The Siege of the Elephant  

From The Art and Popular Culture Encyclopedia

Related e

Wikipedia Wiktionary Shop Featured: Rhombicuboctahedron by Leonardo da Vinci

The Siege of the Elephant [1] (c. 1563) is an engraving by the 15th century Dutch draughtsman Alaert du Hamel, engraved by the van Doetecums, probably based on a now lost work by his compatriot Hieronymus Bosch.

Voorstelling

Het stelt een olifant voor met op zijn rug een burcht. Hij wordt aan alle kanten door groepjes krijgslieden aangevallen. De krijgslieden dragen vlaggen en schilden met daarop verschillende ambachtssymbolen, zoals een weversspoel, een schoen en een hamer. Een Olifant met een burcht op zijn rug was in de 15e eeuw een zinnebeeld van kracht. De voorstelling geeft dus symbolisch weer hoe het centrale gezag wordt aangevallen door de (kleine) burgerij. Van de gravure bestaat een versie uit het midden van de 16e eeuw van een anonieme, Zuid-Nederlandse prentkunstenaar, die aangeduid wordt met de noodnaam Meester van de Sint-Joriskermis. Hij voegde de volgende tekst aan de voorstelling toe:

De impulsen der onbesuisdheid zijn even plotseling als heftig: door hun prikkel wordt de menselijke geest uit zijn evenwicht gebracht, en is niet meer in staat om acht te slaan op de eigen gevaren en andermans dadenrechtvaardig te beoordelen

De prent hekelt dus sociale groepen die de vredevolle samenleving moedwillig proberen te verstoren. Hij kiest echter geen partij. Zowel de burgerij als de centrale macht worden bekritiseerd. Uit de burcht op de olifant steekt een vlag met een halve maan, het symbool voor ongelovigheid, en de ambachtslieden hebben voorwerpen bij zich die verwijzen naar genotszucht, zoals de kop van een zwaan, een luit en een bier- of wijnvat. Om de voorstelling kracht bij te zetten, is boven de voorstelling, zich verschuilend achter een vlammend schild, de duivel als een soort lachende derde afgebeeld.

Toeschrijving

Om zijn prent beter te doen verkopen voegde de Meester van de Sint-Joriskermis linksonder de tekst ‘Hieronimus Bos inve[nit]’ toe: Jheronimus Bosch heeft dit bedacht. Of het hier daadwerkelijk gaat om een verloren gegaan werk van Bosch is niet meer na te gaan. Volgens kunsthistoricus Max Friedländer is Du Hamels gravure zo Boschiaans, dat hier wel vanuit gegaan kan worden. Ook is bekend dat Philips II een schilderij getiteld De belegering van een olifant in zijn bezit had.