hiervan' wirden 9 aan boord van bet a.s.Siantar gebracht on direct naar"Indoeesli gedeporteerd.Tw ;o anderen zytv door do polvEió medege¬ nomen', meer onder bet protest der arbeiders na èenige dagen vrygelator.. Maar dit’is niet voldoöndc,De Hollandse havenarbeiders on zoeliedor. zullen"'<?.o stryd dor Indonesisobo zeoliedon dnf’dwcrkeXyk moeten ondor t q\j n« 

'kun NIET ALLE® LATEN STAAN,MAAR MANHEER ZY ACTIE VOREN HEK

DIRECT DOOR SC LIDARITGITSSTAKINGGN'ONDJRST AJN3N ! !!

Daarnaast moeten de georganiseerds kameraden,vooral die der C.B.T, doze stryd in bun organisatie-non de orde stellen en verlongen,dat deze kameraden mot alle middelen viordon ondersteunt.

raanraast op bet huidigo moment protesten en delegaties zendon n.rr do Rott.Loyd,waarin men protesteert togen do maatregelen der diroetle on eist!

INTREKKING DER VERSLECHTERING® t!!t

ONOCDAAHM AKING DER DEPORTATIE

'tilt

G SN RANCUNE!/TREGELEN TEGEN D3 KAMRADEN, DIE BBBI NAtTS? AAN DE ACTE

xoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxoxco' .xoxoxoxoxoxoxoxoxox

-o-o-o-o-o-c-o-o-o-o-o-o-o-c-c-o-e-

O SCHMDELYXB B !HMI DHL ING VAN 0 -P P

O ONZE I1ID01I ISISCH 5 r.'.’WJTK o

x * ' x

o BY D3 ROTT.LOYD. o

XOXCXOXOXOXOXOXOXOXOXPXOXCJ'ÖXOXOXH

Dat de loon en' voh hot Hollandse tmnspOT’tpröl jt.ariact slecht zy- is ons e.11 in h jkond,mh.cïr Uo gc-gep. van do Indonesische kcffnrr.don rfiianrwti hiarby de kroon, redezo gages loopen van ï'T.Id-por mo^nd tot F 1 , 62 -per m - ."nd,n~ ~r rilt ju laotute is nrvtuurlyk een uitzon¬ de ring en deze hotbon eon ze ,r verrntwoordelyke arbeid, llar.r do ze ralmoes krygen zy zoor zeker ook niot voor niets,nant hiervoor moeten zy op zeo van 'b morgens half vier tot o avonds iï elf uur stam mot 2 uur rust' darrtusoon,lin Tjmnvor or zuip ;n • vroetpartytjos am boord zyn nioeton zy tot diep in don nc.oht staan, maar overuren,hoo mam,

Tovehs is do directio zeor bezorgd om hen en hierom houden zy 25 ^ voh do gago in,die zy torug krygon ris zy in Indonesiö nfmonatoron of vra do My,afgaan.

Haar 'dm wordt er iosaor iets afge¬ trokken, waarvoor wo.t men niet cn do My.krn ondortus3Ön prachtig mot hot g eld speculeoror ,

Het I Jonuari is weor "ietE'-nlouwD ingevoerd.Hun gezinnon bot.Ton in Indonesië belasting,ma-r nu' wordt ook hior door do I'ott.hoyd 4' , ‘ v'h' hun gc.go afgetrokken voor böl' rting zoodafzy dubbel' i:oeton"betaloh.

Dó Hollandscho kam'jra.don zullen actiever "onze bruine kaiiier"don moeten ondorsteunon.

Te namon do stryd voe'rön togen de Onderdrukking dor Hollandscho buorgooisio.

xoxoxoxoxo>:oxoxoxoxo::o::oxo::oxoxoxo

STEUNT Dl'! UITGAVE V.G! DB 7 , R U K H A A K ! ! :

11 IRPT U17 BYDRI G3 IH DE BUG EY DG UITGANG!!!!!

DE STRYD DER INRGN 5SI5GU - !

Z 33LISDSN !!!!!!!!! DIRECTIE TK 5XT VIRSLECHT I1I;7G'JU III BIGT OYG!DVdUr,Kll T G DG'! DGTOGTT’I '1

Dë stryd dèr lncionósine i knr.'.srri>n hun proteststaking vai I-• uur er de demonstratie by de directie heeft 'succes gehad.

Hat' s. s. Haloer en, dat deze "rsêk gemonsterd is heeft alle Infionesine zeelieden op ds oude voerteerder' apngêinonsterd.Zy hebben dap.rna-st" hun volle gage uitbotaalö gakregen on \'an hun gagos is goen 2 r f' in ge¬ houden, TER17YL OOK DE 4/i LCCT3- r SL°STIIIG IS UITB ïTAuAID. 4 '

Deze feiten tonen duidelyk,cat ' 4 door eensgezinde stryd on gesloten¬ heid der arbeiders zeer zeker ook al is hot crisis iets te bereiken is.Deze ccncroto feiten zyn het besto overtuigen do bevjys,dat allo frdscs dor roformiston, dat de lonen en arbeidsvoorwaarden in de ■huidige crisis niot te handhaven zjdi, niets anders zyn dan bedrog.

Dat zy nergens anders'voor dienen dan dat de reformisten’ de beurgo-"

Xe oisie helpen wil de' cricislaston af te wentelen op de schouders der arbo i Serskl assc,

Do"Hollandse transportarbeiders zullen hieruit moeten'Toren,dat het niet nodig is om dö öno loonsverla¬ ging en verslechtering na ‘do * en do re te slikken,wanneer zy t'Ggonover d'e- bourgeoi-si-e “en do loiding' der orga¬ nisaties oon strydeenheidsfront fermoren,

De grondslag hiervoor is V H3TE?JTI>G D3R CrPGSITI’S IK D2 VAXORG/lUIS/.TIUS SN III DE EGR3TE PLAASS DG G'.E.T.om hiermede de basis te leggen,die dit strydoonheidsfront kon formeren. Daarnaast dë actie versterkt ter ondersteuning der Indoneciso zeoliet den, daar wy nog steeds de eis mootc-r. stellonjONGIDAAKHDXIIIG DBG ' DEPORTATIE DER 9 KAT .TlADTI !I i ■ i ■ ! !

xoxoxoxoxoxoxoxoxcxoxoxoxoxcs: ')o:;o>: :

GY STGUKT Uïï II GEK GTEYD! I 1 ! ! t

Berichten uit "De Krukhaak" nr 59 en 62,

was eigenlijk bezet gebied en daondoor kon je dus inwerken op het feit do.t de indone¬ siër zichzelf bevrijden kon op grond, van hun no.tiono.listiese gevoelens. Ze werden heel sterk onderdrukt. Een voorbeeld daarvan: Als een indonesiër een blanke tegen¬ kwam dan moest hij 3 meter van te voren geknield langs de kant van de weg gaan zitten totdo.t die blanke voorbij was. Dat was de groet van de indonesiër aan de Hollander. Zoiets was heel denigrerend.. De indonesiëvs die hier kwamen zagen hoe ó.ie blanken hier leefden onder elko.ar op de schepen.

Voordat Hitler een concentratiekamp had, hadden d.e nederlanders er al één in Indone¬ sië in Boven Digoel. Do.t was een verschrikkingsoord.. Er heersten veel ziekten en er zijn verschrikkelijk veel mensen gestorven. De nederlanders proberen dit uit de ge¬ schiedenis weg te vlakken.

Hadden jullie hier in Rotterdam een aparte afdeling die zich bezighield met die indonesiese zeelieden?

Do.t werd. meestal gedaan via de Zeemansclub, de Internationale Zeelieden Organisatie. We hadden ook met de vakbond, de Internationale Transport Federatie, ITF, een behoor¬ lijke samenwerking. Daardoor kon het werk dus wat makkelijker gebeuren. Voor zeelie¬ den heeft die internationale zeeliedenorganisatie veel gedaan. In Zweden zat het in¬ ternationale hoofdkwartier en d.ie had. kontakt met Moskou. Het werd vanuit Moskou ge¬ leid. Het was voor de kommunisten natuurlijk belangrijk dat ze internationo.le ver-

lj J VYlcl'isYlQ@Yl J2CLClcl@¥l « 

Er was ook een groep van mensen die regelmatig de schepen opgingen in de rotterdamse haven. Als er een schip de haven binnenkwam, dan gingen ze er naartoe en dan namen ze lektuur mee. Aan boord was altijd een bibliotheekje voor die zeelieden want ze zaten soms maanden op zee. Ze waren heel erg geïsoleerd en onderweg lazen se veel, want ze hadden verder niet zoveel kontakt met anderen. Wij maakten daar gebruik van en we zorgden dat ze een bibliotheekje aan boord hadden wat een beetje links ingesteld was.

GEZAGVOERDERS 5:1 QgFÏCEatE" ALS

Kar.ereaer., als ik zcc nu én dan “VUI'.T.Vn - tTV®»-.—VoierfnH*! / trtlwnïaloT: t’.ct' '13: vrachtvaar Uaatochuppij niet ir. orde ia .

ons vut iic.or dan stel ik 'iuar .1 vernemen, lat liet tij 1 ?

X dit ie laat ik hie.jronri.cr

volden.

Het is ui j hakend Gewerden, dat er aan heven:-onoende maatschap¬ pij kapiteins, stuurlui en machinisten liijvrerken voer v/achtsiann. Bat .men deze kerels or. de keurt. Van het steniischip " 11 PA " i.; dat kapitein hoenders on Stuurunu Be Graaf, 1‘auo roden, laat ons auartc,"üti protestee- ' ren, v.'ant aïs er r.o,- gons v/at verdiend kar. v/orden roer ons, dan is la.t. nu verkeken, raar hoeft deze Geraffineerde naatochuppij voor Gezorgd.

Kri no,; viezer vind ik het van deze gestreepte en pos lei’do onderkruipers vont een andere naar. kunnen we ze niet geven, want dat zijn broodroiv.cis. Onthoudt hun nokten goeri, bespreekt, dit onder je maats, b.v. in de Kaas- straat. Protesteert daar mes aai togen op liet kantoor V/eoterkade er. wordt lid van do R.V.O.

■ Sun ongesteunde r.oe/ '.tn.

We brachten d.ie brochures en boeken aan boord onder het mom van het aanvullen van de bibliotheek. Als je aan boord was kon je ook met die mensen kontakt maken. Er waven natuurlijk wel ka.pteins die het niet toelieten dat je aan boord kwam, maar dat was natuurlijk wel een reden voor de bemanning op dat schip om nieuwsgierig te worden waarom wij niet aan boord mochten. En die kwamen dan naa.r die Zeemansclub toe. Die Zeemansclub was onder d.e zeelied.en heel erg bekend. Ze kond.en daar goedkoop eten en informatie krijgen over wao.r ze in de stad inkopen kond.en doen e.d. Er was ook een brievenkast. Dat was bv. voor als ze elkaar wild.en schrijven. Do.n richtten ze hun brieven aan de Zeemansclub, Dan kon d.ie o.nder, waar die brief ao.n gericht was, na een paar maanden als hij in Rotterdam kwam, daar die brief ophalen. Die Zeemansclub was door d.e partij opgezet. Dat was niet alleen in Rotterdam, maar ze wonen in alle be¬ langrijke ho.venplaatsen. Er zijn toendertijd veel zeelied.enstakingen geweest. Het le¬ ven aan boord, van die schepen was heel erg slecht. Mensen werd.en heel erg slecht be¬ handeld. Stokers en trermers dat waren verschrikkelijke baantjes. Onderbetaald en de huisvesting van die zeelied.en was erbarmelijk. Dus de basis voor het verzet was aan¬ wezig. Je hoefde geen argumenten aan te dragen, het was alleen een kwestie van orga¬ nisatie. Als havenarbeiders staakten do.n hadden ze ondersteuning van die zeelieden nodig en andersom. Als er op één of twee schepen gesto.akt werd door de bemo.nning, dan waren die havenarbeiders solidair met die zeelied.en. Dan zeiden ze: "Zolo.ng die zee¬ lieden staken, lossen we dat schip niet' ! . Zo ontstond er dus een band. tussen die ha¬ ven en die zeelieden. Het was heel moeilijk om zeelieden te organiseren omdat ze soms wel een half jo.ar van huis waren. Wat ook veel gebeurde was dat ze onderweg een and.e- re boot namen.

UIT DE RARTlü...

De CPH kende een bijzonder groot ledenverloop. De leden kwamen en gingen. Eén van de redenen daarvoor was, dat de partij van haar leden eiste dat ze dag en nacht beschik¬ baar waren. Veel leden konden dit niet opbrengen en kwamen in persoonlijke moeilijk¬ heden. Daarnaast kwam nogeens dat de CPH, kwa organisatie, verdraaid veel weg had van het leger. Deze militaristiese opvatting over de partij kwam voort uit het idee dat klassenstrijd klassenoorlog is. De partij werkte dan ook in cellen en gedeeltelijk

238

ondergronds. Er v/aren nogal wat leden die aan deze discipline niet gewend v/aren en afhaakten. Wat verder door de gehele geschiedenis van de CPH een rol speelde, v/as de hand van Moskou achter elke verandering in de politieke lijn. Om de zoveel tijd ver¬ anderde de koers en de daarbij behorende slagzin. Veel leden, vooral arbeiders, von¬ den de partij in de loop van de jaren dertig verburgerlijken. Er v/as een begin van een partijelite ontstaan, de vrijheid van diskussie was al langer verdv/enen en de partij was met de omschakeling van cellen naar afdelingen niet langer "verankerd in de bedrijven", zoals dat heette.

Arie

Kunt u vertellen v/aarom u uit de partij bent gegaan?

Er waren een hoop dingen wo.ar ik het niet mee eens was. Toen vlakte dat al af in de bedrijven. Ik vertrouwde er een hoop niet van hè. Want je had de Van Burink's en de Frenay's, die waren ook weggelopen en die zaten aan de andere kant. Speldje op (NSB). Toen dacht ik: "Godverdomme nog an toe, dan zou je in feite weer een apparaat moeten opbouwen om tegenwicht te vormen tegen verrao.iers in de beweging". Nou begin er maar aan. We hadden al zat te doen in het bedrijf.

Door de partij werd gezegd: "Als je lid. wordt van de Communistiese Partij, dan staat de partij voorop! En je huishouden dat komt twee, anders moet je geen communist wor¬ den." Het kan ook zijn dat da.t een rol voor mij gespeeld, heeft. Dat ik da.cht do.t ik do.t toch niet kon waarmaken. Als er in die tijd aan mij gevraagd werd of ik voor hon¬ derd procent kommunist was, dan had ik gezegd: "Daar mankeert nog wel het één en an¬ der aan". Ik probeerde wel het nodige te d.oen voor d.e arbeiders. Maar zoals je van die anderen wel eens leest, wat die allemaal mee hebben gemaakt en wat ze hebben ge¬ daan, daar ben jij do.n maar een kleine jongen bij joh. Die vijftien, twintig jaar in de bajes gezeten hebben en te pletter werden geslagen, die komen eruit en die go.an weer even vrolijk verder.

Toen u uit de CPH ging, heeft u er toen over gedacht om u aan te sluiten bij een an¬ dere organiatie?

Nee, dat niet.

Kees

Waarom ben je uit de partij gestapt?

Ik ben niet uit de partij gegaan, ik ben uit de po.rtij geroyeerd.. Ik was het in de eerste plaats niet eens met de processen die in d.e Sovjet-Unie gevoerd werden. Ik ben het in feite nooit eens geweest met de buitenlandse politiek van d.e Sovjet-Unie. Die heb ik altijd, aangevochten. Ik zo.g wel do.t handelsrelaties voor de Sovjet-Unie^ met _ het buitenland noodzakelijk waren. Maar de wijze waarop en met wie, daar had ik kri¬ tiek op. Met een land. als Chili nu. zou ik geen handel drijven. Dat heb ik toen ook al gezegd. Buitenlandse politiek goed, handelsakkoorden goed., maar dan wel met een aan¬ tal beperkingen. Daar werd door het partijbestuur tegenover gesteld: dat is een zaak van de Sovget-Unie, daar hebben wij geen overzicht over en geen zeggingskracht in.

Dus die zaak moeten we maar buiten de diskussie laten. Kijk, als je aan de ene kant de Sovget-Unie verheerlijkt en tot doel stelt aan de arbeiders, dan zal je zeker op diezelfde Sovjet-Unie kritiek mogen hebben. Da.t werd niet geaksepteerd.

Daarbij kwamen nog een aanto.l dingen d.ie ik binnen de top van d.ie partij tegenkwam. Een aanto.l personen waarvan ik d.e ho.ndelingen en uitspraken noga.l tamelijk krities bekeken heb. Er waren bv. Provinciale Statenverkiezingen. Daar was Jaap Brandenburg kandidaat voor gesteld. Er was een geweldige grote kampagne gevoerd en ondanks d.ie kampagne werd Jaap Bro.nd.enburg niet gekozen, De partij had niet voldoende stemmen ge¬ haald en toen zei hij: "Godverdomme, daar gaa.t m'n job". En daar stond, ik bij. üij zei niet: nou heeft de partij verloren en nou hebben we dus een politieke ned,erlao,g geleden, maar hij zag dat als een individuele zaak en ik heb hem daarop aangevallen. Dat zo.t hem natuurlijk niet glad. Die zaak is later in de partijd.iskussie naar voren gekomen en dat heeft hij tegen mij uitgespeeld. Als je zo’n instelling binnen de par¬ tij krijgt, dan gaat je werk natuurlijk ook niet meer met zoveel enthousiasme. En ik verwaarloosde natuurlijk ook een aantal dingen. Dat was voor hun de gelegenheid, om mij op die wijze te royeren. Daarmee sloten ze de kritiek tegelijkertijd af.

Kijk die Jaap Brandenburg was erg aktief en deed goeie d.ingen binnen d.e arbeidersbe¬ weging. Hij werd op een gegeven moment op een bepao.lde funktie ingezet en kon zich toen onttrekken aan de narigheid vo.n het werkeloos zijn en aan de uitkering als zoda¬ nig, Die man stelde zich een illusie, wel een verkeerde illusie, want de vooraan¬ staanden, de leiding, zo.l zich in dienst moeten stellen. Maar hij dro.aide do.t om. Hij dacht de partij staat nu in dienst van mij, om mij uit d.e narigheid te helpen. Dat was begrijpelijk, maar politiek gezien is 'het natuurlijk hardstikke fout. Er waren

239

natuurlijk nog veel meer van die figuren. Er zullen zich altijd strebers en figuren met veel ambitie binnen zo'n beweging aand.ienen.

Was er verzet onder de leden?

Je kreeg natuurlijk sympatieën en antipatieën. De één schoof wat meer de ander naar voren. Er was ook een ontzettend, grote partijd.iscipline. Die dingen bracht je niet naar buiten. Do.t was een interne diskussie. Zo'n diskussie over bepaalde figuren of bepaalde afwijkingen werd gevoerd, binnen een bepaalde kring , En dat is het ook een noodzakelijkheid. Je hangt de vuile was niet aan de grote lijn. Dat was een goeie maatregel, maar er zo.ten nare kanten aan.

Kon de diskussie niet makkelijk afgedaan worden door de partijleiding?

Nee, zo was het niet. Er werd Wel veel en zwaar over gediskussieerd. Maar het moest politiek gesteld worden. Wat veel gebeurde was dat het een persoonlijke vete werd.

Dan werd. de politiek of geschoven. Het was voor een bepaald figuur dan ook heel makke¬ lijk om iemo.nd die kritiek leverde, andere dingen in zijn schoenen te schuiven. Hem in een bepaald daglicht te stellen, bv. een tekortkoming in zijn werk. Mao.r dan heb¬ ben ze eerst een sfeer geschapen dat dat werk voor je ónmogelijk wordt. Dat werd. veel gedaan.

Is dat bij jou ook gebeurd?

Ik heb het dikwijls zo aangevoeld.. Je kan zulke d.ingen niet bewijzen. Die sfeer die proef je, die kan je niet aantonen. Zo'n politieke stellingname gaat dikwijls gepaard met een hoop privé-moeilijkheden. Jarenlange armoede, jarenlange problemen in je per¬ soonlijke leven. Die hebben hun uitwerking op je denkwijze ten aanzien van de maat¬ schappij , ten aanzien van de partij en ten o.anzien vo.n de politieke lijn. Daar ontkom je niet aan. Ik heb toendertijd inderdaad, een aantal d.ingen verwaarloosd, bv. de agi¬ tatie en het werk o.an de stempellokalen. Als je voor honderd procent achter een par¬ tij of beweging staat doe je het werk beter d.o.n wo.nneer je een aantal kritiekpunten hebt en niet meer zo enthousiast bent. Als je dus jo.renlang enthousiast hebt meegelo¬ pen en je laat dan dertig, veertig procent vallen, dan is de kritiek ook nog gerecht- vo.ardigd dat je dat werk niet doet. Ik was ook niet verbitterd. De instelling van de partij was toen ik eruit was: die man isoleren. Dus het kontakt met de partijgenoten was grotendeels verbroken. Do.t heeft ook weer zo z 'n gevolgen gehad, voor mij. Maar ook daar was doorheen te komen.

De po.rtij heeft ontzettend, veel mensen verbruikt door deze dingen. Mensen als poli-

EEN TOKEEIAVOKD I I i

Wc .mogen ook wol oons ccn avond plo zier hebben .Hot bestaan van do worke lüozo on zyn gozin is zoo grauw on elondigjon hot laatsto rostjo lovons gekuly is hom door do bourgeoisie ont stolonlHct W.A'.G. hoeft voor do work; op 5 Januari a.s. oon pracht van eonj g^estavond goorganisoord .Do toonocl I club treedt' daar op mot eon aantal stukken',©r is muziek on declamatie, na afloop kun jo jo styvo loden- weer lening maken in eon dansjo .

Maar,als arboidors ondor olkaar zyn, wordt ook do-propaganda on stryd niet vorgoten. Kam.v,d .Vogt zal sproken ovor onzo belangen.

't belooft schitterend te worden. Dus allen 5 Januari naar hot Gebouw EDISOH, SH5LLBMAHS3TRAAT 53 om 8 uur Pc entree is vry .Introductiokag.rton verlcrygbaar by do bestuurders van hot WAC. _ '

Er wordt op dezen avond een schit¬ terende tombola gehouden. Wie heeft pr daar nog -orysjes voor?

Alles is welkom!Vanaf een olifant oon veiligheidspeld!LLoop even aan by kan. v.3oek,Ooievaarstraat 1 of by kam . vTd,Vegt,Maurita str.41 I en geef het do.ar e.f,wat je missen kunt.

JjEVE de TOOKEELAVOHD VAi-T HST V/AC 1 !

Aankondiging uit "De Nijptang", agitatiekrant van het WAC.

tiespion aanmerken, mensen als onbetrouwbo.ar aanmerken. Mensen, als ze kritiek hadden op bepo.o.lde figuren of op de politieke lijn, isoleren door bepaalde dingen op te bla¬ zen. Dat was een koud kunstje. Er zijn massa's, mensen naar de partij toegestroomd en opgenomen en doordat ze geïsoleerd werden weer van de po.rtij af gestoten. Er was een ontzettend groot verloop.

Er werd te weinig aan politieke scholing gedaan en op een gegeven moment kreeg je de Marxistiese Arbeiders School. En toen kwam er begrip binnen de partij van: dat moeten we doen. Ik heb getracht binnen die MAS een stuk o.rbeid te vinden, ondanks do.t ik al uit de partij was. Dat werd wel moeilijk, want het gevaar bleef: is hij wel betrouw¬ baar? Een aantal figuren zagen gevaar in de MAS. Die zeiden: moet dat nu wel? Is het

240

niet veel belangrijke? om een demonstratie te organiseren of een krant te verkopen of om partijgenoten te gaan maken in plaats van dat je tijd. besteedt aan het lezen van boeken en kursussen? Natuurlijk waren er wel een aantal partijgenoten die zieh uit de dagelijkse aktieve strijd terugtrokken om binnen het MAS te gaan wijden.

Men had geen aandacht voor d.e aapo.citeiten van bepaalde mensen. Men verwachtte van iedereen een agitator, ied.ereen moest kranten verkopen. Men selekteerde niet van: die man is geschikt voor agitatiewerk en die man is geschikt voor theoreties werk of voor politiek-economies werk. En dat is een gebrek geweest in de partij.

Er werden mensen zwart gemaakt in de partij, hoe ging dat?

Er was binnen d.e CPH een konkurrentiestrijd om bepaalde posities. Dat mag nog als het maar goed geleid wordt. Als er maar een figuur boven staat die het in de gaten houdt. Je mag van mij rustig mensen tegen elkaar uitspelen, do.t is helemaal niet slecht. Als er twee mensen zijn die naar dezelfde positie streven, laat ze dan maar hun capaci¬ teiten tonen wie er de beste voor is. Maar daa.r zit ook een andere kant aan. Dat ze elkaar gaan bestrijden met valse middelen. Dat gebeurde. Dat ging dan dikwijls op de toer van verdachtmaken. Ik heb dat zelf niet meegemaakt omdat ik zoveel goeie kontak¬ ten had binnen de partij die ik o.l jarenlang kende. Vanuit mijn jeugd had ik o.l rela¬ ties met de arbeidersbeweging, dus het was moeilijk om mij zwart te maken. Maar ie¬ mand. die zomaar de partij binnenkomt, zonder enige historie, daar was het eenvoudiger mee. Ik was o.l vanaf mijn veertiende jaar aktief en toen ik geroyeerd Werd was ik zo 26, 27 jaar. Ik heb altijd een ideo.listiese instelling gehad. Ik heb zelf nooit een funktie willen hebben. Ik heb het gewone werk zoals kranten verkopen, abonnees win¬ nen, leden winnen, kalken, plakken nooit in de steek gelaten. Er waren veel partijge¬ noten die, als ze eenmaal een funktie had.d.en, het celwerk en het eenvoudige werk in de steek lieten. Ik stond op het standpunt van: kontakt hebben met de massa, met je partijleden, met je buurt. Do.t was êên van d.e voorwaarden om als kormunist te kunnen werken. Eet was dus moeilijk om mij te vervolgen.

RARTUBE-VE.lUlGiriG H

Binnen de CPH bestond een apart apparaat dat zich bezig hield met de partijbeveili- ging. Dit apparaat werd geleid door de amsterdammer Daan Goulooze. Goulooze stond via zendapparatuur in rechtstreekse verbinding met de Komintern. Het apparaat beveiligde de partij tegen indringers van buitenaf zoals fascisten, politiespionnen en provoka- teurs. Ieder nieuw lid werd van te voren gescreend. Celvergaderingen werden regelma¬ tig "overvallen" door instrukteurs die kontroleerden of er geen adressen rondslinger¬ den. Ook de beveiliging van belangrijke kongresgangers (bv. Dimitrov) werd aan de mensen van Goulooze toevertrouwd. In de jaren dertig heeft het apparaat van Goulooze zich voornamelijk bezig gehouden met de opvang van gevluchte duitse kommunisten, Ook duitse vluchtelingen moesten gekontroleerd worden op hun betrouwbaarheid. Goulooze had kontakt met de illegale KPD-leiding in Amsterdam en zorgde voor transport van mensen en materiaal naar Duitsland voor het verzetswerk. Ook v/aren de mensen van Gou¬ looze betrokken bij de sabotage aan munitieschepen voor Franco vlak voor de oorlog.

De .CPH was de enigste partij die een aparte organisatie had die zich bezig hield met het afschermen van de partij tegen infiltratie. Het apparaat werkte in het geheim en v/as allang en breed voor de oorlog aktief.

Kees

De partijbeveiliging stond onder Daan Goulooze. Als je lid. wild.e worden van d.e korrnu- nistiese partij moest je een lijst invullen. Op dat formulier stond: wie ken je in de partij? Wie zijn de mensen wo.o.rmee je kontakt hebt in de partij? Je moest altijd twee mensen hebben die je kende en die twee mensen waren verantwoordelijk voor de betrouw¬ baarheid van die kerel die zich meldde. Don werd. er gevraagd: ben je lid vo.n een sportvereniging? Ben je weleens lid geweest van een andere politieke partij? Wat voor funktie had je in die sportvereniging of die toneelvereniging? Dat ó.eden we daarom, had die man bestuurskwaliteiten? Had hij organisatoriese kwaliteiten? En je kon dan ook informeren bij die groep waar die man uitkwam wat het voor iemand was. Dan kon je nao.r zijn betrouwbaarheid informeren. Nou, heel belangrijk was natuurlijk waar hij werkte en waar zijn familie werkte en wat zijn familie deed. Dat moest hij invullen. Welke funkties zijn fomilieleden hadd.en. Als je dan zo'n man toeliet tot de partij, dan kon je hem een opdracht geven. Als hij dan familie had werken in een belangrijk bedrijf, dan kon je zeggen: "Jij gaat informo.tie inwinnen over dat en da.t bedrijf door middel van je familie". Dus dat cellenwerk, dat illegale werk werkt op die ma¬ nier. Het was juist d.e kormunistiese partij die als enige partij direkt na de bezet¬ ting door Duitsland een illegale krant kon uitgeven en direkt illegaal kon funktione-

(

(

2 <41 B

ren. Het waren d.e kormunisten die in ó.e kampen de zaak illegaal organiseerden. Het verzet in de duitse konsentratiekampen konden ze aan de hand van de ervaringen die ze in de tijd. hadden opgedaan organiseren. Dol is belangrijk.

Hoe kwam je eigenlijk bij die beveiliging?

Omdat ik daar feeling voor had. Ik had er een neus voor en ik vond. het ook belangrijk

wie we binnen de partij kregen. Ook omdat ik enige scholing had. Ik heb een literaire

achtergrond en ik heb tamelijk veel gelezen.

Hoe werkte de partijbeveiliging bijvoorbeeld tegen politie-infiltranten?

Door dol je al die cellen had. wist je veel van elkaar. Dus als eens iemand uit d.e band.

sprong en als die kontakt zocht met bepaalde partijgenoten en veel vragen stelde over

partijwerk, dan trad er een wantrouwen op. Dikwijls heel erg, erg vals. Ik was ermee bezig omdat ik in het apparaat zat. Je stond dikwijls versteld, hoe dat toch nog geor¬ ganiseerd was. Ik wil je één voorbeeld geven. Het is een verschijnsel geweest dat een ojmto.l CPH-partijbestuurders overgelopen zijn naar de fascisten. Ik heb zelf een zaak aanhangig gemaakt van een partijbestuurder. Heel dikwijls speelt het toeval. Ik ging naar het stempellokaal en ik ging altijd met hem. Het was partijbestuurder Arie Fey. Arie Fey uit de Beverstraat. Hij heeft toen die sabotagegroep van Jan van Schaik ver¬ raden, Jan van Schaik was de man van de aanslag op dat duitse munitieschip in de rot¬ ter doms e haven tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Arie Fey heeft daar 20 jaar voor ge¬ kregen na. de oorlog. Met die Arie Fey ging ik altijd no.o.r het stempellokaal. Maar een paar dagen was hij er niet. Hij was laat. Nou loop ik door de Groningerstraat en daar was een winkelier , die was ook lid van de partij. "Kees hoor'es, jij ziet do.delijk Arie Fey. Ik heb een brief voor hem." Ik zeg: "Hé, hoe kan dat nou? Een brief?" "Ja", hij zegt: "Op mijn adres, dat gebeurt wel meer. Die brief komt uit Zweden. Die is aan mij gericht, maar hij is voor Arie Fey." Dol was toch wel vreemd hè, dat je een brief op een dek-adres laat komen. Nou moet ik je ook nog even zeggen: wij leerden al di- rekt, als je lid werd van een cel moest je een d.ek-adres hebben. In mijn huis waren nooit belangrijke papieren en geen namenlijsten. Ik had een hele goeie kennis, een onderwijzer, en da.ar bracht ik mijn materiaal, Dat was materiaal wo.o,r de politie wal aan had. Dat gold voor ieder lid. Thuis had je geen spullen en je mocht nooit met iets op zak lopen. Dus die brief. Ik do.cht: "Nat moet ik nou doen? Ik maak hem open.” Ik zag Arie Fey niet en ik stoomde hem open. Het was in code en ik vond dol heel erg vreemd. Ik ging naar de man toe die boven mij stond, dol was een partijbestuurder die leiding gaf, en ik zei: "Moet je nou eens kijken". Hij zei: "Nou geef maar eens hier, laat mao.r eens kijken". Hij had. weer kontakt met Daan Goulooze.

Die Arie Fey had ook kontakten met Joop Schaap. Dat Was iemand van de Zeemansclub. Schaap had. dus internationale kontakten met Moskou ook vanuit de Zeemans Internatio¬ nale. Die verzorgde illegaal werk onder zeelieden en ook voor de Internolionale, Bv. nao.r landen toe in Zuid-Amerika. Dat kon hij mooi en makkelijk d.oen doordol hij kon¬ takten ho.d met zeelui die op Zuid-Amerika vaarden. Fey had zich daar, zonder dat wij dat wisten, ingewerkt. Bewust. Hij had. dat gedaan vanuit zijn rol als spion, als ver¬ rader. Hij was partijbestuurder maar...

Dat was helemaal geen nieuw verschijnsel want in de top van de russiese partij in 1917 waren er ook al een paar. Lenin stond op het standpunt: als je niet direkt be¬ wijzen kan dat het politiespionnen zijn, dan overlaat je ze met werk. Met zoveel goed. werk dat ze zich kapot werken. En dan konden ze toch als politiespionnen goeie dingen doen. Maar houdt er wel rekening mee wat ze doen. We keken tegen mensen die spionnen¬ werk verrichtten natuurlijk wel smerig aan. Het is heel moeilijk te bewijzen dik¬ wijls. Je kan niet zomo.ar zeggen: "Jij bent een spion!" Wat dikwijls wel gebeurde was dat mensen die verdacht waren later bleken helemaal niet zo te zijn. Maar met dat ge¬ val Fey heb ik dus te doen gehad. Ik heb dat aanhangig gemaakt. Maar dan was het ook

zo, als het eenmaal in handen was vo.n een hogere instantie binnen de partij, nou ja,

dan bemoeide je je eigen er niet meer mee. Dan ging je je eigen werk doen en dan zochten hun dol wel uit. Op het laatst is hij toch voor de bijl gegaan. Hij heeft zijn straf toch gekregen. Maar dat was na de oorlog. Maar dat van die brief, dat was al heel vroeg. Hij heeft zijn rol kunnen blijven spelen tot na 1936. Toen ik eruit

ging is hij nog partijgenoot gebleven. Hij is bij de po,rtij gebleven tot '40. Toen is

hij opgepakt samen met Proost Jansen.

Wij hadden ook systemen om bepaalde mensen die we verdo.chten om die eruit te halen.

Ik zal je een voorbeeld geven: we hadden een paar mensen, een paar zelfs, waarvan wij dachten dat zit niet jofel. Toen was er een kwestie met Japan aan de hand.. Nou kregen een aantal partijgenoten èn die bewuste partijgenoten een mededeling. "Zeg luister eens, morgenmiddag om 2 uur wordt er een o.anva.l gedaan op het japanse konsulaat." Dol

lag voor de hand, dat zou kunnen gebeuren. ' ! Maar je mag hier met niemand over praten , er is geen mens die het mag weten. " Goed., dus 's middags om 2 uur waren er een aantal partijgenoten daar om te kijken of er politie was. Ne hoAden het alleen maar tegen hen verteld. Geen andere partijgenoot, niemand, wist ervan. Het was een hele kleine besloten kring. Zo werd. dat georganiseerd. Zo kwam je er weleens achter. Dat was die beveiligingskommissie die dat organiseerde. Die wist ook al veel van partijgenoten. Als er maar een verdachte was dan kwamen ze al naar je toe.

We gingen ook de cellen in om over de partijbeveiliging te spreken. Met een verhaal van: niks bij je dragen, zorgen dat je een dek-adres hebt, zorgen dat je je eigen af- schermt. Dat is in het belang van jezelf. Niet alleen in het belo.ng van d.e partij, maar ook in het belang van jezelf. Ogenschijnlijk kleine dingen, maar die van heel groot belang zijn gebleken in d.e illegaliteit.

Ik zal nog een voorbeeld geven. Ik zat in de Internationale Rode Hulp. Er waren duit- se mensen hierheen gevlucht. Duitse kormunisten en die hadden allemaal slaap- en eet- adressen, die moesten genoteerd, worden natuurlijk want je moest weten waar die kerels zaten. Ik moest op stap om naar die go.sten toe te gaan en ik had een klein lijstje hier in mijn binnenzak. Ik kom aan het stempellokaal en er is een rel aan de gang. De politie gaat flink tekeer en slaat de boel uit elkaar. Het was aan de Heidestraat en ik loop de Stokroosstra.at in en ik kon niet verder. Daar stond een kordon vo.n poli¬ tieagenten. Dus ik denk: "Jezus Christus, als ik dadelijk gearresteerd wordt met dat lijstje in mijn zak, dan ga ik voor de bijl". Dus ik vluchtte bij een vreemde zomao.r de trap op en ik vertelde dat. Jo. ze hadden ons al gezien natuurlijk, ze hadden o.l gehoord dat er herrie was. Ik vroeg of ik een poosje mocht blijven zitten. Maar word ik gegrepen dan ga ik gewoon voor de bijl. Dus toen werd. voor mij ontzettend belang¬ rijk dat je nooit niks meer in je zak moest houd.en.

We hadden ook een illegale krant. Daar heb ik zelf a.an meegewerkt. Dat was in de le¬ gale tijd voor de oorlog. Drukpersvrijheid, was er en we konden gewoon een komrmnis- tiese krant uitgeven, maar we maakten een illegale krant "De Rode Post". Maar heel weinig mensen weten dao.rvan. Het was ook nog op rood papier gedrukt.

Was dat alleen bedoeld voor het distrikt Zuid-Holland?

Jo., alleen voor de provincie Zuid-Holland.

Waarom deden jullie dat illegaal?

Leren. Het illegale werk leren als voorbereiding. Dol was in '34/ '35. Ook eerder al in '33. Er was drükmateriaal en dol werd op een illegaal adres, bij de één of andere arbeid.er op zolder of in een kamertje opgeslo.gen. En dan werd hij gedrukt. Er werd door een aantol mensen een artikel geschreven en hij werd ook illegaal verspreid. Het papier werd niet namens de kommunistiese partij gekocht, maar werd. zogenaamd, voor een bedrijf bij de één of andere papierhandelaar gekocht. De artikelen werden door een paar mensen geschreven en dat was meestol partijliteratuur, maar ook economiese be¬ richten en over de strijd van de mensen. Hij werd niet gekolporteerd, hij werd door een aantal mensen o.angenomen en betaald. Er wisten maar een paar mensen hoe dat ding ongeveer werkte. Het distriktsbestuur zelf wist niet hoe dat ding in elkaar zat of wie daar mee bezig waren. Je ho.d dus binnen de partij een illegaal apparaat. Het stond rechtstreeks onder d.e partijleiding, onder Daan Goulooze. Dat was de man die het illegale werk in Nederland, deed. Onder Daan Goulooze heb ik ook gewerkt.

Had de CPH wapens?

Kijk, daar heb je weer zo’n typiese opvatting. Je had altijd gedacht dal kommunisten altijd met wapens liepen. Als je een wapen in je bezit had als lid van d.e kommunis- tiese partij, dan werd je eruit geslingerd. Het was verboden. Kommunisten wo.s het verboden een wapen in hun bezit te hebben. Dat was een opdracht van de partij. De partijgenoot die een wapen in zijn huis had, dat werd gekontroleerd, ó.ie werd geroy¬ eerd.

Waarom was dat?

Om de bourgeoisie geen kans te geven om d.e partij als zodanig te pakken. Kommunisten geloofden niet om vanuit zo ’n soort organisatie een revolutie te organiseren. Een re¬ volutie moet georganiseerd worden met het leger samen. Dus er waren ook cellen in het leger. De opdracht was aan de jonge mensen die het leger in moesten om binnen het le¬ ger te werken. Dat is gebeurd. In Assen zijn er opstanden geweest van soldaten. Er wo.s ook een boekje gemaa.kt door kommunisten. Een kommunisties zakboekje. Het is ver¬ boden geweest. Als je dat zakboekje in je bezit had als militair, dan ging je d.e cel in. Dan werd je inderdaad veroordeeld. Daar stonden aanwijzingen in van wat je moest doen in tijd van revolutie. Hoe je het leger kon gebruiken en ondermijnen voor d.e re¬ volutie.

ROODFROriT5TRlwJDE.RS ■■

De Rood Frontstrijders Bond, de RFB, was oorspronkelijk duits fabrikaat. In Duitsland heette het Rot Front Kampfer Bund. Max Holz was één van de belangrijkste leiders van deze bond. Deze bond was opgericht om de arbeidersklasse tegen aanvallen van de reac¬ tie en het fascisme te beschermen. In Duitsland telde de bond duizenden strijders. In Nederland is de RFB blijven steken in duitse na-aperij. In Rotterdam nam de kommunist Gerrit Sterkman het initiatief tot de oprichting van de RFB, maar meer dan enige tientallen leden zijn er waarschijnlijk niet geweest. De uniformen werden betrokken uit Duitsland. Er werden appèls gehouden, er werd gemarcheerd en er werd getraind in vechtsporten. De roodfrontstrijders werden op slag bekend door hun aanwezigheid bij de begrafenis van de artiest Leonardi, die door de politie werd vermoord tijdens de huurstaking in de Tuinderstraat. De RFB liep bij CPH-demonstraties altijd voorop met een klein orkest. Ze funktioneerde als ordedienst bij demonstraties en vergaderingen. Bij straatgevechten met de politie gaven ze aanwijzingen voor de verdediging. Ze wer¬ den er dan vanzelfsprekend ook als eerste uitgepikt en afgeranseld. Met het uniform- verbod was het afgelopen met de RFB. Het vacuüm werd snel opgevuld door de Strijdhond tegen het Fascisme.

BEWIJS VAN TOEGANG

voor de Propaganda-Feestavond van de R.F. B. afd. Rotterdam, ten bate van het Weeding- en muziek- fonds, op ZATERDAG 28 MAART 's avonds 8 uur, in het Algemeen • Verkooplokaal, Goudsche Singel.

Spreker: WIJNKOOP.

Deze avond zal worden opgelulstert door

Aceord.-Muziek, Humorist, Declamatie

— .= Groote Tombola, enz, ==

ENTREE 25 CENT, Sted. Bel. inbegn.

Hans van Gemert in z’n roodfrontstrijdersuniform.

Bertus Schmidt

In Duitsland had je de Rotfrontkampferbund, hier de Roodfrontstrijders. Duitsland is altijd al een uniformland geweest. Dat heeft hier nooit ingang gevonden. Er waren hier een paar van die Roodfrontstrijders, die bestelden hun pakkie in Duitsland, een koppelriem en een pet. Eet is maar heel kort geweest want je kreeg al vrij gauw. het uniformverbod. Die RFB was d,e besahermploeg van de komnunisten. Tegen vergadering -

7LAA

verstoringen eigenlijk.

Was dat nodig?

Nou, dat viel eigenlijk wel vreselijk mee. We hadden meer last van andersdenkenden in de arbeidersbeweging dan van de fascisten. Ik heb menige knokpartij meegemaakt in d.e veilingzaal op de Goudsesingel. Goeie genade nog an toe.

Bram van de Haterd.

Ik ben ook nog even bij de Roodfrontstrijders geweest. Don kreeg je zo'n pakkie aan. Daar heb ik Jan van Weelden leren kennen. Die Roodfrontstrijders moesten d.e orde handhaven bij demonstraties. Dan regelden ze het verkeer en ze leidden de demonstra¬ tie. Daar was het voor opgericht. Het was nou niet zo direkt om bankovervallen en terroristiese daden te plegen. Het was veel meer gericht op d.e bescherming van de demonstranten.

V/at voor mensen zaten erbij?

Nou, jonge jongens moesten ze no.tuurlijk hebben, geen ouwe pikken.

Kees

Vrouwen werden geaccepteerd als lid van de Rood Frontstrijders Bond. Dus de vrouw werd in wezen gelijkgesteld. Wij erkenden ook geen achterstelling van de vrouw in de partij als zodanig. Er zullen wel tendenzen aanwezig geweest zijn, maar in de richt¬ lijnen van de partij werd de vrouw volledig erkend als volwaardig lid. Vrouwen konden ook funkties krijgen. Er waren alleen niet zoveel vrouwen met een funktie. Ze werden naar d.e vrouwenbeweging gerangeerd. Dat je die vrouwen bij de RFB zag, dat wil heel wat zeggen. Je liet een vrouw soldao.t worden. Want het waren soldaten. Het was een militair gedisciplineerde organisatie. Ze marcheerden en ze leerden vechten.

Waren er nou mannen die het moeilijk hadden met die vrouwen in de RFB?

Nee hoor, zeker niet voor het kader. Als je lid was van de RFB dan was je al een o- vertuigd kommunist. Want je kreeg op je godverdomme. Ze liepen voorop en naast demon¬ straties. Ze waren geüniformeerd., dus zichtbaar. De politie sloeg het eerst op hun in. Als je je voor die RFB inzette en je was bovend.ien nog een vrouw, nou dat was niet te weinig.

Waren ze ook gewapend?

Af en toe, niet altijd. Als ze naar de NSB gingen dan namen ze wel een eind hout mee , Meereke

Weet u iets van de Roodfrontstrijders?

Daar weet ik niet zoveel van, wo.nt daar was ik heel erg op tegen. Ik hield niet van uniformen en nog niet. Dat vind ik verschrikkelijk. Toen ook, toen mijn man do.t pakje had. Ik ging niet met hem mee, nou ik moest weleens mee. Als we ergens naartoe waren geweest en hij kwam ook do.n gingen we toch samen naar huis. Maar je werd overal uit¬ gescholden. Dat was al met AJC-kleding. Als je gewoon een jurk aan had. met een wit schillerkraag je boven je jas uit, dan werd je al uit gescholden. Dat was vroeger ook heel erg hoor. Zoals nou die punkers lopen zoals ze willen. Die zullen niet uitge¬ scholden worden of maar zelden, ma.o.r vroeger werd je echt uitgekafferd, ook gewoon door je eigen arbeidersjeugd. En niet zo zuinig. Je werd op straat nageroepen: "AJC ers zijn chagarijnen, ze hebben koppen als konijnen!"

Hadden die Roodfrontstrijders daar ook last van?

Ja. Die waren altijd in de stad hoor. Ik denk dat het een groep wo.s d.ie in de sto.d woonde. Het waren er niet zoveel hoor. Ik denk dat het hoogstens een man of twintig geweest is. Dat pakkie kostte ook hartstikke duur. Dat kwam uit Duitsland. De meesten konden dat niet betalen. Ze moesten het zelf kopen. Ik weet ook niet of mijn broer er één had, mijn man wel. Hij moest daar ook gauw weer een foto van laten molken, hij had het veel op uiterlijk vertoon.

Dan had je een ■ paar van die trommelaars en die liepen dan voorop met z 'n vieren. En als er een vergadering was dan riepen ze op voor die vergadering. En ook zomaar denk ik, voor propaganda. Ik ben zelf nooit meegeweest, wo.nt ik had er een gloeiende hekel aan. Het waren echt van die mensen van uiterlijk vertoon en dao.r hou ik niet van.

Uw man vond dat v/el leuk.

Ja, oh prachtig. Jo. hij had er zo één hoor. En hij wo.s nog werkeloos dus hoe hij aan dat geld gekomen is? Dat weet ik niet. Misschien wel van thuis gepikt. Hij had zo'n dakkamertje en dao.r had. hij z'n uniform. En zijn moeder had, er ook zo’n hekel aan mo.o.r die da.ekt do.t het door mij kwam. Naderho.nd kwam uit do.t ik dat ook helemaal niet leuk vond. Toen had ze dat uniform op een spijker gehangen op de zolder, boven de waskuip. Nou heb ik dat verhaal nooit geloofd, maar toen wou hij het pakken en toen was het van die spijker a.fgevallen en toen la.g het in die kuip. Alle knopen waren eraf gevreten door de muizen. Ma.o.r ik heb do.t hele spel nooit geloofd. Die moeder had

245

daar zo'n hekel aan. Hij vertelde tegen mij dat alle knopen eraf waren en die hadden de muizen eraf gevreten. Ik weet niet wat ik toen gezegd heb. Ik denk dat ik gedacht heb: gelukkig. Z'n moeder zei dat zo tegen me en ik zeg: "Ik vind het helemaal niet erg hoor, dat rot-pakkie". "Oh" zegt ze "Ik dacht dat jij dat goed vond".

Had zijn moeder die knopen eraf gehaald?

Nou ik vermoed van wel. Maar ik heb er nooit over gepraat want ik was al blij dat dat rot-pakkie weg was. Zijn moeder zette d.e knopen er niet aan en ik ook niet. Dat was het einde.

Ik weet nog dat we een keer tegen de fascisten gingen demonstreren en dat was op het Noordplein. Toen had mijn man dat Roodfrontstrijderspakkie aan. Dat was zo 'n duits pakkie, dat was een rijbroek en hij had zo'n pet op en zo'n groen jasje aan. En toen werden we van het Noordplein af geslagen. En hij had do.t pakkie aan, dus hij was mooi het mikpunt. Ze hebben hem kapotgeslagen in de Jonker Fransstraat bij de Noorderbrug. Al diegenen die zo'n pakkie aanhadden, die sloegen ze verrot.

LOUIS DE VISQE.R

Annie

We hebben toen die tijd meegemaakt van Louis de Visser hè. Want dan gingen we naar Odeon en dan stond Louis de Visser te praten o.chter zo’n klein kassie. En dan vloog gewoon dat rooie gordijntje eraf. Mo.ar dan sliep je niet hoor! Daar bleef je van wak¬ ker.

Wat voor rood gordijntje?

We waren zo arm en Od.eon was ook zo arm. En dan stond er zo 'n klein kissie en dan lag daar een rood lojppie overheen, want meer was er niet. Want je kon geen zaal of niks aankleden, want dao,r had je geen geld voor. Dus het was allemaal met een dubbeltje en vijf centen hebben we alles opgespaard. En dan begon 'ie heel zachies hè, maar op lange laatst lag dat rooie kleedje,,. En dat kissie was er ook niet meer.

Louis de Visser,

Louis de Visser werd in 1878 te Rotterdam geboren en v/el in de Gouvernestraat. Hij verhuisde naar Den Haag en werd glazenwasser. Met z'n makkers stichtte hij de glazen- wassersvereniging Excelsior, Later werd hij broodbezorger bij de coöperatie de Vol¬ harding. Rond 1900 werd hij lid van de SDAP. In 1909 stichtte hij, met een aantal marxistiese intellektuelen, de Sociaal Democratische Partij, de SDP. In 1918 veran¬ dert de SDP in CPN. Als de Wijnkoopgroep de CPH verlaat wordt Louis de Visser voor¬ zitter van de partij. In de jaren dertig bepaalde Louis de Visser het gezicht van de CPH naar buiten toe. De Visser stond bij de Kamerverkiezingen steeds bovenaan de lijst. Hij fungeerde als stemmentrekker. In het hele land was hij populair als spre¬ ker, vooral in zijn geboortestad Rotterdam. De mensen braken de tent af als hij ge¬ sproken had. Vriend en vijand noemden hem Loutje Bulk, omdat hij zo geweldig bulde¬ ren kon. Louis de Visser is op een tragiese manier aan zijn eind gekomen. De Visser werd, net als zovele anderen, door de duitsers in het concentratiekamp opgesloten. Na eerst in Vught te hebben gezeten, werd hij later naar Duitsland getransporteerd. Veertien dagen voor het einde van de oorlog werd het schip, waarop hij samen met an¬ dere gevangenen zat, door engelse vliegtuigen gebombardeerd. Louis de Visser kwam

m 2 46 ■

daarbij om het leven.

Bertus Sohmidt

In de partij zaten niet zoveet Zichten, of het moest Louis de Visser zijn. Een enor¬ me vent wo.s dat , Hij was ook uit de arbeidersbeweging naar voren gekomen . Een gewel¬ dig redenaars-talent, toen hij in de Kamer zat bulderde hij ze eruit. Mensen die hem gekend hebben zullen dat altijd nog zeggen. Ze noemden hem ook Loutje Bulk. Ik geef je de verzekering, als hij op een vergadering sprak, nou dan braken ze d.e boel af.

Hij kon ze zo volkomen enthousiasmeren met zijn verhaaltje over debibberbourgeoisie. Meereke

Op de vergaderingen als Louis de Visser sprak dan was het vol hoor. Wijnkoop ook wel, maar als Louis de Visser sprak dan was het hardstikke vol. Dat was wel de geziene man in die dagen. Ik weet niet wat het wo.s, maar een echte arbeidersjongen was het niet. Ik weet nog d.a.t hij woonde in de Jan Maat suiker straat in Den Haag. En do.t wij nog eens zijn gaan zingen daar. Mo.o.r dat was een deftig straatje. Nee hij wo.s geen echte arbeider. Ik geloof Wijnkoop ook niet. Die Reuderink wel. Dat was een arbeider en die werkte ook bij de tram.

Arend van Brugge

Ja, Louis de Visser do.t was ook een smeerlap later. In hun jonge tijd waren het alle¬ maal beste kerels hoor.

Louis de Visser sprak ook veel hè?

Ja ja, ze noemde 'm ook wel Ludivicus Bulkanus omdat 'ie zo bulderde, Ao.n de Stiel¬ tjes straat had je toendertijd zo'n wo.terbak, zo’n bruine krul. En daar hadden oppo¬ santen gewoon op geschreven "Louis de Visserhuis". Pisbak. Zulke dingen hè. Ja je maakte wat mee.

Kees

Kijk, Louis de Visser, als die in het parlement was, dan stond, het parlement op zijn kop. Als Do.vid Wijnkoop in het parlement was dan saboteerde hij door een vijf-urige speech. Die had nog inhoud ook. Dan hield hij ze aan de banken gekluisterd,. En dan was er voor op het Binnenhof een demonstratie van werkelozen. Dan stond, daar de mare¬ chaussee met de kolbakken op de kop en d.e blanke sabels al voor de deur. Hier op de Coolsingel ook. Do.t wa.s een ander soort po.rlemento.ire oppositie. Dat was, wat Lenin zegt, gebruik maken van het parlement om naar de arbeiders toe te praten en niet naar de parlementsleden of naar d.e regering. Het parlement gebruiken als spreektribune naar de arbeiders toe, do.t was het toen.

Maar jullie wilden zelf iets anders dan het parlement?

Vanzelf, wat ik je zeg, die hele kommunistiese partij van toen was gericht op de be¬ drijven, op de arbeiders. In de bedrijven zitten arbeiders en de intellektuelen speelden prakties geen rol. Wij noemden do.t salon-bolsjewiki. Die zaten ook meer in die nevenorganisaties. Ja daar konden ze een goeie to.ak hebben.

I ■ GE.RRIT VAH BUPIMrv i I

Meereke

Die Van Burink dat wa.s ook zo'n oproerkraaier. Mao,r die is naderhand ook fascist ge¬ worden. Maar die jutte ons op met Sacco en Vanzetti. Daar moest je voor strijden hè.

En hij ging in d.e tram, toen had je van die oud.e trams met zo 'n hekkie ervoor, en daar sprong d.ie in. Hij was toen gemeentero.o.dslid. en die kregen gratis reizen met de tram enz. Hij sprong in die trom op de Goudsesingel en hij reed heen en weer en tus¬ sendoor ons opjutten. En wij werden allemaal verrot geslo.gen.

Een andere geziene figuur in het rotterdamse politieke leven was Gerrit van Burink. Gerrit was ondêrwijzer van beroep, wegens politieke aktiviteiten Indonesië uitgezet en in Rotterdam terecht gekomen. Hier ontpopte hij zich als een populair spreker voor werkelozen. Vanaf 1923 tot 1940 was hij lid van de rotterdamse gemeenteraad voor ver¬ schillende partijen. Dat bezorgde hem de bijnaam "het Weerhaantje Van Burink". Hij begon z'n carrière bij de CPH. In die tijd sprak hij vaak voor de jongeren van de Zaaier en begeleidde hij de kindergroep. In 1926, als de afdeling Rotterdam wegens kontributieschuld wordt geroyeerd, neemt hij de afdeling mee naar de Wijnkoopgroep. Het worden roerige jaren. Er breekt menig knokpartij uit tussen de aanhangers van Van Burink en de officiële CPH, die in Rotterdam geen poot aan de grond kreeg. Ook in de agitatie rond Sacco en Vanzetti speelde Van Burink een belangrijke rol. Hij sprak e- norme mensenmenigtes toe op het Noordplein en in het Verkooplokaal. Hij riep op tot demonstraties. Maar volgens ooggetuigen was hij spoorloos als er klappen vielen. Veel rotterdammers zagen in Van Burink toen al niet meer dan een schreeuwlelijk en een pro- vokateur. Van Burink v/as de ziel van het Werkelozen Agitatie Comité. In de raad nam

247 H

hij het op voor de werkelozen. Hij v/as aanwezig bij openbare verkopingen en leidde demonstraties over de Coolsingèl. Z'n eigen inboedel v/erd eens een keer verkocht we¬ gens belastingschuld. Z'n eigen kameraden boden niet meer dan 30 cent voor de hele handel. Ze gaven de spullen in bruikleen terug aan Van Burink. Van Burink had, in te¬ genstelling tot Wijnkoop, geen zin om op z'n knieën terug te kruipen naar de CPH. Hij is nog wel twee weken lid geweest van de partij en heeft ook nog wel zelfkritiek ge¬ leverd, maar hij hield het toch snel voor gezien en stapte over naar de RSP. Hier werd hij gelijk tot lijsttrekker gebombardeerd bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1931. Lang heeft Van Burink het niet uitgehouden in de RSP. Hij v/erd eerst geschorst en daarna geroyeerd v/egens diefstal. Daarna ging het snel bergafv/aarts. Van Burink v/erd lid van het ultra-nationalisties Verbond voor Nationaal Herstel en nam het in de raad vanaf dat moment vooral op voor de middenstand en niet meer voor de werkelozen. In de oorlog schopte hij het zelfs tot voedselkommissaris van de NSB voor Rotterdam. Na de oorlog verdween Van Burink uit het gezichtsveld. Het schijnt dat hij nachtwaker is geworden.

De Communistische Kindergroep Rotterdam. De man met de pet onder het spandoek is Gerrit van Burink.

Henk Bruintjes

Doordat ik verschillende keren werkeloos ben geworden, ben ik in kontakt gekomen met Gerrit van Burink. Gerrit van Burink was in die tijd ook uit Nederlands-Indië geko¬ men, daar was hij onderwijzer. En bij Gerrit kwam dan ook David Wijnkoop, Hoogaars- pet, Van Ro.vensteyn, Die leidden de vergaderingen. Vanuit die groep van Gerrit is dat Werkelozen Agitatie Comité ontstaan.

In de Baan had je een vooruitstekend pand en daar beneden huisde Gerrit. Gerrit was zo arm als een dakluis, want al dat geld ging meestal op. Daar had je weer dat idea¬ lisme. Dat geld werd daarvoor gebruikt. Je zat in plaats van op stoelen op een soort kistjes. Later hebben ze dat modern gemaakt, maar toendertijd was dat niet. In het WAC hebben we altijd vrolijk gewerkt. Ik ging dikwijls met hem mee naar huis, niet om te eten, want eten had hij niet. Zijn vrouw was ook van hem afgegaan, want het werd te erg joh. Het is altijd leuk als je in de misère zit te kijken, maar het moet toch niet te lang duren. Hij was erg populair, vooral bij de werkelozen. Dat kwam omdat het een aktivist was. Hij stond oraniddellijk op de tafel. Je had toendertijd ook die gesprekken aan het Noordplein. Daar kon iedereen zijn mening verkondigen en dan ging

1 2.AE 1

Gewit daar ook sto.o.n op een stoel. Don ging hij daar staan te oreren.

Toendertijd had je d.ie verkiezingen en toen kreeg dan de partij, die kreeg zoveel stemmen. Daar heeft Gewit ontzaglijk zijn best voor gedaan. Toen we d.ie stemmen ge¬ wonnen hadden voor Rotterdam, dat waren gemeenteraadsverkiezingen s en toen hij in de gemeenteraad, kon komen, toen zijn ze op die avond vo.n de verkiezingen met een sle¬ perswagen en allemaal erop juichend en zo meer door d.e stad. gegaan. Dat was om het te vieren. Dat was vanaf de Slaak, want daar stonden de borden met de verkiezingsuit¬ slagen bij het gebouw van de Voorwaarts.

Op het Noordplein kon je zelfs christenmensen op een stoel zien klimmen en het geloof verkondigen. Op het Noordplein was er altijd markt en o.ls die markt afgelopen was, stonden er altijd, nog van die kistjes. Die kistjes konden ze dan mooi gebruiken om daar op te gaan staan. Dan stond je boven d.e mensen uit. Als je wat horen wilde, dan ging je erbij staan.

Ik ben met mijn vrouw weleens naar vergaderingen geweest. In Odeon. Dan sprak bv. Lou de Visser. Dan zat er een heel stelletje in d.e zaal en die riepen o.l vo.n te voren: "Lou, is er nog debat bij?" Dan riep Lou: "Ja, dat is goed jongens". Dan kreeg je na¬ dien een heel debat. Dat was erg interessant. Lou de Visser was een hele populaire spreker . Do.t was een volksredenaar. Dat was Wijnkoop niet. Wijnkoop Was meer de in- tellektueel, maar Lou de Visser was de volksredenaar, die kon ze treffen. Ze maakten het mee wat hij vertelde. En do.t is een volksredenaar.

Als iemo.nd van de toenmalige SDAP op het Noordplein stond, te spreken dan ging Gewit daar vlakbij staan. Als het kon er tegenaan. Dan probeerde hij mensen weg te trekken daonvan. Het ging wel eens hond.. Op den duur had. hij ook weinig vrienden meer.

Was hij toen ook uit de CPH gestapt?

Ik meen dat het was omdat hij het iets beter wilde hebben. En toen is hij meen ik se- kretaris geworden van een winkeliersvereniging. Die winkeliersvereniging bleek nad.ien allemaal NSB-sympatieën te hebben. Dus zodoende kwam hij daarbij. Gewit had toen een tweede vrouw gekregen en d.ie wilde die ellende van die eerste niet meemaken. Dus hij moest wo.t thuisbrengen. Hij werd toen meer een nette burger. Eerst was hij de akti- vist en als hij in de stad liep d.an liepen er altijd een man of tien, twaalf om hem heen. Dan liepen ze altijd te debatteren. Gewit van Burink was feitelijk de ziel vo.n het WAC.

Gewit van Burink sprak een keer in het Verkooplokaal. Het Verkooplokaal was bijkans een vierkante zaal. Dan had je de spreker, dat kon ook Lou de Visser zijn, die maakte d.ie zaal tot kookpunt. Achterin die zaal stonden allemaal rechercheurs. Dus je zat altijd op je quivive. Je haren gingen overeind staan, laten we het zo zeggen. Don had je daar zo'n gang voordat je op de Goudsesingel kwam. Voordat de vergadering uitging had je een stel agenten te paard en die blokkeerden als het ware die deur. Dus je kon de nodige slagen krijgen op d.ie manier. Binnen in d.e zaal begonnen d.ie rechercheurs te slaan en die agenten te paard buiten. En do.n stroomde dat die Goudsesingel op.

Nou is het een keer gebeurd, dat die zijstrao.t, die heette geloof ik de Schouten¬ straat, daar liepen we en toen hoorden we opeens een schot. En ineens een tumult en toen was er zo'n agent van zijn paard afgeschoten. De andere dag schreef het Rotter¬ dams Nieuwsblad erover. En die maakte een fout. Want in een raamkozijn hadden ze een revolver gevonden van een bepaald kaliber, maar dat was het kaliber dat de politie gebruikte. Ik weet nog, ik kwam met Gewit uit die Schoutenstraat en alles was ver¬ spreid. Toen zeiden we: "Jongens laten we die Goudsesingel niet nemen, want do.n slaan ze je verrot". Nou had die Goudsesingel het voordeel do.t de o.ndere dag na die verga¬ deringen er meestal markt was. Dan hadden ze o.l die kramen al opgezet. Do.n kon je tussen die kramen door wegpiepen. Want die politie die reden dan met motors en dan hadden ze zo'n lange rotting in hun hand.en en dan reden ze snel lo.ngs je en dan sloe¬ gen ze gelijk met die rotting. Toen zijn we over de Hoogstraat gegaan en daar hebben we geen last geho.d,

De laatste keer dat ik hem gezien heb was met de inval van d.e duitsers. Toen ontmoet¬ te ik hem bij de Burgemeester Meineszlaan. Hij zei tegen me: "Henk, wat moeten we nou doen?" Ik ze:: "Gewit kerel, ik weet het niet. Vooral jij staat er erg slecht op." Hij zei: "Ja, ja ik weet niet wat ik moet doen". Nad.ien hoorde ik dat hij bij de NSB

was gegaan. Hij zat bij een afdeling van de NSB en daar zorgde hij ervoor dat die ge¬ bombardeerde kleine kruideniers en waterstokers werden geholpen. Hij deed daar werke¬ lijk z 'n best voor. Dat helpen zo.t in z 'n ao.rd. Doordat hij bij die NSB gegaan was

heeft hij ook z'n hachje gered. We zijn niet allemaal helden.

'«JAM VAM WE-EU-DELM

2 AQ m

Meereke

Mijn broer sprak op vergaderingen en op straat, Nou die werd ook altijd opgepikt.

Mijn vader en moeder moesten hem elke keer ophalen in de Paauwensteeg, Daar was een politiepost. Dat was in die crisistijd. Mijn broer was heel erg bijdehand en die ging dan spreken. Je ho.d toen ook Louis de Visser, nou daar had mijn broer veel kontakt mee. Als Louis de Visser dan niet kon. Je had toendertijd overal vergaderingen, dan moest mijn broer invo.llen om te spreken.

Hoe oud was u broer toen ongeveer?

Nou die stond a.l op de Coolsingel te spreken toen was hij nog geen zestien. In een handwagentje, dat weet ik ook nog. Bij het Calandplein, bij het Coolsingelziekenhuis , Daar was het een type voor. Het is zo eeuwig zonde dat hij in een concentratiekamp is gestorven. Hij kon dat allemaal. Hij was zo’n figuur van: ik ga voor niemand opzij. Hij is vier maanden in d.e Sovjet-Unie geweest voor scholing. En toen hij een Jaar of 26, 27 wo.s trok hij het hele land door. Toen ging hij in kleine plaatsen spreken en scholing geven voor de partij.

Hij heeft een boekwinkel gehad van Pegasus. Daar heeft hij eerst mee in de Jonker Fransstraat gezeten. Eerst zomaar thuis en toen hebben ze een v)inkel in de Jonker Fransstraat gehad, maar dat konden ze niet bolwerken en toen heeft hij een huis ge-

hcn toleim-rt !!m^.

Ut lolavnucu Zondag Zuil Keesje jarig zijn,

Uen heelen dag maar riep hij:

..O! Wat is dal fijn.

Toen vroeg hij aan zijn moeder:

„Krijg ik nu ook zoo’n doos,

.Met al die mooie blokken,

Net als die van Koos."’

„Ja jongen," sprak zijn moeder,

„Jij krijgt er een van mij.”

Kees sprong rond en danste.

Want o, hij was zoo Hij.

Toen vader ’s avonds thuis kwam.

Vroeg Kees, wat hij had verlangd. ® Maar vader zei: „Ik kas het niet gevea Want. Ik ben bedankt.”

Ik sprak van de onderdrukking Van, ’t proiefariaatl Maar de baas die kwam het te wetea En die zette mij op straat,

De verjaardag van Kees naderde,

Hij had zoo gehoopt op iets.

Maar doordat vader werkloos was, Kreeg hjj. niets!

had in de Vijverhof'straat. Mijn broer heeft eigenlijk d.e Pego.sus-boekentent opgezet. Hij is begonnen met een klein tasje. Do.t kwam no.tuurlijk allemaal van Amsterdam o.f, Met een tasje en dan ging hij langs d.e huizen, langs de deuren. En later is hij naar de Jonker Fransstro.o.t gego.o.n. Dat was enkel maar een winkel, daar was helemaal geen woonhuis bij. Een winkel met een klein hokje en een w.c. Daar heeft hij een heel poosje gezeten, maar dat wo.s niet op te brengen. Er was zoveel werkeloosheid.. De men¬ sen ó.ie boeken wilden kopen konden het niet betalen. Toen heeft hij het nog een poos¬ je gedaan en toen zijn ze overgego.an nao.r de Vijverhof straat. Nou en toen kwam d.e oorlog en toen hebben d.ie duitsers alles dichtgespijkerd. Twee broers en mijn vader zijn in een kamp omgekomen. Mijn broer was timmerman en die heeft netjes de ruiten uit de schuifdeuren gehaald. En toen alle boeken eruit gehaald.. Tenminste de meesten, want Je moest no.tuurlijk wel iets laten liggen voor wanneer ze nog eens terugkwamen. Toen is mijn broer naderhand ook verhuisd, omdat het helemaal leeg was. Toen is hij nao.r de Westerbeekstraat gegaan. In een gewoon gesloten bovenhuis en daar is hij toen weggehaald.. Maar hij was een goeie boekenverkoper. Het werd ook wel op afbeta¬ ling gedaan. Een kwartje per week en d.o.ar moest hij dan ook weer achteraan om dat geld op te halen.

DE SLAAPZAAL.

Teekening Jan v. Weelden, Rottetdam. Gedicht van Jan van Weelden toen hij tien jaar was.

Dl.e boeken kreeg hij uit Amsterdam, had hij veel kontakt met Amsterdam?

Ja veel kontakt. Alles was eigenlijk Amsterdam. Net zoals het nu nog is.

Met Saoeo en Vo.nzetti zijn we toen in elkaar geslagen met mijn broer samen. Wij ble¬ ven altijd hand. in hand. Als er een demonstratie was, hand in hand. Wij bleven altijd

bij elkaar. Toen zijn we ook zo gesla.gen op onze rug. Toen zijn we na.ar Stam de Jong

gegaan zonder ene cent, want je had niks. Zonder ene cent op zak kwamen we daar bin¬ nen en toen kregen we een flesje limonade op d.e pof. Dat moesten we zaterdagsavonds nog betalen.

Ja, dat vind ik nou zo jammer dat mijn broer er niet meer is. Dat je daar nooit meer een woord over kan praten. Hij is in 1942 in een concentratiekamp gestorven. Hij is opgepakt bij de inval in de Sovjet-Unie door de fascisten. Dat was in de na.cht van 24 op 25 juni. Want ik was 23 juni jo.rig en toen was hij bij me en toen zat hij hele- mao.l in de put. Hij had een vrouw met twee kleine kinderen. En hij zei: "Nou is mijn uur geslagen". Ik zei: "Je moet weggaan, je moet onderduiken". Maar dat heeft hij

niet gedaa.n en die nacht daarop kwamen ze hem halen. Hij heeft één jaar in dat kamp

gezeten en is aan de hevigste ziektes en de zweren gestorven.

Hans van Gemert, Franz Mark en Jan van Weelden in roodfrontstrijdersuniform, Links: Jan van Weelden.

Jan van Weelden door Bertus Schmidt.

Eén of twee d.o.gen na de Duitse inval in de Sowjet-Unie zag ik Jo.n van Weeld.en voor het laatst. Hij kwam, zoals hij wel meer deed, even langs, maar anders dan vroeger . had die ontmoeting iets triests. Wij voelden instinctief dat er verschrikkelijke. din¬ gen gingen gebeuren en dat het grote onheil ons niet bespaard zou bligven. Die inval

2S1

betekend.e immers dat er van dit ogenblik af op onbeperkte schaal jacht op ons zou worden gemaakt. Wij voelden ons bedreigd, en vooro.l onzeker. Op de één of andere ma¬ nier moesten wij zien weg te komen. Maar wo.o.rheen? Het onderduiken Wo.s in 1941 nog niet georganiseerd. Naar vrienden gaan was even gevaarlijk als thuis blijven. Ik zei hem dat hij groter gevaar liep dan ik, omdat ik mij door omstandigheden altijd een beetje op d.e achtergrond had weten te houden. Helemaal zeker was ik er niet van, want in 1936 had ik een week gevangenisstraf gekregen wegens belediging van Hitler op een openbare vergadering. Wij praatten nog wat en overwogen de mogelijkheden om buiten schot te blijven. Wij gaven elko.ar de hand en knikten elkaar bemoedigend, toe. Toen stapte hij op zijn oude fiets en verdween uit mijn gezichtsveld.. Enkele dagen later hoorde ik dat de Duitsers hem en vele anderen hadden gearresteerd. Hij kwom in Schoort in een kamp terecht en ging maanden later op transport naar Neuengamme in Duitsland. Een jaar later, maar precies weet ik het niet meer, was Jan dood..

Ik moet nog vo.o.k aan hem denken. Hij was twee jaren jonger do.n ik. In de jeugdbewe¬ ging had ik hem leren kennen en wij waren spoedig bevriend geraakt. Wat mij in hem aantrok was zijn enthousiasme en zijn rotsvaste overtuiging dat de Russiese bolsje- wiki een nieuwe maatschappij zouden bouwen. Ik was daar toen nog niet zo zeker van, mo.o.r kon niet op tegen zijn o,rgumenten. Hij had in d.e communistische jeugdbond De Zo.aier o.l een hoeveelheid scholing gekregen. En niet vo.n d.e eersten de besten. Hij had na.ar Henri'étte Roland Holst geluisterd en naar Wijnkoop en Louis d.e Visser. Jan wo.s leergierig. Hij zoog de kennis gulzig in zich op en gaf die op zijn beurt weer door. In 1930 stuurde de partij hem no.o.r de Leninschool in Moskou. Toen hij na ander¬ half jao.r terugkeerde, heeft hij mij er avonden over verteld.. Op de ambachtsschool had hij een opleiding geho.d voor metaalbewerker. Veel heeft hij d.aar niet aan gehad, Want de crisis sloeg toe en hij raakte snel werkloos. Daardoor was hij in de gelegen¬ heid veel partijwerk te doen. Toch was het doorgeven van kennis aan anderen zijn gro¬ te kracht. De kans om dit op grote schaal te gaan doen vond hij in de Marxistische Ar¬ beidersschool, die wij in 1933 in Rotterdom oprichtten.

Dat hij handig was en ideeën had, wist ik al. En ook, dat hij eigenlijk erg begaafd was. Hij kon iets met zijn honden doen, tekenen, versjes maken, een gedicht schrij¬ ven, muziek spelen, een bezielde redevoering houd.en, organiseren en goed met andere mensen omgaan. Toen wij de Marxistische Arbeidersschool op poten zetten, wist hij overal geld en boeken vandaan te halen en sympathiserenden er van te overtuigen dat zij de school financieel moesten ondersteunen. Samen met andere werkloze partijge¬ noten timmerde hij de schappen voor de boekenplanken en organiseerde hij gebruikte tafels en stoelen. Kortom: onder zijn leiding werd uit een krot van een pand. een al¬ leszins capabele school geboren. Wij hebben er nog vele jaren in doorgebracht met het organiseren van cursussen en discussieavonden tot er op een bepaald, ogenblik een eind aan kwam. Het liep op het eind van de jaren dertig. De oorlogsdreiging werd. steeds sterker en wij bereidden ons op het ergste voor. In die period.e werd. Ja.n filiaalchef Van de uitgeverij Pegasus, een communistische zaak. In een fraai gerestaureerde win¬ kel aan de Zwart Janstraat verkocht hij boeken tot ook aan die episode een einde kwom door het bombardement. Ook voor hem braken nu extra, moeilijke tijden aan, maar de 22ste juni 1941 werd ten slotte het fatale breekpunt in zijn leven.

REVOLUTIOnAIRES. OOCIALISTETI

In de jaren twintig ontstond er binnen de CPH een oppositie tegen de politieke lijn die op dat moment gevoerd werd. De voornaamste bezwaren van die oppositie v/aren dat het intellektu'ele element het arbeiderselement in de partijleiding overheerste. En dat de partij zich in de eerste plaats beschouwde als een propaganda-apparaat om de sociaal-demokratiese arbeiders naar links te trekken, in plaats van een zelfstandige politiek te voeren. Verder verzette de oppositie zich tegen de likwidatie van het NAS. Dit laatste, de poging het NAS op te heffen ten gunste van het v/erken in het NVV, wekte felle protesten van vooral NAS-mensen.

In die tijd woedde in de Sovjet-Unie de strijd tussen Stalin en Trotski om de opvol¬ ging van Lenin die overleden v/as. Trotski ging in de oppositie en stelde een aantal fouten aan de orde. De oppositie binnen de CPH sympatiseerde voor een groot deel met Trotski. In 1927 trad de oppositie, waaronder Henk Sneevliet, uit de CPH. In 1928 be¬ sloot men tot de stichting van een nieuv/e arbeiderspartij . In februari 1929 v/erd de Revolutionair Socialistiese Partij, de RSP opgericht, die afgerekend had met de af¬ hankelijkheid van Moskou. De RSP verbond zich nauw met het NAS. In beide organisaties

m 252

Verkiezingspropaganda van de RSP 2 juli 1933 op de hoek van de Maasstraat en de Wes- terstraat bij het PAS-gebouw. Sneevliet zat in die tijd gevangen vanwege z'n oproep aan de nederlandse matrozen om solidair te zijn met hun kameraden op "De Zeven Pro¬ vinciën" .

speelde Henk Sneevliet een belangrijke rol- Men probeerde een nieuwe leninistiese partij te formeren die de rol van voorhoedepartij zou kunnen vervullen nu de CPH was afgezakt tot handlanger van Stalin. Dat was een zware taak, omdat de CPH nog steeds het prestige had sektie te zijn van het machtige socialistiese moederland de Sovjet¬ unie. Kritiek op de Sovjet-Unie werd de RSP dan ook niet in dank afgenomen.

De RSP gaf het blad De Baanbreker" uit en in 1935 fuseerde de RSP met de OSP, de linkse oppositie uit de SDAP. De Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij, RSAP werd gesticht. Het blad werd "De Nieuwe Fakkel". Vrij snel na de duitse invasie in 1940 ging de RSAP ondergronds en ging over in het Marx-Lenin-Luxemburg Front. Tijdens de Tweede Wereldoorlog splitste het MLL-Front zich op in een trotskistiese en een meer raden-kommunistiese groep. Na 1945 is de RSAP niet her-opgericht.

In Rotterdam had de RSP/RSAP een behoorlijke aanhang wat ondermeer blijkt uit het verkiezen van revolutionair socialisten in de gemeenteraad. Ab Menist v/as erg popu¬ lair, vooral door zijn aandeel in het werk van de Algemene Werklozen Bond, de AWB.

Een organisatie die niet het partijstempel droeg van de RSAP. De AWB gaf het blad "Recht voor Allen" uit, waarin de arbeiders werden opgeroepen zich te verenigen: "Strijden moeten wij, willen we niet ondergaan".

Tinus en Henny de Winter

Tinus: Mijn ouders komen uit het ano.rohistiese kamp. Eigenlijk uit het syndiko.listie- se kamp. Ik kom uit de kant waar men wel ano.rchisties getint wo.s, maar waarbig men in d.e eerste plao.ts syndikalist, vakbewegingsmo.n was. Dat is de familie Bouwman waar ik uit voortkom. Het grote voordeel daarvan was dat ik niet zoveel buitelingen heb hoeven maken in politiek opzicht zoals dikwijls met zoveel anderen het geval was. Maar mijn ouders waren wel gebuiteld, want die kwomen uit een katholiek gezin. Die woonden in Schiedam. Daar hebben ze de nod.ige trammelant gekregen omdat mijn oom, Bertus Bouw¬ man, in het begin van d.eze eeuw in de arbeidersbeweging terecht kwam. En als zodanig de familie infekteerde. Met het gevolg dat mijn grootmoeder, die een winkel had, ei-

253 m

gentijk geëxcommuniceerd werd door de kerk. Dus dat de mensen die katholiek waren niet meer bij hao,r mochten kopen. En toen is ook de verhuizing gekomen van onze fami¬ lie naar Rotterdam. Toen is er prakties niemand meer in Schiedam gebleven. Toen wij in Rotterdam kwamen waren wij natuurlijk atheïst. Want een kerk die zich zó opstelt d.ie verwekt de o.llergrootste weerzin en d.ie weerzin resulteert erin dat je zo 'n kerk

verlaat. _ .

Mijn ouders hebben vanaf dot moment in het gezin zo'n sfeer geschapen en een politie¬ ke mentaliteit ook geschapen, die maakte dat wij daarin op konden groeien, mijn broer en ik, zonder dat je met politieke buitelingen kennis hoefde te maken. Zo kan je dus wel zeggen dot ik vanaf datgene wat ik in mijn jeugd heb meegemo.akt dut ik dat eigen¬ lijk nog heb, dat ik vakbewegingsman ben. Maar daarnaast, onafscheidelijk verbonden, een politiekeling ben. De anarchisten die vroeger heel erg tegen politieke partijvor¬ ming waren, d.ie zijn na de Russiese Revolutie en eigenlijk al tijdens de oorlog '14-'18 ten opzichte van politieke partijen een soepeler sto.ndpunt gaan innemen. De anarchisten in het NAS, die anti-partij waren, hebben door de oorlog veel geleerd. door de samenwerking met d.e SDP van Van Ravesteyn en Wijnkoop, Door die samenwerking hebben die anarchisten kunnen ervaren dat er een port ij kon zijn die zich veel rea- listieser instelde. En ondanks dat de SDP in zijn begin-jaren de verplichting had dat de arbeiders die lid waren van de SDP lid moesten zijn van het EVV, zagen de anar¬ chisten van het NAS in die partij toch een bruikbaar element. Zo is oyize familie van het starre anarchistiese standpunt gelukkig afgestapt. En in die sfeer heb ik me dus gelukkig kunnen ontwikkelen.

Zijn uw ouders lid geweest van de SDP?

Voor zover ik weet niet. Naderhand zijn ze ook zeer sympatiek geweest ten opzichte van d.e CPH na de Russiese Revolutie. Maar voor zover ik weet zijn ze nooit lid ge¬ weest van de Cormunistiese Partij, Mijn eerste kalkpartij dat is geweest, voor de kandidaat Sirach van de CPH en dat was gelijk ook mijn laatste kalkpartij voor de

CPH. Mijn ouders hadden alleen maar lo,gere school en die hebben gelukkig ingezien dat

het toch nuttig is als je kinderen leren. De onderwijskwestie werd vaak aan de orde gesteld omdat arbeiderskinderen minder vaak de kans kregen om te leren. Dat hebben ze gelukkig goed aangevoeld. Mijn broer is naar de MULO geweest en ik naar de 3-jorige HBS.

Zat u in die tijd ook in de jeugdbeweging?

De jeugdorganisatie daar ben ik pas ingekomen bij de stichting van de Revolutionaire

Jeugd Bond, de RJB. Dat was een jeugdbond van het NAS. Dat is de eerste jeugdbond

waar ik ingekomen ben. In 1927 is die RJB gesticht, ik was toen 18 jaor.

Waarom koos u voor de RJB?

Omdat je sterk gelieerd was aan de NAS-beweging kwam je ook makkelijker, in zo'n. jeugdbeweging van het NAS. Ik ben nog Wel eens lid geweest vo.n een Vrij Socialistie.se Zangvereniging, mo,ar dat is maar van heel korte duur geweest. Toen was ik waarschijn¬ lijk kind of iets dergelijks. Dat is voor 1920 geweest. In de RJB hadden we een zeer goed georganiseerd groepje, waar erg veel gedaan werd aan scholing. We hadden dus

No. 2.

1 JUNI1Ö3£

6e JAARGANG

„UK VONK"

Administratie: Wlm Schenk, Violenstr. 4a, Hilllgersberfl, Rotterdam. Gko-no. 156249 Abonnementsprijs! 1 0.50 per jaar Colportaoeprijs: f 0.05 per exemplaar

Adres der redactie: OVERTOOM 468 II, AMSTERDAM (W.)

Redactie: THIO VAN BRIESTEN

minstens elke week een kursusvergadering en do.n waven het in die gevallen vanzelf¬ sprekend de mensen van 't NAS, dus louter d.e NAS-mensen die nog geen partijmensen waren, en ook mensen van d.e RSV, later RSP, die kursussen bij ons gaven. Het werd geen zwaarwichtig gedoe altijd., want ik kan me herinneren dat Bertus Bouwman bv. op een o.vond bij ons een boek besproken heeft van A.M. de Jong, Dat was het Evangelie van de Hao.t, Het ging ook een kulturele kant uit. En wij had.den het geluk dat wij met de RJB ook enkele AJC'ers hadden getrokken d.ie ook geen genoegen nomen met do.tgene wat er in de AJC aan de gang was. En daar was dus o.a. een groep bij van de AJC uit Kralingen waar Nelis Oosterwijk inzat en die hele groep is overgekomen naar de RJB. Zodat in de RJB zowel het strijd-element als het kulturele- en ontspanningselement zo.ten. Wat in de AJC overtollig werd. gedaan en teveel overheerste, dat werd bij ons en met mate allemaal ingevoerd en daar heb ik dus buitengewoon veel plezier van gehad. Door die jeugdbeweging kreeg je een bepaald kollektief idee van wo.t je nodig hebt om dat kol- lektieve verder uit te breiden tot een eigen socialisties inzicht. En met het orga- nisatieverband leerde je ook organisatories handelen en met andere mensen rekening houden.

Wat waren de aktiviteiten van de RJB?

We kolporteerden dus bv. met de krant. Dat is één van je uitingsmogelijkheden. Het was op zichzelf geen grote jeugdorganisatie. Die zijn aan de linkerkant helemo.o.1 nooit groot geweest. Dus de uitingsmogelijkheden zijn altijd maar beperkt. Maar wij hebben veel propaganda gemaakt voor vo.konderwijs in werktijd. Dao.r hebben we erg veel werk van gemaakt. Daar gingen we ook voor kalken. En natuurlijk tegen de oorlog, daar is door de RJB ook heel wat werk van gemaakt. Je kolporteerde met de krant op drukke plekken, op het Noordplein bv. We hadden als eerste voorzitter in die groep Ah Me¬ nist , die dus zelf uit de JGOB kwam. Hij had erg veel jeugdervaring en had zich al helemaal als socialist ontwikkeld. Naderhand is dat Jacq Engels geweest. Ons stand¬ punt als RJB was af gestemd op wat de NAS-beWeging aan principes voorstelde. Toen Jo.cq Engels zich dan ook op een pacifisties standpunt stelde moest hij ruimte maken als voorzitter. Daarna hebben we Jef Last als voorzitter gekregen. Die is er kort ge¬ weest, want die is naderhand naar de CP overgestapt.

We kenden een paar meisjes die bij Van Nelle werkten. Die meisjes hebben een keer biljetjes verspreid, zo'n klein dingetje, ter kennis-geving dat we een vergadering hadden met dokter Premsela. We hebben ook nog dokter Tuyt gehad. Dat waren toen voor¬ al de kampioenen in het populariseren Van het geslachtsleven. En toen had je een klein zaaltje in Odeon, da.t puilde uit. Dat is ook kultureel werk. Dat werd door de jeugdbond georganiseerd. Maar om vragen daarover te stellen, da.t was toendertijd veel moeilijken. Daar wordt tegenwoordig veel makkelijker over gesproken, maar in die tijd zo '31/'32 was dat veel moeilijker.

Die Tuyt woonde in Den Haag en heeft zich opgehangen. Hij was homofiel en do.t mocht toen niet. Hij was vreselijk goed bespraakt, een vreselijk goede redenaar. Het was ontzettend jammer.

Wat voor mensen zaten in de RJB?

Vooral arbeiderskinderen en dan ook nog wel kinderen die wo.t meer leerden dan alleen lagere school. In de JGOB en de AJC bv., hoewel het de Arbeiders Jeugd Centrale was, daar was het aantal studerende elementen veel groter. Het milieu in de RJB was een arbeidersjeugdmilieu. We hadden toen het geluk om een hele groep uit de Zandstraal in de jeugdbeweging te krijgen. Dat was een groep van zo'n mannetje of veertig ó.ie daar altijd bij elkaar plakten. Er waren een paar elementen en daar hadden we kennis mee gemao.kt en die naar ons toekwomen. Toen was het eventjes voor ons een vraag om de sfeer die er bij ons in de jeugdorganisatie moest zijn over te brengen op de jonge¬ ren. Dat wil zeggen dat hun sfeer niet ging overheersen over onze sfeer. Die jongens uit de Zandstraat die gingen bv. 's zondags niet wandelen. Als wij ons wilden ont¬ trekken aan de algemeen maatschappelijke sfeer door eens naar de natuur te gaan kij¬ ken en te gao.n wandelen, nachtwandelingen maken bv. ook, dan wo.s dat heel iets anders voor die jongeren. Ik moet zeggen dat we de besten daarvan wel behouden hebben.

We hadden altijd onze vaste Pinksterkampen. Do.t zijn van die dingen die een grote rol speelden in de jeugdbeweging. Maar we hadden daarbij natuurlijk ook wel, omdat we ar¬ beiderskinderen waren, de moeilijkheid van het geld. Net zo goed als je d.ie vakantie¬ kampen had voor arbeiderskinderen wo.on het dus niet breed was thuis, dat hadden wij natuurlijk bij die Pinksterkampen. Daar was bv. Jef Last weer goed voor, zo’n avon¬ tuurlijk element, die kon dat goed organiseren .

Toen ik in de RJB zat was ik kantoorbediende. Dat is ook een mentaliteit natuurlijk: kantoormensen. Het is ook maar net wie je bent. Je kan makkelijk als witteboordjes-

proleto.riër een afzonderlijk standpunt innemen . Maar ik geloof dat ik mij do.a.r nooit aan bezondigd, heb.

Als RJB hebben wij veel gedaan voor de RSP, voor het populariseren, het kolporteren en het kalken. Trotski wo.s één van de mensen die voldoende ruggegraat had om te bre¬ ken met d.e nationalistiese stroming van Stalin, van het socialisme in één land. Voor Trotski hebben wij veel gekalkt. "Trotski moet vrij!" Dat was voor zijn verbanning.

En dat laat natuurlijk altijd een grote indruk o.chter, ook bij jongeren. Jongeren werden natuurlijk sterk aangetrokken door d.e grote naam Trotski en hij heeft veel ge¬ publiceerd.. De lektuur vo.n de NAS-beweging en de RSP heeft er altijd, veel ao.n gedaan om dat te populariseren. Trotski had door zijn ervaring en zijn naam die hij gemaakt had in het Rode Leger een enorme populariteit verkregen.

Rotterdams kinderkoor in het Ferdinand Dontela Nieuwenhuisoord augustus 1931. Uiterst links de dirigent Jos van Leeuwen, uiterst rechts C Kitsz, bestuurder van het NAS. Tinus de Winter houdt de vlag vast.

Henny: Ik ging met m’n vader altijd naar de 1 mei-optochten kijken. Mijn Vader was niet politiek aktief, mo.o.r je kon wel merken do.t hij op de SDAP stemde. Omda.t hij zich natuurlijk arbeider voelde. M'n vader en moeder waren heel erg tegen het geloof, want ze hadden veel last gehad met het geloof. M'n Vader kwam uit de ko.tholieke kerk en m'n moeder uit de nederlands hervormde kerk. Ze hadden daarmee ook veel last ge¬ had toen ze wilden trouwen. Ze hebben voor het gerecht moeten trouwen en zo zijn ze het leven ingestapt. Mijn vaders familie was zwo.ar katholiek en zo'n katholieke pas¬ toor heeft hem nog jo.ren achtervolgd. Die kwam echt aan de deur om te pesten. Daar is mijn moeder altijd vreselijk kwaad over geweest.

Toen ze getrouwd waren zijn ze op de Nieuwe Binnenweg gaan wonen. Toen was het ook al moeilijk om een huis te krijgen. En de huisbaas wilde op de woning van m'n ouders.

M'n vader en moeder hebben veel ondernomen om op die woning te kunnen blijven, maar da.t kon niet en toen zijn ze op straat gezet uiteindelijk. In 1921, toen was m'n broertje één jao.r en ik was zeven. We werden er door de deurwaarder Buskop uitgezet. Het is iets heel verschrikkelijks geweest, dat hele drama. M'n moeder heeft tegen die huisbaas gezegd: "Ik hoop do.t van d.e planken van je vloer je doodskist gemaakt wordt". En hij is inderdaad spoedig gestorven. We mochten gelijk door nao.r d.e Ruilstraat.

Daar woonde een broer vo.n m’n vader en die mensen namen ons op. Daar hebben we twee jaar hèèl klein moeten wonen, mao.r goed we woonden. Er waren moeilijk huizen te krij¬ gen. Toen kwam er een souterrain-woning vrij op het Bospolderplein. We konden dat

B 256

huis huren somen met de broer van m 'n moeder, die toen ging trouwen. Zij zouden boven wonen en wij beneden. Dat Was de enige mogelijkheid om aan een woning te komen. Het beroerde was dat wij in dat souterrain moesten wonen. Dus ik heb vele jaren van m'n jeugd in de grond gewoond. Als je voor het raam stond. d.an keek je wel tegen benen aan, maar je zag geen mensen. Veel narigheid hebben we geho.d, omdo.t het huis erg nat was. M’n vader was havenarbeider. Tijdens een staking in de jaren '20 kreeg hij maar heel weinig uitkering en de huren waren erg hoog. De huur werd wel met z 'n tweeën be¬ taald, maar het was toch nog wel erg veel. Do.t waren nieuwe huizen in die tijd. Al die dingen maakte veel indruk op me en ik dacht er ook al een beetje over na dat de maatschappij niet zo best was. Je merkte dat er veel verd.riet was.

De familie van mijn moeder waren ook SDAP'ers en die woonden in Schiedam. Ik ging wel eens naar demonstraties vo.n de SDAP bv. tegen de vlootwetten. Dan kreeg je van die manifesten, ik was toen 14, 15 jaar. De AJC was toen in opkomst en ik vond dat wel erg mooi. Fleurige kleding, die capes, die schoenen en die moderne kunst. Toorop vond ik erg mooi. Doordo.t zij in Schiedam woonden, do.t vond. ik ook prachtig, ging ik door de polder naar m'n tantes lopen. En dan wist ik: bij d.iè tante was de AJC die o.Vond en bij diè tante was de AJC een andere avond. Ik was toen een jaar of tien. Dat zin¬ gen van die liederen door de AJC vond ik erg mooi. Ze hadden ook kursussen, dat was voor mij wel een beetje moeilijk, maar ik ging er toch naar toe. Zo ben ik eigenlijk in konto.kt gekomen met d.e AJC. M'n ouders vonden dat ook wel goed. Ha de la.gere school ben ik naar de Industrieschool gegao.n in de Schietbaanstraat. Ik ben zes jaar op die school geweest en ik heb een prachtige opleiding gehad. Het was een soort cou- peuse-opleiding, maar je had ook een pro.ehtige algemene ontwikkeling , wa.nt toen begon eigenlijk de vernieuwing in het onderwijs. Die Industrieschool begon met het Dalton¬ onderwijs. Daar wordt je heel zelfstandig van. Je kon je veelzijdig ontwikkelen. Als je bv. geschiedenis had, dan kreeg je het lijntje en dan kon je het zelf verder uit¬ zoeken. Er was ook een onderscheid, tussen Industrieschool en huishoudschool, De huis¬ houdschool wo.s dan voor mensen die iets minder konden leren en de Industrieschool stond een trapje hoger. Maar er zat wel o.an vast, dat mijn ouders die school niet kond.en betalen en dat mijn moeder een wasje moest gaan doen. Dat was toen een schan¬ de. Dus dat werd allemaal stiekurn gedaan. Dat was voor een tamelijk rijke familie, ó.ie hadden een hele grote wijn- en bierhandel. Het waren wel aardige mensen. Eerst werd. die was gehaald, en gebracht door een bode, maar dat wilde mijn moeder niet, ie¬ dere keer die bode voor de deur. Ik ging naar de mandolineclub en dat konden we ook niet betalen. Toen heb ik met mijn ouders af gesproken do.t ik op de fiets het wasgoed

Kinderleed

3h het armelijke straatje, opgegroeid in zorg en anart koestert nooit een zonnestraaltje ons verlangend kinderhart.

Moeder altijd in de zorgen, vader ploet’rend voor ’t bestaan.

Ziet men ons soms droevig aan.

Velt in moeders ogen een traan.

Arme kleuters, kleine peuters, je moet stil naar bed toe gaan, moeder heeft geen brood voor jou, als je slaapt voel je geen kou.

Vader werkt al in geen weken, moeder T s kracht is haast bezweken.

’k Zie geen licht meer in 't verschiet, het geluk dat kent ons niet.

Altijd kommer, wee en zorgen in een droeve trieste straat, leeft het kind van de verdrukten, van het proletariaat.

Dromen v/ij van kinderwee 1de, en een onbezorgd bestaan.

Storten wij in stilte een traan, als v/ij hong'rig slapen gaan.

tekst; Hans van Leeuwen.

Kinderkoor van de rotterdamse liedertafel "Ontwaakt" in het Sterrebos te Schiedam 1929.

naar hun zou brengen en dan kreeg ik de 35 cent die de bode o.nders kreeg. Vo.n ó.ie 35 cent kon ik nao,r de mo.ndolineclub, Het hield wel in do.t mijn moeder zich veel moest ontzeggen. Ze kon zichzelf geen japon veroorloven, dus ze liep altijd in een schort. Het leven was toen erg sober.

Een paar jaar later kwam Tinus met z'n familie boven ons wonen en toen waren er ver¬ kiezingen. En Gerrit van Burink schreef wat op de straat en ik zag 'm plakken en ik

ZS5* ■

praatte weleens met Tinus. Op een keer zei hij: "Er is een kursus van dokter Tuyt, als je soms eens wilt komen". Ik zei: "Ik wel", dat vond ik wel interessant want over dat soort dingen werd helemaal niet gepraat en op school met de meisjes ging het al¬ tijd no.a.r d.e schunnige kant en daar hield ik niet van. Zod.oende kwam ik in aanraking met de RJB. Op een gegeven moment was er een "bonte avond" met zang en dans waar ik wel graag heenging en toen ben ik ook eens een weekend meegegao.n met een fietstocht met de RJB. Want ik vond de vriendschaap en de geest die er heerste erg prettig.

Was dat een verschil met hoe andere jongeren met elkaar omgingen?

Ja, dat vond ik wel. Het was veel opener, veel eerlijker. Door die weekenden kwam ik meer in kontakt met de RJB en dan zei Tinus weleens: "Er zijn kursussen, als je wilt dan kom je maar". Toen ben ik naar die kursusavonden gegaan en zo ben ik langzamer¬ hand bij de RJB terechtgekomen. Ik ben ook lid geworden. Op die manier kreeg ik ook vriendschap met Tinus. Helemaal niet dat we gelijk aan elkaar gekoppeld waren, maar het ging zo heel leuk , En toen ben ik in het partijleven gestapt. Ik kolporteerde ook

met ons blad. Dat kolporteren deed ik ook al toen ik op de Industrieschool zat en dat

zagen d.ie meisjes weleens, dus toen werd ik uit gemaakt voor "krantenmeid" en dat nam ik niet. Dat vond ik een belediging. Dus toen kwam er een diskussie op school en die liep nogal hoog op, dat ging over het opkomend.Ie fascisme. Mijn burgerlijke medeleer¬ lingen kwamen uit gegoede gezinnen en die waren niet zo vies van die opkomst. Wat ook

een hele strijd was op school, was dat wij voor de VARA waren en hun waren voor de

AVRO, Wij met een paar meiskes zaten met een VARA-pen te schrijven en zij hadden al¬ lemaal AVRO-pennen.

JSTE JAAROANO

Mi

opcBBev. aoc. partij

ADMINISTHATIE-ADRES:

J. MOLENKAMP. SPAARNDAMMERPLANTSOEN 29, AMSTERDAM (C)

lilepdsg I Juni 1920

Abonnementsprijs: ƒ0.75 pee kwartaal-bij vooruitbet. Prijs per nummer 5 cent.

Kolporteerde u ook op school?

Nee dat kon ik niet doen, maar de diskussies zijn wel zo hoog opgelopen dat ik bij de directrice moest komen en toen heb ik wel gelijk gekregen. De directrice heeft toen tegen de burgerlijke kant gezegd dat ze dat moesten loten, dat ik ook mijn rechten had. In 1933 kwam ik van school en in 1935 zijn we getrouwd. Het Was toen crisis en Tinus was al vanaf 1932 zonder werk. Hij heeft veel moeite gedaan om werk te krijgen en hij kreeg geen uitkering. Hij moest altijd bij z 'n vader z'n hand ophouden. Toen ik van school a.fkwam wo.s er ook geen werk, maar ik kon dan wel bij de firma Gerzon op het atelier komen. Dat was van 's ochtends vroeg tot zes uur en daarvoor kon ik f2,50 in de week krijgen. Toen zei mijn vader: "We hebben het nooit breed gehad, maar zo verslijt je je schoenen. Dat hoef je voor mij niet te doen." Dus ik heb thuis wel jurken gemaakt zodat ik toch nog een beetje geld had. Maar doordat ik in d.e partij verzeild was geraakt, besteedde ik daar erg veel tijd aan.

In 1935 wilden we op onszelf wonen, wo.nt er stonden veel huizen leeg. Toen zijn we getrouwd. Dan ben je zelfstandig, dan kan je in huis halen wie je wil, We wilden wel graag trouwen, maar dat kon niet want Tinus Was werkeloos. Maar toen kon hij een sei¬ zoen lo.ng werken en dat was net lang genoeg om in de steun te vallen. We kregen een uitkering van ƒ 11,- waar f 4,60 huur af moest. In het begin konden we geen gas be¬ talen. Toen moesten we klieren op zo'n primus, die iedere keer verstopt was, of op een petroleumstel, want petroleum was goedkoop. Toen gingen we onze dag indelen als aktieve RSP-leden. Tinus moest twee keer stempelen, aan die tijd. was hij gebonden.

Dat was in de Maasstraat, bij het NAS. Dan ging ik kolporteren overdags bij de stem¬ pellokalen en 's avonds op kursussen en huisbezoek. Doordat ik op de Industie school had gezeten kon ik van veel oude dingen iets nieuws maken zodat je toch weer kleren had. Ik heb o.ltijd van drie hemden twee gemaakt en van d.ie twee weer één. Maar schoe¬ nen kopen ging no.tuurlijk niet van die ƒ 11,- min ƒ 4,60 huur. Toen kreeg Romme nog

1 25S

het tolletje om daar een kwartje vanaf te haten. Toen kregen we die akties tegen de steunverlaging. We hebben ons toen tot het Crisisaomitê moeten wenden en toen hebben we een deken gehad en Tinus een paar s.choenen.

de: R5P omtötaat r i

Hoe is de RSP ontstaan?

Tinus: Het standpunt do.t de SDP in d.e oorlogsjo,ren en tot 1920 heeft aangehouden ten opzichte van de vakbeweging, van het NAS, die was sympatiek. Dat wil zeggen: ze was niet tegen het NAS. Maar daarna is er verandering gekomen in de houding van d.e SDP, in navolging van wat er in Rusland gebeurde. De revolutie brak niet verder door in het Westen en Rusland raakte geïsoleerd, In Rusland was de Rode Vakbewegings Interna¬ tionale en die nam het standpunt in, in opdracht Van de Komintern, om zich te gaan organiseren binnen de moderne vakbeweging, de sociaal-demokratiese vakcentroXe. En daar waren wij vreselijk tegen. Dat heeft kwaad, bloed gezet bij de NAS-mensen. Zij voelden zich een element in de nederlandse verhoudingen om te blijven bestaan. En toen kreeg je die strijd in de CPH tussen Wijnkoop, Van Ravesteyn en Ceton aan de ene kant, die dus voor de opheffing van het NAS waren en een gedeelte van de CP d.ie voor het behoud vo.n het NAS was. Het NAS was in eerste instantie Voor aansluiting bij de RVI mits ze de zelfstandigheid van de vakbeweging geëerbiedigd zou krijgen en dat dus niet de RVI een onderdeel zou worden van de Komintern. Dus dat do.t organisatories on¬ afhankelijke organisaties zouden zijn. Toen bij d.e eerste onderhandelingen akkoord gegaan werd met de zelfstandigheid van de RVI, was het moment aongebroken voor het NAS om naar de RVI te gaan. Dat was een soort garantie. Maar die garantie was geen zekerheid. De RVI ging er toe over, onder invloed van d.e russiese verhoudingen om het NVV de voorkeur te geven. En do.t heeft gemaakt dat er moeilijkheden kwamen tussen de RVI en het NAS. Dat heeft jaren geduurd. Van 1920 tot 1927 is dat als het ware een zevenjarige oorlog geweest. Bouwman heeft daar nog een brochure over geschreven "De zevenjarige oorlog met de RVI". In 1927 waren het niet alleen de NAS-mensen die re¬ belleerden tegen het standpunt van de RVI, maar natuurlijk ook leden van d.e CP d.ie het er niet mee eens waren. Nou, die leden uit de CP die het er niet mee eens waren zijn onder invloed van Sneevliet uit de CP vertrokken. Sneevliet, Bouwman, Kitsz enz , dat waren de voornaamste mensen. Die zijn in 1927 weggegaan en d.ie hebben in 1928 het "Revolutionair Socialistisch Verbond" gesticht en een jo.ar later is het RSV RSP ge¬ worden, Revolutionair Socialistische Partij.

Dat was tot groot nad.eel voor de gedo.chte van het kommunisme, die onaantastbaar moet zijn.Aan die gedachte is dus veel afbreuk gedaan door al die herrie die vanaf 1920 tot 1927 in de NAS-beweging en in de CPH en daarbuiten bij al die mensen die toch sympatiseerden met het kommunisme. Wijnkoop, Ravesteyn en Ceton zijn toen uit de CP gezet en hebben toen de CPH-CC(Centraal-Comité) zelf doorgezet. Dat waren nog d.e meest Rusland-vriendelijke elementen en dat heeft nog jarenlang bestaan. Tot begin 1930 heeft Wijnkoop zijn zelfstandigheid bewaard. Die Wijnkoop was dus nog katholie- ker dan de Paus in politiek opzicht bekeken. Wij hadden dus in 1928 de eerste groep gesticht en in 1929 is dat tot partij geworden.

Wat trok u aan in de RSP?

Op de eerste plaats de kwestie dat in een staat a.ls Rusland revolutie mogelijk was geweest en waar, volgens de begrippen van Lenin, de arbeiders de baas waren en dat er een socialistiese maatschappij moest komen. Door ó.e ervaring die we a.ls NAS-mensen en CP-dissidenten ten opzichte van de RVI hadden, ontstond een politieke stroming binnen de RSP die het Leninisme wilde handhaven. Dat wil zeggen het Leninisme in de geest van het werkelijke kommunisme. Die mensen die het kommunisme wilden handhaven en die na de dood van Lenin bemerkten dat onder Stalin een totaal anti-Leninistiese lijn werd gevolgd, die mensen wilden de leninistiese lijn voortzetten en die stichtten dus hun partij.

Dat v/as dus een reaktie op het Stalinisme van de CPH.

Ja, het is ook te begrijpen, want als je ziet hoe je door stemmingen beïnvloed kan worden... De stemming in die tijd ten opzichte van de russen was overdreven. Men ver¬ gat de zaak krities te bekijken. Die stemming was er na. de Russiese Revolutie. Dat kwam omdat arbeiders voor de eerste keer in de wereld, veel duidelijker dan de Parij- se Commune, de macht in handen namen en dat veroorzaakte een storm in de wereld en veel sympatie en dat men er daardoor niet krities tegenover stond. Als je het begin van d.e jaren twintig neemt, toen dus die diskussie in de CP was, toen woonde ik in de Spanjaardstraat. Daar waren zaterdagavond op het hoekje bij de Schiedomseweg groepjes die stond.en te diskussiëren over Rusland. Maar hoe moeilijk was het om na de dood van

ga

ik

Lenin de mensen aan het denken te brengen dat de lijn van Stolin anders was dan van Lenin.

Het was dus heet moeilijk om de RSP te stichten in 1929. Denk je eens in wat er in die jaren allemaal gebeurd is. Er was een teruggang in d,e economie en d.e bourgeoisie zette vanaf 1920 de aanval in op de levensstandaard van de arbeiders. Het was zeer moeilijk voor de kleine groepen tegenover de mentale invloed van de Sovjet-Unie op d,e arbeidersklasse, om don met een nieuwe groepering te beginnen. Die revolutionaire so- eialistiese groep is in een burgerlijk landje als Nederland altijd, heel klein geble¬ ven, zoals ook de NAS-beweging o.ls revolutionaire vakbond een kleine groep was. Mao,r ondanks dat moet je toch d,oorzetten, moet je toch beginnen.

Wat v/as de taak van de RSP hier in Nederland?

De RSP moest eigenlijk het beste voortzetten wat Lenin had geleerd en wat dus een be¬ trekkelijk korte spanne tijds in de CPH was. Zodra de CPH hao.r standpunt veranderde ten opzichte van d.e NAS-beweging was er een nieuwe partij nodig. Want wij beschouwden de vakbeweging als een noodzakelijk ding . Die ook in Nederland een bepaalde taak had, ook door d,e traditie die die had. De CPH heeft zich ondergeschikt gemaakt, net als in olie andere landen, aan die stemming en heeft Rusland gevolgd maar dao,rmee hebben ze het hier noodzakelijk gemaakt dat er een nieuwe partij kwam die toch het leninistie- se standpunt weer handhaafde.

Hoe werd de RSP ontvangen door de arbeiders in Rotterdam?

Kijk, op dat moment was elke scheuring met Rusland, een scheuring met de CP, dat werd in d,e linkse hoek beschouwd als ontoelaatbao.r, Maar op een gegeven moment bestond er geen ander alternatief dan scheuren. Je kreeg dan alle tegenwerking van de bestaande groep en beschimping van buitenstaanders zoals de SDAP en NVV. Maar het feit dat je aan het begrip van het werkelijke kormunisme vasthoudt, dat maakt dat je de besten uit de arbeiders kan verzamelen. De CPH sprak van een NAS-partij, om daarmee te zeg¬ gen dat je geen partij was. Dat was onjuist, want NAS en RSP hebben altijd zelfstan¬ dig en organisatories onafhankelijk van elkaar gewerkt.

Sneevliet kwam in 1924 uit China terug. Sneevliet stak zeer ver boven de onderen uit,

Verkiezingspropaganda

voor de RSP in Rotterdam 1935.

m 260

net zoals Domela Nieuwenhuis. Hij had voldoende inzicht en ervaring en Was voldoende principieel overtuigd en voldoende organisatories geschoold door alles wat hij vanaf zijn SDAP en NVV-tijd had meegemaakt. Daardoor werd hij o.ltijd het mikpunt van die kommunistiese beweging.

Wat voor mensen zaten er in de RSP?

Arbeidersmensen. Voor 95% arbeidersmensen en die trokken wij voor een groot gedeelte uit NAS-mensen. NAS-mensen die geleerd hadden uit d,e samenwerking met de SDP dat een partij een gunstig ding kan zijn. En die later lid werden van de RSP. Ook heel wat intellektuelen voelden wel voor de linkerkant, maar in verband met de teruggang door de Colijn-regering, die alles wo.t links was zoveel mogelijk tegenwerkte, dat er toen heel wat intellektuelen waren die de zaak lieten schieten. Die dus niet toe dorsten te treden omdat dat hun baantje zou kosten.

Hoe v/aren jullie georganiseerd?

We waren niet georganiseerd in bedrijfscellen, want dat was een terrein waar de vak¬ beweging moest werken. Het NAS kwam al in het begin van de twintiger jaren op voor bedrijfsorganisatie. Dus dat je niet in een groot bedrijf hebt dat d.e één kantoorbe¬ diende is en de andere dit of dat werk doet, dus d.ie afzonderlijk georganiseerd zijn. Maar dat zo'n bedrijf als zodanig georganiseerd is. Dus als er een aktie is dan gelókt d.at voor iedereen. Daar is het NAS als eerste mee begonnen.

De RSP had afdelingen: de afdeling Zuid, West en Noord. En dat is ook zo gebleven in de RSAP. Algemene zaken werden door heel Rotterdam besproken. Kursusvergaderingen werden door de afdelingen gehouden. Waren er meningsverschillen, dan werd er ook een Algemene Ledenvergadering gehouden.

Hoeveel leden hadden jullie?

In de begintijd zeer weinig. Mijn broer en ik waren lid 12 en 13. Het belangrijkste was eigenlijk op dat moment om het NAS te redden van de ondergang. Dat is een enorm werk geweest. Als je weet do.t de CP de morele steun van Rusland had, om dan te bok¬ sen voor het behoud van het NAS, nou dat was een heel voornaam ding.

Wat waren de aktiviteiten van de RSP?

We go.ven manifesten uit en daarno.ast werd er vooral met de kro.nt gewerkt. Wat wij in die jaren vooral deden was ka.Vken, Bij verkiezingen nam dat een enorme omvang aan. Ik heb jarenlang gekolporteerd, dan stond je op vaste punten. Dat bracht de partij nao.r buiten. Er waren mensen die kwamen dan bij je staan zodat je niet kon kolporteren, maar die had je snel genoeg door.

Hoe v/as de verhouding tussen leden en bestuurders?

Die was goed,. Er heerste bij ons een proletariese demokro.tie. Als je opgroeit in een organisatie waar alles van bovenaf gebeurd en dat boven ook a.lles te zeggen heeft, dan is er ook geen diskussie. De vakorganisaties zijn wat dat betreft toonbeelden van organisaties wao.rin ó.e bestuurders alles te vertellen hebben. Maar met een proleta¬ riese demokratie kan je allemaal je mond open doen, dan heb je het grote voordeel dat mensen zich in d.e diskussie mengen. En de diskussie dus interesso.nter wordt. Want dan merk je wat d.e opvattingen of stemmingen zijn die onder de mensen heersen, Is het een beweging waarbij alles van boveno.f gedikteerd wordt, do.n ga je de moeilijkheid krij¬ gen dat mensen de leiding niet durven tegen te spreken. Leiders d.ie deden ook mee met dingen als kalken en kolporteren. Dao.r werd geen verschil tussen gemaakt. Als wij met een krant liepen te kolporteren, dan liep je met een kro.nt die door een ander gemaakt was. Die reddkteur heeft daar z'n tijd aan moeten geven. Die heeft daar dikwijls öf in avonduren of in nachturen die krant in elkaar moeten zetten. Voor iemand die re- dakteur is van een krant gaat dikwijls nog meer tijd verloren d.ie door een o.nder niet gezien wordt.

Deden jullie ook aan scholing?

Ja., de scholing van de RSP was uitstekend,. Regelmatig werden er kursussen gegeven.

Dan was dat zaa.lt je boven in de Maasstraat aardig bezet. Dat was do.n zo'n mannetje of tachtig. Dat was het gebouw van het Plaatselijk Arbeids Sekretariaat, PAS, Die scho¬ lingen gingen over alle politieke zaken. A.B, Soep, vroeger een sociaal-dernokraat en uitgever, heeft eens een kursus van dertien afleveringen gegeven over het fascisme.

Als je dichtbij hem zat do.n spoog die in je gezicht, maar dat moest je do.n maar ne¬ men. Hij was vreselijk bij-de-tijd, Do.t kan je wel lezen aan zijn artikelen in "De Nieuwe Tijd".

Waren die scholingen openbaar?

Nou, je mocht wel mensen meenemen. Het werd altijd gezamenlijk georganiseerd door het NAS en de RSP. Kijk dat was weer een voordeel dat je do,t samen kon doen en gezamen¬ lijk mekaar kan beïnvloeden.

Verkiezingspropaganda voor de RSP in Rotterdam 1935

Victor Serge is bv. bij ons geweest. Die knaap sprak frons, daar moest je Sneevliet dus weer voor hebben, want dat was de ta.lenknobbel. Hij vertaalde dat. Victor Serge zat begin jaren dertig gevangen in Rusland en hij is door internationale interventie eruit gekomen en toen heeft hij bij ons een lezing gehouó.en. Er is ook nog eens een duitser geweest, of do,t nou Bro.ndler of Thalheimer is geweest dat weet ik niet. Mao.r het wo.s in ieder geval eentje van de linkse oppositie in de KPD.

We hadden geen intellektuelen, het waren o.llemaa.1 arbeiders d.ie zichzelf ho.dden ge¬ schoold. Er waren mensen in de RSP die schreven dan brochures en die brochures werden gebruikt als scholingsmateriaal. Don las je van te voren een hoofdstuk en d.at werd. dan met z 'n allen bediskussieerd.

Kunt u iets vertellen over het partijleven?

Er was een aktief partijleven. Onze kursusvergaderingen waren goed bezocht. Je zag daar vaak tientallen mensen. Daar viel iets te leren. En o.ls we gingen kolporteren dan gingen we soms wel met een groep van twintig tot dertig man. Dat was heus veel, want niet iedereen wilde do.armee te koop lopen. Ook dat moet je leren, naar buiten durven te komen met een krant en met verspreiden en vouwen van manifesten ook, we hadden nooit mensen te weinig. Er waren binnen de partij werkjes waar nieuwe led.en aan moesten wennen. Als er bv. een manifest was waarin fel van leer getrokken werd dan kon je d.e kans hebben dat je door de politie gearresteerd werd.,

Henny: En dat is precies hetzelfde met het kalken. Kalken was natuurlijk verbod.en. Toen za.g je ze nog o.o.nkomen op de fiets, mao.r do.t moet je nou hebben met die auto's. Dan ben je zo d.e pisang.

Was lid zijn van de RSP een dagtaak?

Ja, een dag, een avond en weleens een ho.lve no.cht. Vooro.l met de verkiezingen, don moest je brochures vouwen en sorteren en verspreiden. Do.t verspreiden werd serieus gedaan. Het was allemaal in wijken ingedeeld en wij hadden ons eigen wijkje. Je wist precies hoeveel je er nodig had en hoelang je er over deed. Do.t was goed georgani¬ seerd. We ho.dden ook eigen zaaltjes in d.ie buurten. Wij woonden in het westen en on¬ ze buurt was Spangen en Tussendijken. We kolporteerden bij de stempellokalen in de

■ 26Z

Coolsestraat, bij de Baan en ik was altijd in de Schoonderloostraat. Verder kolpor- teerden we met d.e krant op de Mo.thenesserbrug en de Lage Erfbrug, Dat ging met een wisselingssysteem. Do.t waren twee hele drukke punten.

Stonden daar ook andere partijen te kolporteren?

Ja, de SDAP met Vrijheid, Arbeid, Brood, en d.e NSB later. Die NSB'ers waren altijd wel met een hele grote irriterende groep in uniform. Maar dat gaf weleens winst voor ons. Dan kochten d.e mensen expres een krant bij jou, o.l waren ze helemo.o.1 niet geïnteres¬ seerd, om die NSB'ers te pesten. Die NSB'ers verkochten niet zoveel.

Probeerden die NSB'ers jullie daar v/eg te krijgen?

Dat probeerden ze weleens een enkel keertje. Je had. met kolporteren zo'n beetje je eigen plekje. Er waren er wel die je echt irriteerde, maar er waren er ook wel die behoorlijk op hun eigen plek bleven.

Bij .d.e stempellokalen kolporteerden we altijd met z'n drieën.

Bij die stempellokalen stonden natuurlijk alleen maar mannen. Vonden die het niet raar dat er een vrouw kwam kolporteren?

Nee, ik heb er nooit iets van gemerkt. Ik kan ook niet zeggen do.t die mannen niet be¬ hoorlijk waren omdat je dao.r als vrouw stond, te kolporteren. Er mag misschien een en¬ keling geweest zijn die gezegd heeft; "Wijf ga je kousen stoppen". Nee hoor, ze kon¬ den ook heel aard.ig met ons praten. Het is mo.o.r net hoe je jezelf opstelt. Als ze me in d.e jo.s wild.e helpen, of voor wilden lo.ten gaan dan zei ik: "Dat hoeft niet". Waar¬ om moet dat? Zo had ik mezelf dl opgesteld. En zo hadden we in die RSP nog wel een pao.r vrouwen. Die stonden, wat ik dan vind, ook wel op een bepaald peil . Die hadden zichzelf ontwikkeld en dingen gelezen en voor zichzelf bepaald hoe de nieuwe maat¬ schappij eruit moest zien.

Dat kolporteren was een hele taak, want iedere week was er weer een nieuwe krant. En daar werd ook veel over gediskussieerd., want wo.ar verschillende mensen zijn, daar zijn verschillend.e meningen. De één vond de illustratie wel goed en de o.ndere vond hem te moeilijk, de deró.e zei: "Je moet er teveel op kijken". Voor dat we gingen kol¬ porteren keken we eerst met z 'n allen d.e krant helemaal door, want we hadden o.fge¬ sproken als de krant niet naar je zin was dan hoefde je er ook niet mee te kolporte¬ ren. Maar dat is nooit gebeurd..

Maar er waren natuurlijk wel trotskistiese mensen die weleens mee gingen kolporteren en die zeiden dan: "Nee hoor, we gaan niet met die krant lopen". Dat hebben we wel gehad. Dat was in 19S7. Die lui dachten: we blijven erbij en wat we mieren kunnen, dat mieren we, maar we gaan er toch uit. Dat wisten ze van te voren.

Als jullie klaar waren met kolporteren bespraken jullie dat dan nog?

Nou nee, dan gingen we naar huis. We kolporteerden vo.n zeven tot half tien. Je had toen een heel a.nder leven. De mensen hadden nog geen radio en tv. Ze zo.ten buiten op hun stoepjes en dan begon de diskussie. Dan moest je weleens oppassen, want dan gin¬ gen ze met je staan praten zodat je geen kro.nten meer kon verkopen. Wij keken dao.r wel voor uit. Je kon het ao.n de d.ingen die ze aan je vroegen horen. Dan zeiden we: "Met jou praat ik niet verder. Ik ga d.oor met kolporteren. "

Stilleven van kalkemmers. Er werd gekalkt voor de kandidaat Menist.

Verkiezingspropaganda voor de RSP in Rotterdam 1935

Welke mensen hielden jullie op?

Dat waven CPN'ers, SDAP'evs en ook weleens christelijke mensen. Met kolporteren waren we nooit tevreden hoor. Sommige mensen hadden de hele dag gewerkt en dan kwamen ze toch. Me hebben ook menig keer gezien dat iemand in slaap viel op de kursussen. Die waren zó moe, die hadd.en de hele dag gewerkt,

Me moesten in die tijd. alles lopen. Me hadden wel een fiets, maar ja we moesten zó zuinig zijn. Eerst hadden we geen rijksdaalder voor het fietsplaatje en toen Tinus werkeloos was kreeg hij een fietsplaatje met een gaatje erin. Maar ja., die werden veel gestolen.

VE.RttlE.'ZiriGC.M « 

Waarom deed de RSP en de RSAP mee aan de verkiezingen?

Tinus: De verkiezingen zijn een goede gelegenheid om je programma naar buiten te brengen. De verkiezingen zijn een soort grao.dmeter van de klassebewustheid onder de mensen. Dus in hoeverre de ideeën d.ie je uitdra.a.gt aangevoeld worden en begrepen wor¬ den door de nederlandse bevolking, Do.t wil niet zeggen dat je d.e verkiezingen als het begin en het einde van je aktiviteiten beschouwt. Bet is maar een kleine aanvulling op het buitenparlementaire werk dat door een revolutionaire organiso.tie gedo.o.n wordt.

De buitenparlementaire dktie komt in wezen neer op de omwenteling van de maatschappij van een kapitalistiese maatschappij in een socialistiese maatschappij. En omdat aan de parlementaire dktie meer publiciteit wordt gegeven, kan je dat als aanvulling ge¬ bruiken. Bij a.lle beraadslagingen die er zijn kan je je programma uitdragen. Die din¬ gen die je van belang vindt voor de arbeidersklasse kan je naar voren brengen in de gemeenteraad., provinciale staten en de Tweede Kamer, Dat waren niet alleen dingen ó.ie

RevoWfcMflair Socialistische A/Wpnders Partij

«SNEEVLIET

«®§WST 4 Ai

WIJ BESCHUIDIGEN :

het Fascisme van moord!

Oa laptallice ia stand Ie lro-dtn vtrmofrdfo lascUlfu tn r-SliOriil-SociSl laten grc-t deltn vin hel prolelirjul Zij zijn ditr.y ter ethica van hel groolVap'tzat fn birdn»*«n dt ■nsdrijgsfen dnrvrt overal.

WIJ BESCHULDIGEN:

den semi-miiitairen dictator Coiijn!

Otsirord door al’e h^gcrtijlc pattijen. d*<.fig f-fj dc «iVeidtn zich aan Ie pafien aan lage lfr.cn, lage order at eirnir.jicn er w tilvciKhallirjüUvtrcij. Mtl trüiuli gt*tM (dirk aan Lel whïcltn in de Acn5tfrdam.ee Jowdijn en i;i Cr005en bel werpen vatr dt bom op ,.De Zeven J l rovin{ün ,, .i, lucHle Hj iedere leger:sLard van de arbeiders te overwinren.

WIJ BESCHULDIGEN:

de S.D.A.P. van lafheid en klasseverraad I

Di leiders yan de S-D-A P. kreipen tn vtrncdcien zichzelf voor Cc'i-n- Zij Elerrrtn »u' voor oorlogsdotlffcden van de bfr.ttenit k'aijt-; rrrrtn ihllog in Oranjt-com:té‘i. wr’lïP r.tl Co'ijo S3:~en regeren. Soc -dtm. w tl houder» doen p»cic$ val de kapitalisten willen : ah ismisttrs zullen zij riet andtis dc-tr. Zit raar bet luïimlatd.

WIJ BESCHULDIGEN:

Oe Visie: en Wijnkoop van klossebedrog !

Z>[ zij o verarl»oc.idcIïjV vort dc n-r-ord op border den socialist m van de o-de pa; de TtrwiÜe vin roeltls tthirl-ven zij de I timpen van de Russischedictators Stzlirialen jagtn dc IiiVs.»«. dtnaonl CiVihero u:t de regering. OA de Spaanse revolutionairen bedrei¬ gen aïj tzel vermei ïging. Zij steilten de ïmpei iïMhche rovers van de WWrbor.d, tooitr. eidi nel rood-W'H-Mauw en de NfdtrJirdse Item-, «krren voer tïjacrdtr erderwijr tr stem meti voor een reïllk-eetu-posl voor poütje-dctléindcn

WIJ STRIJDEN TEGEN:

Het kapitalisme In al zijn vormen, Fascisme en Oorlog, Uitbuiting, Loons- en Steunverlaging, Afbraak van het Openbaar Onderwijs, enz.

WIJ STRIJDEN VOOR:

lotsverbetering der Nederlandse orbeldertklasse, Loons- en Steun* verhoging, Indonesië los van Holland • NU, De sociale revolutie in Spanje, Het Socialisme door vorming Yen het klarsefront.

KIEST SNEEVLIET No. 1 van LIJST 9

van belang waren voor het uiteindelijke doel, maar ook dingen die van belang waren voor het dagelijkse leven. Als je een parlementa.ire pa.vtij bent moet je daarbij al¬ tijd. goed het onderscheid maken tussen parlementair zijn en o.lleen aan het parle¬ ment zijn en dat er geen burgerlijke ongehoorzao/nheid gepleegd, mag worden. Dat je dus het parlementaire werk zó belangrijk vindt dat je niet naast de pot mag plassen. Dié po.rlemento.ire arbeid is te veroord.elen.

Benny: Gemeenteraadsleden, Tweede Kamerleden enz. mochten het geld wat ze kregen niet houden. Dat werd gestort in de partijkas en uit de partijkas kregen ze een salaris wat minimaal was in het bedrijf. Dat vond ik een hele goeie maatregel. En voor reis¬ geld en boeken konden ze indienen. Dus het was niet dat ze dat geld allemaal zelf hieldsn.

Tinus: Als we het niet eens waren met het werk van gemeenteraadsleden, dan werd daar¬ over gediskussieerd. Het was heus niet altijd, koek en ei. Da.t hoefde ook helemao.l niet. Zolang zo'n vertegenwoordiger het principe van de partij uitdraagt, zich op¬ stelt in het belang van de arbeidersklasse, dan heb je veel minder diskussie zoals je bv. de laatste jaren in de PvdA hebt gehad.

Henny: We gingen ook weleens naar de Tweede Kamer toe als Sneevliet over Nederlands- Indië of over iets anders sprak. Dan was het druk, dan stonden we met een heleboel mensen en dan was de hele Kamer aanwezig. Dan kon je een speld horen vallen. Ook te¬ genstanders moesten toegeven dat hij uitstekend sprak. Hij kon dat zó mooi, magne- fiek.

Tinus: Wij zijn ook in de Tweede Kamer geweest toen Sneevliet een rede hield over het Sao.rland. Het Saarland was na de Eerste Wereldoorlog bij Frankrijk getrokken en Duitsland wilde dat door een referendum weer terug zien te krijgen. Toen heeft Snee¬ vliet het voorstel gedaan dat het Sao.rland zelfstandig zou worden. Dat voorstel is

265 ■

verworpen omdat ze zich wilden houden aan wo.t dat referendum opleverde. Maar Snee. vliet is de enige geweest die is opgekomen voor de niet-inlijving van Saarland bij . het Duitsland wat toen al zo nationaal-sooialisties wo.s. Het Sao.rland kwom toen bij Duitsland.

Werden Ab Menist en Henk Sneevliet tegengewerkt?

Het beste wat ze kunnen doen is doodzwijgen.

Henny: Als Menist en Sneevliet spraken stond daar maar weinig van in de kranten. Al¬ leen spekt aculo,ire dingen kwamen in de krant. Toen Oud getnsta.lleerd werd o.ls burge¬ meester hield Menist een redevoering en toen werd.en er gelijkertijd, pamfletten vanaf de tribune in de raadszaal gegooid.. En dat vermeldden ze.

Verkiezingswagens van de OSP en de ESP werden Vaak verboden. Menist heeft daar nog een keer vragen over gesteld voor de OSP. Menist had. een bred.e rug, hij trok zich daar niks van aan. Hij sprak toch en hij deed het toch wel en hij werd wel gewaar¬ deerd. Do.t hebben de arbeiders bewezen.

Tinus: Toen met Oud heeft Menist een hele scherpe red.e tegen Oud als loopjongen van Colijn gehouden. Hij heeft gezegd, dat de RSAP het daar helemaal niet mee eens was en dat ze een tegensto,nder zouden zijn vo.n de politiek die Oud en Colijn voerden in de rotterdamse gemeenteraad.

Henny: De RSAP heeft voor de verkiezingen van 1937 een grammofoonplaat laten persen met toespraken van Sneevliet en Menist. We huurden van die auto's en die reden dan rond en draaiden d.ie plaat af. We hebben dat ook gedaan met handwagens. Dan hadden we de grammofoon tussen die propagandaborden staan. Dan gingen We op het Noordplein staan en dan lieten we die plaat afdraaien. Dan hield een rotterdammer een praatje en dan zei hij: "Nu hoort u Sneevliet nog even", Daar kwamen toen heel veel mensen op af.

PEL RODEL OMROEP s

Bij de verkiezingen in 1939 maakte de RSAP gebruik van een illegale zender, "De Rode Omroep". De "Internationale" was toen verboden, maar de Rode Zender opende z'n pro¬ gramma ermee op donderdagavond om 12 uur. Daarna volgden verkiezingstoespraken. Voor¬ al in Rotterdam was de Rode Zender erg populair. Er werd door de PTT en de politie fel jacht op gemaakt. Tenslotte werd de zender inbeslaggenomen en de drie etherpira- ten Hoofdman, Motz en Schot kregen een paar maanden gevangenisstraf.

Henny: Ik ben er één keer bij geweest do.t we met de Rode Zender uitzonden. We hadden een huis van waaruit we mochten zend.en. Dan liepen er mensen in de omgeving en als er peilwagens van de PTT in de buurt wo.ren, dan drukten ze op de bel. Do.t was het teken do.t je op moest houden met zenden. Do.n trok je de stekker eruit en dan deed je o.l d.e lichten uit en dan ging je zogenaamd naar bed. We hebben d.ie keer eigenlijk niet kun¬ nen uitzenden. We hadden toen net de Interno.tionale gedaan, daarna begon een vrouw te spreken en toen moest het o.fgebroken worden. Die Rode Omroep was eigenlijk een ge¬ heim, De eerste keer dat er werd uitgezonden, Waren we zelf ook verrast.

Ans Oonk

Mijn zwager Wim Motz werkte mee aan een geheime zender vlak voor het uitbreken vo.n de Tweede Wereldoorlog. Om een uur of twaalf kwam die zender opeens in de ether, dan waarschuwden zij voor dat fascisme hè. Ze zijn vermoedelijk ook verraden geworden. Ze hebben toen in ene keer een inval kunnen doen, maar ze hebben Wel bijtijds de hele boel weg kunnen werken, dat ze niet betra.pt konden worden. Ze informeerden de mensen dat ze niet zo 'n vertrouwen moesten hebben in die regering hier, dat ze stond.en te vertellen "Ga maar rustig slapen, er is niks aan d.e hand". Eigenlijk precies het¬ zelfde als wat er nu weer gebeurd., het hele zooitje wat aan de top zit is toch o.ltijd één pot nat. De mensen werd.en opgewekt om niet zoveel vertrouwen te hebben in de re¬ gering omdat er al allerlei d.ingen aan d.e hand. waren sinds '33. De Jodenvervolging en d.e vervolging vo.n links georiënteerde mensen in Duitsland. Nu weet iedereen do.t, maar het grote publiek toen wist er niks van.

COM iré-VORMlMG ■■

Tinus: Je had de huurstaking in de Tuinderstraat, ma.o.r het wo.s eigenlijk overal. Ook hier in het westen. Maar de Tuinderstraat had. een opstandige bevolking, als geheel, als straat. Bij ons in het westen had je ged.eeltes. Je had. hele nette mensen en wat ze dan "onnette" mensen vind.en, die een beetje opstandig waren. Wij woond.en toen in de Taanderstraat. Daar had je de huurstaking ook, maar niet zo algemeen als in d.e Tuinderstraat.

Probeerden jullie ook huurstakingen te organiseren?

aaan van dé fèderalie Rotterdam der ft.S.A.P., Maasstraat 1b

EXTRArniTlE

Hallo, Hallo. „Hier de rode omroep”

De zetrader in beslag genomea

Wat een sensatie was dat Donderdag toen eindelijk alle bladen over ,,De Rode Omroep” gingen schrijven. Zes weken had „De Rode Omroep” gewerkt. De hele pers op een kleine uitzondering na zweeg er over.

'. Irt ons bezit is een brief van een der grote j bladen, waarin we lezen, dat publicatie van een ingezonden. stuk minder gewenst was, omdat anders het aantal luisteraars nog gro¬ ter zóu worden.

Zeker het is zo, duizenden luisterden op Zaterdag- en Woensdagavond na 12 uur naar hetgeen „De Rode Omroep” te bren¬ gen had. Het was een feest voor vele arbei¬ ders om „De Internationale” door de aether te mogen beluisteren. Het was een feest om¬ dat juist de reactie in dit land, omdat de re¬ gering Colijn verboden had om het interna¬ tionale strijdlied van de arbeidersklasse door de aether te laten klinken. Met spanning wachtten velen steeds af, ontroerd keken velen elkaar aan als de eerste tonen klonken,

Het was een feest voor de arbeiders en het was een ergernis voor de reactie, da; een aantal arbeiders gebruik wisten te maken van de moderne techniek en lieten horen datgene wat de heersers niet wilden.

De machtsmiddelen kwamen in actie.

„De Rode Omroep” moest uit de aethec worden verbannen, maar hoe, dat was voor de autoriteiten geen gemakkelijk taak, De IJ.T.T. hield weken achtereen in Rotterdam vier peilauto’s gereed, zij waren klaar om ieder moment in actie te komen.

De politie speurde, bekende rechercheurs togen op pad, „Stillen” probeerden te spion¬ neren. Maar de jongens van „De Rode Om¬ roep", ze waren de P.T.T. en de politie steeds weer te glad af.

. v-

Eindelijk geschaakt.

De jongens van „De Rode Omroep” heb¬ ben een kleine fout gemaakt, van die fout hebben de P.T.T. en de politie geprofiteerd. Dat is jammer, maar toch ook weer niet jam¬ mer, want nu heeft de hele pers moeten er¬ kennen, dat „De Rode Omroep” er is.

Hen fout is gemaakt, zij kwamen voor de tweede maal op hetzelfde adres, zij dachten dat dit geen kwaad kon. omdat de vorige uit¬ zending op dit adres niet geheel was geslaagd. De jongens van „De Rode Omroep” hebben de Rotterdamse politie verzekerd, dat zij uit deze fout weer wat geleerd hebben. In ieder geval was deze fout aanleiding tot ’n overval,

„De Aetherpirafen"

Het was „De Maasbode” die de jongens van „De Rode Omroep" betitelde als „de Aetherpiraten". Deze laatsten hebben ons verzekerd, dat ze geen aanklacht tegen „De Maasbode zullen indienen voor deze bele¬ diging. Zij 2 ijn bereid deze titel te aanvaar¬ den. Rovers van de aether. dat is een merk¬ waardige benaming. De aether is het eigen¬ dom van ieder, zij bevindt zich overal, toch zeggen de heersers, de aether is van ons. Zo¬ als zij over het leven van de mensen besthik-

Da Aetherpiraten die thans weer'vrij zijnjl Beramen zij nieuwe plannen?

ken, zo willen zij beschikken over alles wat er is, over het licht, de lucht, de aether. Domela Nieuwenhuis heeft jaren geleden eens gezegd: de lucht is vrij, het licht is vrij. dat ook de_ aarde hec zij. dat is ons streven.

In onze tijd is de lucht ook niet meer vrij. Vandaar de naam: „Aetherpiraten”.

„De Aetherpiraten” zijn gearresteerd, zij zullen worden vervolgd, de arrestatie is heel rustig geschiedt. De Aetherpiraten waren niet bang, toen de politie in de kamer kwam, werd zij rustig ontvangen. Zij gedroegen zich als socialistische arbeiders, bewust van hun daad

Een saluut.

Wij brengen een saluut aan „De Aethci- piraten”. Wij en niet alleen wij. maar dui¬ zenden arbeiders en arbeidersvrouwen zijn hun dankbaar voor hetgeen zij hebben ge¬ daan. Wij hebben steeds met hun nteege- leefd. Wij van de R.S.A.P. danken onze vrienden van de rode omroep. omdat 2 ij steeds het klassewoord hebben uitgezonden. Wij zijn hun dankbaar voor de steun, die ze ons gegeven hebben.

Een nieuwe zender*

Naar wij vernemen hebben de gearres¬ teerde „Aetherpiraten” aan de politie verze¬ kerd, dat binnen niet al te lange tijd een nieuwe zender zich als „De Rode Omroep”

zal laten horen. Als er geld genoeg bannen komt. zou dit zelfs heel vlug geschieden.

Vrienden van „De Rode Omroep” kennen dus hun taak, vrijwillige bijdragen worden naar men ons verzekerd heeft nog altijd graag aanvaard door Gort, postbus 359, Rotterdam, gironummer 3511 78.

Belangrijke Mededeling.

In het gewone nummer van J ..Recht voor Allen” dat deze week verschijnt, zal een uit¬ voerig relaas gegeven worden van de erva¬ ringen van „De Aetherpiraten”. Zij zullen zelf vertellen, zowel over hun werk als over hun arrestatie en hun gevangenhouding.

Abonneert U nog heden op „Recht voor Allen”. De abonnementsprijs is ƒ0,10 per vier maanden, het blad vérschijnt eens in de- .H daqen.

DE REDACTIE. ,

• , f

Ondergetekende wenst abonnê té’ \frosdejV-j* op „Recht voor Allen - ’. £ ƒ0.10 pe^’ vlèfc^ maanden bij vooruitbetaling.

Naam

, , ; r < ::i • U

Adr f : ■ - . , * . ... I ,b

Dit foi'rftuKer* inïfeflderf ide 'adfttintettörté van „Retht-Voert Rot¬

terdam.-• 1 'dA *J.A Cl 'i vjb ubisf ob unv

267 ■

Huurstakingen hingen voor een groot gedeelte af van welke mensen van je in een be¬ paalde straat woonden. Wij hebben verschillende huurstakingen gehad. Of er zijn ver¬ schillende huurstakingen geweest beter gezegd. Waarbij de CPH dikwijls het geluk had dat ze mensen hadden in die uitgesproken arbeiderswijken, want de CPH was toch iets groter dan de RSP. Maar bij die huurstakingen zaden ook ónze mensen. Dan ga je geen afzonderlijk groepje vormen, maar dan probeer je het samen te doen. In Crooswijk had¬ den wij nogal tamelijk veel mensen, zodat onze mensen daar een rot konden speten. Het gaat er niet om do.t je de leiding van iets moet hebben, het gaat erom dat iets gesti¬ muleerd wordt. Dan is het niet van belang of je katholiek of christelijk bent of CPH of RSAP, dan gaat het om d.e huurstaking en die moet je gezamenlijk doen. Het NAS en de RSP probeerden akties te stimuleren. Ze gingen van het standpunt uit dat je bij die akties altijd andere mensen nodig hebt. En als je andere mensen daarbij wilt be¬ trekken, voorat mensen die buiten bewegingen staan, dan moet je daarvoor comitees vormen. Comitévorming betekent dat je mensen van verschillende pluimage voor een kon- kreet doel samenbrengt, voor een huurstaking of een aktie.

Dat standpunt van het zelfdoen d.er arbeiders stimuleerden wij ook tijdens de juti-da- gen van 1934 toen er spontaan verzet tegen de steunverlaging was in de Jordaan in Amsterdam. Dat kun je lezen in onze brochure "Storm in de Jordaan".

Comitees kunnen voorlopers zijn van dat mensen zich later wel gaan organiseren. Als het comité weer ontbonden wordt en ze zijn weer een korreltje zand geworden, dat ze dan behoefte krijgen om zich ergens bij aan te sluiten. Om dan in een organisatie voor hetzelfde doel verder te strijden. Comitees komen, comitees gaan, dat is het principe. Als zo'n staking voorbij is heeft zo'n comité geen zin meer. Maar het gaat er dan om welke mensen zijn er zo geïnteresseerd in het werk dat er gedaan is, dat ze ook de behoefte gevoelen om daar mee door te gaan. Dat is comité-werk en dat moet je niet ó.oen door er een cachet op te leggen zoo,ls dat met de CP veelo.I het geval was. Alles wat zij in het verleden gezien en gehoord hebben daarvan zeggen ze dat het hun werk geweest is. Onzin. Want een aktie kan niet gevoerd worden door alleen maa.r leden van een organisatie, d.ie moet gevoerd word.en door alle mensen die bereid zijn er iets voor te doen. Des te minder er een co.chet op ligt, des te gemakkelijker krijg je er andere mensen bij.

Is die comitévorming ook gelukt in die tijd?

Ja, in de werkverschaffing zijn er dikwijls comitees gevormd op het aand.ringen van het NAS. Bi j stakingen die er geweest zijn in de dertiger jaren precies hetzelfde. Do.arbij kon het NAS, de RSP of de CP wel dikwijls de beginner zijn, maar als er dan een aktie is dan moet dat gezamenlijk gebeuren. Je had toen een staking in Tilburg. Daar is nog een brochure over geschreven "Tilburgse staking, een lichtstraal uit het Zuid.en" in oktober 1936. Het NAS had een bepaalde invloed en Ó.e CPH had een bepo.ald.e invloed. Als je die twee invloeden nou bij mekaar doet, dan kan je iets beters be¬ reiken. Vooro.1 als het er om go.a,t om steun op te brengen om de mensen te onderhouden, want er zijn meestal geen weerstandsko.ssen die tegen langdurige stakingen bestond zijn. Dan moet je dat zelf doen. En do.t verrekte d.e CPH. Dat gebeurde niet één keer, maar dat gebeurde regelmatig. Dat wo.s met de werkelozenbeweging precies hetzelfde. De NAS-beweging heeft het initiatief genomen voor een landelijk werkelozencomité waarbij ook de Algemene Werkelozen Bond bij hoord.e. Dan probeerden we daar anderen bij te be¬ trekken.

Henny; Je had die textielstaking in Twente. En als Dirk Schilp vo.n het NAS daar sprak voor grote bijeenkomsten dan had de CPH dao,r de pest in. Dan maakten ze voor in de Tribune foto's van hun eigen bijeenkomsten en die drukten ze da.n dubbel naast mekaar af om het meer te loken lijken.

Tinus: Je was als NAS-beweging en als RSP een sta-in-de-weg voor de CPH.

Werkten jullie samen met anarchisten?

Het was heel erg moeilijk om anarchisten te krijgen tot samenwerking met een partij. Anarchisten zijn tegen partijvorming. Helaas is dat één van d.e slechte erfenissen die we van Domela Nieuwenhuis overgehouden hebben. De anarchisten zijn nooit verder geko¬ men. Ook het nut om op bepaalde punten met partijen samen te werken dat hebben ze niet begrepen, do.t hebben ze niet willen accepteren. Zoda.t er in wezen weinig samen¬ werking in de dertiger jaren geweest is met d.e anarchisten. Trouwens de anarchistie- se beweging Was in de dertiger jaren vrij zwak. Er waren er wel in Rotterdam. In het NAS is altijd een stroming geweest die de vakbeweging boven de partij stelde, maar wel het nut inzag om samen te werken met een partij.

In d.e oorlog van '14/'18 deed de SDP van Wijnkoop een voorstel om samen te werken te¬ gen d.e oorlog en de reaktie. En toen wilde het NAS toch samenwerken met de SDP on-

■ 26S

danks z'n anarchistiese inslag. Dat was een leerschool voor het NAS. Eet NAS heeft wat dat betreft de les getrokken dat samenwerking tussen het NAS en de RSP en de ESAP een goede zaak was. Men respekteerde mekaar als afzonderlijke organisatie, maar we hadden zoveel gemeen met elkaar dat het onzin was om niet samen te werken tegen de bourgeoisie.

CULTUUR

Deden jullie ook aan kulturele dingen?

Henny: Ja, we hadden filmochtenden van de WVO, de Vereniging Voor Volks Ontwikkeling dat was gesticht door NAS en RSP. Die waren altijd hartstikke uitverkocht. Dot waren twee films in twee zalen op één ochtend, op een zondag. Dan huurden we twee bioskopen af op de Hoogstraat. We hadden dan ook sprekers en een deklamatiegroep. We hadden een heel programma. We hadden haast iedere zondagmorgen 2.000 mensen, in die tijd...

En je had geen centen voor de tram want je ging lopen hoor. Voor werkelozen kostte het 10 cent en werkenden betaalden één kwartje, maar die had je niet zoveel. We draaiden veel goeie russiese films bv. "De Pantserkruiser Potemkin". Die waren nog uit d.e goeie tijd. Ook "Kuhle Wampe" hebben we gehad. En "Muiter Krause fahrt ins Glück". In het WB-theater hebben we nog een keer een indiese ochtend gehad. Willem van Capelle, dat was een deklamator, deed toen de hele voordracht "Peer Gynf' bege¬ leidt door muziek. Dus daar werd. ook wel iets aan gedaan.

Tinus: Hier in Rotterdam hadden we die mandolineclub, die had je ook in Amsterdam.

En bv. ook ëen spreekkoor. Dat spreekkoor is verschillende mo.len opgetreden bij bij¬ eenkomsten. Als tekstschrijver hebben we bv. veel plezier gehad van Willem van Iepen- daal. Toen hij nog niet zo nauw samenwerkte met het NVV, was hij bij ons spreekkoor- leider en hij heeft wat dat betreft uitstekend werk gedaan, hij kon goed schrijven hoor. Na hem is Jos Kop Jansen gekomen. Die heeft wat do.t betreft ook goed werk ge¬ daan. We hadden bv. een spreekkoor over d.e werkeloosheid. Dat was helemaal in elkaar gezet op rijm, daar kwamen alle facetten aan te po.s.

Henny: Je had toen dat twee schoolklassen samengevoegd, werden tot één omdo.t leer- krachten wegmoesten. Dan zaten we allemaal a.an een tafeltje met een stoeltje, dat werd. ook uitgebeeld.. Dat wisselde elke keer van toneel.

Tinus: Dat was net o.ls bij een opera, dan zingt die en dan zingt die en is er samen¬ zang. Dat is bij een spreekkoor ook zo, alleen wordt er dan niet gezongen rnao.r wordt er een gedicht opgezegd, bv. Willem van Iependaal was voldoende thuis in d.e linkse ge¬ schriften, dus die zocht daar bepaald.e dingen uit die we konden voordragen. Daar was veel anti-oorlog bij. De zaal die genoot en die was hartstikke Vol ook. Dat was in het City-theater 's zondagsmorgens. We hebben ook een keer dat ged.icht van Van Collem opgedragen, dat was tegen de oorlog.

Vóór de RJB had je de Rode Mo.kkers, Do.t was ook vo.n het NAS. Dat waren dan kinderen. Die zaten op d.e linker en rechter Maasoever en hadden ook veel leden. Dat ging tot twaalf jaar. Ze liepen in een uniformpje met zo'n rooie das erop. Toen kreeg je een

269 m

kinderkoor voor degenen d.ie zin hadd.en om in een zangkoor te zitten. Boven d,o.t kin¬ derkoor stond het ouderenkoor.

Als jeugdorganisatie in Rotterdam gingen wij bv. wandelen op de zondag. Dus iets an¬ ders hebben als wat je in je dagelijkse leven hebt.

Henny: En veel naar Meiendaal op de fiets. Voor 2 cent de hele dag. En do.n had je nogal eens een lekke band en dan was het: iedereen afstappen en dan maakte je 'm en dan ging je weer verder. Want je had van die rotfietsen.

We hadden ook ieder jao.r een landdag. Dan hier, don daar, dan in Enschede dan in Haarlem. Dat wisselde voor de mensen. Dat werd dan ook gezamenlijk opgevangen. Dan gingen we met de bus, dat werd dan niet zoveel. Dat was dan van het NAS en de RSP en dat ging tegen de werkeloosheid en de verslechteringen, de crisis en we waarschuwden voor het fascisme.

De VVSO, de Vereniging Voor Socialistische Ontwikkeling, had een kampeerterrein bij Rockanje en het NAS had een mooi kampeerterrein bij Beekbergen. Dat was allemaal heel erg goedkoop. Beekbergen was zoiets prachtigs. Eet Ferdinand Domela Nieuwenhuisoord" heette dat. En elke zomer hielden de NAS-kinderen daar een tentenkamp. Dat waren zo'n 2.000 kinderen. Wij gingen satnen een hele week voor vijf gulden. Toen had mijn man een stempelverlof gevraagd voor Beekbergen, wo.nt je moest elke do.g twee keer stempe¬ len. Toen vroeg die kontroleur: "Hoe ga je daar naar toe?" Ik zeg: "Op de fiets" en toen zei hij: "Ja., denk erom dat je op de fiets gaat" ",Ja.", maar onze ouders hadden gezegd dat we van hun een guld.en voor de boot naar Arnhem zouden krijgen en een gul¬ den voor terug. Maar dat mocht die vent niet eens weten. Dat mocht je zogeno.amd niet. Dat gunden ze ge niet. Dan gingen we met een tent, stro om op te slapen kon je daar krijgen en een primus. We kookten zelf ons eten. Dan hadden we do.o.r dikwijls van die bijeenkomsten, do.n werden er strijdliederen gezongen en er werden toneelstukjes opge¬ voerd die ge zelf mo.akte, Do.t ho.ó. je niet alleen in Beekbergen, mao.r ook in andere plaatsen waar onze beweging zat had je muziekgroepen.

In Rotterdam hebben we daar eigenlijk het minste van gehad., van die muziekgroepen. Mao.r we hadden hier wel een paa.r zangkoren, kinderkoren, kindergroepen en ouderkoren. Zo'n kinderkoor trad dan op in een muziektent in Beekbergen in augustus met proleta- riese liedjes. Do.n liep het kippevel over je heen. Liedjes over de steun, dat hun va¬ der werkeloos was. Dan hadden we die Jos van Leeuwen dat was de dirigent. Nou dat

De etenstent tijdens het kinderkamp in 1936 in het Ferdinand Domela Nieuwenhuisoord te Beekbergen.

B 2.70

vonden de mensen daar fantasties.

Dan kwamen die arme sodemieters, die kinderen en die kregen daar zo lekker te eten en die zoden in die boslucht. Dat was toch o.ltijd. zo fijn.

Tinus: Dat was een soort sociao.l werk.

Henny: Het Ferdinand Domela Nieuwenhuisoord was in de NAS-beweging een begrip, omdat het een mooi bezit was van het NAS no.tuurlijk. Daar gingen ook veel mensen naar toe, het was goedkoop, je kon er kamperen. Je had daar goede voorzieningen, lange wasbak¬ ken met kranen erboven. Je ho.d er erg mooie wc's en er stond een mooie kantine. Ze zaden een keer verlegen tijdens een kinderkamp om vrijwilligers. Dat was in augustus, dan waren de kinderen altijd, vrij. Dan kwamen ze met hun ouders daar in tenten kampe¬ ren. Dat was in 1936 en toen ben ik er zes weken geweest. Dat was heel fijn om zo'n kinderkamp mee te maken. Ik heb daar Sneevliet, Kitsz en Bouwman in andere omstandig¬ heden eens meegemaakt. Niet als de inleider, maar ze kwamen eens kijken als NAS-be- stuur, ze hadden interesse voor het kinderkamp. Dat was erg leuk. Ik hielp als vrij¬ willigster in de kantine, daar kon je limonade kopen voor 5 cent of een snoepje voor 1 cent. We hadden er ook een ziekenhuisje en da.ar maakte ik d,e bedden op. Daar was je van 's morgens zes tot 's avonds twaalf mee bezig.

Deed u ook dingen met die kinderen?

Nee hoor, dat niet. Dat waren andere mensen. Wij deden d.e kantine en zorgden dat de wc's schoon waren. In de keuken werkte de keukenploeg. Werkelozen d.ie hun vakantie hadden aangevraagd kond.en dan in Beekbergen stempelen. We hadden zelf ook een elek- triese pomp, daar waren We heel erg groos op. Dao.r pompten we zelf het water mee op. Dat ziekenhuisje was een mooi houten gebouwtje. Als het kamp er niet was, dan werden die kamertjes daarin aan oudere mensen verhuurd, dan hoefden die niet in een tentje te slapen.

Tinus: Dat kampeerterrein is door de duitsers ingepikt. Want het NAS werd toen bij het NVV ondergebracht en do.o.rmee werd. het terrein juridies eigendom van het NVV. We hebben het nooit meer teruggekregen. Die kampen waren altijd trefpunten waarbij we elkaar van verschillende plao.tsen uit het land konden zien, de kennismaking hernieuw¬ en en met elkaar kond.en praten over alle dingen die interesso.nt waren.

NAAR DE. ÏLL-EGAEITEIT

Hadden jullie in de RSP veiligheidsvoorschriften?

Henny; Nee, dat niet. Wat we wel d.eden was dat we onze krant rondbrachten en niet per post verstuurden. Ook haalden we zelf de kontributie op. Dat deden we zodat de PTT geen adressen in handen zou krijgen.

Tinus: Tientallen jaren hadden wij hier geen oorlog meer gehad, dus dat was ontzet¬ tend. moeilijk om je in te stellen op d.e illegaliteit. Dat wo.s hier niet zo sterk. Heeft de RSP zich voorbereid op de illegaliteit?

We zijn er voor de oorlog al mee begonnen, We hebben het tenminste geprobeerd, maar het is moeilijk. Na het kongres in '39 hebben we een specia.le bijeenkomst gehad, in d.e Gouvernestraat in Ons Huis en daar is de situatie zoals hij in '39 was besproken.

Het was zuiver te voorzien dat de situatie zo gesponnen was dat het op een oorlog moest uitlopen. En do.t we don rekening moesten houd.en met de illego.liteit , We zouden toen vijfmansschappen gaan vormen en die vijfmansschappen zijn ook gevormd maar daar¬ voor kan je niet ied.ereen gebruiken. In een organisatie heb je altijd, mensen die lid zijn omdat ze je wel een toffe jongen vinden en d.ie het ook wel met de principes eens zijn, mo.o.r die niet in de situatie zijn, de gezinssituatie, om aan zoiets meeted.oen. Of die angst hebben. Maar een feit is in ieder geval dat dat Marx-Lenin-Luxembuvg- front werd gelijk na het begin van d.e oorlog gevormd. En do.t is infeite voor de oor¬ log al voorbereid. Wat dat betreft waren we een stuk voor de CP, ook wat betreft het verspreiden van materiaal.

MET MATIONAAL. ARBEIDSSECRETARIAAT

Tinus: We hadden veel arbeiders in onze beweging. Bouwman was een ho.veno.rbeider,

Kitsz was een bouwvakarbeider en Max Roodveldt ook. Dus het hele stel van die NAS-be- stuurders waren arbeiders. Dat is het grote voordeel geweest van het NAS, dat het met zijn vele arbeidersbestuurders ook het arbeidersstandpunt kon handhaven. In tegen¬ stelling tot wat je bij het NVV zag, dat daar zoveel intellektuelen in gekomen zijn. We hadden ook een proletaries steunfonds om mensen te steunen die vervolgd werden.

Dat is in '31/'32 gesticht. Daarna, kreeg je nog dat Rood Spanje. Daarna is ook nog gekomen het "Interno.tionaa.l Solidariteits Fonds, het ISF. Als je ziet welke bedro.gen daar omgingen... Het ISF had 2500 leden, dat was niet mis. Van dat geld werden mensen

27*1

met moeilijkhed.en en politieke vluchtelingen ondersteund. Vooral in de tijd van het Proletarisch Steun Fonds, toen Hitler aan d.e macht gekomen was. We probeerden daar ook altijd de NAS-vrouwenbond en de NAS-jeugd bij te betrekken. Zodat die ook de no¬ dige aandacht kregen, die ze verd.ienden.

Wat was de NAS-vrouwenbond?

Do.t was een landelijke organisatie. Vrouwen organiseren was een vreselijk moeilijke geschiedenis. Dan zit je met de moeilijkheid dat heel veel vrouwen eigenlijk menen da.t de man dat wel zal beoordelen. Toendertijd was een vrouwenbond een hele moei¬ lijke kwestie en die vrouwen trokken naar plaatsen waar NAS-afdelingen waren en daar belegden zij bijeenkomsten voor vrouwen.

Was die NAS-vrouwenbond voor vrouwen van NAS-mensen of voor werkende vrouwen die lid waren van het NAS?

Dat waren in hoofdzaak vrouwen van NAS-mensen, want die kon je het eerste bereiken. Maar er waren ook vrouwen van buiten het NAS. Dat was ook de bedoeling, om niet al¬ leen in je eigen groepje te leven en zalig te worden, mo.ar andere mensen te trekken. Wat waren de aktiviteiten van de vrouwenbond?

Ze maakten hun bijeenkomsten bekend door plak- en strooibiljetjes. Op die bijeenkom¬ sten maakten ze vrouwen attent op het vrouwenvraagstuk en o.ndere maatschappelijke vraagstukken.

Henny: Jopie Menist was voor de vrouwenbond op stap. Dat was om de vrouwen bij te brengen d.at er nog wel wat and.ers was dan het huishouden. Nu willen vrouwen werken omdo.t ze zoveel tijd over hebben, ó.at had je toen niet. Je had geen stofzuigers, geen wasmachines en geen radio's. Je moest de vloer met een borstel doen op je knieën. Wa.t zou je van d.e was zeggen? Op een plank met een borsteltje. Dat wij een wringer konden kopen, do.t was al heel wat. En dan gingen ze dus op stap om te vertellen dat ze naast hun mo.nnen moesten staan om te vechten voor een betere maatschappij.

Gezinnen met één of twee kinderen had je zelden. Het waren allemaal vier of vijf of zes kinderen en de roomsen hadden er nog meer. Dan nomen d.ie vrouwen tevens in hun propaganda de Neo-Malthusiaanse bond mee. En do.t mocht niet van die mannen. Ze moch¬ ten geen voorbehoedsmiddelen ho.len. Ze mochten er niet naar toe . Voor de oorlog zat ik op een Industrieschool en we waren met allemaal vrouwen van 19, 20 bij elkaar. Die zagen die grote gezinnen niet zitten, maar om ze dan tot ó.ie stap te krijgen dat ze nao.r die Neo-Malthusiaanse bond gingen op de Heemraadssingel, dat durfden ze niet.

Dat mochten ze niet, do.ar werd niet over gepraat. En als de bond dan een bijeenkomst had, dan stond, de politie als kontrole aan de d.eur of je niet te jong was en of je wel lid wo.s. Ne hebben viel meegemaakt do.t als mensen een geboorte zagen, ze bij bos¬ jes flauwvielen want dat was je allemaal niet gewend. Je wist ternauwernood hoe je zelf was. Nou hadden wij gelukkig ouders die al wat vrijer waren. Toen heb ik de bof gehad dat in mijn jeugd, één van de eerste bijeenkomsten die ik meemaakte die met dok¬ ter Tuyt was. Dan word je helemaal wat vrijer, je weet dan alles en dat deed ook de NAS-vrouwenbond. De overheid, stond, dat gewoon niet toe. En wat je do.n dikwijls naar je hoofd kreeg, ook van mo.nnen die wel politiek bewust waren: "Wijf, waar bemoei je je mee, ga je kousen stoppen".

Leverde dat binnen de RSP weleens problemen op?

Ja, bij sommigen. Wij hebben o.llebei op het sto.ndpunt gestaan, je hebt allebei het¬ zelfde recht. Maar we hebben wel o.ltijd rekening met elkaar gehoud.en. We zijn geen ik-mensen maar wij-mensen.

Bent u lid geweest van de NAS-vrouwenbond?

Nee, ik hield niet van een vrouwenbeweging. De neiging van vrouwen is altijd rodde¬ len, kletsen, zeurpotten en niet op een peil pro.ten. Die feminstiese beweging va.n na. de oorlog daar zitten wel een hoop goede dingen in, maar die feminsten helemo.al vol¬ gen, nee do.t doe ik niet. Want de maatschappij moet nou eenmaal met mannen èn vrouwen omgevormd worden. Laatst op de tv. zei er één: "De klassenstrijd is voor mij niet zo belangrijk als het vechten tegen de mannen". Do.t is een uitdrukking die gaat er bij mij niet in hoor. Do.t idee van vechten tegen mannen heeft no.tuurlijk wel een oorzaak. Ik heb ook meegemaakt in d.e jeugdbeweging do.t vrouwen die getrouwd waren niet zo 'n man hadden o.ls ik. Want Tinus zei tegen mij toen hij steun had: "Hier heb je mijn steun" en toen hij een salaris had ook. We deden do.t samen, ik heb nooit kostgeld ge- had. Dat wo.s voor de oorlog, vrouwen kregen kostgeld.. En o.ls ze dan dao.rmee niet uit¬ kwamen moesten ze aan hun man vragen: "Krijg ik o.jb nog een kwartje?" En dat was na¬ tuurlijk iets wat wij niet voorstaan. En ik helemao.l niet. Ik had zoiets niet geno¬ men, zo'n man had ik niet willen hebben.

Dat v/as dus eigenlijk heel bijzonder zoals jullie met elkaar omgingen?

1 272

/

i

Ja, maar zo moet het toch. Dat is toch je beginsel. Dat is toch wat je voor ogen hebt als er nog eens een socialistiese maatschappij zou komen. Dat was zo goed van de jeugdbeweging, die legde een basis voor dat soort ideeën bij jonge mensen.

Wij gingen met de RJB veel no.o.r het strand, en dan zag je andere mensen zich uitkleden en dan stonden ze tot zóver met een doek om zich heen en dan stonden ze te frummelen en te doen... Maar wij zeiden als het vanuit de mooie kant gaat dan kled.en wij ons gewoon uit en we doen ons badpak aan. Er werd bv. bij ons op vergaderingen afgespro¬ ken: er wordt niet gerookt. Nou er waren best d.ie graag rookten, maar dan zeiden ze: "Goed, daar leggen we ons bij neer. Wij roken wel als de vergadering afgelopen is." Tinus en ik hadden gezegd dat we wel bij elkaar wilden zijn, maar we stonden op het standpunt: op de vergadering horen we wel bij elkaar, maar niet als man en vrouw. Zo hebben we dat in de jeugdbeweging geprobeerd en daarna en dat is een hoop gelukt hoor. Dat vond ik dus het mooie van de vriendschap, de kameraadschap, de prettige sfeer die we daar hadden.

de: rueiis. m

In 1935 fuseerden de RSP en OSP en werd de RSAP opgericht. Het stichtingskongres kwam bijeen in de grote zaal van de Sociëteit in de rotterdamse diergaarde. De linkse op¬ positie uit de SDAP, de OSP, was nader tot de RSP gekomen tijdens het steunoproer in de juli-dagen van 1934. De OSP-leiding was gearresteerd en OSP'ers en RSP'ers werkten nauw samen. Er werden ondermeer gezamenlijke pamfletten uitgegeven.

De RSAP had zo'n 4.000 leden waarvan zo'n 3.000 OSP'ers en 1.000 RSP'ers. Ook de kul- turele- en jeugdorganisaties fuseerden. Onderling v/aren er nog een aantal meningsver¬ schillen ondermeer ten aanzien van het vakbewegingswerk. Oud-OSP'ers voelden meer voor de oppositie binnen het NVV en de oud-RSP'ers voor het NAS. Er werd overeengeko¬ men dat men vrij kon kiezen tussen beide vakorganisaties. Een aantal oud-OSP'ers zijn later uit de RSAP getreden en hebben de Bond van Revolutionair Socialisten opgericht. Een groot aantal anderen keerden terug naar de moederpartij de SDAP. Voor velen was de sprong van sociaal-demokratie naar revolutionair socialisme te groot geweest.

De deelnemers aan het fusiekongres van de RSP en de OSP in de Sociëteit van de rot¬ terdamse diergaarde 1935.

Tinus: In 1932 werd de Onafhankelijke Socialistische Partij opgericht. Zij wezen het reformisme van de SDAP af en wij probeerden met hen samen te werken. Maar da.t bete¬ kende nog niet dat je overo.l dezelfde gedachten over had. De OSP wa.s in d.e eerste plaats pro-NVV, maar daarnaast wo.ren ook mensen die op het russiese standpunt ston¬ den. Die mensen zijn naderhand naar de CPH gegaan. Dat gaf in de OSP zelf toch ook weer een zekere verwarring. Bij de SDAP'ers die ook tegen het reformisme wo.ren, waren

I

i

t

2^3 ■

onze standpunten maar weinig bekend. Zij moesten dus een hele sprong maken voordat zij zich los konden maken van de SDAP en het NVV om zich op het leninistiese, het zuiver kommunistiese standpunt te stellen. En dat wa.s niet makkelijk voor ze. Het was

moeilijk voor de mensen vo.n de OSP om dat uit uiterst linkse standpunt van de RSP te

accepteren. Vandaar dat er ook fusie-tnoeilijkheden zijn geweest. De OSP had in het begin 2700 mensen en wij misschien 1200. Dan is het vreselijk moeilijk als die 2700 mensen in wezen moeten opschuiven naar links tot het standpunt van de ESP. Vandaar dat er ook naderhand nog moeilijkheden waren. De fusie was in 1935. Je kreeg toen De Kadt en Tas die tijdens die gebeurtenissen in '34 een rare rol gespeeld hebben en die

door de OSP zelf al waren uitgespuwd. Maar ook na '35 zijn er zoveel dingen gebeurd

hier in Nederland, dat anderen het ook niet vol konden houden. Piet Schmidt bv. die kon het op den duur niet meer verdragen met de diktatuur van het proletariaat waarin in de beginselverklaring van de RSAP over wordt gesproken. Want hij maakte die pro¬ cessen mee in Moskou en hoe verwerk je dat? Als je dat niet kan analyseren, dan krijg je moeilijkheden met jezelf, dan verlies je dikwijls de moed en dan zeg je: alle,s is een rotzooi. Piet Schmidt was een uitstekende propagandist, maar principieel was hij een stuk zwakker. Naderhand is hij weer lid geworden van de SDAP. Mensen die meemaken hoe zo’n De Kadt en Schmidt weggaan krijgen een enorme opdonder, want die hebben er achteraan gehold., die oud-OSP ’ers.

Links: pinksterkamp van de LJG in het Ferdinand Domela Nieuwenhuisoord 1936. Rechts: pinksterkamp van de LJG in 1938,

Kunt u iets vertellen over de Leninistiese Jeugd Garde?

De Leninistiese Jeugd Garde, de LJG, is gesticht in 1936 nadat die groep van Stien d.e Ruyter de Zeeuw en Piet Schmidt uit de RSAP waren gegaan. Die mensen konden het ka¬ rakter van een revolutionaire socialistiese part ij'organisatie niet volgen. Dat was eigenlijk een proces waar zij nog niet aantoe wo.ren . En dat heeft natuurlijk ook een scheuring in de jeugdorganisatie teweeg gebracht. In 1935 was de RJB en de SJV, dat was de jeugdorganisatie vo.n de OSP, gefuseerd tot RSJV, Revolutionair Socialistisch Jeugd Verbond.. Die is in 1936 ook uit elkaar gespat en toen kreeg je o.an onze kant, de kant van de RSAP, d.e Leninistiese Jeugd Garde. Maar aan de ex-OSP 'ers kant is van de jeugdbeweging prakties geen sprake meer geweest. Ik kan me niet herinneren dat daar nog iets van gekomen is. Die LJG had ook een afdeling in Rotterdam en gelukkig

2 7A

was de diskussie daar zeer levendig, Ik heb er nogeens een inleiding gehouden over het histories materialisme . Dat groepje had dao.r attentie voor.

Hoe oud waren die jongeren?

Nou die waren 16, 17 tot 25 jao.r oud. Dan stapten ze over nao.r de po.rtij. Dal hebben wij ook gedaan.

TROT5IM B

De RSP/RSAP was geen trotskistiese partij, maar was het wel voor een groot deel eens met de kritiek die Trotski leverde op de stalinistiese burokratie in de Sovjet-Unie. Trotski speelde een belangrijke rol in de oppositie en hij v/as het oneens met Stalin over diens stokpaardje "het socialisme in één land 1 '. Om in de Sovjet-Unie het socia¬ lisme te kunnen opbouv/en moest het volgens Stalin verder in Europa rustig blijven. Opstanden rondom de Sovjet-Unie zouden remmend kunnen werken op de handelsrelaties van de Sovjet-Unie met kapitalistiese landen. De buitenlandse politiek van Stalin v/as er dan ook op gericht, om via de Komintern de kommunistiese partijen in het ga¬ reel te houden en revolutiepogingen te saboteren. Trotski zag terecht dat de Sovjet- Unie alleen overeind kon blijven door de steun van eventuele socialistiese buurlan¬ den. Hij hoopte op een omv/enteling in Duitsland. Een permanente revolutie v/as van le¬ vensbelang, zowel voor de Sovjet-Unie als voor de kommunistiese bev/eging. Stalin zag Trotski als een bedreiging voor z'n persoonlijke macht en v/ees Trotski aan als hand¬ langer van het Hitler-fascisme. Halverwege de jaren dertig v/erden er een aantal mon¬ sterprocessen gevoerd tegen de "terroristiese samenzweerders" in Moskou. Alles wat kritiek had op Stalin werd op één hoop geveegd en vervolgd. Strijders van het eerste uur, bekende bolsjewiki en kameraden van Lenin, werden gevangen gezet, vermoord, of zoals Trotski verbannen. Elke oppositie v/erd onder het mom van "trotskisme" monddood gemaakt. Duizenden werden het slachtoffer van de zuiveringen. Ook buiten de Sovjet¬ grenzen werden zogenaamde handlangers van Trotski achtervolgd en vermoord door de russiese geheime dienst, de GPOE. Ook tijdens de Spaanse Burgeroorlog probeerde Sta¬ lin de omwenteling ongedaan te maken. Vanwege het engelse en franse kapitaal dat in Spanje in gevaar kwam had Stalin liever geen socialisties Spanje. Elke oppositie te¬ gen Stalin's politiek in Spanje werd gebrandmerkt als "trotskisme" en "agentschap van het fascisme". Uiteindelijk kwam het tot de likwidatie van Trotski zelf. In 1940 werd hij tijdens een aanslag, opgezet door de GPOE, in Mexico vermoord.

1.Q5SE NUMMERS 5 CENT

Ie JAARGANG. No. 2-12 MAART' «35,

OR<iAAN VAN BEVOLUTIONAIB-SOCIALISTISCHE ABBEIDEPSPAPTU

REDACTIE t REGULIfcHSGB ACHT No. 1* AUSIEïDAU C. — TELEFOON No. *481»

VERSCHIJNT DINSDAG IN V ft IJ D A G

PRIJS 1* CENT PEB WEEK. i I.lö PER KWARTAAL BI» VOORUITBETALING

ADMINISTRATIE t REGULIERS GRACHT H AMSTERDAM-C. — TELEFOON No. *432* GEM. GIRO F iOÖ$ - POSTGIRO 118**2

4

Tinus: De werkelijk politieke bestrijd.ing van Trotski is in Rusland na Lenin nooit aan de orde geweest, of ze hebben hem veranderd weergegeven. In de eerste plaats zei¬ den ze altijd.: Trotski is een dissident, die wit de zaak splijten, die verzet zich tegen Rusland, die verzet zich tegen Lenin. Dat was klinklare onzin, want ze moesten eigenlijk wat Trotski wel vertelde bestrijd.en. De vinger die hij legde op de foute dingen die er gebeurden in Rusland al tijdens de ziekte van Lenin. Kijk ze moesten die principiële standpunten gaan bestrijden als ze één persoon willen bestrijden. Trotski is altijd de figuur geweest die zeer gauw neerschreef wat hij dacht. Hij heeft dus veel gepubliceerd. Hij heeft dus gelijk de vinger op de zere plek gelegd wat betreft de foute politiek van het "socialisme in één land". Rusland. Ze hebben altijd in de top van de beweging dat socialisme in één land bestreden, maar Stalin begon er gewoon aan. Je kan je dus voorstellen dat na de jo.ven van 1917 tot 1921, dus de periode van het oorlogskommunisme, dat het verlangen naar rust bij de mensen in Rusland een vanzelfsprekendheid was. Ze wilden van de oorlogssituatie en van alle be-

B

275 B

lemmeringen die er warren om te leven af. En ddn kan zo 'n politiek van Stalin van "so¬ cialisme in één land" inslaan.

Dat is bij een staking precies hetzelfde. Als mensen lang hebben gestaakt dan Wordt het motief zwakker. Want ze willen van die staking af en dan zakt zo 'n staking in.

En dat is in Rusland precies hetzelfde geweest. Waar door een burokratie , een kliek van boven onder leiding van Stalin de heersende klasse kon worden. Wo.ar door zich een vorm van staatskapitalisme instelde. Toen waren er een hoop mensen die zeiden: ik wil geen staatskapitalisme. Dat was niet alleen in Rusland zelf, maar ook buiten Rusland. Vooral buiten Rusland wao.r nog mogelijkheid was van diskussie, kwam men tot de kon- klusie dat socialisme in één land onzin is, do.t is anti-internationo.lisme. Bovendien

1 April 1935 le Jaargang No. 2. Prijs 1 cent

DE RODE 1mj7VEL

Propaganda-blad van de Revolutionnalr Socialistische Arbeiders Partij. - Federatie Rotterdam Redactie en Administratie; Maasstraat"! B._ __

kregen in een dergelijke staat een groep van mensen die op persoonlijke belangen uit waren volop de kans, omdol in een dergelijke stao.t niet naar principes gekeken wordt. Trotski heeft dao.rtegen stelling genomen. We hebben dan ook altijd. Trotski en Roland Holst naar voren gebracht wat de kritiek op Rusland betrof. De tijdschriften "Klas¬ senstrijd" en "De Nieuwe Weg" bulken van informatie over Rusland. Vandaar dat wij een krities standpunt innamen in de jaren dertig toen je die monster-processen kreeg in Moskou. Je kon het als socialisten niet goedkeuren omdat het onbegrijpelijk was dat de oude garde, die met Lenin de Russiese Revolutie van 1917 had meegemaakt, opeens contrarevolutionair was. Dat is het ergste wat een staat kan overkomen, want het te¬ kent dat ze niet op het socialisme uit zijn.

Als Trotski toch zijn standpunt voor de "verdediging van de Sovjet-Unie" handhaaft, wordt dit, naast o.ndere redenen het moment waarop wij met Trotski hebben moeten bre¬ ken.

Trotski was ook voor organisatie binnen het NVV o.ls vakbeweging. Daar waren wij te¬ gen. Niet omdat we het NAS hadden, maar omdat we in het NAS een centrum zagen Waar rond. revolutionaire arbeid.ers zich konden organiseren, strijden en leren. Hij heeft over ons gezegd dat we met gouden d.rad.en aan de nederlandse regering verbonden waren. Dat was de grootst mogelijke onzin. Dat heeft hij naderhand moeten intrekken. In 1942 toen onze mensen gefusilleerd werden door de duitsers, bleken onze mensen kleurecht te zijn. Trotski heeft in de jaren dertig ontzettend veel kwaad gesticht met zijn verdediging van d.e Sovjet-Unie. Daar is een enorme diskussie over geweest. Dat is ook de kwestie waarom èn Schmidt èn Stien de Ruyter de Zeeuw en meer van die mensen ver¬ trokken zijn. Want die zeiden: "Is dat nou socialisme?" Wij moesten als kleine orga¬ nisatie tegen dat ideo.albeeld. wat er bestond van Rusland opboksen.

Vanaf die scheiding die we met Rusland gehad hebben, hebben we gestreden voor een nieuwe Internationale. Want als we met die Derde Internationale breken, do.n kan het niet o.nders of je moet een nieuwe Internationale krijgen. We hebben hier dus jaren¬ lang voor een nieuwe Internationale gekalkt. Maar die nieuwe Internationale moest wel een Internationale zijn die sprak tot de mensen. Die kan je niet op een half-illegale manier ga.an stichten. Dat moet naar buiten duidelijk blijken. Om een Vierde Interna¬ tionale bij de mensen te laten inburgeren, moet je beginnen met een aantal behoorlij¬ ke organisaties. Trotski heeft wat dat betreft de meningen van anderen genegeerd en die heeft die Vierde Internationale doorgedrukt.

Er waren in d.e RSAP ook een pao.r mensen die het met Trotski eens waren. Die hebben toen die Groepen van Bolsjewiki-Leninisten gesticht. Die wilden aansluiting bij de Vierde Internationale, Dat was maar een zeer klein groepje. Het waven maar een man¬ netje of tien, maar wel lo.stig. Dat was landelijk. Het waren wel jongens die hun mondje konden roeren en je wilde hen ook hun standpunt naar voren laten brengen. Daardoor hebben ze ook meer stof laten opwaaien dan er in wezen was. Op een gegeven moment zijn er een stel geroyeerd.

In 1937/1938 zijn we dus direkt begonnen samenwerking te krijgen met verschillende links-socialistiese organisaties hier in Europa., in het zogenaamde IAF, het Interna¬ tionale Arbeid.ers Front. Dat is met het uitbreken van de oorlog in '39 verloren ge-

■ ZTö

gaan. Maar we hebben in ieder geval niet stil gezeten. We hebben een hoop verzameld buiten die trotskistiese beweging om. We hebben verschillende organisaties verzameld die niet met Trotski wilden samenwerken om dezelfde redenen als wig. Het is nog een aardige groep geworden. Wat ge do.n gaat krijgen is dat ge elkaar gaat inlichten over standpunten. Je moet natuurlijk een principieel gelijk gericht standpunt hebben om in d.e toekomst ook nuttig met elkaar te kunnen somenwerken. Met de IAF werd nou niet direkt over een nieuwe Internationale gesproken, maar het zou ongetwijfeld in die richting gewerkt kunnen hebben. Je zou een groep gehad hebben die het waard was om daar een nieuwe Internationale mee te maken.

DE OTALiniSTEN

De CPH reageerde furieus op de RSP. Van een inhoudelijke diskussie is nooit sprake geweest. De RSP was "trotskisties dus "fascisties" dus werd gezien als de vijand.

Het werd de RSP, die zichzelf als leninistiese partij zag, zo moeilijk mogelijk ge¬ maakt. De processen in Rusland tegen de oppositie, de verbanningen en de doodstraffen werden goedgepraat en verdedigd door de aanhangers van Stalin. De gewelddadigheden sloegen over naar Nederland, RSP-vergaderingen werden verstoord, Ab Menist werd afge¬ ranseld en er werd een aanslag beraamd op Henk Sneevliet. Door de CPH werd niets ge¬ leerd uit de kritiek van revolutionair socialistiese zijde.

Stalin ti Hitlsr

Europa!

Om lllller ie helpen laai Stalin zijn bommenwerpers los op arbeiders, weerloze vrouwen en kinderen.

Arbeiders, om een einde aan de imperialislische oorlog Ie maken moeten wij bei Stalinisme vernietigen!

Boycot „Het Volksdagblad”

Zonder die vernietiging van het Stalinisme zal de bevrljdlng der arbeiders niet plaats vinden!

Hoe reageerde de CPH op de RSP?

Tinus: Ze probeerden de ESP te bestrijden want wij waren zogenaamd scheurmakers. Wij bestreden volgens de CPH de eenheid en dat is met de vakbeweging precies hetzelfde geweest. De CPH stond op het standpunt van nao.r het NVV gaan en dan was het NAS een sta-in-de-weg. Als het NAS als economiese beweging en d.e ESP als die niet bij bepaal¬ de akties had laten blijken wat hao.r inhoud was, do.n zou de CP met haar gescheld te¬ gen scheurmakerij gelijk hebben gekregen van de mensen. De CP is met een eigen Eode Vdkbewegings Oppositie begonnen, maar wat is daar ooit van terecht gekomen? Ze heb¬ ben die RVO alleen maar gemaakt als oppositie binnen het NVV, maar daarnaast om het NAS te bestrijden. We hadden meer last van de CPH dan van de bourgeoisie. Onze verga¬ deringen werden gestoord. Verschillende CP-mensen bleven ook in d.e NAS-beweging om te stoken en rotzooi te veroorzaken. Het NAS heeft in het begin van de jo.ren dertig dan ook gesteld dat erkende CP-mensen, die alleen maar reklame maken voor de CPH en het NVV, uit het NAS geroyeerd konden worden. Je laat de rotzooi niet in je organisatie. Ik heb vergaderingen meegemaakt waarin de CP-mensen zoveel mogelijk op hun manier de

Rusland-politiek probeerden te verdedigen en van Rusland alles goed praa.tten. Dat ge¬ beurt nog.

Trotski is zolang hij leefde, dus tot begin veertiger garen, opgekomen voor de verde¬ diging van de Sovjet-Unie. Terwijl voor ons vanaf het begin van de RSP het beginsel van het kommunisme, het door Lenin verdedigde kommunisme, doorslaggevend was om tot een organisatie te komen. Bij dat soort mensen als CP'ers en trotskisten is Rusland het belangrijkste. Er werd niet geanalyseerd, of daar nou socialisme was in Rusland. Want we willen toch een socialistiese maatschappij? Dat moet de grondslag zijn: de diskussie over het socialisme in één land, in hoeverre dat mogelijk is. Zelfs als er moeilijkheden zijn in hoeverre men streeft naar dat socialisme. Dan kan je met de beste wil van de wereld, niet beweren dat in Rusland het socialisme werd gebouwd. Dus dan moet je dat ook durven zeggen. Dat moet je ook zeggen: "Rusland verdedigen, dat zit er niet meer in".

Vond u dat toen ook al?

Dat is vooral gekomen door die processen in Moskou halverwege de jo.ren dertig. Als zo'n staat gesticht wordt, als in een achterlijk land met het kormunisties idea.al be¬ gonnen wordt, dan kan je je altijd voorstellen dat zo'n staat moeilijkheden heeft bij de opbouw. Dat is begrijpelijk en er kunnen ook fouten gemaakt worden. Dan heb je en hou je altijd mensen ó.ie zeggen: die fouten die viorden gemaakt, die achterstand die hebben ze nog niet ingehaald dus we moeten sympo.tiek blijven staan ten opzichte van zo'n land. Maar o.ls blijkt dat men d.e oude garde van Lenin gaat uitroeien, dan is dat een teken dat zo'n staat niet meer te verdedigen is. Dat men daar ook niet het begin wil maken van een socialistiese sto.at, maar d.at men alleen maar een burokratiese staat is die door een bepaalde kliek van bovenaf wordt geregeerd. Met een nationale opvatting. Terwijl wij als kommunisten internationalisten zijn. Vanaf 1925 begonnen Henriëtte Rolo.nd Holst en Trotski met hun artikelen over Rusland. Daa.rin kan je dus lezen dat wij die kritiek op Rusland ook scherp stelden. Dat we dus durfden te denken over de situo.tie daar. Maar als je d.e situatie in een on-socialistiese richting ziet ontwikkelen, dan moet je ook de moed durven hebben om te zeggen: dat is niet meer te verdedigen. Ondanks alle liefd.e 6.ie je ten opzichte van d.e Russiese Revolutie van 1917 had.

Eén van de grootste mensen die kritiek in Rusland spuide was Trotski. Haast Lenin was Trotski eigenlijk de voornome man in Rusland. Da.t waren de twee mensen die men als godheden beschouwde,. Dat was natuurlijk niet voor niks. Die tijd van het oorlogskom- munisme van 191? tot 1921 heeft een enorme rol gespeeld om een aureool rondom Trotski te bouwen. Dat was gedeeltelijk terecht, maar naderhand bleef Trotski a.ls rus Rusland verdedigen en dan moet je ook de moed hebben om te zeggen: "Trotski, ik ben het niet met je eens".

Trotski bewijst de stelling: wie schrijft die blijft. Die artikelen die Trotski schreef waren krities. Hij was de spreekbuis van de linksen in Rusland toendertijd. ' Hij was daarvan de gewiekste. Hij heeft veel gepubliceerd over de nationalistiese ontwikkeling in Rusland. Hij wist ook veel over die ontwikkelingen in Rusland, want hig was zelf rus. Dat werd veel overgenomen. Afgezien vo.n zijn verdediging van Rus¬ land, waar ik het niet mee eens ben, was het een groot man. Hij heeft zeer veel ge¬ daan om ons in te lichten over wat er in Rusland gebeurde.

Zijn er RSP'ers/RSAP'ers naar de NSB overgelopen?

Van de RSAP ken ik er maar eentje die zich verkocht heeft aan de politie. Of hij ook lid is geworden van de NSB dat weet ik niet.

Waarom zijn er bij de RSAP geen mensen overgelopen naar de NSB terwijl er bij de CPH wel overliepen?

Als je de RSP/RSAP neemt, wo.o,r een tamelijk proletariese demokratie bestond, do.n ken¬ de je mekaar goed. Er is ook geen afstand tussen de leid.ers en de leden. Maar als je de CPH neemt, waar de mensen in wezen van bovenaf geleid werden en dat diskussie af¬ wezig is, dan is de motivatie om lid te zijn van zo'n beweging veel kleiner. Het eni¬ ge wat overblijft bij die mensen is meestal Rusland.. Maar voor wat betreft de partij zelf maken ze dus een hoop vuiligheid mee. Do.n heb je meer reden om zo’n beweging te verlaten en naar iets anders over te stappen. Miljoenen mensen werden door de Russie¬ se Revolutie geïnspireerd en dan nemen ze dingen die afzichtelijk waven, zoals in de jaren dertig, voor lief. Zelfs zo'n Jan Romein, een historicus, bleef aan d.e kant van Rusland staan. Ongelooflijk, dan moet er toch iets fout zijn. Dan zijn Ó.ie mensen als ze op een gegeven moment ontworteld worden zover , dat ze van het ene rotte nao,r het andere rotte kunnen overlopen. Als hun motivatie en hun klassebewustheid zover ont¬ wikkeld was dat ze weten als o.rbeid.er dat ze tot een bepaalde klasse behoren en dat

2 TE

Dé litdi:r.Land..c van het trotukicue

zijn van hutz». 1: i-: .■ ^ort nu- -hun . -.catv--iv:.:vtfci'i in het buitenland,:^* zelfkant van c.*_ *cia. ; i;vn utnandt dementen, metst ï'c-négnten vpji te Coe-inniexii.c».u ra--tij, ^oals une«.vliet } van Hiel,de nadt, . , ,Fr.'joeuhart c.^.,nic ais l:tAP

georganiseerd, noch ook r-eeda voor ten deel in de schoot van dt SDAP en in de Arbeiderspers" hun trbi. idtrg - vi^anaig bedrijf uitoefenen.

Overal vaar ét::*- lieen in .arlei ds-rioivratliiutits werk- zoon waren hutl.cn zij üi't. ten ijronc-v gericht,Srxctvliet verlaat thans het lfA.3 na )>..t •.-.rat t:taal ontwricht en als vaSc.or.jani:: atii. n !!■-;».■ * «-vd t-. hei...-*.n,clu Iltdt, baarbij gfcnolj’t.n voor I .-J.Schalit l..ida*. te ii.J:rt oppositie in öe SDAP op e^n dwaalspoor uk tot h.a** volledige -.^rnic. timing votrek cn duiJurken linke« ;:ociuliitxeche nroeidvrü in dé onverschilligheid en tcjilluoiu ztootte.

4.

Dé activiteit ven de RSAP ia ctn directe ondersteuning van het fascisme in Nederland,niet alleen door de misdadige campagne tegen de eenheid van de arbeidersbeweging tn het volks front,die zij voert,maai ock door de levendige verbin¬ ding tussen Sneevliet tn Trotzki,cit op zijn beurt,zoals het proces te üoskou bewezen heeft,in directe verbinding tot het Duitse fascisme staat.

De door dit proces tegen het Faralelle Centrum aan het licht gekomen feit en, moet en aanleiding zijn voor onze partij tot een felle strijd en campagne onder de massa’s om het trotzkisme in Nederland te vernietigen.

Daartoe is allereerst noodzakelijkheid,dat de strijd aangebonden, wordt tegen dt onderschatting van de betekenis van het Trotzkisme,die gebleken is uit de onvoldoende wijze waarop de partij inzake het proces in iioskou is opgetreden.

Hierbij heeft vooral de- Tribune in zijn berichtgeving over het proces een verdedigende houding aangenomen,onder de invloed van de burgerlijke en sociaal-democratische pers, tegenover de aanvallen van de Trotskisten en de rechtse sociaal-democraten,en zelfs zijn ernstige fouten toegelaten die de verwarring,die onze vijanden in de rijen der arbeiders willen stichten,konden bevorderen.

« 

Dt in onze partij bestaande onderschatting van het

trotzkisme vloeit hieruit voort,dat nog niet duidelijk wordt

ingezien,öat de strijd ter vernietiging van het trotzkisme en zijn invloed onder de massa,een nootzakelijk bestanddeel ie van de strijd van de Nederlandse arbeidersklasse tegen fascis¬ me ;n oorlog,voor het tot stnndbrengen van het etnhtidsfront \ en het volksfront.

Onze partij is er nog niet voldoende van doordrongen, dat het trotzkisme niets anders dan een agentuur van het fascisme in de rijen der arbeiders is,en op dezelfde voet als het fascisme moet worden bestreden.

Onze partij heeft teveel het trotzkisme vereenzelvigd net de RSAP dit echter niet de enige uiting is van het trotzkisme.Onze partij moet een felle strijd voeren zonder enige aarzeHing of wankelmoedigheid,tugen de trotskistische ideologie,die ook in de rijtn van onze eigen partij hier en daar weerklank vindt en waarvan het gevaar dus te scherper bestreden moet vrorden naarmate de zaak van het eenheidsfront in Nederland voorwaarts gaat.

Deze trotzkistische ideologie is het dit twijfel zaait in dt juistheid van de eunhc-idspoli tic.* van onzt partij,in de juistheid van het optreden van onze Franse zusterpartij, in het volksfront,die een paniek-stermming poogt te verwekken bij elke geslaagde krijgsverrichting der rebellen in Spanje en Yiantrouv/en hebben in het optreden van dt Sowjtt-Uhie in

5.

Spanje.

De partij moet,uitgaan de van de ftiten van het proces in Moskou,krachtig in de aanval gaan tegen ce trotzkistische beweging en de invloeden

van dé trotzkistische ideologie ook in onze eigen rijen,met het doel,deze invloeden geheel te vernietigen.

Tn het bijzonder onder de jtu^d is deze strijd van groot gewicht.

Hierbij gaat het eromde arbeidersmassa in de strijd te voeren teg^n dit trotzkisme,voor de nederlaag van Sneevliet bij Cc a.s.verkiezingen,voor cc zaak van het volksfront tegen fascisme en oorlog.En in dien strijd is het ook onze taak om de,door het trotzkisme misleide arbei¬ ders,aan zijn invloed te onttrekken en voor de politiek van het eenheidsfront te winnen.

De arbeiders moeten gewaarschuv/d v/orden voor de inzamelingen voor "Rood Spanje",waarmede onder de bedriege- lijke schijn van ondersteuning der Spaanse nnti-fascisten, de oude solidariteitsgeest der NAS arbeiders wordt misbruikt en steun wordt ingezaneld voor de contra-revolutionaire P.O.Ü.U.

Het partijbestuur té sluit daarom het politiek buro opdracht te geven on haar politieke controle over de redac¬ tie zo te verscherpen da^- ten herhaling van de gemaakte fou¬ ten vermeden vordt.Ket politiek buro moet de redactie meer ondersteunen cn een reorganisatie van de redactie doorvoeren ter verzekering van de politieke lijn der partij.

Verder zuil tri volgende matrcvcien vrorden genomen:

1. In de voerbtrbicing van de iiei-en verkiezingscampagne zal vooï* de brede massa's in veraaaerxnjen,in cc p^rs

en in brochures en geschriften aan de hand van practische voorbeelden uit Neder land, Belgic-, Span je en de Sov/jet-Unie Ouz hot trotzkisme worden getoond als de stoottroep van het fascisme in de nrb ei clersbeweging.

2. Bij de kaderscholing zal bijzondere aandacht aan de

v er k Ja ring van de aard-van het trotzkisme worden gewijd.

3. De redacties en de partij-instanties zullen beveiligd motten worden tegen trotzkistische beïnvloeding tn ide¬ ologisch in dit opzicht worden -.eholpui c-n versterkt.

4. In de komende tijd zal regelmatig een blad,"De wegwijzer" verschijnen,ou in dt kringen van het NAS ce trotzkistische politiek te belichten.

5. Onder de jtugd 2 al etn epeciale caupr^iic tegen het Xrotz- kisme worden gevoerd,waar toe de jonge partijgenoten uoeten v/orden ingf-lio^t.

Partijbestuur der KPN

Fragment uit "Resolutie van het partijbestuur der CPN over het Trotzkistenproces", aangenomen in de zitting van 21 februari 1937.

j

!

ze weten welke klasse tegenover 1 hun staal, dan kunnen ze nooit van hun leven naar een NSB overlopen. Maar als een beweging dus rot is, dan kan ik me voorstellen dat die mensen zo aan de rechterkant van zo’n beweging komen te zitten.

Maar de CPH was toch een klassebewuste organisatie in die tijd?

Hun taal Was ongetwijfeld aan de linkse kant. Maar het gaat er niet alleen om of die taal goed was, als je daarnaast wordt misbruikt tegen o.ndere organisaties zoals de CPH de sooiaal-demokraten uitmaakte voor sociaal-fascisten. Als je tot een dergelijke mentaliteit wordt opgewekt, dan valt die klassebewustheid weg. Als er zo’n mentali¬ teit gekweekt wordt in een organisatie, dan zijn die mensen later tot alles in staal. Zelfs tot misdaad.

Kwam daarbij dat een hoop CPH'ers een verkeerd begrip hadden van het socialisme? Beslist ja. Eén van de dingen die wij in onze partij leerden was dol je niet alleen moet zeggen dat je marxist wilt zijn, maar in die strijd voor het socialisme moet je je als arbeidersklasse de eigenschappen eigen maken die in een socialistiese maat¬ schappij thuis horen. Je moet je eigen d.agelijkse gedrag afstemmen op de beginselen die je beleidt. Je kan als socialist niet je vrouw elke avond, van de ene hoek naar de

i

I

andere hoek van de kamer slaan. Of je kinderen een heel autoritaire opvoeding geven, of denken: als ik het maar heb, een ander kan me niet verdommen. Je moet in d.ie strijd waarin je dus meemadkt dat je onderdrukt wordt door de kapitalisten en dat je fout vindt wat ze allemaal ten nadele doen van je klo.sse, dan moet je zeggen: als dat allemaal fout is, wat moet het dan wel zijn? In die strijd voor dat betere moet je ook jezelf die eigenschappen eigen maken.

Neem het grote verschil tussen Lenin en Stalin. Stalin was innerlijk een schooier.

Het zou nooit mogelijk geweest zijn voor Lenin om te d.oen wo.t Stalin in de d.ertiger jo.ren deed, met die verbo.nningen en die doodschieterij. Dat zou bij een figuur o.ls Lenin onmogelijk geweest zijn. De man stondmoreel veel te hoog, zoals Stalin te laag stond. In een socialistiese partij kan er nooit een diktao.t van bovenaf zijn. Het kan nooit zo zijn dat de bovenliggende laag zegt wat de onderliggende laag moet doen. Dat moet beslist en besproken en beoordeeld, worden in de partij zelf door iedereen. Dat is het verschil tussen d.e proletariese demokratie en de burokratiese diktatuur die vanuit Rusland in elke CP werd ingevoerd.

Henny: Die CP had allerlei taktieken. Als we een vergadering hadden in het Verkooplo- kaal, dan was het meestal vol. Die CP'ers zaten dan verd.eeld in de zaal. En als dan bv. Sneevliet sprak dan ging de eerste om kwart over o.chten no.ar de wc. die zat dan middenin, die stond op met een hoop herrie, sloeg met de deuren en ging naar het toi¬ let. Kwam die terug, dan ging er van de derde rij eentje, do.n ging er van de vijfde rij één, dan van de zesde rij en do.n de zevende rij één en zeg er maar eens wat van. Maar het was georganiseerd, en ze verpestten je vergadering.

Tinus: En o.ls je dan socialist wilt zijn en het humanisme als hoogste stelt van wat je wilt bereiken, dan ko.n je toch niet zo tekeer gaan in een arbeidersorganisatie. Menist is nog eens een keer bezig geweest om een diskussie te krijgen met Reuderink. Maar dat is niet doorgegaan want Reuderink was eigenlijk nog een beetje te eerlijk, te netjes.

V/aren er geen CPH'ers die toch wilden weten wat die RSP eigenlijk was?

De besten d.ie kwamen weleens nao.r ons toe, als dan maar niet de kwestie van Rusland bij hen overheerste, want de mensen die zo denken die krijgen één grote moeilijkheid, en dat is om over te stappen naar iets anders. Onze beweging wo.s o.l jo.renla.ng anti gemaakt. Wij waren nog erger da.n sociaal-fascist en, wij wo.ren direkte handlangers van het fascisme. Dan is het enorm moeilijk Voor die mensen om dan nao.r d.ie zogenaamde handlangers toe te gaan. Zoals mensen d.ie godsdienstig opgevoed zijn veel moeite heb¬ ben om do.t helemaal overboord, te gooien. Want dat werd als kind. met de paplepel inge¬ goten. De CPH wilde werken ten gunste van Rusland. Daardoor waren ze in sto.o.t om ver¬ gaderingen te verstoren, om desnoods Menist af te rammelen en desnoods met kranten te kolporteren waarin je voor het grootste vuil ter wereld, werd uitgemaakt. Dan is het reuze moeilijk om dan over te sto.ppen naar zo’n beweging als de onze.

Henny: Er is een keer een poging gedaan door d.e stalinisten om Sneevliet te vermoor¬ den. Er was een spionne die zich uitgaf als trotskiste en d.ie als politieke vluchte¬ ling uit Duitsland onderdak kreeg bij Sneevliet. Ze sliep da.ar ook. Dat bleek o.chter- af een spionne te zijn. Die had misschien op een bepaald moment toe moeten slaan, net o.ls bij Trotski. Sneevliet had in de gaten gekregen dat ze zich een beetje vreemd ge¬ droeg en daardoor had hij wantrouwen gekregen. Op een bepaalde avond is er aangebeld door twee mannen en die hadden waarschijnlijk een wapen bij zich. Er is toen niks ge¬ beurd.. Na d.ie gebeurtenis heeft de partij een veiligheid.swo.cht ingesteld, en ze hebben een lamp aangelegd op de trap van Sneevliet z 'n huis. De familie Sneevliet is heel erg van streek geweest en daarna had hij bij vergaderingen e.d. een soort lijfwacht van partijleden. Eigenlijk wilde hij do.t niet.

Ze hebben Ab Menist eens een keer een hersenschudding geslo.gen met een tafelpoot. Dat was een knokploeg van de CPH onder leiding van Cees Frenay. Ze hadden hem op staan wachten in het donker. Dat was in de buurt van z'n huis, hij woonde ao.n de More. Dat was omdat Ab ook gewoon zei waar het op stond. Ook ten opzichte van die stalinisten. Ook in de gemeenterend tegen Scho.lker en dat namen ze niet. Ze wilden hem zo uitscha¬ kelen, misschien hebben ze hem wel dood willen slo.o.n.

ME.MK 5MEE.VLIE.T

Henk Sneevliet is voor zowel het NAS als de RSP/RSAP de belangrijkste man geweest.

Hij werd in Rotterdam geboren, maar bracht zijn jeugd door in het katholieke Den Bosch. In 1902 werd hij lid van de SDAP en al snel werd hij voorzitter van de partij- afdeling Zwolle vanwege zijn capaciteiten. Henriëtte Roland Holst had grote invloed op hem. In 1912 ging hij over naar de SDP, Vanwege z'n aandeel in een aantal revolu-

1 250

tionaire akties en stakingen was het voor hem niet meer mogelijk in Nederland een be¬ staan te vinden. De familie Sneevliet vertrok in 1913 naar Indonesië. In Indonesië pakte hij zijn politieke werk opnieuw op en speelde een grote rol bij de ontwikkeling van de socialistiese beweging in Indonesië. Eind 1918 werd Sneevliet uit Indonesië gezet vanwege zijn politieke aktiviteiten en vestigde hij zich opnieuw in Nederland. In 1921 werd hij op voorstel van Lenin aangewezen voor de funktie van vertegenwoor¬ diger in het Verre Oosten van de Komintern. Hij maakt dan o.a. in China van dichtbij de ontwikkeling mee van de Chinese kommunistiese partij. Eind 1923 nam hij ontslag en keerde naar Nederland terug. Hij werd voorzitter van het NAS en in 1929 werd de RSP opgericht. In de oorlog werd Henk Sneevliet door de duitsers vermoord. Sneevliet was een politiek fenomeen in de nederlandse arbeidersbeweging, ook vanwege zijn kennis van de internationale situatie, vooral van het Verre Oosten. Hij was een boeiende spreker en de stuwende kracht achter zowel het NAS als de RSP/RSAP,

I Henk Sneevliet temidden van meisjes van het rotterdamse kinderkoor "Ontwaakt" in het Ferdinand Domela Nieuwenhuisoord augustus 1936,

Jan van Leyden

Henk Sneevliet zegt u dat iets?

Hank Sneevliet, ja die Das vroeger kommunist geweest. De RSP, de Revolutionaire Soci¬ alistische Partij die was dan zogenaamd splinterpartij vo.n de CPN. Ergens stom, die mensen waren natuurlijk ook wel links, maar het is een versplintering. Die stemmen was de kommunistiese partij kwijt. Die RSP-mensen waren nog iets feller als de CPN. Eet waven meer trotskisten.

Had de RSP hier ook aanhang in Crooswijk?

De RSP dat waren maar enkelingen in Crooswijk, want ik geloof d.o,t ze maar net één ze¬ tel hadden in Rotterdam, tiet waren er niet veel want het wo.ren ho.a.st allemaal komrnu- nisten in Crooswijk. Ik heb nog wel bij een baas gewerkt zo rond die jaren en die was ook RSP, dat was mijn baas nog wel. Er waren er ook wel bij d.ie kommunist ie s waren, die iets meer waren dan handarbeider. Het was niet alleen de bootwerker of de ho.nd- werkman die kommunist was. Er waren ook kommunisten d.ie geletterd waren hoor. Maar die kend.e je natuurlijk niet.

Arend van Brugge

Henk Sneevliet, weet je hoe ze die noemd,en? "De Hoge Priester", hij ho.d een katholie¬ ke opvoeding gehad. Ja, hij was nog op het seminarium geweest. Rij was een uitsteken¬ de spreker.

Tinus de Winter

Sneevliet was een duizendpoot. Hij was redakteur van De Arbeid, van het NAS. tiig was redakteur van De Bo.anbreker van de RSP en De Nieuwe Fakkel van d.e RSAP. Hij was re¬ dakteur van het maandblad De Rode October. Hij schreef in het jeugdblad van de RJB en

zei m

de Leninstiese Jeugd Garde. In De Vonk, doX was het jeugdbtoA van de RJB heeft hij bv. nog een hete serie artikelen geschreven over Indonesië, over de verhoudingen en de partijen die daar bestonden. Dat is iets wat ons als jongeren vreselijk be'invloed- de. En als je dan nagaat dat hij voorzitter was van de RSP en later sekretaris vo,n de RSAP, Piet Schmidt was toen voorzitter van de RSAP, dat hij voorzitter was van het NAS, dat hij vergaderingen moest houden, vergaderingen over organisoXoriese kwesties, vergaderingen over politieke kwesties, zowel voor de vakbeweging als voor de partij en dan nog die internationale konfërenties die hij bijhield. Want hij was een manne¬ tje die goed met de toXen was. Dat zijn dan altijd d.e mensen die gepakt worden om iets te gaan doen. En in do,t opzicht is het voor ons een unieke figuur geweest.

I I AB ME-rUST U

Ab Menist tijdens een RJB-kamp in het Ferdinand Domela Nieuwenhuisoord 1934.

In Rotterdam gaf vooral Ab Menist de RSP gezicht. Hij v/as in Amsterdam geboren en zijn ouders v/aren joods. Voor de Eerste Wereldoorlog v/as hij lid van de JGOB en later in 1917 weigerde hij dienst. Dat kostte hem opsluiting in het fort Spijkerboor.

Drie jaar later sluit hij zich aan bij de CPH. Hij v/as bouv/vakker en toegetreden tot de Federatie van Bouv/vakarbeiders van het KAS. In 1924 v/erd hij als NAS-bestuurder naar Rotterdam gestuurd. In de CPH had Ab Menist de zijde gekozen van de NAS-opposi- tie en in '27 behoort hij tot de mensen die in Rotterdam het Revolutionair Socialis¬ tisch Comité oprichtten. In 1929 v/erd hij partijbestuurder van de RSP. Tv/ee jaar la¬ ter werd hij gekozen tot gemeenteraadslid. Z’n scherpe kritiek op de CPH en z'n po¬ pulariteit onder de arbeiders zat de CPH'ers niet lekker. Op een avond in 1931, toen hij laat thuis kv/am van een vergadering, v/erd hij opgev/acht door een knokploeg van de CPH onder een onklaar gemaakte straatlantaarn. Hij werd met een tafelpoot bewerkt.

Op initiatief van Menist startte het NAS met een gratis adviesburo voor v/erkelozen. In 1 36 v/ordt door de RSAP en het PAS overgegaan tot de oprichting van de Algemene Werklozen Bond. De toeloop is groot en Menist v/erkt er keihard aan. Menist v/as een geziene spreker en een toegev/ijde propagandist voor z’n partij. Landelijk v/erd Menist belangrijker voor de RSAP. Als de oorlog uitbreekt wordt er door de duitsers jacht gemaakt op de "Jood" Menist. In 1942 v/erd hij bij toeval gearresteerd en later met o.a. Henk Sneevliet terechtgesteld.

■ 28T2

Tinus de Winter 1

Menist was een bouwvakarbeider. Dat was het mooie principe dat we hadden om geschool¬ de arbeiders te betrekken in het organisatoriese leven. Want het zijn mensen die uit hun aard, omdat ze arbeider zijn, het arbeidersleven kennen en die zich veel sterker kunnen uiten dan intellektuelen als ze eenmaal gekozen hebben voor een socialistiese maatschappij. Intellektuelen bezien vaak de zaak van bovenaf, die hebben op school dikwijls een bepaalde schoolse ervaring opgedaan en die hebben dikwijls d.e neiging om zich als intellektueel bego.o.fder te beschouwen dan een arbeider.

Menist, werd in de eerste helft van de twintiger jaren vo.nuit Amsterdam naa.r Rotterdam gedirigeerd. Toen was hij als spreker ongeroutineerd. Eigenlijk was hij een vervelen¬ de spreker, niet een innemende spreker en dat is helemaal veranderd. Hij had het voordeel dat hij zo kon spreken zonder odlerlei vreemde woorden te gebruiken die nog¬ al eens inburgeren. Daardoor stelde hij zich begrijpelijk op voor de mensen voor wie hij sprak. ïïig heeft ook politieke zaken en zaken die hij nad.erhand in de gemeente¬ raad meemo.akte bij ons besproken, zodat de mensen begrepen wat hij deed. Toen hij in de gemeenteraad zat was hij vrijgestelde van het NAS.

Zijn rede bij de installatie van burgemeester Oud

Het raadswerk van Menist berustte op realiteitsbesef en ontaardde nooit in een negatieve agitatie. Een bewijs daarvoor was zijn rede- voering in 1938 bij de installatie van Mr P. J. Oui de vroegere minister van Financiën, tot burgemeester van Rotterdam.

De nieuwe burgemeester werd in de Raad welkom geheten door de loco-burgemeester A. de Zeeuw en het oudste lid van de Gemeente- raad, de heer Schalekamp, sprak hem uit naam van de Raad en de Rotterdamse bevolking toe. In strijd met de heilige traditie verbrak Ab Menist de ceremonie door eveneens het woord te nemen:

„Als lid van de Raad wil ook ik enkele opmerkingen maken ter gelegenheid van het feit, dat gij als burgemeester van Rotterdam het voorzitterschap van de Raad aanvaardt. Het is genoegzaam bekend, dat ik mij als regel wars houd van alle plechtigheden en als ik daarvan vandaag afwijk, dan doe ik dat, omdat gij hier komt als voorzitter van onze vergaderingen en omdat ik mij, als lid van de Raad, niet kan aansluiten bij de algemeenheden, die het oudste lid van de Raad, de heer Schalekamo, hier namens de Raad heeft ten berde gebracht Ik heb geen behoefte om wie ook te krenken, maar ik neem het recht, als lid van. de Raad, om van¬ daag mijn opvattingen kenbaar te maken.

Rotterdam is meer dan welke stad van ons land ook een proleta¬ rische stad. Het overgrote deel van de proletariërs leeft In deze stad In zorgelijke omstandigheden. Rotterdam is zwaar geteisterd door de economische crisis, of beter gezegd door de chaos, die het kapitalistische stelsel wist te verwekken. De nood is te Rotterdam hoog gestegen. Het armste deel van de bevolking liidt er het meest onder. Er zijn er, die telkens weer de behoefte hebben om aan te tonen, dat het economische leven in Rotterdam zich herstelt en dat het alle schijn heeft, dat Rotterdam door zijn moeilijkste jaren heen is. Indien ook gij met deze opvatting naar Rotterdam zijt gekomen, dan hebt gij het mis. Zeker, er is een deel van de Rot¬ terdamse bevolking, dat ook in deze tijd zijn positie weet te ver¬ beteren, maar het is een zeer klein deel van onze bevolking. Gij kunt ze vinden indien gij kennis neemt van de statistieken, die uit¬ gegeven worden door ons gemeentelijk bureau. Gij kunt daaruit zien, dat er voor de eenvoudige arbeiders, dat er voor alle in¬ komens, liggende beneden de ƒ 3.000,— per jaar, geen verbetering is gekomen, maar dat die Rotterdammers, wier inkomen ligt boven de ƒ 5.000,— per jaar en speciaal zij, die meer dan ƒ 50.000,— per jaar als inkomen hebben weer een goede tijd achter de rug hebben.

Die kleine groep van bevoorrechten zag te Rotterdam in het laatste jaar haar vermogen groeten met bijna honderd millioen. Het aantal millionnairs steeg in deze gemeente met ruim een derde, n], van 55 op 75. Voorwaar, het is een uitstekend bewijs, dat het de rijkaards te Rotterdam naar den vleze gaat.

Maar ik wil Uw aandacht vestigen op dat andere deel van onze bevolking, dat deel, wat in nood verkeert, dat voortdurend gebrek lijdt. Ik wil een paar cijfers geven, die tegelijkertijd ondersteboven kegelen het inhoudloze gepraat, dat de positie van Rotterdam, dat moet dus zijn van de gehele bevolking, beter is geworden.

Ik wil slechts vier jaren teruggaan en er op wijzen, dat Rotterdam in het beste deel van het jaar, in 1934 — ik noem ronde cijfers — in totaal 37.000 ondersteunden had. In 1935, in dezelfde maand van dat jaar, was dit opgelopen tot 43.000, in 1936 tot 44.000, in 1937 tot 45.000 en in 1938 tot bijna 48.000. Let wel, het totale aantal ondersteunden door de Gemeentelijke Dienst voor Maat¬ schappelijk Hulpbetoon hier te Rotterdam, in één van de gun¬ stigste maanden van het jaar. Uit de stijging van het laatste jaar blijkt nog eens duidelijk, dat tegenover die kleine groep, die rijk- Rotterdam vertegenwoordigt, er een grote groep is, die ons arm- Rotterdam, zoals het in wezen is, toont.

Ik zal het bij deze cijfers op het ogenblik laten. Wij zullen bij gelegenheid nader daarop terug kunnen komen, maar ik vraag mij¬ zelf af of gij, mijnheer Oud, in staat zult zijn om te begrijpen de juistheid van het beeld, dat ik heb opgehangen. Ik twijfel geen moment aan Uw' bekwaamheid, ik ben bereid haar zelfs zeer hoog aan te slaan, maar Uw levensbeschouwing is totaal verschillend van de mijne. Gij beoordeelt de verhoudingen in onze samen¬ leving van een andere gezichtshoek uit dan ik. Wij, Rotterdammers, hebben U op een andere plaats in onze staat leren kennen. Gij zijt persoonlijk mede-verantwoordelijk voor een beleid, dat wij in de crisisjaren gekend hebben en dat zeer planmatig het levenspeil van de arbeidersbevolking heeft afgebouwd. Ik zei het reeds: Rot¬ terdam is een proletarische stad. Welnu, dat proletariaat van Rotterdam, waarvan ik deel uitmaak, heeft die aanpassingspolitiek van minister-president Colijn en van U, toen gij nog minister van Financiën waart, als een nodeloze kwelling beschouw r d. Het is daarom niet mogelijk om mij zonder meer aan te passen bij de vriendelijke woorden, welke hier in de Raad zijn geuit. Indien het waar is, wat van bepaalde zijde is geuit, dat gij hier naar Rotterdam zijt gekomen, om orde op zaken te stellen. Iaat ik het duidelijk zeggen, als regeringscommissaris - en ik kan aan de juistheid van die uitleg op grond van Uw politieke loopbaan in de laatste jaren niet twijfelen — dan vindt gij in mij Uw felste bestrijder.

Ik ben er van overtuigd, dat de w f oorden, die ik vanmiddag heb gesproken, uit het hart gegrepen zijn van geheel proletarisch Rot¬ terdam. Indien gij zult zijn, wat gij de laatste jaren zijt geweest, dan zal ik niet nalaten om er aan mede te werken, om ook door mijn werk hier in de Raad, de Rotterdamse arbeidersklasse te mo¬ biliseren tegen Uw beleid.

Ik heb gezegd.*

In de volgende jaren zal inderdaad de verhouding tussen Menist en

de Raadsvoorzitter steeds gespannen blijven.

DE STERKE ARM

En dan de knokploeg van de heersende klasse: de politie. De politie moest de orde handhaven, de kapitalistiese orde welteverstaan. Rotterdammers hadden weinig trek in het politievak zodat er nogal v/at boeren-agenten rondpatrouilleerden die weinig op¬ hadden met die stadse rooien. Het neerknuppelen van opstandige arbeiders v/as dage¬ lijks v/erk en v/erd met veel overgave uitgevoerd. Te beginnen met de gummiknuppel en de sabel, als dat niet lukte met bereden politie en motor-met-zijspan en als ze het

ZS3 II

daarmee niet konden redden was er altijd nog de "Brigade voor Speciale Diensten". In bijzondere gevallen, zoals het steunoproer in juli 1934, werd de marechaussee te hulp geroepen.

Die brigade voor speciale diensten was bedoeld voor speciale assistentie. Deze briga¬ de v/as beschikbaar voor dienst bij stempellokalen, bij het gebouw van Maatschappelijk Hulpbetoon, bij het Maasstation, als de werkelozen naar de v/erkverschaffing in Drente vertrokken op maandagmorgen, bij stakingen om posters hun werk te beletten en onder¬ kruipers te steunen, bij ambachtsscholen om het uitdelen van pamfletten te voorkomen, bij uitzettingen van huurstakers, bij het uitgaan van politieke vergaderingen, bij meetings, bij demonstraties en bij straatgevechten.

Hoofdkommissaris was Sirks. Hij v/as oud-marineofficier en z'n agenten werden de "bloedhonden van Sirks" genoemd. Hij stond bekend als een man van grof gev/eld. De la¬ tere hoofdkommissaris Van Einthoven was eveneens een onsmakelijk mannetje. In de oor¬ log kollaboreerde hij met de duitsers in de Nederlandse Unie en na '45 had hij een belangrijk aandeel in het oprichten van de BVD, de Binnenlandse Veiligheidsdienst.

Dan was er nog de "Politieke Dienst". Speciaal opgezet om de rotterdamse linkse ar¬ beiders in de gaten te houden. Ze traden op in burger en hielden zich bezig met on¬ frisse praktijken zoals: infiltreren, provoceren, omkopen en bespioneren van linkse arbeiders. Veel van de door de politieke dienst verzamelde informatie over linkse ar¬ beiders is in de oorlog doorgespeeld aan de duitse fascisten. Dat heeft veel mensen het leven gekost.

Als laatste in de rij van voetvolk van de bourgeoisie: de mariniers. In vroeger tijd v/erden de mariniers nogal eens ingezet als versterking bij het breken van stakingen en het uiteenslaan van relletjes. In de jaren dertig v/ordt dat overgelaten aan de ma¬ rechaussee .

De mariniers, ook v/el "bokkepoten", v/aren mateloos populair in Rotterdam, ondanks het feit dat ze toen nog flink huishielden in de koloniën. Die populariteit kv/am vooral door de in Rotterdam rondmarcherende marinierskapel met voorop tambour-majoor Witte- veen. "Die vent met die rooie snor" zou later z'n mariniersuniform ruilen voor een NSB-pakkie.

BÜ I^NUPPEILA^RS ■

Jan van Leyden

Wijkagenten waren op de fiets of lopende, want vroeger hadden ze niet zo als je nou ziet een fijn mooi autootje onder hun kont. Ja, dus die openten d.ie kon je op een prikkie. Ik heb een agent gekend, dat was Davidje Boogman, d.ie zat in de post in de Meermanstro^at en die stal nog meer dan o.lle inbrekers bij elkaar in Rotterdam. Die

Politie op het Hofplein.

B 2.154

liep 's nachts te roven bij het leven. Ja, dat was natuurlijk vroeger een hele sensa¬ tie, een agent die je kon en die zelf liep te stelen. Dat was helemo.al erg.

Je had ook nog de "sabelgooier". Vroeger hadden ze geen revolvers, maar sabels. Er was er eentje bij die kon zo met die sabel gooien dat als je hard. wegliep dan gooide die precies tussen je poten. Dan ging je gelijk op je smoel en had die je bij je kladders te pokken.

Kees

Samen met mijn vrouw ben ik een keer in elkaar geslo.gen op de Coolsingel, alle twee, na afloop van een demonstratie. No. o.floop van een vergad.ering, de demonstratie was helemaal weg, en we zouden naar huis gaan. Met z 'n drieën, mijn vrouw en ik en nog een joodse kommunist liepen over Ó.e Coolsingel heen gezellig met elkaar te praten, de demonstratie met elkaar te bespreken. Toen waren we waar nu die boekhandel ó.e Slegte is en daar stormden opeens uit een portiek een inspekteur met een man of vijf, zes. Met getrokken sabel hokten ze op ons in. We werden over d.e straa.t heengesleept naar de Raadhuisstraat, daar werden we in een cel gedouwd. Toen hebben ze me later over¬ gebracht naar het Haagseveer, daar zijn foto's genomen en vingerafdrukken. Ik eiste een procesverbaal. Ik kreeg geen procesverbaal en toen ik protesteerde werd. ik vo.n de trap afgetra.pt zo naar buiten. Nooit geen proces van gekomen, nooit niks. Het was al¬ leen maar om die foto en die vingerafdrukken te doen.

Arend, vo.n Brugge

Ab Menist, dok was ook een gemeenteraadslid, dat was met die huurstaking, ik zag het nog, die liep dao.r bij d.ie ronde ketelloods in de 2e Rosestraat. Do.o.r stond, een bankwerkerij van de spoorwegen. Ja, ik heb er zelf ook nog gewerkt. Dat was de ronde ketelloods, d.o.ar werden de lokomotieven ingereden als ze schoongemaakt werden met die vlampijpen. Daar liep Ab Menist. Die kwam ook eens kijken naar de huurstakers. En die kreeg van de politie een roffel op z'n rug. "Ho ho, ik ben gemeenteraadslid.”. "Geen donder mee te maken, maak do.t je wegkomt!” Dao.r spraken ze ook schande over. In de rotterdamse gemeentero.o.d mochten ze hem niet met die gummistok bewerken, maar daar¬ buiten, als ze hem tegenkwamen, dan werd hij wel waargenomen.

Nou zijn die politieagenten o.ltijd gemeen, mao.r ik kwam eens op een zaterdagavond, van m'n zus vandaan van de Lange Hilleweg en ik liep alleen in die Putse Bocht. Zo’n 40 meter voor me liep een man, Een man met een hoed op, dus een keurige heer , keurig uitgedost. En d'r komt opeens een o.gent aan, en die vent d.ie had natuurlijk de pest in, die smeris. Misschien had tie 's avonds wel een opdonder gehad en die ging die man aan het afrossen, terwijl die man niks deed. Dat deden ze gewoon, uitlokken.

Toen was die Dortselaan nog niet gebouwd. Jaap den Best die kwam van een vriend van¬ daan. Het was een sociao.l-dernokro.at, een doodgoeie jongen hoor. Nee die was zo voor¬ zichtig, dat leek wel een jonge juffrouw. Toen lagen die rechercheurs daar. Toen had¬ den ze daar op die schutting, op die achterkant van die woningen, op die schuttingen hadden ze gekalkt, ja olies werd er gekalkt hè. Dan deden ze in de kalk carbid. Dat duurt jaren voordat dat eraf gaat. En Jao.p die loopt daar eenzaam en uit het gras ko¬ men daar twee rechercheurs en hij kreeg da.o.r op z 'n sodemieter! "Ho meneer, ho meneer ik heb niks gedo.an!" "Ja we weten het!" Ze wisten helemaal niet wie ze hadden. Uit haat en nijd sloegen ze die jongen zomaar op z'n donder. Ik zeg: "Jao.p daar moet je aangifte van gaan doen". Maar hij d.eed het niet. Maar hij had. wel zo'n oog hè. Tik op z 'n donder gehad. Ja do.t deden ze die smeerlappen.

Er stond er eentje aan de Maasbrug, of de Koningsbrug, dat was een smeris van de Nas- saukade. Die vent die ho.d negen kinderen en als je nou negen kinderen hebt dan is het niet zo rustig bij je thuis. Dat is te begrijpen. Dan had hij 's morgens ruzie gehad met z 'n wijf en dan ging hij met een pesthui de dienst in. Nou je was nog niet jarig hè, iedereen ging op de bon. Je had niet goed rechts gehouden, je had. verkeerd gepas¬ seerd. .. Maar ze hebben het recht natuurlijk aan hun eigen kant, dat weet je.

Ik was een keer bij een vergadering van de Rode Hulp in het Verkooplokaal, daar spro.k Louis de Visser. Het was een grote zaal met een groot podium. Toen werd er gerommeld en dan waren er een hoop die vluchtten in de wc's. Dat was een grote ruimte. Maar

do.o.r wist de politie je ook wel te vinden hè, In de lo.nge go.ng van het Verkooplokaal daar kwamen ze te paard binnen. Nou moeten mensen zich daardoor niet bang laten ma¬ ken. Je moet doorlopen en je pakt het paard bij z'n voorbeen en paard, en ruiter sne¬ ven, op z 'n oud-hollands gezegd. Een paard kan nooit op drie benen blijven staan, die gaat omver! En als je dat nou maar goed doet, zo dicht mogelijk bij, dan kunnen ze je met die lange lat niet raken. Je moet niet de rechterkant nemen, mao.r de linkerkant, want als die agent z 'n lat in z 'n rechterhand heeft dan kan die je aan de linkerkant van het paard nooit raken.

2SQ ■

Meereke

En toen hebben we nog gedemonstreerd, Dat was ook met Gerrit van Burink. Dat was met Saoeo en Vanzetti, Toen hadden we ook gedemonstreerd en elke keer waar we liepen, dan kwam er weer zo 'n horde politie aan. Die stonden dan opgesteld in straal jes en die waren toen allemaal smal en klein. Dan liep je ergens doorheen of je vluchtte ergens, zodat je niet op je mieter kreeg en dan kwom je ergens heengevlogen en dan kwam er uit dat straatje weer een stelletje. Want het was toen net zoals nou met d.e ME, dat

was toen ook zo. Dat gewone politie uit straoljes kwam met stokken en naderhand had¬

den ze zo'n motorfiets met zijspan en dan hadden ze zo’n lo.nge lat. En ze sloegen niet zuinig. Niet met hun blote ho.nden, meestal met karo.wo.tsen. Dat is een end stok met leren riemen eraan. Nou do.t spetterde da.n lekker uit elko.ar als je een lel kreeg op je rug. Dan hadden ze je hele rug te pakken. En dikwijls genoeg je hoofd ook. Ik weet nog wel dat mijn broer een keer een ho.lve hersenschudding heeft gehad, van dat 'ie ook zo op z'n donder had gehad. Wo.nt vroeger rausde de politie er ook op los, pot¬ verdorie nou. Want ze hebben het nou weleens over de ME maar vroeger kon die politie er ook wat van. Nou, met die stokken kreeg je lellen. Eerst had je bereden politie en naderhand kreeg je motorpolitie en die ho.dden vo.n die lange lijnen, met een riempje eraan en een kogeltje en daar konden ze zo lekker mee zwiepen. Daar heb ik ook wel¬ eens een oplazer mee gekregen. Toen met die huurstakingen in de Tweebosstraat en de Beverstraat. Toen d.eed ik niks, toen liep ik daar mo.o.r gewoon. Ik zo.l er wel naar toe

gegaan zijn om te kijken, maar toen kreeg ik zo'n klap met de lange lat.

Gewonde werkeloze.

Rinus Goedho.rt

Dan ging ik weleens naar het Verkooplokaal, luisteren. Dat waren don niet de Vrijden¬ kers, maar ik vond het grappig die relletjes van Sacco en Vanzetti. Daar was ik ook bij. Lekker hard lopen, o.gentje pesten, je weet hoe dat gaat. Dan zo.ten ze je met die grote Harley Davidson achterna, en dan sloegen ze je met de lange lat. Precies eender zoals nu de ME, Dan stonden ze al gewoon te wachten en als dan het Verkooplokaal uit¬ kwam en dan waren er een paar die een beetje lullig d.eó.en tegen die agenten en dan vlogen ze op die massa af. Do.t vonden die agenten gewoon een lolletje toen. Die ho.k- ten erop in tot en met. En dat vond ik ergens ook wel leuk, want ik kon verrekte hard. lopen dus ze kregen me toch niet te pakken. Do.t was met de Sacco en Vanzetti-relle- tjes op de Hoogstraat en met het spook op de Schiedomsedijk. Op de Schiedamsedijk was een spook gezien. Toen liep heel Rotterdam uit om dat te gaan zien. Voor een dakraam

Z56

hadden ze een witte verschijning gezien, maar het was een hoerenbuuvt die Schiedamse- dijk, dus ze moesten klanten hebben. Dus het moest een beetje drukker worden. Uitge¬ kookt hè. Maar het werd zo erg dat de politie eraan te pas moest komen want er was geen verkeer meer mogelijk, zo druk was het. Dan werd je de stegen ingeslagen en van de andere kant, de Leuveho.ven, kwamen ze ook en dan werd. je van de Leuvehaven weer naar de dijk teruggeslagen.

Prent Frans Hasereel.

Communistische terreurgroep 1

onscftadelyk gemaakt.

&

VUT LEDEN IN HET HUIS VAN BEWAKING OPGESLOTEN,

Den laatsten tijd wordt Rotterdam onveilig gemaakt dooreen aantal communistisch georiën ■ teerde clubjes, welke *s avonds bijeenkomsa en zich onledig houden met het ingoOieh ven' winkelruiten. Dit gebeurt vooral bij winkeliers, van wie vermoed wordt, dat tij fascistische.; ideeën rijn toegedaan, Verder leggen deze jon gelul er zich op toe om fascistische vergaderin gen in de war te schoppen en alleen-loopcnde | fascisten te mishandelen. Bovendien drukten lij zoo nu en dan ook wel eens een kleine win kelruit in en maakten zich van den inbond der etalage'meester. .,

Eén dezer groepen is nu voor een groot deel or.schadelijk gemaakt door de Centrale rechei che en een vijf tal leden van die terreur-groep zijn om verschillende redenen in het Huis van Hewaring opgesloten. De groep bestaat voorna lrk uit opgeschoten jongens, slechts met een naar oudere mannen aangevuld. Enkelen zijn lid van- de communistische partij, terwijl de •anderen tot een of meer neven-orgarsisaties be hooren. Een paar niet-aangesloten jongens he, zochten voortdurend de vergaderingen van de j communistische partij of hare neven-organisa ties, Op die vergaderingen leende men elkaar kennen en na afloop trok men er gezamenlijk oc uit om gewelddadigheden tegen andereden kenden of plunderingen te plegen.

De thans opgesloten leden van zoo'n bende zijn de 82-jarige D. K. en diens 33*jarige broer I. K., de 38-jarige D. v. D„ de 20-jarige J. K-, en de 22-jarige A. P. de M.

Het onderzoek wordt Rbg voortgezet, . „

Kees

In die tijd hadd.en de arbeid.ers het zo slecht, do.t sommigen va.n hun extremer werden en het geweld niet uit de weg gingen. Een voorbeeld, daarvan is het neerschieten van commissaris De Wilt. No. afloop van een grote werkelozenvergadering zou er een de¬ monstratie plao.tsvinden op de Goudsesingel. Recht op demonstreren was er wel, maar je kreeg prakties nooit een vergunning. Een vergunning moest je altijd een paar dagen van te voren aanvro.gen, dus bij spontane demonstraties ging dat niet op. De politie had op die Goudsesingel ontzettend veel mensen samengetrokken. Motorrijders, politie te paard. enz. Op die avond ging dus die vergadering uit en er vormde zich een kop¬ groep voor een demonstratie. Die werd door de politie verspreid. Terwijl dat gebeurde bevond zich op de Goudsesingel tussen de Hugo de Grootstraat en de Eleonoro,strao.t een aantal politieagenten te paard, waarbij inspekteur De Wilt aanwezig was. Ze stonden ter hoogte van de papierhandel van Katz. Toen viel er een schot en inspekteur De Wilt werd van zijn paard o.fgeschoten. Do.t was natuurlijk een verschrikkelijk grote paniek onder de politie. Ze begonnen met grote charges op o.lles wat zich maar o.ls ar¬ beider of werkeloze vertoonde in te hakken. Ik was ook in die buurt en ik zag precies wat er gebeurde. Ik heb niet gezien wie er geschoten heeft. Er wa.s paniek, er was een massa trammelant, We vluchtten met een grote groep de Eleonorastraat in. De mo.n die dat gedaan heeft was waarschijnlijk een individu zonder enige organisatievorm, d.ie dat uit eigen beweging heeft gedaan. Misschien als wraak. Die inspekteur De Wilt, do.t was een hele bekende, dat was een brute kerel. En hij had de leiding. Ze hebben hem uitgezocht, dus het is waarschijnlijk wel een bewuste ao.nslag geweest. Er zijn toen ook een aantal mensen verdacht. Eet blijkt d.o.n ook weer de taktiek va.n de poli¬ tie te zijn, want men gebruikte d.ie aanslag om bij alle bekende kommunisten huiszoe¬ king te doen. Ze zochten niet alleen naar wapens, maar ze mao.kten er gebruik van om o.l die huishoudens om te keren en alle mogelijke materiaal, dat betrekking had op die

2ÏÏ'? 13

strijd van de arbeiders, in beslag te nemen of door te kijken. Zoals adressenlijsten, die bij een aantal mensen aanwezig Waren. Maar de dader hebben ze nooit gevond.en.

Maar het werd in de schoenen geschoven van CPH'ers. Als CPH hebben We de d.irekte ter¬ reur altijd veroordeeldl, maar dat interesseerde de politie niet. Het kon ook zijn ó.at het een provokatie van politiezijd.e was om zo de gelegenheid te krijgen om veel kom- rmnisten op te sluiten en zo de weg te vinden naar de wapenhandel in de linkse bewe¬ ging. Rondom die kormunistiese partij verzamelden zich een ao.nto.l toch wel extreme mensen die geen lid. waren van de partij, maar wel sympatie hadden voor de strijd. Die grote inbreng hadden in de diskussie en die tot extreme daden wilden overgaan. Die pers sleepte er alle mogelijke andere ó.ingen bij. Bloed werkt altijd afschrikwekkend, bij de burgerij , bij d.e emotionele mensen. Hij had dan wel een funktie binnen dat po- litieapparao.t, maar het was toch ook een mens en het was toch ook iema.nd die voor z 'n brood werkte. Alles werd op het menselijke vlak getrokken, op het sentimentele vlak.

Er werden huldebetuigingen aan de politie gedaan, bloemetjes gestuurd.

Waren er toen groepen die voor het gewapend verzet waren?

Ja., er waren in Nederland, wel hele kleine groepjes, maar die kwamen prdkties niet bo¬ ven water. Er is wat dat betreft weinig gebeurd in Nederland. De kormunistiese partij heeft dat toch tamelijk in de hand willen houden. Als mensen binnen de partij zich voor dat soort dingen uitspraken, of daarover een diskussie begonnen, dan werden ze geïsoleerd. Dan werd er met hun gediskussieerd endan werd dat op principiële gronden afgewezen. Vanuit de beveiliging vo.n de partij werd. er nauwkeurig op toegezien dat niemand wapens in huis had. Als mensen wapens in huis hadden do.n werden ze ter ver¬ antwoording geroepen en dan werd ze aangeraden of uit de po.rtij te treden of het wa¬ pen weg te doen.

Wij stonden op het sto.ndpunt dat het geweld niet vo.n de gewone arbeid,ers moest komen. Wij stonden op het standpunt vo.n het onbetrouwbaar maken van het leger en het leger in dienst stellen van de arbeidersklasse. Je had natuurlijk wel te maken met d.e politie die geweld pleegde tegen arbeiders bij demonstraties en vergaderingen. Als zo'n demonstro.tie uitliep op een vechtpartij met de politie, dan organiseerd.en we wel de tegenstand tegen de politie. We go.ven de politie dan niet de kans om a.rbeiders neer te knuppelen. Omdat de politie soms heel bruut tekeer ging, gebeurde het dat ar¬ beiders ba.rricaden opwierpen. Dat is vele mo.len gebeurd op d.e Goudsesingel, omdat dat een hele arme arbeidersbuurt was waar de politie bruut tekeer ging met motors met zijspan en paarden. Ze probeerden d.e politie te weren uit d.ie straten door het gooien van stenen. De komrnunistiese partij opzich orgo.niseerde dat soort ó.ingen niet . Die wilde daa.r niet ao.nsprakelijk voor zijn. Maar de partij had. wel sympo.tie voor de ar¬ beiders die zich verzetten, Wo.nt de kommunisten begrepen wel dat dit een stuk zelf¬ verdediging was. Dat verzet was een kwestie van spontaniteit, er werd niks van te vo¬ ren af gesproken. De leden vo.n de Roodfrontstrijdersbond waren wel uit op de bescher¬ ming vo.n de demonstratie en op bescherming van arbeiders, ook in buurten. Die go.ven dan wel aanwijzingen hoe je het beste zo'n barricade op kon bouwen. Zodat de politie geen kans kreeg om zo'n hele buurt plat te slaan. Dingen die er tijdens rellen tegen de politie ondernomen werden, waren bv: een zo.k peper in het gezicht vo,n een pao,rd gooien, er werden politieagenten die op zo'n paard zo.ten bij hun been gegrepen en er¬ af gegooid. Er werd een stok tussen het paard z'n benen gegooid, zodo.t hij struikel¬ de. Men ging niet opzij voor die pao.rd.en. Er waren arbeiders die wel zoveel moed had¬ den om d.ie stokslagen en die zweepslo.gen van de politie te trotseren en dan kreeg dat paard geen gelegenheid, om vooruit te gaan. Ook al steigerde het. Binnen de partij gold ergens ook nog de mening dat ook politieagenten arbeiders waren. De politie kwam ook meer voort uit arbeiders. Het politie job was nou niet zo'n bevoorrechte po¬ sitie, Ze waren wel bevoorrecht ten opzichte van een ao.nto.l o.rbeiders, mo.o.r die le¬ vensomstandigheden en die lonen van die politie waren nou niet zo denó.erend. Ook bin¬ nen de politie was nog wel enige oppositie. Typies was dat de sociaal-demokratie bin¬ nen de politie een groot aanto.l medestanders had. Er wo.ren zogenaamd veel "rode" po¬ litieagenten. Maar ze waren natuurlijk o.llemo.al slecht, want ze stonden o.llemaal in dienst van de bourgeoisie.

Als er rellen waren bij het uiteenslaan van zo'n demonstro.tie was er een toeloop van mensen die zich wel tegen d.e maatschappij keren, maar niet bewust. Die keerden zich tussen de demonstranten tegen de politie. Do.t werden do.n ’’relschoppers'• genoemd. Ik heb relschoppers altijd, gezien als mensen die o.anvoelen dat er iets niet ó.eugt in de maatschappij en die niet d.e weg weten hoe ze dat op moeten lossen. Maar hun ingekan¬ kerde haat tegen het systeem op deze wijze kwijt willen.

B 2.EE

STlULE.n

Arie

Ook hier had je het Werkelozen Strijd Comité, hier op Zuid . Daarmee hielden We ook weleens demonstraties. Dan schilderden we van die spandoeken met leuzen. Het gebeur¬ de dikwijls zat dat de politie met z'n zijspan en lange lo.t er eerder was dan wij met de demonstratie. Dan waren er verraders in de arbeidersbeweging, die gingen dan naar het politieburo.

Arend van Brugge

Je had de politieke recherche. Je had er twee. De ene die heette Brouwer, dat was net een dominee met z 'n lange zwaarte jas en z 'n zwarte hoed. De andere heette Spillenaar, dat was zo'n klein ventje met zo'n glad. gezicht. Brouwer en Spillenaar, die waren van de politieke recherche. En die zaten maar te loeren hè. Er ontging ze niets. Ik weet nog wel, er was eens een knokpartij in het Verkooplokaal en Daan Groeneveld, een be¬ stuurder van het NAS, de Federatie vo.n Transportarbeiders, trok een mes. Maar Spille¬ naar die zei: "Hè Daan". Die gasten ho.dó.en alles door. Dat waren uitgekookte gasten. Maar daar kon je gewoon mee praten hoor. Die Spillenaar dat was zo'n slome, zo’n d.ui- kelaar. Hij zei: "Als ik een arbeider wo.s, dan was ik ook kommunist". Brutaalweg. Hij stond, je nog gelijk te geven ook. Maar als ze die gummistok door je nek konden halen, dan deden ze het ook.

Had je ook infiltratie in politieke partijen?

Ja no.tuurlijk. En dat is nu juist met die rad.enorganisatie, dat je die netjes ka.n wippen omdat je elkaar kontroleert. Bv. bij die Rijksdagbrand die je pas gehad had, met Rinus van der Lubbe. Toen kwam er eentje aan die zei: "Zullen we dat stempello¬ kaal in brand steken vannacht". En d.an zeiden we: "Nou vind jij dat noodzakelijk? Ga je gang jongen." "Ja, maar dat kan ik niet alleen" "Maar jij wilt dat toch in de brand steken? Dan moet je dat doen ook. " Ne hadden allang door dat hij gestuurd, was. "Als jij het nodig vindt, dan doe je het toch. Wij zijn voor d.e zelfstandigheid van d.e arbeiders, is het niet waar? Als jij vindt dat dat lokaa.l in de weg staat. Maar dan moet je ook wel met goeie argumenten aan kunnen voeren, welke bedoelingen en wat de voor- of nadelen zijn van zo'n a.ktie zijn." Maar dan gebeurde het niet, want het was natuurlijk een gestuurde vogel. Een agent-provokateur. Daar moest je voor oplet¬ ten.

En toen grepen ze er nogeens eentje, zo'n infiltrant, op het havenburo in de Maas- stro.o.t nummer één. Dat was het gebouw van het PAS. Ze sno.pten die vrijer, mao.r die was ijskoud. Daar zijn die gasten op gespeend. En Henk Groeneveld. die had al gelijk een groot mes bij de hand. en d.ie wil hem zo de strot afsnijden. "Ho ho" zeiden ze,

"We ho.len eerst de fotograaf erbij". Da.t hebben ze gedaan. En over alle internatio¬ nale havens, Amsterdam, Rotterdam, Hamburg, Bordeaux noem mao.r op, die vrijer z'n fo¬ to gestuurd.. Dat ze moesten opletten op die en d.ie hè. Enne, alles onderzocht, de hakken van z 'n schoenen opengebroken. Daar vonden ze ook nog adressen in. En toen: nou sodemieter nou maar op ƒ Je kan die vent wel ophangen, maar wo.t moet je met die dooie vent doen? Dan pakken ze je juist, dan go. je net als de RAF. Ze hebben net d.e laatste gegrepen. Je ko.n wel begrijpen wat die krijgt, die zal ook wel in een cel af¬ gemaakt worden.

Bertus Schnidt

Waren er provokateurs in de arbeidersbeweging?

Ja, soms kenden we ze en we wisten ook wie er politiespionnen waren. Er zijn altijd, vo.n d.ie zeven-stuiver-jongens, die wat overbrieven voor het geld. Kijk, je had hier Spillenaar, dat was het hoofd van de politieke recherche en hij probeerde ook met je in kontakt te komen. Ik heb nooit één woord met die man gewisseld, want ik had een hauta.ine minachting voor hem, omdat hij een politiespion was. Do.t was een bekende.

Hij probeerde a.ltijd wel kontakt te leggen en als ik hem op straa.t tegenkwam dan probeerde hij te groeten. Maar ik negeerde hem, hij was voor mij wind en lucht. Ik wilde geen pest met die vent te maken hebben.

Tinus en Henny de Winter

Tinus: In die tijd van werkeloosheid., waarin de mensen probeerden hun inkomsten wat te verhogen, loerd.e de politie op bepaalde wankele elementen die ze ervoor zouden kunnen pakken.

Kende u Spillenaar ook?

Ja, dat was er zo eentje. Die deed poeslief tegen je. Die lui die a.ltijd op die open¬ bare vergaderingen kwamen begonnen op den duur familiair tegen je te worden. Spille¬ naar was ook min of meer een joviale figuur. Een beetje dikke vent. En d.an gaan ze

269 ■

uit zoeken wie dao.rvoor in aanmerking komt. Dat doen ze dus voorat bij diegenen die geld nodig hebben voor het levensonderhoud. Zo handelde ook rechercheur Uithoven. Le- nin heeft gezegd: een organisatie moet wat haar bestuurders betreft voor een groot gedeelte uit arbeiders bestaan. Arbeiders die jarenlang beproefd zijn in de strijd en die d.aarmee klo.ssebewust zijn. Do.t is dikwijls een grote vereiste.

Henny: We hadden eens een vergadering in Odeon. Ik was nog thuis en toen stond er in¬ eens politie in burger aan d.e d.eur. Ze vroegen of ik even naar beneden wilde komen want ze zochten iemand. Ze hadden een fotoboek bij zichmet allemaal fotootjes van mensen uit de linkse beweging. Ze vroegen of ik nou niet eens dat boek door wilde kijken en hem aanwijzen als hij erin stond. Ik zag wel een hoop bekenden op die fo¬ to's, maar ik zei no.tuurlijk do.t ik niemand herkende.

Hoe kwamen ze aan die foto's?

Als mijn man voor de oorlog een paspoort wilde, dan moest hij op het stadhuis o.ltijd drie foto's in plaats va.n twee geven. Fotograferen tijdens demonstraties deden ze niet voor de oorlog, want ze kenden je gewoon. Ze hadden geen foto's nod.ig. Ze hadden hun ho.ndlangers wel om te zeggen va.n: die woont daar en daar.

Bericht uit "Het Eenheidsfront" 20 november 1933.

Kees

De politiedienst had no.tuurlijk iemand die zich odtijd bezighield met d.e politieke kant van de zaak. Vergunningen voor demonstraties, vergunningen voor het rijden met propagandaborden, daarvoor moest je altijd bij d.ie speciale dienst wezen. Het was een politieke dienst, maar zo werd het niet genoemd. Het was een onderdeel van justitie. De meest bekende uit die jaren was Spillenaar en tegen het eind van de dertiger jaren was dat Wennekers. Spillenaar was een zeer taktiese en kundige spion, die op de meest eigenaardige wijze kontakt zocht met alle mogelijke mensen.

Hij was zelf waarschijnlijk geen spion, omdat hij zo bekend was.

Ja, maar hij had de leiding. Dat wil zeggen: hij organiseerde de spionage. Hij had een bijzondere takt om met mensen om te gaan. Hij heeft ook nooit deelgenomen aan ge- weldsakties. Hij heeft nooit bij een demonstratie opgetreden. Hij liet het voorkomen alsof hij mensen beschermde. Hij ging altijd op die toer van: "Dat is toch niks voor jou" en "Jij bent toch niet de man om zoiets te doen". Hij ging altijd op de morele toer. Hij was ook heel goed op de hoogte vo.n de persoonlijke situaties van een hoop . mensen binnen de partij en de linkse beweging. Daar had hij natuurlijk zijn mannetjes voor om dat uit te vissen, maar hij tipte die mensen omdat hij d.ie kontakten kon leg¬ gen, want hij ondervroeg je zelf niet. Als hij iets over jou wilde weten dan wist hij aan wie hij dat kon vragen. Hij heeft dat heel handig ged.o.an, hij heeft voor de poli¬ tie heel goed werk verricht.

Hij zat ook bij de kinologenclub. En omdat hij een aantal maatschappelijke relaties had door midó.el van die hondenbeweging met arbeiders. Arbeiders zaten toen ook al een beetje in die duivensport en daar had hij ook mee te maken. Hij ontmoette o.rbeiders bij de duiven- en hondenclubs. Die konden daar ook weer hun verhaal bij hem kwijt. Ik heb een aanbod gehad. Ik was een hondenliefhebber toendertijd. Spillenaar was lid van de kinologenclub en die kweekte matins. Een matin dat was een soort hond, een groot soort hond, een trekhond was do.t en die kwam uit België. Ik was daar bewonderaar van

m 290

als jongen. Ik was nog maar jong. En hij bood mij aan. o.ls ik informo.tie gaf: een goeie pup van die matin: Dan zou hij zorgen dat ik een hele goeie rasechte matin zou krijgen. Zo werkte dat.

Z 'n type, z 'n figuur, was dat van de gemoedelijke dikke politieo.gent, Het was niet een autoriteit. Hij had wat in het duits heet Schwung' 1 , allure. Het was zo op het oog ó.e lieflijke politieagent. En daar trapten veel mensen in. Hij was bij alle bij¬ eenkomsten ao.nwezig en bij alle demonstraties. Maar hij d.eed. nooit wat. Hij signa¬ leerde, hij weest aan, aan anderen. Dat was dus een bijzondere taktiek.

Werd er iets tegen Spillenaar gedaan?

Nee, dat was erg moeilijk. Hij probeerde ook spionnen binnen de kommunistiese partij te organiseren. Kijk, er bewogen zich kriminelen rond die partij. Dat was omdat de kommunistiese partij zich tegen de maatschappij verzette en dat trok die mensen aan. Dat waren mensen d.ie bv. drie, vier of vijf maanden in de gevangenis hadden gezeten. Die bezocht hij en dan beloofde hij strafvermindering. Als iemand tot een jaar ver¬ oordeeld Was, dan zeiden ze: "Je mag na een half jaar uit de gevangenis, als je lid wordt van de. CPH". En die mensen werden dan de partij ingestuurd. Die Spillenaar in¬ strueerde die infiltranten en als wij daar vo.nuit de partljbeveiliging niet achter konden komen, dan richtte zo'n infiltrant veel schade aan. Die Spillenaar is in die jaren dertig een heel typiese figuur geweest. En ik geloof ook dat hij aan de arbei¬ dersklasse veel schade heeft toegebracht en aan de kommunistiese partij zeker.

Werden mensen tegen elkaar uitgespeeld omdat bv. de één lid v/as van de CPH en de andere van een andere organisatie?

Ja precies, dat waren z'n methodes. Vertrouwelijkheden die hij bij de één inwon, bracht hij over naar de ander om daardoor weer een vertrouwelijkheid terug te krij¬ gen. Dat was bij bepaalde mensen. Dat gold do.n niet voor betrouwbare mensen, want hij was bekend... Aan de ene kant maakte hij gebruik van z ’n bekendheid, maar aan de andere kont had hij z 'n mannetjes die onbekend waren, Zod.oende wist hij dus wanneer er frus¬ traties binnen d.e partij waren. Hij wist ook wanneer er een partijgenoot buiten de partij gezet wa.s om de éen of andere reden. Dan stuurde hij daar iemand heen en uit rancune werden er dan dingen gezegd.

Ze hanteerden hele sympatieke methodes. Ze waren bv. altijd vriendelijk tegen je, als je met ze te maken had. Die van de politieke dienst zouden nooit geweld tegen je ge¬ bruiken, daar hadden ze hun andere kornuiten voor. Ze spraken je ook altijd met Mijnheer , aan. Ze deden niks waar je iets van kon zeggen en dat was natuurlijk een heel handige methode. Er waren arbeidersmensen die gevleid werden door zoiets. Zodat ze dachten: "De politie vindt mij belangrijk. Ze komen naar me toe, want ze vinden dat' ik veel weet. Ze vinden dat ik iemand ben." En veel mensen wilden belangrijk zijn. Daar maakten hun gebruik van. Niet de stille werkers werden benaderd, maar de mensen die voorop liepen. Het waren altijd d.e figuren die op de voorgrond traden.

Aan de andere kant probeerden ze mensen te intimideren. Daar zeiden ze tegen: we we¬ ten dat en dat van jou. Dat is een hele klap, als d.e politie iets van je weet. Die methoden paste Spillenaar in z 'n uiterste vorm toe.

Was bekend waar die Spillenaar vandaan kwam?

Dat weet ik niet. Hij is ook met stille trom vertrokken. Die Wennekers, d.ie later ge¬ komen is, behoorde al tot die dienst. Dat was een typiese, fanatieke, schriele, mage¬ re, spitse man die' niet die sympatie had die Spillenaar had. Kijk, het vreemde was dat onder de arbeiders niet op een hatelijke manier over Spillenaa.r gesproken werd. Het was gewoon de politiespion, ze waren aan hem gewend. Hij was er altijd. Hij was zichtbaar. Het was nooit aanwijsbaar dat hij achter een arrestatie of een huiszoeking zat. Hij liet het altijd anderen doen en die kenden we wel. Het was toen ook de me¬ thode om iemand die in de politieke dienst zat die funktie niet langer dan één jaar of anderhalf jaar te laten uitoefenen. Ze stuurden steeds weer verschillende figuren in die' vergaderingen, De "zichtbaren" waren nooit alleen. Ze waren altijd, met een man of drie, vier. Het gebeurde ook weleens dat ze vergaderingen ontbonden. Ik heb mee¬ gemaakt dat de politie het podium van het Verkooplokaal betrad. Daar volgde natuur¬ lijk een geweldig tumult op. En dan was het bakkeleien. Er werden niet zoveel verga¬ deringen ontbonden. Ze keken wel uit, want cr kwam een hoop trammelant van. Er werden demonstraties op het laatste nippertje verboden, waar wel een vergunning voor was o.f— gegeven. Dat was hun methode. Als ze zagen dat d.e demonstratie zou slagen, dat er een grote massa aan zou deelnemen, do.n zeiden ze; "Dat kan niet vanwege verkeersopstop¬ pingen".

Hoe probeerden jullie politie-infiltratie tegen te gaan?

Er werd bv. bij bepaalde partijgenoten een kontrole uitgeoefend. Ne deden dan een

soort huiszoeking. Dat ging heel kameraadschappelijk. Als we daar kwamen dan legden we d.e bedoeling ervan uit, we zeiden dan: "Joh, moet je eens luisteren, we willen eens kijken hoe partijgenoten met hun rotzooi, adressenlijsten enz. omspringen." Da.t ging in vriendschappelijk overleg: "Waarom laat jij die adressenlijst slingeren? Waarom laat jij die kontributielijst slingeren? Waarom laat jij die partijpapieren slingeren? Waarom berg je die niet beter op?" Zo werden partijgenoten opgevoed, in het zichzelf en de partij beveiligen. Dat moest je heel voorzichtig doen, maar daar kreeg je een bepao.lde ervo.ring in. Er was ook een zwart boekje, waarin dergelijke raadge¬ vingen voor partijgenoten stonden. Dat was landelijk en dat kon iedere partijgenoot krijgen. Het heette: "Het Zwarte Boekje".

Er werden wel pogingen gedaan om de pa.rtij te beschermen tegen die Spillenaar en de politie. Die partijbeveiliging werkte goed. Af en toe ging het een beetje te ver. Er zijn daarbij ook fouten gemaakt. In de partij werd deze regel toegepast: beter een partijgenoot beled.igd die goed is, als dat de partij in z 'n geheel geschaad werd. Die veiligheidsmaatregelen werden, zeker in het begin van de ja.ren dertig, door een hoop partij genot en als kinderachtig en avontuurlijk voorgesteld. Maar later, toen het fas¬ cisme toe ging slaan, werd de ernst van die partijbeveiliging duidelijk. Ook door de ervo.ringen d.ie de duitse kommunistiese partij heeft opgedaan.

Daardoor kreeg men hier meer respekt voor d.ie beveiliging. Dat begon al in 1955, maar voordat dat tot de massa van de pa.rtijleden doorgedrongen was, zat je o.l in '34/ '35. Men had ook het idee: wat in Duitsland, gebeurt, d.at zal in Nederland niet gebeuren.

BOKKE.POTEM

Mariniers op de Goudsesingel.

Frans en Annie

Annie: Mariniers van het Oostplein kwamen altijd naar het Schuttersveld lopen. Maar die vent die voor'de muziek liep, die Witteveen, die woonde bij ons in de Kerkhoflaan en dat wisten we. Dus als we gingen kalken, gingen we bij die vent voor de deur kal¬ ken, met grote letters, voor de partij weet je wel. Dan kwam hij soms met een revol¬ ver eruit. Dan lagen we blauw. En hij die stoep maar iedere keer afboenen. We hebben wel plezier gehad d'rvan.

Dan was het op die Hoogstraat en dan kwamen die ma.riniers van het Oostplein af. Dan kwamen ze 's avonds en dan mo.akten ze een lolletje. Do.n riepen wij: "Rotte bokkepoot, sodemieter op, jullie verraden je va.der en je moeder".

Frans: Ik was toen ik nog jong was op de Wilhelminagarde. Dat was een krachtsportver- eniging. Gewichtheffen en worstelen. En ik had zo de pest aan die gasten joh. Bokke- poten noemden we ze. Dan liepen we daar op de Hoogstraat, 's avonds om half elf en dan gingen we no.o.r huis, Delfshaven. Lopen, want je had geen geld voor de tram. En als er dan een marinier kwam, dan pakten we hem. Dan gingen we naar de Bo.o.n, a.chter de

a 292

Bijenkorf en dan sloegen we hem ... nou ja, knokken hè. Maar ik heb nooit geen ver¬ stand gehad van die tekens. En dat gaat natuurlijk als een lopend, vuurtje door die mariniers "Er loopt do.ar een gozer en die slaat die mariniers in elkaar". Meester op alle wapens, wist ik niet. Dus ik zeg tegen die gozer: "Joh..." en hij zegt: "Ja, kom maar mee". Nou ik heb een pak slaag gehad., ik heb nooit meer een marinier aangeraakt. Als ik hem in mijn handen had gekregen, maar die gozer was zo razend snel... Ik zeg, die mariniers ho.dden daarna een rustig leven.

ANTi-KOMMuriiens. wê

In 1918 waren de burgers zich lam geschrokken. Even had het er naar uitgezien dat ook Nederland Sovjet-Nederland zou worden. Jammergenoeg werd de revolutie afgelast, maar de schrik zat er goed in. Nadien werden er burgerwachten en de Bijzondere Vrijwillige Landstorm in het leven geroepen om, als dat nodig was, het kommunisme gewapenderhand te bestrijden. De christelijke partijen en vooral de Roomse kerk hielden vol in een niet aflatende hetze tegen alles wat links en goddeloos was. Dat gebeurde allang voordat het fascisme vaste voet kreeg. Van alle kanten werden de linkse arbeiders be¬ stookt , ook van de kant van de SDAP.

Heel bekend in Rotterdam was dominee F.J.Krop, die zich had gespecialiseerd in anti- kommunisme. Vooral de Sovjet-Unie moest het ontgelden. Krop gaf o.a. lezingen, sprak op het Noordplein en gaf brochures uit. Hij zat met z'n "Geloof en Vrijheid" in de lste Pijnackerstraat 102 - 106.

Kuifje in de Sovjet-Unie 1930.

In oktober 1932 werd het Anti-Communistisch Verbond opgericht. De eerste propaganda- avond mislukte. De heer H.A.Stork, oud-officier van het Indische leger, zou de film "Het Signaal des Doods" vertonen, maar vanwege techniese redenen ging het feest niet door. Ook het projekteren van lichtbeelden vond geen doorgang omdat de brandweer-in-

293 ■

spektie het plaatsen van een projektielantaarn verbood. Stork bazelde nog wat over de strijd tussen Satan en God en gezien het aantal aanwezigen werd besloten de avond "niet te doen doorgaan".

Dan was er nog het "Comité ter bestrijding van communistische invloeden in Nederland" ofwel het Anti-co. Daarin zien we naast dominee Krop o.a. Knotsenborg opduiken. Knot- senborg was aktief in de Algemeenen Nederlandschen Fascistenbond en later in de NSB.

Kees

Er werden toen kampagnes gevoerd tegen het kommunisme. De dominees in de kerken hiel¬ den anti-kormunistiese preken. Dominee Krop was één van d.e meest bekende in Nederland, die zich als anti-kormunist mo.nifesteerd.e, Anti-kommunisme was zijn specialiteit.

Daar had hij zich op toegelegd. Hij organiseerde tentoonstellingen, hij liet afvalli¬ ge kommunisten spreken op bijeenkomsten. Dat waren mensen die buiten de partij gezet waren of die zich niet meer thuisvoelden in de poortij. Mat zich direkt verbindt met dominee Krop, dat zijn de kinderlijkjes uit blik. De Sovjet-Unie leverde haring in blik tegen dumpprijzen. En d.ie blikkies kon je voor een paar centen in de winkel kopen. Dominee Krop zei openlijk op het Noordplein: "Gebruik dat niet, want dat zijn kinderlijkies uit blik!"

Ik ben nog een keer weggestuurd uit dat zaaltje in de Pijnackerstraat. Daar mocht ik niet in, maar ik was toch naar binnen gegaan. Ik had me een beetje erg burgerlijk aangekleed, maa.r ze hadden me toch herkend en toen hebben ze me er uitgedouwd. Later zijn er nog een aantal volgelingen van die Krop naar de NSB gegaan. Die Krop was van de zwarte-kousen-kerk., hij v)as orthodox-gereformeerd.

|®§n anti" communistische vergadering. I, Voor Troon, Gezag en Gezift.

BEN ONRUSTIGE AFLOOP.

Jpltt gÜotjw „Odeoif «ui de Gedvemtetraat' ■Jtëtl gtstwaóond het Comité ter bestrijding a'ftö' WrtntiutiUllwhe Invloeden in NedsrUnd.i pït fcfesnbara vergadering balend in welke de, wèfw ’ Mier Befromeeu» dè Groeve, O.F.M.. tjK K. 3, Hagen, Gerei., predikant te Delft.en 1 w>;.T; Ii Krop, N«d. Herv. predikant alhier, lü# Iprekert optraden. ,

jOOhder.dj teer talrijke aafiwêjïlton merkten Wij o,», 6p den heer /. Oele, commandant van Tiet nort» Marinier», benevane tal Van DivW* bn Vendelromrosttdantén der Burgerwacht van Botterdam.

.lOmalreek» halfnegen wea de saai oVervol jên .wahdón de diurert .gesloten, Vóór eanvang jAlt' vergadering waren verscheidene peren WtV dij , tonder te betalen waren hlrtnange iétonden, lilt de zaal verwijderd, wat fkHten , dk, Vermoedelljke. gezindheid der pin tWtodrtBsenden, aanleldlhg gat tbt «enige onge

B dhetton. Ook builen moeit de aanwetlge po onder bevel van den hootdlntpecteur, don I A> C, de Jong.enkele melen handelend op

B ar op een gegveh oogenhlik een totaal t automobilist, dt» toevallig de Gtjuver paneerde, aaneenitaenenregenwerd en in vrij belangrijke |sh*d» aan sraag.

ladarlng werd geopend doof den , .de Graaf, dia ar allereerst de aan! ragllgdf, nat het lijd wordt óm haal la «tollen aan ,hft werkati der com i, Bi e niet geschroomd hebben M. 1 '

m iffTrentfrwi^owTw.M'T5*iïi , i , dlgen bl| de ópeftlhg der Blaten Gensredl. i Vervolgena gat hl] het woord *an da, Hagen | doch vóór date het woord kon namen, hlsyom vrllwel alle aanweilgsh spontaan het Wllhef, i mus aan. dat werd gevolgd door drie hoera'»' voor da Koningin.

De. Hagen, daarna hét wootd nerftande beton met er op te wijzen, dat hel thani een tlld 1*. dat alle Nederlander» elkander theelen vin, den lot steun en eehrtajng van den Troon.

, DlkWijli heb ik da laaSla jaren vele jonge j lieden hhoren raggen: grlwe en Nederland moeten van elkander, tflj glan tóch een toe kornet van broederliefde Ini#eraation*len zin I tegemoet, du» die oude dSferim hebben afge | daan. 1

Gelukkig aljn In de laatste Jaren daarin var anderlngen gekomen, wl| helden o.a. het Na donaat tongeren Verbond gekregen! dat atel. Itng tegen dwaze denkbsalden heeft genomen. Hen ilroom van Jonge menacnen la niet meer, tevreden met die duistere machten, die on»

volksbestaan ondermijnen; die voor en met Orenja willen, strijden voor het .voortbestaan Van ona volk. die pél willen «taan voor God. 1 Nederland en Oranje, (Langdurig énniauel. wil dit zeggen, dat wil de communisten too, direct maar willen verbannen en dat wij

alleen maar, één.aport wenechan In Nederland willen hou de nT Geen denken aan! fipr, herinnerd» aan de Novemberdagen van 1918. toen een deel van on» volk naar de roatht greep on wee* op Israéls itrlld In dettloop der eeuwen, meer in het bijzonder-«an den tUd der Fillstilnon. Deze hadden — voorbeeld voor onien tijd — go zorgd, dat,da Israëlieten geen wapen» hadden ^.ontwapening dus — lot elndelllk de geest, deé vólk» wakker wgrd in den tijd van Samj gar, die, geluk het Bijbelverhaal'vertelt, niet minder dan WO Fillatllnen met een osseeetok doodsloeg. Toen werd Hraél wekken Dj, Hagen wèes er «anstonde op. dat hij nu: niet direct wilde, dat er nu tnènechen opslon- deh om de commünlsten te verdrijven ol dood te Slaan.

Dit mag hletl Dan touden wij verval1en.ini de dwalingen ,ontér tegenstanders. Het eenlge Wat wu rnoetén' bereiken is; ,

Hel communlamemoei van dsit h o o I d w e g a /!

(Applaus),

Wil willen nikt, ie gewatenavrOheld'ificlul' fen, doch wel willen wij voorkómen, dat »U In 'sLaZids-vergaderzaal hun etem op llederlljke wijze verheffen. ,

Wl| willen ie Plet knollen in hun vrijheid, doch van den hoofdweg moéten zij af. Nauw' lettend moeten wij toezien, dat het «ommunla me In de Industrie, de pers of waar ook dén hoofdweg wil beietten, daar móeten la af, on vorblddelljkt (Applaus). De. hoofdweg van Ne deriand moet blijven God, Nederland en Oran Je en daar mosten ze sfblljven, Nederland Is groot geworden met tl)n timè, (sr diep afhanke tijk van rijn God en Heiland- Vervolgens behandeld» spreker het grootè offer van Prins Willem, deh Vader, des Vader landa. toen het bloed van Oranje «amen met dat der vaderen geplengd werd.

Scherp gispte spr. ook den uitreen der com munlaten bij de opsnlng der Slaten-Generaal.

Thans, roo retde hij. gaat het om de heiligste goederen van ons Volk. Pro Rega moet onze leus rijn. In weerwil vso alle fouten kan al leen de geordende Staét uitredding uit deze criels brengen, al reggen da communisten met

hun 5-Jaren-platt het eenige goede te kunnen bereiken

Ds. Hagen herhaalde, dat men de communis len niet moet verbannon, al hun vrijheid mo gen ie behouden, wanneer »e maar In hun pers ophouden met hun Godonteerende én schandelijke taal tegen Regeerlng en Voraten huls. Doen. |IJ dit toch. dkh sullen we van de Jtegeerini. elschen, deahtén een einde te ma , ken. De communisten sullen het van ons moe | len hooren, looals Da costa hst soo kemachlig i telde: Mal-, al hun- schoons woorden, Met at hun stout èaaohreeuw „ZtJzUlleü het niet heb ben, de GcSlen dezer «ëuw , . ... |

(Langdurig appleuii, wkarblj hét Wlert Néér landt bloed wordt Ingezet, waarna op vetmk da. Hagen oók, Da- Costa’l lied werd aangshe

V *De volgetfdk sprekér W-ka.Wéf èortómaèb» de Groeve, die met jéén langdOrJg applaüs werd bagróet. Sór,_aóntta hst nuttig en. nood tg

begrijpen. Ir la aan partij, die op data muren schrijft: .Da wapens neer'* en in Rusland het sterkste lagar ter wereld In stand houdt, (Ga I lach). Wat willen wijf In desa benards tijden ons volk sterken In het vasthouden van on se bestaande Regeerlng en on» Vorstenhuis. Als ona hoogste goed onse nationaliteit hand haven en esren, knntea willen wij ons tégen al les wat ona aanvalt.

Daarom willen w Ij ons stellen

tegen eensljdlfs ontwapening, tegen da weerloosheid van onaVolk.

WIJ willen niet, sooale men wel segt. krui sets I nopen in pIhsIs van voedsel. Neen, dui rtmdtuanl neen. wil rullen niet andere willen dun het sterven var de oorlogéldce.

WIJ zouden niets anders willen dan het oude

monster van den oorlog ta tien sterven. WIJ ho pen en wenschen het ocgenbllk van algeheels ontwapening te beleven; onze laatate patronen en handgranaten tullen we graag als ieastacho ten en vreugdevuren opoffétéo ii et »lB»beele

vredesfeest.

Doch de omstandigheden, ook in ons land, la ten dit niet to«, Ondenke Kellogg pact en Volke renbond vacht rpen in Ooel en West er noglus tig op los; van bullen af blijft de kan» op revo lutle dreigen. Een brulaal communisme blijft dreigen mat vernietiging van alle heilige bezit tlngen der menschheld, omdat nltljd nog de p> ging van het grijpen naar het gezag dreigt.

Wij zullen ons niet moeten „vergissen , zoo al6 Pleter J et les het eena deed. Wij zullen dus niet In bed kunnen kruipen, doch dan zal er bloed moeton vloeien, dan zullen er misschien duizenden slachtoffers vallen. Getoond moet ach ter worden, dat wij pal staan yoor Gezag, Ge zin en Vorstenhui». ,

Op honderden plaatsen slaan ds vlammen uit, j overal broeit en gloeit het. De massa wordt rade ’ loos gemaakt om ze redeloos te maken, om >» : rlip (e maken voor het communisme.

In Spanje ligt de boel al onderelboven, daar, ziet men de triomf der revolutie. Man liet den

koning hoffelijk heengaan, (loch verwoest .'de kerken. Daar wordt de koevoet gezet onder de kerken, daar worden de hnatkreten tegen God vernomen.

De grootste ramp, die aan het menschdomkanoverkomen, fsd.e revolutie. ' • 1 -

Met bloed en vuur wil het communisme het nog eem probeoren en alle* plat branden. Voor! wiet Voor hen, die nooit de vrucht daarvan zul' len genieten. I* alles vernietigd. zijn alle ker ken en kalhedralen vernield, wAt dant Pan zal de wereld een nest ten elangen en adders - worden, waarin niemand meer kan laven. Daar i om moeten allen, dlè nog iela voelen voor ons , land/ volk en Koningin, pal «taan naast elkan der. Een eenheidsfront van alle weldenkende j vaderlendera 1* daarvoor noodrekelljk. Wij heb ben nu lang genoeg laten knoelpn en wroeten, wij hebben lang genoeg laten demonilreeren, ” wij hebben lang genoeg geduld, dat men meen de, dat bet grootste deel van ons-volk tot de omverwerpers van liet Gezag behoorde. Lang t genoeg hseft dit geduurd. Rekening aal’met on* moeten worden gehouden, rekening met wat j wij willen niet alleen, doen ook met wat bereik 1 baar is.

Antlco is noodig tot behoud van xooveel; goeds. Het gaat om de beitp goederen van one i volk: het Gezag (dat sedert de Schepping reeds: bestaat), d* grondslag Van het geheele wereld . geluk; de'Vrijheid, die echter geen bandeloos! heid mag Worden. Alleen het Gezag kan one i redden van UUond vleeseh en rookend bloed, i Stond Ik op het hoogste punt van Nederland en konden allen mij hooren, ik sou comipan deeren: > • •, ' * .

Presen tas rt he t gawaar. Voor ha t Gezag!

Voor het gezinsleven en de handhaving daar van heb ik meer eerbied daarvoor miss Holland.

Ik zie liever een dikke boerin met een dikken jongen op haar arm dan aan Engeisch lijkende miss met een paardekop!' (Langdurig applaus), Denk, zoo ging spreker verder, aan uw eigen moeder, aan uw zuster, gan de vrouwen, die net Roode Kruis dienen of gediend hebben. WH in vrouwenoogep Iets ander» aleg dan paaajevlam Pljfi63??' r V"rry’lTO~- , ■- m

. Als ’ dan de ' triomf van het communlgia aal zegevieren, ets het huwelukaMuM wordt .aangerand, als zooal* nu ln Ruilawf,dïj

vrouw vogelvrij wordt verklaard, als pit zpo&Uj

in .Rusland het kind aan den Staat woftjkjS 1 trokken, als jtu, zooal» nu In Rusland, de gfip deren worden opgevoed In zedeloosheid'ei» Wal 1 daar by behoort, heb Ik dain niet hst recht*?

1 om nellen op teroepen om aanhap 1

| 'keJijkheldtetoo.penaaneeo '-"’ 1 Koningin, aan aetj Vrou wt , ; t

, Ik roep u allen op met het eommando,. Gééft)

achh'ep hekga»lnl ,f "

Het gaat om de hoogste goederen, Om Vfwj ■ stonhuls en Troon. In de monarchie ligt tóch,

I zooveel, goed» voor on» Volk, Ik heb zooveel liefde voor one Vorstenhui». Alle» plsJtvhdvl | (rouw aan oranje en voor hoogachting vptjpda, leden van on» Vorstenhuis. Dia banden t* vèkJ | breken omdat een paar herrieschopper»jiaJ’ willen, dat was tnladadla fADDlau»). “ TV:

Al zijn w{j Katholieken niet altijd tevreden,-; geweest, dan wil ik al» Katholiek prlsjtjee gen, dat nu onze emancipatie 1» volirOkSpu! onze groei alleen tnogellik is geweest Onda)r<® Oranje» (Langdurig applaus). ■V.Yfl

-WIJ hebben In onze Koningin een jMtaU^j tonder smet of blaam, èen teedere moedaa vmw kind en echtgenoot en een niet minder tajuM Kind voor Haar Moeder. Steeds heeft Zij VMS at» voorbeeld gediend, djs Haar toekomst lij d» Goddelijke Voorzienigheid heeft geitejd,

- Het ware een misdaad Haar weg ta lendSWc wij hebben Haar lief, wij zullen Haar biacbM'j ment (Donderend applaus). . .VS

En als nu het communisme ona Vorslenhuitj weg wil lagen, laten dan de Burgerwachten eh> de Vrijwillige Landstorm zich vaardig hopdsni om op te komen voor het Gezag; Ik roep ala, nietig jnensch alle ware Nederlandera op* Pgg

ssnteert het geweer voavH. M. de Konlpgtpf \ ‘ Pater Borromaeus elhgigde zijn rede^mgti» zijn voldoening over 'pit te spreken, 'dafw- reed* 70.000 leden van den BIJz. VrljW.Ltóa, «torso zijn en dat de Burgerwachten zoo-stèék zijn. Hulde breng Ik'aan dle'pollllemsimen,. die zlchzelven wagen.-Al» wfj het aandurfdfil het 'tienduizendste te' doen in Rusland, wol twee communisten ln dg Ridderzaal deden- dan hingen wij aan den eersten lantaarnpaal. Ik wil ■ wei gewetensvrijheid, doch Ik wensoh niet dat mijn Heiland besmeerd en betwad, derd wordt, die Hejland tot WlenikmifinmUp doodsnood zal wenden (Geestdriftig epnjadih GU allsn, gaat heea, ' - '

met gevoelene, niet van haat, (ld0(t van waakzaamheid voor TrpgB, | Gezag en Oesip. . .y

Strijdt bereid, den hall het Vaderland, l't'n Als het langdurig applaus, volgende op d*. rede van pater Borromaeus, is bedaard, wendt

I ophieuw het Wilhelmus gezongen, waarna ha» ra’e worden aangeheven voor den Bljz, Vrijw,

II andstorm, de Burgerwacht en het Natiocijd

Jongerenverbond, ‘

Op voorstel van dr, A. de Graaf wordt 08 I der lulde instemming besloten het volgend*, telegram aan H. M. de Koningin te verzawkjii „Duizend nationaal'voelenden van alla rfch,

1 llngen, bijeen in groote taal Odeon te Rotter dam, op Initiatief van het Comité tot BejitiriJ I ding vfm Communistische Invloeden „Antlco 1 halulgen Uwe Maleslelt hun onwankalhtrél (trouw en beloven plechtig ook_ln de ur c ^eg

gevaars den troon van Oranje en het. GswyT met Gods hulp te verdedigen”. '■'.*>

Er verheffen zich eenige stemmen tégéh het verzenden van dit telegram, wat tengftvwi ge heeft dat geroepen wordt; „Er uit mstjojé kwel»!" ' 'W

De voorzitter bezweert het tumult door pjg, stentorstem te verkondigen; , v

‘ — Alj er Iemand' I», die behoeflo heef( Ma! frissche lucht,' dan zullen wfj K?t \yi| uw van het podium af dirigeeren. “•"'^5?

Vervolgen» sprak de heer KnoleenhUBfi' die de aanwezigen opwekte om lid te wotdftt; van Antlco om het daardoor mogelijk te.fjÜË ken om stelling te nemen tegen bet «mnmmlfl me. Neemt deel aan deiï grooteh strijd'.f®» reiniging van Nederland' van het cooóug nlima eindigde hij,

Na een pauze verkreeg da beer dr. M Krop het woord, dte begon poet op ls‘ dat, behalve protesteeren tegen het V*mh

pmplpi r i iiü MMiiiii,' w f

BrTwfjéfWHilr eigenlijk móet tïjta te Waa? prtwfli -Uifen' misvattingen, Communisme >8M«t.' thén nu eenmaal nlêt vênv&rren met '9ol*jéwit(né, het communisme van de 8e In ’iarhaHöriale, welke alle Vrijheid Vertrapt, a, héét h?l, dal de aanhartgérs daarvan vrijheid .v4n. gaweten van géést en geloof verdedigen kali», Dit' 1* niet waar! , .

4 ’ Etj eerbiedigen het geloof voor zoover heil li» de diepte der ziel verborgen blijft; bij hun| Wellen is alle openbare uitspraak van overtuli fjlng Vérbóderh In Rusland is men verpllchtl hst geloof bij klein en groot te bestrijden, Niet | God heeft daar volgens de opvattingen den' itnenioh geschapen, doch die mensch heeft, zoo. léert men daar, God gemaakt. Alleen daaróm I iM moeten WIJ atelllng nemen tegen het com; .frrütUspie,. ,dat zijn bevelen.vaa MpekourUïnt.

W'W.ztóVJaM, 'Vin . hOt.homfdiinisdï» S.ifou gftwfc . AWótèr •!dan men , denkt, UhlPWJzo : dl^fyan epr, enkele elhaltjes voorla»,-^fs5ili jTobOoloaadJes lef verspreiding van het ram,! I touftleme. Janimer genoeg , . fel) j'

Ë béö'wy te doen ffiOt een Vfjöd.'ji ♦hftièt met opeo.v10ior strijsj. j ^(3^ï6Éil«nders hebben hun tSctlekMerij eten (raeht Hd te wotden vsh' ffizBur Vari den Bljz, Vrïjw. Utmstbfhi,?- Ött* .Itólituten te Verzwakken, Op allsrleli Hf..rtf»cht ta«n:blnnart te driiig«b,^«ljjhj

haridhaver'van Getag«e&dGe|

e MI) 6oi dUa gewaarechüWa zijn jfAflirtn nleitéi ,'ZlensWüzo ên... geloof, ’Hfc'ep» 'Se hand géven en jeggcni VHj^alfon,. lïiiëi- Mlijden lii tin God.Jaai on* zeg fohouae# aan ; «höuder, «Zij zu%n.-bei ^bón,. ons dierbaar Nederland”. ' 1'> . ■*fn dkg wilds spf. «chtér waamohu ^Miif-4li» «ommunisten óver één kam te èche Tte fc.tójd ar ook, die dóór den nood lil dien Wéfi Üjfn gédreven, Nlef'eltild hebben wij alles

g i Wfct onze plioht was om op te komen

• „klekien en ^■é«lrt!kten dezer aarde,

rê&tsfi! hebben wij de Irand te reiken I • moe; echter nfet allen vrijheid geven, | 'biet aan die groep, die marcheert op I Sah Moskou, die schrijven fn de krentjes dltt'è&HIJ.

^Vm»etd,tdor een leder

nikt voor hem, d|e zégt;'Jfk zal ■ ,u «en kogel door den kop Jagen!” I i Whafotn fftag hier op slreat en In vergaderin ’pnpiéfftarKlé vrijheid azuigerand wórdèn? Ons lew f* Wei een» slap en wij rijn VSrpHcht een 'flé hMtStaVers van dit graag te vragen: Hand hééft gij at gezag nog? Waarom worden wij I WW onss .openluohtbljeervkométen op één lltn ! gesteld mét de communisten? Ik bén ln Fin [ land gtóveeai en heb daar-de Lappobeweging bel studeert, Veel In uw etreVe.n 1» gelijk aan de bs i wegktg daar, Ook deer Kécfl men veel goede ge? dé^i, doch ook daar hebbens avonUirler» , den) TÜh het recht verlaten. Hlertègen waar i taSUIWdé *pr ten zeerste, daér endebe de Neder | ISndWfvS roékaheginselsn verloren zouden gaan. i, 'Dr. Mop behandelde verter de ontwapen Inge ! beweging en stelde daartegenover de handha I Jriög na 'Gezag, Geloof en Vrijheid, Spr, zal al j lijd foepen; Oranje boven! Aengeelen Oranje al \ tijd te;gsweest het symbool van vrijheid van 'gówélew..

': HIJ heloot zijn meermalen door applaus ■ on | hoobroken rede door de aanwezlgèn uit te noodt gen aan te heffen: „Béscherm o God, Bewaak dén grosvfui”

1 ■ - Na afloop ■ . ...

&k «rteaderkig verwijderden de meeaie aónwe ttgéfi riob In de richting van de Weet Xrulska de. Op den hoek van deze slrant en de Gouvsr néiéfül verzamelden zich al sjwedlg groepjes.

Te# hóogie van het R.-K. Weeshuis, bsgon sin agstal jongsllsden zesr.demonstratief hst Wilhelmus te zingen, wat voor de aanwezige communisten het sein was om mst de Interne Uonsls te antwoorden. Ds komst van eenige «genten zorgde evenwel pp dat oogenbjlk v yppr een Verhindering van daad werkeinit n Men, doch de Jongens werden, toen zij zich „In,, de .richting van de Kruiskade verwijderden» Jhge I Ijotep. Langs de Kruiskade lot op dewcaólsïn j feil werden zü Ingeslo ten gehouden, flotn. ,op den hoek vah dT^rïiU>'a (ra ’BTj-'oi .tramnaite kwam het tot een uitbarsting. Een {wealsf.der Jongelingen wilde n.l. In een trem elapbén, waf voor de hen omringenden het sein wagj,.,,

plotseling gurt IstokkWéh* ' anders slagwapens vóo‘lr deT>IVÉ , te halen • ! ■

■ "i- «i •"

en daarmede' op hen in te .slaair. Het tweetal i wist echter ld den tramwagen te koraén, waaf! na dé conducteur een eind aan de zaak maak! te door af te bollen en dé balcondeuren te: •luiten.

De fast-der jongens nam de vlucbHn de rloh^ tlng van ds hulpbrug bij de Dalftsche Poort en wist-te ontkomen. j

Naar wij vernemen, 1* bij de opening der ver gaderlng de Gouvemeelreat met' den gummi stok ontruimd, toen uit de rijen der bullen sa mensohöleüde comraunlslen de pollfle met stee nen wend bekogeld. Eén agent Is daarbij licht aan den linkerarm gewond.

Tn de SI, Marlastraat wa« een gedeelte van den rijweg opgebroken, vermoedelijk met de bedoeling om, mocht hel tot ongeregeldheden In de omgeving komen, hst manoeuvreersn met politieauto's te belemmeren,

Een anti -fascistiese reaktie onder een fascisties affiesje. Rotterdam ca. 1933.

■ DE niEUWE OPDE I - t : 18 B

In de jaren '30 wordt er in de arbeidersbeweging eigenlijk nog maar over één ding gesproken: "hoe stoppen v/e het fascisme?" De Komintern lanceerde onder de indruk van de gebeurtenissen in Duitsland de leuze van het eenheidsfront. Er moest samengewerkt worden met de vroegere vijand, de sociaal-demokratie, voor het te laat was. Veel linkse mensen zagen hierin een verraad van het socialisme, maar de kommunisten zei¬ den: "eerst het fascisme verslaan en dan kunnen v/e pas aan het socialisme denken."

De bakermat van het fascisme lag in Italië en Duitsland. In Italië droeg het fascis¬ me een nogal onduidelijk karakter. Het v/as in iedergeval niet anti-semities zoals in Duitsland, maar wel agressief. Het v/ekte vooral verontwaardiging door de laffe moord op de socialist Matteotti en haar oorlog tegen het v/eerloze Ethiopië en haar inmeng¬ ing in de Spaanse burgeroorlog. In Duitsland gingen de nazies veel rücksichtsloser te v/erk. De gehele voorhoede van het proletariaat v/erd uitgemoord, de arbeidersklasse v/erd geketend, Duitsland bewapende zich tot de tanden en het zou niet lang meer du’ voor de rest van Europa met de zegeningen van het nationaal-socialisme zou kennis’ ken. Anti-fascistiese akties in Nederland v/aren voor het grootste gedeelte geric' tegen deze twee fascistiese barbaar-staten. Het meest nog tegen het buurland D' land. De Rijksdagbrand, de pro-oorlogsfilm "Morgenrot", de Olympische Spelen i in Berlijn, de duizenden vluchtelingen die in Nederland een goed heenkomen z c Alles v/erd aangegrepen om het fascisme te ontmaskeren en de onmenselijkheid , laten zien. Spanje wordt het hoogtepunt in de strijd tegen het fascisme. 14(j landse vrijwilligers gingen naar Spanje. Een groot aantal van hen sloot zicj- de Internationale Brigade om te knokken tegen het driekoppige monster Franc/

Mussolini. Toch komen de fascisten erdoor en daarmee staat een nieuwe werel

\

voor de deur. Dat is niet in de laatste plaats te wijten aan de onderlinge verdeeld¬ heid in het linkse kamp. De CPH had de antifa, de RSP de antifo, de CPH de Hulp aan Spanje, de RSAP het comité Rood Spanje. En dan was er nog de SDAP, zij hadden het blad Vrijheid, Arbeid, Brood dat tegelijkertijd anti-fascisties èn anti-kommunisties v/as. Er v/as weinig onderlinge samenwerking en veel v/antrouwen.

Dan waren er ook nog de nederlandse na-apers van het fascisme. Of ze liepen achter Mussolini aan öf ze liepen achter Hitler aan öf ze waren er iets tussenin, maar in ieder geval op z'n burgerlijkst en z'n nationalisties. Alleen de NSB heeft een zekere massa-aanhang gekregen. En dan nog wel voornamelijk door haar principeloosheid. Iede¬ re kleinburger voelde zich thuis in de NSB en je kon er alle kanten mee op. Linkse mensen hebben behoorlijk last gehad van al deze klups. Ze hadden allemaal hun eigen knokploegen en probeerden kolporteurs van linkse bladen van de straat te verjagen.

Dat heeft geleid tot menige vechtpartij. Fascisten v/erden niet geduld, fascisten wer¬ den van de straat geslagen. De politie trad dikwijls op als beschermer van de fascis¬ ten of hielp een handje mee met het aframmelen van linkse arbeiders.

Om het hoofdstuk begrijpelijk te maken hebben we een kort stukje geschreven over het fascisme in Italië en Duitsland. Dan hebben we iets over fascistiese groeperingen in ons eigen land. Daarna volgt een stuk over de Rijksdagbrand. Die brand had o.a. tot gevolg dat veel linkse aktivisten Duitsland moesten ontvluchten. De nederlandse ar¬ beiders v/erden zo direkt gekonfronteerd met het fascisme. Daar wordt op ingegaan in het stuk over de hulpverlening aan de vluchtelingen. De Rijksdagbrand had ook tot ge¬ volg dat de diskussie losbrandde over: "hoe stoppen we het fascisme?" De bulgaarse kommunist Dimitrov heeft die diskussie binnen de Komintern aangezwengeld. We willen uitleggen wat voor gevolgen die koerswijziging had voor een partij als de CPH. Dan volgt er een gedeelte over anti-fascistiese akties in Rotterdam waarbij kort uitge¬ legd v/ordt v/elke organisaties aktief waren en waar het om ging. Tenslotte volgt het verhaal van een spanjestrijder. Daarbij hebben v/e geprobeerd kort uit te leggen hoe

de situatie in Spanje was.

ITALIË. ■

Italië was het eerste land dat voor 't fascsime door de knieën ging. Dat was al vrij snel na de Eerste Wereldoorlog. In die oorlog streed Italië aan de kant van Engeland en Frankrijk in de hoop op een rijke buit na afloop. Die hoop kwam bedrogen uit. Ita¬ lië kreeg alleen een paar stukjes van wat nu Yoegoslavië is en Zuid Tirol. Dat leidde tot verbittering bij een hoop oud-strijders. Velen vonden eigenlijk dat ze voor niks gevochten hadden. De situatie in Italië na de oorlog was chaoties, De industrie-ar- beiders van het noorden zochten de oplossing in een sovjet-Italië. In juli 1919 brak er een algemene staking uit. In de lente van 1920 worden er spontaan sovjets gevormd. Eind 1920 worden er honderden bedrijven bezet en in arbeiderszelfbeheer genomen. De beweging v/ordt afgeremd door de socialistiese partij de PSI. Door toegevingen weten de bazen de arbeiders weer aan het werk te krijgen. Van zelfbestuur of zelfs maar medebestuur van de bedrijven door arbeiders is dan al geen sprake meer. Vanaf eind 1920 komt het fascisme in een noodtempo op, gefinancierd door het ondernemersdom en grootgrondbezitters. Een golf van terreur spoelt over het land. Fascistiese knokploe¬ gen de zgn."Squadristi" breken stakingen, doen aanvallen op partijgebouwen, volks¬ huizen en coöperaties. Arbeiders v/orden doodgeknuppeld, De fascisten kunnen daarbij rekenen op bescherming van hogerhand. In deze knokploegen verzamelt zich een alle¬ gaartje van gefrustreerde oud-strijders, verarmde winkeliers, rechtse scholieren en studenten, avonturiers, aan lager wal geraakte intellektuelen en regelrechte misdadi¬ gers. Ze konden zich uitleven in een orgie van geweld tegen alles wat links was. Dat was tegelijkertijd ook de funktie die het fascisme had voor de heersende klasse. De ondernemers waren bang dat de arbeiders zich niet meer lieten afschepen door wat meer loon en medezeggenschap. De arbeiders moest een lesje geleerd worden, een permanent lesje. Daarom werden fascistiese knokploegen georganiseerd en bewapend door de onder¬ nemers. In '21 wordt de Nationale Fascistiese Partij opgericht, met Mussolini als de "Duce", de absolute leider. Mussolini was vroeger radikaal-socialist gev/eest en re- dakteur van de socialistiese krant "Avanti". Het programma van de partij v/as nogal simplisties. Uitbreiding van Italië's grondgebied en koloniën, respekt voor het par¬ ticuliere eigendom, een verbod op stakingen en een corporatieve ordening van de maat¬ schappij. Het oude romeinse rijk moest herleven in het nieuwe Italië. Dit programma was aantrekkelijk genoeg voor de heersende klasse om grote sommen geld in de partijkas te storten. Het corporatisme, waar de fascisten mee dweepten, was zogenaamd iets nieuws. Het v/as een uitvinding waarmee de arbeiders gelokt moesten worden. De corpo-

1 295

raties waren een surrogaat voor de bedrijfsraden die de arbeiders in de zomer hadden gevormd. Industrie, handel, landbouw, het bank- en verzekeringswezen, transport en de vrije beroepen moesten in corporaties georganiseerd worden. Arbeiders werden verte¬ genwoordigd door fascistiese vakbonden en de bazen hadden hun eigen vertegenwoordi¬ gers. Het idee wat hier achter lag was dat arbeiders en bazen een gemeenschappelijk belang hadden. Dat gemeenschappelijk belang was natuurlijk Italië. Om Italië weer groot te maken moesten arbeid en kapitaal samenwerken onder toezicht van de staat. Klassestrijd, stakingen en echte vakbonden waren natuurlijk uit den boze. "Eén enkel verloren arbeidsuur in een bedrijf betekent reeds een zwaar verlies voor de natie" aldus Mussolini. Fascisten en bazen speelden handjeklap in de corporaties en het is niet moeilijk te zien wie er voordeel bij hadden. Het idee van het corporatisme sloeg ook aan in Nederland. Vooral bij katholieken en later ook bij de top van de SDAP. Zo ging het "Plan van de Arbeid" uit van het gemeenschappelijke belang wat de arbeider en zijn baas hadden in het bedrijf.

Mussolini is op een nogal spektaculaire manier aan de macht gekomen. Na voortdurende regeringscrises'en een mislukte algemene proteststaking van links vonden de fascisten de tijd rijp om de macht over te nemen. Beruchte knokploegleiders organiseerden de "Mars op Rome". Die mars v/as meer symbolies dan dat Rome ook werkelijk onder de voet gelopen werd. Via diplomatiek gekonkel en politieke druk van het grootkapitaal kreeg Mussolini van koning Victor Emmanuel III de opdracht een regering te vormen. Dat werd een regering van fascisten plus allerlei burgerlijke politici. Deze zogenaamde fas¬ cistiese "revolutie" had de volledige instemming van de gevestigde machten. De heer¬ sende klasse had haar belangen aan Mussolini en de fascistiese partij toevertrouwd. Het fascistiese Italië oogstte veel bewondering bij de burgers van de rest van Euro¬ pa. Mussolini had schoon schip gemaakt en de treinen reden tenminste weer op tijd (en dat voor Italië). Bovendien,werd het niet eens tijd dat de bezem ook door Neder¬ land ging? Mussolini werd hun grote voorbeeld en in de jaren '20 hun enige houvast. Tot dat bleek dat onze oosterburen het nog veel beter konden.

DUITÓLAMD

Bertus Schmidt

Toen ik op de lagere school zat, hoorde ik mijn onderwijzer al spreken van een zekere Hitler die in München, met mannen die banieren droegen met hakenkruizen erop, rond¬ marcheerde, Vergeet je helemaal niet.

In Duitsland bestond er na de Eerste Wereldoorlog een zelfde situatie als in Italië. Duitsland was dè grote verliezer, De vrede van Versailles was een vernedering voor iedere rechtgeaarde duitser. Duitsland verloor zijn koloniën en hele stukken van het eigen grondgebied, Duitsland mocht geen leger meer hebben en moest aan Frankrijk her¬ stelbetalingen betalen. Duitsland v/as letterlijk en figuurlijk uitgekleed. In dit door honger, kou en armoede geteisterde Duitsland doen gedemobiliseerde soldaten en arbeiders pogingen om het voorbeeld van de Sovjet-Unie te volgen. Ze willen van Duitsland een radenrepubliek maken. In november 1918 breekt de Spartakus-opstand uit in Berlijn en in 1919 houdt in Beieren voor enige maanden een radenrepubliek stand.

In heel Duitsland vinden kleinere en grotere opstanden plaats. De regering van de SPD onderdrukt de radenbeweging op bloedige wijze. Ze maakt daarbij gebruik van de Freikorpsen, Dit zijn verbanden van oud-strijders onder leiding van reaktionaire of¬ ficieren. Die Freikorpsen werden bevolkt door ex-frontsoldaten, bang geworden klein burgers en achterlijke boeren. Ze v/erden geleid door de laatste resten van adel en monarchie en bekende nationalistiese politici. De Freikorpsen v/aren in en in reakti- onair, militaristies en vooral anti-kommunisties. De grootste oud-strijdersorganisa- tie was "Der Stahlhelm" van Hugenberg. Hugenberg bezat een groot gedeelte van de kon- servatieve burgerlijke pers. De Stahlhelm telde wel een miljoen leden. Het v/aren deze korpsen die een bloedig einde maakten aan Spartakus en de beierse radenrepubliek.

Toch v/as met de militaire nederlaag van de arbeidersklasse niet het idee van een sov- jet-Duitsland omzeep geholpen. Dat idee werd levend gehouden door de KPD en natuur¬ lijk de Sovjet-Unie. Veel arbeiders keken naar v/at er gebeurde in de Sovjet-Unie. Hitler begreep dat het niet voldoende was om de arbeidersorganisaties te vernietigen. Bovendien begreep hij dat arbeiders zich nooit in een burgerlijke partij zouden orga¬ niseren. Om in de toekomst orde en rust te verzekeren moest iets "nieuws" geboden worden aan de door crisis en werkeloosheid geteisterde arbeidersklasse. Dat "nieuws" was het nationaal-socialisme. De NSDAP bestond al vanaf 1923. In dat jaar had Hitler ook een putsch gepleegd in München, maar het was toen nog te vroeg voor een machts¬ overname in heel Duitsland. Hitler v/as nog te onbekend en Berlijn lag nog te ver weg.

299 ■

In het programma van de NSDAP stonden een heleboel anti-kapitalistiese eisen. O.a. socialisering van grote bedrijven, winstdeelname van de arbeiders in grote bedrijven, communalisering van de grote warenhuizen, kosteloze onteigening van de grond, af¬ schaffing van het inkomen zonder arbeid en moeite en in beslagname van oorlogswins¬ ten. Deze eisen werden bewust in het programma opgenomen om de arbeiders te misleiden. De NSDAP heette niet voor niets arbeiderspartij. Het v/as natuurlijk nooit de bedoe¬ ling om het programma ook daadwerkelijk uit te voeren. Het was alleen maar propagan¬ da. In die propaganda nam de NSDAP alle uiterlijke vormen van de Sovjet-propaganda

Na 1933 liep alles en iedereen in een uniform in Duitsland.

over. Liederen, uniformen, symbolen, alles v/at van nut kon zijn werd gepikt. De na- tionaal-socialistiese ideologie had niet veel om het lijf. Ze speelde vooral in op de nationalistiese gevoelens en sentimenten die leefden bij een hoop duitsers. "De schande van de vrede van Versailles moest ongedaan gemaakt worden, alle duitsers moesten Heim ins Reich en Duitsland had recht op Lebensraum". Duitsland eiste zijn plaatsje onder de zon. Het moest v/eer groot en sterk v/orden en de herbewapening v/as daarvoor de belangrijkste voorwaarde. Dit botte imperialisme werd gedekt door een al even botte rassenleer. Volgens die leer was het germaanse ras het beste ras v/at er maar bestond en voorbestemd om te overheersen. Tegenover dit "Herrenras" stonden de "Untermenschen", dat waren de Joden. Het nationaal-socialisme knoopte zo aan bij het anti-semitisme v/at al eeuv/enlang bestond. De Joden kregen de schuld van alles, ze werden gebruikt als zondebok. Minstens even slecht v/aren de kommunisten. Joden en kommunisten v/erden gezien als bacillen die een gezond land ziek maakten. De KPD werd gezien als een handlanger van Moskou. Omdat de kommunistiese partijen inderdaad vaak naar de pijpen van Stalin dansten en ook vaak gedeeltelijk illegaal moesten werken, sprak dit zeer tot de verbeelding van de gemiddelde duitser. Veel mensen begonnen in¬ derdaad te geloven in een joods-kommunisties komplot tegen Duitsland. Een komplot v/at zich uitstrekte van Moskou tot Wallstreet. En Duitsland moest daar immuun voor ge¬ maakt v/orden. Hitler organiseerde de massa's en juist vanv/ege zijn invloed op die massa's werd hij interessant voor de groot-industriëlen. Hitler als persoon was niet interessant, als beweging v/el. De Krupps en de Thyssens stortten miljoenen in het verkiezingsfonds van de NSDAP. Met die miljoenen werd de verkiezingspropaganda van de nazies gefinancierd en werd de SA uitgerust met uniformen. De SA(Sturm Abteilung) was de knokploeg van de partij. Het v/as een para-militaire organisatie gedrild door oud-officieren v/aarin vooral veel arbeiders, kleine middenstanders en verpauperden

ZATERDAG 31 DCC. 1932

OPLAGE 10000 Ex.

Sa JAARGANG • Na. Bé

1 kiw

'm

fi rH

Mdm _ ■ V . • |

HOOFDREDACTEURi M, HE1JBROEK — ADRES REDACTIE EN ADMi HAAGSCHE VEER I3«, TEL. 55749, ROTTERDAM ABONNEMENTEN* t 2.25 PER JAAR, f 0.60 PER KWARTAAL, BIJ VOORUITBETALING, LOSSE NUMMERS 5 CENT ea— M ABONNEMENTEN BUITENLAND f 3.B0 - GIRONUMMER 19 7 9 7 1, P. WIJNTJES - HAAGSCHE VEER 13. «B^arnm

voelt zich sterk genoeg om Haighton er uit te gooien. Baars zet de fascistenbond "de Bezem" om in de Algemene Nederlandse Fascisten Bond(ANFB). het blad heet voortaan "de Fascist", Ook wordt er een knokploeg opgezet naar Italiaans model, "De Fascisti¬ sche Stormafdeling". Als uniform hadden ze een zwart hemd, een bruin uniform en brui¬ ne laarzen. De ANFB wordt berucht door haar knokpartijtjes en de schreeuwlelijk Baars door zijn optreden in openbare debatten, o.a. met Henk Sneevliet. In november 1932 is er opnieuw hommeles in de ANFB. De afdeling Rotterdam komt onder leiding van Knotsen- borg in opstand. Ze gaan zelfs over tot een bezetting van het haagse hoofdkwartier. Knotsenborg moet het onderspit delven, hij verlaat de bond om verder te gaan met een privé-fascistenbond. In 1933 wordt hij lid van de NSB. De overwinning van het natio¬ naal—socialisme in Duitsland zorgt voor een scheiding der geesten onder de fascisten. Baars stuurt een protest-telegram aan Hitler tegen de Jodenvervolgingen. Later zou zijn kritiek nog scherper v/orden. Baars zou zich geleidelijk aan terugtrekken uit de fascistiese beweging. Ook de ANFB brokkelde steeds verder af en zou zich tenslotte bijna in zijn geheel oplossen in het Zwarte Front. De ANFB had haar populariteit voornamelijk te danken aan Baars, veel mensen wilden hem wel eens horen spreken. Veel verder ging het niet. Toen de ANFB in 1933 aan de Kamerverkiezingen meedeed leverde dat maar 17.157 stemmen op, nog geen half procent. De ANFB rekruteerde haar aanhang in de grote steden, Amsterdam, Den Haag en Rotterdam en dan voornamelijk onder de kleine lieden, winkeliertjes, kantoorbedienden. In Amsterdam zaten er zelfs een paar havenarbeiders bij.

Meereke

We hebben dikwijls vanaf het Noordplein af gedemonstreerd, tegen de fascisten. Maar ook een keer gingen we vanaf de Coolsingel demonstreren naar Oversehie. Dat was tegen d.e Bao,rs—fascisten. We hadden eigenlijk oillemaal fietsen en ik kon mao.r net fietsen. Ik was toch al twintig en ik kon heel slecht fietsen, want ik had, een fiets die veel te hoog was. Die kon niet lager dus ik zat altijd te schuren.

We waren naar Oversehie gegaan en toen had je daar allemaal Water, Schiekade en zo.

Het was o.llemao.l water waar je langs moest fietsen. En toen kwamen ze ons o.l tege¬ moet van "Je moet niet verder gaan want ze staan in vrachtauto's met stokken en rot¬ zooi en je wordt er uit geslagen!" Nou we gingen toch en het was zo en we kwamen even voor Oversehie en ja hoor, toen kwamen er van die vrachtauto's. Die kleine open Ford- jes waren do.t en daar stonden ze in met d'r pakkie en d'r zwarte hemmetje en ko,rawat- sen in d'r ho.nd.en. En zo werden we er uit geslo.gen, ze riepen "Schweinhunden" naar ons.

KAMERAAD VAN KNOTSENBORG.

Onze Rotterdamsche kameraad' C. ; J. van Knotsenborg Is dezer dagen teruggekeerd van een korte reis naar Italië. Bij zijn terugkomst was hem door een groote groep Rotterdam¬ sche zwarthemden een grandioze ontvangst bereid.

Over deze succesvoile reis — gedurende welke kameraad Van Knotsenborg contact verkreeg met verschillende voor¬ aanstaande Italiaansche Fascisten! — zal in ons volgend nummer een bijdrage worden gepubliceerd van de hand van kameraad Van Knotsenborg. • ,

Berichtjes uit "De Fascist" 1932.

Middenstanders f

Ooh gij bunt U niet ten volte vereenigen mei de wijze waarop ge tegenwoordig geregeerd wordt. Onze Fascistische Beweging strijdt daartegen. Daarom heeft zij Uw volle sympathie.

Wij wenschen iels anders, iets beiers. Steunt ons in dien strijd en abonneert U op ons Orgaan.

Wij w/achten Uw opgaaf f

We fietsten terug en ik was, stom, een hoffie ingeschoten dat op het water uit kwam. Daar kreeg ik ook nog eens op mijn falie want ik had zo'n manchester jassie aan. Dat was AjC-kleding. Dus je was ook nog ergens wel een hakblok, maar niet zo erg als in een roodfrontpakkie. Toen zeiden ze: "O, daar heb je d.ie vuile rotzakken, die kornmu- nisten!" Want toen werd je ook al uitgemaakt, of je nou kommunist was of niet. Ik ging tegen het fascisme demonstreren en toen kon ik daar nog op mijn mieter krijgen ook. Ik ben er uit gelopen met ó.e fiets ao.n de hond en toen ben ik opgestapt en ach¬ ter mekaar naar de Coolsingel gefietst.Daar stond toen de Delftse Poort nog en daar stapte ik af en ik zakte zo in elkaar want ik had de zenuwen in mijn bovenbeen. Do.o.r heb ik nu nog last van. Ik stond daar te wachten tot de and.eren terug kwamen, maar er waren er een hoop J^et water in gesprongen en naar d.e overkant gezwommen. Ja, heel veel hoor en die kwamen dan aan de o.ndere kant van de Schie terecht dus ik stond ei¬ genlijk een beetje te wachten tot die allemaal terug kwamen. We werden daar vandaan weer verdreven door d,e politie want je was natuurlijk een demonstrant. Je moest weg¬ gaan en je mocht daar niet blijven staan.

Trad de politie dan niet tegen die fascisten op?

Nee, als ze er al tegen waren geweest. Ze keken de anó.ere kant op of ze gingen een straatje om. Ze traden er niet tegen op.

de. rtsrïAP na

De Nationaal Socialistiese Nederlandse Arbeiders Partij(NSNAP) was, de naam zegt het eigenlijk al, een imitatie van de NSDAP. Alles van de NSDAP werd klakkeloos overgeno¬ men, het hakenkruis, de rassenleer en het anti-semitisme. Zelfs organisaties als de Hitler-Jugend en de Bund Deutsche Madel. De NSNAP beschouwde de nederlandse stam als

NSDAP-imitatie van de NSNAP.

ÏUderévibih-wmfm\

<tnjGPf uu BWMWr m

y 4»jcT»utrtVfsaE*t£6itto ‘

VOOR ABONNEMENTEN EN GRATIS PROEFNUMMER 0UDEGRACHT296" UTRECHT

een tak van het germaanse ras. Dus hoe eerder Nederland bij Duitsland ingelijfd zou worden, hoe beter. In het begin kon de NSNAP dan ook op de volledige steun van de duitse moederpartij rekenen. Toen de duitsers in de gaten kregen dat het niks zou worden met de NSNAP, switchten ze over naar de NSB. De NSNAP is altijd heel erg klein gebleven. De slaafse na-aperij lag niet zo goed in de markt. Daarbij kwam dat de

■ 304

NSNAP zich binnen de kortste keren opsplitste in 3 NSNAP's, namelijk die van majoor Kruyt, die van (Adel)bert Smit en die van ridder van Rappard. En dat was natuurlijk bepaald geen reklame voor de zaak. Als zich na '36,'37 ook een duidelijke pro-duitse stroming binnen de NSB begint te ontwikkelen maken veel NSNAP'ers de overstap naar de NSB. In 1940 wordt de NSNAP opgeheven en in z'n geheel ondergebracht in de NSB. De meeste leden van de NSNAP woonden en werkten trouwens in Duitsland. Als een soort gunst mocht de NSNAP lange tijd als enige organisatie leden v/erven onder nederlanders in Duitsland.

MET ZWARTE FROliT

Het Zwarte Front is ontstaan uit resten van de ANFB. Het Front werd geleid door de oud-ANFB-propagandist Arnold Meijer, een ex-seminarist. Meijer scheurde in mei '34 de afdeling beneden de Maas van de ANFB los en vormde daarmee het Zwarte Front. In de zomer van '34 sloot de gehele afdeling van de rotterdamse ANFB zich en-bloc bij Meijer aan. Het Zwarte Front v/as voornamelijk in Brabant aktief. Tot haar aanhang be¬ hoorden kleine’- winkeliertjes en .verarmde keuterboertjes.Het Zwarte Front richtte zich in haar propaganda voornamelijk tegen de NSB, dat blijkt heel mooi uit een brief van Meijer aan Lutkie, een katholieke priester-fascist: "Als wij niet overwinnen, dan de nederlandse Lenin of Herr Mussert. Het laatste is wellicht nog erger dan het eerste". Meijer vond de NSB te burgerlijk en te weinig anti-semities. Daarbij kwam nog dat Meijer anti-duits v/as en de NSB steeds meer pro-duits v/erd. Meijer v/as meer te vinden voor een Groot-Dietsland, dat is Nederland plus Vlaanderen, dan voor een Groot-Duits- land. Het Zv/arte Front v/ierp zich op als de beschermer van de kleine lieden. Zo orga¬ niseerde het in 1934 een boycotaktie van grote v/arenhuizen in Breda. De vleesfabri- kant Zwanenberg uit Oss v/erd zonder pardon voorgesteld als een zwijn. Het Zwarte Front had natuurlijk ook een eigen knokploeg, dat v/as de "Zwarte Storm". Deze zoge¬ naamde weerafdeling moest weer worden opgedoekt met de nieuwe v/et op de v/eerkorpsen in 1936. De storm op de staat v/aarvan Meijer had gesproken moest voorlopig v/orden uitgesteld. Veel invloed had het Zv/arte Front niet. Bij de Kamerverkiezingen van '37 behaalden ze maar 8178 stemmen, waarvan er 5000 uit Brabant kv/amen en daarvan kwamen er weer 700 uit Oisterwijk, dat v/as de v/oonplaats van Meijer. Een bewijs dat het Zv/arte Front stond of viel met Meijer. Hij probeerde een zelfde populariteit als Baars te krijgen en ging daarvoor een debat met Sneevliet aan, dat v/as in mei '37.

Het debat leverde weinig op. Verder bezoekt Meijer het nationalistiese Spanje v/aar

Wij zijn de jonge troep der Zwarten Wij zijn de wacht die nirmer wijkt Wij hebben vuurge zwarte harten En elk. blijft trouw tot hij bezwijkt. Wij zijn de Stom, de roden beven.

Wij zijn de kracht, die triomfeert Wij willen alles gaarne geven Ais het Fascisme naar rarcheert.

Wij 2ijn de NSB-juwelen,

Ye hebben hartjes on te stelen.

Hoort, hoe wij lieflijk "Vova" kwelen,

Yie wil niet ree net Mussert spelen?

Wij zijn nét englen uit den hoge

En v f hebben onze schaapjes op het droge.

Wij zijn fatsoenelijke leeuwen.

Hoort ons beschaafd "houzee-zag" schreeuwen-

WEET GIJ WAT

Mau&hcdle/fi

en

beteekent? Zoek dal inden.s.b. Of wilt gij werkelijk orde, gezonde vrijheid? Stemt dan

ARNOLD MEIJER

ZWART FRONT LIJST NR. 20

hij zijn mede-fascist Franco ontmoet. Over zijn ervaringen in Spanje schrijft hij de brochure: "Vier v/eken in Spanje", Vlak voor de oorlog wordt het Zv/arte Front opgehe-

305

ven en omgezet in het Nationaal Front, Dit Front was niet nationaal-socialisties of fascisties, maar zogenaamd "nederlands". In de oorlog kwam Meijer nog met het plan van een anti-bolsjewisties legioen op de proppen, maar daar werd verder niet naar ge¬ luisterd. Arnold Meijer zelf heeft o,a. hiervoor nog wel moeten zitten na de oorlog.

I | MET MATiOMAAL. litlRÖTEL WÊ

In februari 1933 komt het Verbond voor Nationaal Herstel tot stand. De onmiddellijke aanleiding was de muiterij op de "Zeven Provinciën", waarbij nederlandse en indone- siese zeelieden eendrachtig waren opgetreden. Het VNH kon gelijk meedoen aan de Ka¬ merverkiezingen in 1933. Bovenaan de lijst van het VNH stond de oud-opperbevelhebber generaal C.J.Snijders. Hij fungeerde als stemmentrekker. Het v/as niet de bedoeling dat hij zelf in de Kamer zou gaan zitten als hij gekozen zou worden. De verkiezingen waren een sukses. Het Verbond kreeg zo'n 30.000 stemmen en mr.dr. Westerman nam zijn

't Verbond voor Nationaal Herstel Heeft niet tot doel, onthou dat wel, Het stichten van nóg een partij,

Maar het verlangt van U en mij En van ons allen, allemaal,

Wat meer gevoel voor "Nationaal".

plaats in in de Tweede Kamer. Het VNH was een uiterst deftige partij en de stemmers kwamen bijna allemaal uit gegoede kringen. Na de verkiezingsoverv/inning werd er door de heren ook een Nationale Werknemers Vereniging opgezet om hiermee te werken onder de arbeiders. Ook nu was het de bedoeling van de Vereniging om onderkruipers te wer¬ ven voor stakingen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1935 bereikte het VNH haar hoogtepunt. Ze veroverde 30 raadszetels o.a. in Den Haag, Voorburg, Wassenaar(!), Amsterdam en Rotterdam. In Rotterdam trad Gerrit van Burink op als raadslid van het Nationaal Herstel. Van Burink was v/egens fascistiese sympatieën door de RSP geroy¬ eerd. Hij v/as echter gewoon blijven zitten als raadslid. Als raadslid kv/am hij voor¬ al op voor de belangen van de winkeliers. In Rotterdam was het Nationaal Herstel als een soort winkeliersvereniging begonnen. De verkiezingen van 1937 betekenden de nek¬ slag voor het VNH. Ze haalden nog maar 6270 stemmen, v/aaruit bleek dat het Nationaal Herstel haar succes geheel en al te danken had aan de muiterij op de "Zeven Provin¬ ciën. Het VNH spon garen uit de zogenaamde etiese politiek die Colijn ten opzichte van Indonesië voerde. Bang geworden burgers en kolonialistiese fanatici klampten zich vast aan het law & order programma van het Verbond. Toen bleek dat Colijn niet minder hard optrad tegen de muiterij en ook tijdens het Jordaan-oproer van '34 in Amsterdam, liep het Verbond weer leeg.

DE MÖD

14 december 1931 wordt de Nationaal Socialistiese Beweging(NSB) door ingenieur Anton Mussert opgericht. Mussert roept zich dan ook maar gelijk uit tot algemeen leider van de bev/eging. De NSB koos voor het nationaal-socialisme in de naam omdat dat in Duits¬ land v/el aangeslagen had. In het begin v/as de NSB niet echt nationaal-socialisties.

In het programma en de toelichting, geschreven in 1932, is geen spoortje anti-semi- tisme te vinden. Joden konden zelfs lid zijn van de NSB. Het programma van de NSB werd bewust op z'n vaagst en vlakst gehouden om maar zoveel mogelijk mensen aan te trekken. Het programma gaat niet veel verder dan de eis van een krachtig staatsgezag, herziening van het kiesrecht, een gezond bedrijfsleven, eerbiediging van het particu¬ liere eigendom, arbeidsplicht, opvoeding van de jeugd en meer van dergelijke fraaie dingen. De NSB mikte vooral op teleurgestelde kiezers van de grote partijen. Het v/as de grote groep van winkeliers, boeren, kantoorbedienden, renteniers, officieren en mensen uit de vrije beroepen die een politiek onderdak geboden moest worden. Een soort van middenstand die tot dan toe steeds tussen wal en schip was gevallen, die zich zov/iezo niet thuis voelden bij de SDAP en de CPH, maar ook niet bij de partijen van het groot-kapitaal v/aarvan o.a. Colijn de vertegenwoordiger was. Daarbij kwam dat ze bevreesd v/aren om door de crisismisère af te zakken tot het proletariaat. De NSB beloofde op te komen voor de kleine belangen.

I ill *-v.

NSB-leuze "Arbeidersnood is bonzenbrood

bij de Schiedamsedijk

Henk Bruintjes

In die tijd was het zo, dat winkeliers en kleine zakenlui, d.ie vallen altijd tussen wal en schip sociaal gezien. Grote partijen kijken alleen maar nao,r de mensen die ze hebben. Als je een melkboertje hebt en het gaat minder met hem, dan kon hij nergens terecht voor ondersteuning. Dat was in de jaren dertig heel sterk. Je had toen veel van die kleine winkels. Aan die mensen heeft de NSB koeien met gouden horens beloofd. En ze geloofden daar in, want die anderen gaven niks. Dus ze dachten: "Nou ja, die NSB dan mao,r". Ik had kennissen die hele nette mensen waren, die heus in hun leven geen vlieg kwaad, zouden doen, die werden lid van die NSB. De NSB is toen in de Kamer gekomen en de grote partijen hebben dat gevaar van de NSB onderschat, precies zoals ze nu de Centrumpartij onderschatten. Een hele hoop middenstanders hebben op Mussert gestemd. Ik zat in het huisschilderbedrijf en dan kwam je met kleine zelfstandigen in aanraking. Omdat daar d.ie krisis was was het allemaal geen vetpot. Dus ze waren ontevreden. Dat werd vooral door de SDAP onderschat. Die SDAP bemoeide zich niet met die melkboeren en kruideniers en drogisten. Maar dat waren de groepen die moesten of no.o.r de ene kant of naar de andere kant.Als er dan iemand komt d.ie je wo.t belooft... Dirk van Vliet

In die tijd was het Mussert die overal vergaderingen hield. En ik durf gerust te zeggen dat de middenstand de beste ao.nho,nger Was van Mussert, ook in Rotterdam. Dat kon je wel merken als je eens wat ging kopen in een sigarenwinkel bijvoorbeeld. Hij zei niet ineens: "Ik ben voor Mussert", maar hij zei dan: "Deze toestand is toch ook niks! Laat d.ie andere het maar eens proberen." Dat was heel erg. Dat kon je ook mer¬ ken a.an de advertenties hè. Mussert gaf een blaadje uit en do.ar stonden o.dvertenties in. Niet alleen Rotterdam, maar ook Amsterdam en Twente. En ik bewao.rde al die dingen dat is begrijpelijk. Toen wij dan wel eens gingen praten op vergaderingen kon ik hun uitleggen d,at de middenstand tamelijk overhelde naar de NSB,

15 JANUARI 1935.

ONS KRINGBLAD

Int. Instituut

KRINOHUIS : WIU.EWSPLE1N 10

MAANDBLAD VAN DEN KRING „ROTTERDAM”

> 0 ^^r r,ln | DER NATIONAAL SOCIALISTISCHE BEWEGING IN NEDERLAND

UITGAAF VAN DEN KRING ROTTERDAM

ALG. LEIDER Ir. A. A. MUSSERT

REDACTIE EN ADMINISTRATIE L. A. M. NOLLET

D1RCK HOFFSTR. 31 - ROTTERDAM

TEL, «Ï1I-KI6I.

ADVERTENTIES 12 CT. PER REGEL TUSSCHEN DE TEKST . 25 CENT

SOF ■

Mussert vergaderds ook Wel in het Colosseum hier op Zuid. Dat was vanaf 1933 tot aan de oorlog toe. Dan kreeg ge dikwig'ls relletjes. Dan kwamen die SDAP'ers natuurlijk en de komnunisten. Daar heb ik nooit aan meegedaan omdat ik niet van slaan hield. Ik ben zo'n type niet. Als ik iemand, doodsla en die weet niet eens wat fascisme is, dan vind

N.S. B.-crsl Steunt de Nederlandsche Industrie. Koopt Juneker rijwielen, carrier*, motor-carrier* bij

M. A,v. d. SteeD,SchelIing«traat 59-67

Reparatie aan alle merken rijwielen

N.S. B.-ers rijden met het.

Nieuwe Snelfax Bedrijf

8 en 12# cent TELEFOON

per KM. 55460

Ged. Bierhaven Nos, 4-6-14

Vraagt prijs voor buitenritten.

F, J. CHRISTEN

FA. HAEGENS

Stationsweg No. 21a ie Pijnackerstraat 48 DAMES- EN HEERENKLEERMAKERIJ

Zwarte Hemden vanaf £ I.C )0

Complete UNIFORMEN

VRAAGT PRIJS !

Nergens Serisuser Behandeling dan bij den N S B.-er

J. Lammere, Blectricien Glaes de Vrieselaan 3, Telef. 34464 KRACHT — LICHT — RADIO BLIKSEMAFLEIDERS - ZWAKSTROOM

DRAAGT UW INSIGNE!

Nederlandseh Schoonmaak Bedrijf

N.S,B,*er$ dit Is Uw adres voor het schoonmaken van Uw ramen- - Prima wltwerk. AUrkiezenfabriek. - Alles wordt door N.S.B.-ers uitgevoerd. Bel op 32008

Th. F. L, v. Wouw en Donker Olazenweascherlj Justus van Effen^traat S4a Ie OIJsinghstraat 100

PRIMA NOVA

OPPERT 82

ROTTERDAM - TELEF. 54172

Alle N.S.B.-vlaggen

Vaandels, emblemen, e.d. kunt U aanvragen aan ons adres dat door

het Hoofd kwartier

daarvoor werd aangewezen ! I

Standaard vlaggen W.A. vlaggen Beëedigingsvaandels

Onze

specialiteit

Tevens a'te andere soorten vlaggen, wimpels e.d. die wij vervaardigen, waarvan wij gaarne prijsopgave en gratfe ontwerp verstrekken. Indien gewenscht reizigers bezoek

Advertenties van de middenstand in "Ons Kringblad"

ik het nog zonde ook. Want als ik dan met mensen sprak en ze hadden het over Hitler, dan vertelde ik wat ik er van vond. Dan zeiden ze: "Goh, u hebt me hele and.ere in¬ zichten gegeven", Kijk niemand bestudeerde dat. Ik vond dat beter dan er op slaan bijvoorbeeld. Maar ik kan me wel indenken dat het gebeurde.

Ik heb verschillends vergo.deringen van de NSB bezocht en don riepen ze ook "fascist" tegen mij buiten, terwijl ik helemaal geen fascist was. Ik wilde wel eens horen wat ze over bepaalde dingen zeiden, want waar moest ik het lezen? Geen ene krant schreef het. Toen heb ik veel artikeltjes en notities gemaakt voor me eigen. Als het kon ging ik oshter uit het Colosseum, maar dat ging niet altijd.

NUMMER 45 30 MAART '37

EIDS FRCNÏ

STRIJDBLAD VOOB DE NATIONflilL-SOCIALISTISCHE BEWEGING W NEDERLAND

.■ m ■ ^ REDACTIE h. j. woudenberg

■ T.-L/VA, : 'iVT.-.'. 7 . ■ KERKSTRAAT 7. IIMUIDEN.TEI.56U

■. ;.aj V ‘ uitgave mem asu., postbus re,

I _____1__ ■ _ as— 1 - M UTRECHT - TEL. 18041 • GIRO 207915

De NSB pakte het groots aan. 7 januari 1933 wordt de eerste landdag gehouden. Met die landdag wordt tegelijkertijd de Weer Afdeling(WA) en Volk en Vaderland gelanceerd. De mensen raken er van onder de indruk. Na deze eerste landdag begint de groei van de NSB. Van ongeveer 1000 leden in begin '33 naar 21.000 op 1 januari '34, 33.000 op 1 januari '35 en 52.000 op 1 januari '36. Ook de r ~oplage van Volk en Vaderland stijgt met sprongen tot 80.000 in '35. In '34 wordt een gratis 1 mei krant onder de arbei¬ ders verspreid in een oplage van 60.000. De truuk was dat de NSB pas naar buiten trad nadat ze in de eigen organisatie eerst de zaak stevig op poten had gezet. Aan de top

305

stond Anton Mussert,een kleurloos mannetje, acceptabel voor iedereen. Rondom Mussert een groep degelijke mensen waaronder advokaten, hoogleraren, direkteuren, burgemees¬ ters -en politici uit partijen als CHU en RKSP. Mensen waarin de kleinburger v/el ver¬ trouwen kon hebben, waar ze tegen op konden zien, die het gemaakt hadden. Binnen de NSB bestond een sterke hiërarchie, met een straffe discipline. De organisatie leek op een pyramide, alles v/ordt van bovenaf gedikteerd, alle lagere kaders v/erden door Mussert aangesteld. In februari '33 wordt in Rotterdam een kring gevormd onder J.F.Overweij. Een kring is een soort afdeling. Het was de tv/eede in het land na Am¬ sterdam. Er worden ook allerlei andere organisaties opgezet, een nationaal-socialis- tiese werknemers-organisatie, een nationaal-socialistiese sportbond, de nationale jeugdstorm en ga zo maar door. In de propaganda van de NSB naar de middenstand over¬ heerste het anti-marxisme. Gretig werden de "Zeven Provinciën" en de Rijksdagbrand aangegrepen om te waarschuwen tegen de "handlangers van Moskou in Nederland". Deze propaganda sloeg aan bij de kleinburger, met zijn natuurlijke angst voor alles wat rood is. De NSB gooide het over een andere boeg als ze tot de SDAP-georiënteerde ar¬ beiders sprak. Dan zei ze dat de SDAP afgedaan had als een revolutionaire partij, de SDAP-leiding werd voorgesteld als vette bonzen die op de centjes van de arbeiders teerden. Het anti-kommunisme kv/am ook tot uiting in de verkiezingsleus bij de Kamer¬ verkiezingen van 1 37 : "Mussert of Moskou". Uit die leus bleek gelijk de grootheids¬ waanzin van Mussert. In de voorstelling van de NSB v/as de parlementaire demokratie te zwak om zich te verweren tegen het kommunisme. Overal infiltreerden de kommunis- ten, op dat moment v/eer in Spanje. Demokratie zou dus tot kommunisme leiden, er v/as dus geen andere keuze dan "Mussert of Moskou". De verkiezingspropaganda speelde ook in op revolutionaire sentimenten onder de arbeiders. Een enorme voedsel—vernietiging ten gevolge van overproduktie, het doordraaien van groentes, werd aan de kaak ge-

V.A. narchtérL*

■•Er drevMa tro-Tsls iocr ds straten,

Er Sts.-7p.jn lsarzir. ever 't plein Lr klir.V.t C£n cmrecMled van saldsten,

'*3t ttt Jisn dat voor strijders zijn?

En vrcolljV. klir.V.t Kft 1Jd en zijd:

Wij relder. U (2*1 nlt'jffCn tijd,

Gij, Dietïrv.i Graven, reikt elkaar dj hsr.-J: ■*'.A. eoiehicrt, V.A- rardeert,

Voc-r cr is Volk en VederIsidh'

De eerste W.A.-mars op de Leusder-heide,

steld. De NSB wees op de waanzin van dit systeem zonder zelf iets beters er voor in de plaats te hebben. De NSB had zelfs een speciale krant om mee onder de arbeiders en de werkelozen bij de stempellokalen te werken: "Het Arbeidsfront". Ter gelegenheid van de eerste mei 1936 werd het blad in een oplage van 750.000 expl. gedrukt en ver¬ spreid. Als ondertitel droeg het "Strijdblad voor de NSB in Nederland". De hoofdre- dakteur was Woudenberg, de vakbondsman van de NSB en voorzitter van de Nationale Werknemers Vereniging, de onderkruipers-bond van het Nationaal Herstel. Het blad gaat op z'n heftigst tekeer tegen Colijn. Colijn's beleid wordt afgeschilderd als "puur kapitalisties".Achterop het blad stond een feuilleton "waarom nationaal-socialisme arbeider?" Er waren maar v/einig arbeiders die er intrapten. Wat de gev/one hollander van de NSB merkte, waren de openbare bijeenkomsten, de kolportage met het Volk en Va-

i

309

derland en de marcherende WA, Debatvergaderingen met de CPH of de RSP heeft Mussert niet aangedurfd. Bij dat kolporteren zochten de NSB'ers de kolporteurs van linkse bladen op om hen te overschreeuwen of te verdringen. Meestal liep dat op vechtpartij¬ tjes uit. Die vechtpartijen werden dan weer gebruikt om ze in Volk en Vaderland ten¬ toon te stellen als "rooie terreur". Kolportage met Arbeidsfront leidde in de Jordaan tot regelrechte knokpartijen met kommunistiese arbeiders. Ook het optreden van de WA werkte provocerend, ze marcheerden in militaire formatie door de arbeiderswijken om bewust rellen uit te lokken. Die WA was opgezet in de zomer van 1932 zogenaamd "om aan de opdringerige terreur van het toen nog wel roode, marxistiese gespuis een halt toe te roepen". Verder diende de WA als propaganda, naar binnen toe om een militaris- tiese mentaliteit aan te kweken bij de leden, naar buiten toe om de mensen angst aan te jagen. Het beeld v/at de NSB'ers zelf hadden was dat van stoere jongens, ferme kna¬ pen. Maar in feite waren die WA’ers vaak laffe knuppelaars die op weerloze mensen in¬ rammelden. Veel zoontjes van winkeliers traden tot de WA toe om toch ergens bij te horen en ongestraft te kunnen rammelen. In 1935 komt er plotseling een einde aan de WA. Op bevel van Mussert wordt de WA ontbonden. Mussert wil hiermee de wet op de weerkorpsen voor zijn.

Henny d.e Winter

Waren er veel NSB'ers bij u in de buurt?

Ja, je had, daar Kok, die juwelier die je nu nog hebt. De originele Kok zal op de hoek van de Grote Visserijstraat en de Schiedamseweg. Die lafaard kwam met z'n uniform in z'n koffertje de deur uit. We hadden in de gaten gehouden hoe hij dat deed. Laten we zeggen dat hij om 7 uur met zijn koffertje wegging en om 8 uur kwamen die WA 'ers in drie rijtjes van zeven als formatie de straten door om te provoceren. Daar liep die Kok dan bij. Dat heeft no.tuurlijk wel eens ingehouden dat ze een geranium op d'r her¬ sens kregen. Die NSB'ers uit de buurt die kenden we allemaal wel, dat wo,ren veel mid¬ denstanders, winkeliers. Maar ze durfden er niet openlijk voor uit te komen.

We gingen wel eens lopen naar de Mo.asstraat en dan kwamen we door de Kievitslaan, d.ie loopt vano.f de Westzeedijk naar de Parklaan, en dan liepen we een beetje te demon¬ streren. Maar we liepen wel ordelijk, dat deden we tegenover het publiek want mensen vonden ons toch al een beetje links van de SDAP staan. Maar op een keer liepen we daar te zingen en toen kwamen we een groep NSB 'ers tegen en toen is dat toch een knokpo,rtij geworden... Wij waren op weg naar het PAS-ko.ntoor en die NSB'ers ho.dden hun partijgebouw aan het eind van d.e We s terstraat, dat was daar ook in de buurt.

Henk Bruintjes

We hebben wel d.ie vechtpartijen op straat gehad. Ja, vooral op d.e Binnenweg. Dat was zaterdagsmiddags. Dan gingen die NSB'ers demonstreren en dan liepen ze in een rij op straat. En dan, hoe ze o.o.n het krankzinnige gezegd.e kwamen weet ik nog niet, riepen ze: ",Zet 'm op witte muizen!" En dan maakten ze allemaal hun koppelriem los en dan sloegen ze er op los. Ze sloegen maar raak tussen de mensen. Dol Was d.e WA. Zo is dat in Berlijn, in Wedding heel erg geweest, in Hamburg ook. Dol had je hier in het klein. Ik heb bijvoorbeeld gezien dat iemand voor een winkelruit stond, in d.ie winkel te kijken. Zo'n WA-mo.n komt naar hem toe, die draalt hem om en d.ie zegt: "Je moet naar óns kijken!" Bijvoorbeeld vrouwen die boodschappen deden, die vluchtten dan weg en dan lieten ze d,e boodscho.ppen sto.a.n en dan sloegen die WA 'ers o.l die boodschappen kapot. De zakken rijst lagen dan over de straat.

In 1935 bereikt de NSB zo'n beetje haar hoogtepunt. Bij de Provinciale Statenverkie¬ zingen van dat jaar worden 294.596 stemmen op haar uitgebracht, dat is bijna 8%. Daarna gaat het langzaam bergafwaarts. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 1937 ver¬ liest de NSB bijna de helft van haar aanhang. De oorzaak is de radikalisering van de NSB. Van een nette burgermanspartij ontwikkelt zij zich tot een echte nationaal-soci- alistiese beweging. De NSB wordt steeds anti-semitieser en steeds meer pro-duits. Het bloed en bodem idee komt op de voorgrond te staan (de partijkleuren waren altijd al rood en zwart geweest, de symbolen voor bloed en bodem). Binnen de NSB ontwikkelde zich de germaanse stroming onder Rost van Tonningen. Hij legde ook de officiële kon¬ takten met de NSDAP. Door deze ontwikkelingen werd de NSB door de nederlanders meer en meer gezien als een voorpost van Duitsland. Na de verkiezingsnederlaag van '37 v/as het afgelopen met de parlementaire successen van de NSB. De klakkeloze aanpas¬ sing aan Duitsland en het goedpraten van de duitse agressie tegen o.a. het Saarland, Tjechoslowakije en Polen wekte weerzin. Duitsland was te gevaarlijk en de duitse be¬ weging was te radikaal voor de nederlandse kruideniers. Hoe meer de NSB zich als hand¬ langer van de NSDAP ontpopte, hoe meer men zich van de NSB afkeerde. De NSB heeft niet kunnen uitgroeien tot de omvang van haar zus in Duitsland. De burgerij in Neder-

land had geen behoefte aan knokploegen, razzia's, konsentratiekampen en gaskamers. Colijn garandeerde hun de rust om winst te kunnen maken terwijl de NSB daarentegen alleen maar voor chaos en onzekerheid kon zorgen.

Bertus Sohmidt

Wij herkenden natuurlijk wel wat fascisme was en wat het betekenen zou. Ik weet nog heel goed do.t we begin van de jo.ren dertig er al rekening mee hielden dat die fascis¬ ten de macht zouden overnemen en dat daar dan een oorlog uit voort zou komen . Duits¬ land had allerlei amputaties ondergaan na de Eerste Vfereld.oorlog. Nou, die wilde ge¬ woon al die gebieden weer terug en als het kon nog wat meer, het imperialisme. Nou dat is haarfijn uitgekomen. Volkomen duidelijk voor óns maar niet voor het nederlond- se volk, Want dat leefde voor het vaderland weg. Een deel in de krisis en een deel had. het dan nog wel goed.

Die NSB, die meneer Mussert, die waterbouwkundig ingenieur die zag dan wat in dat fascisme. Door Nederland moest toch ook nodig de bezem. We moesten weer een volk vo.n stavo.st worden, je kreeg weer van die mooie frases. Hij heeft dus in 1931 die NSB op¬ gericht en dat lukte in het begin helemaal niet. Er zat helemaal geen groei in, tot in 1936 toen had je die Spaanse Burgeroorlog. De opkomst van üitler Was al ruim drie jaar aan de gang. Nou en toen groeide zijn po.rlementa.ire fro.ktie tot acht man. In feite was de NSB niets anders dan een wat verflauwde vorm van het Hitler-f'ascisme in

OUiN lÖQAc

CHRISTEL UK DEMOCRATISCHE - UNIE -

NATIONAAL SOCIALISTISCHE - BEWEGING —

• DEBAT O

VERGADERING

Dinsdag 12 Maart 1935

GEBOUW VOOR K. EN W. Schled. Singel 57 a uur n.m.

ONDERWERP:

N A\ï I ON A\ A\IL" S0CBA\ILIIS WIIE _EN «1IOTEIW0M_I

- SPREKERS: --—•

Ds J. J. BDSKES J.H.L. DE BRUIN

belden van Amsterdam

- STELLINGEN: -

worden nader bekend gemaakt

Kaarten è f 0,26

West; Vo:moershoot 2 8!ft3ley5Uaol 23 G. J. Muldeistroat 33 Oost: Oudedljk 249 Basland 20c

Noord: Wlllebrordasstfoat 18 o

Banletstroot 21 Noordsingêl 62

Zuid: Oljr.endaol 118

Chr. de WeUtroat 78

Hillegersbsrg: Wflhelminalaan 6

Schlebfoeb lepen'aan 3ó

Kringhuis N.S.B., Willemspiein 10, Telefoon 56741/61 en voor zoover voorradig des ovonds aon de zaal

De NSB probeerde aanhang te winnen onder de

burgerij èn de arbeiders.

Duitsland. Ze durfden hier nog niet op de manier te ageren waarop dat in Duitsland, gebeurde. Die NSB heeft vooral de kleine mannetjes aangetrokken, d.e kleine burger¬ mannetjes. Ik zeg altijd "de kruideniers van het holland.se volk". Die hadden geen flauw politiek benul, die hoopten alleen maar dat het met die Mussert misschien beter zou worden. Het fatale is altijd dat die mensen niet herkennen wat er aan de hand is omdat ze geen achtergrond hebben, omdol ze nooit Wat gelezen hebben, omdat ze de we¬ reldpolitiek niet kunnen interpreteren, omdat ze de nationale politiek niet kunnen interpreteren. Dat moet je geleerd hebben. Kijk en dat hebben wij geleerd in d.e

31 1

jeugdbeweging en later in de partij, en op de Marxistiese Arbeidersschool. Je leert een wereldbeeld maken, je leert uit een bericht, uit welke bron dan ook, te konstru- eren waarom dat wordt gezegd, en wat er de gevolgen van zijn. Als ik Reagan hoor, al hoor ik hem voor de eerste keer, dan weet ik precies wie het is, wat hij is en wat hij wil. Maar de meeste mensen zeggen: "Goh, leuk hè, die is nog filmacteur geweest". Ik bedoel, dat is nou net het verschil.

Lag dat met Mussert ook zo?

Ja, zo lag het met Mussert ook. Bovendien kon hij ook niet praten, het was geen rede¬ naar en je lachte een beetje om hem, om de hele figuur. Het was nog een beetje een klein mannetje ook, maar daar ging het niet om, wij wisten verdomd goed dat zijn be¬ weging een gevao.r was.

Was het misleidend dat ze het als een nieuw soort socialisme brachten?

Jazeker en dan nog het verraderlijke van het nationaal-socialisme. Het heeft hele¬ maal niks met socialisme te maken, maar dat is gewoon een woord geweest dat hij kon gebruiken omdat hij hoopte dat hij daardoor aansluiting zou krijgen bij socialistiese arbeiders.

Lukte dat ook?

Ja., dat zal Wel gelukt zijn. Je moet niet vergeten dat hij zijn stormtroepen(WA) al kon betalen met het geld dat hij van de industrieëlen kreeg . Dat is een uitgemaakte zaak. Hij heeft kapitalen gehad.

Waarom is de NSB groot geworden terwijl je toch tientallen van die fascistiese klups had?

Ja, je had de Bezem van Baars en je had de NSNAP en het Zwart Front, maar ik denk dat op een gegeven moment door de geldschieters werd gekeken welke beweging de meeste kans maakte en die beweging werd gesteund. Ik denk dat dat het is, want de NSB heeft toen in '36 al een flink nummer geslagen met zes of acht zetels maar daarna, is het bergafwaarts gegaan want toen kwam de dreiging van de oorlog. Dat had. invloed op zijn hele leden-besto.nd. Die oorlog ging echt dreigen. Zelfs de grootste boerenlul in de straat kreeg toen het gevoel "ja, er is wat aan de hand". Dat ging pas laat komen, '38/39 niet eerder. Ze hoopten toch altijd dat het ao.n ons land voorbij zou gaan, dat wij neutraal zouden blijven en dat er hier niks zou gebeuren. Daar kwam het eigenlijk op neer. En dan hadden we nog die mooie staatslieden, zoo.ls Colijn, die het nog alle¬ maal met de mantel der liefde bedekten en zeiden dat je rustig moest gaan slapen om¬ dat er niks aan de hand was. Dat terwijl er allerlei spiono.ge-aktiviteiten aan de

W.A.=BericIïten.

RESERVE W.A.

Op 18 Octobcr verzamelde de Reserve W.A. van Kring G zich in het Krtnghuis. Veel N.S.B.ners denken, dat deze reserve W.A. een groot aantal leden telt. Dit is echter niet het geval. Slechts 7 kameraden hebben aan den oproep gehoor gegeven. Waar hieven do anderen? Zij kunnen zich alsnog opgeven en bijzonderheden over het oefenschema vernemen. Alleen inge¬ schreven reserve W.A. mogen de uniform dragen.

COLPORTEEREN IN It’DAM-ZUID (onder dekking van W.A.) Zaterdagmiddag 6 Octobcr 103-1.

4 uur: Vertrek van Groepshuis (KIosstraat 10), 18 weerman¬ nen en verschillende .colporteurs;

uitrusting: kranten, veel goede moed, nn een folo-apparaat. Alles gaat heel goed.

• *

Drie kwartier gecolporteerd. Wij zijn op de Beijerlandsche- laan. De bekende Zaterdagsche drukte. Plotseling een man, aar.gehïtst door een paar opruiers, rukt een onzer colporteurs een krant uit de hand, verscheurt die, en gooit de snippers over straat.

Wil eischen vergoeding. Hij weigert. Direct een relletje. Ge¬ lukkig gauw politie. Het individu gaat naar „het bureau". Het balletje is nu aan het rolen. Wij worden nu gevolgd door een heele massa, opdringend, voortstuwend, als maar achter ons aan.

Daarbij: een vrouw, met 2 kinderen, ze sleept ze letterlijk mee. Ze huilen. Lichamelijk en zeclelijk brengt zij de kinderen schade toe, maar voelt zich gedrongen, aan óns adres te roe-t pen: „Fascisme is moord!"

Een ander nummer: een „jonge dame", scheel, voorzien van kinderwagen, mót inhoud. Ook zij schreeuwt van „moord", en ziet er zelf moordlustig uit.

Nog één: een slonzige vrouw. Ze blèrt: „Eén front, óen strijd. Tégen oorlog en fascisme!" Daar komt een jochie aan, vies, vuil, ongewasschen, kleercn gescheurd, een en al verwaar- loosdheid. „Moeder", roept hij. Het antwoord: „Donder op! Naar huis!" Ja, da's het beste, maar zij moest meegaan, en roepen: „Een front, een strijd, tegen het verval der natie!" Mensch, ga liever naar huis, maak je kind schoon, maak zijn kleertjes heel, en aan z'n innerlijk valt ook wel wat op te knappen.

En zoo meer, andere vrouwen, en mannen, talrijk, maar alle¬ maal even ongure typen, de handpalmen niet door het eelt ge¬ sierd.

Enfin, het gaat nog tamelijk, maar dan.

bij de Putschelaan, gaat de politie weg, denkt zeker dat wij het nu verder tot het groepshuis zelf wel kunnen bolwerken. De massa komt los, ze dringt meer op, ze schreeuwt nu har¬ der, nóg harder. Cdt. Vnigtman doet wat in deze situatie het verstandigste is: geeft het teeken wat sneller aan te stappen, om tijdig het groepshuis te bereiken, ’t Was noodig, want net zijn wij binnen, daar barst de bom! Geschreeuw, gescheld, ge¬ brul, en last not least, om ons eens flink te belcedigen: de Internationale. Commando: „W.A. aantreden!" en uit één borst zingen wij het geliefde lied: ,/t Is plicht van ied'ren jongen", zóó enthousiast, dat het de paar honderd roodborst¬ jes geheel overstemt.

Ten slotte: de politie, druk werk voor de pl oer ten dooiers, veel gezichten met pijn.Dat is het einde, Adm. W.A.

W.A.-berichten uit "Ons KringblacT 1934.

312

grens waren...

Hoe zat het in Rotterdam met de NSB?

Dat weet ik niet, ik weet alleen dol ik een keer in het gebouw van 0.K.& W. was, dat was toen aan de Sohiedojns es ingei. Daar werden altijd bokswedstrijden gehoud.en en daar kwamen altijd mariniers, d.ie waren gek op boksen en een zooitje publieke vrou¬ wen. Daar ben ik eens een vergadering van de NSB binnengelopen, nou allemaal keurige heren. Allemo.ol een driedelig pak en je zag er geen o.rbeid.er tussen. Het waren o.lle- maal middenstanders, kantoorbedienden en wat hoger personeel.

Wat merkte je in het dagelijks ieven van de NSB?

Ze kolporteerden, ze hielden geen bedrijfsakties natuurlijk. Ze kolporteerden met "Volk en Vaderland" en ze hielden vergaderingetjes. Ze gingen op huisbezoek, maar ze traden niet echt in de openbaarheid met demonstraties ofzo. Ze plakten biljetten aan "Mussert of Moskou" waar we ons rot om lachten. Als je nou zegt "Berlijn of Moskou" daar kan ik nog wel inkomen , of "Amsterdam of Moskou" maar "Mussert of Moskou"...

En dan hadden ze dat "Volk en Vaderland", daar verschenen wel anti-semitiese prenten in.

Was er een verschil hoe er tegen de NSB werd aangekeken voor 1933 en nadat Hitler aan de macht gekomen was?

Ja dat heeft wel zijn invloed gehad. Nederlanders zijn erg kat-uit-de-boom-kijkerig. Zo van "effe kijken wat er gebeurt". Het Werd in het begin niet als een gevaar gezien maar later wel. Toen kwamen ze echt op, toen marcheerden ze ook met Stormtroepen.

Affijn toen is het uniformverbod gekomen, nou ja, toen trokken ze hun uniform tóch wel aan maar dan met een regenjas er overheen en dat zetten ze een hoed op. Maar als ze dan in vergadering waren dan zaten ze allemaal in uniform.

Kees

Je zag Bezem-fascisten, je zag Meyer-fascist en opkomen, die vormden allemaal groep¬ jes bijvoorbeeld, in Brabant, in Rotterdam en in Amsterdam. Dao.r omheen had je nog weer andere figuren, zoo.ls "Had-je-me-mao.r" in Amsterdam, dat waren van die lach- figuren zogenaamd. Maar op een bepaald, moment zag je opeens bijvoorbeeld de NSB, die serieus genomen werd. door de kapitalisten. Je zag bijvoorbeeld Van Beuningen, de man van de SHV, de Steenkolen Handels Vereniging, die zich uit ging spreken voor de NSB. Van Beuningen, die go.f aan de NSB geld en in het bedrijf zelf kon je niet meer werken of je moest lid. worden van de NSB, althans als je geen lid werd. van de NSB dan werd je eruit gewerkt. Maar als je lid. was van de NSB dan kreeg je een betere positie bin¬ nen de SHV. Op een bepaald moment zag je de Bezem-fascisten verdwijnen. Meyer en de Bezem-fascisten stonden onder de invloed van d.e katholieken, werden hoofdzakelijk vanuit Nijmegen vanuit d.e katholieke universiteit ondersteund, vanuit Tilburg en Brabant in zijn geheel. Die zag je verdwijnen, althans niet meer zo groot worden als de NSB. De NSB werd door Deterd.ing, d.e grote mo.n van d.e Shell, vanuit Duitsland on¬ dersteund.. Wij ho.dden als kommunisten een huis in de Westerstraat, waar we een par- tijorgaan hadden. En op het Willemsplein, waar nu d.e Spido is, daar zag je opeens een vier verdiepingen hoog pand, een heel breed, groot pand, dol betrokken werd. door de NSB, voel je hem. Eerst waren die jongens nog niet in uniform, maar die kregen alle-

uitgedeeld, geeft duidelijk aan dat deze j steunverlening zeer noodig is.

Wij doen daarom lang* dezen weg nog. maal* een dringend beroep op onze leden ons regelmatig te blijven voorzien van de benoodigde ingrediënten, resp. giften om ze te kannen koopen.

Wij moeten binnen niet te langen tijd in staat zijn op verschillende punten van de stad tegelijk nitdeelingen te houden.

Kameraden, helpt mede ons de uitvoering daarvan mogelijk te maken.

HOU ZEE!

Winterhulp

Soepuitdeeüng.

Op de Nieuwe Markt, du* in het hartje van de stad, heeft heden, 28 December, de eerste soepuitdeeling plaats gevonden. Binnen het half uur waren de beschikbare 200 liter uitgegeven in de meest volmaakte orde. Niet ook maar één enkel onvertogen woord werd vernomen.

Dat binnen een zoo kortea tijd alles was

Uit "Ons Kringblad" 1935.

maal een uniform. Je had. sportorganisaties die niet geüniformeerd waren. Dat waren gewoon maar arbeiders jongens vo.n d.e stempellokalen weggehaald, en uit de buurten weg¬ gehaald door studenten. Moet ge voorstellen: een arbeidersjongen die jarenlang wer¬ keloos is geweest, wordt in een kring van studenten opgenomen. Hij voelt ziah daar lekker, hij krijgt te drinken en te vreten, hij komt in een sfeertje. Die wordt dan uitgenodigd in Rookanje op het buitengoed van meneer van Ravenswaay en daar wordt een weekeinó.e belegd., een vormingsweekeind,e, een sportweekeinde en daar worden ze getraind, op d.o.t land.goed, in militaire aktiviteiten. Zo ontwikkelde zieh dat. Eerst worden jongens samengeraapt in een klup van sport en gezelligheid en die studenten gaan diskus sieren, die gaan praten en beïnvloeden die jongens. Dan komt ineens d.ie bundeling met de poen ero.ehter, van "geef die jongens uniformen". Dan voelen ze zich al in een verband, opgenomen, ze krijgen wat politieke scholing op hun wijze en daar heb je de NSB, daar heb je de WA. Zomaar, valt opeens plotseling uit de lucht als het ware, voor ons niet maar voor de meeste mensen wel hè. Mussert die 800.000 stemmen vergaart in Nederland, d.ie acht Kamerzetels heeft op een bepaald moment, en do.av is die! Wat de NSB toen was is de Centrumpartij nu!

Daar ligt dus een verband. De SHV was een concern dat zich voornamelijk bezighield met het verschepen van kolen en erts naar de duitse hoogovens, dat was een grote han¬ del. Deterd.ing Was de grote man van de Shell die had daar belang bij, die pompte er geld in en verder nog vele anderen.

Mussert werd eerst wel de kleine ingenieur genoemd., die met zijn tante samenleefde. Rij werd bespot en niet serieus genomen tot hij die 800.000 stemmen haalde , toen werd hij serieus genomen. Maar toen was er al geld ingepompt Van bovenaf. Je moet niet vergeten, zo 'n uniform met laarzen dat kostte toendertijd een hoop geld. Ret was voor een werkeloze jongen ó.ie een broek aan had. met zeven lappen er op een hele. zaak. Hij kreeg daar zo'n mooi opgepoetst uniform en hij mocht eens in een auto rij¬ den en dat was toendertijd heel wat. Voor jullie is een auto een normaal ding, maar toendertijd was dat van "jongens, we zijn met de auto naar Oostvoorne geweest". Ik wil jullie even die sfeer schilderen. Je moet die jongens wèl kwalijk nemen dat ze fascist zijn geworden, natuurlijk, mao.r je moet wel begrijpen hoe het komt. Veel zijn het van armoe geworden. Ik had ƒ 8,75 per week en donderdags avonds hadden we geen vreten. Ja goed, ik had een politieke ondergrond, ik had wo.t literatuur achter me en- zovoorts, ik had wat vrienden naast me. Maar goed, je staat alleen in de maatschappij dan denk je: "maar godverdomme, ik moet toch vreten", nou komt er iemand "nou ja goed joh, kan mij het schelen, het gaat toch lekker". Hele andere sfeer, lekker gezellig, mooi, knus, d.e club om je heen. Eerst voelde je eigen eenzaom, je moest alleen vech¬ ten tegen je armoede, tegen je honger. Nou krijg je in de eerste plaats te vreten en je komt in een sfeertje waar een hoop degelijkheid is. Want die student en-jongens hadden wel wat, die trakteerden wel en die trokken mensen aan. Die mensen die er voor gewonnen waren gingen de stempellokalen op en die mengden zich dan in de diskussies en er werden praatjes aangeknoopt. Dan zei die jongen: "ik zit zonder kolen", "o, zit ; jij zonder kolen, da.n krijg je een mud. van ons". Nou dat was Wo.t. Of "nou het zit bij mij wel link hoor, ik heb vanmorgen weer niet gevreten". "Joh, luister eens, kom van¬ avond naar het Willemsplein, dan maak ik het wel in orde..." Ze hadden bakkers, ze hadden winkeliers en dergelijke, zo werkte dat, De NSB had in de jaren dertig een speciale wagen met soepketels . Het was waarschijnlijk een oude voedselwagen vo.n het leger. Op de hoeken van de straten werd dan door de NSB soep uitgedeeld. Dat hebben ze hier in Hillesluis ook gedaan. Ik zie ze nog staan en dan kwamen die mensen . schoorvoetend langs de muur die soep halen, om niet te laten zien dat ze van die NSB eten aanvaardden. Het was dikwijls noodzaak, want ze hadden grote gezinnen. Van Beu- ningen heeft nog eens 30.000 gulden aan Knotsenborg gegeven om propaganda voor de NSB te ma.ken onder d.e werkelozen.

Je moet je die doodssituo.tie waarin de mensen verkeerden voorstellen. Ze doorzien de achtergronden niet omdat ze geen scholing hebben, omdat ze geen basis hebben van waar¬ uit ze denken. Dan plotseling opeens komt Hitler aan de macht in '33 en toen werden ze brutaal, toen konden ze nog meer gaan doen. De stao.t zelf ging rekening met hun houden, ging hun als een belangrijke faktor zien, de grote parlements-jongens, de po¬ litieke jongens. Vooral de katholieken. Naar mijn mening is de katholieke kerk één van de voorbereiders van het fascisme geweest, lag ook in de lijn van het katholieke denken. De Paus, die alleenbeslissingsrecht heeft. De uitsproken van de Paus moesten toendertijd als vaststaand, aangenomen worden, dao.r kon niet over worden gediskus- siërd. Nat de Paus zei was volledig juist. Nou dat klopt, de leider die alles be¬ slist, dat was dus de Führer. De man die het voor het zeggen had. Nou dat was verrot

314

gemakkelijk, als je zelf moeilijk denken kon en je wil niet denken, wo.nt dat is ver¬ moeiend. s nou dan laat je een ander voor je denken. Daar trapten ze in, ze moesten al¬ leen bevelen uitvoeren. Daar ligt voor mij d.e redenvoor de snelle groei van het fas- etsme in Brabant en Limburg. Het lag in het wezen van het katholieke denken, van het katholieke geloof, dat een groot aantal van de katholieke intellektuelen vo.n de ka¬ tholieke universiteit in Nijmegen daarin een grote rol hebben gespeeld. Dat is hele¬ maal niet gek.

Wat er zich nu met die buitenlandse o.rbeiders afspeelt, dat kend.en wij vroeger niet. Er werd wel vanuit fascistiese kringen tegen Joden en zigeuners geageerd. Maar nu is de factor buitenlandse arbeider veel groter. Er waren toen wel een groot aantal Joden. Die Joden waren in het algemeen geen arbeider, Joden werkten niet, Joden wa¬ ren handelslieden of kooplieden. Er waren maar een paar Joden die in de bedrijven werkten. Dus die arbeiders hadden met die Joden niks te maken. Het verzet tegen de Joden kwam voor het merendeel uit de middenstand. De NSB had binnen de middenstand de meeste invloed. Vandaar dus die hetze tegen de Joden want de Joden werden als con¬ currenten in de ho.ndel gezien. Nu ligt het anders, nu wordt het nao.r de arbeiders toegespeeld, want de buitenlandse arbeider is een concurrent vo.n de o.rbeid.er gewor¬ den. Nou spelen ze vanuit fascistiese gedachten naar de arbeider toe.

Hoe werden de arbeiders toen voor het fascisme geworven?

Vanuit hun armoede., vanuit "je ken bij ons te eten krijgen, je ken bij ons een uni¬ form krijgen, en je ken bij ons sportorganisaties krijgen".

Waien dat heel belangrijke dingen toen, een uniform en ergens bijhoren?

Kleding, ergens bij horen en eten krijgen en werk krijgen. Want fascistiese bazen namen alleen fascistiese personeelsleden aan. Dus als je lid werd van de NSB dan kon je bij meneer vo.n Ro.venswao.y komen werken in d.e graanhandel. Dan kon je in d.e steen- o en komen werken. En ze hadden ook de scheepvaart dus je kon ook schipper worden en je kon op zee varen .als zeeman. Of je kon werken bij andere grote bedrijven zoals de Shell en BP. Deterding was één van de internationale anti-kommunisten die mil¬ joenen besteed heeft aa.n het bestrijden van de kommunisten. Die ondersteunde do.t al¬ lemaal.

De invloed, onder o.rbeiders van de NSB was aanvankelijk niet zo groot. Er waren een paar aanwijsbare NSB'ers onder o.rbeiders.

NSB-propagandawagens in de Dirck Hoffstraat.

U DE RIJKSDAG BRAM D

315 ■

1933 is het jaar van de ommekeer. In 1933 voelden de nazies zich sterk genoeg om de macht aan zich te trekken in Duitsland. Ze bedienden zich daarbij van een geniale provokatie, de Rijksdagbrand. De gebeurtenissen in Duitsland waren beslissend voor Europa. Alle ogen van zowel links als rechts waren op Duitsland gericht. De periode van revolutionaire opstanden v/as definitief voorbij, de kans op een wereldrevolutie v/as verkeken. Ondanks de massale krisis, werkeloosheid en ellende waren de kommunis- ten niet in staat om revolutie te maken in Duitsland. Integendeel, de reaktie had haar offensief ingezet. Hitler sleepte grote delen van de arbeidersklasse mee als een rattenvanger van Hameien. Er heerste pessimisme en verslagenheid alom bij linkse men¬ sen. Uit nood wordt de eenheidsfrontpolitiek geboren, een politiek van klassensamen¬ werking. Oude revolutionaire posities worden verlaten. De hoofdrolspeler in dit alles was Marinus van der Lubbe. Hij wilde de arbeiders v/akkerschudden, maar hij bereikte het tegendeel. Hij was inderdaad een "provokateur"maar beslist geen willoos werktuig in de handen van de nazies. Veel rotterdammers hebben Rinus gekend als een goede ka¬ meraad, een jonge idealist waarvan er toen duizenden rondliepen. Zijn daad maakte hem in één klap wereldberoemd. Over zijn persoon, z'n daad, maar vooral over de ge¬ volgen die dit had, ook voor Nederland, gaat dit gedeelte van het boek.

DE RIJKSDAG BRAnDT l- l

Berlijn 27 februari 1933, 21.15 uur, de Rijksdag, het duitse parlementsgebouw, staat in lichtelaaie. Nog geen kwartier later om 21.26 uur wordt de jonge hollandse metse¬ laar Rinus van der Lubbe gearresteerd en afgevoerd naar de politiepost Brandenburger- tor. Daar legt hij een volledige bekentenis af. Hij vertelt de brand te hebben ge¬ sticht om de arbeiders wakker te schudden en te waarschuwen voor het fascisme. Een paar uur later worden er in heel Duitsland zo'n 10.000 mensen van hun bed gelicht en in gevangenissen, leegstaande fabrieken, SA-kazernes en konsentratiekampen opgeslo¬ ten. Het zijn leden van de Kommunistiese Partij Duitsland(KPD), de Socialistiese Par¬ tij Duitsland(SPD), de Socialistiese Arbeiders Partij(SAP), anarchisten en anti-fas-

De Rijksdag brandt. Een duitse politiefoto van Rinus van der Lubbe

H 316

foto ter identifikatie. Er moesten duizenden en duizenden politieagenten en SA'ers gemobiliseerd worden en er moest van te voren voor transport en gevangenisruimte ge¬ zorgd v/orden, De nazikopstukken Goebbels, Göring en Hitler waren vliegensvlug aanwe¬ zig bij de brand. Met de brandende Rijksdag op de achtergrond gaven ze het eerste kommentaar uitgerekend aan een engelse journalist. Er waren, ook toevallig, net een hoop journalisten in de buurt die het nieuws gelijk konden doorbellen naar hun krant. Ook waren er massa's SA'ers op de been om het publiek bij de brand in bedwang te hou¬ den. Volgens Hitler was de brand een teken van God om de kommunisten te vernietigen. Goebbels sprak over het "Fanaal", het sein voor een kommunistiese opstand in Duits¬ land. Alleen die opstand brandde niet los. De opstandelingen lagen allemaal in diepe rust of ze werden net uit hun huizen gesleurd door een SA-kommando.

DUITÖLAMD VOOR DE BRAMD

Door allerlei intriges rond president Von Hindenburg v/as het Hitler eindelijk gelukt om rijkskanselier te worden. 30 januari trad het nieuwe kabinet aan, maar de positie van de NSDAP was daarin zeer zwak. Zij hadden maar 3 ministersposten van de 12 en bij de laatste verkiezingen hadden de nazies bovendien dik verloren. Zij gingen toen van 15 naar 13 miljoen stemmen. In een stad als Berlijn stemden bij de verkiezingen van 6 november 1932 bijna twee keer zoveel mensen op de kommunisten als op de nazipartij. Hitlers aanhang bestond voornamelijk uit ambtenaren, officieren, winkeliers, rente¬ niers en kleine boeren. Kortom, de middenstand. Onder arbeiders won Hitler niet meer dan 5 % van de stemmen. Hitler had nieuv/e verkiezingen uitgeschreven voor 5 maart 1933 en deze verkiezingen moest hij winnen. Het grootkapitaal had geld gestoken in de NSDAP vanwege haar massa-aanhang. Als die massa-aanhang weg dreigde te vallen dan v/as de NSDAP niet meer interessant voor de industriëlen en bankiers. Hitler beloofde de bescherming van het burgerdom. Duitsland zou weer netjes en fatsoenlijk worden. Maar dat moest wel snel gebeuren, anders zou Hitler zijn geloofwaardigheid verliezen voor zov/el zijn financiers als zijn aanhang. Het v/as voor de NSDAP nu of nooit. Ze moesten hun greep naar de macht doen. De twee arbeiderspartijen, de SPD en de KPD hebben dit gevaar onderschat. Tot op het laatst bleven ze elkaar in de haren zitten. De SPD zei dat kommunisme en fascisme broertjes van elkaar waren. Andersom zei de KPD dat de SPD en de NSDAP tweelingbroers waren. De SPD had het over de "kommunazies" en de KPD sprak over "sociaalfascisten". De SPD volgde de politiek van het kleinste kv/aad. De ene konsessie na de andere konsessie v/erd gedaan. Alle verworven rechten van de ar¬ beiders werden op die manier uitverkocht. Zolang de regering zich maar aan de grond¬ wet hield was er niks aan de hand volgens de SPD. Maar ook de KPD wilde het gevaar niet echt zien. Voor hun was de regering van Hitler geen andere dan de vorige. Ook Hitler regeerde buiten het parlement om met zogenaamde noodverordeningen. De KPD dacht dat Hitler snel van het toneel zou verdwijnen. Dat was nogal parlementair ge¬ dacht. De KPD voorzag grote stemmenv/inst op 5 maart en verlies voor de NSDAP. "Na Hitler komen wij", hoorde je veel kommunisten zeggen. Zo ver heeft Hitler het niet laten komen. Vlak voor de verkiezingen brak de brand uit in de Rijksdag. Die brand bood Hitler de mogelijkheid om in één klap al zijn plannen uit te voeren.

DE öEVOLQEti

V/at er onmiddellijk na de brand gebeurde is al gezegd: massa-arrestaties in heel Duitsland, Volgens Göring hadden de Komintern en de KPD in Duitsland een gewapende opstand voorbereid, die op de 27ste februari 's avonds om 9 uur moest uitbreken.

De brand in de Rijksdag was daarvoor het signaal. De KPD wachtte op een teken om toe te slaan, maar dankzij de politie, de SA en de SS werd de opstand verhinderd en is Duitsland en daarmee heel Europa voor het kommunisme gespaard gebleven. Vanaf 28 februari v/erd alle verkiezingspropaganda van de nazies afgesteld op dit thema: "De kommunisten willen de rode haan op het dak zetten." Hitler kan beginnen met zijn ver¬ nietiging van de arbeidersbeweging. De dag na de brand ondertekent Von Hindenburg de noodverordening ter bescherming van volk en staat. Hiermee worden allerlei grondwet¬ telijke rechten en vrijheden opgeheven. Vanaf dat moment gaat alles heel snel.

9 maart v/orden de kommunistiese zetels voor ongeldig verklaard en arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen alle kommunistiese afgevaardigden. 24 maart keurt de Rijksdag de machtigingsv/et goed. Hitler stelt vanaf dat moment de v/et vast. 2 mei, de vakbonden worden verboden, kantoren v/orden bezet, bezittingen in beslag genomen en leiders ge¬ arresteerd. 22 juni, de SPD wordt verboden. 3 juli, Hitler verklaart zijn "revolutie" voor beëindigd. Hij is dan waar hij wezen moet. Naast deze terreurgolf staat de pro¬ paganda over het internationale kommunistiese komplot. Volgens de nieuwe lijn van de

sjazi-propaganda: een verkiezingsaffiesje en de bezichtiging van de rokende puinnopen.

1 te üteWtëtaö

ajoafiommunifIema33röiU>s€fïe(ö!

Sa trirfct te* gu°K area >rt

f >U wtf üp» rrrfrii&rt*

j»;UHm«fctaHr mA mr tif ril gypjfa ta Mj P«*rf iLimral £t*st £&|*t al* KrtftUi *n VU JJfaiV

5r» fctmi tri talm gnJp» erf* pfr^t

S* rit feftftri aefcrtta&

Mflititfl ben flomnuititónuia! Mbmefied tt6o$ldlbemo{t(jfle!

Komintern moest het via allerlei terreurakties tot revolutie komen in Duitsland en de rest van Europa. De opstand op de Zeven Provinciën en de Rijksdagbrand v/aren voor¬ beelden van zulke terreurdaden. De nazies wilden dat Kominternkomplot tegen Europa niet alleen onthullen in hun kranten, maar ook nog eens een keertje bewijzen in een rechtszaak tegen Rinus van der Lubbe en zijn medeplichtigen. Dat werd het proces te Leipzig.

MET PROCES ™

Dat proces werd vooral georganiseerd om het buitenland gerust te stellen. Engeland en Frankrijk moesten geloven dat Duitsland op het nippertje aan de bolsjewistiese chaos ontsnapt was en dat Hitler ook in hun belang een dam had opgeworpen tegen het oprukkende kommunisme. De beklaagden in het proces waren: Van der Lubbe natuurlijk, Dimitrov, een bulgaarse kommunist die uit zijn eigen land had moeten vluchten en il¬ legaal in Berlijn leefde v/aar hij werkte voor het West-Europese buro van de Komin¬ tern, Tanev en Popov, twee andere bulgaarse kommunisten en Torgler, de voorzitter van de kommunistiese fraktie in de Rijksdag. Zij waren de zogenaamde medeplichtigen van Van der Lubbe. De opzet van het proces mislukt volledig. Dit kwam vooral door het op¬ treden van Dimitrov. Dimitrov draaide elke beschuldiging tegen hem om in een aan¬ klacht tegen de nazies en hij deed dat heel overtuigend. Vele toeschouwers begonnen te geloven dat de nazies de brand zelf hadden gesticht. Het proces werd af en toe zelfs lachwekkend. Allerlei getuigen verklaarden Dimitrov op de avond van de brand samen met Van der Lubbe gezien te hebben en dat terwijl Dimitrov helemaal niet in Berlijn was. Dimitrov draaide de rollen om en plaatste de nazies in de beklaagden¬ bank. Van der Lubbe zweeg bij dit alles, waarom is niet helemaal duidelijk. Mis¬ schien wilde hij zijn medeplichtigen niet verraden, misschien werd hij ingespoten met verdovende middelen en kon hij het niet proces niet volgen. Misschien ging het wel allemaal boven zijn pet. De nazies kwamen immers met allerlei medeplichtigen die hij nog nooit gezien had. Door de buitenlandse pers werd Van der Lubbe voor debiel ver¬ sleten, Dimitrov was de grote held. Toen de nazies merkte dat het mis ging zetten ze gauw een punt achter de rechtskomedie. Alle beklaagden werden vrijgesproken, behalve Rinus van der Lubbe. Zo konden de nazies pronken met het vonnis als voorbeeld van hun onpartijdige en onafhankelijke rechtspraak. Van van der Lubbe ontdeden ze zich snel. Op 10 januari 1934 viel de jonge radenkommunist onder de Henkerbijl. Voor de gelegen¬ heid hadden ze nog snel eventjes de wetgeving aangepast: vanaf 28 februari 1933 stond op brandstichting de doodstraf.

MET BRUIMBOEE **

Met Dimitrov komt de hele kommunistiese bevraging in het geweer. Vanuit Parijs en Lon¬ den wordt een tegenoffensief gestart. In Parijs verzamelen zich allerlei duitse

vluchtelingen met materiaal over de Hitlerterreur in Duitsland. Uit dat materiaal wordt een bruinboek samengesteld. Willy Münzenberg is de handige organisator van de tegenkampagne. Hij liet het bruinboek inleiden door allerlei vooraanstaande figuren uit het politieke en wetenschappelijke leven. Daarmee omzeilde hij dat het bruinboek afgedaan kon worden als een kommunisties propaganda-geschrift. Na het proces in Leip- zig verschijnt het bruinboek deel 2. Het heet: "Dimitrov kontra Göring" en gaat over het proces in Leipzig. Vlak voor dat proces, van 14 tot 18 september wordt er een te- genproces gehouden in Londen waarvoor allerlei getuigen worden gehoord. Het bruinboek werd in grote oplages gedrukt en verspreid. Hier in Nederland werden er alleen al 20.000 verkocht. Het bracht een schokeffekt teweeg, voor het eerst v/erd voor een groot publiek onthuld wat er allemaal in Duitsland na de brand gebeurde, hoe beest-

Kommunistiese propaganda uit de Tribune 1933.

achtig de nazies tekeer gingen. Dat was de sterke kant van het bruinboek. Het bruin¬ boek slaat echter de plank volledig mis over Van der Lubbe. De kommunisten waren er heilig van overtuigd dat de Rijksdagbrand een provokatie was speciaal om hun te treffen. Ze wilden dat bewijzen met het bruinboek. En om dat te bewijzen verdraaiden ze voor het gemak de waarheid. Van der Lubbe werd afgeschilderd als werktuig van de nazies. Volgens het bruinboek was Van der Lubbe op zijn reizen door Duitsland in kon- takt gekomen met ene dokter Bell. Deze had hem in kontakt gebracht met de SA-leider Rohm. Van der Lubbe was zogenaamd zijn schandknaap geworden. Om de kontakten met de SA te bewijzen moest van Van der Lubbe een homosexueel gemaakt worden. Dat deden de samenstellers van het bruinboek o.a. door het weglaten van uitspraken van getuigen.

Zo verklaarde de getuige Isaak Vink: "Ik heb vaak met Van der Lubbe in één bed ge¬ slapen, zonder dat ik iets van homosexuele neigingen bij hem waargenomen heb." In het bruinboek werd het tweede gedeelte van de zin weggelaten. De nederlandse schrij¬ ver en kommunist Freek van Leeuwen zag het als zijn partijtaak om voor de onderzoeks- kommissie van het tegenproces te bevestigen dat Van der Lubbe homosexueel v/as. In de bruinboekversie van de Rijksdagbrand wordt Van der Lubbe als mens en als anti-fascist

319

op grove v/ij ze onderuitgehaald.

HET POODBOEK BH

Door de uitgave van een roodboek probeerden de vrienden van Rinus, georganiseerd in het "Internationaal Van der Lubbe-comité", hun medestrijder te verdedigen tegen de laster van het bruinboek. Het v/as een magere verdediging. Het comité beschikte niet over de financiële middelen om het boek in grote oplage uit te geven. Bovendien kon het roodboek niet op de brand zelf ingaan omdat niemand van de samenstellers precies v/ist wat er gebeurd v/as nadat Rinus Leiden had verlaten om naar Berlijn te gaan. Het roodboek moest overhaast in elkaar gezet v/orden en v/erd slecht verkocht. Het bleef in de schaduw staan van het veel spektaculalrdere bruinboek. Toch is het roodboek een eerlijke poging om recht te doen aan Rinus en zijn daad.

Rinus van der Lubbe v/erd op 13 januari 1909 geboren. Thuis hadden ze het arm en zijn moeder stierf op zijn twaalfde. Rinus groeit dan verder op in het gezin van zijn halfzus in Oegstgeest. Na school moet hij een vak leren, hij wordt metselaar. In de bouw krijgt hij een ongeluk waardoor hij bijna blind wordt. Hij moet dan rond zien te komen van 7 gulden invaliditeitsrente per week. Op zijn zestiende sluit hij zich aan bij de Zaaier, de jeugdorganisatie van de kommunistiese partij. Hij v/ordt voorzitter van de plaatselijke afdeling en sticht in een krotje in de Bouwe Louwesteeg, het

Door tocfcü&eo «n conunon Wen Door de foetoen vermoord.

sterft als revolutionair. Arbeiders, zet zijn werk voort! IVlaak je gereed voor de prole¬ tarische revolutie.

VAN DER LUBBE COMITÉ

Het Van der Lubbe-comité neemt het op voor Rinus en z'n daad.

Lenin-huis. Rinus is konstant in touw voor de partij. Door daden probeert hij de werkelozen in Leiden wakker te schudden. Hij leidt werkelozendemonstraties, is aktief bij stakingen en staat vooraan als er tegen de politie geknokt moet v/orden. De lei¬ ding van de CPH vindt dat hij té ver gaat met zijn akties. Maar voor ze hem de partij uitgooien, heeft hij zelf al bedankt. Rinus kwam daarna onder invloed van kleine groepen van raden-kommunisten zoals de Linkse Arbeiders Oppositie(LAO) en de Groepen van Internationale Communisten(GIC). Deze groepen kwamen op voor de direkte aktie. Arbeiders in de bedrijven en aan de stempellokalen moesten zich verenigen in raden. Die raden vormden de basis voor de machtsovername. De raden-kommunisten bestreden fel de vakbonden inklusief het NAS en de politieke partijen van de CPH tot en met de RSP toe. Die zelfde raden-kommunisten nemen het in het roodboek op voor Van der Lubbe.

Hij is geen fascist, maar juist een anti-fascist. En met zijn daden wilde hij de in slaap gesukkelde arbeiders wakkerschudden. Van der Lubbe deed wat de parlementaire partijen de SPD en de KPD weigerden te doen: namelijk de arbeiders aansporen tot strijd tegen het fascisme.

RIMU5 1M DE VAL BI

De nazies hebben volgens ons de Rijksdag in brand gestoken. Het was een provokatie om in één klap de hele arbeidersbeweging uit te schakelen. Niet voor niets v/erd daar¬ voor de Rijksdag uitgekozen. De Rijksdag was het symbool van de Weimar-republiek. Een aanslag op de Rijksdag v/as een aanslag op de demokratie. Door de kommunisten de schuld er van te geven konden de nazies eindelijk hun plannen uitvoeren, Hitler redde het land van de ondergang en maakte zich zo onmisbaar voor de burgerij. Het grootka¬ pitaal zag haar vertrouwen in de NSDAP bevestigd door het optreden tegen de KPD, de

320 I

SPD en de vakbonden. Bovendien won de NSDAP de verkiezingen van 5 maart en verstevig¬ de zij haar machtsbasis. De Rijksdagbrand is eigenlijk maar één van de vele provoka- ties die de nazies hebben uitgevoerd, maar v/el de belangrijkste. Lang van te voren werden er al voorbereidingen getroffen voor de brandstichting. De SA v/as tot hulppo¬ litie gepromoveerd, arrestatiebevelen en alles lag klaar, de SA was die avond op de been met het oog op de vijftigste sterfdag van Karl Marx, er werd toevallig een pers- konferentie in de buurt gehouden en de nazi-leiders hadden toevallig net een avondje vrij. V/at ook allang van te voren gebeurde was het infiltreren in organisa¬ ties van de arbeidersklasse en dan vooral in organisaties van raden-kommunisten en anarchisten. De dadendrang en aktiebereidheid van deze groeperingen kon gemakkelijk gebruikt v/orden om verwarring te stichten om te provoceren. De nazies kenden Van der Lubbe dan waarschijnlijk ook al langer dan 27 februari 1933. Mogelijk is dat Van der Lubbe in zee is gegaan met naziprovokateurs, die geïnfiltreerd v/aren binnen de ber- lijnse arbeidersbeweging. En dat Van der Lubbe vertrouwend op hun anti-fascistiese gezindheid hulp van hun heeft gehad bij de brandstichting. Van der Lubbe heeft alle schuld voor de brandstichting op zijn schouders genomen, waarschijnlijk wilde hij zijn mededaders niet verlinken. Ook tijdens het proces heeft Van der Lubbe niks los¬ gelaten over die mededaders. Er was echter één uitzondering: Van der Lubbe had het één keer over anderen, maar toen hem gevraagd werd wie die anderen v/aren verviel hij v/eer tot zwijgen. Mogelijk hebben dokters hem middelen toegediend om hem volslagen apaties te maken. De nazies vonden dat hij teveel v/ist. Vandaar ook dat hij van de aardbodem moest verdwijnen. Ze hebben er voor gezorgd dat Van der Lubbe niemand meer te zien kreeg na zijn arrestatie. Hij heeft dan ook nooit zijn verhaal kunnen vertel¬ len aan iemand die hij vertrouwde. Na de onthoofding v/erd het lichaam van Rinus ver¬ brand om definitief alle sporen uit te wissen.

Brom van de Hatend

Marinus van der Lubbe kwam uit Leiden en hij kwam veel bij ons. Het was nogal iemand van de daad., impulsief, het was een krachtige figuur. In hoeverre hij nu wel of niet door de nazies gebruikt is, daar zijn we nooit zo goed achtergekomen.

We hebben die Marinus van der Lubbe een paar keer meegemaakt. Ik kend.e iemand die al¬ tijd zei: "Rinus van der Lubbe is altijd de mo.n geweest, die gezegd heeft we moeten de boel in de brand, steken". Maar dat kan ik niet beamen. Hij kon wel aardig babbelen die Van der Lubbe. We hébben hem een paar keer gezien hier in Rotterdam. Hij heeft hier wel eens een lezing gehouden over het raden-kommunisme. Voor de rest kan ik mij niet zo veel meer herinneren, want hij was altijd aan het zwerven. Dan was hij hier heen, dan was hij daar heen. Hij zat veel in Duitsland. Dan liep hij op dat mondhar- monikaatje te spelen. Hij was nog kinderlijk naief ook eigenlijk.

Wat daar in d.ie Rijksdag gebeurd is, dat is natuurlijk êên grote komedie hè. Die man was van zichzelf niet zó. Als ze jou inspuiten, of ze maken je helemaal mesjokke, of ze geven je wat in je eten ... Want die houding had hij nog nooit aangenomen. Toen hij gearresteerd werd zei hij dat Duitsland, het ho.rt van Europa was. Iemand die der¬ gelijke beweringen kan staven, die is natuurlijk niet maf hè. Die Dimitrov had na¬ tuurlijk een veel grotere organisatie achter zich. Mao.r wij hadden niks achter ons. Alleen dat roodboek hebben we toen gepubliceerd.

Henk Bruintjes

Ik heb Van d.er Lubbe één keer meegemaakt. Dat ging over de kwestie Links Richten. Hij schreef dat hij daar werk voor had. Hij had wa.t gemaakt voor Links Richten en d.e re- do.ktie nam dat niet, want het wo.s wat verward. Hij was in wezen een type die wat ver¬ ward was. Dat stukje kwam als zodanig neer op het raden-kommunisme. Links Richten kon dat natuurlijk niet hebben, die kon geen o.pa.rte kleur bekennen. Je mocht wel een links gedicht er in plaatsen, maar het mocht bijvoorbeeld, niet pro-russies zijn. Daar hield, d.e redaktie zich buiten. We wilden geen partijpolitiek.

Wat voor soort jongen v/as Rinus van der Lubbe?

Hij was niet zo erg groot, hij liep een beetje voorover. Ja, je zou zeggen als je zo¬ iets zo.g, een beetje moeilijk figuur. Een jongen die erg met zichzelf overhoop lag. Hij is toendertijd naar Duitsland uitgeweken. Nadien hoorden we dat hij bij die Rijksdagbrand betrokken was. Hoe dat precies in zijn werk gegaan is, dat weten we al¬ lemaal niet. Freek van Leeuwen is er nadien nog in Engeland, bij geweest. Toen wilden ze nog die verbintenis tussen Freek van Leeuwen en Van der Lubbe aanhalen, dat ze daar samen gewoond, hadden, maar in dat huis woonden meer mensen. Van huis uit was Freek van Leeuwen homosexueel. Dat heeft hij altijd, als een ziekte gedragen, wat hij meegekregen had met zijn geboorte. Een afwijking van de natuur.

319

op grove wijze onderuitgehaald,

HELT POODBOEÜ HU

Door de uitgave van een roodboek probeerden de vrienden van Rinus, georganiseerd in het "Internationaal Van der Lubbe-comité", hun medestrijder te verdedigen tegen de laster van het bruinboek. Het was een magere verdediging, Het comité beschikte niet over de financiële middelen om het boek in grote oplage uit te geven. Bovendien kon het roodboek niet op de brand zelf ingaan omdat niemand van de samenstellers precies wist v/at er gebeurd v/as nadat Rinus Leiden had verlaten om naar Berlijn te gaan. Het roodboek moest overhaast in elkaar gezet v/orden en werd slecht verkocht. Het bleef in de schaduw staan van het veel spektaculairdere bruinboek. Toch is het roodboek een eerlijke poging om recht te doen aan Rinus en zijn daad.

Rinus van der Lubbe werd op 13 januari 1909 geboren. Thuis hadden ze het arm en zijn moeder stierf op zijn twaalfde. Rinus groeit dan verder op in het gezin van zijn halfzus in Oegstgeest. Na school moet hij een vak leren, hij wordt metselaar. In de bouw krijgt hij een ongeluk waardoor hij bijna blind wordt. Hij moet dan rond zien te komen van 7 gulden invaliditeitsrente per v/eek. Op zijn zestiende sluit hij zich aan bij de Zaaier, de jeugdorganisatie van de kommunistiese partij. Hij wordt voorzitter van de plaatselijke afdeling en sticht in een krotje in de Bouwe Louwesteeg, het

Door iocUlisJifl «a commanltien v{/rtdti Door de ftclrlrn vermoord.

Het Van der Lubbe-comité neemt het op voor Rinus en z'n daad.

Lenin-huis. Rinus is konstant in touw voor de partij. Door daden probeert hij de werkelozen in Leiden wakker te schudden. Hij leidt werkelozendemonstraties, is aktief bij stakingen en staat vooraan als er tegen de politie geknokt moet worden. De lei¬ ding van de CPH vindt dat hij té ver gaat met zijn akties. Maar voor ze hem de partij uitgooien, heeft hij zelf al bedankt. Rinus kv/am daarna onder invloed van kleine groepen van raden-kommunisten zoals de Linkse Arbeiders Oppositie(LAO) en de Groepen van Internationale Communisten(GIC). Deze groepen kwamen op voor de direkte aktie. Arbeiders in de bedrijven en aan de stempellokalen moesten zich verenigen in raden. Die raden vormden de basis voor de machtsovername. De raden-kommunisten bestreden fel de vakbonden inklusief het NAS en de politieke partijen van de CPH tot en met de RSP toe. Die zelfde raden-kommunisten nemen het in het roodboek op voor Van der Lubbe.

Hij is geen fascist, maar juist een anti-fascist. En met zijn daden v/ilde hij de in slaap gesukkelde arbeiders v/akkerschudden. Van der Lubbe deed wat de parlementaire partijen de SPD en de KPD weigerden te doen: namelijk de arbeiders aansporen tot strijd tegen het fascisme.

Rinus in de val. im

De nazies hebben volgens ons de Rijksdag in brand gestoken. Het was een provokatie om in één klap de hele arbeidersbev/eging uit te schakelen. Niet voor niets werd daar¬ voor de Rijksdag uitgekozen. De Rijksdag v/as het symbool van de Weimar-republiek. Een aanslag op de Rijksdag was een aanslag op de demokratie. Door de kommunisten de schuld er van te geven konden de nazies eindelijk hun plannen uitvoeren. Hitler redde het land van de ondergang en maakte zich zo onmisbaar voor de burgerij. Het grootka¬ pitaal zag haar vertrouwen in de NSDAP bevestigd door het optreden tegen de KPD, de

SPD en de vakbonden. Bovendien won de NSDAP de verkiezingen van 5 maart en verstevig¬ de zij haar machtsbasis. De Rijksdagbrand is eigenlijk maar één van de vele provoka- ties die de nazies hebben uitgevoerd, maar wel de belangrijkste. Lang van te voren werden er al voorbereidingen getroffen voor de brandstichting. De SA was tot hulppo¬ litie gepromoveerd, arrestatiebevelen en alles lag klaar, de SA was die avond op de been met het oog op de vijftigste sterfdag van Karl Marx, er werd toevallig een pers- konferentie in de buurt gehouden en de nazi-leiders hadden toevallig net een avondje vrij. V/at ook allang van te voren gebeurde was het infiltreren in organisa¬ ties van de arbeidersklasse en dan vooral in organisaties van raden-kommunisten en anarchisten. De dadendrang en aktiebereidheid van deze groeperingen kon gemakkelijk gebruikt v/orden om verwarring te stichten om te provoceren. De nazies kenden Van der Lubbe dan waarschijnlijk ook al langer dan 27 februari 1933. Mogelijk is dat Van der Lubbe in zee is gegaan met naziprovokateurs, die geïnfiltreerd waren binnen de ber- lijnse arbeidersbeweging. En dat Van der Lubbe vertrouwend op hun anti-fascistiese gezindheid hulp van hun heeft gehad bij de brandstichting. Van der Lubbe heeft alle schuld voor de brandstichting op zijn schouders genomen, waarschijnlijk wilde hij zijn mededaders niet verlinken. Ook tijdens het proces heeft Van der Lubbe niks los¬ gelaten over die mededaders. Er was echter één uitzondering: Van der Lubbe had het één keer 'over anderen, maar toen hem gevraagd werd wie die anderen waren verviel hij weer tot zwijgen. Mogelijk hebben dokters hem middelen toegediend om hem volslagen apaties te maken. De nazies vonden dat hij teveel wist. Vandaar ook dat hij van de aardbodem moest verdwijnen. Ze hebben er voor gezorgd dat Van der Lubbe niemand meer te zien kreeg na zijn arrestatie. Hij heeft dan ook nooit zijn verhaal kunnen vertel¬ len aan iemand die hij vertrouwde. Na de onthoofding werd het lichaam van Rinus ver¬ brand om definitief alle sporen uit te wissen.

Bram vo.n de Hot er d

Marinus van der Lubbe kwam uit Leiden en hij kwam veel bij ons. Het was nogal iemand van de daad, impulsief, het was een krachtige figuur. In hoeverre hij nu wel of niet door de nazies gebruikt is, daa.r zijn we nooit zo goed achtergekomen.

We hebben die Marinus van der Lubbe een pao.r keer meegemaakt. Ik kend.e iemand, die al¬ tijd zei: "Rinus van der Lubbe is altijd ó.e man geweest, die gezegd heeft we moeten de boel in de brand steken". Maar dat kan ik niet beamen. Hij kon wel aard.ig babbelen die Van der Lubbe. We hébben hem een paar keer gezien hier in Rotterdam. Hij heeft hier wel eens een lezing gehouden over het raden-kommunisme. Voor d.e rest kan ik mij niet zo veel meer herinneren , want hij was altijd aan het zwerven. Dan was hij hier heen, dan was hij daar heen. Rij zat veel in Duitsland, Dan liep hij op dat mondhar- monikaatje te spelen. Hij was nog kinderlijk naief ook eigenlijk.

Wat daar in die Rijksdag gebeurd, is, dat is natuurlijk één grote komedie hè. Die man was van zichzelf niet zó. Als ze jou inspuiten, of ze maken je helemo.al mesjokke, of ze geven je wat in je eten... Want die houding had hij nog nooit aangenomen. Toen hij geo.rresteerd werd zei hij d.at Duitsland het hart van Europa was. Iemand die der¬ gelijke beweringen kan staven, die is natuurlijk niet maf hè. Die Dimitrov had. na¬ tuurlijk een veel grotere organisatie achter zich. Maar wij hadden niks achter ons. Alleen dat roodboek hebben we toen gepubliceerd.

Henk Bruintjes

Ik heb Van der Lubbe één keer meegemo.akt. Dat ging over de kwestie Links Richten. Hij schreef d.a.t hij daar werk voor had.. Hij had wat gemaakt voor Links Richten en de re- do.ktie nam dat niet, want het was wat verward. Hij was in wezen een type die wat ver¬ ward was. Dat stukje kwam als zodanig neer op het raden-kommunisme. Links Richten kon dat natuurlijk niet hebben, die kon geen aparte kleur bekennen. Je mocht wel een links ged.icht er in plaatsen, maar het mocht bijvoorbeeld niet pro-russies zijn. Daar hield d.e redaktie zich buiten. We wilden geen partijpolitiek.

Wat voor soort jongen v/as Rinus van der Lubbe?

Hij was niet zo erg groot, hij liep een beetje voorover. Ja, je zou zeggen als je zo¬ iets zo.g, een beetje moeilijk figuur. Een jongen die erg met zichzelf overhoop lag. Hij is toendertijd. naar Duitsland uitgeweken. Nadien hoorden we dat hij bij die Rijksdagbrand betrokken was. Hoe dat precies in zijn werk gegaan is, d.at weten we al¬ lemaal niet. Freek van Leeuwen is er nadien nog in Engeland, bij geweest. Toen wilden ze nog die verbintenis tussen Freek vo.n Leeuwen en Van der Lubbe aanhalen, dat ze daar samen gewoond hadden, maar in dat huis woonden meer mensen. Van huis uit was Freek van Leeuwen homosexueel. Dat heeft hij altijd o.ls een ziekte gedro.gen, wat hij meegekregen had met zijn geboorte. Een afwijking van d.e natuur.

321 B

Kees

Ik heb Van dep Lubbe gekend en Van der Lubbe behoorde tot die groep van raden-kommu- nisten dat wit zeggen aan de zijkant. Kijk, je had net zoals je dat nu hebt., randfi¬ guren. Hij woonde in Leiden en hij kwam hier nog al eens naar het Noordplein. Het Noordplein was zaterdagsavonds een plek waar zo'n duizend mensen somenkwamen elke zaterdagavond, niet opgeroepen, zo vrijwillig kwamen ze daar nao.r toe om met elkaar te diskussieren en meetinkjes te houden. Da,ar kwam hij dan ook en daar maakte hij kennis met allerlei mogelijke mensen. Die Van der Lubbe was een jongen die ook naar diskussies en vergaderingen ging, een randfiguur in de kommunistiese beweging, f fat voendertijd ook heel normaal was, was dat deze jongens, deze randfiguren, rond gin¬ gen zwerven. Tegenwoordig gaan d.ie jongens naar India of naar Bengalen om een trip te maken. Maar toen gingen we naar Duitsland om een trip te maken. Dat Wandervögel- idee was er. Als je nou toch niks te doen had en je was nog bij vader en moeder in huis, nou da.n kreeg je geen uitkering en dan ging je naar buiten, politieke kontak¬ ten leggen enz. Naar mijn visie is dot inderdaad zo gebeurd. Die jongen is met een volledig ideaalbeeld naar Duitsland gegaan. Hij heeft daar kontakten gelegd en die nazies hebben daar gebruik van gemaakt. Naar mijn mening heeft hij inderdaad daar die brand gesticht. Die nazies hebben een handje geholpen. De nazies hebben gewoon in de KPD geïnfiltreerd en in Nederland in de CPH. Die nazies hebben die provokatie opgezet om de hele o.rbeid.ersbeweging uit te kunnen schakelen. Ja., de CIA past het internatio¬ naal op landen toe.

Fotomontage van John Heartfield: de rechter en de beklaagde.

Zijn er diskussies geweest in de CPH over de Rijksdagbrand?

Ja., dao.r zijn wel diskussies over geweest. Ja je hield je er mee bezig. Maar dat is opgeheven feitelijk, door de diskussie die Dimitrov voerde in het Rigksdagproces.

Voor mij, en dot is duidelijk gebleken, hebben de nazies hun aktie niet gericht op Van der Lubbe, ook in het proces niet, maar die hebben hun aktie gericht op de Kommu¬ nistiese Partij, op Dimitrov. Kijk omdat ze het zo speelden en omdat Dimitrov die. rol vervuld heeft binnen dat proces, dat hij zo'n geweldig krachtige figuur geweest is, daarom is Van der Lubbe als het ware in het niet gevallen. Want het was ook geen fi¬ guur tegenover Dimitrov. Ze hebben hem ook wel geprobeerd uit te spelen door te zeg¬ gen dat Dimitrov Van der Lubbe gebruikt heeft . Maar het is duidelijk naar voren geko¬ men dat de afstand tussen Dimitrov en Van d.er Lubbe zo ontzettend, groot was en de kontakten niet o.anwezig. Maar dol was hun bedoeling niet, het was niet de bed.oeling om Van der Lubbe te straffen want Van der Lubbe telde voor de nazies niet. Van der Lubbe is een gebruiksappo.ro.at geweest, zoals een heleboel mensen in de politiek ge¬ bruikt worden. Waar je altijd voor op moet passen.

ER GERICHTETE

DER RICHTER

■ 322

Dus die brand is eigenlijk goed gelukt, maar dat proces is...

Ja, do.t is internationaal een flop geworden.

Arend van Brugge

U kende Van der Lubbe ook. Hoe kende u die?

Ik had een vriend. Eduard Sirach. Dat was de man d.ie in 1916 de leider was van de hos- pitaaldemonstratie in Indi'ê, daar kwam Rinus thuis. Rinus van der Lubbe was een kalme jongen. Hij was een typiese jonge russiese boer. Breed, zwaar, een goede zwemmer.

"Het Leven"(het Leven was een geïllustreerd, blad.) had een prijs uitgeloofd van 5000 gulden voor degene die het Kanaal over kon zwemmen en hij deed er aan mee. Maar dat deed hij samen met een hongaarse, geloof ik. Hij staat nog met haar in het roodboek o.fgeheeld. Hij had geen hulp. Kijk es, iemand, die zo'n zwempartij doet die heeft hel¬ pers, boten bij zich, onderweg drinken. Do.t had. hij niet, hij deed het op de bonne¬ fooi, hij kon die 5 ruggen wel gebruiken. Nou, en toen was hij bijkans verzopen, maar door de hulp van dat meisje, d.oordo.t ze zei: "neemt hem op in d.e boot", werd hij ge¬ red. Anders was hij verzopen. Zo'n jongen was het. Het was een stevige vent, hij nam sto.ppen van een meter. Het was een lo.nge knul, een flinke la.nge vent. Alleen met zijn ogen zat hij verkeerd. Hij had. kalk in zijn ogen gehad. En daarom had hij een uitke¬ ring van zes, zes en een halve gulden per week, van de ongevallenwet. Hij ging overal °P a f> dan ging hij overal in debat, ook met Louis de Visser. Hij zat ook bij de Spartaans. Hij gaf bijvoorbeeld zo zijn geld weg, omdat hij een gaarkeuken wilde heb¬ ben in Leiden, zodat die werkelozen toch wel aan d'r bikken kwamen. Hij zei: "o.ls we nou eens gezamenlijk een gao.rkeuken oprichten. Alle centen bij elkaar, en da.n koop ik in". Zulke dingen, daar wa.s hij voor. Een betrouwbare kameraad. Van zijn zes en een halve gulden kon iedereen steunen. Siem Harteveld, ook een bouwvakker, was zijn kost¬ baas. Hij zat zelfs op die oude rotfiets. Om je kapot te lachen. Hij had geen rij- wielplaatje, hij had maar een stukje letoenkoper. Do.t had hij om zijn pols en dat was net een rijwielplaatje. Hij kon het niet betalen, of ik weet het niet, hij had het weggegeven. En dan ging hij op die oude kar no.o.r Groningen, want daar sprak Louis de Visser, en dan ging hij daar in debat. Na de brand zeid.en ze tegen Louis de Visser: "vertel jij eens, wie is Van der Lubbe" en toen zei Louis de Visser: "nou, die ken ik niet, nooit van gehoord". Dat was nou Louis de Visser.

Zat hij eerst zelf ook bij de CPH?

Ja., hij is ook nog lid van de Zaaier geweest, van de Comnunistiese Jeugd Bond. Daar raakte hij spoedig in konflikt met allerlei dingen, met Rusland, en met dat Stalinisme natuurlijk. Hitler had op 31 januari de macht gekregen, hij was rijkskanselier en hij schreef toch nieuwe verkiezingen uit, om aan te tonen dat hij langs demokro.tiese Weg daar neergezet was. Als protest daar tegen stak Rinus de Rijksdag in de brand, Da.t hebben ze allemao.l nooit begrepen waarom hij dat deed. Omdat die arbeiders do.n zouden begrijpen dat het allemaal Jan Klaasen was, die hele verkiezingen. Daar gaat het om, het was Jan Klaasen gewoon. En d.at hij gepakt was, dat kwam zo, hij was zo in aktie en vol vuur, do.t hij zelfs met z 'n jasje het vuur heeft verspreid, want het was er kurkdroog. Er is een groepje van ons, die heeft geprobeerd met die vuurmakers hoe vlug of dat ging. Nou d.at ging verdomd vlug met die vuurmakers, dat zijn timmermans- krullen met een soort lijm met een dro.adje er omheen. Als je één lucifer er bij¬ houdt, nou daar maakten de mensen vroeger d.e kachel mee aan, dat ging ho.rd hoor. Nou en dan in d.at droge Rijksdaggebouw, waar op die to.fels die wetsboeken lagen, kurk¬ droog, altijd centrale verwo.rming en alles. Het is eigena.ardig, Eduard Sirach heeft o.o.ngeboden om te getuigen, maar er is geen één van die gasten die gezegd heeft lao.t die Sirach maar komen. Sirach die wou dat doen, onder voorwaarde dat hij weer vrij terug kon komen. Hij wou daar getuigen in Leipzig en hij wou natuurlijk met Rinus praten. Rinus was een linke jongen. Hij vertrouwde geen ene advokaat, daarom weiger¬ de hij alle bijstand. Hij wist dat die advokaten allemaal stuk voor stuk smeerlappen waren. Ze deden het allemaal om een grote naam te krijgen natuurlijk. Weetje, do.t hij zo ’n maand of 5 in de boeien heeft gezeten met handen en voeten?

Wat was het effekt van de Rijksdagbrand?

Nou, dat de hele wereld overeind, stond., do.t ze dat niet konden begrijpen. De russen die zeiden: "Dat hebben die no.zies gedao.n" en die nazies die zeiden: "Do.t hebben d.e russen gedaan". Tenminste de kommunistiese partij. Hitler d.ie speelde daar vlug op in, heel vlug. Onmiddellijk werd die hele zaak,de konsentro.tieko.mpen waren er al...

Ze hadden de kaartenbak bij de ho.nd en ze pikten onmiddellijk de leiders er uit, zo die al niet d.e benen genomen hadden. De gasten die bij de grens zaten warenonmiddel¬ lijk weg, hetzij nao.r Tjecho-Slowakije, of d.ie o.nd.ere kant op Hongarije. En ja, die arbeiders die konden niet weg hè, en die werden natuurlijk rap gepo.kt, vooral de be-

323

kenden. Overal zaten natuurlijk nazies in die arbeidersbuurten...

Was er ondersteuning voor Van der Lubbe vanuit Nederland t

Ja, toen had je het Van der Lubbe comité en er waren mensen die vrijwillig geld ga¬ ven om die aktie te steunen, voor een advokaat enzo. Mao.v Rinus weigerde een advo- kaat, hij vertrouwde ze niet hè.

En wie waren het die hem steunden?

Arbeiders en je had natuurlijk ook wel intellektuelen, van het Persmo.terio.al Inter¬ nationale Communisten. En vergaderingen die kollektes hield.en die het nodige geld op¬ brachten. Ja, die had je ook, maar die arbeiders die hadden niet zoveel ie missen. Maar op vergaderingen, alles bijelkaar werd er toch nog wel eens een centje bij el¬ kaar gebra.cht. Daar kon je materiaal voor laten drukken. We hebben een roodboek uit¬ gegeven. Je had twee uitgaves, ééntje voor werkelozen die het niet konden betalen en één dure.

Wat was de bedoeling van het roodboek?

Om de zaak recht te zetten natuurlijk, tegen het bruinboek. Maar o.ls het nou aan Sirach had gelegen, die veel beter met hem bekend was, dan was da.t roodboek heel an¬ ders verschenen. Dan was het politiek juister naar voren gekomen. Het is niet op alle punten korrekt geweest.

Die duitse komrnunistiese partij heeft geen dro.ad gedaan tegen het fascisme. Ze heb¬ ben zelfs nog op het punt gestaan om samen met die fascisten te demonstreren.

Wanneer was dat?

Dat was kort voor 1930. Met elkaar tegen die sociaal-d.ernokro.ten. Die sooiaal-demo- kraten werd.en uitgemaakt voor sociaal-fascisten. Die waren ook niet zo bijzonder, die sociaal-demokraten. Dat was ook slappe was. Dat ging van die sociaal-demokra- ten tegen die kommunisten natuurlijk. Dan werd. Rusland erbij gehaald. Een zuivere lijn werd. er niet getrokken. Maar toen nou eenmaal dat zaakje gebeurd, was, probeer¬ den ze allemaal hun kont te redden. Toen heeft d.ie Willy Münzenberg dat bruinboek gefinancierd, en uitgegeven. Ten eerste was Rinus van der Lubbe vreselijk gemarteld en later toen hij niets meer kon zeggen, hij heeft iets van vijf maanden met ho.nden en voeten geboeid gezeten, moesten ze bewijzen dat hij idioot en achterlijk was.

ü 3 ZA

Kijk en die burgerlijke partijen, die zeggen alleen die leiders, dat zijn de knappe gongens, die weten het. Van Agt weet het en Lubbers weet het. En inderdaad die we¬ ten het te plukken. Maar die stomme arbeider, die doodgewone bouwvakker, die kippig was, en zomaar z'n steun deelde met and.ere werkelozen, met de werkeloze hongerlij¬ ders, nou ja, dat bestaat toch niet in een nette geordende maatschappij. Hij moest natuurlijk van alle kanten voor achterlijk versleten worden. Stom, imbeciel, hij werd ook nog voor imbeciel uitgemaa.kt. En nou zijn er van zulke knappe koppen en nou kunnen ze d'r eigen niet indenken dat een arbeider tot zoiets in stao.t is, dat hij zelf kan denken. En dan die arbeiders, hier aan het stempellokaal, do.t was aan de Groene Hilledijk, daar beneden af daar stond, zo'n hok, zo'n stempellokaal. "Hou," zeiden die kommunisten: "Nou gaat het er op af in Duitsland. De Rijksdag brandt!" Maar toen wij de naam Van der Lubbe hadd.en gehoord., een jonge leidse heethoofd, toen wisten we wel beter. Maar 's avonds hadden ze d'r eigen rotkrantje de Tribune gelezen en de Voorwaarts en al die kranten. En een do.g later waren al die arbei¬ ders omgedraaid, weet je niet? Ze lezen precies wat er in dat krantje stao.t en dat lopen ze na te ko.uwen.

Maar ze dachten dus v/el dat er een soort revolutie v/as uitgebroken in Duitsland?

Ja, dat dachten ze hè, maar dat gebeurde niet. Want noch de kommunistiese partij, noch de sociaal-demokraten... alleen de nazies hadden de troepen, die hadden de knokploegen, die ho.dd.en de konsentratiekampen bij de hand. Die wel, ze waren ze een slag voor. Die anderen d.ed.en dat niet, die hadden het kunnen doen. Ze dachten alleen, via de burgerlijke demokratie, dat ze d.e kamer ingingen, d.at ze zelf moch¬ ten stemmen. Maar waar hadden ze ze voor nod.ig, ze werd.en eruit geknuppeld tot en met. Weer werden de arbeid.ers naar de stembus gejaagd en er werd hun verteld dat die stembus uitkomst gaf. Maar die stembus gaf geen uitkomst en daarom stak hij de zaak in brand. Hij ging naar Berlijn omdat daar de spanning het hoogst was.

GEVOLGEh VOOR NEDERLAND

De brand veroorzaakte ook hier in Nederland grote opschudding. De roemloze onder¬ gang van de SPD en de KPD wekten beroering. Ook hier sloeg het pessimisme toe. De KPD v/erd de arbeiders altijd als voorbeeld voorgehouden van hoe een kommunistiese partij moest zijn. Die KPD v/as in één slag vernietigd. Het fascisme hier in Nederland kreeg natuurlijk een morele opsteker door de overwinning van hun kameraden in Duitsland. De

Strafexpeditie van de nazies tegen de arbeiderswijk Düsseldorf-Bi1k.

NSB verscheen op straat en bij de stempellokalen. Een ander gevolg van de brand v/as dat grote groepen duitse vluchtelingen illegaal de grens overstaken en hier een vei¬ lig toevluchtsoord zochten. Als ze gepakt v/erden werden ze onherroepelijk uitgeleverd aan de Gestapo. De Rode Hulp en andere organisaties moesten voor duizenden politieke vluchtelingen onderdak zien te vinden.

Nederland kreeg voor het eerst te maken met de gevolgen van Hitlers bloedige staats¬ greep .

325

Kees

Je zag ook in de jaren dertig hier in Rotterdam d.e eerste kentekenen van de NSB. De eerste rotterdammer die NSB-er was en geüniformeerd naar het stempellokaal kwam, dat was toen Bitter in Duitsland d.e mo.eht greep, was Knotsenborg. En die. kwam naar mijn stempelloko.al, aan de Vonder, dat is o.ehter de Groene Hilledijk, Hij is door een haag van werkelozen heen getrokken en zes weken in het ziekenhuis bela.nd. Door die haag van mensen heen, daar kon hij niet tegen. Dat was de eerste geüniformeer de NSB-er, dat was in 1933. Het was nog nooit vertoond. Later kwamen ze in uniform naar d.e stempellokalen toe, maar niet in overgrote mate. Ze kwamen om te stempelen en ook om te provoceren.

11 VLUCnTELinG

Jan van Leyden

Bij mijn moeder thuis, dat was iets van '35/'36, kwam toen een duitser. Die man zijn naam weet ik niet meer hoor. Waar d.ie woonde hebben wij nooit geweten. Ze zijn toen bij ons thuis geweest om te vragen of die man elke avond bij ons kon eten. Mijn moe¬ der wo.s noga.l een mens van de klok, als we om kwo.rt voor zes gingen eten dan wo.s om kwart voor zes het eten klaar en prompt was die mo,n er o.ltijd, die at dan mee en bleef dan nog een uurtje voor een bakkie koffie en effe praten. En dan ging hij weer weg. Hij kwam alleen om te eten niet om te slo.pen. Hij heeft nooit zijn adres gezegd, do.t mocht hij niet. Wij hebben dat geaksepteerd, dat was heel logies. Hij heeft onge¬ veer twee jaa.r elke a.vond bij ons gegeten. Die man was een gevluchte kommunist uit Duitsland.

1 I OP DE. VLUCHT *1

Na de vestiging van Hitlers terreurregime in Duitsland kreeg Nederland te maken met allerlei vluchtelingen die hier asiel zochten. In 1933 vlak na de Rijksdagbrand wa¬ ren dat vooral politieke vluchtelingen: anarchisten, raden-kommunisten, en leden van de officiële arbeiderspartijen, de KPD en de SPD. Na de afkondiging van de Neurenber- ger rassenwetten in 1935 en de rijkskristalnacht in 1938 waren ook de Joden niet lan¬ ger veilig voor de bruine terreur. In paniek vluchtten duizenden over de grenzen naar Nederland in de hoop daar een veilig toevluchtsoord te vinden. Ze kwamen bedrogen uit. De nederlandse regering probeerde de vluchtelingen zoveel mogelijk buiten het land te houden. Eind mei 1934 werden vluchtelingen alleen nog maar toegelaten als er "lijfsgevaar" bestond. Later onder minister Goseling werd dit nog verder verscherpt. Vreemdelingen waren vanaf dat moment ongewenst. Dat was in 1938. De marechaussee kreeg de instruktie om de grenzen potdicht te houden. Vluchtelingen die aan de grens verschenen werden terug gedreven in de armen van hun beulen. Het argument wat ge¬ bruikt werd om joodse vluchtelingen te weren v/as dat Joden in de handel en op de ar¬ beidsmarkt geduchte konkurrenten zouden vormen van de middenstand en de werkeloze ar¬ beiders. Daardoor zou de werkeloosheid en het anti-semitisme alleen maar toenemen.

Een puur rascistiese politiek waarbij de regering haar handen in onschuld probeerde te wassen. V/aren Joden al ongewenst, kommunisten waren dat natuurlijk helemaal. Poli¬ tieke vluchtelingen vond men "staatsgevaarlijk". Ze v/aren er op uit om ook in Neder¬ land het v/ettig gezag omver te v/erpen. De politie was er dan ook op gebrand om ille¬ gale politieke vluchtelingen op te pakken. Deze werden dan onverbiddellijk naar de grens getransporteerd en overgedragen aan de duitse kollega's. Ze verdwenen dan meestal in het koncentratiekamp.

I 1 HULPORGAniÖATlE.0 l_I

De joodse vluchtelingen hadden hun eigen hulporganisaties: het Comité van Bijzondere Joodse Belangen en het Joods Vluchtelingen Comité. Ze konden beschikken over kapitaal en hadden veel invloed in regeringskringen. De comitees werkten samen met het neder¬ landse en duitse opsporingsapparaat om de vluchtelingen van te voren te selekteren.

In de praktijk kwam het er op neer dat alleen rijke Joden toegelaten werden. Joodse kommunisten v/erden gev/eerd, die moesten maar zien hoe ze terecht kwamen. Joodse vluchtelingen moesten vaak beloven dat ze gelijk v/eer zouden emigreren. Ze werden dan tijdelijk ondergebracht in kampen. Voor de inrichting van die kampen werd geld opge¬ haald onder rijke joodse families. Ook hier in Rotterdam waren Joden ondergebracht in zeemanshotels en quarantainebarakken. Naast de hulporganisaties voor joodse vluchte¬ lingen, waren er de organisaties voor politieke vluchtelingen. Er waren er in elk geval

drie aktief: het Matteotti-fonds van de SDAP, de Internationale Rode Hulp (IRH) van de CPH en het Proletaries Steun Fonds (PSF), later het Internationale Steun Fonds van de RSP/RSAP. Het Matteotti-fonds wilde alleen erkende politieke vluchtelingen helpen, maar om erkend te worden als vluchteling moest je papieren hebben en dat hadden de meesten niet. Daarbij kwam dat de SDAP kommunisten als kriminelen beschouwde, vanwege hun militante verzet en hun opstandspogingen tegen het gezag ten tijde van de Weimar-

republiek. Van dat gezag maakte toendertijd ook de zusterpartij van de SDAP, de SPD, deel uit. De SDAP heeft dan ook voorgesteld om kommunisten te interneren in kampen, zodat ze zich niet aktief konden bemoeien met het politieke leven in Nederland en bij het minste of geringste weer teruggestuurd konden worden. Een voorstel dat de SDAP tekende. Veel leden van de KPD klopten bij de IRH aan. De IRH was opgezet door de

Appèl in het concentratiekamp Oraniënburg 1933.

32 ?

Komintern met de bedoeling de slachtoffers van klassejustitie, politieke gevangenen en vluchtelingen te ondersteunen. De IRH was een soort van proletariese Rode Kruis met sekties in elk afzonderlijk land. De IRH beschikte over een aantal betrouwbare aanloopadressen vlak bij de grens. Vandaar uit werden de vluchtelingen verder ge¬ bracht. De IRH zorgde voor duikadressen, eten, kleding, een beetje geld en soms werk. Dat was geen eenvoudige opgave. Alles moest illegaal gebeuren. Voor één vluchteling waren meerdere adressen nodig: eentje om te slapen, eentje voor het middageten en eentje voor het avondeten. Partijleden en sympatisanten, vaak werkeloos, hadden het zelf ook niet breed. Bovendien moest voor de veiligheid zo'n beetje om de zes weken gewisseld worden van slaapadres, want een vreemde in zo’n arbeidersbuurt liep vaak waanzinnig in de gaten. Toch hebben veel mensen vluchtelingen opgenomen. Ondanks de kleine behuizing, ondanks geldgebrek en ondanks de moeilijkheden die ze konden krij¬ gen met de smeris. Zij verleenden de gastvrijheid die de regering de vluchtelingen niet gaf. Het PSF ving alles op wat links van de KPD stond. Het probeerde ondanks hun geringe organisatie en geld-middelen al het mogelijke te doen voor de vluchtelingen. Ze hadden één aanloopadres in Amsterdam en moesten eveneens illegaal werken. Naast het onderbrengen van vluchtelingen voerden de hulporganisaties ook de strijd voor het asielrecht. Vroeger was het recht op politiek asiel een normale zaak voor een demo- kratiese staat. Tot dan toe v/aren vluchtelingen altijd opgenomen, in Nederland. In de laatste Wereldoorlog bijvoorbeeld nog een groot aantal belgiese oorlogsslachtoffers. Nu gold dat recht op asiel ineens niet meer, nu waren vluchtelingen ineens doodgewone misdadigers. De reden daarvoor lag in de sympatie die bij Colijn en konsorten bestond voor Hitlers streven om een einde te maken aan het "rode gevaar". Hitler werd gezien als een soort van bondgenoot in de strijd. Veel vluchtelingen werden, nadat ze hier onderdak hadden gevonden, weer direkt politiek aktief. Ze konden natuurlijk niet in de openbaarheid treden want dan liepen ze het risiko gepakt te worden. Ze namen ver¬ bindingen op met andere gevluchte kameraden. De KPD vormde in Amsterdam een Ausland- leitung. die het illegale werk moest koördineren. Er werden kontakten gelegd met rijnschippers. Via rijnschepen werden stencils en brochures naar Duitsland gesmok¬ keld. Ook gingen leden van de KPD weer terug naar Duitsland met instrukties van de . amsterdamse leiding om het verzet te organiseren. Ze moesten daarbij konstant op hun hoede zijn voor infiltratiepogingen van de Sicherheitspolizei en de Centrale Inlich¬ tingen Dienst. Deze werkten innig samen om de hand te leggen op namen om zo het ille¬ gale netwerk te kunnen ontrafelen en het verzet onschadelijk te maken. De Sicher¬ heitspolizei probeerde in vluchtelingenkringen door te dringen door omgekochte duitse kommunisten erin te sturen. Op haar beurt had de Centrale Inlichtingen Dienst haar spionnen in de IRH. In Rotterdam werd bijvoorbeeld zo’n verklikker ontmaskerd. Het ging om een werkeloze kommunist die voor een paar gulden inlichtingen gaf. Door zijn toedoen zijn een aantal duitse emigranten gearresteerd. Ook hield de politie regelma¬ tig razzia's in de arbeiderswijken op zoek naar duitse vluchtelingen. Vluchtelingen die gepakt waren werden zonder pardon uitgeleverd aan hun slachter. Bij dit illegale werk waren veel CPH-leden betrokken. Van de vluchtelingen kregen ze verhalen uit de eerste hand over de bruine pest in Duitsland te horen. Voor het eerst kreeg men be¬ trouwbare informatie over de Hitler-diktatuur doorgespeeld. De officiële pers in die dagen had alleen maar lof voor Hitlers regime.

WAT IS ER MET HEM GEBEURD P

Voor de vluchtelingen was het verschrikkelijk om hun eigen land te moeten verlaten en een illegaal leven te leiden in een vreemd land. Ze moesten konstant op hun hoede zijn en waren gedwongen tot nietsdoen. In 1936 bood Spanje dan ook de mogelijkheid voor veel duitse emigranten om toch iets tegen dat fascisme te doen. Er zijn zo'n 5000 duitsers naar Spanje vertrokken om daar in feite Hitler af te stoppen. Dat heeft een hoge tol gekost. 3000 duitse anti-fascisten verloren hun leven in de strijd. Veel mensen zagen hun duitse vrienden naar Spanje vertrekken om te knokken in de rijen van de Inter Brigade. Vanuit de Internationale Zeemansclub hier in Rotterdam is bijvoor¬ beeld ook zo'n ploeg vertrokken. Er zijn ook een aantal vluchtelingen teruggegaan naar Duitsland om daar het verzet te organiseren. Velen daarvan zijn door verraad om het leven gekomen. Ook vielen er veel vluchtelingen in handen van de nazies bij de duitse inval in mei 1940 in ons land. Tenslotte zijn er dan nog die deel hebben geno¬ men aan het verzet hier in Nederland na de inval.

Meereke

Je had in ó.ie tijd ook duitse vluchtelingen } d.ie heeft mijn moeder ook in huis gehad., maar ik niet. Ze wist eigenlijk niet wie ze onderbracht. Iemand kwam dan bij je en

die vroeg of jij zo'n duitse emigrant wilde hebben. Nou ja, ik had helemaal geen plaats , mijn moeder eigenlijk ook niet, maar die deed het dan toch. Ja, het ging ook allemaal moeizaam want je kreeg er geen geld voor. Mijn vader was werkeloos en die kreeg heel weinig van de steun. Maar mijn moeder heeft er toch vrij veel geho.d maar allemaal voor een heel korte tijd. Allemaal een paar weken, zo zes weken en dan gin¬ gen ze weer ergens anders heen. Ze sliepen bij mijn moeder thuis en dan moesten we allemaal een plekje inruimen, want mijn moeder had. niet zo'n groot huis. je wilÓ.e zo’n kerel toch een plekje voor z'n eigen geven. Mijn moed.er ho.d toch nog twee jonge kinderen thuis, van negen en elf. Dus dan was het allemaal inschuiven en dan kwam er

savH iin/cKtiSj

™ WANDZEITUMG^ ptnionicn hu au. aleman

Muurkrant voor duitse emigranten in Barcelona tijdens de burgeroorlog

weer eentje bij met schraalhans in de keuken , van eigenlijk niks hebben. Je kreeg geen geld voor die mensen want ze hadden ook niks. Ze kregen wel eens geld overge¬ stuurd stiekum uit Duitsland, maar ik weet ook niet precies hoe dat ging.

We hebben een duitser gehad, die was in 1933 al gevlucht en die kwam ons ook altijd een beetje scholing geven, over het fascisme. Hij was met een dochter van Chabot ge¬ trouwd, die schilder. En die kwam dan vertellen over Duitsland want hij had nog veel kontakt met zijn familie. Dan kwam hij ons vertellen over het opkomende fascisme, dat was altijd wel interessant. Want toen was dat toch ook al dat dat fascisme opkwam en de crisis. Toen had je in Berlijn, je hebt er nog een lied van "Der Roter Wedding"

329

een ged.eelte van die stad. en do.o,r kwam d.ie dan oven vertellen. Hoe die mensen daar in armoe leefden en verzet pleegden. Dan leerde hij ons gelijk nog een liedje.

Kees

Toen in '33 Hitler aan de maeht kwam, kwamen alle duitse kommunisten, soeio.listen en Joden hier no.ar toe en die werden door de Internationale Bode Hulp ondersteund. We moesten ze dikwijls hij werkelozen onderbrengen. Op het ene adres moesten ze slapen, op twee o.dressen moesten ze eten, 's Middags om 12 uur gingen ze op dat adres eten en 's avonds gingen ze daar eten en op het derd.e adres gingen ze slopen. Je moest vaak honderden mensen onderbrengen. Het gebeuró.e op een ochtend, om 4 uur dat er opeens een auto voor mijn deur stond met vier duitsers erin die ik nog nooit gezien had. Alles wat ze bezaten hadden ze aangetrokken en daar lagen ze dan orn een uur of 5 op mijn vloer. Ik had ze nog nooit gezien die kerels. Ik had zelf toen geen vreten, mo,ar ja ze moesten toch een bak thee hebben en als het even kon een snee brood..

Tinus de Winter

Hoe werden duitse vluchtelingen ondergebracht?

Onder o.ndere bij ons thuis. We hebben eens maanden iema.nd gehad.

Hoe werd dat georganiseerd?

Er was een adres in Amsterdam waar de mensen naar toe moesten gaan, do.t was een kon- taktadres en d.an werden ze verspreid over de adressen van mensen die iemand konden hebben. We waren toen nog niet getrouwd, toen werd er bij mijn vader en moeder thuis een vluchteling gebracht. Dat was een raden-komrnunist. Hij is naderhand via Engeland naar Zuid-Afrika gegaan. Hij had een meisje in Engeland en d.ie zou naar Zuid-Afrika gaan, die was onderwijzeres. Hij ging dus eerst na.ar Engeland toe. Mao.r hij moest via Antwerpen reizen, want er was daar iemand die hem naar Engeland zou brengen. En toen heb ik hem dus over de grens gebracht naar België. Ik heb toen nog in de rats geze-

De Hakenkruis-, de Hertenden

Verbreiden Wanhoop en EHende;

In naam van recht en menstijkteid

JE BREMZEN OPEN"-

tot hulp bereid.

Rct. Sm. ArfeeÜen Pïrt^. R.S.A.P.

Affiesje van de RSAP.

ten. Laten we nou net een boterhammetje zitten eten, ik had een pet gekocht om me minder herkenbaar te maken, we la.gen o.chter een heuveltje dat brood te eten, toen kwamen er opeens vanaf 20 meter afstand 2 smerissen te voorschijn. Hou, ik heb angst gehad.. Ik liep geen moeilijkheden, maar die jongen wel. Maar die kerels keken elkaar zo’n beetje aan en liepen door. Toen hebben we dus de reis kunnen volbrengen. Je moest een soort smokkelpaadje volgen. We hadden vo.n te voren op de kaart gekeken waar weinig dorpen lo.gen, do.t was bij Woensdrecht en vo.nuit do.o.r zijn ze dus zoveel moge¬ lijk in de richting van Antwerpen gelopen. Vluchtelingen werden dikwijls uitgeleverd als ze gepakt werden, want ó.e ned.erland.se regering was een rót regering.

Zo werd er nog wel eens eentje ondergebracht, want er waren wel veel mensen die dat wilden doen. Wij kregen o.llerlei vluchtelingen die buiten de KPD stonden. De KPD had haar eigen organisatie voor de opvang van vluchtelingen. Mijn vader werkte gelukkig nog want je moest alles voor eigen rekening nemen. Er was natuurlijk wel een klein potje, maar do.t was voor als je werkeloos was en een vluchteling thuis had, d.an kreeg je wel een beetje geld voor voeding. Dat was do.t Proletarisch Steun Fonds. We verkochten bonnetjes aan ons goed bekende mensen zodat de onbetrouwbare figuren er buiten bleven en dat je dus ook niet de kans liep do.t die mensen achtervolgd werden.

■ 330

Arie

Bij het o.an het bewind, komen van Hitler, in februari '33 begon pas goed de georgani¬ seerde vervolging van progressieve krachten in Duitsland.. Er werd. hier in Nederland door de anti-fascisten een oproep gedo.an om de progressieve krachten d.ie Duitsland konden ontvluchten onderdak te verlenen en wat dies meer zij. Aangezien Hitler een bevriend, staatshoofd was van onze toenmalige regering, waren politieke vluchtelingen ilfegaal. Vandaar uitkijken geblo.zen voor hen die onderdak verleenden, of er aan mede hielpen. Jammer voor de vluchtelingen organiseerde iedere anti-fascistiese par¬ tij of beweging zijn eigen hulp. Dit vloeide voort uit d.e verhoudingen die in Duits¬ land gegroeid waren, door het elkaar de schuld geven van het aan het bewind komen van Hitler. De tegenstelling sociaal-demokraten/kormunisten was wel het grootst en leidde tot een belangrijke nederlaag voor wat we onder één noemer brengen:links. Maar ja., het was voor de komitees in Nederland een moeilijke taak om de vluchtelingen die in groten getale d.e grens illegaal óverkwamen op te vangen, onder te brengen en uit han¬ den vo.n de Justitie te houden.

In een ged.eelte vo.n het distrikt waar ik was, hebben we vele vluchtelingen geholpen. Er kwam wel het nodige voor kijken. Eten, onderdak, pa.pieren, kleding, zakgeld enz. moesten in de kortst mogelijke tijd georganiseerd worden. En zo'n massaal geval was ons vreemd., daar we geen ervaring op dat gebied, hadden. Ook d.e duitsers niet. Mao.r na verloop van tijd kwam er wat lijn in d.e orgo.niso.tie . Kommunisten werkten in cellen van 3 man ieder. Daarvan was één man de leider die weer verbinding had. met onderen,

3 cellen enz. Men sprak elkaar ao.n met een voornaam. Verders wisten wij weinig van elkaar. Dit om bij verraad de schade zo klein mogelijk te houd.en, De fascisten zaten ook niet stil en probeerden door infiltratie onder de emigranten gegevens te verzame¬ len om in de toekomst toe te slaan. Wat hen, in mij bekende gevallen gelukt is. Bij¬ voorbeeld één: bij mij werd. een emigrant gebracht. Emiel noemde hij zich. Hij was eerste schippersknecht geweest op een grote duitse lichter van een po.ar duizend ton. Deze ded.en niets anders dan kolen en erts enz. halen in Rotterdam. Ze brachten dat naar het Ruhrgebied. Hij was lo.ng lid van de KPD. Na het aan de macht komen van Hit¬ ler wist hij wal hem te wachten stond. In Nederland liep hij van zijn lichter weg en

o ~c - o - c - o - o - o - o - o -- o - o - p - c - o - c -r-c-

A ÏT T I--F ASCISTEN ! ! ! j

A L A R ï' !!!!!:■!:!!

Sc dort oonigo u-ek err is föhn in Holland bezig jen klopjacht te bondon cp do uit Duitsland gbvlucbto Anti-Fasciston;Sio ontsnapt”zyn uit do hol van moord en con c entr atiuk tüp on ,

Roedn zyn een 40 tal kameraden gearreute?rd en opgesloten,

Zy woraen behandelt als misdadigers. Reeds g-nji stemmen öp,o\r. ook hier in Hollend concencrrtiekampen op te richten (de Kc.11 oslos bourgeoisie noemt deze int o - er ingskampon) voer do uitg.JT l non,vet tevens lyden ken tot ..ut opsluit on vrn ■Hollmdso r A'clrtionairo arbeiders. Dit iu_ ■' Ton vrn kemp on bot o-kont niets moer of mindor dan oon st^ode vorder dryvon n"ar hot opohlyko fascisme'dor bourgeoisie

Uit "De Krukhaak" uitgave van de RVO in de

Heiland,

Hiertugon moet een machtig protest klinken

T3GEI7 DEZE METHODE ER DE

EIS 70OR ASYLH3CHT VAN ALLE

ANTI-FASCISTISCHE VLUCHTELING IR !!

Do Intomntion aio-Rode -Hulp-( I .R ,R , belegd daartoe voor do Link er- Ma"sc ever een GROTE O?EI75ARE V !H G AD ’j RING GP -

M A A R ? A G 25 FIBRUAPJ a. s.

in do SPIL Dordscbostrartv.’eg.

• sprekers: ^TYHKOGP, SIT ÏL en CC HEN.

Kameraden pro&estoord tegon do door de rogeoring go net; '■n maatregelen. EIST VOLLIDIG'R ”-;.,-rj7}jT VOOR PE AFTTI-FASCISTIS " .e ‘ EMIGRANT S! ! ! ; ! ! 5NTN7S 5 on 10 eont.

rotterdamse haven.

werd hier ondergebracht. Door zijn kennis van de Rijnvaart werd hij na verloop van tijd ingezet om illegaal propagandamateriaal te bezorgen op duitse lichters en kon¬ takten te leggen met de bemanning. Hij had van het illegale komitee d.e beschikking gekregen over een koffer met ga.ren en band, knopen, naalden, elastiek enz. Door dat te verkopen moest hij tevens gesprekken aa.nknopen en zien of hij kontakten kon maken. Tevens had. hij propagandamateriaal bij zich zoals brochures en stencils en dat pro¬ beerde hij te slijten. Het was wel riskant, maar ja daar ben je revolutionair voor.

331 B

Het risiko werd wel wat verkleind. Om big die lichters te komen mocht hij meevaren met een proviandvaarder. Dat is iemand, die... ik zal maar zeggen, een supermarkt te wa¬ ter. Die was ook anti-fascist en een goede steun bij dit werk. Zelf ben ik ook ver¬ schillende malen mee geweest. Maar het liep niet altijd, zoals het zou moeten gaan.

Er werd dan wel nodig gediskussiërd. Velen, dat kon je gewaar worden, waren bang, wat in de lijn der verwachtingen lag. Vele maanden heeft hij dat gedaan. Op een

morgen is hij weggegaan zonder zijn bewuste koffer en we hebben hem nooit meer ge¬ zien of gehoord. Of hij in een vo.l gelopen is, of het niet meer zag zitten, we weten het niet. Vele emigranten hebben we zien komen en gaan. Minstens één keer per week hadden ze een vergadering, maar nooit op het zelfde adres. Door bemiddeling van hen kwamen we veel te weten over toestanden in de konsentratiekampen. Maar hun organisa¬ ties bleven gespleten. In 1936 kwam er meer samenwerking. Dat was de periode van de Spaanse Burgeroorlog. Ao.n de oproep ao.n o.lle anti-f'asdisten de Republiek te steunen gaven velen gehoor. Ook de duitse emigranten gingen in groten getale via Parijs naar Spanje. Bij d.e eerste o.anvo.l op Madrid., d.ie voor Fra.nco een nederlaag werd., zijn vele duitse emigranten gesneuveld..

Henk Bruintjes _ _ i .

Een sociaal-demokraat, hij was bode bij de Centrale Arbeiders Verzekering, kwam b%g mij thuis en hij vroeg: "Henk, heb jij een schrijfmachine?" Ik zeg: "Ja, die heb ik wel." Hij zegt: "We hebben een groepje duitsers die zijn allemaal illegaal en die zouden graag van die schrijfmachine gebruik willen maken. De namen van die mensen mag je niet weten. Ze komen als nummer. Nummer één, nummer twee..." Alleen de leider ervan die heette Fred.. Ze kwamen en ze hebben bij mij thuis met d.ie schrijfmachine zitten werken. Een stel ervan zijn opgepakt en naar Duitsland vervoerd.. Twee ervan hebben van tevoren zelfmoord gepleegd. Want die zouden toch naar een bepao.lde plaats gebracht worden. De rest is weggegaan, die heb ik nooit meer gezien, daar heb ik nooit meer wat van gehoord, ook. Do.t was net voor de oorlog. Of diezelfde lui ook kontakt gehad hebben met een sabotagegroep dat weet ik niet. Je had toen d.ie Spaanse Burgeroorlog en toen zijn er een paar schepen met oorlogsmateriaal gezonken, of heb¬ ben averij gehad. En nou weet ik niet of die groep daarmee te maken had. Dat heb ik nooit gevraagd. Ik heb ook niet gevraagd wat ze deden. Ze deden alleen dat werk met d.ie typemachine en dat deden ze dan bij ons. Hoe minder ik wist, hoe beter het was.. Dat zei die Fred nadien ook, "We hebben hier heerlijk kunnen werken en je hebt nooit een vraag gesteld en dat was voor jou ook beter". Wa.nt als ze gepakt waren, dan werd alles gepakt en dan had ik er ook bij gezeten. Een stel zijn er door de nederland.se politie opgepakt. Ze hadden een vergadering in de Loofdakstraat en die zijn die avond opgepakt en ze zijn naar het Haagseveer gebracht. Ze werden op transport gesteld no.ar Duitsland. Ze zouden uitgeleverd worden. En ik meen dat één of twee zich in de cel hebben opgehangen op het Haagseveer. Dat was onder minister de Geer, als ik het goed. heb.

Kees

Wat deed jij precies voor de Internationale Rode Hulp?

Doordat ik in de beveiliging gezeten had, kreeg ik ook opdracht om met die duitse emigranten te werken. Mijn taak Was dus niet het inzomelen van geld, mijn taak was om adressen te bemachtigen Waar mensen ondergebracht konden worden. Dat was een heel moeilijke situatie. Bij d.e één,een werkeloze, die mo.n had. wel een slaapplaats maar die had geen eten. Dus die man moest ’s morgens naar een ander adres gebracht worden waar hij kon gaan eten of er werd eten bij hem gebracht. Maar dan ’s avonds moest hij een middagmaal hebben. Dan moest hij weer naar iemand anders. Dus wij moesten een hele berg adressen hebben voor één emigrant en je kon een emigrant niet zes of tien weken op één adres laten, je moest steeds wisselen. Je had met een paar mensen dage¬ lijks werk nodig om aan adressen te komen. Do.t konden geen adressen van bekend.e ar¬ beiders zijn dus daar waren d.e sympo.tisanten heel bruikbaar voor en die onderwijzers en die ambtenaren en die illegale partijgenoten. Dat waren onbekenden. Die vluchte¬ lingen waren niet alleen KPD'ers maar het waren ook andere mensen. We hadden ook Jo¬ den, maar die jodenorganiso.tie was tamelijk sterk. We hadden wel Joden, maar hoofdza— kelijk waren het leden van de KPD en nevenorganisaties. Dat moest gecheckt worden. Iedereen die zich meldde, en daar was ook weer een stuk organisatie voor nod.ig om te checken wat do.t voor mensen waren. Er waren methodes voor, op het laatste werd. dat ontwikkeld, hoe check je nou iemand,als die zich meldt als anti-fascist? Ik kende de duitse verhoudingen niet. Dus je moest die duitse emigranten weer betrekken en ge moest ook weer checken of hij betrouwbaar genoeg was om dat te d.oen.

Dus je gebruikte duitse vluchtelingen die hier al zaten om te checken of die duitsers

332

die hier kwamen betrouwbaar waren?

Ja, precies. En of ze weer bruikbaar waren voor de illegale arbeid in Duitsland,.

Of ze dus terug konden langs bepaalde wegen, langs illegale wegen. En daar dus door overbrenging van nieuws zo een orgo.niso.tie te ontwikkelen. Do.ar zat natuurlijk ont¬ zettend veel werk aan, veel praatwerk.

Werkte de politie hier ook samen met de duitse politie?

Ja, illegale emigranten werden door de nederlandse politie, door de Vreemdelingen¬ dienst, opgepikt en over d.e grens gezet.

Er was hier in Rotterdam in de Witte de Withstraat een"Deutsches Ha.us", een duits huis, een "Deutsches Verein", Er was ook een duitse school, een nazi-school, die was aan de Baan. Van daar werd de strijd, tegen het kormunisme georganiseerd. De SD (duit¬ se Sicherheits Dienst) had. al vroeg interesse in d.e CPH en haa,r nevenorganisa.ties.

Ze spioneerden, ze infiltreerden, zoals wij infiltreerden binnen o.ndere orgo.niso.ties infiltreerden zij bij ons. Zo trachtten ze op die wijze invloed te verkrijgen.

En dat was vooral natuurlijk vanwege die duitse vluchtelingen?

In het bijzonder vanwege die duitse vluchtelingen. Dat werd later nog verscherpt en nog verhevigd door dat ze daar een totale organisatie voor opstelden . Die duitse kommunisten hebben toch vo.nuit hier, vanuit Nederland onder leiding van Daan Gou- looze, de illegale duitse kommunisten ondersteund. Er is een organisatie opgebouwd en ik heb daar o.o.n meegesjouwd. Mensen gingen van hier vandaan met rijnschippers met materiaal naar Duitsland. Wij hadden kontakt met werkend.e mensen en door mid.del van die rijnschippers hadden wij kontakt met Duitsland. De rijnschippers kond.en veel doen, er wo.s een rijnkerncel, onder de rijnschippers was er een kommunistiese cel.

Die konden dat werk organiseren, die ho.d ook weer zijn sympatisanten en vertrouwens¬ mensen, die konden daardoor met hun materiaal de Rijn op.

I'IÏIJS 3 CENTS

BRIEFKAART

De Internationale Arbeiders Hulp II.A.H.) heeft tot taak door middel van de Proletarische Solidariteit, dc strijdkracht te versterken tegen Honger, Oorlog en Fascisme. — Óok gij behoort in onze rijen. Geeft U daarom op als lid en ondersteunt onze acties. — Adres voor Holland: I.A.H., Landelijk Secretariaat singel No. 63.AMSTERDAM CC.)

AAN

Affiesje van de IRH en steunkaart van de IAH.

Waren dat hollanders of duitsers?

Nee, veelal hollanders, er waren een paar duitsers bij. Ze waren allemaal in dezelfde cel, in de rijnschipperscel. Die stond in kontakt met d.e partij via de normale kana¬ len, cel, sektie , distrikt, partijbestuur. Later werd. dat illegale apparaat bewust opgebouwd,. Een kommunistiese pa.rtij moet altijd 50% illegaal zijn en 50% legaal, dat

333

is het systeem van het opbouwen van de kommunistiese partij. Dat je dus altijd, mor¬ gen, over kan gaan tot het laten funktioneren van het illegale apparaat wanneer het legale apparaat wegvalt. Het is niet volledig ideaal geslaagd, maar er waren toen be¬ langrijke tend.enzen en ontwikkelingen in die richting.

Kun je nog iets meer vertellen over die rijnschippers. Er ging materiaal hier vandaan naar Duitsland en kwamen er dan mensen mee terug?

Dat gebeurde heel weinig, de vluchtelingen kwamen hoofdzakelijk over de grens in Limburg, Daar kwamen de meeste vandaan, In Limburg waren wo.t kontakten. Waarom daar? Omdat het in Limburg niet opviel als je duits sprak. Er waren aan de grens een aan- to,l boeren en mensen die in Duitsland werkten vanuit Limburg en daardoor het kontakt met arbeiders in Duitsland en met led.en van de CPH en met sympatisanten van de CPH makkelijk kontakt konden opnemen. Het was een eenvoudige weg omdat de taal geen hin¬ dernis was, omdat het accent geen hindernis was. Dus de nazies dachten die man hoort in die omgeving. En daardoor ook goed op de hoogte waren met ó.e grensovergangen en smokkelpaden en daardoor kwamen ze zo over de grens. Met schepen lag dat anders, want schepen worden veelal door de douane gekontroleerd. Kijk, je kan wel een krant ver¬ stoppen in een brood of in een petroleumbus, maar geen mensen in een petroleumbus, d.ie moet je onder de lading douwen of ergens in een kast. Die boten werden veelal door de douane onderzocht.

Gingen er ook wapens naar Duitsland?

Nee, van ons niet.

■ DE AHTI-FAÖCIÖTEDI I H

i i e.e,n bevriehd staatshoofd wê

Veroorzaakte Hitlers machtsovername onder arbeiders een schok, in officiële kringen reageerde men kompleet anders. De loftrompet werd uitgestoken voor Duitslands "weder¬ geboorte". Een willekeurige greep uit de persrecensies van die dagen laat dat zien,

De Telegraaf v/as laaiend enthousiast over Hitler. Als zijn grootste verdienste v/erd genoemd "dat hij het bolsjewistische gevaar in Duitsland had vernietigd, nog voor hij rijkskanselier werd". De katholieke Tijd was het "geheel met Hitler eens, wanneer hij verklaart dat de ingezette strijd tegen het marxisme een strijd is op leven en dood". Ook de Standaard, een net christelijk blad, zag veel goeie dingen: "De republiek van Weimar gaf veel te veel vrijheden, naaktgymnastiek en goddeloosheid namen toe en van de vrijheid v/erd niets dan misbruik gemaakt. Niet in Duitsland, maar in de Sovjet¬ unie werkten "de machten der hel". Het valt te begrijpen dat in een land als Duits¬ land, waar dit verfoeilijk communisme miljoenen reeds in zijn greep ving, om het ge¬ weld der overheid wordt gevraagd ten einde dit werk der diepte te keren." Hitler had het christelijk fatsoen van Nederland aan zijn kant in zijn strijd voor zedelijke reinheid. Die Hitler was zo slecht nog niet. In de officiële betrekkingen tussen Ne¬ derland en Duitsland bleef alles bij het oude. Elke verkoeling in de betrekkingen bleef achterwege. Hitler werd niet anders gezien als zijn voorganger. Hij was een be¬ vriend staatshoofd en Duitsland een goede buurman waar je vriendschappelijke betrek¬ kingen mee onderhoudt. En als er dan lui v/aren die met modder gooiden, die Hitler voor moordenaar of beul uitmaakten, dan moest daar tegen opgetreden worden. De link¬ se schrijver Maurits Dekker v/erd vervolgd omdat hij Hitler ondermeer een clown en leugenaar had genoemd. Hij v/erd veroordeeld tot 100 gulden boete of 50 dagen zitten "wegens opzettelijke belediging van een bevriend staatshoofd". Ook het rotterdamse RSAP-gemeenteraadslid Ab Menist werd in 1940 twee keer voor het gerecht gesleept we¬ gens belediging van een bevriend staatshoofd. Belediging van Hitler leverde hem twee weken gevangenisstraf op en belediging van Franco twee maanden voorwaardelijk.

In 1936 had Bertus Schmidt,op een vergadering van de kommunistiese partij in Libelle aan de Schiedamsevest, Hitler "een beul" genoemd. Dat werd opgeschreven door twee re¬ chercheurs van de politieke recherche. Na een paar dagen werd hij naar het Haagseveer geroepen. Daar kreeg hij te horen dat er proces-verbaal tegen hem opgemaakt v/as en dat hij vervolgd zou worden wegens belediging van een bevriend staatshoofd. Drie we¬ ken na het verhoor van de rechter-commissaris zou de zaak voorkomen.

Bertus Schmidt

Ik zat in d.ie tijd maar koortsachtig te denken wat ik nou kon doen om mijn baan te be¬ houden, want dat was toen net zo erg als nu. Ik had voeling met mevrouw Ida Prins, do.t was een schat van een mens, een juriste. Maar ze had geen praktijk, want ze za.t veel meer in d.e kommunistiese vrouwenbeweging. Ze zei: "Ja, nee, d.at kan ik niet voor

je doen, maar ik weet wel iemand, die je kan verdedigen 11 . Ik zei: "Nou, dat komt wel voor elkaar dat verdedigen, desnoods moet ik dat zelf doen. Maar hoe hou ik het nou een heet je uit de openbaarheid, want dao.r krijg ik lo.st mee." Daar wist ze ook niet zo gauw een oplossing voor, maar ze stuurde me naa,r mr. Oskam. Dat was een hele mooie figuur, een hele bekende schaker, fellow-traveler, sympatiek. Daar vertelde ik het verhaal tegen en hij zei: "Nou jongen, wil je er buiten blijven?" "Ik wel, maar ik wil nóg liever uit de openbaarheid blijven wat kranten betreft enzo." Rij zei: "Tja, daar kan ik niks aan doen". Ik daeht'.dat gaat helemo.al mis.

Bij de rechter-commissaris hield, ik staande d.o.t ik het helemo.o.l niet gezegd had. Eindelijk de rechtszaal, mr. Oskam in togai houdt een prachtig betoog, want dat kon hij wel. Rij kon ironies zijn op het cyniese af, "of je nou door de hond. gebeten werd, of door de kat" dao.r had, hij het over , Het was prachtig allemaal. Toen kwam die offi¬ cier van Justitie aan het woord, en dat was een rotterd. Ik heb zijn naam nooit kunnen onthouden of ik ben het vergeten maar ik had, zo graag willen weten wat die vent later in de oorlog heeft gedaan. Hij begon me daar een requisitoir te houden daar lustten d.e hond,en geen brood, van, "dat moest afgelopen zijn met vreemde staatslieden te beledi¬ gen en wat dachten ze hier eigenlijk wel, het was toch een fatsoenlijk land, daar zouden ze wel eens korte metten mee molken". Rij eistte 14 dagen gevangenisstro.f. Ik dacht "god.verd.orme" en Oskom: "Joh, dat zeggen ze maar, 14 do.gen, ik krijg er nog wel wat vanaf". "Maar" zei ik "je krijgt er niet o,lles af". Mant zo wijs wo.s ik ook wel. De uitspraak: één week.

Maar nou krijg je het volgende. Bij zo'n rechtzaak zo.ten alle krantenverslaggevers.

In d.ie tijd werd er van vechtzaken nog wel wat gemaakt. Dat waren kolommen hoor. En zeker zo eentje "beleó.iging van Hitler", en dat in Rotterdam do.t Wo.s natuurlijk hele- maal kat in 't bakkie.

Pamflet en steunkaart voor de bevrijdinq van de duitse kommunist Ernst Thalmann..

Nou was ik 's morgens altijd het eerste op kantoor en daar lazen d.e bazen de NRC. Ik maakte de post open en legde de post en de kranten klaar. Dus ik als de sodemieterij die NRC opengeslagen en verdomd er stond zeker een verslag van twee kolommen in over meneer L.W.S . dus mijn voornomen L.W. "godverdorie, dat moet weg" dus ik heb dat blad er zo tussen uitgetild, en verdonkeremaand. En toen mijn bao.s "Morgen" "Morgen". Post?" "Ja., ik heb het al uitgezocht" "Krant?" "Alstublieft meneer" "Wat is hij dun

vandaag?" "Ja ik begrijp het ook niet, nou ja je hebt de ene dag een dikke krant en de andere d.ag een d.unne krant". Ik praatte er overheen. Ze hebben niets gemerkt.

Twee weken later de uitspraak en dat was maar zo'n stukje. Alleen in het Volksdagblad van de partij hadden ze mijn voorletters veranderd, hadden ze A.S , van gemaakt. Ik ben er zonder kleerscheuren doorheen gekomen.

Maar toen moest ik gaan zitten en ik dacht: "Hoe moet ik dat nou weer oplossen?"

's Middags om een uur of drie was het rustiger geworden en dan zei hij altijd: "zul¬ len we effe?" En dan moest ik met hem schaken, het was een prachtige baan die ik had,

's middags moest ik even schaken met de baas. Toen do.cht ik: "Nou moet ik het toch e-

Ven zeggen". Hij zei: "Ik heb je" "Ja verdorrie dat had ik niet gezien". Ik zei:

"Maar nou we het er toch over hebben" en dok sloeg als een tang op een varken "ik wou

nog wat vragen" "Wat is er dan?" "Ik wilde morgen op vakantie" "Wat?". Eet was mei en in mei ging je niet met vakantie. "Ik zal u vertellen hoe het zit, ik heb een broer¬ tje" , en daar loog ik niet om want ik heb een broertje "en ó.ie wilde zo graag gaan kamperen want hij heeft een tentje gekocht en nou heeft hij aan mij gevraagd of ik mee kan gaan om het op te zetten". "Zo, hoe lang moet dat dan duren?" "Nou, ik heb gezegd ik zal kijken of ik één week met je mee kon. "Roe staak het met het werk?"

Nou dok had ik al lang van te voren helemaal uit zitten kienen, dus ik soeplepelde een hele lijst van dok werk op. Hij zei: "Nou dok vo.lt wel mee". "Nou dat dacht ik ook wel", "Nou ja, ga dan maar één week".

Dus ik heb één week daar in die cellenbarakken vo.n Scheveningen gezeten. Ik kwam er uit en toen zei hij de and.ere dag: "Wat zie je bleek?" Ik had natuurlijk d.e hele week binnen gezeten, ik had. geen zonlicht gehad. Zo ben ik daar doorheen gerold.. Dat was me toch wel wat, ik heb wel even in d.e penarie gezeten, want je kwam niet meer aan het werk o.ls je er uit geó.ond.erd. was en do.n met die antecedenten, dan was het hei¬ maal mis geweest. De CPH was al een partij van werkelozen dus je moest wel proberen om je baan te houden.

De nederlandse autoriteiten stelden alles in het werk om het de nieuwbakken führer naar het zin te maken. Toen in oktober 1936 in Rotterdam de anti-fascistiese tentoon¬ stelling "De Olympiade Onder Dictatuur" (DOOD) werd gehouden was één telefoontje van de duitse konsul voldoende om de tentoonstelling te sluiten. Dat gebeurde trouwens op voorstel van de hoofdkommissaris van de rotterdamse politie Van Einthoven. Die poli¬ tie kon trouwens prima samenwerken met haar duitse kollega's. Illegale vluchtelingen werden korrekt afgeleverd aan de grens. Ook op hoger nivo konden ze het prima met el¬ kaar vinden.

In '37 werd in nazi-Duitsland een geheime internationale politiekonferentie gehouden op initiatief van de leider van de Sicherheitsdienst Reinhardt Heydrich. Er waren po- litiefunktionarissen aanwezig uit 15 landen waaronder Nederland, Onderwerp van de konferentie was: "Strijdmiddelen tegen het bolsjewisme". De buitenlandse gasten wer¬ den aansluitend uitgenodigd om de rijkspartijdag te Neurenberg bij te wonen. Dat het kleine Nederland Duitsland te vriend wilde houden had vooral te maken met nederlands ekonomiese afhankelijkheid van Duitsland. Duitsland was nederlands belangrijkste han¬ delspartner. Ook het doorvoeren van goederen door Nederland naar het duitse achter¬ land leverde flink veel geld op. Via Rotterdam werd het Ruhrgebied met z'n zware in¬ dustrie van kolen en ijzererts voorzien. De Steenkolen Handels Vereniging (SHV) is er groot van geworden. In ondernemerskringen bestond grote waardering voor de "duitse opbouw". Het buro Ribbentrop, speciaal opgezet om in zakenkringen te infiltreren wist die sympatie te organiseren in een soort van nederlands-duitse-vriendschapsvereni- ging. In 1937 werd de Deutsch-Niederlandische Gesellschaft opgericht, waarvan gelijk een hoop grootheden van handel en industrie lid werden. Vier november 1938 dineerde dit exclusieve gezelschap samen met de rijksminister in het duurste hotel van Ber¬ lijn. Fentener van Vlissingen, direkteur van de SHV houdt dan een toespraak waarin hij de wenselijkheid van een innige samenwerking onderstreept: "Niets zal op den duur kunnen verhinderen dat Duitsland en Holland samen v/erken en Holland zal daartoe, zij het wellicht aarzelend, de hand dienen uit te steken. Daarom is het des te belang- rijker dat zulks niet aarzelend geschiedt, maar met vreugde en in het heldere bewust¬ zijn van de noodzaak". Dat was in '38 toen de konsentratiekampen al aardig vol lie¬ pen. Die "duitse opbouw" bood de nederlandse regering tevens de gelegenheid om een groot aantal van die lastige werkelozen kwijt te raken. Ruim voor het uitbheken van de Tweede Wereldoorlog waren er al zo'n 30.000 werkelozen verplicht in Duitsland te werk gesteld. Het v/as ir. Verwey, direkteur van de nederlandse rijksdienst der werke- loosheidsverzekering en arbeidsbemiddeling die tot deze slavendrijverij besloten had. Zijn idee was simpel: een mens kon beter v/erken, dan uit z'n neus vreten, v/at voor

336 I

werk dat rotte niet. Werken in Duitsland was daarbij niet alleen in het belang van de werkeloze en z'n gezin, maar ook in het nationaal belang, want de staat hoefde dan geen steun uit te keren. Een voortreffelijk beeld van de nauwe band tussen ons land en Duitsland geeft ons tenslotte het bruiloftsfeest van prinses Juliana en Bernhard von Lippe Bisterveld. Prins Bernhard v/as overtuigd fascist, lid van de SS en be¬ drijfsspion voor de chemiese reus I.G.Farben. Op de bruiloft waren ook veel SS-vrien- den van Bernhard aanwezig. Toen het chauvinistiese"Deutschland iiber Alles"en aanslui¬ tend het Horst Wessel-lied ingezet werd, sprongen de prins en zijn SS-kameraden in de houding en brachten de Hitlergroet. Kon het nog duidelijker?

_____ - —— — -

siosa^Miij opi/EDsa v,.:i i 2 d 6 .

De Strydbend tegen F^seisr-o groep Korte iïade vcnlt givoter on groo tor.Dok het aantal lezors'rvan a-Frcnt ncent neer en neor toe.

Hst aantal cclportagenurmors stygt net dc-n rceek.dit alles re tuigt van de afkeor die er heerscht ~ndor do arbeiders jegens het f«tsclsné »i*eor en neer gaan do arbeiders vertr^uv.'on stellen in den ^trydbond teg<ji het fascisme dio in haar kort bect-nn bewezen heeft vvu .en te gaan overal Tflar antifascistische stryd gov^erd vrordt.

Mt schynon zekere personen niet erg gced te kunnen n rui men.

Daar ze geen kans zien openlyk tegen den ^trydbund en haar colporteurs op to t redon, tra oh ten zy op allerlei geniepige ryzcn do propaganda te b el o me re na, ïo t deze personen beh-^rt ook agent l2D6.I>it bc-vyst hot volgend incident,dat zich een dezer degen run liet n te^peUwkoal Korte Kade afspeelde.

Een kaxerjad colporteerde ne t ^ntife-^nnt en verkocht nenig nummer,van dit populair geworden blad. lp een gegeven Duzent kv.'am agon t *t I2C6 naar hom toe en vr«eg hom vry aanca tigendo t.on een ezempl.oar tor Inzage ..-tllc stempelaars -/eten oïiget-’yfeld ,dnt ieder krantje en strooibiljet eerst d^r de politie coeten warden gooensureezd.^nze kameraad aarzelde dan o v k niet jp.n het verzoek vai dor. ag ent te voldoen»

De agent veroyderde zictj on las de krant door.Ha her: te hebben gelezen,gaf hy hen niet terug doch stak hem in den zak.^nze barrerend tred laarop op den agent toe on vroeg zeer beleefd of hy oe krant 'rilde betalen ?f’ anders teruggaven.Hy kreeg hierop ven den egent het honds bh o antwoordi l Ik het niks met je te maken.

De krant is tot heden toe nog niet betaald.*»]s een ander ir.en 3'h sooiets doet noemt men dit diefstal.Hoe ir.uctin \iy hot in dit geval no en*: r;5

Hiermede vaa do zaak echter nu 5 niet afgei ^o pen. ?t en onze kameraad tan het l^ket kv/am om zyn stempel te halen,kreeg hy de waarschuwing,da t iy vovrtaan niet vruegor dan nüoo^okelyk v;as ra n hot s tempel 1. kan l mocht turnen en dat hy zich moest vcrvvydoren zoodra hy zyn stempel had gekregen.

T/e zien héoruit hoe de beambten ven fc'.H.* sarner. met de politie, ie anti-fascistische propaganda met de mcost geraffineerde middelen ■.rechten tegen to merken.

De st ompol aars var.de Korte Kade zullen tegen deze hand© lsmyze rachtig stolling moe ten neme n.Een stempolear is geen hele laar,al col- orteert hy ook met anti-faseistische lectuur en do strast is tot neg toe ry.Het beste antwoord op dozo provocaties is hot x r crsterken j-an den trydbond togen Fascisme en liet '-orkleozon Stryd oomitee.

2en stempelaar.

L

C I LS T T II' KA Z I S F X 0 N t ! ! ! ! !

£00 als in alle havenplaatsen dry ven ook hier de agenten van concentratiekemo en velbyl hun donker spel.

Zoo byvoorbeeld loopt er hier in de haven een Oostenryks barbier, genaamd ^êrcann'Blaas.deze draagt een bril en heeft blond "haar.

Dezs persoon ontvangt zyn materiaal von de Duièse'clvb’ïft' dó lïtte dé 3itstraat en gaat daarmee op de, zeeschepen 'aldaar by de anti-fascisten in de midscheeps'verraad«Oók de mensen die aan boord' kómen om af te kökon' ên‘ hier aan 1'shd zyh, bestempeld hy els Communieten on'‘ontneemt dezen mensen op deze mani'êr d.3 gelegerd»id om arn een prakjo eter te komen.Allo zeelieden en havenarbeiders nordên - opgefo;pen op hun' hoedo te zyn on dit elomeivt zooveel mogelyk bekend on zyn vieze xrerkzaemhedon onmogolyk te maliën. " * "*■

- - - - . - - -n - opmerker, -

0-0-0 -o-r -t- - o-o-o -o-o -0-0-0-0-0-0-0-0-0 -0-0 -o-o-o-o-o-o-o-0-0 -o -c-o -c -

Berichten uit "De Krukhaak" en "Het Eenheidsfront", een werkelozenkrant.

Tegenover deze houding van de burgerlijke kringen in Nederland, die varieerde van o- penlijke toejuiching tot bedekte goedkeuring stond de houding van de arbeidersklasse. Ze wisten door de duitse ervaringen dat het fascisme weinig goeds voor hun in petto had. Bij hun kon het fascisme alleen maar afkeer en walging opwekken. Maar het anti¬ fascisme was niet alleen een zaak van arbeiders. Ook intellektuelen, kunstenaars en Joden natuurlijk waren sterk anti-fascisties gezind en protesteerden tegen de Hitler- terreur. Het bekendste voorbeeld van burgerlijk anti-fascisties protest in Nederland was het Comité van Waakzaamheid. Dit comité was het zusje van het franse Comité de Vigilance des intellectuels anti-fascistes. In het comité hadden zich intellektuelen van allerlei partijen, stromingen en gezindten verzameld om: "op te komen voor de verdediging en bevordering der geestelijke vrijheid, van welke zijde zij ook bedreigd wordt, en in het bijzonder zich te richten tegen het nationaal-socialisme, dat dit essentiële cultuurgoed het meest belaagt". Het comité probeerde het gevaar van het fascisme duidelijk te maken door het uitgeven van een brochure-reeks en het houden van lezingen. Twee titels van die reeks v/aren: Het nationaal-socialisme als geeste-

337 * ■

lijk gevaar en Katholicisme en nationaal-socialisme. In 1937 werd ook in Rotterdam een afdeling van het comité gesticht. En dr.K.F.Proost, direkteur van "Ons Huis" in de Gouvernestraat zat in het eerste bestuur van het comité. In dit comité werd de eenheidsfrontgedachte voor het eerst op bescheiden schaal verwezenlijkt. Dit ondanks de beschuldigingen van de kant van de NSB en van de kant van de beweging Eenheid door Demokratie dat het comité een mantelorganisatie v/as van de CPH. Ook onder de arbei¬ ders had de snelle opkomst en de successen van het fascisme geleid tot felle onder¬ linge diskussies over de noodzaak van meer eenheid. Die noodzaak v/erd door iedereen erkend, maar met wie moest er eenheid gezocht worden en hoe moest die eenheid bereikt v/orden? Daar over waren de meningen sterk verdeeld.

HE.T tsEnntsiiDSFROMT rn

Kees

Ik stond op het standpunt: slaat de fascisten neen waan je ze ziet’ Mao.n ind.iviÓMeel heb ik altijd gepnobeend ze menselijk te behandelen als ik met ze in diskussie kwam. Ik nom o.ltijd aan dat een gnoot gedeelte van de NSB anbeidens wanen die enin getip¬ peld wanen. Nou jo. en dan pnobeende ik ze te oventuigen. Maan als ze aan het demon- stnenen of kolpontenen wo.nen dan gooide ik ook met stenen en dan gooide ik ook met een eind hout s en als ze in unifonm naan het stempellokaal kwamen dan sloeg ik ze ook vennot.

Marcherende Roodfrontstrijders. De RFB moest na het uniformverbod plaatsmaken voor de Strijdhond tegen Fascisme.

Door de bloedige lessen van Duitsland en Wenen was de Komintern gedwongen haar tak- tiek te veranderen. Het ging er nu om alle krachten te verzamelen om het fascisme een halt toe te roepen. De burgerlijke demokratie was het opeens waard verdedigd te v/or¬ den. Het fascisme liet van de kommunistiese bev/eging geen spaan meer heel. In een burgerlijke demokratie bestond tenminste nog het recht van vereniging en vergadering enz. De belangrijkste voorv/aarde voor het vormen van een eenheidsfront was het ophef¬ fen van de verdeeldheid onder de arbeiders zelf. Die verdeeldheid hadden de kommunis¬ tiese partijen zelf in de hand gewerkt door het afkraken van alles wat niet direkt kommunisties gezind of pro-Rusland was. De sociaal-demokratie was sociaal-fascisties en de partijen links van die sociaal-demokratie waren eenvoudige linkse-sociaal-fas- cisten. De sociaal-demokratie werd gezien als de belangrijkste steunpilaar van de bourgeoisie. Als de arbeiders maar eenmaal losgev/eekt konden v/orden van hun leiders

ü 3325

dan zou de weg naar revolutie open liggen. De kommunisten richtten dus al hun pijlen op de top van de sociaal-demokratie. Daardoor vergaten zij de opkomst van fascistiese bewegingen. Nou behoorde de sociaal-demokratie inderdaad in vele landen tot het esta¬ blishment. In Duitsland en ook in Nederland waren er socialistiese ministers, wethou¬ ders en ...politiepresidenten. Eén van die politiepresidenten, Zörgiebel had op 1 mei 1929 in Berlijn op arbeiders laten schieten, met als gevolg: tientallen doden. Dat lag nog vers in het geheugen. Er zat dus inderdaad een grond van waarheid in de term so- ciaal-fascisme. In Nederland hanteerde de CPH in het begin van de jaren dertig de leus: eenheidsfront van onderop. Het was de bedoeling om sociaal-demokraties georiën¬ teerde arbeiders van hun eigen leiders los te weken, en ze te verenigen in door de CPH gekontroleerde strijdorganisaties zoals de Revolutionaire Vakbonds Oppositie, de Werkeloze Agitatie Comitees en de huurdersbonden. De SDAP werd gezien als de belang¬ rijkste tegenstander. Volgens de eenheidsfrontpolitiek moest de sociaal-demokratie weer opgevat worden als een stroming binnen de arbeidersbeweging. De sociaal-demokra¬ tie was niet langer broertje van het fascisme maar werd weer als broertje van het kommunisme gezien. Natuurlijk hadden de kommunisten meningsverschillen met sociaal— demokraten, maar die gingen over hoe het socialisme bereikt moest worden. De socia¬ listen wilden dat bereiken via een parlementaire meerderheid. De kommunisten v/aren het daar niet mee eens, maar vonden nu dat daar over gepraat kon worden. Het belang¬ rijkste gold op dat moment het fascisme te stoppen. Die eenheid tussen socialisten en kommunisten zou het eerst in Frankrijk v/orden bereikt. 27 juli 1934 sluiten de PCF en de SFIO een pakt. De twee partijen komen overeen om gezamenlijk meetings en manifes¬ taties te organiseren om de werkende bevolking te mobiliseren tegen het fascisme. Dat fascistiese gevaar was op dat moment reeël aanwezig in Frankrijk. Fascistiese groepe¬ ringen maakten zich op voor een staatsgreep waarbij het oud-strijderslegioen de Croix de Feu het voetvolk zou leveren. Op 9 oktober 1934 stelt de PCF voor het eenheids¬ front uit te breiden tot de radikalen, dat was de partij van de middenstand. De be¬ doeling was om te voorkomen dat de kleinburgerij in het kamp van het fascisme terecht zou komen zoals in Duitsland gebeurd v/as. 17 juni 1935 wordt het volksfront geboren waarbij zich zo'n 98 organisaties zouden aansluiten. Op 4 juli komt het volksfront aan de macht zonder dat de kommunisten er aan deelnemen. De PCF wilde rechts niet provoceren door haar deelname aan de regering.

In Catalonië ging de eenheid tussen kommunisten en socialisten zo ver dat ze één par¬ tij vormden.de PSUC. Tegelijkertijd barstte binnen de Komintern de diskussie los over de fouten in de taktiek tot dan toe. Het v/as Dimitrov die deze diskussies leidde. In 1935 op het zevende v/ereldkongres van de Komintern werd de nieuwe lijn van het een¬ heidsfront ten doop gehouden. Dimitrov hield een lange redevoering over de eenheids¬ frontpolitiek en leverde kritiek op de fouten van de duitse kommunisten die het ge¬ vaar van het fascisme onderschat hadden. Die fout moest snel hersteld worden. Kommu¬ nisten in alle landen moesten van organisatie tot organisatie samen proberen te wer¬ ken met de sociaal-demokratie. Dit eenheidsfront aan de basis moest de spil vormen van zogenaamde volksfrontregeringen. Die regeringen moesten de burgerlijke demokratie tegen aanvallen van binnen en van buiten beschermen. Dat hield o.a. in dat de vader- landsverdediging die door sociaal-demokratiese partijen al vanaf 1914 in hun vaandel was geschreven nu ook bij de kommunisten op het programma stond. De kommunisten had¬ den opeens een vaderland gekregen. De eenheidsfrontpolitiek die de kommunistiese par¬ tijen in de afzonderlijke landen voerden liep parallel met de russiese staatsbelangen. Lange tijd had Rusland geprobeerd om buiten de strijd tussen de machtsblokken te blijven. Ze beschouv/den alle soorten imperialisme als even slecht, de Volkerenbond v/as een rovershol en de vrede van Versailles een ongelijke vrede. Toen duidelijk bleek dat Duitsland revanche wilde nemen voor de aangedane schande zocht Rusland aan¬ sluiting bij Engeland en Frankrijk. In 1934 trad Rusland toe tot de Volkerenbond, wat gelijk ook een erkenning betekende van de vrede van Versailles. In 1935 werd een mi¬ litair pakt afgesloten tussen de Sovjet-Unie en Frankrijk. Stalin deed toen de mede¬ deling dat de versterking van de franse defensie een goede zaak v/as. De Sovjet-Unie zocht de kollektieve veiligheid tegen het anti-Komintern-pakt. Ze wilde ook graag een militair akkoord sluiten met Engeland. Maar de engelsen die hoopten het op een akkoordje te kunnen gooien met Hitler, Toen die kollektieve veiligheid op niets uit¬ liep sloot de Sovjet-Unie op het laatste nippertje een non-agressie pakt met Hitler, waarbij Polen in tv/eeën verdeeld werd. De rest van het verhaal is bekend.

In 1935 werd de nieuwe politieke lijn van het zevende kongres naar huis gebracht door de nederlandse delegatie. Het kongres van de CPH eind 1935 stond in het teken van het op te richten Volksfront voor welvaart, vrede en vrijheid. De naam van de

339 m

partij werd veranderd van CPH in CPN. Communistische Partij Nederland klonk natuur¬ lijk veel nederlandser. Ook de naam van de krant zou veranderd worden. Tribune her¬ innerde teveel aan het sektaries verleden. Het werd Volksdagblad en het zou voortaan geredigeerd v/orden door Paul de Groot, Ook werden er een groot aantal strijdorgani¬ saties opgegeven, zoals de RVO, de werkelozenkomité 1 s en de hulporganisaties de 1RH en de IAH. Andere organisaties werden omgezet in brede massa-organisaties zoals de CJB. De CJB werd opgeheven en daarvoor in de plaats kwam de Nederlandse Jeugd Fede¬ ratie, een soort linkse AJC, die vooral dansavondjes organiseerde voor de fabrieks- jeugd en waarbij de politiek pas op de tweede plaats kwam. Hier in Rotterdam heette de jongerenorganisatie van de CPN in die tijd Raak. Ook in de politieke lijn van de CPN veranderen dingen. De leus Indonesië los van Holland, nu! werd veranderd in Voor een demokratisch Indonesië, verbonden met Nederland. De CPN v/as bezorgd dat Japan Indonesië in zou pikken, als Indonsië onafhankelijk zou worden. Japan v/as in 1936 toegetreden tot het anti-komintern-pakt. Na het verdrag van Miinchen drong de CPN in het parlement aan op versterking van de landsverdediging. Er moest een soort Maginot- linie gebouwd v/orden net als in de eerste v/ereldoorlog in Frankrijk om de Duitsers tegen te houden. De CPN wilde kost wat kost samenwerken met de SDAP. Alles wat maar enigszins een belemmering kon zijn voor die samenwerking werd uit de weg geruimd. Kommunistiese vakbondsleden beloofden plechtig zich voortaan te -zullen gedragen bin¬ nen het NVV, de CPN wilde ook v/el reklame maken voor het Plan van de Arbeid en met gemeenschappelijke lijsten uitkomen bij de verkiezingen. Op het kongres in 1938 van de CPN is de nieuwe lijn volledig uitgekristaliseerd. In de RAI hingen naast de por¬ tretten van Lenin en Stalin portretten van nationale grootheden zoals Vondel, Spino- za, Rembrandt en Hugo de Groot. Naast de rode vlag hing de driekleur. De CPN had z'n revolutionaire verleden af gezworen ten gunste van een huwelijk met de SDAP. Alleen de SDAP kwam in aanmerking voor een eenheidsfront. De SDAP beschikte immers over een massa-aanhang en dat was een interessant arbeidsterrein voor de volksfrontpropaganda van de CPN. Met de RSAP en andere kleinere linkse groepen werd in principe geen een¬ heid gezocht. De RSAP v/erd op het CPN-kongres van '38 zelfs nog afgeschilderd als een handlanger van het fascisme en Henk Sneevliet v/erd een politiespion genoemd. En met vijanden werkte je natuurlijk niet samen, die bestreed je tot en met.

Kees

Dimitrov was een heel eenvoudige figuur. Toen ik hem ontmoet heb wist ik helemaal niet dat hij het was. Eet was een heel eenvoudige arbeidersjongen, wel glinster-ogen

MATERIAAL VOOR SPREKERS C’lT R SUS.

1 .

Onze sprekers nokten voor all«s rekening houden. ke zin van de bealuiten van Ons laat&te congres. Eaz^ besluiten stelden twee dingen voorop: namelijk dn veranderde situatie in Nederland, het groeiende gevaar van h®t fascisme, dat een eor.engaan van alle vmrkondan tegen het fascism* *iat en de verandering in d* rijen der sOciaa.l-d'uuo ora¬ tie., vaar de wil tot strijd 2 .

Daar co is het noodzak*lijk, dat onze sprekers een andere eanior van agiteren gebruiken, raam e « wij dieper in de cagsa die tot nog toe niet door ons bereikt w-*rd, naar thans ontvankelijk voor onze politiek wordt» doordringen. D* oud® wijze van apr^k a n, waarbij in éen redevoering de hele internationals «n national* politiek w^rd tehandlid, waarbij vaak de hoofdaandacht aan d*- sociaal-democratie vrd besteed, e n barbij oen aantal algemeenheden *n clich»-t“rmen diep inge.wortold zijn, moet radi¬ caal worden afgebroken.

3 .

Nodig ia dat sprekers t*n eerste hun hoofdaanvallen tegen

het fascisme en de Cilijnraactia richten *n dat dit gedocumenteerd

c?t gegevens en voorbeelden *n ni^t m-->t louter agitatorische frases ge¬ schiedt. Verder is h n t hierbij noodzak'lijk, dat de sprekers veel meer rekening met de plaat aelijke omstandigheden houden en niet Overal dezelf~ de redevoering afsteken» CaartO=j moeten zij voor de vergadering Ovdrleg net de plaat3'lijk* instanties plegen-

4.

Tegenover de sociaal-democratie no^t een g<*h»ri andere toon wor d«n aangeslagen, namelijk die van een kam*'r«.iu d. s ohup?'lijk discussie, uit gaand* van het gezichtspunt van. het oenh--idafront.

Hierbij no.'t vooral in positieve zin warden gewerkt. i!*n moet aanhalingen uit d* sociaal-democratische p'rs trpn hst fascism', tegm Colijn, ten gunst* van de. Sowjet-Uni*, tm gunste van h"t eenheidsfront in Frankrijk gebruiken, n fl ii con uitspraken van d* verschillende sociaal¬ democratisch* leiders t*g"nov'r elkaar sr^Hm, r.cn nO~t wijzen op dn po¬ sitieve dO'leind*n *n resultaten die h*t *TJiidsfront bereiken kan en Op het negatieve van de politi'k, di' dpwrdeeldheid van de artcidsraklas s" handhaaft* Dit all«a mag echter niet de hoofdschotnl van ‘■rti r*d»voo-

II.

veering-aitwekan, tv -»*et een achvrp onderscheid zijn tussen de eenvel- 1 en op het foscisme en de resetie en de disons3ie in de rijen van de ar beidersklbsse zelf over de politiek die de arbeidersklasse thens moe-t toepassen, De rede moet er op worden ingesteld om bij de ccnwezige so- cisol-demoerotische en moderne vekverenigingaarbeiders vertreuren te wekken en hen oen hst denken te brengen. Het het gescheld tegen sociaal denoerotische leiders (socioel-fo9ci3ten, bonzen enz.), toet definitief gebroken worden.

5.

Verder moet in het elgemeen onze tooi eenvoudiger, minder cli- Ch^-sthtig en meer geschikt, ook voor boeren, intellectuele jeugd, con- fe3ionele arbeiders worden. Gelet moet worden op wet alle merkenden tc- ztnen bindt, Fr nceten geen punten ne&r voren worden’ geheeld, die reeds beginnen zulko elementen vtn on3 Ef te stoten fb.v, het go dsdienst- vrtcgatuk tegenover confessionele arbeiders).

6 »

Ook bij de opbouw von een rede nest rekening worden gehouden net enze nieuwe politiek, neet veel metcricol worden gebracht over de feiten v&n de dog. "r moet net eendacht op worden gelet, dot hier¬ door een band eet het publiek cntstcot.De redevoering moet verschillende hoogtepunten tevottsn, weerbij door het gebruiken ven schrille tegen¬ stellingen of zeer treffende vergelijkingen de stemming in de zaai ..aordt opgevoerd, er geepplaudiseerd wordt enz. Ee spreker moet niet op cén en dezelfde toen spreken. Hij moet zokelijk feiten 7/eergeven, moor in. zijn commentaar d6£rop zijn gevoel tot uiting lc-ten komen. Zo'rogelijk nost hij ook het uapsn von de humor en het sorcr-sme gebruiken. Altijd uoet' hij een beroep doen op dc oetivitsit en do kracht ven de arbeiders zelf.

7 ,

De sprekers roeten rekening houden rot de nieuwe wetten die op de 3preekdelicten zijn ingevoerd, zij roeten 2 ieh 70 n persoonlijke beledigingen onthouden, zich voor opruiende woorden hoeden, er blijven middelen genoeg over om duidelijk te reken wnt onze politiek is en wat onze dcelste Hing is. ‘^veneis niddelen cm de politiek ven dc heersen¬ de klasse te geselen.

S.

• r neet getrrcht worden ni:uw? sprekers ren te kreken. ’Jict

iedereen km spreken, dat is zeker, moer het is ook zeker, drt uie enige rGnleg heeft, het beheersen vrn de apreektechnick door oefening meet le¬ ren, Drtren is het goed op kleine vergaderingen of nrrst een anderen spreker nieuwe sprekers t-ra *.& trekken en hun d= kans te geven zich te ontwikkelen.

Nieuwe instrukties voor de propagandisten van de CPH.

1 340

en je kon het wel zien aan wat tie zei. Hij zei niet gek veel, maan wat tie zei was vaak.

Was dat op een kongres hier?

Nee, gewoon, we werden illegaal bij elkaar geroepen. Niet alle partijgenoten. Er wer¬ den een aantal partijgenoten uitgezoeht, meest kaderleden of die een funktie hadden. Zo maar, niet per convocatie. "Kees je moet vanavond om 7 uur in de Gouvernestraat zijn", "Waarvoor?" "Dat zal je wel zien." Nou, dan was je als partijgenoot al tevre¬ den. Je ging niet verder vragen. Je begreep dan wel dat er iets aan de hand was. Het was in een heel klein zaaltje van Odeon en het ging over de eenheidspolitiek. Dimi- trov was door heel Nest-Europa gereisd, hij was van het executief-komitê, en hij reisde alle partijen af als zo'n besluit genomen was. Er was toen al een hele diskus- sie in de partij gaande. Het feit dat we verkeerd gedacht hebben, is het feit dat we de sociaal-demokrolen niet tot bondgenoot gemaakt hebben, om dan later die sociaal- demokrater te overtuigen van ons betere standpunt. We hebben de sociaol-demokraten bevochten, we hebben gezegd: het zijn sociaal-fascisten. En dol is één van de grote fouten geweest. We hebben niet naar Dimitrov geluisterd. Dimitrov was voor mij een figuur met een geweldig helder inzicht.

Was het al te laat toen Dimitrov met die eenheidsfrontpolitiek kwam?

Toen was het al op het uiterste nippertje ja. Het is aan de a.ndere kant ook fout ge¬ weest van de sociaal-demokraten en Hitler heeft daar gebruik van gemaakt. Ao.n de ene kant werd door de sociaal-demokraten Ebert, Noske, daar begon het al mee, de demon¬ straties van de arbeid.ers neergeslagen. De arbeiders in de wijken kwamen in verzet. Huurstakingen, ook in Duitsland, en bezettingen, demonstraties in d.e wijken, Rode Wedding daar werd veel over gepraat, daar is een boek over geschreven. Maar de arbei¬ ders die aan de ene kant revolutionair wild,en zijn en waren, die zagen aan de andere kant de grote mannen waar ze vertrouwen in hadden gehad en waar ze op gestemd, hadden, andere standpunten innemen. Die wilden hun posities beschermen: hoofdkormissaris van politie, wethouder, minister, kamerzetels enz,

In Duitsland hebben we in wezen de boot gemist omdat we die eenheid niet voor elkaar gekregen hebben.

Zijn er na 1 33 dingen veranderd binnen de CPH?

No. '33 kwam het vraagstuk van het fascisme duidelijker en dieper binnen d.e arbeiders¬ beweging aan de orde. Op de eerste plaats werd besproken: hoe hebben we de strijd tot nu toe gevoerd, tegen het fascisme? We zagen hier in Nederland ook heel gevaarlijke tendenzen in de NSB en ook in de christelijke partijen zagen we d.ie verscherping en die reaktionaire ideeën. De vraag wordt gesteld: bestrijden we de fascisten wel op de juiste wijze? De sociaal-demokraten en de vakbond hadden zich altijd fel tegen de kommunistiese beweging gekeerd. Wij maakten de fout om die arbeiders d.ie van die par¬ tij lid waren of op die partij stemden te vereenzelvigen met d.e leiders van die par¬ tij. Van die leiders zou je kunnen zeggen dat het halve fascistoïde figuren waren, omdat ze al helemaal opgenomen waren in de burgerlijke maatschappij. Het waren hand¬ langers, Maar je kon ze niet allemaal over één kam scheren. Alles wat met de soci- aal-demokratie te maken had werd door de kommunisten bestempeld als sociaal-fascisme. Dat was een reaktie op de felle aanval van de sociaal-demokraten op de- kommunisten. Dao.rdoor stoot je de goeie elementen van je af. Toen Hitler aan de macht was gekomen en Dimitrov dat probleem binnen de Komintern aan de orde stelde, begon de grote kam- pagne vanuit het uitvoerend-komité over de nationale eenheid van de arbeidersklasse. Dimitrov zwengelde de diskussie aan over: hoe zit dal nou met d.ie sociaal-demokraten, hoe moeten wij het onderscheid maken, is het niet noodzakelijk om die sociaal-demo- ratiese arbeiders van hun leiders los te weken. Dat was een moeilijk vraagstuk, want figuren als Meyer-Sluyser waren jarenlang met hun "Vrijheid, Arbeid, Brood" tegen de kommunisten bezig geweest . Kommunisten waren bandieten, kommunisten Waren terroris¬ ten, kommunisten waren mensen die buiten de maatschappij stonden. Dan krijg je de moeilijkheid dat je met de man die je gisteren voor fascist uitmaakte vando.ag een diskussie moest beginnen over: we moeten samen tegen het fascisme knokken. Dat was een diskussie binnen de po.rtij die niet eenvoudig was. Het is nooit helemaal tot ont¬ wikkeling gekomen.

Ook onder intellektuelen en kunstenaars was men ongerust over het fascisme. In 1932 is er in Amsterdam een anti-oorlogskongres geweest onder leiding van Henry Barbusse en die heeft een geweldige indruk achtergelalen in de politieke wereld.. Op dat kon¬ gres waren Ba.rbusse, Gide en allerlei grote duitse schrijvers aanwezig. Ja, die ar¬ beiders en d.ie kunstenaars waren het nou niet direkt met elkaar eens, mo.ar ze zagen het gevaar van het fascisme toch wel. Die diskussie werd mede door die figuren ge-

leid, het kwam niet alleen vanuit de pantij, maar ook van buiten.

Wat hield de politiek van het eenheidsfront prakties in?

We begrepen wel dat onze politieke theorie over sociaal-demokratie in grote lijnen juist was. Dat heeft het ook bewezen. Enkel het parlementarisme zou niet de uitkomst brengen. Maar omdat je als minderheidsbeweging niet tot ge doel kon geroken zonder d,ie massa.'s, die nog steeds georiënteerd waren op de sociaal-demokratie, konden we dat niet verwaarlozen, We hadden ze nodig. De theorie van Lenin "een stap voorwaarts twee stappen terug", daar over werd. heftig ged.iskussieerd binnen de partij. We deden konsessies aan onze politieke principes om de diskussies met sociaal-demokratiese arbeiders makkelijker te maken.

De kop van het gestencilde "Antifa-front".

Was dat door o.a. de RVO op te heffen?

Ja, de macht van de vakorganisaties verzwakte door de ekonomiese krisis. Die sociaal- demokratiese leiders met hun "Plan van de Arbeid" vertelden dat heel idealisties aan de arbeiders. Maar er kwam prakties gesproken niets uit. Eet was een ideaal stellen, maar die arbeiders hadden honger en die stonden met d’r kont in d.e werkelijkheid. Die wilden wel wat en ze zo.gen dat de kommunisten een aantal eisen stelden die reeël wa¬ ren, ook ten opzichte van het fascisme. Do.t moesten ze Wel toegeven. Als je met die arbeiders diskussieerde en je haalde geen oude tegenstellingen naar boven, door hun kameraadschappelijk te benaderen, dan kon je ze ook in beweging brengen. Je zag in die ja.ren in Nederland hele grote demonstraties ontstaan, een hele anti-fascistiese beweging ontsto,an. Nog niet groot genoeg, maar je zag het zich wel ontwikkelen. De eenheidsfront-gedachte is er voor een hoop mensen en voor mij ook niet helemaal uit¬ gekomen.

Wij gingen die sociaal-demokratiese arbeiders als kameraden bestempelen, ondanks dat die sociaal-demokratiese leiders ons bleven bestrijden met hun Vrijheid, Arbeid, Brood-krant. Die krant kwam met duizenden de straat op, die was heel laag in prijs. Die kwam onder de massa. Vanuit technies-propagandisties oogpunt was het voor hun kant een goed ding. Erg scherp, maar niet alleen scherp tegen Mussert, mo.ar ook scherp tegen de kommunisten. Het werd op één vlak getrokken, fascisme en kormunisme dat was één.

Zijn er een hoop arbeiders weggegaan toen organisaties als het Werkelozen Strijd Comité, de Rode Vakbonds Oppositie en Rode Hulp opgeheven werden?

Nee, want dat begrip "eenheid", dat leefde wel bij de arbeiders. De arbeidersbeweging was uit een periode gekomen waarin de sociaal-demokratie een geweldige betekenis had binnen de officiële organen. Zowel in de gemeenteraden, als in de provinciale staten, als in het parlement, daar zag je ze altijd optreden. In de pers werd gesteld: dat zijn de socialisten. Eet typiese was do,t de reaktie de sociaal-demokratie altijd, heel scherp aanviel. Dus die arbeiders zagen in die sociaal-demokratiese leiders toch nog wel "de socialisten", de "strijders". Do.t was een grote moeilijkheid om die arbeiders te overtuigen. Dat gold. naar twee zijden. Aan d.e andere kant was het voor d.e kommu¬ nisten een moeilijke zaak om d.e arbeiders die eenmaal in beweging en overtuigd, waven te laten somenwerken met sociaal-demokraten. Op bepaalde momenten kon je het gevoel snijden. Het gevoel van: We zijn toch allen één, als er een grote demonstratie of ak- tie wa.s. Maar als de aktie afgelopen Was dan stonden we weer te bekvechten aan de stempellokalen over de principiële tegenstellingen die we ho.dAen. Die tegenstellingen

342

werden door de leidende reaktionaire figuren aangezwengeld. In de garen dertig was er een demonstro.tie van de sociaa.l-demokraten en d.ie ging door de arbeiderswijken heen, ook door de Oleanderstraat. Dat was in 1934 tijdens de huur stakingen. Die sociaal-de- mokraten trokken door dat kormunistiese bolwerk. Er waren toen een aantal van die fi¬ guren en die zijn op het dak geklommen, die hebben die demonstro.tie bekogeld met ste¬ nen. Dat is door die sociaal-demokraten wekenlang, maandenlang uitgespeeld tot en met. "Ze praten over eenheid., maar ze bekogelen ons met stenen en ze vernielen ons," De vraag is of do.t een bepaalde provokatie is geweest, want de man waarvo.n ik weet d.at hij het gedaan heeft, daarvan bleek achteraf dat hij lid geworden was van de NSB. Ik heb dat moeten onderzoeken omdol ik in de beveiliging zat van de CPU.

De eenheidsfront politiek heeft gefaald. De macht van het fascisme is te laat onder¬ kend. Het gevaar van het fascisme werd pas duidelijk na 1933, toen de konsentratie- kampen verschenen. Dat had z 'n weerslag binnen de kormunistiese beweging. Die mensen d.ie aan d.e rand stonden, kregen de angst en de vertwijfeling over zich heen. Die wer¬ den minder aktief van: "Ik bemoei me er niet meer mee". Toen za.g je de terugslag. Aan de ene kant een grotere dktiviteit en meer toewerken naar de illegaliteit, aan de an¬ dere kant mensen die afhaakten. Die eenheidsfront taktiek was volgens mij volkomen juist, maar te laat ingezet.

Ann do wjnkolicra,

Buurtbewoners,

Dij komon mot oen ora3tig woord tet U cn vrijen daar voor ccn oogen- bllk Uwo aanlacht,

In Jezo tijd van <ccnoniacho ontroddoring,vaar door vooral dopositlo van do oldl.net-ai' ïuo r ernstig 13, konan volo vogels van varschillcndc pluilLlTO tOt V,

Allen t:-loivo-n U con jolukzalighoid, op zijn er dio vooral allorlet bol ofto do on, dl o oen nonaah f dlo in nooilijkhodon zit doot watortandon, Buurtgonooton gij noot zoor voorzichtig zijn mot dozo z.g«n.vricndün t sant in do moost gowono dagolijkaohc dingen toonen zij roods dat 2 ij vijanden zijn,

T7inkolior f handeldrijvondcclddonatand, wij harlnnoron U or aan dat roods tuoo weken op Zaturdag do NiS»B« hier in oen uitgosproken arcoidars- buurt kont colportooron mot haar achandlootuur.

flat edbeurt er nu gij hebt dit roods twoo koor kunnen constatoeron dat do gohoclo buurt in rap cn roer ia on dit op ZatcrJog Uw bcoto dog.

Zoo zijn oigonltjk do monschon dio botoren vrlGndon to zijn van do gedrukto niddonstond,

Lougcn en nog ccn3 lougon.

Vraagt U qqiys ar Buurtgonooton hobt gij in al dio Jarcn ooit last gehad van do arbeiders« 

ïnto£endool*Toon hot kapitalistisch wanbohoor niot zoo ore was,toon do orlsis niot In dozo onvong roede habt gij zaken kurnon dden ,ver¬ kocht Gij , Icofdo ölj r.ot do duizenden nrboldors hior in dobuurt.

Do orboidors hior uordon goprovofloord door d© colportaco van do natio¬ naal sociall3ton.

Zij woten dat do ovoiwinning van het faaoiaao botookent,

Bloadigo onderdrukking , massa ontslag uit do badrljvcn vordoro vor- loging van do atotinon f arboid in do slavenkanpen voor twoo of clrio gulden por sook»

Kunt gij dan vorkoopen , kunt ,-jj dan loyan wlnkoliora» t/öSai voorsi-ohtlg, want iri hó£ fascistisch Buitsohlond 13 do midden- stand niot geholpen dit kan niot bij oen steeds stijgendo workolooshoid. In fascistisch Duit3chland zijn do warenhuizon niot gesloten naar kroog Tiotz zolfs staatsstoun, ‘

In Hitlor ruitschlond wordt dc rationalisatie 3tocü3 vorder opgodrovon,

I. Hitlor Fuitschlnnd lot wol op zijn allo middenstands 3trijdbondon eenvoud ij opje-ho ven, toon 2 iJ aan hun oischon horinnord©n,

Zlot gij buurtgonooton wat dit voor vrlonion zijn, U vorkcopdagen on- GOgolijk mokon on later als zij coohton ovarwinnon Uw positio noc noor vorelochte ren ,ondat ztj do knoohton zijn van d© grootkapitalisten, Winkeliers zogt dat dozo prevooatoura ,dat dozo broodroovora van U niet moor hior mogen yorschijnon,

Protostoort or togen dat Uw Zaterdag door fascisten kapot gaat.

Steunt do cisohon van do arbaidora aog not do loon on stcunvorlaging zij helpen noda do koopkracht to doen dalon,.

Do arboldara zijn Uw vijandan nlQt, zij zijn do grootsto consunontan,

Weg mot du nationaal soolallstcn , vonat hot front van arboidor© cn

winkolLor,

Steunt dn. Anti-fasei&ti e-sho strijdhond.

Anti-fascistiese propaganda van de CPH.

Jan van Legden

We hebben ook de Dimitrov-boys gehad.. Do.t werd vanuit de soos van het Werkeloze Strijd. Comité georganiseerd. We hadd.en een voetbalelftolletje. Dat werd georgani¬ seerd door de kormunistiese partij. Ze wilden cellen bouwen in d.e SDAP, je eigen daar tussen zien te voegen op de één of andere manier. Dan een beetje praten en diskussi'è- ren, zodat er een diskussie tot stand kwam tussen de SDAP en de CPH. Dan had je de NASB, de Nederlandse Arbeiders Sport Bond, daar speelden al die ploegen in van de SDAP. Wij hadden ook een voetbalploeg opgericht en we hadd.en ons d.e naam gegeven van Dimitrov-boys. Dimitrov was die man, die met d.e Rijksdagbro.nd ook verhoord is gewor¬ den, gelijk met die Van der Lubbe. Dimitrov hebben ze uiteind.elijk niet kunnen pak¬ ken, ze hebben hem vrij moeten laten omdat er geen bewijzen waren. Maar ja., d.ie man

Strijdhond tegen Fascisme

Afd. Rolierdam.

WAARSCHUWING!

Zwart en Bruinhemden willen

het défilé van 2 Augustus tof een Openlijk Fascistische Propaganda maken.

FASCISME en ORANJE be- beteekenen beide Kapitalistische uitbuiting!

Demonstreert uw af¬ schuw tegen Fascisme

en strijdt tegen het kapitalis¬ tisch uitbuitings systeem.

- - SIRIJPBOSD TEGEN HET PAGQISUE 1 ‘ . . __

GROOIE OH3KBAH2 VERGADERING OP ÜAANDAO 13- £07, dcc nvonde 8 uur in hot VERKDOFlOlGiAJ/ . _ .

Onloncrp:Hct prccos von'do nuiters dor Zeven. Fro vinei on rijkedsgbrand-

■ procoa cn dc- Fascistlsch'd Hitlor varkiazingoh in Duitsohland* ÖptakcrfliLtr.vnii't Hoff Stolk on Bror-rcrt,

Baarton in voorvorkoop vcTkrijgh-xar ftnn allo etoopolloknlcn on bij do to~ ken-io adrcaaon,-

ontreo 10 ets. ___ ,J urkIoozon 5 ets, _

343

wo.s goed. van de tongriem gesneden en die Van den Lubbe niet. Dus hebben we ons de. Dimitvov-boys genoemd en zijn we in d.e NASB gaan voetholten. Wij voetbo,lden dan in de NASB tegen de ploegen uit de SDAP. Dat was meer uit propaganda oogpunt dat je met el¬ kaar kon praten, De partij wilde dan hebben dat je je eigen daar tussen werkte en dan kwamen er van zelf d.iskussies op gang om een beetje tot elko.ar te komen. We noemd.en dat cellen bouwen in de SDAP. We hebben een paar jo.ar in die NASB gevoetbald. Maar ja, van diskussie is er nooit wat gekomen, ge weet hoe het gaat met voetballen. Je

gaat je eigen wassen, je gaat je verkleden en je gaat weer weg.

Met Pinksteren, toen was ik een jaar of negentien, twintig, hebben we in Amsterdam een hele landelijke partijdag gehad van al die voetbalverenigingen. Uit Groningen, Over¬ ijssel, Limburg enz. Daar zijn we naar toe gegaan en daar hebben we 2 dagen achter mekaar gevoetbo.ld, tegen al die ploegen die ook kommunisties waren. We hebben toen geslapen in Amsterdam. Ik zal die no.om nooit vergeten, dat was in de Montelbaan- straat. Dan moest je overvo.ren over het IJ en dan kwam je in de Montelbaanstraat,

daar kon je 's nachts slapen en dat kostte 35 cent per nacht en dan kreeg je 's och¬

tends nog een boterham met een koppie thee erbij. Wij heetten dan de Dimitrov-boys maar hoe die andere ploegen heetten dat ben ik vergeten, dat rijmt er nog op ook trouwens. Je had. daar allemaa.l dezelfde gedachten, dus diskussiëren was er niet bij. Het was gewoon een happening van al die kommunistiese ploegen uit heel Nederland.

Was dat niet van de NASB?

Nee, dat was origineel van de CPH uitgegaan. Ze hadden daar een terrein afgehuurd.

Dat was nog een slecht veld ook, want je moest tegen een holletje op spelen. Na de rust gingen we de hol af, voor de rust moest je tegen de hol op spelen. Het was al¬ lemaal een beetje armoedig. In Rotterdam speelden we gewoon in de NASB, Toevallig hadden we een goeie ploeg, We waren de beste ploeg van de NASB. We hebben destijds nog een eerste prijs gewonnen ook, een beker.

Kees

Wat deed de CPH tegen het fascisme?

Er werd toendertijd veel meer literatuur onder de arbeiders verspreid, je kan rustig zeggen dat er elke 14 dagen een brochure of een vlugschrift van d.e CPH verscheen.

Toen werden ook bij Pegasus boeken verkocht over Leninisme, over Stalinisme en over allerlei onó.erdelen van het Marxisme. De hele Lenin-bibliotheek werd. toen uitgegeven voor een prikkie.

Dat waren de klassieken die verspreid werden, maar daar mee houdt je het fascisme na¬ tuurlijk niet tegen.

Net wat ik zeg, in die werkelozenbladen werd tegen het fascisme geschreven, in die vlugschriften werd over het fascisme geschreven. Er werd ook hier een Rood Front¬ strijders Bond opgericht. Er werden hier lezingen gehouden, ik weet zelfs een voor¬ beeld dat was dominee Borger, dat was een hegeliaan, die een debat heeft gehad.. Dat is het enige debat geweest wat Mussert ooit hier in Rotterdam heeft geho.d., Da.t was een dominee, dat was geen kommunist, maar hij was toch een geweld.ige anti-fascist.

Hij heeft toen d.e vloer met Mussert aangeveegd.

We hadden toenó.ertijd. speerpunten in alle mogelijke organisaties en binnen alle moge¬ lijke bewegingen.

V/aren er ook anti-fascistiese akties?

Ja, in de eerste plaats aan de stempellokalen. En als er gekolporteerd werd. door de NSB'ers werd dat tegengegaan. Als er vergaderingen waren dan gingen we altijd, pro¬ beren te diskussiëren. Wij stonden op het standpunt van het diskussiëren - Kijk, de duitsers zeiden: neerslaan. Wij hebben bij de stempellokalen altijd gediskussieerd met die NSB'ers, Ondanks dat ik een beetje op het standpunt stond van: ram ze maar in elkaar. Ik was altijd, de anarchist in de partij. Ik was altijd d.e rebel.

Waren er ook anti-fascistiese knokploegen?

Ja, de Rood Frontstrijders Bond, dat waren de mensen die aanwezig waren bij die ver¬ kopingen. Dat waren d.e mensen die inderdaad opgeroepen konden worden. Fascisten had¬ den de gewoonte om in bepaalde wijken, zoals hier de Walravenbuurt en de Oleander- buurt, ineens met een grote groep te komen. Dan kwamen ze met auto's, bestelwagentjes en een vrachtauto zo'n wijk in. Dao.r werden ze afgezet en dan gingen ze kolporteren, bv, de Bezemklup. En dan hadden wij daar tegenover dat we die mensen altijd konden bereiken om ze de wijk uit te d.rijven, dat deden we wel. Een ander geval, wat minder bekend, is: er was een scheepvaartlijn die moest hier in de haven gelost worden, dat waren Felz-schepen, Rijn-Felz. Die moesten hier in d.e hoven gelost worden maar die werden niet gelost als de hakenkruisvlag niet van de schepen afging. Aan boord, van d.ie Felz-schepen waren ook tamelijk veel anti-fascisten. Er is een staking geweest

aan de Waalhaven, die schuit heeft daar weken gelegen. Die arbeiders weigerden om nog verder te varen op een schip met een hakenkruisvlag. Zulke dingen ondersteunden wig dan. Voor die zeelieden organiseerden wig dan stakingen en sympatiebetuigingen.

Er werd getracht om van binnen uit informatie te krijgen uit het Deutsches Verein.

Wo.t andersom ook big ons gebeurde. Zij probeerden big ons sekretarissen om te kopen om led.enlig'sten te pakken te krijgen van de "Vriend.en van d.e Sovjet-Unie" of van de "Internationale Rode Hulp" want dat waren weer mensen die minder vast in de schoenen stonden, ondanks dat we altijd, probeerden om een kommunist sekretaris te maken, dat was de opzet. Want de sekretaris was de belangrijkste persoon binnen zo'n nevenorga¬ nisatie. Wij probeerden altijd dat zo'n sekretaris lid, was van de partij. Die had dan instukties en wist do.n ook van zichzelf al wat hij moest doen. Die duitsers en de NSB trachtten binnen die organisaties aan informatie te komen zoals ledenlijsten enz. Dat deden ze heel brutaal, heel scherp. Geld aanbieden. En dat was een hele zaak voor een werkeloze in die tijd, als zo'n sekretaris van zo'n vereniging honderden guldens aangeboden kreeg als tie een ledenlijst liet kopiëren. Dat is gebeurd toen. Zij had¬ den natuurlijk ook organisaties die zich in de eerste plaats bezighielden met het aantekenen vo,n wie lid was, wie aktief wo.s in d,e partij, wie op straat kolporteerde, wie manifesten uitdeeld.e. Mensen d,ie verkiezingsbiljetten voor de romen hingen werden genoteerd, dat deden wij ook. Dan kon ge gerichte propaganda voeren, dus wij schreven op: daar hangt een SDAP-o.ffiesje voor de ramen en als we het ergens niet mee eens wa¬ ren, met een politieke lijn bv. dan maakten we een manifest en da.t bra.chten we speci¬ fiek bij die mensen. Dan hoefde je niet overal zo'n ding in d.e bus te douwen. Bij NSB 'ers deden we da.t ook. En zij deden het natuurlijk ook.

De politie, d,e politieke dienst, werkte samen met die lieden. Dat is te bewijzen, want de nazies pakten in ene nacht 800 man in Rotterdam op, ongeveer 300 hier aan de¬ ze kant (zuid) en 500 aan de andere kant. Dat kon alleen maar als ze adressen hadden. Ik heb de politie verweten dat ze samengewerkt heeft met de NSB. Onder de politie zat ook een aantal NSB 'ers.

E XI 3 .1 SU Ii!I

, i’rye I cent, V -'-p

uitgave van den

. 1

] ’

StrydbonC tegen Facoisnci

■«fd, Rotte rdaii, -

leugens van u O :

~> Cl1 party,Viin v.Bcuningen lirl ie yin niet anders dan volks \yandig zyn voor de arbeiders en do klcino aiddenstenders,

Opnieuw .'il dc j ussert-party,de Kollunnchc ft.colotisohe party tiot tveo grootc vergaderingen haar aanhang in Rotterdam vergrooten,

26 Cctobcr on 6 iTovcifter zal de h.S.B.in Lybcllo en in JC.en vergadc- rinjen houden.

Speciaal is liet doel thans o o t arbeiders te bereiken.op hun iianifogtcn staat " Arboiucrs ;*>n hoeft u verteld dat het fascist» honae cor on oorlog bronst.Kont luisteren.«Brengt het fascisme oorlog en nonger voor de arbeiders,^ ooten wc dozen vraag na zsven ijaanden faa- oUticchbeuind in buitschiand nóg stellen?icder kind voet dat de cl len¬ de,de nood.de onderdrukking van de arbeiders .inca in het derde ryk grooter ic dan ooit.Bat dc norklooohoid etygt,dc Inonon d':lcn,de i^erk- looüGnonderstauningon '/eggenonen zynfjn ook hot Follandcehc fasoisric zal voor do arbeiders niets anders brenecn,con in ander gepaard gnand h net een barbnursche vervolging ven allo arbeidore on arbciöcrsorgani- ‘ catics,die voor de rechten,do belangen van dc vryhedon v?:n do arbei- dcro vechten,Kunnen arbeidero lid vorden van de .party,die ge¬

steund en gefinancierd vordt door ?<apitali£tlaohe uittuitero als v,Bouningcn?.\lbcrt »Icyn,vun Bs on Co,enz,?ls niet allan dit folt'roeds ■ voldoende o. i ieddr arbeider te doen z eggèn.ArbeidcrövyaniUc,'*

Oo:c op öndere \ryze tracht dc h.S.B .arbeiders to Vamen»

De gevochten huurling V,Burink.ie het die voor do hoeren vorknevers» voor do havenbaronnen ,een verkloozenkao 3toeft opgorioht,on do 'rbei- aerg net cen paar dubboltjoc neer stoun te vang°n voor dc fasoistisohc noordtrocjjcn^.n do B.3.B, hoft leuzen aan o:i dc kleine v/inkolicrs in

den traan to brcngcn,dat de fascisten tecen__du.-

dat helpen,i én iidetTcóh niet blonde blind zyn on to

donken dat ..lbort lieyn geld ran de K.S.B*. zou goveri aïc doze togon zyn cigon warenhui«belangen stryden zou*Kitlor heeft in Duittohland haW tegott de q^rejjhuizen gesohreotntdjriaör ei iB nicte togen gódaon.

Jol zyh do kleine Joodsohe zakenlieden vernietigt, achtervolgd on gedarteld*

ïoo sai hot ook hier sctn.Ket fusdierj: dafdo arleidera tn noE e roote aruoc öremt»doet do ïoopkraoht afneigen en verniotigt daardoor de nid- denotandJlet faeciöTio heeft allorlei groote kvasi-onti-kapitaliatisoho leuzen gobruijet on arbeidera en nid den 3 tand ers te vangen on 20 dan tc go brullen,o:- AOt kapitaliaticchostclsol dat' vernntvooröely c ic voor al de oriBieollcndo,te reddon.Daaroa steunen v.Bcuningcn en Albert JJoyn de U»S»B,r.teoiBten. Zn is hot zonk,voor alle arbeidera cn nid-

denstnndcra do leugens van do fasdloton 4© 'doorzien,cn zo aio volksvy- andig to ont(e.sj-rcren,Buitsohlond loert ons thans.-rat wan ra hun ntooXo voordon «orccht .co. v t,zoodra zy do nacht hebben.

•iog rat de party van dc groot-wpitalistoh on ander o

,. „ volksvyandcn» . *

riOoc do anti-faociotisohe stryd van alle erboidcro on- kleine niddthstandem*

Voor Arboid,Broód cn Vryhold»-

liaoor\ :! 'nn B ^ÏSL^ i i aa1 ' 1 !? dlc '’ ot KjUor athot io niet E’eoentra-

loln “ «« 

Kot fdsciciio bctoc.;cnt niets anders d:.n vorsciiorpte dic¬ tatuur van hot kapitaal,in vionc dienst zy ot-^an,ovencoo ook iiicr tc lande i.uoacrt.dic aio er’tendc party gobrjiikt aal vordou in do naaste to tookeorsst o,; do kapitalisten ter ïiulp te tncllcn hy hun plann n,do- ir’.aea’s neer- te 9laan,e’n verder onder dt '.ruvcl terreur van het fasoisno vc-rdor uit tc zuigen,

het fi3cis"c tracht onder dc leuze:Hoont by 1 iddonotandero: deze catatorio op hun hand to krygen, - _ -

Kaar,..hot :vorlX’ly':o progrc.n van liet fascicuc ie;

? handhaving van hot grootkapitaal on dc ondergang Van-het- kloinc booren on iiiddenst-anl,

-2oodat do Kroot o con9orn3 ón tepi taal ::r achtig o bedryven hot t:an-opolio Irrygbn ( on do geheel o irohfc ) op dc o; iet on dc Harkten

Hc 1 ,' kapitalie» 10 heeft het fascisno noodlg,Oii dc 3ohuld niet op zich zelf to inden, ü&ar dozen o»..-cnteling lr.at uitvècren gesteund door do groot financiern on bozittefs t Cri ook door'niddol daarvan.de in varzet koLiondon laiss's In oen riicuv,( mor zeker nog Clcchtor.} spoor te leiden dn de Ttoyolu.tionaircn otbeidera neer to alarmy

./y alb anti-fascisten doen cen dringond berooo op U*Door' niot op dezen gehyn v: n imtionaal .herstel ,on 3-et oplocron Van dc crisis in te gaani'kmt. dok. zy ’cunneh de origio niet ophoffon, {(nar / allöcn door eon hetze van.nationaullcne tfachton zy do tïcsa’o - tegen oll^var Op to zottott eh to Voidcblen, Oti ton slotte dc iionsoh- hoid in con oorlog te btbrtcn,waarvoor zy ook dc noodigo anti- buitenlanüschp'gus3t trachton te köockcn» 1 .. .

Be obry'dbonl tegen,7nscis7:c roe_. drói ook de niddonot".nè to

" Vonit het eenheidsfront net de arbeidorD van diverse richtlng c n togen het fnsoiorao, _ . .

rt Tegen de verdocht tri ngun vr.n dc Rogcérinj,

n Stryd voor Üv belangen door IIE-T de arbeiders alle aan¬ vallen r.f to slaan,

" Tegen ït'.ooiBtisohc Dictatuur,

“ Voor V Ti Y Jï JJ I J 3 R o C D T. I- V H .B 2’ I B ,

Redt uTviA

" iuu I

+ud dü wuisxxv

fndie tijdts de antifa opgezet door de CPN omdat die roodfrontstrijders eigenlijk niet meer konden funktioneren, dat kon alleen als ze een uniform hadden en konden

marcheren maar d.o.t was allemo.al van de haan.

Kwam dat door het uniformverbod?

Dat kwam later dat uniformverbod. Ik geloof dat de antifa uit '35, '36 ys. Het was een poging om weer een soort anti-fascistiese klup van de grond te krijgen, Bedoe ling was eigenlijk om daar mensen in te krijgen die buiten de CPN stonden. De men sen in de po.rtij die wisten het allemaal wel, die hoefden je met nog een speaaa ^ in een antifa te organiseren. Bovendien werd er kontributie gevraagd dus ge kon met van te veel partijtjes of verenigingen lid zijn. De antifa was een poging om wat van^ de grond te krijgen. Dat lukte een poosje en dan verwatert het weer. Het ^s nooit be

Was dat breder opgezet dan de RFB, ging dat meer om scholing? , i

Nee, het ging meer om aktie. Nou ja, wat is aktie? Vergaderingen houden, daar kwam het wel op neer. Het Werd altijd wel een beetje op gang gehouden maar ge had eigen¬ lijk geen mankracht genoeg. Er moesten altijd weer partijgenoten aangewezen worden die dot moesten organiseren. Zoals ze tegen mij zeiden in '39: Zeg, kun jij met een anti-duurte komitê maken?" "Een anti-duurte komite?" 'Ja, dat had ge in de Eer ste Wereldoorlog ook" "Maar we zitten nou niet in de Eerste Wereldoorlog, maa_r voor de Tweede" "Ja, maar nou gaan de mensen hamsteren, we moeten daar wat tegen doen, net moet eerlijken verdeeld worden en er moet een distributiesysteem komen '. Maar geen hond had daar belangstelling voor, de tijden veranderen, de toestanden veranderen.

In de Eerste Wereldoorlog lag dat volkomen anders. ,

Ik ben er wel ingestapt en ik heb met wat oudere partijgenoten wat vergaderingen ge houden, maar er kwam geen kip. Het waren altijd de vaste jongens. die kwamen, daar had je ook niks aan. Je bleef altijd in zo’n groepje zitten, werkelijke mopsa-bewegtngen zijn er wel maar ze zijn nooit blijvend. Die komen op als een ketel die ao.n de kook go.at en als de kook er af is dan valt het weer terug.

De RSP heeft toen de Antifo opgezet.

Dat weet ik niet, daar kon ik mij niks vo,n herinneren,

Is er samenwerking geweest tussen de Antifa en de Antifo? . ,

Daar kan ik mij niets van herinneren, bovendien waren wij niet zo. erg op somenwer vng met het NAS en de RSAP. Want dat was een trotskistiese beweging in onze ogen, daar keek je helemo.al niet naar, dat bestreed je alleen maar. Dat was typies de arbeiders beweging, dat elkaar bestrijden. Een heel groot kwaad vind ik waar we ook nooit van

af zullen komen.

HIELT Limö, tilET REChTÓ

Jon van Leyden

Hadden iullie last van fascisten in Crooswijk? ,

Nou nee er waren niet veel fascisten in Crooswijk. Ze waren wel aan hetdebateren over het nazisme. Mensen waren niet genoeg ingelicht, ze hadden nooit gedncnt dat e nazisme van dien aard was dat het een wereldoorlog zou ontketenen. Maar daar werd wel in '33/'34 dik over gediskussieerd door de CPH en door anderen.. Die SDAP ers wouen er nog helemaal niet aan geloven. Als een koimunist vertelde dat je uit moest kijken, dat je eerdaags die moffen in je huis had, dan geloofden ze daar helemaal met in.

De eenheidsfronterij van de CPN werd een volslagen mislukking. De SDAP toonde niet de minste belangstelling voor de avances van de CPN. Voor haar was de CPN een oninteres¬ sante bondgenoot, omdat ze zo klein v/as en er daarom toch nooit een parlementaire meerderheid mee te behalen viel. Bovendien v/as ze een gevaarlijke bondgenoot. De CPN zou de katholieke arbeiders en de middengroepen alleen maar van de SDAP vervreemden. Daarbij kwam dat de SDAP het eenheidsfrontgegoochel van de CPN voornamelijk zag als een taktiese zet om de arbeidersaanhang van de SDAP v/eg te lokken, een voortzetting van de oude taktiek in een nieuw jasje.

Natuurlijk de SDAP was v/el anti-fascisties, maar tegelijkertijd ook fel anti-kommu- nisties. In 1933 richtten de SDAP en het NVV een Bureau van Aktie en Propaganda tegen Fascisme èn Communisme op, kortweg Buracprop. Onder redaktie van Meyer-Sluyser werd een kolportageblad, Vrijheid, Arbeid, Brood in elkaar gedraaid. Dat blad wist een op¬ lage te bereiken van 100.000 exemplaren. Het v/as een soort boulevard—blad, goed geïl¬ lustreerd, vol met allerlei schandaaltjes èn goedkoop. Het Buracprop organiseerde spreekbeurten door het hele land over de wantoestanden in Duitsland en de Sovjet¬ unie. In de voorstelling van de Buracprop werd de demokratie door ekstreem rechts en

S 346

links bedreigd.

Vanaf 1934 werd door de SDAP een wetenschappelijk buro ingesteld om een plan te ont¬ werpen "om de overgang naar het socialisme op gang te brengen." Van deze doelstelling zou niet veel meer overblijven. Na lang studeren rolde het Plan van de Arbeid eruit. Dat plan was in feite afgekeken werk. In België had de sociaal-demokraat Hendrik de Man ook al zo'n plan gepresenteerd, om de krisis te bestrijden. Ten grondslag aan het plan lag het idee dat de SDAP de werkelozen iets te bieden moest hebben, wilden ze niet in het moeras van de kommunistiese beïnvloeding wegzakken. Het Plan van de Ar¬ beid moest de ekonomie weer oppeppen door de invoering van een soort staatskapitalis- me. Het plan vertoonde corporatistiese trekjes. Verschillende bedrijfstakken moesten in produktieschappen ondergebracht worden,geleid door raden waarin kapitaal, arbeid, konsumenten en het staatsbelang vertegenwoordigd waren. De staat moest toezicht hou¬ den op het geheel. De ekonomie moest op gang gebracht v/orden door koopkrachtinjekties van 200 miljoen per jaar en dat drie jaar lang. Als de arbeiders weer meer konden ko¬ pen dan zouden er weer meer nieuwe bedrijven komen om aan die vraag te voldoen. De propagandakampagne rond het plan was reusachtig. De kampagne werd geleid door het Buracprop en de kolommen van Vrijheid, Arbeid en Brood lichtten het plan toe. Er wer¬ den 180.000 brochures verkocht en speciale folders onder boeren en winkeliers ver¬ spreid. Ook de CPN zag wel wat in bepaalde onderdelen van het plan, maar samenwer¬ king met de CPN werd in beginsel afgewezen. De nederlandse sociaal-demokratie stond aan de uiterst rechtse zijde in de socialistiese internationale. Koos Vorrink, de nieuwe voorzitter van de SDAP, was een echte kommunistenvreter. De SDAP had de pech dat de regering en het bedrijfsleven niks van het plan wilde weten. Het werd Vorrink en Albeda zelfs verboden om over het plan te spreken over de radio. Het plan stierf een stille dood. De verdere aanpassing van de SDAP, haar trouv; aan het parlement en haar positieve houding t.o.v. het vorstenhuis maakte haar rijp voor regeringsdeelna¬ me. Eind 1939 was het zo ver. De Geer nam in zijn nationale kabinet twee sociaal-de- mokraten op.

MUSSERT OF MOSKOU?

SDAP-afflesje tegen de NSB èn de CPH. Daarnaast een houtsnede van Gerd Arntz over het Plan van de Arbeid.

Kees

Je had het blad "Vrijheid, Arbeid, Brood" dat ziek ook tegen de kommunisten keerde, maar in ieder geval ook nog tegen de NSB. Binnen de SDAP werd tegen de NSB en het fascisme natuurlijk wel heel scherp opgetreden. Het blad werd geleid, door Meyer - Sluyser, hij had een groep mensen om zich heen verzameld die zich voornamelijk bezig¬ hielden met het bestrijden van het kommunisme. Mussert werd. af geschilderd als het mannetje dat met zijn to.nte getrouwd was, simpel, o.kelig ingenieurtje . Nou had d.ie

Vent alles tegen, het was een klein mannetje, een burgerlijk typetje, geen leiders type en daar mao.kte de SDAP gebruik van. \io.t hebben die sociaal—deinokro,ten gedaan , die hebben in het blad "Vrijheid., Arbeid., Brood" die figuur o.ls het ware gemystifi¬ ceerd, belachelijk gemaakt , onderschat. Niet gezien dat Deterding en Van Beuningen op een bepaald moment zouden toeslaan en hun miljoenen er in zouden steken,. Niet ge-, zien de vol van de kerk. De ideologie van het fascisme is op de universiteit vo.n Nij¬ megen ontsto.an, Mussert werd door d.ominee Geelkerken ondersteund, in zijn ideologie, d.ie onderbouwde die frases.

TEGEn oorlog eri fascisme. *

Anti-fascistiese propagandakar van de RSAP in Rotterdam.

De RSP en later de RSAP was natuurlijk in geen geval een handlanger van het fascisme zoals de CPH iedereen wilde laten geloven. En Sneevliet was ook geen politie-spion.

De RSP was een arbeiderspartij en fel anti-fascisties. Al heel vroeg had de RSP het gevaar van het fascisme in de gaten. In 1932 nodigt de RSP de OSP uit om samen te werken tegen oorlog en fascisme. Op 8 juli 1932 komt het Comité tegen Oorlog en Fas¬ cisme tot stand, kortweg Antifo. De organisaties die er zich bij aansloten waren:

OSP, RSP, NAS, RJB, de Bond van Anarcho Socialisten, de NAS-vrouwenbond, de Perhim- poenan Indonesia en later de IAMV, de Vrije Socialistiese Vereniging en het Socia- listies Jeugd Verbond van de OSP. De CPH draaide zich er uit en de SDAP en het NVV lieten niets van zich horen. Het Antifo was een poging om tot een eenheidsfront van de arbeiders en hun linkse organisaties te komen. Dat mislukte omdat de grootste orga¬ nisaties buiten het komité bleven staan en liever iets voor hun zelf begonnen. En om¬ dat de OSP de Antifo voor zichzelf opeiste. 1 februari 1933 één dag na het aan de macht komen van Hitler trok de OSP zich terug uit het Antifo en beschouwde het komité

als opgeheven. .

Het Antifo is aktief geweest in de kampagne om de opstandelingen van de Zeven Provin

cien en Henk Sneevliet vrij te krijgen. Ze organiseerde protestvergaderingen o.a. in Amsterdam. De voortzetting van Antifo wordt het Comité van Verweer tegen Reaktie, Fascisme en Oorlog. In dat Comité zitten ongeveer dezelfde organisaties. Na de koers¬ wijziging van de CPH deed de CPH een oproep om tot eenheid van aktie te komen. In Rotterdam waren toen 16 organisaties rond de tafel gekomen. Het kwam echter tot een breuk toen de CPH de ondersteuning van de vredespolitiek van de Sovjet-Unie er bij sleepte. Die politiek diende er volgens de RSAP alleen maar toe om door middel van toetreding tot de Volkerenbond en allerlei militaire verdragen de russiese positie tegenover nazi-Duitsland te versterken. Dit meningsverschil werd verder uitgesponnen op een debatvergadering tussen Sneevliet en de Groot. Sneevliet vond dat er in Neder¬ land meer dan genoeg te doen was om tot een eenheidsfront te komen. De RSP wilde met iedere linkse organisatie samenwerken zonder voorwaarde vooraf. De CPH maakte dat

■ 548

volgens haar onmogelijk door de verdediging van de Sovjet-Unie er door te rammen. Andersom verweet de CPH dat de RSP alleen maar over binnenlandse aangelegenheden en Colijn sprak en het fascisme uit het oog verloor. Daarbij kwam dat de CPH eigenlijk neerkeek op al die kleine organisatietjes en liever met de grote SDAP in zee wilde gaan. De RSP wilde daarentegen een echt links eenheidsfront, desnoods zonder de ro¬ ze SDAP. En zodoende kwam er niks van terecht en bleef de verdeeldheid bestaan.

Comité Anti-Faccleme en Oorlog (Antifo)

Het hier bovengenoemde comité is op Vrijdag 8 dezer definitief tot stand gekomen uit de navolgende organisaties: N.A.S., O.S.P.,

R. S.P., Bond van Anarcho-Sodalisten, Perhimpoenan Indonesia, N.A.S.-Vrouwen bond en Rev. Jeugdbond. Daarmee is een belang¬ rijke stap gezet in de richting van de vorming van een strijdfront der arbeiders tegen het fasdsme en het oorlogsgevaar.

De samenwerkende organisaties hebben voorop gesteld, dat jegens elkander loyaliteit zou worden betracht, terwijl elks karakter in de samenwerking behouden blijft. Bovendien is nadrukkelijk uitgespro¬ ken, dat de verkregen samenwerking dienstbaar zou worden ge¬ maakt aan de ontplooiing van zoo krachtig mogelijke buiten¬ parlementaire aktie, onder uitschakeling van de kwestie van al dan niet deelnemen aan de verkiezingen.

Aan de beraadslagingen, die tot de oprichting van het Comité hebben gevoerd, is deelgenomen door vertegenwoordigers van de I.A.M.V, en het N.S.V., welke organisaties met den Bond van Anarcho- Socialisten het Ned. Ant. Mil. Bureau vormden. Op grond van het feit, dat het N.S.V. in de derde vergadering met de mededeeling kwam, dat deze organisatie met de in het Comité vertegenwoor¬ digde organisaties niet kon samenwerken, terwijl de Bond van Anarcho-Sodalisten nadrukkelijk verklaarde wel mede te zullen doen, werd het NA.M.B. als zoodanig niet in het Comité vertegen¬ woordigd en besloten de vertegenwoordigers van de I.A.M.V. de aansluiting in hun Hoofdbestuur opnieuw in bespreking te brengen.

S. D.A.P. en N.V.V., hoewel uitgenoodigd, schitterden door af¬ wezigheid. De C, P. stelde een bespreking van hef Comité met haar aan de orde over de kwestie van het Wereldcongres tegen den oorlog, dat voorbereid wordt door de offideele communistische be¬ weging De aanwezige organisaties zagen in dit optreden van de C.P. niets anders dan een verkapte weigering tot aansluiting bij het Comité, gaven per prief van die opvatting blijk en lieten aan de C.P. alsnog de mogelijkheid zich mj het Comité te voegen.

H. SNEEVLIET, Secretaris,Brederodestr. 17 , A'dam (W.)

Verslag van de oprichtingsvergadering van Antifo. een initiatief van de RSP. Daar¬ naast een affiesje van de opvolger van Antifo: het Comité van Verweer.

Tinus en üenny de Winter

Tinus: Sneevliet heeft nog eens een keer een diskussiebijeenkomst gehad met Jan Baars van de Algemene Nederlandse Fascisten Bond, dat was op 22 januari 1934 in 2 zalen van Bellevue in Amsterdam. Het was om de zaak van het anti-fascisme warm te krijgen bij d.e mensen. En die Baars heeft nog eens een keer in een intervieuw gezegd in d.e NRC dat hij wat debatteren betreft nog iets geleerd had van Sneevliet. Wo.t je onder d.e ao.nd.acht kan brengen van mensen da.t zijn dingen zoals: dat d.e oorlog o.l bezig is, al¬ thans de voorbereidingen ervoor en dat het fascisme een exponent is van het kapita¬ lisme. Dan kan je erop wijzen do,t het fascisme overo.1 kan ontstaan, omdat het te ma¬ ken heeft met kapitalisme, de maatschappelijke samenstelling waarin je leeft. Je kan vergaderingen en kursussen beleggen, maar het grootste gemak is geld hebben en daar een zo ruim mogelijke propaganda mee maken.

Henny: We hadden ook akties. Die Van Dalsem speelde Hitler in een anti-fascisties to¬ neelstuk, dat was op de Kruiskade. Daar kwamen die fascisten op of en dat is toen een hele grote rel geweest. Het toneelstuk heette "De Hel" en daar protesteerde de NSB tegen. Dan kwamen wij ook en dan werd het buiten knokken terwijl het binnen gewoon doorging.

OVE.RUOPE.RÖ ^

Bertus Schmidt

Er zijn in die tijd ook mensen van de CPH naar de NSB gegaan. Dat is niet in die mate gebeurd do.t je kan zeggen dat ze in tientallen weg zijn gelopen. Er is een enkele ge¬ weest zoals die Cees Frenay. Ja, dat was geen beste, Do.t was een hele grote vent, een stierachtige vent. Hij kwam uit Schiedam. Hij had. een hele grote bek en weinig baga¬ ge. Toen hij is overgesprongen naar de NSB hebben we daar helemaal geen spijt van ge¬ had.

Na de overwinning van Hitler in Duitsland en de snelle groei van de NSB hier te lan¬ de, verkeerde de linkse beweging in een shocktoestand. Er werd heftig gediskussieerd over de noodzaak van eenheid. Nieuwe mensen traden toe om de strijd te versterken, maar er waren er ook die zich afkeerden van de politiek als tè gevaarlijk. En er was tenslotte een klein aantal die de overstap maakte naar de tegenpartij, de NSB. Namen die hier in Rotterdam regelmatig worden genoemd zijn die van Cees Frenay en Gerrit van Burink, twee beroepsrevolutionairen die allebei jarenlang aktief waren in de kom— munistiese partij en die allebei lid van de NSB zijn geworden. Naast deze kopstukken zijn er ook wel gewone leden overgelopen naar de NSB. Het betrof hier geen hele afde¬ lingen zoals in Duitsland, maar individuele leden. Velen daarvan dachten dat het met de NSB sneller zou gaan. De NSB deed zich immers anti-burgerlijk voor en zei: dat ze het goed meende met de arbeiders. Ze hebben zich in de luren laten leggen door het zogenaamde socialisme van de NSB. Velen wilden misschien ook eens een keertje aan de kant van de sterkste staan, na jarenlang door allerlei autoriteiten in de grond ge¬ stampt te zijn. Daarbij kwam dat de NSB ook écht wat te bieden had en de kommunistie- se partij niet, De NSB kon door haar konnekties met de middenstand uitdelen: soep, maaltijden, brood en kolen.

Het meer geschoolde kader werd gelijk door de NSB ingeschakeld als propagandist. Fre¬ nay zou in '34 in de Indiese buurt in Amsterdam op een NSB vergadering spreken en Van Burink kreeg van de NSB de post van voedselkommissaris aangeboden. Er waren ook kom- munisten die regelrecht gekocht werden en verraderswerk hebben verricht, zoals Arie Fey. Deze ex-kommunist verschafte de nazies inlichtingen over de sabotagegroep van Joop Schaap. Velen zijn in de NSB ook bedrogen uitgekomen. Met de NSB zou het ook niks v/orden.

Twee anti-fascistiese affiesjes van de OSP en de voorkant van "De Rode Duivel", blad van de RSAP in Rotterdam.

Hoe is de overgang van CPH'ers naar de NSB te verklaren?

Ja, dat is voor mij natuurlijk ook een probleem.

Je had bijvoorbeeld Cees Frenay.

ja Frenay. Dat was een heel typies figuur. Frenay, ik heb er altijd mee te doen gehad. Daarbij al, de achtergrond van Frenay was niet zo denderend. Eet was een arbev der die uit een woonwagenkamp kwam, dus, daar zeg ik niks minderwaardigs mee, maar zijn ontwikkeling, zijn principiële ontwikkeling ... Geen literatuur, geen e%gen u tuur hadden ze, geen proletariese kuituur. Het was ook geen arbeider, kj hoorde er wel in principe toe, maar hij was het niet, hij had niet in de fabriek gestaan. Ik heb die ontwikkeling van Frenay en van de hele familie Frenay gezien. H%j vs lader ook naar de NSB toegegaan. Daarbij, en dan krijg je het al, Frenay was een hele grote vent, een brutale kerel. Voor vrouwen zeer interessant, voor een bepaald soort vrouwen. Het was een seksbom die Frenay, temperamentvol. En hij is door vrouwen naar de klote geholpen. Dat wil zeggen, in de vergaderingen kwamen er vrouwen naar hem toe,

3D2

mers van Links Richten en Links Front, het bruinboek, gedichten, pamfletten, knipsels en fotomontages een tentoonstelling ingericht. Ze kregen daarbij hulp van de IRH en de letterkundige Reinier Sterkenburg. De tentoonstelling duurde een maand en werd door maar 500 mensen bezocht, de zaalhuur kon niet eens betaald worden.

Maar het fascisme werd niet alleen met pen en penseel bestreden. Er waren ook debat- vergaderingen, v/at heel normaal was voor die tijd. Bekende sprekers als Constandse, Sneevliet en hier in Rotterdam de hegeliaan Borger daagden de fascisten uit tot een woordenduel om het zo te ontmaskeren voor het publiek. Omgekeerd gingen linkse groepen ook naar NSB vergaderingen om daar te kolporteren of de zaak te verstoren. Ook werd er natuurlijk driftig gekalkt en geplakt. In Rotterdam bv. hebben mensen het japanse konsulaat rood geschilderd. Bij dit soort akties ging het vooral om de publiciteit. Maar er v/erd ook gesaboteerd en dat moest natuurlijk in het diepste geheim gebeuren. Bertus Schmidt

Zijn er in Rotterdam anti-fascistiese tentoonstellingen geweest?

Ja, er zijn er verscheid.enen geweest, We hebben ze in het MAS ook gehad. Schilders a.ls Chris Beekman enzo. Er waren wel wat kunstenaars die geëngo.geerd wanen en d.o,n na¬ tuurlijk sociaalbewogen kunst ma.akten. Do,t heeft altijd in het verdomhoekje gezeten, maar het kan soms verdomd goed zijn. Ik denk altijd mao.r aan Masereel, Masereel is enorm. En do.n K'dthe Kollwitz natuurlijk.

We hebben een paar tentoonstellingen georganiseerd,. Die werden in het MAS gehouden, don werd de zaak uitgeruimd en dan werden er stellingen gemaakt en daar kwamen die dingen dan te hangen. Die waren zuiver o.nti-fascisties.

Werd dat ook bezocht?

Ja. er kwamen o.ltijd wel mensen. Maar natuurlijk geen drommen, geen duizenden. Je bleef natuurlijk o.ltijd in een bepaalde groep zitten. Omdat, laten we zeggen 90% van de nederland.se bevolking dao.r geen belangstelling voor had. Die keken wel hoe het zou aflopen, wisten zij veel. En je stond natuurlijk elke dag onder het kruisvuur van o.n- ti-kommunistiese en o.nti-socialistiese propaganda.

De nazies kregen de kans om de propagandafilm "Morgenrood" in Luxor te d.raaien. Pro¬ testen hadden niet geholpen, reden voor ons om er iets tegen te doen. We hadden de demonstratie goed voorbereid.. Met onze zakken vol stinkbommen kochten we een toe¬ gangsbewijs en nomen plaats in d.e bioskoop. Eén partij-genoot meldde dat hij een a- parte verrassing bij zich had., maar hij wilde niet zeggen welke. De film begon te d.ro.aien en in het donker vo.n de zaal wachtten wij onze kans af. Plotseling stond, één van ons op, we waren met een mannetje of tien, en schreeuwden: weg met het fas¬ cisme. De direktie van Luxor scheen echter lucht van d.e demonstratie te hebben ge¬ kregen. Eet licht floepte aan en van alle kanten schoten rechercheurs toe om de on- verlaat de zaal uit te werken. Toen het licht weer uitging en de film verder draaide, deed nummer twee zijn mond open. En opnieuw kwomen de rechercheurs in o.ktie. Intus¬ sen gooiden wij links en rechts onze stinkbommen, zodat het na een poosje niet te harden was en iedereen nao,r zijn zakdoek greep. De partijgenoot met d.e specio.le ver-

NATIONAAL FASCISME IN ROTTERDAM.

Eenheidsfront van gedemoraliseerde intellectueelen en gedropen kruideniers

(Arcor). Het is geen prettige taak om 2 ich in een vergadering van de Nat.-Sucial. Ned. Arb. Partij te begeven.

Stel je voor, kameraden.

Het begint reeds bij den ingang der zaal, waar je in de meening begint te verkeeren, dat je voor de een of andere kazerne staat.

Pl.m. 4 „mannen’* in tenue kijken je aan van top tot teen, t ondanks mijn fascistische kleeding, ondanks mijn introductie, ondanks mijn wederzijdsche „heir’-groet.

Wc verkeeren ons in de zaal, als een ru¬ moer van geweld ons naar de ramen lokt, waaruit men een blik werpt in de Laurens- straat, waar een ware veldslag plaats vond onder het motto: De eerste klap is een daal¬ der waard.

Het doet je goed, als je in een zaal, waar individuen zich bevinden als deze, op de straat het proletariaat uiting ziet geven aan haar walging, haar diepe verachting voor al¬ les wat fascistisch is. De „heeren", pl.m. 40

a 50 man uit Den Haag, weten, dat zij ook in Rotterdam op verzet zullen stuiten. Een verzet, dat zal aanzwellen tot een geweldigen strijd, de strijd, waarin het proletariaat zal zegevieren in het belang van al wat hun lief was.

Adalbert Smit.

De eerste indruk is een groote gladde kop met een tikje haar achterop. Deze kerel is met geen pen te beschrijven. Voor al de moor¬ den, door Hl tier bedreven, zou je op dit smoel¬ werk hem verantwoordelijk stellen. De mis¬ daad met al haar vertakkingen was aanwezig in dit gezicht.

In de beantwoording van verschillende vra¬ gen. Het Nat. Soc. zich keert tegen het joden¬ dom, aU we een Jood uitschelden of beleedi- gen, Is dit niets erg. wij de beschermers en verdedigers van het oranje, blanje. bleu, wor¬ den voor bruine moordpest uitgejouwd. Ik als vrij Nederlander, kon het vanavond beleven, dat ik-in een le klas hotel werd aangevallen door 2 heeren, die de hakenkruisband van mijn arm wilden rukken. De vraag omtrent de houding der Nazi's ten opzichte van het bankwezen en Coöperaties werd beantwoord op een wijze, die in alle opzichten te wen- schen overliet, n.1. Zij zouden „gehandhaafd" blijven, doch in een anderen vorm. Welke

vorm, op welken grondslag geschoeid, hoorden we niet.

Na een hevige perroratie van den voor¬ zitter, die de Hollandsche S.A.-mannen nog wilder maakte dan ze al waren, moesten weer onze hakken tegen elkaar en onze handen ten hemel heffend zongen we het Wilhelmus. De woorden kende ik niet, doch mijn buurman iS.A.-man) zal wel vermoed hebben dat ik ..ontroerd"(?) was door het schone moment. .'én ding vond ik niet sportief van onzen zoo ! ^kenden pol.-recherchcur. Nooit zag ik hem Internationale zingen, doch nu kweelde hij iustig mee.

Toen ik de zaal verliet, was de Laurens- straat afgezet door politie en rechercheurs •, op den Coolsingzi gekomen reed de auto met de „mannen" <kr bruine moordpest langs mij heen, begeleid door hevige protesten der ar¬ beiders, die goed waren opgekomen.

Kameraden, het Nat. Soc. telt nog maar tientallen aanhangers volgens ..Adalbert” zelf. Laten wij den strijd niet heviger actie dan tot nu toe verder voeren, brengt ond?r de massa onze anti-fascisüsche gedachte.

Deze vergadering heeft mij gestaald in den wil tegen het fascisme te gaan strijden.

Nu makkers van dc lokalen, makkers in de bedrijven, aaneengeschouderd, vastberaden voorwaarts. en niet vergeten.

Verslag van een fascistiese vergadering uit "De Maasecho" juni 1933.

3b3 ■

rassing stond nu op en liet twee witte duiven los die ormiddelijk op het scherm af- vlogen . Het tumult hield niet meer op, tot we alle tien weer op de Kruiskade stonden en elkaar vergenoegend, aankeken. We hadden gekonstateerd dat er slechts een handjevol mensen in de bioskoop zat en ook do.t stemde tot voldoening. Na een week werd de film uit de roulatie genomen. De film "Morgenrood" was een regelrechte propaganda.film waarin de oorlog, in het bijzonder d.e duikboot oorlog, het summum va.n menselijke be¬ schaving uitbeeldde. Ons protest diende een goede zaak,

Henk Bruintjes

Buiten stonden we pamfletten uit te delen tegen de film "Morgenrood". Binnen zat ook een groep van Bertus Schmidt en verschillende andere groepen, ook anarchistiese groe¬ pen. Die zo.ten daar boven op de galerij, met stinkbommen, knallers en trompetten. En toen die film kwam zijn ze die stinkbommen in de zaal gaan gooien, dus alles stoof naar buiten, Wij van Links Richten stonden buiten pamfletten te verkopen voor een of twee cent. Er liep zo’n rechercheur naar me te kijken. Ik retireerde een beetje, maar hij zat me o.chterna en bij de Ammanstraod kreeg hij mij te pakken. Dat was een zij¬ straat van de Kruiskade, daar had je het blindeninstituut. Daar was ik in gelopen want ik moest toch ergens heen. Maar hij had me toch te pakken. Ik moest mee naar het Haagseveer en daar heb ik een poos gezeten. Na een tijdje draaide die film niet meer want het werd te erg joh. Er kwamen toen hele rellen op de Kruiskade en niemand dorst meer naar d.e bioskoop. Van hogerhand moest en zou die film draaien, het was o.l het fascisme wat zijn aantreden deed.

EENHEIDSFRONT

tegen

Duidelijk kwam Zaterdag j.I. de groeiend; { macht van het fascisme in Rotterdam aan den | dag. De ,,Volk- en Vaderlanders" hadden des | middags ongehinderd hun schendblad aan den j man kunnen brengen, en tegen een uur of hall acht verschenen zij opnieuw met een ploeg van dO a 50 volgelingen, terwijl zich j hierbij colporteurs met ,,De Bezem” en „De | Fascist" aansloten. Maar ook' de arbeiders 1 vormden een eenheidsfront: OS.P.-ers, jeugd van O.S.P., communisten en sym- , pathiseercnden van alle richtingen, allen hielpen mee om de verschillende bruine en > zwarte moord-helden het aanprijzen van hun waar onmogelijk te maken. „Tegen Oorlog j en Fascisme! „Weg met den Bruinen i Moordpesf 1 Weg met Hitler 1 ” Weg met de Jodenmoordenaars 1 " heeft van 7 uur tot 9 uur onafgebroken over den Coolsingel geklonken. Maas-echo’s werden verkocht enkel op de ver zekering, dat zij tegen het fascisme zijn. Maar wij mogen niet over het hoofd zien, dat ook nog verschillende exemplaren van „V, en V." aan voorbijgangers verkocht werden,

CoolsingelTascisten.

dikwijls aan werkloozc jonge arbeiders, on¬ danks het feit, dat elk van hun colporteurs omringd was door onze menschen-

Kameraden, wij moeten méér krachten op den Coolsingel hebben, Zaterdags, om te verhinderen, dat ettelijke jonge arbeiders ver¬ giftigd worden door hun lectuur, zonder dat zij weten, wat wij hier tegenover stellen.

De politie kreeg geen gelegenheid tot hak¬ ken, daar wij ons stipt aan de laatste politie¬ verordening hielden n.l. met niet meer dan 2 man bij elkaar te colportejeren met hetzelfde blad; zoodoende zouden zij eiken keer het nette Zaterdagavond-publick geraakt hebben, wanneer zij een uitval naar een van ons had¬ den gedaan. De fascisten kenden geen eigen opgelegde discipline ; zij scholen telkens weer bij elkaar, blijkbaar zenuwachtig door de aanwezigheid van zooveel proletariërs. Om de zooveel minuten kwamen dan 2 agenten om hen er „vaderlijk” op te wijzen, dat zij van elkaar af moesten.

„De Coolsingel onbegaanbaar voor bruine en zwarte benden !" moet onze leuze zijn.

Bericht uit "De Maasecho" april 1933.

Kees

Ja, ik heb met metershoge letters op de loods aan ó.e Ponallelweg ergens heel va.o.g is het nog terug te vind.en, "Fascisme is oorlog" geschreven. Met grote kalkletters. Er staat ook nog va.n bij Viet Smit. h Fascisme is oorlog", Do.g en nacht gingen we kalken. Arie

Als we in de haven werkten haó.den we ook altijd een pak propagandamateriaal bij ons, in het duits en in het engels. Dat douwden we dan tussen de lading. Vooral in de tijd van Hitler. Als dan zo'n boot naar Bremen ging, voor die havenarbeiders daar. Soms gingen we met het motorbootje van een parlevinker mee. Dan gaven we propagandamateri¬ aal aan die dekmensen van die rijnaken. Dat waren anti-fascistiese pamfletten. Duitse vluchtelingen hadden ons geholpen bij het schrijven.

Bram va.n de Ho.terd , . .

In de Spartacusbeweging heb ik voorgesteld dat we geld moesten zien te krijgen om met een vliegtuig boven Rotterdam pamfletten uit te gooien tegen de jodenvervolgingen in Duitsland toendertijd. Een bouwvakarbeider van ons is toen naar de Joden geweest om

geld te vragen. Mao.r die Joden hadden er geen geld, voor over.

Henny de Winter

De NSB vergaderde ook wel eens op de Coolsingel, big Pschorr, dat was een beetje lef. Dan gingen wij in de buurt en op de Coolsingel kolporteren. Dat deden we met de RSP en dan liepen we met zo'n mannetje of twintig en dan riepen we allemaal: "Tegen oor¬ log en fascisme! Koop de Baanbreker!" Dan viel het op. Dat deden we op de Nieuwe Bin¬ nenweg en op de Kruiskade, waar altijd veel loop wo.s, Ook wel op de Hoogstraat, waar het helemaal erg druk was.

Dirk van Vliet

Ik ben met mijn achttiende jaar begonnen met boksen. Toen was mijn eerste wedstrijd tegen Herman van het Hof, als amateur. Ik ben amateur-kampioen van Rotterdam gewor¬ den. Ik bokste bij Theo Huizenaar. Mijn broer Arie was nog geen zestien, toen was hij kampioen van Nederland amateur vlieggewicht. Hij woog 50 kilo en hij heeft het ge¬ bracht tot twee keer om het europees kampioenschap te boksen als prof. Ik heb ook een paar wedstrijden gebokst als prof, maar als ik iemand op z’n oog sloeg en er was Wat aan, dan sloeg ik er niet meer op. Ik kreeg dan wel op m'n lo.zerij van Huizenaar.

Maar dat kon ik niet. Dus ik ben amateur-kampioen van Rotterdam en prof-kampioen van Nederland geweest. Ik bokste tegen Skilly in Antwerpen en toen ging ik in de vierde ronde neer, omdat mijn oor zo dik Werd door een bloeduitstorting. Toen gaf ik op. Daarna heb ik niet meer gebokst.

Ik ben anderhalf jaar begeleid.er van mijn broer Arie geweest. Arie zat big Huizenaar en ze kregen ruzie om geld. Hij is toen in mijn sportschool gekomen en ik ben toen zo'n beetje zijn manager geword.en. Ik ging zoveel mogelijk mee naar wedstrijden in het buitenland. In 1931 gingen we naar België en in 1932 gingen we naar Berlijn. Toen Arie lag te slapen in het hotel liep ik wat rond in Berlijn. En toen kwam ik bij het "Bruine Huis" en do.ar stond Hitler op het balkon. Een volk dat er was!

Misschien schep ik op, maar Arie was één van de knapste boksers van Europa. Geen vechter, maar bokser! Naar Oostenrijk ben ik ook mee geweest. In Wenen heb ik wereld¬ kampioen op de schao.ts Sonja Heny nog ontmoet. Daar heb ik thee mee gedronken, dat was zo leuk.

Door de republikeinen gevonden en verspreide foto. Deze opname zou van vóór de bur¬ geroorlog zijn.

In 1936, toen was ik 33 jaar, kreeg je de Olympiese Spelen in Duitsland, wo.o.r ondanks het fascisme haast ieder land aan meedeed. We ho.ó.d.en toen dat Fo,irplay-komité en d.ie orgo.niseerden tegeno.kties tegen de Olympiade in Berlijn. In 1934 was ik al sekretaris van het Fairplay-komité. We hebben twee jaar gedaan om iets tegen die Olympiese Spe¬ len te organiseren. Dat komité was een engels komité, mo.ar ze hadden in alle lo.nd.en hun sekreto.rio.ten. In Nederland waren we met z 'n drieën.

Bent u vanuit de CPH daarbij gaan zitten?

Nee, maar de kormunistiese partij heeft me wel de kracht gegeven om dat te doen. Er waren zoveel mensen vermoord door Hitler, dan pak je a,lles o.an wat daar tegen gericht is. En dat d.eed Fairplay heel aardig. Tegelijkertijd was er in Spanje een regering d.ie naar links overheld.e. Die organiseerde in Barcelona een " Olympio.de Popular". Te¬ gelijkertijd met de Olympiade in Berlijn. Daar gingen da.n diegenen naar toe die tegen het fascisme wo.ven en die niet aan de Olympiese Spelen in Berlijn mee wilde doen. Ik

35S m

ben toen uitgenodigd door de Boksbond als leider van die ploeg van boksers en de Ar¬ beiders Sport Bond ging ook mee. Toen kwamen wig via. Parijs in Bareelona aan en in Parijs heb ik Tito nog ontmoet. Twee dagen dao.rna bro.k de Franco-revolutie uit. Toen hoorden we opeens schieten in Bo.rcelona! Wij mochten het hotel niet uit no.tuurlijk. Toen bleek dat de baas van het hotel ook Fro.nco-mo.n was, die hebben ze gauw weg ge- haald. Zoeteman, de nederland.se bestuurder van de Kracht sportbond werd toen hotelier daar, als holland.er, ja dat was leuk. In Bareelona was het schieten, schieten, schie¬ ten. Er werd nog een franse sportman gedood, dat was drie dagen daarna., toen alles al weer rustig was, We hadden het overwonnen. We liepen op de Ramblas, dat is een hele grote boulevard en toen werd er vanaf de daken nog geschoten. Die mo.n hebben ze ge¬ vonden, dat was ook een fascist. Maar die fransman was overleden, een jongen van 18 jaar. We zaten daar en we konden niet meer terug natuurlijk want alles was opgeblo.zen daar. Toen heeft de Tiberius, van de po.kketvaavtmaatscho.ppij, ons uit Bareelona ge¬ haald. De Olympiade ging niet door, want er was gelijk revolutie.

Wat we in Bo.rcelona meegemo.akt hebben. We kwamen buiten met witte banden om onze ar¬ men, een dag of drie, vier erna. Ze zeiden dat o.lles rustig was. Toen kwamen we op de Romblas en daar stond een kerk. Daar werd uit geschoten! Wij wisten niet of het Fvan- co-mensen wo.ren of va.n de regering, want je weet niet waar ze op schieten. Ze schoten op het leger en de politie van de Spaanse regering. Ja, toen wisten we het. En wij weg no.tuurlijk hê, schuilen o.chter telefoonhuisjes. De politie ging achterom en een kwartier daarna was het stil. De spaanse politie kwam nao,r buiten en zei dat alles veilig was. Toen gingen de fransen, engelsen en Hollanders de kerk in en toen zagen we het: drie mitrailleurs en één geestelijke lag nog met zijn hand er aan, maar ó.ie was doorboord met kogels , met het kruis van jezus op z ’n borst natuurlijk.

Toen we in hólland terugkwamen heeft Zoeteman, die helemaal geen politiker was, in een zaal op de Baan gesproken, We hadd.en daar een bijeenkomst belegd tegen het Franco regime en tegen het fascisme. Ik heb daar niet gesproken, want velen kenden mij. Het was beter als hij het deed. Alleen de Tribune en de Voorwaarts hebben er over ge¬ schreven, verder geen ene krant want ze geloofden het niet, wat we ho.dden meegemaakt in Spanje. Die avond werd georganiseerd door een komité tegen het fascisme, dat was opgezet door enkele socio.al-demokro.ten en twee kommunisten in Amsterdam. De bedoeling was uitéén te zetten wat fascisme werkelijk was „

SABOTAGE. BHH

In Rotterdam had je aan de Willemskade de Internationale Zeeliedenclub. Die club was een aanloopadres voor kommunisties georiënteerde zeelieden. De voorzitter v/as Joop Schaap, die lid v/as van de Internationale der Seeleute und Hafenarbeiter, de ISH. Die ISH v/as weer aangesloten bij de Revolutionaire Vakbonds Internationale. Joop Schaap leidde een groep kommunisten die duitse zeelui en rijnschippers van propagandamateri¬ aal voorzag om naar Duitsland te smokkelen. Internationaal werd de ISH geleid door de kommunist Ernst Wollv/eber. Na het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog stelde Woll- v/eber voor duitse, italiaanse en japanse schepen met oorlogsmateriaal voor Franco tot zinken te brengen. Joop Schaap kreeg de leiding over het sabotage-v/erk in Nederland en België. De havensteden Rotterdam en Antv/erpen vormden het werkterrein. Eerst v/ordt er met brandbommen gewerkt en als dat niet werkt komt er zwaarder materiaal aan te pas. Hollandse zeelui weten staven dynamiet uit de zv/eedse ertsmijnen te smokkelen en naar Nederland te brengen. In november 1937 lukt het om een springlading te plaatsen op het italiaanse schip Boccaccio. Negen dagen later zonk het schip voor de bretonse kust, dat v/as een lading minder voor Franco. In juni '38 v/ordt het japanse schip Kasij Maru in het Kanaal zv/aar beschadigd. Na augustus '39 werden er geen akties meer ondernomen. De Gestapo is er op gebrand om de sabotagegroepen, die niet alleen in België en Nederland maar ook in Duitsland, Noorv/egen, Zweden, Denemarken en Frankrijk zijn gevormd, op te rollen. Eind 1937 vindt een door de Gestapo belegde politiekonfe- rentie plaats, waarbij ook de nederlandse Centrale Inlichtingen Dienst aanwezig is.

Zij verschaft de Gestapo waardevolle inlichtingen over de betrokkenheid van neder¬ landse kommunisten. Door het verraad van Arie Fey kon de groep rond Joop Schaap op¬ gerold worden. Schaap zelf viel op 1 augustus 1940 in handen van de nazies.

Kees

Was er een organisatie voor die sabotage aan die munitieschepen?

Kijk er was die groep van vertrouwensmensen binnen de CPN. Er was ook een komité dat werd. geleid vanuit Frankrijk, dat waren duitse en spaanse vluchtelingen en emigranten die in Frankrijk zolen. Die hadden een komité opgericht dat alle industrie'êle en e- conomiese ontwikkelingen in het Ruhrgebied onder kontrole probeerde te krijgen. Rot-

■ 3Ö6

terdam was één van de aanvoerhavens van ertsen en kolen e.d. Wij hadden dus onder de schippers een cel. Als je dus een partij hebt met takken en groepen, kan je daar ge¬ bruik van maken. Wij hadd.en dus onder schippers en specifiek onder havenarbeiders veel kontakten. Wij hadden zo'n groep en ik zo.t daarin. Als ze vanuit Parijs wilden weten hoeveel tonnage erts naar boven ging voor de voorbereiding van Wereldoorlog II dan gingen wij naar die rijnschippers toe: "Weet jij met welke vro.cht hij naar boven gaat? Wat heb jij zelf geladen? Hoeveel? Welke zeeschepen en waar komt het vo.ndaan? Wie zijn de leveranciers van dat spul?' 1 Zo kon je een hele bos van informatie verza¬ melen a.ls eenvoudige proleet, zonder enige intellektuele en universitaire scholing.

Zo kon men dan in dat komité, waar wel weer economen en anderen in zaten, bepalen hoe ver de duitse oorlogsindustie gevorderd was.

Die munitie die dus vanuit Duitsland, per rijnschip kwam, die ging no.o.r Poortersha- ven, dat lag toen recht tegenover Maassluis, dat was een munitie-eiland. Dat werd ook voor Nederland gebruikt o.ls munitie-eiland en voor munitietransporten. Daar wisten wij van. Wij wisten ook dat er een schip lag dat munitie la.adde voor Franco in Span¬ je. Door Jan van Schaik zou daar een bom op de huid van dot schip bevestigd, worden, en die zou op zee ontploffen, mo.o.r daar heb je het weer, door spionage, door verraoA is dat uitgelekt. Die jongens kwamen daa.r, dat waren ook weer die rijnschippers, in Maassluis en ze zouden daar met een bootje oversteken naar dat schip toe. Toen bleek dus dat er op de rivier een po.o.v politieschepen lagen. Dat wo.s in heel kleine kring maar bekend, geweest.

o-o-o-c -c-o-o-o-o-c-c-o-o-o-c-o-c -o-c-o- c -c—c -c - 0-7 -o-o-o-c ■< -c -c -e -c - KITKER- l'RQIUGAIP A!

Ook hier in Kelim:'- probeeren *ics veestallen van Hitlor hun propaganda tc 7otrcn.De Duitsfhc sthopon,AiG in buitcnlnndsehc havens komen moeten op bevel van Hitlor Ae hakenkruis ving laten T.npperon.De Hol Ionische bour¬ geoisie toont zich weer bereid om de Hitlor-propaganda Liet haar heelt machtsapparaat te verdccUgün.Dc Droog-lever Fortuyns on de Sirks ,zijn met hun gcheelc kmippelappnrar.t in dienst gesteld,voor cle bc-schorning vr.n \c verpestende fascistische propa-gancla.De Holi nn.it chc -?.rooider g, die hun -haax tegen het fn.se isme Trillen getuigen worden loer ie knuppelhelGen uit el— knnr gtrtimir.e 1 d ,"3 o n kanc-raal die vanaf een handwagen Ac hr.vcn rbc-idors 'toe¬ sprak en ze wc-es op do gcvnreh Van hot f nee isme en zij onder geen bc’ing cp Duits chc schepen noesten «: erken die dc gehate hftkcTun'iiiE'. voer v/cr.. or. oen niet zachtzinnige wijze van do wagen geduwd en mocht r.ivt ver'.er spre¬ ken.De arbeiders zijn bereid tegen het fascisme- tegen dc bloc lift Hitler- 11ctatuur een felle daadwerkclijke strijd te veeren.Dat hebben dt volt anti-fas cis t i schc 1. nc,nat rat les btv.csen ,7-allocze eerlijke anti -f as c ir - ten namen eveneens aan d-jZe actie de.l.De bourgeoisie on dc ha .r tocac— wijde leiders uillcn evenals in Engeland,Frankrijk en Am er ik-', dc gerecht¬ vaar digAe ‘haat der massa's voor ophitsing togen Duitschlonu voor ver- ^ sterking van haar handelspolitiek vcor ond releuning van haar Jnpcrialit- tis*hcn'oorlogspolitiek aan de zijde van Frankrijk gebruiken.

Daarom xtonen dc leiders van S.D.A.r/ en D.V.V. thans met dc afkondiging van oen boycot van Duitscho v/aren ,Dc- reformistische leiders vijzen iedere 7/orkölijkcr strijd tegen het fascisme af .Zij donken cr niet aan tot stading van transporten van en naar Duits«hlnn£ cp te roepen,Zij voeren tegen dc aanvallen der Hollanasche bourgeoioie dezelfde vcrdclgingspolitick van het Kleinere Kv.*aai- 1 Hoi loonsverlagingen in Za.ndan enz,- als de Duit— séhe reformist is leiders en zijn daarmed. evenals ’.ozc dc Y.-cgncr el¬

ders van het fascrisme «Hun boycot-actiü'Mic: dc arbeiders hie-t in verzet legon hot Duitsthc en ook niet tegen het Hollands<ihe faccisru, brengt, heeft alleen het do cl, hun ondersteuning van dc **Kcopt Hollandacli Fabri¬ kaat “leus nog tc- verst erken.Het anti-f ascis tiöohe- actie hoeft dit niets te maken.ïfGt is dc ondersteuning v- n tiei: der Fransche on

Kollanis#he- bourgeoisie.Het geeft Hitlor dc rwfX-li jkheid dc Duitacho arbeiders tegen de Hollandanhe op te letton,Op deze» wijze* villen do re¬ formistische leiders de anti-fr.se istische strijdvil der arbeiders mis¬ bruiken cn af te lei den,Om daarbij tc slagen aarzelen zij niet on een ■vooste hetze tegen do I.Z.H, dc R.V-.C, die deze schandelijke politiek door kruizen, als zouden deze het zijn die- dc ourza .k zijn van het Fascisme, niVEEARi-EIDERS VZEhKU G DE T/A..K ZIJ ZICH VER7C C ETI

STRIJD HET DE K.V.C. ’TF.GfX KST OPKOÏIEMD.. F. »S CI SITE,VERS7ER1TT DJ OWCSITIE

n: dp vaïüïjdcöikö,ïïiet scoaxs d r. ujidirs zeogei: o:: hu: kapot te hïije;,

1GUR HET "CSP-mD V-»X ITT LEIDERS TT*. Cd lid. SI DREK TH DE ORGANISATIE DIEESI- ?,*.vR TE IdiITD: VOOR DE _-EL.*HGEi: 1Y*?7 DE ^Rl^IDERSIX .SST - . TREEDT 70^!

R.V.O.KAVEK,

BRENGT REVOLUTIOï! AIÏlVf»!XTUUR OP DUITS CHE S CHRP PM 1 : - dsnioradG horbnoldolyk komt het voor dat de zeelieden op Duitsoho achepen aan ons om leesrork vrajöö.In den regol hebben de meoston oiot anders by zich dan oor bur.:erlyk blad,Als men dan ziet met Eelk oon raagt3 hierop aangovallon -;ord,het verlangen op om in hc-t -orvolg moer lectuur by zich te hTOu'en .M/AR DAJJ GOEDE}!!

Dit is vurkry'baar by de R,V,0. ittjde‘Wo¥t er straat 4a, an by do colportwuro ynn do , , Krukhaök.V ■ 'V WarneradQTi helpt meda,Kitlör on zyn bende te bC9tryden door het verspreiden rm Revolutionaire. IXïitsche lectuur onder de I>jitscho zoalioden, ooooooóoo'pooooooooooo

[wee berichten uit "De Krukhaak" 1933.

De mo.n die de leiding had is door de hakbijl vermoord. Hij was één van de eerste ge- arresteerden in Rotterdam in 1940. Ze waren nog maar één dag in Rotterdam en toen

werd hij at gearresteerd door een speciaal arrestatieteam. Dat was Jan van Sehaik, hij woonde achterin de Beijerlandsestraat op nummer 35. Ik ging elke dag met hem om en hij is verraden door Arie Fey, d,ie heeft daa.rvoor 20 go.o.r gevangenisstraf gekre¬ gen. Arie Fey woonde in de Beverstraat op nummer 85.

Er zijn ook nog wel een aantal andere d.ingen gebeurd. Er is sabota.ge gepleegd ao.n boord van schepen door ho,venarbeiders. Dat werd. veel gedaan. Er werden machines ver nield. Als er bijvoorbeeld transporten nao.r Duitsland, gingen, ging dat ook toen al met die Felz-boten. Op die Felz-lijn waren er veel arbeiders lid of sympatisant van de korrmunistiese partij. Als er dan door hen schepen geladen werden werd er aan ma¬ chines die geïmporteerd, of uitgevoerd werden sabotage gepleegd. Dan werden hele be¬ langrijke onderdelen eraf gesloopt beneden in het ruim en over boord gelo.zerd. Dat werd heel veel gedaan.

Meereke

Fey, heeft heel lang in Breda in de gevangenis gezeten na de oorlog. Ik weet nog mvjn man zat in zo'n groep, ik weet niet hoe dat heet, mao.r ze hadden allemaal nomen van overlopers van kommunisme naar fascisme. Dat Was zo'n likwidatiegroep. Die zouden dan als ze vrijgelaten werden wel eens even naar Breda gaan. Ze dan zogenaamd ontvangen, ze dan naar de bossen meenemen en d.o.n dao.r koud maken. Dat was bij mij thuis, toen hadden ze een nachtvergadering. Daar werd toen afgesproken hoe ze dan die Fey van kant zouden maken. Nou, ik had het niet meer. Want ik dacht: "Jullie gaan er ook weer aan". Want je had toen in die tijd ook weer een hoop verraders. Ze hebben het toen . . niet gedaan en ik weet niet hoe het met d.ie Fey is afgelopen. Ik geloof do.t tie vrig gelaten is. Dat heeft zich bij mij thuis afgespeeld na d.e oorlog. Dat was zo '46, '47, of '48.

Prent Gerd Arntz: Spanje links en Spanje rechts 1936

In dit boek is er geen ruimte om de Spaanse Burgeroorlog uitgebreid te behandelen. Toch willen we kort op de situatie in Spanje ingaan en dan vooral op de rol van de grootmachten bij het neerslaan van het spaanse volk. Wie meer wil weten over het ver¬ loop van de burgeroorlog, de kontra-revolutie van de kommunisten en de fouten van de anarchistiese vakbond CNT verwijzen we naar andere boeken (zie de boekenlijst achter¬ aan dit hoofdstuk).

Voor veel anti-fascisten is de Tweede Wereldoorlog niet in 1939 begonnen, maar in Spanje in 1936. In 1936 probeerde Franco gesteund door Mussolini en Hitler in Spanje aan de macht te komen. Veel mensen zagen in dat als Hitler het daar zou v/innen, de fascisten morgen hier op de stoep zouden staan. Ze hebben gelijk gekregen. Maar de spaanse arbeiders hebben zich niet zonder slag of stoot overgeleverd aan het fascis¬ me. Ze hebben zich verdedigd en ze hebben zelfs geprobeerd revolutie te maken. Ze hebben de anti-fascistiese eer gered na de roemloze ondergang van de KPD en de SPD in Duitsland. Bij die strijd in Spanje zijn veel nederlanders en ook rotterdammers te hulp geschoten. Werkelozen vertrokken direkt van het stempellokaal naar Spanje. Ze lieten alles achter, vrienden, familie. Ze namen grote risiko's. Ze konden gedood of gewond v/orden en bij terugkeer hun nationaliteit verliezen. Ondanks alles zijn er toch veel gegaan. Ze hebben laten zien dat anti-fascisme geen nationale zaak was of iets wat je alleen maar met woorden belijdt.

werd hij at gearresteerd door een speciaal arrestatieteam. Dat was Jan van Sehaik, hij woonde achterin de Beijerlandsestraat op nummer 35. Ik ging elke dag met hem om en hij is verraden door Arie Fey, d,ie heeft daa.rvoor 20 go.o.r gevangenisstraf gekre¬ gen. Arie Fey woonde in de Beverstraat op nummer 85.

Er zijn ook nog wel een aantal andere d.ingen gebeurd. Er is sabota.ge gepleegd ao.n boord van schepen door ho,venarbeiders. Dat werd. veel gedaan. Er werden machines ver nield. Als er bijvoorbeeld transporten nao.r Duitsland, gingen, ging dat ook toen al met die Felz-boten. Op die Felz-lijn waren er veel arbeiders lid of sympatisant van de korrmunistiese partij. Als er dan door hen schepen geladen werden werd er aan ma¬ chines die geïmporteerd, of uitgevoerd werden sabotage gepleegd. Dan werden hele be¬ langrijke onderdelen eraf gesloopt beneden in het ruim en over boord gelo.zerd. Dat werd heel veel gedaan.

Meereke

Fey, heeft heel lang in Breda in de gevangenis gezeten na de oorlog. Ik weet nog mvjn man zat in zo'n groep, ik weet niet hoe dat heet, mao.r ze hadden allemaal nomen van overlopers van kommunisme naar fascisme. Dat Was zo'n likwidatiegroep. Die zouden dan als ze vrijgelaten werden wel eens even naar Breda gaan. Ze dan zogenaamd ontvangen, ze dan naar de bossen meenemen en d.o.n dao.r koud maken. Dat was bij mij thuis, toen hadden ze een nachtvergadering. Daar werd toen afgesproken hoe ze dan die Fey van kant zouden maken. Nou, ik had het niet meer. Want ik dacht: "Jullie gaan er ook weer aan". Want je had toen in die tijd ook weer een hoop verraders. Ze hebben het toen . . niet gedaan en ik weet niet hoe het met d.ie Fey is afgelopen. Ik geloof do.t tie vrig gelaten is. Dat heeft zich bij mij thuis afgespeeld na d.e oorlog. Dat was zo '46, '47, of '48.

Prent Gerd Arntz: Spanje links en Spanje rechts 1936

In dit boek is er geen ruimte om de Spaanse Burgeroorlog uitgebreid te behandelen. Toch willen we kort op de situatie in Spanje ingaan en dan vooral op de rol van de grootmachten bij het neerslaan van het spaanse volk. Wie meer wil weten over het ver¬ loop van de burgeroorlog, de kontra-revolutie van de kommunisten en de fouten van de anarchistiese vakbond CNT verwijzen we naar andere boeken (zie de boekenlijst achter¬ aan dit hoofdstuk).

Voor veel anti-fascisten is de Tweede Wereldoorlog niet in 1939 begonnen, maar in Spanje in 1936. In 1936 probeerde Franco gesteund door Mussolini en Hitler in Spanje aan de macht te komen. Veel mensen zagen in dat als Hitler het daar zou v/innen, de fascisten morgen hier op de stoep zouden staan. Ze hebben gelijk gekregen. Maar de spaanse arbeiders hebben zich niet zonder slag of stoot overgeleverd aan het fascis¬ me. Ze hebben zich verdedigd en ze hebben zelfs geprobeerd revolutie te maken. Ze hebben de anti-fascistiese eer gered na de roemloze ondergang van de KPD en de SPD in Duitsland. Bij die strijd in Spanje zijn veel nederlanders en ook rotterdammers te hulp geschoten. Werkelozen vertrokken direkt van het stempellokaal naar Spanje. Ze lieten alles achter, vrienden, familie. Ze namen grote risiko's. Ze konden gedood of gewond v/orden en bij terugkeer hun nationaliteit verliezen. Ondanks alles zijn er toch veel gegaan. Ze hebben laten zien dat anti-fascisme geen nationale zaak was of iets wat je alleen maar met woorden belijdt.

355

1

HET VOUtörROMT WINT

Op 16 februari 1936 behaalde het Volksfront bij de verkiezingen in Spanje een krappe overwinning op het rechtse blok. Het Volksfront was een samenraapsel van hoofdzake¬ lijk burgerlijke partijen. Het idee voor een volksfront kwam uit de koker van de Spaanse Communistiese Partij, de PCE. De PCE handelde daarmee geheel in overeenstem¬ ming met de nieuwe lijn van de Komintern om overal in Europa volksfronten te vormen en de regeringsmacht te veroveren, zo'n beetje a la Frankrijk, waar de socialist Leon Blum premier was geworden en waar de kommunisten in de regering zaten.

Voor generaal Franco & co symboliseerde het Volksfront "het bolsjewisme in Spanje". Vanuit het leger werd een komplot beraamd om de Volksfrontregering v/eer af te zetten en van Spanje een fascisties land te maken. Op 17 juli werd het sein voor de opstand gegeven. Al vrij snel bleef Franco over als enige komplotteur. Hij nam de leiding op zich en voegde alles wat rechts v/as samen in de Palange, een soortement christelijk- fascistiese partij. De coup lokte een komplete volksopstand uit. De anarchisten in de provincie Catalonië hadden zich al bewapend en in Madrid gingen de arbeiders de straat op om van de regering de bewapening van het volk te eisen. In Catalonië scho¬ ven de arbeiders de streek-regering aan de kant en namen de macht over. Grote be¬ drijven, kleine werkplaatsen, het openbaar vervoer, v/inkels, alles v/erd gesociali¬ seerd of gekollektiviseerd. Onder leiding van de anarchisten v/erd een ware revolutie doorgevoerd. Uit Barcelona vertrokken ook de eerste milities naar het front om andere steden van het fascisme te bevrijden. Al vrij snel liepen de milities vast en werd het een frontenoorlog.

DUITSLAND ISN ITALIË.

i

Franco kreeg massale steun uit Duitsland en Italië. Deze staten hadden een groot be¬ lang bij een fascisties Spanje. Spanje lag zeer strategies, het kontroleerde de in¬ gang van de Middellandse Zee. Bovendien was Spanje rijk aan delfstoffen. Hitler kon het spaanse ijzererts prima gebruiken voor de duitse wapenindustrie. In ruil voor de kontrole over die ertsmijnen en steunpunten voor de duits/italiaanse vloot in Marokko

en op Mallorca pompte Duitsland Spanje vol wapens via Portugal. De belangrijkste dienst die Hitler Franco bewees was het uitlenen van de duitse luchtmacht, het

3&g m

Condor-legioen. In Spanje werd voor het eerst de "Blitzkrieg" uitgeprobeerd. Dat v/as het bombarderen van burgerdoelen ver achter het front, Zo was het bombardement op Guernica, een klein oud stadje in Baskenland, een generale repetitie voor de latere bombardementen op Rotterdam, Coventry, Dresden en Hiroshima. Spanje was hét proefveld voor de duitse Kriegsmachinerie. Nieuwe wapens konden naar hartelust uitgetest wor¬ den ,

EriGELAMD ELfi FRANKRIJK

Engeland en Frankrijk hielden zich van het begin af aan zogenaamd afzijdig. Op voor¬ stel van de socialistiese premier Leon Blum werd besloten tot non-interventie. Dat hield in dat er geen wapens geleverd mochten worden aan de oorlogvoerende partijen in Spanje. Een kommissie, bestaande uit verschillende landen waaronder Duitsland en Ita¬ lië moest er op letten dat er geen v/apens naar Spanje gingen. Er werd een ijzeren ring, een blokkade, om Spanje gelegd van oorlogsschepen om alles wat maar met v/apens te maken had te onderscheppen. Aan die blokkade deden notabene de duitse slagschepen de "Leipzig" en de Gneisenau" mee! Schepen met wapens aan boord werden zonder pardon de grond in geboord. De non-interventiepolitiek was natuurlijk de schijnheiligheid zelve. Engeland en Frankrijk v/isten dondersgoed dat Hitler Franco via Portugal be¬ voorraadde. Een prachtiger kado konden de fascisten zich niet v/ensen. Engeland en Frankrijk waren vooral bang. Bang voor revolutie in Spanje omdat dan de engelse be¬ zittingen verloren zouden gaan. Bang voor het in gevaar brengen van de verzoenings¬ politiek met Duitsland, de appeasement.

DE SOVJET-UrïlE.

Door deze houding van Frankrijk en Engeland bleef de Sovjet-Unie over als enige grote macht die de Spaanse republiek ondersteunde. Maar de Spaanse regering heeft duur moe¬ ten betalen voor die hulp. Al het Spaanse goud werd naar de Sovjet-Unie verscheept als afbetaling voor de russiese v/apenleveranties. Stalins politiek was er in die tijd op gericht om de twee machtsblokken, de fascistiese As-mogendheden en de "demokratie- se" staten, tegen elkaar uit te spelen zodat de Sovjet-Unie niet opeens gekonfron- teerd zou v/orden met één machtige vijand. Vandaar ook dat ze eerst een verdrag van militaire bijstand met Frankrijk sloten en daarna net zo makkelijk het Molotov-Von Ribbentrop-pact ondertekenden. V/at betreft Spanje wilde Stalin in géén geval revolu¬ tie, want dat zou alleen maar Engeland en Frankrijk van de Sovjet-Unie vervreemden. Stalin had het liefst een nette burgerlijk-demokratiese republiek. Er waren verschil¬ lende manieren om dat te bereiken. Ten eerste door de PCE, die de Sovjet-Unie in Spanje vertegenwoordigde. De PCE porbeerde de mensen v/ijs te maken dat Spanje nog niet rijp v/as voor het socialisme, dat daarvoor eerst nog het burgerlijk-demokratie¬ se stadium doorlopen moest worden. Daarbij had de Komintern de hand in het organise¬ ren van de Internationale Brigades. Die Interbrigade ving de vrijwilligers op uit alle landen die de Spanjaarden gewapend te hulp snelden. Met die Interbrigade konden de kommunisten hun image weer een beetje opkrikken, na de nederlaag van de KPD in Duitsland. Ten tweede was in Spanje de GPOE, de russiese geheime dienst aktief. Ach¬ ter de schermen natuurlijk. Ze probeerde in het achterland de revolutie onklaar te maken door hetze, provokatie en het vermoorden van belangrijke links-socialistiese en anarchistiese leiders. In mei 1937 provoceerde ze een opstand in Barcelona waar¬ door de regering in Valancia over kon gaan tot een soort militaire bezetting van de stad. Later werden op het platteland landbouwkollektieven openlijk aangevallen door kommunistiese troepen. De revolutie, die met veel enthousiasme begonnen v/as,kreeg een dolkstoot in de rug. De kommunisten kregen hun zin. De revolutie was dood en de mili¬ ties werden opgenomen in een "Volks"leger, Er werd alleen nog maar oorlog gevoerd tussen tv/ee geregelde legers . De republiek dolf in 1939 jammerlijk het onderspit.

DE ARBElDE^aBEWEGIMG

Ook de arbeidersbeweging reageerde op de gebeurtenissen in Spanje. Maar haar reak- tie werd sterk bepaald door het beeld wat de pers hun voorhield. De burgerlijke pers sprak slechts over een muiterij van een groep officieren die het v/ettig gezag omver wilde werpen. Een binnenlandse aangelegenheid v/aarbij het volk geen rol speelde. Wel sprak ze schande van de bloedbaden die anarchisten en "onkontroleerbaren" aanricht¬ ten. De kommunistiese pers zweeg de revolutie eenvoudig dood. Voor haar was het sim¬ pel een gevecht tussen demokratie en fascisme, waarbij volgens hun de demokratie met hand en tand verdedigd moest v/orden. Nu waren de begrippen "v/ettig gezag" en "demo¬ kratie" voor arbeiders besmet verklaarde begrippen. Er bestond dus v/einig enthousi-

■ 360

asme om naar Spanje te gaan. Alleen kleine groepen van anarchisten en revolutionaire socialisten begrepen dat er meer aan de hand moest zijn. Van hun vertegenwoordigers in Spanje hoorden ze over de revolutie die aan de gang was. Zij waren dan ook de eersten die naar Spanje gingen en zich spontaan aansloten bij de CNT en POUM-mili- ties. Toch vonden velen dat ze v/at moesten doen. Ze konden niet stil blijven zitten terwijl het fascisme het ene land na het andere in z'n greep kreeg. Veel duitsers en italianen zagen hun kans schoon om het fascisme toch nog een voet dwars te zetten. Ze stelden zich op als anti-fascist aan de zijde van het spaanse volk. Het anti-fascisme bleek wervingskracht te bezitten. De meeste buitenlanders kv/amen terecht bij en vochten in de beroemde Internationale Brigades.

Kees

Hoe keek je tegen de Spaanse Burgeroorlog aan?

Ja, dat was een ontzettend goeie zaak. Spanje, dat leefde bij ons. Mijn vrouw heeft mutsjes zitten breien, sjaals zitten breien voor de frontstrijders. Vanaf de stem¬ pellokalen gingen mensen naar Spanje toe. Heel bekende kormunisten, die bewuste men¬ sen, die in die schoorsteen klommen om daar een rode vlag op te zetten. Cor Arnolds, Cor de Man e.d. mensen, mensen die aktief waren in de partij, d.ie gingen naar Spanje toe.

Hoe ging dat?

Er ontstond een solidariteitskampagne. Dus eerst geld. inzamelen, vergaderingen beleg¬ gen, demonstraties houden ter ondersteuning van Spanje. Toen kwam d.e gedo.chte van we moeten iets doen, meer o.ls dat. Nou moet je goed begrijpen, Mo.rx heeft eens gezegd dat vanuit Spanje ook de revolutie naar Europa, gebracht zou worden. Spanje was één van de zwa.kke schakels van het kapitalisme. Die gedachte leefde dus bij een aantal kormunisten, dat het vanuit Spanje zou gebeuren, maar uit Spanje bleek alleen maar Sint Nicolo.o.s te komen. Maar voor ons leek die strijd natuurlijk wo.t, ja., die spaanse arbeiders! Spanje stond, natuurlijk bekend als een land waar veel anarchisten waren en die hadden hele goeie dingen gedaan . Er was ontzettend, veel sympo.tie voor die spaanse mensen en daardoor waren er mensen die zeiden: "We willen dao.r aan deelnemen, we wil¬ len naar Spanje toe". Aan de stempellokalen werd daar over gediskussieerd. "Wie gaat er naar Spanje toe? Heb jij zin? Zullen we gaan?" Dergelijke d.ingen werden gezegd.

Ik ben nooit een vechtersbaas geweest in d.e zin van iets op die manier gaan doen. Ik heb altijd graa.g organisatiewerk en theoreties werk en filisofies werk gedaan. Er zijn nou eenmaal mensen die daar voor geknipt zijn en die zijn er don ook heen ge¬ gaan.

Gingen die op eigen houtje?

Ja, nou, het woord ronselen wil ik niet gebruiken. Er werd niet geronseld., er werd idealisties op ingespeeld. Je moest in wezen idealist zijn om dat te doen. Je ging naar iets waar je geen overzicht over had. Je stond er zó ver buiten, de meesten be¬ grepen ook de toestanden in Spanje niet, daar hadden wij geen beeld van. Omdat ze dus

gr0t T e lu£tTZZTe ZIT, TZinTenZ TjoZcnf dTop tZÏrZgTI

Sra zzziïzz £fe tzzjzvzt,

je later een positie zou krijgen . Je ging er gewoon uit vol enthousiasme naar to . q n o n ip W ag natuurli ik de eerste kans om er iets tegen te doen. ^ ,

Precies, dat zat er ook wel bi,j, bij die jongens die naar Spanje Eitler Guernica ging bombarderen, toen wisten ze dus dat de nazie ..• opeens duidelijk zichtbaar. Onze vijand, nu vechten we tegen onze vijand JZ tzat ook achter niet bewust, niet direkt in woorden verklaarbaar. Ik kan die dingen onaer woorden brengen, veel arbeiders kunnen die dingen niet ondrr woor f

die onderschatting van die arbeiders van die dreiging, daar ligt de taak van de pa tij , de bewustmaking vo.n de arbeidersklasse.

DE IMTER-BRIGADE.

Tn ^ TB vochten vrijwilligers uit alle landen. Voor de oprichting m september 36 In de IB vocn-cen vrijwiiii^ . . n „ ~ prs te vriiwilligers kwamen

tenlandse vrijwilligers naar Spanje te halen. Ze hadden manschappen genoeg maar k»a- . v Tnterbrieades ziin opgezet onder leiding van de Kominte

d“ ISdïng faten'here^de"iste„ J als PE Thcrea, Marty Togllatti Lonjp«££;

trov De bedoeling van de Komintern was de republiek een leger aan te bieden dat een

tegenwicht zou vormen tegen de overwegend anarchistiese milities. De ®P aaaae

nistiese partij was te klein om eigen milities naar het fron te sturende Inter^^

Bio-i „ofipa dienden ook om de stroom kommunistiese vrijwilligers p ë.

ten g dfe vaak Sgen de zin van de partijleiding naar Spanje gegaan waren Tenslotte

dienden de Interbrigades ook nog om het prestige van de kommunisten veer vat op te

vii zelen Heïidee kwam dus van de Komintern. En die zorgde er ook voor dat a e

sleutelposities in haden waren van kommunisten. De leiding, de aanwerving e

ties van politiek kommissaris werden meestal door kommunisten bemand. In Albacete^

den de vrijwilligers verzameld en kregen ze een korte militaire opleid g.

den ze ook ingedeeld naar nationaliteit. De gevormde bataljons hadden meestal• *> naa»

van bekende kommunisten of vrijheidsstrijders, bv. Andre Marty, ± n mannbatal-

Linooin Dimitrov enz. Veel nederlanders zijn terecht gekomen in het Thalmannbatai ion De'interbrigades werden o.a. ingezet bij de verdediging van Madrid. Ze heb herder gevochten aan het Jarama-front, bij Guadalajara en Brunei,_allemaal drid Later werd vanuit Nederland de "Compagnie der Zeven Provinciën gevormd door Jaap'Brandenburg en dan danzen. In Perpignan kwamen ze bij elkaar ^ P aa ^ achten ze onder leiding van kapitein Piet Laros die de bijnaam kreeg van "Hollander Piet . Er hebben ongeveer 1400 nederlanders in Spanje gevochten. Ongeveer de helft is ~

komen aan het front. De meesten verlieten Nederland na diskussie met vrienden aan het

stempellokaal, in zaaltjes en thuis om het fascisme in

achter, namen grote risiko’s en liepen de kans hun nationalitert te verhezen doe vreemde krijgsdienst te treden. De meesten gingen om in Spanje de strijd met n fascisme aan te gaan. Voor hen was anti-fascisme geen partijzaak, maar een ieder fatsoenlijk en denkend mens. Ze vonden dan ook dat meningsverschillen t j liik naar de achtergrond geschoven moesten worden. Velen zagen dan ook nie een de Interbrigades een kommunisties instrument waren, of namen dat op e oop Z inïpchripades zaten dan ook veel sociaal-demokraten, anarchisten en zelfs chris¬ telijke mensen. Ook op allerlei andere manieren werd Spanje ondersteund door vrijwi ligers. Door zeelui op de spaanse koopvaardij, door doktoren en verpleegs ers in soaanse ziekenhuizen, door journalisten en filmers die rapporteerden over de situa tie in Soanie bv Nico Rost over het bombardement op Guernica en Joris Ivens m J ÏÏIm "De Spaanse Aarie" over boeren in het gebied rond Teruel. De Interbrigades heb¬ ben van oktober 1936 tot september 1938 bestaan. Ongeveer 35.000 vrijwilligers he ben dienst gedaan. Er waren veel verliezen (gesneuvelden, gewonden en deserteur ) dat er nooit meer dan 15.000 vrijwilligers aan republikeinse zijde tegelij zij g

vrijwilligers n: lat de strijd in in Stalin's dipli

.uis. Pre- .je een zui e om alle

Leuze bij de spoortunnel aan de kant van Blijdorp

g zo

nd op 28 okto

ber

jwil

ligers om te

lat

egri

n beantwoordd

e h:

hulp te stoppen en Spanje aan het fascisme over te laten. Op 28 oktober nam de be¬ volking van Barcelona ontroerd afscheid van haar internationale helpers.

Ook Franco had "vrijwilligers" aan z'n zijde. Vooral veel ierse katholieken en ook een aantal nederlanders. Die vrijwilligers werden via het Vaticaan het fascistiese Spanje ingesluisd. Het v/aren de zogenaamde Zouaven.

Uit het plakboek van een rotterdamse spanjestri jd.er/Ar o.gonfvont november 1937.

Onweer in de bergen

Niets is zo schoon, zo interessant als een onweer in de bergen. Moet je absoluut hebben meegemaakt. Ga je voor naar Zwitserland., naar de Pyreneeën. Zit je in je Alpenhut, als je erg sportief bent, en je hoort de d.onder terug - en weer terug¬ komen. Ja, dat is heel interessant.

Eindelijk had ik dan ook heel onverwachts het geluk, dit mee te maken. We lagen dicht achter het front. De herfst deed zich geld.en! Het regende nu en dan. En het was erg kil. Zo tegen acht uur kwam het afmars-bevel! Alles werd gepakt, machinegeweren kregen een extra, laagje vet tegen de regen en dan; - op mars. Nog nooit was ik op zoo 'n bergweg! Nu eens lo.ngs ravijnen, dan weer tussen lood.rechte wanden en ... stikdonker. Zo nu en dan kwam ons een auto achterop en in het helle licht van de koplantaarn zagen we dan deze fantastische omgeving. Ik voeld.e me als bij een troep \

struikrovers, Zwart staken ze af tegen de verlichte bergwand, geweer met bajonet ge- j schoudert, groot hun fantastische schaduwen tegen de grillige bergen als vreemde fi- !

guren. Na ongeveer 9 K.M. - we hielden juist een moment rust - begon het te regenen. 1

De gelukkigen die een regenjas bezaten trokken die aan, de overigen wapenden zich met tentzeiltjes en dekens. En terwijl het steeds harder begon te regenen, keken wij uit naar een huis, een boom, maar nergens iets te zien. Niets dan bergen en kleine beekjes die zich begonnen te vormen in groote plassen. Al heel gauw verlieten we d.e weg die op een rivier ging lijken en klommen op de berghelling, stenen zoekend om niet tot de knieën in d.e modder te zakken. En toen begon het dan te onweren. Gewei- j

I

dige bliksemschichten krijsten door de stilte, deden ons een moment de Joog

vlokte met zijn groote plassen overzien. Overal groepges kameraden, bigeen hokkend, lelAooflffuZ tot dit noodweer "Vergapen heil" zou tien. En als dan. na een uur stortregen je zware gummi-jas doorlekt, als ge na twee uur geen droge draad meer aan je lijf hebt, om je heen niets ziet dan kameraden die er even erg aan toe zignals jezelf, als je dan denkt aan de attaque die je morgen vroeg zal maken als ge dan denkt aan Aragon waar zooiets ook twee weken kan duren,_ als ge dan denktaon ge huis met je warme bed op 2000 K.M. van je vandaan, en ge hoort dan de donder terug en weer terug komen, dan denk ge onwillekeurig aan die luit ges. inhun hotel, in hun Alpenhut, die lui die verstrooiing nodig hebben, die blasé zign, die zul g

interessant vinden. . , , . .

Tia eens zullen ook wig dit mooi kunnen vinden. Hoeven we met bang te zign voo regelomdatwe dan drlge kleren zullen kunnen krijgen, maar dan zullen er geenmen- sl meer zijn die blasé zijn, die niet weten waar ze met hun ttgd Heen moeten. Ban zullen wij, arbeiders, onze vacantieweken in de bergen doorbrengen en dan ook van. een "Onweer" in de bergen kunnen genieten. Maar dot zal zign vn onze maatschappvg, waarvoor wij nu strijden, waarvoor wij nu graag, al deze ellenó,e doormaken.

Uit het plakboek van een rotterdamse spanjestrijder. .

Svanie neemt afscheid van de Internationale Vrijwilligers. . . _ .

Onder de druk der buitenlandsche gebeurtenissen heeft de wettige Regervng van Spa g de buitenlandsche strijdkrachten laten vertrekken. Ditbeteekende ook de Int Briq.-vrijwilligers, waaraan het Spaansche volk vn zvgn heldenstrigó. g de ^fascisten zooveel te"danken heeft gehad. Hun Corps is ontbonden ^be¬

deel van hebben uit gemaakt, moesten naar hun haardsteden terugkeren. Voor velen be teekende dit het begin van een bijna wanhopige zwerftocht over de aard*, omdat zigin tal van gevallen hun staatsburgerschap verloren hadden. Spang.e heeft echter de ternationalen" niet zoo maar laten gaan. Zij zijn met de onstuimigheid die dit dende zuidelijke volk kenmerkt gehuldigt en tvenduvzenden hebben zich in d.e straa van Barcelona verdrongen om de dappere vrijwilligers voor de Spaansche democrat voor de laatste maal toe te juichen. De Int.Brigade bestaat met meer rnaarzigzal langen tijd blijven leven in de hoofden en harten van allen» die het wel menen me . Democratische Gedachte, waarvoor het Spaansche Volk zulke bloedige hartstochtel g offers brengt! Leve de Internationale Brigaó.e!

I MET EIMDE ™

DE GEEST VAN SPANJE

Franco won de strijd. Hitler en de Paus stuurden félicitatie-telcgrammen om franco geluk te wensen met zijn overwinning. Franco vierde die overwinning met een bloedbad.

Duizenden werden vermoord en ongeveer één miljoen mensen ■' erd “ e "*" “ ^ ontvluchten en konsentratiekampen in de Spaanse Sahara. Degenen die Spanje . Zuid _

waren niet veel beter af. Zij werden "opgevangen" in konsentratiekampen in Zu Frankriik Veel vluchtelingen stierven er van honger en kou. In de kampen probeer en de vluchtelingen asiel te krijgen in landen zoals Mexico, andere Zuid Amerikaanse landen Frankrijk en Rusland. Toen in 1940 de duitsers Frankrijk binnen marcheerden ^

werden’veel anti-fascisten overgeleverd aan de Gestapo. Veel ned ® r ^f^/panlater ders verloren bij Rozendaal hun nederlanderschap- Er waren er ook bij die pas later door verraad of door herkenning van foto's hun nederlanderschap verloren. Toen in 1940 ons land ook bezet werd werden gelijk een aantal spanjestnjders opgepakt en op transport gezet naar de vernietigingskampen in Duitsland en Polen.

lopen.

Weet u hoeveel mensen er in totaal uit Rotterdam naar Spanje zijn gegaan?

Dat is moeilijk te zeggen, of het er nou 50 of 100 waren. Ik zou zeggen zo'n 50 man bij elkaar en ik denk dat het dan wel op was.

Hadden ze onderling kontakt met elkaar in Spanje?

Nee, nee. Het gros kwam in het Thdlmann-bataljon terecht. De anarchisten kwamen meer in Barcelona terecht. We hadden een hele groep van aktieve revolutionairen in de Ole- anderbuurt. Daarvan zijn er ook een stuk of acht naar Spanje gegaan. Daarvan is een man of drie/vier gesneuveld in Spanje, een paar anderen die terug gekomen zijn heb¬ ben ze toen in de tigd. van de oorlog gepikt. Die zijn in het konsentratiekamp ge¬ storven. Ik kan wel zeggen do.t ik prakties de enige ben d.ie nog over is gebleven van het stelletje d.ao.r uit de Oleanderbuurt.

Je moest in het geheim naar Spanje, hoe ging dat?

Een paspoort, dat betaalden ze allemaal voor je en het was vrij om naar Frankrijk toe te gaan. In Frankrijk had je dan die organisatie en die regelde het verder. In Parijs wachtten ze totdat ze weer een aantal mensen bij elkaar hadden, ik zal maar zeggen zo 'n vijftig of honderd., en d.an ging je met de trein naar Perpignan in het zuiden van Frankrijk. Daar was dan die organisatie en die ving je dan op. Die stond weer in ver¬ binding met de douane aan de grens. Daar hadden ze natuurlijk ook de nodige kontakten mee, ze wisten wie wél en niet betrouwbaar waren. Ze gaven natuurlijk steekpenningen of zo. Op een gegeven moment als er dan een betrouwbare was of als ze er één omge¬ kocht hadden d.ie do.ar op wacht stond, dan kwamen ze met van die legerwagens en dan was het hup er in en dan ging je gelijk de grens over.

Waar kwamen ze allemaal vandaan?

Uit alle land.en van Europa. Het waren allemaal illegalen. Ik kwam er tegen die ik in Holland had meegemaakt, want in 1933 toen Hitler ao.n het bewind kwam waren er al een hoop gevlucht naar Nederland en die waren hier illegaal. Zij hadden natuurlijk ook een eigen organisatie en ze gingen ook naar Spanje toe. Daar waren ook vooraanstaan¬ den bij o.a. Hans Beimler, die is gevallen bij Madrid. Hij wilde niet terug. Hij lag achter een machinegeweer en toen moesten ze zich terugtrekken voor de fascisten, dat heb ik dan gehoord van jongens die er bij waren geweest, hij verrotte het om zich te¬ rug te trekken. Zijn mitro.illeur schoot hij leeg en hij had. een revolver bij zich en toen schoot hij zichzelf dood.

Waar kwam u aan in Spanje?

We kwamen aan in Figueras, dat is aan de andere kant van de grens en dat was een heel oud Morenfort, dat lo,g op een berg. Do.ar hebben we 14 dagen gezeten. We werden een beetje getraind op militair gebied en daar werd je gevraagd wat je geweest was in dienst, sergant, korporaal enz. We werden gevraagd. Waarbij we ingedeeld wilde worden. Infanterie, artillerie, bij de verpleegkundige dienst of fourage. De laatste dien¬ sten waren voor diegene die bezwaar hadden tegen het persoonlijk dragen van wapens.

Er waren ook van die strebers bij, dat had je al gauw door. Er was zo'n plaatboef bij die kwam ook vo.n Rotterdam-Zuid, dat was zo 'n avonturier, die had je er ook tussen.

Dus u kreeg daar wel een soort opleiding.

nou ja, het gros was in dienst geweest. Ze hielden je een beetje bezig. Waar het feitelijk om ging kwam pas allemaal naderhand. We zijn van Figueras, toen waren er al een paar honderd bij elkao.r, via Va.lencia naar Albacete gegaan. Dat was het hoofd¬ kwartier van de Interbrigade. Vandaar werd dan alles georganiseerd naar diverse stre¬ ken waar we ingezet moesten worden. Het was de eerste keer dat de Interbrigo.de opge¬ richt Was. We zijn toen van Albacete naar Murcia gegaan en daar zijn we een week of 3/4 in opleiding geweest. We kregen een geweer en een uniform en we kregen schietles. Degenen die nog niet in het leger gediend ha.dden werd bijgebracht wat de dingen wa¬ ren, en hoe ze dat moesten doen. Ze kregen schieten, handgranaat werpen enz. Dat was voor ons niet vreemd omdat we in dienst waren geweest.

Waren er instrukteurs die dat uitlegden?

Ja, er wo.s o.a. ook een russiese instrukteur bij. Dan had je Hans en die beruchte duitse vlieger. Kijk wij vroegen nooit naar namen hè. Dat gaf altijd een bepaalde achterdocht, iemand vragen naar namen. Je kende de mensen o.lleen bij voornaam, de rest interesseerde ons weinig. Het ging er ons om: daar zijn die fascisten en die proberen we op wat voor manier dan ook tegen te houden of te verslaan. Ik was ga.uw uitgepraat daar, voor mij was het na 3 dagen gebeurd., toen was ik gewond. Anderen hebben het er beter afgebracht, die hebben nog een hele tijd mee kunnen doen. Er wa¬ ren er bij die hebben het er rotter afgebracht, die werden al de eerste de beste dag doodgeschoten.

369 B

Zat u bij een groep hollanders?

Gemengd, Er waren een hoop hollanders bij. We zaden in het Thdlmann-bataljon. Daar zaten veel duitsers in. De italianen hadden "Garibaldi", de polen en de fransen had¬ den ook namen van revolutionairen voor hun bataljons. Naderhand is dan die nederland- se brigade gekomen , "De Zeven Provinciën" ond.er leiding vo.n Piet Laros. Die heb ik ook nog meegemaakt, niet in hetzelfd.e bataljon, maar hij is ook een paar keer gewond geraakt. Ik kwam hem tegen in Alicante. Ik heb eerst een paar maanden in Madrid in het hospitaal gelegen, tijdens de bombardementen die je daar had. Dat waren bombarde¬ menten door vliegtuigen van de fascisten. Naderhand hebben ze dan dat luchtafweer-ge- schut gekregen uit Amerika geloof ik. Die omerikanen hebben ook nog een heel batal¬ jon "Het Lincolnbo.taljon" uitgerust met diverse materialen. Daar zijn Charlie Chaplin en nog een paar van die prominente figuren altijd op aangekeken, want die stonden achter die zaak van Spanje. Door hun toedoen is het Lincolnbataljon uit gerust met d.e nodige moderne materialen. Toen die non-interventie kwam was Amerika er ook wel hap¬ pig op om dat stop te zetten. Rusland en de kommunisten kregen d.e schuld van het in elkaar zakken daar. Aan d.e andere kant Werd Spanje gewoon een proefveld voor die fascisten, om datgene uit te proberen wo.t ze van plan waren.

Zaten er alleen kommunisten in de Interbrigade?

Nee van alles, anarchisten, sociaal-demokraten en ook politiek blank. Het waren alle- maal mensen die zich teweer wild.en stellen tegen het fascisme.

Waren er bij de Interbrigade spaanse officieren?

Ja, ik geloof dat er een paar bij liepen , er zaden wel spanjolen bij ons in de Inter¬ brigade.

Stond de Interbrigade onder leiding van de Spaanse regering?

Ja.

Had de Komintern er ook iets mee te maken?

Nee, je had wel russiese adviseurs. Maar er werd. in het algemeen besproken van hoe, wat en waar. Je had daar genero.al Rojo en generaal Lister. Nou ze kwamen een keer op¬ duiken om te kijken hoe de situatie was.

Werden officieren aangesteld?

Het gros wees ze zelf maar aan. Ze vroegen bijvoorbeeld: "ben je in dienst geweest? Had je nog een bepaalde funktie?" Er waren er bij, net zoals bij die duitsers, die sergant of korporaal waren geweest, bij de nederlanders was het precies hetzelfde.

Aan ons vroegen ze het ook, mo.ar ons interesseerde het geen moer. We geloofden het wel. We liepen alleen te kijken of we fascisten zagen. We kwamen gewoon om te vechten en de rest... Al die kommando's en al zo meer, dat valt allemaal weg in de oorlog.

Je moet zelf je positie bepalen, als je militair bent en je bent een beetje ge¬ schoold. Je moet niet lopen dromen en je moet een bepaald onderscheidingsvermogen hebben. Luisteren, kijken enzovoorts.

Droegen die officieren ook strepen?

Nou ja, naderho.nd werd het van bovenaf bij die spanjolen opmerkzaam gemaakt dat ze ze moesten dragen. Maar ze ho.dden de streepjes in hun zak. Ze moesten het op één of an¬ dere manier kunnen zien. Als er van die hoge klanten kwamen, die vroegen dan: "bij d.ie moet ik wezen om het één en ander te vragen over hoe het zit met do.t bo.taljon?" Dan hadden ze met een speld twee of drie streepjes hier (wijst op z 'n arm) zitten. Naderhand hebben ze het o.llemaal een beetje verder doorgezet. Nou ja., dat waren al¬ lemaal dingen die geloofden wij wel. Daar komt de vijand vandaan en we moeten zus of zo doen. En de rest maakten we met elkaar een beetje klaar. Of we ze wél of niet zou¬ den pakken, of schieten of gaan kijken.

Was er één die bevelen gaf?

Nee.

Gingen er ook verpleegsters naar Spanje?

Je had er hele christelijke verpleegsters bij. Er was er eentje en die was uit chris¬ telijke overwegingen naar Spanje gegaan, om daar te helpen. Helemaal niet van fascis¬ me of anti-fascisme. Ze meende het ook erg, maar ze kon het gewoon niet opbrengen toen ze met al die gewonde soldaten en al die ellende werd. gekonfronteerd. Zij wou het zoals hier, zoals in het Buitengasthuis, dat was toen allemaal nogal discipli- no.ir, netjes gestreken en alles punktueel. Nou, toen kwam ze daar natuurlijk wel op de koffie. Ze stond, daar natuurlijk met zulke ogen te kijken, dat was ze helemaal niet gewend. Er waren een hele hoop dingen die volgens haar onhggiënies waren. En dat was dan ook zo, maar het kon niet anders. Dan probeerde ze dat toch op haar manier door te drukken, maar dat ging allemaal niet. Ze is dan ook na verloop van een paar weken weer teruggegaan. Die kon het niet opbrengen. Het was een goede verpleegster,

3f2

met oorlogsmateriaal. Met die non-interventie hebben ze feitelijk de republiek de das omgedaan. Dat was niet het feit dat de russen geen hulp wilde sturen. Die rus hield, er mee op omdat ze zo.gen dat er gewoon een ring gelegd werd. om Spo.nge. Allerlei soor¬ ten oorlogsschepen, amerik.ao.nse, brasiliaanse, duitse enz. waren daar in de buurt om te kijken of ze niet bevoorraad werden. Dus die russen namen natuurlijk niet het ri- siko om zo'n boot vol te laden. En dat ze dan door spionnen doorkregen dat die en die boot onderweg was. Nou, die werd gewoon opgepikt en als ze konden boorden ze hem

Aan de Jarö.~a, februari 1937

Kamraden in de loopgraaf, zingt allen ree Iaat zwijgen de andere liederen U'e 2legen het lied van ’t Jara^a.-frent Vaar zovelea der besten vielen.

Het zware verliezen bleven we staan On de witte stortvloed te keren re granaten, ze sloegen in onze rij Zovele bloedende gaten.

Haar we hielden de brug en we hielden Madrid

We dekten verteten de straten

Ka bloeit er weer klaproos,

daarginds in het dal

en bloeit voor onze stelling.

Als een bloedrood tapijt bedekt zij het al Ook hen die vielen op de helling.

Soldaten van het Thalmann-bataljon in Spanje.

eerst de grond in en anders werd hij opgebracht of kreeg hij de gelegenheid niet om er te komen. Maar aan de andere kant hadden ze recht tegenover Cadiz, Algeciras lig¬ gen, o.an de a.frikaanse noordkust. Die deden niks anders do.n met die grote transport¬ vliegtuigen voor Franco net eventjes de Straat van Gibraltar oversteken. Daar konden ze zogenaamd niks aan doen die non-interventie-kormissie, want dat ging door de lucht. Die moffen waren er wel met de "Gneisenau" die grote pantserkruiser, om het die republikeinen ónmogelijk te maken om wapens te krijgen. Dat mocht wel van die non-interventie-kormissie. Die Leon Blwn heeft ze gewoon de das omgedaan, nou pak weg sociaal-demokraat was hij.

Ik lag in een hospitaal in Alicante en ik liep steeds met die arm in het verband. Die moest nog altijd nagekeken en geopereerd worden. Maar zolang dat niet kon moest het dan maar met de zon genezen. Er kwamen ook boten uit Holland en die hadden vracht¬ brieven die in het duits gesteld waren. Een oostenrijker die bij me was, hij heette . Matter, daar probeerde ik samen mee die vrachtbrieven over te zetten van het duits in het spaans. Dat was om die Spanjaarden duidelijk te maken wat voor lading het was. Ik had natuurlijk wel verstand van lading in een boot. Dan kreeg je die ladingsbrieven en daar stond op waar ze vandaan kwamen en wat het allemaal betekende. Dat moesten we aan die spanjolen duidelijk maken dus dat deden we dan. Me waren dan veel in die ha¬ ven daar. Maar ja, er kwamen niet altijd schepen binnen daar vanwege die blokkade door de non-interventie—kommissie. Soms mochten ze ze ó.o.n wel doorlaten. Maar ze wer¬ den wel onderzocht of ze geen wapens bij zich hadden. "Kartoffelen-Jonas" Was één van die boten die was speciaal geladen met aardappelen. Die zou dan gelost worden in Baskenland, maar dat was toen in die tijd fascisties geworden. Dus die ging door de Straat van Gibraltar en toen moest hij uitkijken dat hij niet getorpedeerd werd door die Franco-mannen. Die boot hebben ze naar Alicante gedirigeerd, daar hebben ze die aardappelen gelost, maar de helft was helemaal verrot door het zwerven wat die boot gedaan had.

Was de Sovjet-Unie de enige die hulp gaf?

Ja, en illegaal kwam er nog wel eens wat over de franse grens. Ze deden daar net voorkomen als toen het afgelopen was dat de russen weigerden om nog wapens te sturen. Zo was het natuurlijk niet hè. Ten eerste was het niet mogelijk om de vliegtuigen in¬ eens van uit de Sovjet-Unie naar Spanje te vliegen. Die konden die afstand niet zon¬ der tanken overbruggen, dat was onmogelijk. Ze moesten ook zogenaamd over neutraal

gebied, vliegen en daar kregen ze geen permissie voor. Maa.r ze deden net voorkomen alsof die Eus geen hulp meer wilde geven. Ze hebben daar wat in die Interbrigo.de te zeggen geho.d. en toen kreeg je die innerlijke strijd, in Spanje. Constondse heeft er wel eens met Arie Poelgeest over gehad, op d.e radio. Hij probeerde ao.n te tonen do.t Bareelona Spanje niet was. Maar toen het voor Bareelona opgelost was, nokten ze daar af. Ze gingen lopen voetballen met die fascisten aan het front van Aragon. En de vest van Spanje vergaten ze maar. Ze hebben die Durruti, één van die bekende anarchisten, er van kunnen overtuigen do.t het fascisme niet meer een zaak was vo.n Bareelona alleen maar van héél Spanje. Hij is toen ook naar Madrid toe gegaan met zijn bataljon en hij is daar ook gesneuveld. Maar ja die wrijfpunten zijn gebleven. Constandse was er dan één die een beetje olie op het vuur gooide. Je had ook Toon van de Berg die was pre¬ cies hetzelfde, dat waren de tegenpolen van de kommunisten.

Hebt u daar ook iets van gemerkt toen u in Spanje was?

Ja, ja daar heb ik wel wat van gemerkt. Dat ze mensen zó ver kunnen krijgen hè. Dat je op het punt staat allebei kapot geschoten te worden en dan onderling gaan lopen bekvechten. In het achterlcmd waren we o.o.n het trainen. Do.t was die opleiding met schietkursussen enz. En op een gegeven moment werden we opeens beschoten. Do.t was in Escalanto, een plaatsje do.ar bij Muvcia. Toen bleken het anarchisten te zijn. "De bolsjewieken komen hier eventjes vertellen hoe Spanje geregeerd moet worden!" Ik wil zeggen, die vergaten de strijd tegen Franco. Die werden zo opgehitst tegen bolsje¬ wieken en kommunisten. We werd.en gewoon vanuit een hinderlaag door die snurkers be¬ schoten.

Waren dat anarchistiese milities?

Nee, gewoon boeren, dat was in het achterland.

Ik was op een gegeven moment in een dorp in Spanje, daar waren de anarchisten van de CNT de baas. Die wilde ook niks- van de regering weten. Dat ze de baas wo.ren dat lie¬ ten ze goed merken ook! Als zo'n afdeling van de CNT in zo'n dorp bijvoorbeeld geen geld meer had, dan haalden ze het gewoon ergens. Want die anarchisten zeiden: "Alles

is van het volk". Dan gebeurde het wel eens dat ze na de laatste voorstelling bij zo'n bioskoop in dat dorp met een jeep aankwamen, naar binnen gingen en de kassa mee namen ond.er bedreiging met wapens. Die anarchisten beschouwden die eigenaar vo.n die bioskoopzaal als een ondernemer, als een vijand. Dus ze namen gewoon dat geld in be- slo,g. Als je dat dan aangaf bij d.e CNT dan zeiden die dat d.at geen mensen van hun geweest waren. Je kon niks 100% bewijzen. Dat d.eed. je ook niet vanwege de eenheid achter het front. Want de vijand., het fascisme, stond aan de poorten. Die anarchisten gingen met die "jeeps van het volk" ook wel eens met hun familie een weekendje naar het strand...

Hadden jullie kontakt met de bevolking in Spanje?

Ja, toen ik in het hospitaal lag. Ze hadden alles voor je over. Een heel lief volk is het hoor, erg dankbaar.

Denkt u dat het door de tegenstelling anarchisme-kommunisme verloren is in Spanje?

Het heeft wel een rol gespeeld natuurlijk. Ze hadden het over wapens net als d.ie Arie Poelgeest toen vertelde, hij zei: "De ana.rchisten konden er ik weet niet hoeveel di¬ visies mee uitrusten, met de wapens die ze hadden in Bareelona.. " En zij maar vertel¬ len dat ze die wapens niét hadden, ze hielden dat voor zich. Dat bij eventuele ge¬ vallen Bo.rcelona als provincie in z’n geheel zich teweer kon stellen, want je moest uitkijken voor de kommunisten! Dat had je al een keer gehad met die anarchistiese groeperingen in de Sovjet-Unie, toendertijd met Kroonstadt in 1921. Kijk en dan ga je dat voor je persoonlijk allemaal eens een keer uit zitten kienen. Dan denk je als anti-fascist: jezus Christus, waar zijn we nou mee bezig. Mekaar op lopen vreten. En die vijand maar lachen. Die heeft z 'n handlangers en d.ie stuurt hij in de beweging om dat aan te wakkeren. Doe je best maar. Wat moet je nou? Wie is nou je vriend en wie is nou je vijand? Dan sta je daar naar die fascisten te kijken en je wordt in je rug geschoten.

V/as u niet statenloos geworden toen u in Nederland terugkwam?

Dat heb ik kunnen omzeilen. Toen ik gewond, was geraakt, heb ik daar zo'n maand of vijf, zes in Spanje rondgezworven. Ze zouden proberen me op één of andere mo.nier te opereren om alles weer in goede staat te brengen. Toen heb ik eerst een maand of drie in Madrid in een hospitaal gelegen. Dat was zo'n beetje in het voorjaar , guur en koud was het toen. Er waren zoveel gewonden daar zodat er een stelletje afgestoten moesten word.en om beter te genezen. Naar het zuiden. Ik kwam dan in Alicante terecht. Maar ja, ik lag do.o.r maar. Ik liep met mijn hand in een doek en ik moest hoog nodig geop- reerd worden, want ze hadden een schilfer van mijn gewricht afgeschoten. En dol was

3 7A

gaan ontsteken » dat was niet mooi meen. Het slot van het liedje was, do.t ik een tijd in Alicante heb rondgelopen en toen hebben ze me teruggestuurd, nao,r Albaoete, de post van de Interbrigo.de . Daar hebben ze me dan geopereerd. Maar ik hield er wel een stij¬ ve pols aan over. Ik was niet meer inzetbaar aan het front. En ja, wat heb je dan verder te doen daar? De boel opvreten? Want do,t wilde het prakties zeggen, nietwaar? Er was al gebrek a.an het nodige, dus alles wat niet positief was voor de strijd moes¬ ten ze dan weer of'stoten. Zodoende ben ik dan weer teruggego.an. Ze hebben me de gele¬ genheid gegeven om weer terug te gaan naar Parijs, naar de instelling d.ie me uitge-

zond.en had. Maar ja het was wel zo do,t als je in vreemde krijgsdienst wos geweest, verviel automaties je nederlanderschap. Ik heb een pas gekregen die was betaald door het komté in Nederland. Daarmee ben ik naar Spanje gegaan. Maar aan die frans-spaanse

grens zijn we ’s nachts overgezet, dus daar heb ik d.ie pas niet gebruikt. Daar had ik

geen stempel vo.n. Toen ik er uit ging heb ik gevraagd of zij voor de goede gang van zo.ken m 'n paspoort niet wild.e afstempelen. En of ze me een bewijs wilde geven van uit Spanje om de franse grens over te komen, dus dan kon ik mijn pas blanco houden. Dan heb je een and.er po.pier waarmee het mogelijk was om als vreemdeling weer in Frankrijk te komen.

Ik ben teruggegaan naar Po.rijs. Daar hebben ze m’n militaire kleren teruggenomen, want we hadden niks anders, In Parijs hebben ze ons weer helemaal o.o.ngekleed. We had¬ den daar alles achter gelaten en we kregen weer o.llemo.o.l nieuwe kleren en onze eigen spullen terugr. Ze zijn er nog een poosje bezig geweest met mijn arm om te kijken of er nog het één of ander aan te doen was, maar na een paar weken ben ik naar Neder¬ land gegaan.

Had u last aan de grens?

Nee ook niet. Ik heb gewoon mijn pas lo.ten zien en daar stond geen Spaans stempel in. Ze wisten dus niet waar ik vandaan kwam. Er stond, o.lleen een frans stempel in. Ik heb

me toen hier weer gemeld. Maar ja toen kwamen ze van de steun hè. Ik vroeg of ik er geld bij kon krijgen. Toen zeiden ze: "Je bent toch naar Spanje geweest, je hebt daar toch gevochten", ik zeg: "Ik, hoe kom je daar nou bij man". Hij zegt: "Ja, dat hebben we gehoord", ik zeg: "Nou dan heb je het verkeerd gehoord". "Wat heb je daar dan ge¬ daan? . "Ik ben havenarbeider en ik had gehoord, d.o,t daar wat te doen was in Spanje, in d,ie haven. En hier kunnen jullie me toch niet aan eten helpen en aan werk". Ik mocht hier niet werken want ik stond op de zwarte lijst , dus ik zei: "Daar Was wat te ver¬ dienen en toen ben ik er naar toegegaan, maar het is tegengevallen. Het werd me daar te benauwd, wa,nt ze waren daar aan het knokken van heb ik jou d.aar. Mij niet meer ge¬ zien en ik ben weer terug.' x Ze hebben nog een paar keer volgehouden dat ze gehoord had.den do.t ik in Spanje had gevochten, maar ik zei steeds dat ze het allemaal ver¬ keerd gehoord hadden. Ze vroegen ook: "Hoe komt dat dan met je hand?", ik zei: "Ja, we waren daar aan het werk en ineens was er een luchto.o.nvo.1 en er werd met mitrail¬ leurs geschoten en toen hebben ze me door mijn hand geschoten, dus dat heb ik er ook nog van over gehouden. Maar gevochten heb ik daar niet, ik kijk wel uit!"

Do.ar moesten ze het d.o.n maar mee doen. Ze hebben rn ’n nederlanderschap nooit af kunnen nemen. Maar de anderen, er zijn er nog meer teruggekomen zoals ik, ik weet niet hoe diè het voor elkaar gebokst hebben . Misschien hebben d.ie toegegeven dat ze daar ge¬ vochten hebben, dat weet ik niet. Ik dacht: mij pak je zo niet. Maar die o.nd.eren zijn door de non-interventie-kommissie allemaal bij elkaar gebracht. Ze werden de grens o- ver gebracht, daarmee, verklarende dat ze gevochten hadden in Spanje. Ze moesten die non—interventie-kommissie passeren want het moest allemaal geregistreerd worden, zo¬ dat ze wisten dat die Interbrigo.de het land uit was. Ze stonden dus allemaal geregi¬ streerd als Interbrigadist, dus vreemde krijgsdienst, dus het nederlanderschap kwijt. Ik ben bij een dokter terecht gekomen, do.t was nogal een revolutionair en daar heb ik toen mijn hand lo.ten zien.

Toen we uit Spanje terug kwamen werden we met z ’n drieën weer voorgedragen om lid te worden van de kommunistiese partij, maar we werd.en afgewezen, we wonen te rd-di-kaal , Werden spanjestrijders door de nederlandse politie in de gaten gehouden?

In Spanje kwam ik een oude dienstkcunero.o.d tegen, die was er ook naar toe gegaan. Hij kwam terug uit Spanje, en dan praat je over verraders, en hij was zo'n beetje onder¬ gedoken. Dat was in '42 of '43, ik was toen ook ondergedoken. Hij was wees en was bij pleegouders op Katendrecht. Hij was daar maar een paar dagen want een vast adres had hij niet. En toen kwamen ze van het Haagseveer , of hij zich een keer wilde melden, ze moesten enige gegevens van hem hebben. Ik had het misschien niet gedaan, maar hij is. dan gegao.n en daar treft hij een hele goeie inspekteur, die vroeg aan hem: "Ken je die? en toen liet hij een foto zien en daarop lag hij potverd.omme o,chter een mi-

37ö

trailleur te schieten op de vijand. Toen zei die inspekteur tegen hem; "Je moet op de Heemraadssingel komen, daar willen ze het êên en ander van je vernemen". Hij vond het al zo gek dat het die weg op ging, want daar zat die SS-beweging. Nou als die iets hadden!., want bij mij waren ze ook al d.rie of vier keer bij me thuis geweest om me te komen halen. In zulk soort gevallen, als ze dan wisten dat je in Spanje was ge¬ weest , dan was de SS wel persoonlijk bij hem geweest hè, maar die inspekteur, die zei: "Nou ligt het maar aan jezelf wat je gaat doen hoor". Ja, hij dacht bij z 'n ei¬ gen krijg de pest maar en hij nam gauw de benen natuurlijk. Hij is later terechtge¬ komen in die olie-beweging in Schoonenbeek. Daar zaten ook een paar revolutionaire jongens en vroegere kollega's, hij heeft daar een poosje gewerkt. Hij zat daar onder¬ gedoken en zij dekten hem dan zo'n klein beetje. Om de zoveel tijd kwam hij een keer naar Rotterdam. Hij had zwaar bronchitus en is aan een longontsteking daar gestorven. Maar dat ze een fotootje van je nemen! Dat was er toch êên die met hetzelfde pakkie aan liep, die liep naast je. Do.n go. je wel even doordenken.

Toen we dan weer terug waven hebben we "Hulp aan Spanje" opgezet. Ik was zo'n beetje sekretaris van een bepaald distrikt hier, van Rotterdam in het bijzonder. Ja, Wat hebben we er allemaal niet voorgedaan? Dagen en nachten hebben we er voor gewerkt. Waar was het komité "Hulp aan Spanje" voor?

Voor ondersteuning. Je had d.ie overgave gekregen en toen zijn er over een half mil¬ joen mensen uit Spanje gevlucht en in Frankrijk terecht gekomen. Er waren hier in Nederland ook verschillende spanjolen, die waren o.llemaal illegaal. Ook in Spanje zelf was er natuurlijk een grote nood. Er was gebrek aan kleding en een hoop dingen waren er niet, maar het ging voor het grootste gedeelte om die kampen do.ar in Frank¬ rijk. Daarom moesten die mensen hier gemobiliseerd worden ter ondersteuning. Van-

Zij staren u aan...

Zij staren u steeds aan, de zachte kinderogen

Zij zijn zich niet bewust van het leed dat hen geschiedt;

Zij zitten stil bij moeder, in elkaar gedoken.

Of spelen zelfs nog blij bij al hun groot verdriet.

Zij zagen hoe de bommen der fascisten Hun broertje of hun zusje dodelijk trof En r.oeder, snikkend nog, de stukken samengriste van wat haar kind eens was, en bevend hief tot God.

Zij zagen hoe hun vader vastbesloten,

De vrijheidsvuist onhoog, ten strijde tegen Franco trok En duizend vaders nog en duizend lotgenoten 2ij trokken één van geest de hoge bergen op.

Zij vechten voor hun vrouwen en hun kinderen.

2ij vechten voor hun huizen en hun goed.

Zij zullen d*opmars van het fascisme steeds verhinderen Al schrijven zij 't'TJo paseran" zelfs net hun bloed.

En voortgedreven door de bruine benden Het het laatste v/at de tijd tot vluchten overliet Kwamen de moeders met hun kinderen ten ende Zwak, hongerig en noe in vrij gebied.

De dagenlange ontbering had hen zwaar getroffen,

De angst voor bomen, kogels en veel neer.

Zo kwamen zij in lange rijen samenhokkend En vielen als getroffen vogels hulpeloos neer.

Zij staren ons steeds aan, de zachte kinderogen.

Zij vragen hulp aan u en nij, o, luister kameraad.

Zij vragen: help ons toch de tranen drogen van ons en moeder, toont uw liefde net de daad.

Wij “willen sterk zijn naar we moeten leven Er is gebrek aan veel wat voor ons nodig is Helpt ons door boter, kaas en melk te geven,

Dat is het, v/aar het eerst behoefte aan is.

Gaat dan de straat op, dringt in alle huizen.

En vraagt om hulp voor het Spaanse Volk, waar het recht op heeft. De kracht van u en ons, die zal het fascisme doen vergruizen, Zodat het Spaanse Volk in vrijheid leeft.

Gerrit Sterkman, voedselactie spaanse burgeroorlog 1936.

Kleding

en

Levensmiddelen voor Spanje

MEDEBURGERS!

£>« firlj-i m Let Spurje vcTï te;ra d« epstasdTgv pema', ««rigas;.

Itlusea Kitte treft deze jn tet »elk CïgedrX'Cgta fctrgeroorlcg on*ietter:d« vei-

nnrMsthJea nejutdt la teel tel Iard

In tel toonder werden dk geileden getroffen. 4ï tiet In kenden tu de ttSrlca fcerüiftn. TterJ 'dHTd ea erm i t =ldfg< cenMn msetlea, s"es aciftrlalecde, «Cf de cibevAr^ lelijke cmefdfetlijen der Meren en r ed r- :t-ge.yg!.;vl-cklen.

Mazr mn-fen %if (jollen, dit dere loensen. de coden ran dagen, de nrata en Vaderen, de jïeVe-i en geweien. eveneens Lel slattlïfier eerden via de Cfltani der feterailiï

DAT MAG NOOIT GEBEUREN!

Medefcetgerl, “ïj vragen cp dif cgctblLk tiet naar Uw r-t.-l-g o«r de lifijj ia Spanje I fcij uijie Ui list Uw credegeTtet eet de casctnld’ge CacLlcffera van deze strijd s preken. Fr ti getrek aar levtmadddelen, die tiet ipoedlj *an bederf c=derf.ev4g zijn, znils fe=!v«tli-

Ita en ecasee.cn

Er la gebrek ui w»nr.< kkd'-g. eaderjeed, dekten en sckceüeL Pe rldeeeade wfcler vergrcït dil jefcrck-

Dwf «I Ca veel Ie Jerta kont U er t« ttjdiajen, d»! tel l«m tri ivieiiffl r-erera . die door de OpltiaJ rn fcnli ca kef verdreven rijn. gespaard blijft U fcint tel pen tel leed der moeder* Ie «nichten, dfe taa mannen en zCaea ia deze hlced:ge fc jflïeljr; strieren lebben. U taal de teznea dre-gea van de «aileÜMet kinderen, die de cp- zlandlge geterzala Int weten gemaakt lebben.

DOET UW PLICHT!

H?~dt gereed wit U missen kent Een derer dijen rzHea cue wtzler* bg U k-pmeo, era b onlrtn|,| te LlTri, wat U ncr cLt liefdadige deel w-2| ifj'aii

Mei dank voer Uw bereid uilDikeld. RODE HULP NEDERLAND.

GENERALE RAAD.

N.B. Desgewenst !tw«i U 6<k:if(elqk Uw adres' op- geven of Uw gave direct zenden aan Plantage V Amsterdam Giro 1198'

Inzamelingsaktie voor Spanje van de Rode Hulp Nederland.

daar dat het komité Hulp aan Spanje opgericht werd. Je had van die bonboekjes en je kon voor 5 centen zo'n zegeltje kopen. Verschillende mensen hebben we er toe kunnen bewegen lid te worden van het komité om financieel te ondersteunen en ook op andere manieren, kolporteren langs de deuren met gegevens over Spanje.

Gaf het komité een blad uit?

Ja, een gestencild blaadje , Hulp aan Spanje heette da.t geloof ik. He stuurden eens in

3 7ö

de zoveel tijd. het geld op nao.r Amsterdam en we belegden vergaderingen o. o., hier in d.e Rivièro.hal. Ook gingen we om afdelingen op te richten naar Dordrecht, Schiedam en Vlao.rdingen om zo te proberen de mensen te mobiliseren voor de ondersteuning van de spaanse mensen.

Heeft u geen last gehad met die non-interventiepolitiek?

Nee nee, dat konden ze niet verbieden want het leefde te sterk hier onder de mensen, net zoals die Interbrigades, do.t was ook ondersteuning. Zij die niks va.n het fascisme moesten hebben, en dat wo.ren er natuurlijk veel, voelden toch wel mee met het spaanse volk. Vooral toen ze er uit ged.reven werden en een half miljoen mensen daar in die kampen in Zuid-Frankrijk zaten, met d.e nodige rottigheid. In d.ie period.e is er wel het nodige over te doen geweest, toen diverse ziekten uitbraken en dat gaf op de we¬ reld een bepaalde d.eining .

Die non-interventie-kommissie ging uit van Leon Blum en dat was op zich al een ont¬ zettend diskussiepunt. De blokkade om Spanje werd een feit en er waren ook fascisten bij betrokken. Je had. toen de "Gneisenau" die lag voor Bo.rcelona. Je had daar een paar van die eilandjes liggen en do.t had hij als schuilplaats. Als tie dan gepa¬ trouilleerd. had en hij moest nodig ergens binnenlopen dan kon die op die eilandjes terecht. Die eiland.jes waren in handen va.n de fascisten. Er kwam een keer een repu¬ blikeins vliegtuig en die heeft toen daar dat eilandje gebombardeerd en er kwam ook een bom terecht op die "Gneisenau". En die heeft toen uit represaille do.o,r zo 'n kust- plao.ts platgebombardeerd. Almaria geloof ik. Die "Gneisenau" behoorde ook tot die non-interventie-kommissie, dat was o.l een aanfluiting op zich.

Het ging bij ons alleen maar om financiële en materiële steun en dan moest je na¬ tuurlijk zorgen dat het op de plaats va.n bestemming kwam.

Ne hebben nog een heel probleem gekregen met spaanse mensen die gevlucht waren en in Nederland terechtkwamen. Die kregen geen asiel. De hele vreemdelingenpolitie was helemaal doordrenkt van konserva.tieven. Het was nou niet dat er linkse elementen in dat politieapparaat zaten. Ze waren gebeten als d.e pest op alles wat links was. Probeerden ze ook die spaanse mensen tegen te houden?

Ja, als ze ze te pakken kregen werden ze naar het hoofdburo van politie gebracht.

Hier op het Haagseveer hebben er een stuk of vijf, zes gezeten en in Amsterdam za¬ ten er ook een heel zooitje. Het was ons wel toegestaan om ze te bezoeken en ze van het nodige te voorzien zoa.ls sigo.retten, chocolade, schrijfpapier enz. Dao.r werd niks tegen ondernomen maar in ieder geval werden ze van de buitenwereld afgesloten.

Franco kreeg de macht in Spanje en voor zover er nog republikeinse soldaten waren, werden ze gevangen genomen. Een hoop zijn er in de gevangenis gegooid en doodgemar¬ teld. Een hoop kwamen er ook in konsentratiekampen terecht. Die kampen, voor zover niet in Spanje aanwezig. Waren aan de overkant van Spanje in de Spaanse Sahara. Hond.erden van die republikeinse soldaten zijn daar nao.r toe gebracht. Nou was er een spanjool, een asturiër. Baskenland was het eerste gevallen daar in die hoek, en een hoop van d.ie spanjolen zijn over zee gevlucht, als er nog marineschepen aanwezig waren. Ze zijn rond gevo.ren langs Gibraltar en in Valencia terecht gekomen. Eén zo 'n asturiër is verkikkerd, geraakt op een valenciaanse, dat was toen nog republikeins.

Ze zijn getrouwd en hebben een kind gekregen. Toen alles achter de rug wo.s werd. hij opgepakt, omdat hij' republikein was, en hij werd aan de overkant in het konsentra- tiekamp gegooid in afwachting op straf. Zijn vrouw was van streng-katholieke huize en ze had een broer die priester was. Die heeft het dan zo kunnen klo.ren do.t hij uit het kamp kpn komen omdat hij met zijn zus getrouwd was en een kind. had.. No. ver¬ loop van eenjaar is hij overgekomen en is hij weer bij zijn vrouw terecht gekomen. Hij wérd tewerkgesteld, in Murcia, in een lokomotievenloods. Hij was bankwerker en hij was kommunist. Toen hij daar in ó.ie lokomotievenhal werkte kreeg hij direkt kontakt

met een andere kameraad, en ze hebben daar een cel opgericht. Hij is weer begonnen on¬

dergronds werk te doen daar, maar op een dag pakte ze één van zijn kollega's, ze wa¬ ren met z 'n drieën, dat wilde wel zeggen dat hij moest maken dat hij weg kwam, want

hij was bang dat ze hem zo zoud.en martelen dat ook zijn no.am zou vallen. Hij ging

weer terug naar Vo.lencia, daar woonden z'n schoonouders. Maar die verstandhouding was ook niet al te best. Op dat zelfde moment ging er een boot met kolen naar Hol¬ land toe, naar Delfzijl en daar hadden ze een tremmer nodig. Hij ging als trermer op die boot en kon zo nog net de benen nemen. Rij dacht bij zichzelf: "Als ik nou maar in Holland, ben, dan zullen we wel zien wo.t er gebeurt". En zo kwam hij in Delfzijl aan. Hij nam de kuiten daar. Het was op zich dl een bepaalde gewaarwording, zo'n spaanse boot in Holland.. Er waren allicht mensen die kwamen kijken. Hij had een hem- metje en een borstrok, een paar sokken en een rode zakdoek , Hij wo.s schamel gekleed

3 77 1

en stapte stiekum van boord.. Nou waven ev mensen die bij die boot stonden te kijken en die hadden in de gaten do.t hij de benen nam. Die mensen waven anti—fascist, die werkten in de werkverschaffing, Ze waren die week net wij. Hij kon niks anders dan spaans en hij maakte zich duidelijk door op die boot te wijzen en van: "fascistod' en dat hij daar niks van moest hebben . Toen hebben ze hem meegenomen en hij heeft daar een paar dagen geslapen. Maar ja., die wisten ook niet één , twee, Ó.rie wat ze met hem aan moestenwo.nt er was do.a,r geen Hulp o.o.n Spanje komite. Toen is er een ke

rel op het idee gekomen en die zei: "Joh, ga met ons mee naar d.e werkverschaffing,

we zijn daar in die polder aan het graven, maar we moeten wel een vent hebben om die

keten schoon te maken. Dan kon je 14 do.gen bij ons blijven en je eten zullen we wel

zien te scharrelen." Die 14 dagen waren om en ze moesten weer naar huis. Hij had te . . kennen gegeven op één of andere manier, dat hij naar Rotterdam toe wilde, dan kon hij daar misschien wel een boot krijgen naar Amerika, als hij hier niet mocht blijven.

Die jongens hebben zo ver als het ging geld bij elkaar gelapt, maar ze kwamen niet verder dan een kaartje tot Amersfoort. Die werkten zich daar ook te pletter in die werkverschaffing. Hij zei: "Geeft niet, we zullen wel zien wat het wordt . Je had de trein van Groningen naar Rotterdam over Amersfoort. Dus toen hij in Amersfoort was bleef hij link zitten. Hij zat daar in die coupé en daar hadden ze half en half in de gaten dat hij spon jool was. Er zat iemo.nd tegenover hem in die coupé en daar had hij aan te kennen gegeven dat hij was weggelopen van een boot en dat hij naar Rot¬ terdam ging. Je had toen van die spoorkaartjes die je moest afgeven aan de kontro- leur, maar hij had, maar een kaartje tot Amersfoort. Hij kwam daar mee aan in. Rotter¬ dam. Nou had hij met die man zitten praten en nou was hij wel zo gers dat hij bij z'n eigen dacht: "Die moet ik even in de gaten houden." Maar toen moest hij nog van het perron af natuurlijk. Hij moest met dat kaartje langs die kontroleur. Er kwamen ineens een hoop mensen aan, dus hij geeft die vent dat kaartje en die kijkt en ziet staan "Amersfoort", die wil hem terugroepen, maar hij nam natuurlijk gauw de runner hè.

Die kontroleur kon niet weglopen met het oog op die andere passagiers. Dus. dat had. hij dan wel bekeken. Een eind verder ging hij staan wachten op die vent die bij hem in de coupé had gezeten, die had in d.e gaten dat hij schaarloos liep en lao.t die vent nou net toevallig lid wezen van d,e Hulp aan Spanje, Die heeft hem mee nao,r huis ge-

Voorkant van de brochure "Rotterdam getuigt voor Spanje". De bijeenkomst op de foto was in de Rivièra-hal in 1938.

nomen en de organisatie opgebeld, die zeiden: "Breng hem maar bij Arie". Dus toen kwamen ze ineens die vrijer bij mij brengen, zes weken is hij bij mij thuis geweest. In die tijd liep net die zao.k met die spanjolen die op het Haagseveer zaten. Zes we¬ ken is hij don illegaal bij mij thuis geweest en 's avonds werd hij net als een hond gelucht. Hij had ook een kale kop en zag er zó mager uit, je kon zien dat hij flink

wat achter de rug had. Voor die zes spanjolen d.ie op het Ho.agseveer zoden moesten we een oplossing zien te vinden, want daar zaten ze op het Haagseveer ook op te wachten. Die Hulp aan Spanje had al een bepaalde invloed, in d.iverse kringen en ook internatio¬ nale verbindingen. In Nederland kregen ze geen asiel maar we moesten zorgen dat we binnen een bepaald.e tijd, onderdak voor ze hadden in het buitenland. Dan werd. er niks in de weg gelegd, do.n gaven ze hun medewerking wel . Zo niet do.n werden ze terug ge¬ stuurd naar Spanje. Dus wij al die konsulaten af, Bolivia, Uruguay, Brazilië, Ar¬ gentinië en Mexico. Die waren allemaal nog zo’n beetje links georiënteerd,. Die waren wel geneigd om asiel te verlenen aan spanjolen en in Frankrijk zelf ook, daar kregen ze ook asiel. Nou ja, in iedergeval kwam dat voor elkaar. Verschillende konsulaten hebben we zo ver kunnen krijgen dat ze een verblijfsvergunning gaven. Dat werd alle¬ maal centraal georganiseerd vanuit Amsterdam. Daar werden ze op de trein gezet naar de organisatie in Parijs. Nou dat was dan goed. en die dagen braken aan. We hadden hem die bij mij was illegaal nao.r Amsterdam gebracht en precies verteld, hoe het er op stond. Die hele troep ging nao.r Parijs en Werd vergezeld door een paar marechaus¬ sees en rechercheurs. Die namen plaats in die trein tot dat ze over de grens waren en dan was Voor hun de zao.k afgedaan. Dus voor allemaal hadden ze het bewijs bij de ho.nd alleen voor hem niet en daar kwamen ze net op het allerlao.tste moment, op het perron, mee voor de dag. Ze zeiden: "Daar is geen papier bij". Toen zeiden ze: "Krijgen we weer dat geouwehoer met een spanjool, we zijn blij dat de hele rotzooi afgelopen is, doe hem er maar bij en zie het maar uit te zoeken". Zo hebben we dat gespeeld. We hebben hem er gauw tussen gedouwd, en dat is goed gelopen. Hij is in Parijs terecht¬ gekomen en heeft daar asiel gekregen. Hij woont nu nog in Frankrijk en we hebben nog steeds kontakt met hem.

Rotterdam na het bombardement

379 1

14 mei werd de rotterdamse binnenstad gebombardeerd. Rotterdam verloor daarmee niet alleen zijn hart, er ging nog veel meer verloren. Oorlog voeren was de normale kri- sisoplossing voor de kapitalisten, De massa-vernietiging van mensen en materiaal gaf het kapitaal weer lucht. De bezetting door de nazies dwong de arbeidersbeweging om in de illegaliteit te gaan. Al haar bezittingen werden in beslag genomen en onder NSB-beheer gesteld. Vanuit de illegaliteit werd het verzet aangebonden tegen de na¬ zies en hun handlangers. Al vrij snel na de mei-dagen in 1940 verschenen de eerste illegale pamfletjes en krantjes, de Vonk, de Spartacus en de Waarheid, die opriepen tot akties, sabotage en verzet. In die vijf jaar bezetting hebben CPN, RSAP en ande¬ re organisaties hun beste mensen verloren. Duizenden illegale strijders vielen voor het vuurpeloton of werden vernietigd in het konsentratiekamp. Toen ons land in 1945 "bevrijd" werd was het duidelijk dat de vooroorlogse verhoudingen nooit meer terug zou¬ den keren. Organisaties als de RSAP en het NAS werden niet opnieuw opgericht. De CPN had in de oorlog veel van haar kader verloren en zo als zou blijken daarmee ook veel van haar strijdbaarheid. De CPN-leiding onder Paul de Groot stelde zich beschikbaar aan de bourgeoisie om samen aan de wederopbouw te werken. Wat de nederlandse regering voor de oorlog nooit gelukt was, namelijk de totale onderwerping van de arbeiders¬ klasse, werd mogelijk gemaakt door de oorlog. En in Rotterdam konden architekten zich naar hartelust uitleven om op de puinhopen van de oude stad een gloednieuw zakencen¬ trum op te trekken.

Gré Bruintjes

Oorlog en vervolging - een romp

Wij hadden in die tijd een stel goede, joodse vrienden, Ans en Joop hoorden dao.r ook bij, met hun dochtertje Reunie, of te wel Hestertje. Op zaterdagavond, gingen wij naar hun toe, want zij mochten 's middags no. vier uur, niet meer de deur uit, dat was ver¬ boden. Dan werden wij fijn ontvangen. We voeld.en dan alle vier weer dankbaarheid in ons opkomen, en een eenheid, zo heerlijk do.t je d.o.t bijna niet kunt navertellen. Hun gezichten lichtten dan op en menig keer moest ik mijn tranen wegslikken. Maar wij lo.chten en bleven praten, praten en praten. Henk en Joop gingen dan zitten schaken, Ans ging iets zetten, wat er was. Ze maakte het zo gezellig mogelijk.

Maar de tijd ging door, en we gingen naar de klok zitten kijken. Om tien voor elf hadden wij geen stof meer om te praten, We gingen steeds intensiever luisteren. Ja, naar de bel of naar voetstappen op de trap. We bleven naar de klok kijken tot Ans zei: "Nou Gré nou komen ze niet meer." Dan zuchtten we heel, heel diep en konden ein¬ delijk weer iets wegslikken want je mond was droog, je was moe. En ze keken je don met grote zwarte ogen aan. Daarna gingen We stilletjes naar het keukentje om nog iets te zetten of om de kopjes af te wassen. De kinderen sliepen gelukkig al. Dan kwam de grootste angst. Ans zei: "Gré, als deze deur achter ons dicht gaat, hebben wij niets meer. Don zijn we alles kwijt. Maar dat geeft niet hoor, a.lles, alles wil ik kwijt, als ik mijn Hennie, als ik die maar bij me mag houden." De donkere holten naast haar ogen werden nog zwarter van ellende. Dat ging zo week in week uit, tot ze totaal leeg waren. Want dat konden ze, de fascisten! Ze maakten ze van te voren geestelijk al ka¬ pot! Zo erg, dat Ans zich aan mij vastklampte en riep: "0 Gré laten ze me maar weg¬ halen. Dit houd. ik niet uit!" Als een kind sloot je haar in je armen en je was samen een groot verdriet. Slapen deden we bijna niet. Maar op zondo.gochtend was het feest, dan vlogen de kinderen bij ons in bed en begon het kussengevecht. We zongen dan met z'n allen kinderliedjes. Het was wel moeilijk, maar we deden het toch. Dan kwamen de vliegtuigen en alles sloeg weer dicht. Het was verschrikkelijk. Je wist gewoon niet wat je moest doen als je het bundeltje al klaar zag staan. Dan voelde je pas goed je machteloosheid. We hebben a.lles geprobeerd, ook voor kleine Hennie, maar Ans kon haar niet missen. We hebben wel heel vaak gesproken, wat we zouden doen als ze terug wa¬ ren. Ach, wat waren we nog naïef en dom.

Op een do.g gingen wij naar hen toe, maar er werd niet open gedaan. Ze waren weg, helemo.o.l weg. 'T wo.s niet te geloven, zond.er afscheid of een groet of kus.

Dan een hele tijd. niets. Toen kwam er een briefkaart uit Westerbork! "Beste vrienden, we zijn op transport gesteld.! Maar waarheen?" Dat was het laatste. Maar we zullen het ons hele leven nooit kunnen vergeten.

■ 3SO

BommujQT

De onderstaande boekenlijst is natuurlijk lang niet volledig. Om te beginnen hebben we er alleen maar boeken in het nederlands opgezet. De meeste boeken zijn nog ver¬ krijgbaar in linkse boekwinkels. Boeken zoals het Bruinboek en het Roodboek kun je aanvragen in de bibliotheek. Het gaat om boeken die we gebruikt hebben bij het schrijven van onze eigen stukken, of boeken die je kunt lezen als je meer over het onderwerp te v/eten wilt komen.

ALGE.MC.E.M LJ

De taaie rooie rakkers (een documentaire over het socialisme tussen de wereldoorlo¬ gen) door Igor Cornelissen, Ger Harmsen en Rudolf de Jong. Uitgave AMBO,

Voor de oorlog (herineringen aan de jaren dertig) door Martin Schouten. Uitgave de Bezige Bij.

Kleine geschiedenis van de nederlandse arbeidersbeweging door John Huige en Sjef Huy- bregts. Uitgave van Sjaloom.

Rode en blauwe jeugd door Ger Harmsen. Heruitgave SUN.

WOriEM/WE-RKElM LJ

Eén eeuw rotterdamse volkswijk door G.van Veldhuizen. Uitgave Bosch en Keuning NV.

De groei van de grote werkstad (een studie over de bevolking van Rotterdam) door Bou- man en Bouman. Uitgave Van Gorkum en comp. NV.

Memoires van een havenarbeider door Hein Mol. Uitgave SUN.

Voor de bevrijding van de arbeid door Ger Harmsen en Bob Reinalda. Uitgave SUN.

POLITIE.K LELVtsri I -I

De piramide der tirannie (anarchisten in Nederland) door Hans Ramaer. Uitgave Weten¬ schappelijke Uitgeverij BV.

De Alarmisten (1918 - 1933) door Anton Constandse. Uitgave Meulenhoff.

Het Nederlandsch Syndicalistisch Vakverbond 1923 - 1940 door Volkert Bultsma en Evert van der Tuin. Uitgave Anarchistiese Uitgaven Amsterdam.

Grondslagen (anarcho-syndicalistisch tijdschrift 1932 - 1935). Herdruk uitgegeven door Anarchistiese Uitgaven Amsterdam - 2 delen.

Neem en eet door P.A.Kooijman. Uitgave Manifesten L.J.C.Boucher.

Van christen tot anarchist door Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Uitgave Het Wereldven¬ ster .

Partij, raden, revolutie door Anton Pannekoek. Uitgave Van Gennep.

De arbeidersraden 1946 door P. Aartsz (Anton Pannekoek). Uitgave Van Gennep/De Vlam. Open brief (van Herman Gorter aan partijgenoot Lenin) door Herman Gorter. Uitgave De Vlam.

Rode jaren (herinneringen van een anti-fascist) door Bertus Schmidt. Uitgave Sonde- reeks/Rotterdamse Kunststichting.

Van onder op (vooroorlogse herinneringen van een rotterdamse arbeider) door Bertus Meijer. Uitgave Sonde-reeks/Rotterdamse Kunststichting.

De deur op een kier (levensherinneringen van Freek van Leeuwen) door Freek van Leeu¬ wen. Uitgave Bzztoh.

Rondom Daan Goulooze (uit het leven van kommunisten) door Ger Harmsen. Uitgave SUN. Herinneringen u it mijn leven door Louis de Visser. Uitgave Pegasus.

Links' Richten herdruk no 1 - 12, Uitgave Van Gennep.

Kunst in de communistische beweging '20 - '40 (cahiers over de geschiedenis van de CPN no 8). Uitgave IPSO.

Gerd Arntz (kritische grafiek en beeldstatistiek). Uitgave Haags Gemeentemuseum/SUN. De arbeidersfotografen (camera en crisis in de jaren '30) door Flip Bool en Jeroen de Vries. Uitgave Van Gennep/Pegasus.

Gij zijt kanalje! heeft men ons verweten (het proletariërslied in Nederland en Vlaan¬ deren) door Jaap van de Merwe. Uitgave A.W. Bruna en zoon.

Henk Sneevliet (revolutionair-socialist in Europa en Azië) door Max Perthus. Uitgave SUN.

Voor vrijheid en socialisme (gedenkboek van het Sneevliet-herdenkingscomité) onder redaktie van Max Perthus.

Sneevliet, rebel door Sal Santen. Uitgave Arbeiderspers.

mm Ami-FAscisriE. m

Saluut aan Catalonië door George Orwell. Uitgave Van Gennep.

De spaanse tragedie door Jef Last. Uitgave Contact.

W.A.-man (novelle) door Theun de Vries. Uitgave Van Gennep.

Rinus van der Lubbe, doodstraf voor een provo door Jef Last. Uitgave Interland.

De spaanse burgeroorlog door Rudolf de Jong. Uitgave Bert Bakker/Daamen BV.

De korte zomer van de anarchie door Hans Magnus Enzensberger. Uitgave Van Gennep. Waarom verloren wij de revolutie? door Alexander Schapiro en Albert de Jong. Uitgave Het Wereldvenster.

Roodboek (Van der Lubbe en de rijksdagbrand) door het Internationaal Van der Lubbe- comité. Uitgave Internationaal Uitgeversbedrijf.

Bruinboek van de Hitlerterreur en de rijksdagbrand door het Wereldcomité voor de slachtoffers van het Hitlerfascisme. Uitgave Scheltens & Giltay.

Dimitroff contra Goering (Bruinboek 2). Uitgave De Gulden Ster, Amsterdam.

m 352

ntiOUDöOPGAVE

vooraf

2

rotterdam

161

met wie hebben v/e gesproken?

4

jan borger

176

wie zijn wij?

6

de radenkommunisten

181

de jaren dertig

7

de arbeidersraden

182

rotterdam voor de oorlog

9

herman gorter

183

anton pannekoek

184

WONEN

18

rusland en duitsland

185

wonen in rotterdam

18

nederland

186

huurders in aktie

30

onafhankelijke socialisten

198

huurstaking

35

de kommunisten

200

de tuinderstraat

38

sociaal democratische partij

201

twee partijen

202

WERKEN

48

bolsjewisering

203

hoeden en petten

48

kommunistiese jeugd

208

werken in rotterdam

48

cellenbouwers

216

het nationaal arbeidssecretariaat

50

amsterdam en de maasecho

223

roode vakbewegings oppositie

52

marxistische arbeidersschool

226

piet smit

70

het socialistiese moederland

228

werkeloos

72

de internationale zeemansclub

232

crisis

72

indonesië

233

maatschappelijk hongerbetoon

74

uit de partij...

237

het crisiscomité

74

partijbeveiliging

240

werkelozen in aktie

80

roodf rontstrij ders

243

werkloozen stri jd-comité ' s

81

louis de visser

245

"ons orgaan"

84

gerrit van burink

246

éénmansakties

86

jan van weelden

248

de soos

87

revolutionaire socialisten

251

"wordt wac'er"

89

de rsp ontstaat

258

de algemene werklozenbond

90

verkiezingen

263

de werkverschaffing

93

de rode omroep

265

het steunoproer

101

comité-vorming

265

cultuur

268

POLITIEK LEVEN

116

naar de illegaliteit

270

sdap-stad

116

het nationaal arbeidssecretariaat

270

coöperaties

117

de fusie

272

ontmoetingsplaatsen

119

trotski

274

geschiedenis

122

de stalinisten

276

jacob de vletter

122

henk sneevliet

279

ferdinand domela nieuwenhuis

123

ab menist

281

pieter jelles troelstra

123

de sterke arm

282

havenstakingen

124

knuppelaars

283

sacco en vanzetti

125

stillen

288

arbeiders-cultuur

126

bokkepoten

291

jef last

132

anti-kommunisme

292

links richten

134

rode jeugd

138

ANTI-FASCISME

296

arbeiders jeugd-centrale

139

de nieuwe orde

296

communistiese jeugd bond

141

italië

297

anarchistiese jongeren

142

duitsland

298

rood rotterdam

146

nederland

300

coremans

147

de bezem

301

de vrijdenkers

150

de nsnap

303

de dageraad

150

het zwarte front

304

internationaal

151

het nationaal herstel

305

nederland

152

de nsb

305

rotterdam

153

de rijksdagbrand

314

de anarchisten

159

de rijksdag brandt

315

ferdinand domela nieuwenhuis

160

duitsland voor de brand

316

syndicalisme

160

de gevolgen

316

religieus anarchisme

161

het proces

317

het bruinboek

317

de spaanse burgeroorlog

357

het roodboek

319

het volksfront v/int

358

rinus in de val

319

duitsland en italië

358

gevolgen voor nederland

324

engeland en frankrijk

359

vluchtelingen

325

de sovjet-unie

359

op de vlucht

325

de arbeidersbeweging

359

hulporganisaties

325

de inter-brigade

361

v/at is er met hen gebeurd?

327

het einde

363

de anti-fascisten

333

"het rode beest"

364

een bevriend staatshoofd

333

solidariteit

364

het eenheidsfront

337

een spanjestrijder

366

niet links, niet rechts

345

het bombardement

378

tegen oorlog en fascisme

347

boekenlijst

380

overlopers

348

inhoudsopgave

382

anti-fascisten in aktie

350

herkomst foto's

383

sabotage

355

raket uitgaven

384

neipmoMST foto's ■

Gemeentelijke Archiefdienst Rotterdam: blz 30 31 38 43 66 73-links 75 79 86 113 149 234 283 291 306

Foto-archief De Waarheid Amsterdam: blz 68 72 229 Gemeentearchief Amsterdam - copyright Het Vrije Volk: blz 93 101 Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie: blz 301 308 315-links 323 328 362 Prentenkabinet der Rijksuniversiteit Leiden - collectie Paul Schuitema: blz 25 130 203 205 217 221 285

Wijkmuseum Hillesluis Rotterdam: blz 9 26 49 71 117

Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Amsterdam: blz 12 62-links 146 151 154 199 252 259 261 262 263 367 372

Fotoarchief Scheepvaart Vereniging Zuid Rotterdam: blz 64

Foto's Wally Elenbaas - collectie Haags Gemeentemuseum: blz 116 129 213 296 Privé-verzamelingen: blz 11 15 16 18 20 22 27 29 32 34 35 51 55 58 60 62—rechts 63 87 89 92 120 127 140 145 148 174 176 178 189 196 201 209 212 215 233 243 247 250 255 256 269 272 273 280 281 299 337 378

Uit andere publikaties: blz 44 48 73-rechts 102 105 110 111 118 125 183 185 245 314 315-rechts 317 324 326 347 354 358 370

V?v? I O'O

■ 334 I _I

■ RAKET- UIT GAVERI

Raket uitgaven zijn te bestellen bij: Raket postbus 63003 3002 JA Rotterdam. Schrijf een briefje met je bestelling en doe er postzegels bij om mee te betalen

voor de spullen èn de porto (geen zegels van een tientje}. Dan krijg je de spul¬

len thuis gestuurd. De porto is erg hoog, je kan ook naar ons opbellen om te vragen welke winkels onze uitgaven verkopen. Dat scheelt een hoop geld. Telefoonnummer is 010 - 25 60 90.

De avonturen van "Bram konijn en Piet de muis" is een kinderboekje, zw/wit

30 pag. 27/27 cm + affiche. Kost 4,50 en per post 7,50

Katstrip 3 "De erfenis der zwijnen." - strip, zw/wit 22 pag. 27/38 cm + affiche. Kost 3,- en per post 5,80

De avonturen van Red Rat deel 3&4 - strip overDodewaard en Breda 30 april 1981. A4 formaat, 100 pag. zw/wit + affiche. Kost 6,50 en per post 10,85

De avonturen van Red Rat deel 5 & 6 - strip over de munitietrein en Barlin.

A4 formaat, 64 pag. zw/wit + affiche. Kost 5,- en per post 9,35

De avonturen van Red Rat deel 7 & 8 - strip over mannen, vrouwen en linx.

A4 formaat, 72 pag. zw/wit + affiche. Kost 6,50 en per post 10,85

De laatste avonturen van Red Rat deel 9 & 10- strip over werken en op vakantie gaan. A4 formaat, 60 pag. zw/wit + affiche. Kost 6,50 en per post 10,85

"pen & schaar", boekje met politieke collages en gedichten. A4 formaat,

24 pag. zw/wit kost 4,- en per post 7,-

Ze zijn er weer... boek over staatsterreur en het verzet ertegen.

A4 formaat, 300 pag. zw/wit + affiche. Kost 15,- en per post 20,25

Rondos-single: Which side will you be on? Kost 4,50 en per post 7,-

buttons: red rat - ME weg ermee - destroy fascism. Doorsnee 2% cm. zw/wit en zw/wit/rood. Kosten 75 cent per stuk en per post 1.50

Mapje met 5 anzichtkaarten "oude wijken van Rotterdam". Kost 3,75 per post 5,50

Mapje met 7 anzichtkaarten "Repressie in Nederland". Kost 3,75 en per post 5,50

Affiche fascisme toen en nu. A2 formaat zw/wit kost 1,— en per post 1,70

Affiche Pyramide. A2 formaat, zw/wit kost 25 cent en per post 95 cent

Affiche "Moeder wij willen leven" van Kees Rijken. Formaat 41/58 cm. zw/wit/rood. Kost 1,- en per post 2,50

uitverkocht zijn: De avonturen van Red Rat deel 1 & 2 Katstrip déél 1 en deel 2 Buttons Verzet en Rode Wig Affiche Nee tegen kernwapens

{{GFDL}}