Museum Wormianum

From The Art and Popular Culture Encyclopedia

Museum Wormianum (1654) by Ole Worm

{{Template}} Museum Wormianum (1654) is a book by Ole Worm compiled engravings of his cabinet of curiosities, along with his speculations about their meaning, into a catalog of his Museum Wormianum, published after his death in 1654. Museum Wormianum contained a detailed description of the natural history cabinet. The text is divided into four books; the first three dealing with minerals, plant and animal. The fourth detailed archaeological and ethnographic items.

[edit]

Full text[1]

MARlAmf

ANIMALIUM PARTES

J MUSEI OL IWORM lAJSLlll

HIS TOBJA 1

LUGD- BATAVOKTOA.1 romCINA ELSEV1AJANM

iragWBI

Museum W o r m i a n ii M.

■ SE II

> • ,

RERUM RARIORUM,

Tam Naturalium , quam Artificialium, tam Domefticarum* quam Exoticarum , quas Hafnias Danorum in asdibus Authotis fervantur.

O L A O WoRM, ME Di DOCT*

ac, in Regia Hafnienfi Academia, olim Profeffore publico.

f. ». '

Variis & accuratis Iconibus ittuftrata.

Adornata ab

LUGDUNI BATAVORUM,

Ex Officina Elsevirior um, Acad. TypograpL

O ^

..■V

SERENISSIMO AC EOE ENTIS SIMO

PRINCIPI

-fSH

V^lcNi

FRIDERICO III.

DANIA, NORWEGIA, GOTHORVM, VYANDALORVMQVE

RE G I,

DUCI SLESVICI, HOLSATIaE, STORMARI^

ET DITMARSDEi

COMITI IN OLDENBURG ET DELMENHORST,

PATRIiE PATRI,

Imperii Pacifque a:ternitatem precor.

EX AUGUSTISSIME :

Naturam, Tibi, ancillante arte co- mitatam tam fua induftria , quam hujus feduhtate inii ■ gnem, ad Sacrarium Majeftatis Tux hfto, rerum hanc omnium Reginam Tibi Regi invi&ifsimo, benignam re- rum omnium Matrem Tibi Patria: Patri, Benefactori au-

z tem

DEDICATIO. temOpt. Max. sternum devoti cultus &■ duraturi ob- fequii monimentum.Nec Tuam ob hoc mihi metuendam offenfionem duco, cum, quod hanc in fecretum Sacra; Tus Majeftatis producam, peccare mihi non videor. Si enim Tua Majeftate dignum munus qusfiiflem, non invenirem certe, fi maxime conveniens, Natura erat, qus, Ma jeftatem fuam ubique exferens , Regum quoque Palatia intrat, & adeo non in fumma fortuna defpici folet j quin fspe etiam in amicitiam & fecretum admittatur. Illa fcilicet, qus per univerfum difperfa Solem ihterdiu lucere facit, Lunam in- numerabilibus comitatam fyderibus nodtu excubias agere jubet, sthera, terras, maria, lingula fu is incolis exornat, & per quicquid ubique eft mirifice diffufa in miranda hu- mani corporis Fabrica maxime elucet. Csteriim, audacu- Ium judicabunt me forfan non pauci, quod, j u ven is adhuc, statis invidiam non timens , hoc ferto me Majeftatis Tus aram adornaturum promittam , quod fi in poteftatemea e fiet, non modo Magnatum Opes squarem , fed cum ipfis Diis de felicitate certare pofiem. Sed & magnas Terrarum Regionumque moles in exiles chartarum particulas, tan- quamin fcenam, introduxit erudita Antiquitas, &, quic- quid coeleftium corporum fupra nos e fle videmus, exili globo ardtaflfe Archimedem conftans fama eft. Tenta vic tale aliquid , Parens , heu quondam, meus, qui vaftifsims Naturs fcrutator indefeffus, mirator afsiduus.intra angu- ftos privatarum sdium parietes vaftum auguftumq; Natu- rs hoc Numen, nec infelici plane fucceflu, nec irrito nifii, concludere laboravit. ,Prster enim qus in Patriam no- ftram liberali manu collata nemini negata orbis Conditor voluit, ab utroque Solis termino , utroque Oceano ,. Na- turam ad fe invitavit , ex Meridie venientem hofpitio ex- cepit , &, ne quid inexpertum relinqueret, neque Septen- trionem infalutatum voluit, hoc agens ; ut, quantum fra- gilis & laboriofa mortalitas permitteret , in lecreta ejus penetraret nec patergtur in lua Patria ignorari , qus , ut in hominum oculis verfarentur , orbi data erant. Et cum denegatum mortalibus diu vivere fciret, faciendum

• fibi

DEDICATIO.

fibi aliquid credidit, quofe vixi de teftaretur, hoc animum contra fluxa: mortalitatis injurias obfirmans: tum demum fore ut nec ignotus viveret, nec moreretur. Videns porro fuam illam in hoc Natura: Audio operam fic Maje flati Tua: placere, ut, non modo, cuma gravifsimis Regni ne- gotiis ad mitiora ftudia tranfire animus eflet, Tu verus or- bis noftri Sol , relido tuo Capitolio in Mantuam noftram , Regii corporis radios non lemel transfundere dignarere, fed & fic Majeftatis Tua: beneficiis fua illa augeri," ut , his jam accedentibus, non amplius invidiam hominum, fed ipfius Natune timeret, credidit gratam fe literato orbi fa- durum operam , fi , qua: viderat tanto Regi tam grata, brevi hiftoria adornata pofteritati tranfmitteret. Nec de- fuerunt hxc meditanti calcar addentes. Aggreflus itaque opus, Eruditorum fcholis , quod crediderunt multi, non inutile futurum, quod fuarum partium fuit brevi abfolvit. Ca:teriim, quam miferum eft bene partis non pofle fxui l Exantlata hac moleftia & jam Virtuti laborique fua pne- mia exfpedans, cita morte praoccupatus, inter Mortales efle definit, 6 fluxas humana: fortis vicifsitudines ! 6 tri- ftem & inevitabilem moriendi necefsitatem ! Lucem tum primum videre incipiebat tot dierum tot nodium labor, cum triftis eum nox, non fine infigni mceftiflima: vidua; & novem orphanorum moerore, opprimeret, cui foli vi- tam lucemque debebat. Jpfe, qui ftudiorum amore extra Patriam tenebar, vidi nafcentis operis cunabula, filialifque obfequii & Paterni mandati memor, quantum in me fuit, obftetricantes manus porrexi, egique, ut faltem pofthumi nomen mereretur, quod quominus a vero Parente tolli poflet iniquior fors vetuit. Hinc facium, quod nunc felici lydere abfolutum in publicum orbis theatrum prodeat, gaudeatque Sacra: Majeftatis Tua: aris appendi , unde fi non refigatur habebo quod coelo & vere Regia: Tua: Cle- mentia: imputem, irinumerifque illis accenfeam beneficiis, quibus non rnodoParentem B.M.quamdiu communi hac luce gaudebat, cumulafti, fed & iis qua: poft fata ejus in me vel folum Regia Tua Munificentia eopiofe contulit.

■ ' ' * 3 Nee

✓ A

DEDICATIO.

^ ' \ r - ' , . '

Nec ad alios quam ad Sacrae Tua: Majeftatis pedes operis hujus Patrocinium devolvere permific erga Parentem Re-' ligio, in cujus pios Manes injurius omnino effem, fi ad alias aras litarem, quam ad quas vota concepifle ilium, dum in vivis erat, ipfemet mihi confcius eram : erant autem illae non aliae , quam quae in facrario Sacrae Tuae Majeftatis fitae quotidianis hominum votis fic impetuntur, ut ad has fo- las, tanquam verum candidi Numinis lucuna, immixti ple- bejis nobiles, ab omni terrarum parte, ftudiofa celeritate confluant, inviolatae virtuti certiflimam Sc non pudendam ad haec pulvinaria incolumitatem quaefituri. Patere itaque,

Rex Auguftifsime, hoc devoti animi monimentum, quod.

Sacrae Tuae Majeftati a Parente deftinatum, ejufdem juflii filius fufpendo 5 Patere, inquam, Regiis tuis tholis affigi, ab illo, qui tibi fuam fuorumque vitam, falutem,& incolumi- tatem debet, nec in votis quid amplius habet , quam ut tanti Regis, cui par ubique aequitatis & clementiae ratio, divinas virtutes perpetuo adorare liceat . Idque optat unice, ut immortalis Deus, Regum ille Rex Summus, Tibi Regi femper Augufto, Patriae imperium, quod hodie tua virtute floret vigetque , perpetuo fofpitet , vitam deftinet ccelo coaevam, detque , ut, diu in oculis Patriae gloriofe triumphans, felici feneclute multos annos imperes, ut, poft- quam diutifsime hominum recreator manferis, comes tan- dem Deorum tardifsimus fias. Lugd. Batav. ipfis Calendis Martii cIdIdclv.

REGINE TUAL MAJESTATIS

r De r votiffinms fubditus

W - Worm, Olai Fu.

)

OL AUS W O R M,

Med. Doct. St Profeff Regias,

LECTORI

s. p.

'Et v s querela Sapient um esi, nos in rerum naturalium inquifi -

tione cum Vulpecula JEfepicd yitreum yas lambere , pultem non

'attingere: circa cortices fi filiquas rerum y er fari, pulpam fi fru- Sium non deguftare. Cujm miferia caufam qui diligent im inquifi- yermt , noidehunt infiitutionem d teneris faciam eo errorum nos ducere. fiuotus emm quifque e fi , qui, cum fe rerum naturalium inquifitioni tradiderit , aliud d c . Traceptonbus hauriat , quam ineptas quafdam ar- gutias, de Materia Trima, Tnyatione, Motu, Mundi atermtate, Orbium coele- fiium foliditate , alufqiM ejus farina Sophifmatibus ? Quibus mfiruclus , ne yihjfimi quidem lapidis, quipra pedibus esi , naturam , proprietates fi yires fciet. Ejecerunt njulgo e Scholis fi cAc ademtis utilijfimos Thilofophorum , de rerum natura , libros, hifioriam Terrarum, Mineralium, Lapidum fi Tlantarum ipernunt , eofque faltem retinuerunt , qui yifi funt difiut at wmbus fi altercationi- bus inutilibus foyendis idonei. Ita juyentus d rerum naturis inquirendis 'ayoca- tur, fi ffwofis quibufdam de terminis , ut njocant, fi notionibus fecundis , fophifi matis irretitur, d quibus ubi fe extncayerit , rudiorem rerum prae lar arum fe repe- nt , quam cum primum Vhilofophari coepit. Difputant pro fi contra, ut inquiunt , hoc efl , ut pueri faciunt , exfiruunt ex luto cafulas , quas non minori oblectamento dejiciant, ut fic ineptiores d fe difcipulos remittant , quam acceperunt. Lubet T)o- Shjfmi Cjaffendi hic adferre querelam , qua hh. i. adyerfus aAnfioteleos difcipulo- rum fortem fic deplorat, figam juyaret nofe Hifioriam Lapidum , Metallorum , Tlantarum > ^Animalium , exterorumque hujufnodi, quorum e fi adeo jucunda co- gnitu y arietas. Et ifia tamen, inquiunt , noyennt lapidarii, aurifices, herbarii, ye- natores. Elocci nempe faciunt , quod nimis yulgaria fini , jaciant que interea fielV gere fe, qua proprie /pellent ad Thilofophiam. Scilicet Mrifioteles , fcihcet AD emo- critHs,fcilicei alii magni yifi, quorum eruditio tanti a (limatur, Thilofophiam non excolebant , cum ifia perquirerent 7 Scilicet boni ifi yin, dum res ejufmodi frater - eunt, Ehilofiphix magis obfequuntur , quod adeo folerter difquirant ; An detur for- ma corporeitatis l An fi cujufmodi habeat proprietates illa forma , qua cadayeris dicitur ? An, qui funt inferioris gradus, fupenores contineant for malit er '~vel emi- nenter ? aAn facultas animalis fit d fubjeclo fep arabilis re, yel ratione tantum ? aAn proinde facultate yifus pofitd in lapide aclum yifioms eliceret ? ut alias innu- meras nugas ineptia fque prxteream. Et extern tamen negleBis ifia curiofi profie- qimniur, ut proprie E hilofophica. Qdo igitur ex illis quando Vhyfices curriculum

4 ' abfoE

V '

' ! '

pRyE^-ATIO

djotyemW, quid probi teneant ex iis qua funt in ferum Natura ? Mineralia, Ve~ getabilia, d Animalia non funt perfer ut at i , quemadmodum dictum efi Elementa etiam ignordnt , qua aut cujujmodi Jint : qui garrulitatem faltem exercuerunt circa inepta s d frivolas qualitatum combwationes . Ex ccdeftibus ipfis vix Solem Lu- namque novijje tentarunt, d qua. nunquam fu/pexerunt ipfi, dijferuerunt otiantes m Scholis d hypocauftis , ac mille nugas commenti funt , quibus mfomma fufulci- rent , videlicet fohditatem reahtatemque fph ararum coelefium , canales quos afra trajiciant, negationes qualitatum quas alteratnces d corruptrices dicimus, caterafi que hujnfmodi , qua nulla comprobari poffunt obfervatione d experientia . Vno verbo, de hac rerum natura nihil perviderunt , quando fuas Scholas mgrejfi, aliam naturam mgfejfi funt , cum exteriore minime congruentem , ac proinde mirari non debeas, fi, audiens illos differentes de rebus naturalibus , finderis longe abejf ab iis s qua pr at er Scholas nobis obfervantur . Hinc ipfimet , ubi ad hanc naeram naturam ventum e fi , caligant prorfus d obfiupefcunt , moniti fcilicet ab iis , qui non fallaci ratiocinio , fed magifira rerum experientia , obfervatione que omnia profequuntur» V wis ac vivis coloribus Philofiophos nofiros fuperficianos d Scholafiicos depinxit Vir ille erudit iffimus . Jfuo circa d alu ante eum m eundem fenfum conquefti funt $ nofird infcitid d negligentid fieri, ut multa res lateant , multis non utamur, multa prorfus intereant . Longe aliter majores noftri Philofophabantur, aliter difcigulos fiios m adita Natura manuducebant , in primis eos qui rebus naturalibus ut i de cre- verant ad corporis humani fanitatem aut confervandam aut recuperandam . oAudi Galenum de compof ALI e dic, lib. 3 . oAmicos adhortor, ut meum exemplum fequen - tes , modo artis opera probe obire r voluerint , dent operam ut ex omnibus locis pra- fiantijfima illis quotannis Medicamenta adferantur , quandoquidem perditi illi om- nis generis coemtores rerum, variis modis adulterare folent ea, JShufqms igitur au- xiliorum undique copiam habere volet, omnis Stirpium materia. Animalium, Metal- lorum, tum aliorum terrefirmm corporum , qua ad AMedicina ufum transferre file- mus, ipfi perfieBa ut fit necejfe efi. H inc tot peregrinationes d Cjaleno ipfi fufeepta in Lemnum d alias terras , ut res naturales in loco nativo afi iceret , diligenter lu - ftraret , notis genuinis ab adulteratis difcerneret. Jjhti enim ex libris d relationi- bus faltem res digno fi ere laborant , eos ajfimilare folebat praconibus , qui formam ac notas fugitivi mancipii , licet ipfi viderint nunquam , praconio tamen fuo publi- care folent. Spotas enim ab aliis accipientes , feu Cantilenam, eas proferunt, ut, fi forte, quem prasomo indicant , prope ajfifieret , agnofeere tamen eum non pojfent. Hifie igitur fimiles ut non evadamus , d m clara luce circa rerum naturas excutia- mus , laqueis ifiis ingenia fubducdmus , ab jeci is corticibus , nucleos apprehendamus* perfikilla, qua pro rebm rerum fi e Lira exhibent , deponamus, id tandem agamus, ut Academia definant per fuader e ,• incipiant demonfirare, definant difiutare, inci- piant fi e culari, definant credere, incipiant fare , Kecie enim ille : JEque tyranni- cum d permciofum efi illud Arifiotelicum/Hifcentem oportet' credere $ atque Pytha-

goricum, cani? 8

oartico. 1 o 7 Lib. I. Sectio III. Cap. I. ffiuid Metallum ? 113 II. De Auro. 114 III. De Argento M' 113 IV. De ^Mr genti fodinis Norvagia. 1 1 9 V. De JEre. 120 VI. De Ferro. 122 VII. De Plumbo. 124 VIII. De fui generis , , feu improprie dici is (Metallis , Plumbo cinereo , Antimonio Argento vivo. 123 I X. De Metallis Affinibus. 127 X. De Galena , Cadmia nativa , Chryfo- colla. Spodo fubterranea. ibid. X I. De Pyrite, Saxis Metallaribus, (Mica, Talco. 1291 XII. De Arte elaboratis, cum Metallis, Ru- biginibus. 130 XIII. De Squammis Metallicis. 132 XIV. De Scoria , Lapide , Diphryge , Vi- tro. ibid. X V. De Cadmia, Pompholige (fi Spodo fa- Flitia. 134 XVI. De Lithargyro (fi Molybdena. 13 3 Liber II. Cap. I. Inflituti rationem edocens. 137 II. De fungis. Agar ico , fungo Sambucino, fungo Rofa canina, , Boleto cervino . Pila Stagnali. ibid. III. De Byffo arboreo, Tela arborea, Mufco terrefiri, Coralloide, Pyxioide. 139 IV. De 'Arundinibus. 14 1 V. De Arachidne, (fi Calamo Aromatico. 143 VI. De Doronico. 145 VII. De Ficu Indica , Hordeo fertiliffimo , Hermaphroditico,Hypojafmino,Monfiro Unaria coerulea. 148 VIII. Moly Vir gini anum , Rhaponticum, Rhus Virginiam, Rofa Fherichimtica .151 I X. Scorzsonera Hiffanica , Virga (Mure a Vir giniana, Vitis Canadenfis. 132 X. De Radicibus china,Cyper i, Contraj er- va, Deriagon, Jalap, Labrandino, Liqui- ritia Brafilienfi. 133 X I. Matalifta , Mechoaca > Ninfing, Rayz> de noffa Signor a, Papequanhe, Rhabar- barum. 136" XII. Sarcaparilla, Tagion,Taufergint,Tur- pethum, Taca. 139 XIII. Folia Gariophy Horum Indicorum , Lauri Virgiliana, Malabathri, Mufa.162, XIV. Fo* Index C , - ' X I V. Filia, Nucis Mofch at a , Palmarum, Thea. 164 XV. De Ligno Aloes , Afialatho , Bdellii , Coaba , Cmamomi , CocogoU , Colubri- no 1 1 66 XVI. Cupreffus , Ebenum -verum , Fofiile lignum VmbrU & ifiandia , <? fluvio Ia- nuarii, foetidum. 168 XVII. De Guajaco, ligno Hedera, Lite- rato, Montis ardentis Puteolani. 170 XVIII. Lignum Nephriticum, Panava, Rhodium , Santalum, Sajfafras , ,171 XIX. De Lignis Monflrofis. 174 XX. De Corticibus. 176 XXI. , Abrus , Acacia , Achiotl, A- mygdala novi Regni, Almendr as de Peru, Amomum. 178 XXII. Anae ardus , Ananas , Antophylli, Anda, Anakok, Aovay , Araticum Ape , Avellana Purgatrix. 181 XXIII. Ztacra longa, Bixa, Bombi- cinus fruclus, Bon, Bonduc, Boramez.i^y XXIV. Cacao , Cajous, Capflcum majus, Caraguata, Carpobalfa??ius , Caffiafifiu- la Orientalis & Occidentalis , Caftanea equina Indica. 19 1 XXV. Cedrus de Monte Libani, Ciriboa, Cocculi de Levante, Coni Abietis, Cube- ba , Cuci, Cucurbita varia . 195 XXVI. Faba varia, Aegyptiaca, Eaufel, Fruclus varii non deferipti. 19 8 XXVII. Galla non perflor at a, Gariophyl- lus Regius, Gelum, Gemma ISfucis CMal- divenfls, Globuli flaponarii, Gu an ab anus, Guatapana, Homoucul. 202 XXVIII. Jecotl, Ig , Kapock , Karovata , Leguminis genus , Leplap , Limonium pragnans. 204 XXIX. Mani ac cachem, Manobi , Me- caxuchitl, Myrobalani. 20 6 XXX. Nabuch, Nux Indica, CMyriflica, Pinea, Piflacea, Vomica, phafleoli varii . 209 XXXI. Palma flaccifera, Pinan , Pindo- ba, Piper Benin, longum , album, nigrum, Tamarindorum fruclus, Taniock 3 Tlilxo- chitl. Tribulus aquaticus, Vaflhema, Za - pueamts interior, alia-. 212 XXXII. De Seminibus. 218 XXXIII. Gummata. 219 XXXIV. Sucfci varii infliflflati. 222 XXXV. Planta Marina & Zoophyta, 230 Liber IIT. ap. I. iMnimalium differentia. 239 II. De InfeNis inffecie. 240 A P 1 t u M. III. De Mollibus. IV. De Cruflatis longis, V. De Cruflatis Rotundis. VI. De Teflaceis Vnivalvibus. VII. De Conchiliis Bivalvibus. VIII. De Turbinatis. 246 247 249 251 253 2 57 I X. De. Animalibus f anguineis Reptilibus . 161 X. Pifces Saxatiles & Litt orales. 265 XI. De pifeibus Pelagiis. 270 XII. De Pifeibus aqua dulcis. 277 XIII. De Cetis. 279 XIV. De Ceto dentato. Balena , CMono - cerote. 280 XV. De Delphino, Prifli, Phoca, Rofmaro. 288 XVI. De iMvibus. 290 XVII. De Aquila , Corvo vtrficolore , Emeu , Pica alba , Topau, Manucodiata, Nocluln 29 2 XVIII. De V avone, Gallina Guinea, Pullo Bicipite , Ojflbus Gallina pumila, cAvi- cula minima. 2.96 XIX. De avibus \Mquaticis. 299 X X. De avibus circa aquds degentibus .3 06 XXI. Ve Nidis & Ovis. $H XXII. De Lacerto Indico , Monfirofo, Viridi, Argentei coloris. Fac et ano, Igua- na, Scinco, Crocodilo, Teftudine marina , Stellata, Teffellata, Vulgari. 312 XXIII. De Viviparis digitatis . 317 XXIV. De Bifulcis. 336’ X XV. De animalibus Solidipedibus. 34I XX V I. Hominem concernentia tr a flans. 345 Liber IV. Cap. I. De ^Artificiofis e terris elaboratis. 34 ^ II. D e Artificiofis e Succino. 350 III. De l Artificiofis e Lapidibus elabora- tis. ibid. IV. De Artificio fis ex Metallis auri & ar- genti elaboratis. 352 V. De Artificiofis & JEre & Ferro elabo- ratis. ibid. VI. De Tfiumifmdtis. 3^9 VII. De Artificiofis e vitro, eique affini- bus elaboratis. 362 VIII. De Artificiofis e plantis elaboratis . S 6 5 IX. De Artificiofis e lignis elaboratis. 3 66 X . D e Artificiofis e fructibus elaborat is. $7 6 X I. De Artificiofis ex animalibus elabo- ratis. ibid. XII. De variis artificiofis .■ 381 MIL I Musei Wormiani H I TORI LIBER P R I M V S. 'i SECTIO PRIMA. C N a p. L De fojjilibus in genere i A r i o r a, quas Mufeum noftrum tenet, ad quattuor referimus clades: Folfilium, Vegetabilium, Anima-*- lium, & quas ex his Ars elaboravit. A primo genere ini- tium facere lubet, ut ita ab ignobilioribus ad nobiliora, ab imperfedioribus ad perfediora paulatim alben- dam us. Folfilia ita dida , quod major eorum pars fodiendo e terra eruatur; ab aliis Mineralia vocantur, qui fodi- nas Minas volunt appellatas , ut folfilium &: metallo- rum venas Mineras . Metallica etiam a quibufdam , a potiore Ipecie, Metallis nempe. EU: autem Fossile, corpus perfede mixtum, in- animatum, vitas expers , peculiari forma & virtute fe- minaria a Deo in prima creatione dotatum ut libi llmile procreare, liiamque fpeciem propagare polfit. Harum formarum beneficio fit cujufvis corporis formatio, difpofitio, propagatio & perpetuatio, quas non minus admiratione digna in hifce, quamin vege- tabilibus: funt namque multiplicati vas/ eamque vim a Creatore fibi inditam habent, ut in materia dilpofita 8doco apto lefe polfint multiplicare, Quod vel evidenti exemplo Ni- tri apparet. Etfi enim ex Terra feminali, vi Nitri imprasgnata, femel Nitrum oinne ex- trahatur, tamen ex eadem, libi aliquantilper relida, paulo poli: Nitrum novum extrahi poteft, hac vi regenitum. Hasc etiam caula eft, quod, quanquam in Mineralibus iftis forma: externae fiat mutatio, & vel in liquores, vel pulveres, vel vitra reducantur, in Me- tallicum nihilominus, nullo negotio, redigi polfint corpus, quia mutatur faltem externa forma, falva interna & elfentiali; ut in Mercurio, A ntimonio, & Stanno videre licet. Quia vero hxc ipfa folfilia corpora funt fimilaria , ad elementorum naturam propius accedunt vegetabilibus &: animalibus, quorum etiam refpedu Ipecies minus complens cenlentur. Hinc etiam fit, quod folfile unius Ipeciei in aliud facile mutetur,ut ferrum in cuprum ; quod in vegetabilibus raro obfervatur, nili cum foli vitio in deterius quid- piam degeneret, Triticum in Lolium, Hordeum in Avenam. Folfilia dividimus in Media Mineralia, Lapides & Metalla. Media Mineralia illa vo- mus, quas mediam quali naturam habent ititer Lapides 8c Metalla. Hascrurliim funt vel Terras, vel Sales, vel Sulphura, vel Bitumina, A Cap. II. z MUSEUM C A P. II. De Terrarum differentiis, 13 Er Terram hoc in loco non intelligimus eam quas fimplex eft , &: in numerum Elementorum vulgo refertur : nec eam qux quidem mifta eft , & ferendis plantis ac frugibus apta, & magis ad naturam elementi accedit, quam ea de qua nobis hic fermo erit, quamque dicimus effe , corpus foflile, naturae mineralis particeps , quod injeda aqua folvitur & Lutum fit. Licet vero quaedam hujus generis Terra: reperiantur, quae aquis madefadx non confeftim folvantur in lutum , progrefiu tamen temporis , fi diu macerentur , eo rediguntur. Terrae variis modis dividuntur. Agricola eam probat divifionem, qua aliae dicuntur fimplices , alite compofitx. Simplices eas vocat, qux cum nulla alia re foffili, aut fucco liquido funt permiftae : compofitas,quae unam aut plures res foftiles in fe continent, aut quae liquidum fuccum imbibunt. Terra: fimplices rurfum varie dividuntur. Ratione qualitatum, vel graves, vel leves dicuntur. Unde quaedam rarae, quaedam fpiflae, quxdam mediocres, quaedam molles, quaedam durae, quaedam inter has medix, quxdam macrx, qustdam pingues, quxdam medium obtinentes. Differunt quoque coloribus: funt namque albae, nigrae, luteae, rubrae, purpureae, vi- rides, coeruleae, cinereae, fufcae. Sapore funt dulces, pingues, acres, adftringentes. In odoribus quandoque etiam differentiae percipiuntur, prxfertim ubi manibus diu- tius tradentur. Figura etiam differentias quafdam conftituit. Quxdam enim tabularum inftar eft, quaedam alias habet figuras. Compofitas terras Glebas vocat, duobus fimplicibus coagmentatis, vel tribus,vel qua- tuor. Vel ex duabus miftis, vel tribus, vel quatuor,vel quinque, vel etiam mlftis &: fim- plicibus conflantes. Varia earum funt genera: quandoque cum terra conjungitur fuc- cus concretus, vel lapis, vel metallum ; quandoque cum fucco concreto jungitur , vel terra, vel lapis, vel metallum ; & fic in reliquis: de quibus confidendus Agricola , quj lib. io. Foffil. cap. 17 . accurate hxc perfecutus eft. Alix terrarum differentix defumi poffunt e locis,ex quibus eruuntur; ut,Samia, a Sa- mo : Erethria, ab Erethro : Chia, a Chio: Selinufia, a Selinunte: Cimbrica, e Cimbria. Noftro inftituto inferviet illa, qux ab ufibus depromitur ; alia enim utuntur MedicL alia alii Artifices. Sic Figuli & Plaftx fibi feligunt argillas &z cretam figularem , ex qui- bus opera fua forment. Fabri tignarii rubrica fabrili utuntur; Pidores, Paretonio, Melino : Fullones, Cimolia : Fabri argentarii, creta argentaria; alii aliis. Quanquam autem hxc differentia in Agricolx reprehenfionem ideo incurrat, quod non diftinde fatis naturam &: differentias Terrarum exprimat , fiquidem una terra duo aut tres artifices uti poffint, ut rubrica Medici, fabri, pidores ; Cimolia Fullones & Medici; adeo ut vuLo imperitix hanc tribuat diftindionem : perfpicua tamen eft , &: docentibus adeo commoda , ut ea ipfa uti coadus fit ipfe Agricola. LIt taceam Medicas terras eas dici, quxa Medicis potiffimum in ufum trahuntur, licet & alii artifices quandoque iis utan- tur; Fullonias, quibus Fullones magis utantur, minus alii ; &; fic de reliquis: ut hinc nulla metuenda fit reruniconfufio, cum denominatio fiat apotiori. Cap. III. De Terris quibus varii artifices utuntur , exceptis Medicis . T E r r quibus varii utuntur artifices, ad duo genera reduci poffe videntur, Ar- gillarum nempe cretarum. Argilla eft terra tenax, qux in partem quamcunque duda, non abrumpitur, neque exficcata dehifcit. Flacce potiffimum utuntur figuli & plaftx; ex hac fiunt vafa, figna, ftatux. Ejus enim hxc eft proprietas, ut quamlibet figuram recipere poffit,& in caminis coda, in lapideam fubftantiam concrefcat. Varia hujus funt genera. Quxdam, qux nobiliores funt, tenuius duci poffunt; quxdam minus. Apud Antiquos nobilitata funt Samia. W O R M I A N tt M. 3 Samia. In ItaM Aretia &r Mutina. Quaedam Argilla: vim ignis magis ferunt, quadam minus. Viliflima: cx fune, quas ad opus lateritium fumuntur. Mirum quod in Africa & Hifpania parietes ex terra cruda conficiant , quas asvis durent incorrupti , imbres, ven- tos, ignes, omni cemento melius perferentes. Argillarum genus unum falcem adducam, ex quo vafa in Mufeo affervamus, quae ar- gento £equiparantur, fubtilitate, perfpicuitate & candore, palmam reliquis praeripientia. Porcellana vocant, ex Chinalndias regione ad nos delata: fed argilla illa, ex qua confi- ciuntur, non tam naturalis, quam artificialis eft. Atque de ejus confectione non om- nes idem fentiunt : Odoardus Barbofa in hunc modum praeparari refert : Cochleas quafdam marinas ovorum teftis mifcent , aliaque quasdam addunt , & fiibigunt, ut in maffam coeant. Hanc fub terram condunt, ibique etiam macerari ad oduagefimum,* vel centefimum ufque annum finunt, hasredibus fuis , preciofi thefauri loco, relinquen- tes. Ipfi vero ea utuntur, quam Avi atavique potuere- Obfervant namque ex veteri inftituto, ut, qui veterem tollit, recentem ejus loco condat. Pancirolus ex gypfo, ovd , trito, putamine locuftas maririas, hanc maffam coagmentari ait. Johan. Gonfalvus Mcn- doza lib. i. Hiftor. Chinitic^, ex terra dura cretofa fieri flatu it. Hugo Linfcottanus de- fcriptioiie navigationis iri Orientem cap. 23. Porcellanas ex certa tenve fpecie , qua: du- rilfima eft, confici afferit, quas in partes mollitur & mdla tunditur, ciflernifque injefita maceratur, donec duritie devida,faspeque verfata in fummitate materiam excernat, ex .qua fubtiliflimum opus fit. P. Alvarus Semeda Hiftorias Chinae cap. 2. de Porcellanis vafis ita differit. Porcellariica vafa conficiuntur in provincia Kiamfi in unica urbe, unde omnia veniunt quibus utuntur in ifla provincia & per totum mundum, licet terram non habeant ex qua conficiant, fed aliunde apportetur ; Aquam vero habent, fine qua fieri nullo modo poffunt: quascunque enim cum alia fiunt aqua , non adeo funt nobilia , fplendentia. Nullum hic eft Myfterium, quale fibi fingunt multi, fed eft certa terras fpe- cies, adeo nitida &: pura. Quovis tempore & eodem modo, quo noftra figulina confi- ciuntur , fed diligentius & accuratius tradantur, pingunturque colore coeruleo ex amylo. Sed omnes has opiniones, quamvis diferepare videantur, facili negotio reconcilian- tur. Qui enim vel ex creta,vel terra aliqua peculiari vafa hasc elaborari ftatuunt, pras- fupponunt mifturam ex qua creta hasc aut mifta terra elaboratur. Ex tali argilla (quas tamen magis artificialis & mifta, quam naturalis videtur) vafa om- nis generis conficiuntur, ita tamen ut nobilitatis gradibus diftent. Ex flore enim feu lub- tiliflima maffas parte, vafa elaborantur, qua: a vitris parum diftant perfpicuitate, coloro & nobilitate; qua: ut rara funt, ita pretiis reliqua fuperant. Alterum genus nobile quoquo eft, candore & perfpicuitate praeftans, coeruleo colore ut plurimum exornatum. Igno- bilius tertium reliquorum quafi fasx ex qua orbes elaborantur, quibus nobiliora vafa dum coquuntur imponunt,ne a fornace inquinentur. Hi orbes candidi quidem funt, fed non perfpicui , duri, adeo ut, fi invicem collidantur violentius, fcintillas ignis de fe fun- dant, licet fragiles fint. Ejus generis orbiculi apud me funt, qui fundis aliorum vaforum Porcellanicorum adhaerebant. Credo additos cum in furno coquebantur, ne a camini pavimento nobiliora inquinarentur. Sunt qui putent orbiculos hofce ex bona argillf Porcellanica confedos,fed incruftatione carere. Quod mihi non videtur vero fimile, curri nullam habeant tranfparentiam , & fubtilitate a fractis Porcellanicis nobilioribus multum diftent. Ignobiliorem igitur & fasculentam maffam hifce deputari credo. Porcellanica vafa jam in Belgio mentiuntur , Argillas melioris fortis iricruftatioriem quandam inducendo, quas, colore &: fplendore, vera Porcellanica imitantur: fed fraus facile detegitur, cum nec perfpicuafinr, nec tenuia; addo, incruftationem facile auferri, remanente argilla. Vitris etiam quibufdam Porcellanica imitari conantur quidam, fed vitrum fe ipfum fatis pro dit, prasfertim ea parte, qua fiftula, cum conficeretur, adhasfit. Creta nomen ab infula fic dida traxiffe videtur , quod olim ex ea laudabilior ad- ferebatur, & quanquam vulgo pro terra fumatur, qua: candore prasftat , eodem co- lore inficere alia poteft; attamen a probatis autoribus latius hanc vocem capi iri confef- foeft. Cretam autem nos dicimus terram quas ad expoliendum, mundandum, frican- dum , illinendum '& colorandum ufurpatur. Varii igitur artifices ejus ufum fibi appro- priarunt. Fullones Cretas eligunt pingues qiialefcunque , acres, vi abftergeridi prasditas ,■ qui- A z bus 4 M XI S E U M bus fevum e ve ilibus eluere & eximere valent. Olim in ufu erat Cimolia , qux St Sme- dis dicebatur ob vim abftergendi peculiarem , e Cimolo, qux una elX Cicladum infula, Sarda , qux e Sardinia, Umbrica, quse ex Umbria petebatur : fed jam earum loco aliis utuntur, Pro Cimolia commendant Fuldenfem, Hildesheimenfem , St quandam quas circa Lipfiam invenitur. Mihi quasdam eft ex Anglia allata , quam Smectin , feu Terram sapo- nariam anglicam vocare libet. Germanis, Agricola tefte,§uf-crt>e. Fretum illud» quod Yedim infulam a continente Brittannias diftrahit, a Beda Solente vocatur, atque cum hoc genus cretas e promontoriis ejufdem continentis eruatur., ab Anglis Solet e r d vocari confuevit. Gleba inaequaliter fefe habet, quandoque nigricat, quandoque ad croceum accedit, pinguis, lubrica , dura, gravis, fullonibus valde expetita. Imperatus ad Morocheum & Galaditem refert, ut fuo loco dicetur. Fj ufdem generis Smectis etiam in infulis Feroenfibus reperitur , fed durior ali- quanto eft Anglica , adeo ut magis ad naturam Lapidis Morockei accedere videatur, colore magis viridi Se lurido; fed ejufdem plane generis efle cenfeo. Umbria creta etiam nobis eft , Germanis fBmkv, pidoribus magis expetita, ea enim umbras in piduris exprimere folent, unde nomen traxilfe quidam putant; fed Ve- teres a Regione Italiae Umbria olim, jam Ducatus Spoletanus dida,ubi invenitur St erui- tur, ita vocarunt. Subftantias eft leviftimas , tenuiftimx , fubtiliflimsc, lingua: adhxrens , colore fufeo : Ad ignem induratur ut Bolus St Argilla.Specicm Silis multi effe putant. Pidores Cretas fibi vendicant, macras St mediocres. Olim inter Candidas recenfebant Paretoniam j Melinam, Eretriam. Romani vilifli- morum fervorum venalium pedes Creta illinebant,St in circum producebant, in notam Vidorix. Promontoria Alba Creta conflantia etiam in Selandia Danix reperiuntur; Agricola enim lib. z. de Nat. Foffil. cap. 18. Munam, quam defertam vocat, allegat, maris Balthici Infulam, qua e Pomerania navigatur ad Copenhagen Danix. Sed deferta jam non eft hxc infula, verum culta fatis 8t populofa, nunc Danis 9 I?ocn dida. Promon- torium S te vanienfe, vulgo @tckttg-ftmte,ea quoque abundat, qua: Saxofa aliquantum eft St cedificiis apta. Terra e lacu Mexicano nivea huc fpedat , quam dono Clarifs.viri Do- mini Johannis de Laet habeo, qui in deferiptione Indue Occidentalis lib. 5. cap. 6 . eam ab incolis Barbaris Hicatlalli, id eft, terram candidam vocari ait. Eruitur e celeberrimo lacu Mexicano, forma luti, quod ad focum in orbes 8t paftillos cogitur, qui mox niveum acquirunt colorem, eoque manus inficiunt. Levifiima eft, adeo utpaftillus quem ego teneo , licet fit craflitie unius pollicis , longitudine unius cum di- midio St teres , pondere %ij. vix fuperet. Viribus fimillima eft ceruffx, frigida St ftcca, adftringendi facultate pollens, fine ulla mordacitate, eadem fere prxftans qua: ceruffa. Argentum ea polire folent artifices, ut vel hinc pateat ad Cretas referendam effe. Viridis creta nobis eft, levis, fubtilis, qux coda ad rubedinem tranfit, multis in locis invenitur. Olim optima in Smyrna , quam Grxci Theodofiam vocabant , quia fundus ifte, in quo primo hxc creta inveniebatur, fuitTheodofii cujufdam. Rubrica Grxcis m/a 7 (^ dida , olim celeberrima in Cappadocia, Lemno, Africa St Balearibus infulis extabat : fed Synopica reliquis prxferebatur. Primum in Cappado- cia: quibufdam fpeluncis fodiebatur , St purgata in Sinopem Ponti urbem deferebatur, ubi venalis extabat: optima cenfebatur rubicundiffima, fpifla, gravis, fibi tota concolor, cum diluebatur, unica mica plurimum humoris in fimilitudinem fanguinis diffundens. Tres fpecies conftituit Plinius: Rubram , minus rubentem, St inter has mediam , qux omnium optima, fed ad nos jam non defertur ; unde alix ex aliis regionibus fubfti- tuunuir. Ex infulis Ferqensibus adfertur Rubrica quxdam coloris dilutioris, levis, ad- ftringeos, quam a nemine adhuc deferiptamarbitror; cui St alia ex eadem infula acce- dit qux rarior , ita tamen ut pidoribus inferviat ad rubrum colorem inducendum. Rubrica Laminata, feu in laminas fciffilis , non nifi madefada lineas ducit rubi- cundas. W O R M I A N tl M, 5 eundas, dura eft & fabris lignariis ufitata; vi pollet adftringendi, reprimendi & fluxum fanguinis fiftendi. Huc /pedat Pnigites d Pnigeo vico Lydiae Mareotidis appellationem trahens, Germani ©wargctsfrcttt vocant. Pinguis eft, fpiffa, mollis, nigra, adftringens & acris valde, fapore vitriolum refert, quod etiam flavo colore ex ea fudare videtur. Conflat partibus di verfis, quarum qutedam refrigerant & abftergunt , alirc calefaciunt & acres funt. *; AdPnigitem referenda mafla quaedam nigra, ponderofa,fub titulo ©wrtrgSJJnmr mihi donata. Madefacta lineas ducit nigras, fapore nullo peculiari praedita eft. Pondus vero ar- guit compofitam cflc,& metallum in fe claudere. Cujus rei experimentum facere non licuit, fiquidem exigua faltem ejus mihi eft portio. Terra nigra randrusiensis in hunc cenfum etiam venit. Nigra eft, arenofa, exiguis glebis intermifta , non admodum ponderofa, colore nigro digitos infi- ciens, falfum quid fapore prseferens. Hfum alium habere non fcitur , quam quod pi- flores ea utantur perinde ac fuligine picea , ad nigros colores rebus inducendos. Gleba gratianopo litana ex cinereo nigricat, durior aliquanto eft, fcd friabilis, ab accolis inter lapides recenfetur. Repentur in Delphinem Gallice duobus milliaribus a Gratianopoli , in monte ardenti , quem incola: vocant la Tontainc equi brnie. Locus igne conclufo aflidue ardet, ubi exterior terne fuperficics removetur, flamma emicat & latius ferpit. Bitumen & Sulphureum quid redolet, a combuftione cinereum colorem acquirens. Mihi dono Clarifl. D. D. Stougardii obtigit Anno 163S. Fuliginei coloris Creta in laminas fciflilis, lineas ducit madefada fuligineas, ob- folete nigricantes; vi abftergente prcedita efle videtur. Creta argentaria fabri argentarii utuntur , quas fpecics quasdam Margae efle videtur. Tonfores Tripela vafa orichalchica poliunt & mundant , eaque utun- tur & alii artifices, qui metallica poliunt; grana enim habet minima , fed tamen robufta, quo nomine ad poliendum apta. Varia ejus funt genera, quasdam fubftantia terram & cretam exprimunt, quasdam lapides & caementum. Gap. IV. ‘De Terris qua in ufum Medicum veniunt* N IInc ut terras enumeremus quas vim Medicamentofam obtinent , & a nobis aft fervantur, prius de earum viribus in genere aliquid dicendum, ex quo cujufvis fa- cultates facili negotio inveftigare licet. Omnis Terra, quia corpus natura ficcum eft, exficcandi vim obtinet. Quae adftringit, frigida cenfctur , idcirco refrigerat & expellit. Qua: acrimoniam quandam habet, caloris eft particeps, quocirca calefacit, quo acrior eo calidior. Pinguis, quae glutine quafi linguam afficit, &nec adftringit, nec acris eft, illinendi vim habet , & modice refrigerat. Quae pinguis eft, & adftringit & illinit. Sic quae acredinem pinguedini junctam habet , illinit & abftergit. Habet & vim quandam Alexipharmacam peculiarem, quae nec a primis, ncc a fecundis dependet qualitatibus; lubet fecundum colores eas quas poffidemus diftinguere. Inter Albas Terras, veteres Samus praerogativam detulere, quarum duo erant genera: unum collyrium difturn , eo quod medicamentis oculariis mifcebattir , terra pinguis, rara, mollis, candida, dulcis. Alterum diftum Aster, vel quod figno ftellas lignabatur, vel quod micas quasdam,ftellularum inftar, in ea emicabant. Vim habebat refrigerandi, adftringendi, fanguinis eruptiones Sc fluores fiftendi, uteri profluvia com- pefcendi, inflammationes fedandi, &c. Huic refponderepoteft Gleba noftra albicans Norvegica, qua: rara, tenuis, levis, ad- jftringens, micas & granula quasdam habet permifta, /plendorem de fe fundentia , qua: ab alia fui parte , qua faxis adhasrebat, frequentiores apparent* cum permixta viriditate. Haec in fodinis cupreis prope Nidrofiam inventa eft, &: a Nobiliffimo viro Ivaro Prip prasfe<fto Regio Metallico ad nos delata, nomine Margi Saxatilis, Germa- nis ©«tnmargY cujus naturam aemulatur'. Similem ex infulis Fero en sibus accepimus, candidam, levem, friabilem, ad- ftringentem. Stenomargam vocat Agricola, id eft , Saxi medullam , quod in fi- A 3 brisa 6 M U S E tl M . bris, comtniflatifque Saxorutri includitur, in iifque reperitur. Agricbla eafdem omnino vires ei tribuit, quas veteres Samios terras, {anguinis per ora venarum profufiones fiftere ait. A Fcrrando Imperato lib. 5. cap. 41. Agaricus mineralis vocatur, can- dore, levitate, & raritate A garico vero prorfus fimilis. Quidam Lac lunje vocant, propter candorem & teneritudinem, quam habet. Oritur a vaporibus metallicis , qui indies fubtiles vehunt exhalationes, quas ubi per faxa in cavitates exfudaverint, humido evocato quod ficcum eft remanet, & in medullam hanc raram, teneram, & friabilem concrelcit. Anshelmus Boetius ad lapidem Galactitem refert quando durior eft , eo quod ad lac mulierum generandum commendetur. Sic autem de eo Gefnerus, qui diligentiflime ejus hiftoriam eft perfecutus. In fpelunca quadam Stockhornii ditionis Bernenfis, ut & Iradi Lucernenfium, per fummum montem fornici adherens, nafei- tur fubftantia quasdam fungofa, friabilis, alba, leviftima, quam Fungum Petrxum dixe- ris, vel Agaricum Saxatile, tam fimilis hujus eft facies ; incolas Germanice Sftonttiitf ap- pellant , id eft , Lac lunte, ex fubftantia alba , fpuitiofa , qua concretus videtur. Hic lapis (fi nomen lapidis meretur) Aquas mixtus, albo ladis colore eam tingit. Infi- pidus eft, ficcat fine morfu, nulla in eo afperitas,& totus cum faliva madentis liquefeit, prasfertim quo melior fuerit. Nam & eraflior afperiorque reperitur, immaturior nempe &: crudior, qui odore etiam caret* concodus vero &perfedus alperitatem amittit, ita albidior colore, &: pondere levior redditur, fuaviter odoratus. Videtur quandamHolo- deis didis lapidibus , qui in terra arenofa in Palatinatu effodiuntur, proximam habere naturam, & lapidi, quem ego ab odore Cidonitem nomino. Superftitiofe quidam ad- verfus quemcunque morbum cujufvis, propter quem expreffo ipfius nomine e fpelunca eruitur, falutarem efle putant. Lucerna: in Pharmacopolio venire folet. Pollinem ejus Chirurgi ulceribus deficcandis infpergunt. Sunt qui Nutricibus, ad augendam ladis co- piam, pollinis hujus 5j. exhibeant e jure, ni fallorcarnium. Poteft autem commodius ex lade Amygdalarum, cui immixtus hic pollen aliquot horis fuerit, colatus propinari cum pauco faccharo & aqua fceniculi. Ajunt mammillas evidenter hoc auxilio turgere, 8 c re- pleri lade. Prasfertim a dodo quodam viro nuper proditum invenio, Lae Lunas, in pro-» fluvio fanguinis, utiliter dari tanquam fomniferum, idque fibi experimento conftare. Quod ad nomen prifeum, ego aut ipfiim Morochtum veterum efle aliquando putavi, aut eafdem certe illi facultates efle, Sed amicus quidam, rerum foflilium omnium cogni- tione clarus, Margas friabilis genus efle voluit. Hxc GefneruS. Eft mihi alioquin alia Marga saxatilis cinerea, in Saxorum cavitati- bus & fifluris. Hujus generis illa quam teneo, fimilis videtur ei quam deferibit Agricola de Nat. Foflil. lib. 2. cap. 10. ac ab ipfo OlUrga Gojlarica nuncupatur. Cinerei eft colo- ris , ex cruftis craflis conflans , fapore aridiufculo , vim adftringentem & Emplafticam habens, unde exhibita fanguinis profluvium fiflere folet ; foris vero applicata, eafdem vires habere putatur , quas terra Samia. Marga saxatilis incarnata ex montibus Bohemicis allata , fimilis plane ei eft, quam inLygiis montibus reperiri feribit Svenkfeldius. Gleba eft pinguis &• lubrica ad contadum, quamvis & quasdam particulas afperiores ; colore incarnato , in- tequalis, ponderofa, linguas adhaerens, chartam & digitos fubluteo tingens colore. Cum Bolo Armena facultatibus convenire videtur, unde prodeft ruptis,ex alto devolutis, Has- morrhoicis,Dyfentericis} Medetur fraduris oftiu, Venenis morbifqj peftilemibus refiftit. Melia terra ad hanc claffem {pedat, a Plinio Melinum dida, ab infula Melo, coloris cinerei, afpera, linguam tadu ficcat, mundat, colorem bonum conciliat, attenuat pilos , fcabiem & vitiligines delet. Sed jam vix haberi poteft. Ejus igitur loeo efle po- teft, Terra Melirenfis, quas in InfulaMelita , nunc Malta, eruitur, cujus mihi copia &c crudas & prasparatas. Terra melitensis cruda, tadu eft afpera, colore albo ad cinereum vergen- te , adftringens. Ad Serpentium morfus potiflimum commendatur , earnque vim a D. Paulo accepifle credunt, cum naufragus ad hanc infulam appuliflet, ut in Ad is Apo- ftolorum legitur; quocirca quidam Lapidem S. Pauli vocant. Matthiolus lib. 6 . in Dio- fcoridem cap.40. negat conferre iis, qui ab Afjride aut Vipera funt demorfi. In infula Melita publicata eft lingua Italica charta quasdam, quas de viribus &: Terras hujus &: La- pidum aliorum, qui ibidem reperiuntur, agit, in hunc modum. Vires f O R M I A N U M. 7 Vires Lapidis SiPauh, Linguatum item, oculorum Serpent um pretio forum, qui in Infula Melita reperiuntur. Terra, qu^S. Pauli vocatur, inlnfula Melita reperta, in ipfa fpecu D.Pauli, qua?, a ci- vitate nova, odo diffat milliaribus , colore albo eft , exque ea fiunt imagines , tabella, vafa, alia ejus generis. Lingua? coloris funt fufci, oculi ferpcntum lutei, atque per totam infulam inveniun- tur ea, qua venduntur, forma, veffigia certiflima miraculorum D.Pauli, patratorum dum tribus integris menfibus in hac infula Euangelium incolis annunciabat, eofque ad fidem Chrifli convertebat, omnes ejus infula? ferpentes veneno fpolians, cicurefque & inhabi- les ad laedendum reddens, ac fi in petras elfent converfi; terram pneterea infinitis doti- bus augens. Mira? funt virtutes tam terra? , quam linguarum & oculorum , dum omni veneno refi- ftunt, a morfibus venenatis rion folum defendunt, fed & curant , aliifque morbis me- dentur. Ufus hic cfl ; Annulis includuntur oculi didi , ita ut geffantis tangant carnem , & in- dar aliarum gemmarum digitis fint ornamento. Linguas collo aut brachiis appendunt. Parum dida? terra? vino aut aqua? mifcent, ut bibatur. Linguas & oculos itidem aqua? aut vino infundunt , ut ebibatur liquor. Yafis ex hac terra fabricatis fi vinum vel aqua infundatur, ac, ubi vim eorum abfor- pferint, bibantur, multis affedibus medebuntur. Sed ante omnia attendendum, ut dida Terra, lingua? & oculi, fint veri, per fide di- gnos ex Melita tranfportati, ne fraus ulla in iis contingat. Haec funt qua? in dida Schedula continentur; fed nos* quia de fola terra hoc in loco agimus, reliqua ad Hifloriam lapidum amandamus. Praeparatur vero Selavatur ha?c terra, ejufque pars purior colligitur, affervatur, & in paftillos candidos cogitur, lenes, non pumicofos, fed admodum aequales. Horum pa- ftillorum duo mihi funt genera , minus alterum , pondere 3j . utrinque cruce lignatum tali , qualem in palliis &: torquibus geftare folent Equites Melitenfes, aut etiam ab una parte cruce, ab altera effigie D.Pauli, hoc pado; Alterum majus , unciam unam aequans. Cujus duo mihi funt orbiculi : in alterd effigies vifitur navis parte averfa , adverfa vero Eremita? Chriftum cruci affixum ado- rantis. Alter orbiculus , parte adverfa , effigiem Johannis Baptifta? cum Agno exhi- bet , hac in ambitu inferiptione : Fuit homo Missus a Deo cui no: averfa facies etiam navis iconem offendit. Utriufque iconem hoc pado accurate ex- hibemus. Commen- MUSEUM 8 Commendatilr hxc terra ad febres peftileiites, vice boli arnieni, ad putreditiem ift venis fidendam, ad fanguinis fputum, ferpentum &: canis rabidi morfus; infantibus ver- micatione oppreffis, mirabiliter fuccurrere ajunt. Ejufdem Terras Melitenfis crudse mihi fruflulum eft, in quo pes animalis putrefadus Vifitur. Gleba eft alba, ponderofa$ varios lapillos & heterogenea continens. In ejus vero planiori fuperficie, pedem exhibet animalis putrefa&i, felis aut canis, ut arbitror, in ex- tremitate digitorum crufla bevi & fplendente obductum; qua tibiam fpe&at, duobus quafi oflibus in lapides converfis &c jun6tis conflans . Tota maffa pendet unciam unam & Jvjft. V eteres chia (ex infula Chio allata ) utebantur, alba, cruflofa, diverfis formis fadti- tiis prodita, ad rugas abftergendas , ad ambufla, aliaque, ad quas Samia commendatur. Ejus loco nos Bolum album officinarum ponimus, ad cinereum colorem vergen- tem, mollem, lubricum, pulverulentum, tangentium manus colore albo inficientem. Ex Ilva infula Hetrurias adfertur, eademque pradtat quas olim Chia & Eretria, adflringit dc abflergit. Utuntur quandoque ea faponis loco , tefle CaTalpino , ut ad Sme&en etiam referri poffit. Eft Bolus cinereus fionicus, infigni adftringendi vi praeditus , cum pinguedine & lubricitate ad contaftum, forfan non minorum virium. Bolus Boringholmicus, ex infula Danice Boringia , vulgo Boringholmo, tranfportatus duum eft generum, alter candicat ad cinereum vergens, alter nigrior eft. Uterque ejufdem ferme fubflantiae, glebofie, inaequalis, pinguis; ubi politior eft, lubri- cus; colore albo digitos fi fricetur inficiens , non admodum ponderofus , linguae adhae- rens. Viribus diferepare non videtur ab aliis bolis. Vafa ex eo confeda ignis ferunt fervorem, unde in Scania in officinis ferrariis crucibula ex eo conficiunt , permiftis fragmentis aliorum crucibulorum, quae vi ignis difiupta fuere. Hif ce affinis eft Bolus norvagicus, candidior aliquanto, pinguior &: ad con- tactum lubricus. Ejus ufus eft etiam in officinis noftris. Ad / FORMIANUM, 9 Ad cladem terrarum albarum noftri Mufei refero Terram sigillatam lemniam albam. De qua quamvis varix fint autorum fententix , cum Galenus eam commendet qux rubra eft , de qua etiam nos fuo loco ; aliis tamen etiam ibidem inveniri coloribus teftes funt viri oculati fide digni. Inter quos Stephanum Albucarium & Petrum Bellonium nomino, qui afferunt Lemni incolas teftari, nullibi unquam in hac infula effoffam fuiffe hanc terram, quam eo in loco ubi jam foditur, ecolle fertili, Orien- tem fpe&ante, herbis veftito, prope villam, didam Repondn Tres ibidem fovex reperiuntur, quarum dux ruina obrutx, tertia, ubi jam terram eruunt. Septentrionem lpedat. Juxta montis radices tres limpidiflimi exfiliunt fontes^ quorum duo minores^Septentrionerti verfus fluunt, major Meridiem. Terra, quam ibi- dem fodiunt, maxima ex parte alba eft , fecunda quandoque rubra & lutea inflat boli Armeni , quo jam utimur. Adeo ut aut in alio colle tempore Galeni hanc terram effo- derint, qui jam ruinis obrutus eft,aut hanc ipfam priftinam naturam mutafle neceffumfic. Semel tantum in anno eruitur hxc terra, fexto die Augufti, non fine fuperflitione, quia putant nullam habere efficaciam, nifi eo die fodiatur. Operarii Gfxci funt , diligenter eos animadvertentibus Tureis, qui magiftratumin infula gerunt, ne quid clanculuni auferant. Dum fodiunt,fuavem odorem fpirat caverna. Nec omnis terra inde effbffa pro bona habetur; illam faltem eligunt, qux intra quafdam petras fragiles latet, pinguio- rem, tenacem , fabulo deftitutam. Oriente fole , per fex horas faltem continuando fo- diunt, mox foveam claudunt, nec amplius in anno aperire fiis eft. Hinc fit , quod rara admodum fit hxc terra , cum pauci fodiant & tam brevi tempore . Bonam quam xfti- mant, unicus lavat, lotam faeculis includit, quos fufpendunt, ut omnis aqua percoletur-, hinc in maffulas majores aut minores formant, quas Imperatoris figno figillanr , & ex- ficcatas Conftantinopolim ad Imperatorem mittunt una cum figillo. Ex quibus patet, nonfolum rubram , fed &: albam , & rubicundam & luteam dari terram Lemniam , quarum trium priorum exempla oftendere valeo. Sed jam de Alba faltem dicendum , ad cinereum vergente. Duo ejus generis mihi funt paftilli, orbiculati, quorum unus drachmam pendet integram, alter dimidiam, ab altera parte chara&eribus Turcicis infigniti, ab altera fignis vacui. Olim Dianx figillo, quod capra erat , lignabantur, tefte Galeno: aliquantulum tenax & lubrica eft hxc terra , ob pinguedinem , adeo ut lingux adhxreat, fine mordacitate; fi in aqua refolvatur, fimilis erit molli cerx. Sanguinis ex utero profluvia, fluxus muliebres compefcit , Vene- nis morbifque malignis refiftit , rabidi canis morfum curat, ulceribus malignis medetur. Scaliger exercit. 33. fe£t. 2. certavi fecundarum qualitatum putat conferre, tanquam inftrumento idex fux, adftriftione fefe inter venenum & cor inter- ponens, prxterquam quod duas proferat facultates, alteram qua petit cor, alteram qua tuetur certo non fortuito auxilio. Infula Lemnus hodie Stalimene dicitur, & quamvis Terra, qux jam inde adfertur, differat figillo & modo eruendi, ab ea qux antiquitus inde effodiebatur , attamen non minorum eft virium. Ferrandus Imperatus lib.5. cap.33. tres fpecies noftro xvo inde tranfportari refert. Prima eft terra facra,vel Bolus Armenus orientalis, non tingens; vel alba leviter ad cinereum vergens ( de qua hic fermo ) qux quandoque etiam colore incarnato, ex quibus figillailla, qux hodie tanto funt in pretio, fiunt, quam tangere nulli licet prxter facerdotes. Secunda rubrica fabrilis, qua fabri tignarii utuntur. Ter- tia fullonum, qua pannos mundant; eamque eruere Sc tra&are cuivis integrum. Sunt & nobis alii duo pastilli Turcicis charafteribus infigniti,fed djverfis ab iis quibus prior Terra Lemnia dotatur, colore interno totius maffx cinereo, exterius rubicundo , quafi rubrica effent tinfti; finguli, dum integri erant, drach- mas duas pendebant : e qua regione Orientis allati, ignoro; Lemnios non effe, & color Sc pondus evincere videntur. Charafteres hifce impreffos, quamvis diverfi fint, attamen idem fignifi- care monet Bellonius obferv. lib. 1. cap. 22. a Turea quodam lingux Ara- bicx perito edo&us : Tinimachton, quod terram figiilatam notat, inferiptum eft. Ac licet chara&eres inter fe videantur diferepare, hoc tamen linearum vario nexui adfcribendum,&: magnatum, qui hofce paftillos fignare curarunt, voluntati. B Alii IO MUSEUM Alii duo mihi funt Pastilli cinerei, literis Arabicis infigniti,qui ex rudiori terra compa&i videntur, quam funt Lemnii veri ; quo ex loco petiti, haud fcio: Ma- jor orbicularis eft, duarum drachmarum pondere, craffitie dimidii digiti , in fuperficie- rum orbicularium altero charaderibus, ut dixi, Arabicis exornatus: Altero minore quatuor fcrupulorum pondere, effigie Lunae & trium Stellarum notato. De quorum viribus non habeo quod dicam , nifi quod eas habeant cum aliis terris figillatis communes. Bolus candidus lignicensis feu Terra figillata Goltbergenfis , Axungia Lunas Chy micis, Germanis QBeitf figillata vel %ntfcl) gejtegclKr&e- Effoditur ad Golt- bergam in Ligies & Strigonium. Quia colore eft albo , ex argento ortum trahere volunt, &: aurea minus asftimatur. Agnatam & congenitam cum argento vim &: virtu- tem in medendo fortitur, quocirca ad ea commendatur, quibus argentum ipfum,&ex eo praparata medicamenta ; capitis dolores mulcet & mitigat, cerebrum roborat. Diarrhoeas & Dylenteriae medetur, albumque uteri fluorem peculiari vi curat. Paftillus nofter duas pendet drachmas, in figillo Aquilam alis & pedibus extenfis exhibet, quam hxc cingit infcriptio, Terra sigillata Legnicensis. Inventa hic nuper eft in Selandia , ad fontem olim D. Helenae facrum,& variorum agrorum concurfibus nobilitatum, Terra qutedam cinerea, ad luteum inclinans; ex la- minis quibufdam coagmentata , cujus venas per arenofos cumulos in oppofito fontis perreptant, intercurlantibus ochrae luteae Venis, quae cum Terra figillata affinitatem magnam habere videtur. Cruda magis adftringit lota ; inore guftata liquefcit: ibidem reperitur & arenofa magis & minus pinguis. Sunt qui vires, quas aquis iftis tribuunt, ab hac terra dependere putant, qux Ochrae permifeetur, ut fupra innuimus. Terram S.Helena voco. Ru b r a s ut aggrediamur T erras Medicatas, eae etiam, ratione coloris magis vel mi- nus faturati, invicem differunt. Agricola tres ejus fpecies conftituit: valde Rubram, in ru- bro candidam, & inter has mediam. Veteres Sinopin, Fabrilem & Lemniam in hoc cenfu commendabantmobis a Terra Lemnia, quam veram habemus, rubri coloris, aufpicandu. Terra Lemnia rubra, quam tantopere contra venena celebrarunt vete- res ; Diofcorides in fpelunca, loco paluftri, inveniri ait, &; ab incolis inpaftillos efforma- ri,admifto caprino fanguine, & figno Capra impreffo ; unde figillum Caprse appellave- runt: antidotum contra Venena pernitiofa, fi ex vino fumatur, etiam prafumta Venena evomere facit. Prodeft quoque contra idus morfufque animalium venenatorum, Anti- dofis familiaris, Dyfenteriis utilis. Galenus vulgi relationibus,de hac terra, minus fidens, afferit lib. 9. Med. fimpl. Se bis in Lemnum navigaffe, ut finceriffima potiretur, & im- poftorum fraudem detegeret , planeque negat hircinum fanguinem mifceri , ut cuivis loco di£to videre licet. Plinius dicit effe Minio proximam, Antiquis multum celebratam, cum infula in qua na- fcitur ; / II f ORMIANUM. fcitur ; nec nifi lignatam venundari , unde &: Sphragidem appellari. Sed qualis modernus fit hujus terrae (latus, (iipra in Terra Lemnia alba didum eft. Rubrae hujus Terrae Lemniae mihi unicus eft paftillus , drachmam unam pendens , notas a Galeno fi- gnatas habens. Rubra enim plane eft , nec manus fricantis inficit; verum non Caprae fi- gillum , fed eofdem charaderes Arabicos , quos alba, tenet. De viribus fupra aclum : plura icitur non addo. Eft &: tertiae Ipeciei paftillus parvulus, dilutioris rubedinis, drachmae dimidia! pondere, qui firmius aliquanto linguae adhaeret reliquis , ad- ftringitque magis. Hanc terram a reliquis viribus non differre arbi- tror, licet eodem tempore, eodemque prorfus charactere non videa- tur fignata. De hifce operae pretium eft confidere obfervationes Bel- lo nii libr. i. cap. 23. Bolum orientalem, aquibufdam Armenum dictum, quia ex ea Armeniae parte, quae Cappadociae vicina eft, advehi folet ; Matthio- lus ad rubricam Sinopicam accedere autumat. Quidam vero veram Ter- ram Lemniam efle arbitrantur ; fed manus inficit, quod Terra Lemnia non facit : facultatem habet admodum exficcantem & confolidantem, Dyfen- teriae & ceteris alvi fluxibus aptam ; item fputo (anguinis , catharris , ulceribus putridis oris Sc pulmonum. Quocirca & Pthificis utilis. In Pefte a Galeno commendatur. Nos duum generum maflas tenemus , Glebosam unam , non fignatam , aut in formam artificiofam redadam, quae pallidior, vi adftringente & pingui tenacitate aliis non cedentem. Altera in maflam oblongam quadratam, pondere quinque drachmarum cum dimi- dia redadam, cui duo figilla Turcica impreffa, magis faturati coloris quam prior: Lota videtur & purgata, fed non ex eadem fodina, qua prior, eruta. Bolus toccaviensis, in Tranfilvania ad Toccaum feu Tockai repertus a Cratone in ufum tradudus, notas veri boli Armeni habet, & inftar butyri in ore Iique- fcit. In Catharris & pefte valde commendatur, adeo ut Crato eum praeferat Armeno, qui Imperatori ex Turcia allatus erat. Mihi paftillus eft rubicundus fex^rachmarum, nullo fiaillo munitus. Crato quandoque Hungaricum vocat, dicit fe ter in Theriaca accepifle bolum Armenum praeparatum , feu a fordibus liberum, & fimplicem prout eftoflus erat, fed nullam animadvertifie diflimilitudinem , nifi quod praeparatus pin- guior aliquanto fit nori praeparato. & Hujus claflis etiam eft Terra sigillat a, quae Infigne St rigonianuTi prae fe fert, montem fc. tricipitem , cum hac inferiptione , Terra sigillata. Cui cum lutei coloris parem habeam paftillum , quid de ea fentiam , mox in lutea dicam. ' Huc quoque fpedat terra sigillata hepatici caloris; quae adftringit cum aliqua abfterftone! , fed non adeo pinguis eft ac fu- periores, mafticata afperitate aliqua arenacea linguam mordicat , fed mox liquatur & diflblvitur. Pondere eft duarum drachmarum. Sigil- lum ab una parte habet expanfie Aquilae, cum inferiptione Terra sigillata. Erlachianam T err am efie demum intellexi. \ I & Hac 12 MUSEUM Hac aliquantulum rubicundior effc Terra sigillata LivoNicA,etiamin paftillqs drachmam ponderantes redada: ab altera parte Infigne templi oftendit, dua- bus clavibus decuflatim fe fecantibus, infcriptione hac, Terra sigillata L i- vonica, ambitum cingente ; alterum latus nullo dotatur figno. Valide adftringit in Dyfenteria, Diarrhcea, aliifque ejus generis alvi fluxibus, ubi adftridione opus eft,ufum habet; forfan &: in febribus malignis & Theriaca conficienda, loco terras Lemnias, ea uti poflemus. Nondum quemquam vidi , qui de hac Terra fcripto aliquid publico mandavit. Rubicundas Terrae sigillatae alias jfpecies ex Germania ad nos etiam ad- feruntur, montibus & clavibus fignatte, quas Lignicenfes aut Strigonienfes efle arbitror: de iis nil aliud, quam quod fupra didum, habeo quod referam.

Terras lutei coloris Mufei noflri jam expendamus, quas etiam Medici fibi vendicarunt, quas 8c Bolos quidam vocant, forfan quod artificum minifterio, ut vi- res fuas felicius exferant,ab omni impuritate & fiecibus fint liberata & in maflulas reda- Ctx variarum figurarum. Olim in pretio erat Bolus Armenus, qui ex Armenia defereba- tur, a quibufdam Bolus luteus Galeni didus, ochras foflili colore haud abfimilis : cujus notas erant, quod digitis attritus, ob duram ejus confiftentiam , manus non inquinave- rit, fed fplendidior fadus fit; quod injedus igni, non fecus ac ochra , in purpureum mu- tatus fit colorem , & fubftantiam duriorem. Hodie cum non adferatur hic bolus , ejus loco commode utimur Terra figillata Strigoniana. Vocatur hasc terra vulgo Terra sigillata Silesiaca, terra si- gillata Germanica, sigillum Strigonienfe , Axungia Tolis chymico- rum, ©tretgifc&e geft<5eff-et*£>e/ ©lejtfcl) Sigillata, ©ede Terra figillata. Terra eft lutei coloris, ad flavedinem vergens, pinguis, vifeofa, inftar butyri in aqua vel ore diffluens. Reperitur in aurifodinis montis acuti , feu D. Georgii ad Strigonium oppidum ducatus Suidnicenfis, inter duriflimas rupes; inde eruitur, & fumma diligen- tia, magiftratus ordinatione, praeparatur , &: in formam orbiculorum , impreflo figillo ur bis, redigitur. Inventor ejus eft D. Johannes Montanus, Medicus Clariflimus, qui de FORMIANUM. ea Scriptum in lucem edidit. Statuit efle aurum , Dei providaque natura? ordinatione, in praeeminentem praeparatam Medicinam tranfmutatum , contra venena utilem, non minus quam Medicamenta, quae magnis fumptibus ex auro Ungarico conficiuntur. De quo tamen dubitare videtur Sennertus ; fiquidem non ut aurum fpiritu falis potius folvatur quam vitrioli. Commendatur adverfus toxica philtra, venena per os fumta: ea enim per vomitum expellit, fi vel ante, vel ftatim poft venena fumatur ; fin tardius , per fudorem evocat. In pefte vim maximam habet. Idibus & pundionibus animalium venenatorum me- detur, cor cerebrum roborar, eorumque morbis occurrit, inflammationes fiftit, ha?- morrhagias, catharros, defluxiones, dyfenteriam, lienteriam, diarrhoeam, omniaque ventris profluvia curat ; Ambuftis ab igne vel aqua fervente fuccurrit, vulnera & ulcera inveterata & maligna confolidat, contra pruritum, fcabiem fcedam ac curatu difficilem rite ufurpatur. Ha?moptoicis , pthificis, pulmonis vitiis laborantibus utilis. Omnibus morbis, qui per fudores expelli poflunt, convenientiffima ; Terra? Lemnia?, omnibufque aliis figil- latis terris pra?ferunt. Mihi eft tam Cruda , qua? durior , impurior & non tam facile in liquore folubi- lis, quam Lota & Praeparata, feu in orbiculos redacla , drachmarum dua- rum circiter pondere, qua? notas omnes habet enumeratas : pro Xnfigni tenet montem tribus prominentiis infignem, ita tamen, ut tertius obtufior fit, cui additur duarum cla- vium, decuffatim fe fecantium, fcutum. Infra montem ha?c leguntiir : Terra s i- GIL LATA. Orbiculorum non eandem efle magnitudinem obfervavi ; fune enim hifce majores, funt & minores. Sed monet Calpar Svenkfeldius in Catalogo Naturalium Silefio lib. 3. In Sileliaca Terra emenda , cavendum diligenter efle ab impolfura. Solent namque circumforanei Lutum aut Argillaceum quiddam , in formam placentarum affabre fi- dum , & variis notis infignitum, loco Terra? ligillata? Sileliaca?, plebecula? obtrudere. Quod me movit ut quafdam, qute figillum Strigonienfe pra? fe ferunt, in dubium vocare aufim, eo quod notas illas non habeant, quas offendit jam deferipta > voco igitur Terram sigillatam S tri go niensem dubiam. Tres mihi ejus generis funt placentula? vel paflilli : una rubicunda , drachmam pendens , de qua fupra aliquid monuimus •, altera lutea, ejufdem ponderis, magnitudinis &c figura. Hx tam facile in liquore non folvuntur, aut lingua? contadu, ut fuperior, nec idem habent figillum. Mons quidem adeff triceps , fed arboribus & aliis ornamentis decoratus, claves inverfa? fine fcuto, inferiptio Terra sigillata. Tertia major eff, ejufdem cum luteo, ut arbitror, mafla?, duarum circiter drachma- rum, montis tricipitis habet Infigne, & in fcuto claves duas fitu genuino ; montes arbu- fculis ornantur, inferiptio eadem cum procedentibus. Eff 14 MUSEUM Eft & LigniCeksis LUt $ A 3 ejufdem plane ponderis, figura: & figilli eunt defcripta fuperius. Aquilam enim expanfam oftentat , cum infcriptione ad circumfe- rentiam 1 Terra sigillata Legnicensis. Earundem virium effe ar- bitror cum alba, ii non majorum, quia, ut illa albedine argentum, fic ha:c fiavedb ne ailmm exprimit. Qua: igitur fupra de Strigonienfi dida , huc quoque referenda arbitror. Terrae Arabica sublute ^ titulo paftillos duos orbiculares noto, co- lote albo ad luteum inclinante j pondere drachma? unius. Infcriptionem namque ha- bent Arabicam literis clare fatis expreflis trium ordinum . Haec terra linguas admota fortiter adhasret, adftringit, &£ procul dubio vim refiftendi malignitati obtinebit exi- miam ; ut Omnia ejus generis, quas ex Oriente, literis notata Arabicis, circumferuntur : ad cont&dum lubrici funt hi paftilli, Se, ab adverfa parte , non tam plani > quam promi- nentes & fubrotundi. Paftillus quidam luteus duarum drachmarum, utrinque figillatus, acuminatus, fi- gillo fex ftellas continente, lidc referendus ; Germanicus, an Haffiacus, nefeio* Infigni vi ftiptica Se adftringente pneditus, facile etiam in liquorem folubiliSj ut viribus Silefiacas conformem autumem. Ante annos aliquot, a ClarifT. Viro D. Argerio Clutio tranfmiffa ad nos eft Terra quasdam figillata , cui pro figillo imprefli erant hi charaderes: B-Sig. terrjE Lemnia congener; unde advedus , non feri- pfit : in paftillos Se maffas efformata erat. Majores unciam unam Se drach- mas tres pondere asquabant ; minores £ij. non excedebant. Majores maffas oblongse erant, parte infima, quas latior erat fuprema, parvum ft mihi m etiam obtinebant, lilium Gallicum exprimens. Pinguis erat, adftringens,Se in li- quore facile folvebatur. Ejus vires contra venenum, peftem , morbos malignos Se dy- fenteriam , catharros , aliofque ejus generi prasdicabat. In Dyfenteria eum frudu ea uius fum ; in febribus item malignis, loco Terras Lemnias, in Theriaca: confedione fe- mei ea, reliquorum Medicorum confenfu , ufi fumus. Plane vero ex Galliis tradu Blas- fenfi adferri mihi retulit D. Storgardius P. M. collega Se amicus honorandus , qui eam exade noverat ; tcftari quoque id. videtur Liliorum Infigne , quo parte inferiore dotan- tur majores maffas. Sunt quoque mihi paftilli duo oblongi, parvi, drachmam ponderantes finguli, fi- gillo parvo in extremitatum altero inflgniti , eoiore luteo ad pallidum vergente. Pin- gues funt, adftringentis facultatis, & in liquore faciles folutu, ac ad naturam Stregonien- fis Terras quam proxime accedere videntur; ejus igitur naturam asmulatur. Lichen- $ r $ ede intellig-Q. CD Ter- WORMIANUM. 15 Terra quadam Bohemica nuper adferri cmpit tam cruda quam figillata, variorum colorum. Ejus crud# madam elegantem quadratam , ex albo 8 c violaceo colore miftam , nomine ver# Terr# Lemni# a Pharmacopceo Sereniffimi Principis Chriftiani V. P.M. accepi : pollicis erat latitudine & craditie , oblongiulcula , pehdens unciam unam cum femifli 5 led tandem Bohemicam elbe & Gabell# pr#parari intellexi. Appulit enim huc non ita pridem quidam , qui Terram hanc variis coloribus in (igni- tam , tum etiam in paftilios figillatos redadam , vendidit vulgo , unaque ex iis pr#- parata vafa elegantia. Fruftum ab ipfo accepi inftar jafpidis variegati, item luteo & albo colore conlpicuum. Paftilli erant lutei, rubicundi, albi, violacei, autoritate Comitis de Berka firmati. Vires harum terrarum lingua Germanica confcriptas , in imprcfta fche- dula conlignatas , una exhibuit. Schedul# fenfus hic eft : Contra venena drachm# unius pondere datur in aqua cardui benedicti, & fudores movet. Datura 3j. ad jjd. cum 9j. Theriac# , ut quis a pefte pr#fervetur ; dolores capitis lenit cum aqua majoran# ; Ad palpitationem cordis datur 3j. inaqua Melid'#. Oculorum calidos aifcdus mitigat in aqua Rolarum foluta,& oculis indita, aut foris applicata. Febres curar, fudores mo- vendo. Bis in die in aqua foliorum Quercus exhibita drachma una Dyfenteriam 6 c alios ventris fluxus tollit . Afthmati & Tulli ex vino medetur ; Sudores potenter mo- vet in Balneo > Rubra &: lutea cor roborant ; Alba capiti oculis , utero quoque mulierum affedibus medentur. Pocula , ex his terris formata , iifdem pr#dita funt virtutibus. Sigillum harum terrarum oftendit bicipitem Parnadum, inter quem & alium monticulum, deculfata cruce ornatum, ex colliculo frutex*pullulat corona inlignis,cum fubfcriptione hac, T e r r a sigillat^ 1639. Terra sessana, ab urbe Itali# Sinuefla licdida •> nam ibidem effoditur. Stra- bo lib. 5. Sinu edam in Setano finu litam ede ait, a quo dbi nomen vendicaverit, prope quam Therm# funt ad multos morbos utilidim#. Hoc Terr# genus mihi a Clarilf. D. D. Thoma Bartholino apportatum eft, coloris cinerei , cum intermittis quibufdam granis aureis micantibus ; ufta h#c terra &c in vafa efformata purpureum &: rubicun- dum acquirit colorem. Ex hac enim terra figuli vafa formant, qu# per totam Italiam diftrahuntur, & ob granula aurea per ea dilperfa commendantur. Poculum ejus gene- ris delineabimus fuo loco, quod dono ejuldem amici mei teneo. Terra ore an a. Per Italiam & Gallias circulator quidam percurrebat, Terr# quoddam genus contra varios morbos venditans , quod Terram Oreanam vocabat, forlan ab Oro, quod Italis aurum notat , quali Terram auream diceres ; fed unde ad- veda,& an artificio quodam depurata , nullirevelabat. Gleba eft crocei coloris, mini- me pinguis, arenofa & fibrofa, acida aliquantum, leviter adftringens, levis, in pulverem levi attadu didiliens. De qua plura non habeo, nili quod iifdem viribus pr#ditam eam voluerit ejus pr#co , quibus ali# terr# figillat#. Intellexi tandem Terr# Ipeciem non ede , fedfuccum inlpidatum Achiotl. fimilem , & locum in Chocolata obtinere i dici vero Orelianum a loco ubi crefcit planta ex qua exprimitur. Barl#us in rebus geftis Mauritii pag. 128. vocat Tinduram Aurantii coloris Orellianam. Exiguus pr#terea mihi eft paftillus , coloris luteo purpurei , titulo Boli Unga- kici & zeltnizen mihi communicatus , nullo figno notatus , fed ruditer digitis eompredfus, fcrupulorum duorum pondere. Madefadus chartam colore tingit luteo, adftringit & glutinat. Terra purpurea fruftulumab amico accepi, duriufculum, pingue, ex quo duo minuta cornua cervina, candida, elegantia , enata efte non fine deledatione cer- nere licet. Tota mada drachmas duas vix pondere fuperat. Unde aut cujas fit, ignoro- - v G ' ' . . ’ Ter* \6 MUSEUM Terra a n t is co r butic a. Hujus meminit Henricus Petreius differt. Har~ monic. de Scorbuto 38 . in hanc modum : In Norvegia prope Bergas celebre empo- rium, terram rubram , figillatae cuipiam non abfimilem , effodi perhibent , praffenta- neum hujus morbi Alexipharmacumu Cur igitur vocetur Terra Antifcorbutica, hinc patet. Invenitur vero prope Bergas Norvegia:, ut Petreius refert, atque inde ad me de- tulit vir ClariffimusD.D. Jacobus Fabricius Archiater Regius, fed crudam, variis quif- quiliis, radicibus, lapillis, aliifque permiftam, qua forma apud me etiamnum repentur > fed ejus particulam lavi, purgavi & aptam reddidi Medicinas, quae hac forma jam con- fpicitur. Pulvis eft rubicundus ad luteum tendens, arenofus, minime pinguis, nam per fe in orbiculos cogi nequit , nullius ferme faporis, inftar arenae inter dentes ftrepitum edens, non admodum ponderofus. Hujus drachmam unam in aqua aliqua antifcorbu- tica exhibent, ut fudorem provocent, quo aliquoties ita provocato, radicitus exftirpari fcorbutum referunt. Miratur Petreius dicto loco hanc terram ad exteros non exportari; Miror , inquit, cur , quemadmodum Guajacum ab Indis &: America: populis , quibus lues Venerea endemia eft, itaconfimilia remedia ad Scorbutum curandum ab hifce po- pulis in Germaniam , praefertima lucri cupidis Mercatoribus non invehantur. Sed mi- rari definati Vulgare vitium eft, propria defpicere, peregrina admirari, 3c nil nili magno pretio emptum aeftimare. * Terri cimbrici. In Cimbria juxta promontorium Q 5 torit£ 4 jofFm'f/ diftridus Hotterfnenfis, duo terrarum genera inveniuntur, luteum alterum, alterum cinereum, qua: ad naturam Terrae figillatae quam proxime accedere videntur. Crudas adhuc & non purgatas, puriflimas, & ab omnibus heterogeneis feparatas inveniuntur in mineris; pin- gues funt, ad contadum lubricas, adftringentes & linguas adhasrentes,liquefcunt liquo- ribus inditae fine faecibus. Sunt mihi ejus generis maflae quaedam, praeferam luteae. Ex cinerea ftatua eft D. Virginis, ulnis infantem geftantis trium circiter unciarum altitu- dine, DonoNobiliff. & Eruditiflimas Matronae Birgittae Tot de Tureby ; fed manu nobilis cujufdam Virginis affabre fatis elaborata . Non dubito quin Terras hae vim ha- beant refiftendi malignitati, ad fudores eliciendos commodae, in primis in Dyfenteria & aliis alvi fluxionibus utiles. Ad luteas terras Ochram referre licet, quae vel nativa eft vel faditia. Illa hic locum proprie meretur; haec licet inter metallica recenfeatur , ab hoc cenfu non vi- detur excludenda. Graecis 6'xpy dicitur, quod Luteo fit colore. Plinio &: Latinis Sil voce peregrina, cum Lutea vocari poflit , Germanis DdjCfc I / ©ilkrgdL Nativa nafeitur non folum inter metalla , fed etiam in propriis venis. Quondam Attica commendabatur. Nunc foditur in Ungaria, Rhetia, Germaniae Mineris argentariis, Hildesheimii, inter Alsfeldam &: Embeccam , in Norvegiae fodi- nis argenteis ; in Cimbria quoque &: Iflandia. Guftu acris eft, &z in externis faltem ufum invenit apud Medicos. Tumores panos difeutit, excrefcentem carnem repri- mit, cum cera cava explet, articulorum tophos comminuit. Diofcorides eligendam fuadet leviflimam , faturate luteam, non lapidofam , friabilem. Pictores quoque ejus ufum flbi familiarem reddiderunt. Quidam potius inter lapides metallicos, quam Terras, reponendam putant ; fed nefeio quo jure. Ochra scanderburgica lutea. Prope Scanderburgum Cimbriae, ter- ra quaedam lutea e monte vicino eruitur, Venis fuis reliquum montis perreptans, quam pro figillata aut medicata, vim figillatce Terras habente, venditare aufl funt quidam, unde & paftillos ex ea formarunt, ac figillo Rofe decorarunt , vendibiliores eos vulgo ut red- derent. Sed ego cum Terram crudam ad me deferendam curaffem, nihil in ea offendi pinguedinis , nec magnopere adftringere animadverti , fed potius acrimoniam quan- dam guftanti praebere : unde non tam ad Bolos aut Terras figillatas, quam Ochrasrefe- rendam duxi. Eo autem magis in mea confirmor opinione , quod accolae ipfa terra lutea exficcata, ad tingendas & pingendas aedes , colore flavo utantur . Igne vero ubi uritur, rubrum colorem affumit, priore obliterato. Hanc enim notam effe Ochrae genuinam docet Diofcorides: cum ait Ochram per uftionem tranfire in Rubricam ; a veteribus Sil dida videtur, ut fupra monuimus. Quocirca non fuafero ut quifquamhac terra interne, nifi caute, utatur; Siquidem,; ut reliquae Ochrae, vim habet erodendi, diflipandi collediones &: tubercula, reprimendi excre- » f O R M I A N tl M. excrefcentias carneas, ut fupra diftum, ac vel eo nomine potius extrinfecus, quam in- trinfecus adhibenda. 1 Huc etiam Ochram Islandicam refero , de qua hasc ad me ex Iflafldia fcripfit Ornatiflimus Juvenis Trebanius Jonas. Eft in auftrali Iflandia colliculus , reli- gioius a prifcis habitus , ex quo etiamnum pulvis medicamentofus eruitur. Diftat ab Epifcopali fede Scalkolte, duo aut circiter milliaria; habitaculum proximum Holar vo- catur, fed provincia Grimnes. Fama eft in eodem loco mulierculam quandam diem fuum obiifle,adeo fandam, ut fplendore infolito, inftar accen fx candeke, ibidem prae- tereuntibus appareret ; unde prifca (implicitas hunc locum deinceps reli^iofum habuit. * Hanc terram ubi accepiffem , comperi colore luteo obfcuro effe , modicam , aut ferme nullam vim adftringendi habere , interim acrimonia quadam proditam effe, co- lore luteo manus tingere, &levi contadu in pulverem abire. De ejus ufu hoc memo- rant, quod fcilicet, corporis parti dolenti fi applicetur exterius, dolor fedetun quando- que fed raro exhiberi in internis affedibus. Ego veras Ochras notas habere cum videam , haud tuto in internis affedibus prasberi autumo. In externis vero tumoribus inflammationibus haud incommode. Vim enim, ut reliquas Ochra, habet diflipandi tubercula, reprimendi, &c. ut fupra ex Diofcoride & Galeno monuimus. Galenus prasterea 5. de fimpl. Medie, facultatibus cap.13. Ochram inter illa medicamenta refert, quas & urinam provocare, & callofas five tophofas fubftantias ac confiftentias incidere funt idonea , minimum caloris pofh- dere alferens. Ochra nigricans Argillacea, Germanis gijfbtgcr fenen aiift fDtufCtt / huc quoque (pedare videtur, ex fodinis argenteis Norvegias allata. Partim in maflas concreta eft,partim pulveris forma tranfmiffa: viribus reliquis Ochris refpondere arbitror, ac fuum in Medicina ufum habere. Quamvis & pidores forfan ex ea colores praparare valeant. Ochram Anglicam flavi coloris mihi attulit ex Anglia D. Erafmus Broch- mannus . Mafla eft duriufcula, unciarum duarum longitudine, Se latitudine, quadrata ferme, licet inasquahs, pondere uncias uniusy & drachmarum feptem: ad Chiro thecas tingendas in Anglia utuntur, colorem enim iis indit pulchre flaventem. Ochra factitia plumbaria, Germanis Q 5 (eu}Cft / ©ft>etf3C(6 / pidoribus faltem in ufu eft. Fit ex plumbo nigro in ampullam conjedo* &: vi ignis tamdiu ufto, donec colorem luteum acquifiverit. Quibufdam ceruffa citrina appellatur. Sunt quasdam T e r r je m et a l l i c je , inventas in fodinis argentariis f^orve- gias, quas huc commode referri poffe videntur. Una earum, quas teneo, Cinerei nigricantis eft coloris , cui Talci micas funt permiftas •> Titulo Germanico tali ©dHn&nifen m ©ifbcngmbcn 5cfimt)cn/ ad me tranfmiffa eft : Altera fublutea ad purpu- reum inclinans, in maflulas imequales & afperas concreta, Germanis acfunfreWfM dicitur ; in venis & dudibus fodinarum invenitur. Gap. V. ‘Tte Terris iMiraculofis. Iraculosas vocamus terras , quse praster ordinarium naturi curfum &c mo- • LV “ L dum generantur & producuntur. Harum duo bftendimus genera , unum quod Scanicum vocamus, eo quod ibidem repertum ; alterum Iflandicum, quod inde ortum traxerit, ut ex ejus hiftoria patebit. Anno m d G x 1 x. cum perverfus ille mos collaria, linteamina, aliaque muliebria ornamenta ex linteo confe&a, coeruleo colore tingendi Daniam invafiflet,atqueinhoc luxu, fruftra opponentibus fe verbi divini Miniftris, pertinaciter perfifterent ad fuper- biam proniores, Deus Opt. Max. ut quantopere hoc vitium averfaretur declararet, &: ad poenitentiam miraculo mortales revocaret , multis in Scania; locis , terram ccerulei coloris , ei prorfus fimilem , quam apud Aromatarios emere folebant , pluvia; in mo- dum fupra multos effudit : Cujus particulam tunc temporis inde attulit, mihique dono dedit Vir Celeberrimus D.D. Thomas Finckius , Medicina in Academia Hafnienfi Profeffor Publicus, focer honorandus. Terras cujufdam cceruleas pulverem reprafen- G tat,. y 18 MUSEUM tat, ac chartam & quavis alia, prasfertim candida , colore tingit Cyaneo, glebofa,fa- pore nullo ; madefadavero in nigram &: luridam convertitur terram > talique colore obvia inficit. Pluvias varias prodigiofas memorant hiftorias , fed fimilem me legifle non memini. Plinius Decad. 5* lacte pluifle refert , idem alibi fanguine & carne, lapidibus, imo & terra, Decad. 4. lib. 5. Sed qus colorum vires prabere poliunt, atque madefada in nigram terram tranfmutentur, vix auditum. Auro in Infula Pelagia, Ferro in Luca- nia, ante bellum Parthicum, quo Craflus occifus eft, pluilfe teftis eft Ammianus libr. 17. Annona in Charintia , horarum duarum fpatio , ad duo amplius milliaria, ex qua panis pinfebatur, teftis eft Thuanus lib. 5. de anno mdxl viii. Alterum portentofas terras genus , linteo viliori ex navis 1 velo abfcillo inhasret . Ex cineribus ortum traxit anno mdcxxy. cum in Orientali Iflandis tradu mons Modals Jokul didus conflagraret. Nauta, qui linteum hoc attulit , refert, quod, eum circa Nidrofiam Norvegias navigaret, ejufdem annimenfe Septembri, fubito in- gens obortus fit nimbus, non aquas, fed cinerum & terrs , ut ipfi videbatur , qui totam navem operuit, velifque pertinaciter adeo adhasfit,ut inde totus difcuti nequiverit. At- que in ejus rei teftimonium, particulam hanc veli, terra ea infedam, mihi obtulit, ex quo tanto temporis ttadu multum periit, veftigia tamen remanent manifeftiflima. Hi-, ftoria hujus conflagrationis , vulgari idiomate edita eft hic Hafnias anno mdcxxvii. Ccepit vero mons prasdidus, qui alioquin perpetuo nive & glacie tegi folet, conflagrare anno mdcxxv. die fecundo Septembris, primo horribili tremore & mugitu, erum- pentibus flammis & cineribus. Ex nive & glacie liquefadis , tanta acceflit aquarum, inundatio, permiftis glaciei fragmentis, ut navigationi idonea vifa fint loca, quas antea habitationibus & pafcuis erant deputata. Hinc indies crefcentibus flammarum eru- ptionibus, horribili boatu ftrepitu, lapidum & pumicum in aerem ejaculatorum, cine- rumque magno impetu extruforum , tanta fada eft copia, ut continuatas extiterint te- nebrs nodis inftar per totum iftum tradum, exceptis locis flammas vicinis, ubi aer ab igne aliquantulum illuftrabatur. Interea temporis in vicinis locis terra motibus concu- tiebatur tam validis , ut & ex duriflimis cautibus coagmentati montes diffilirent. Cine- ribus vero adeo repletus aer, ut volatilia quaft exanimata deciderent, & per terram in cineribus, reptilium inftar, reptitarent. Terra quoque iifdem oppleta, adeo ut inceden- tium per eos genua ftrinxerint •, unde alio commigrare coadi funt accolas , fertilitate Terrx in meram fterilitatem converfa. Duravit hoc incendium in decimufn quartum diem. Poft conflagrationem variis in locis calidi fontes & Thermas eruperant , quas etiamnum vifuntur. Quanto vero impetu pumices & cinerum acervos evomuerit , vel ex hoc liquet, quod naves, circa Norvegiam navigantes , iis fuerint oppleta, ut ex hoc linteo liquet . Narrat Nicephorus lib. 15. cap. 20. Tempore Leonis Papas cineri- bus pluifle, qui palmas altitudine in tegulis jacuerunt. In agro Neapolitano, ex incen- dio Vefuvii montis hoc pari modo contigifle arbitror. Huc referre licet Terras communis portionem fanguine tindam , quas fanguinea pluvia imprsegnata fuit Strallundi anno mdcxlvii. decimo- tertio Septembris, &: huc tranfmifla,mihi vero a D. Simone Pauli communicata. Ejufm odi portenta raro ali- quid boni prasfagire folent. Cap. VI. D)e Salibus in genere. S Alem quidam afaliendo didum putant , eo quod igni injedus exfiliat : fed cum hoc non omnibus ejus fpecrebus competat, etymologia ratio hasc minus accurata. Qui enim compadus & fpiflus eft, in igne crepitat & exfilit, ut foflilis & marinus : qui minutus & fpiflus, crepitat tantum; qui rarus, five compadus fuerit, five refolutus, nec crepitat, nec exfilit. Quocirca potius a Grasco aAs, per Metathefin literarum , tradu- dum puto. Per Salem vero hic intelligimus, corpus minerale inanimatum, inaqua folubile, faporibus diverfis prsditum,& feminaria in prima Creatione vi dotatum, qua certis in locis confervatur &: multiplicatur. Vulgo generari dicunt e fucco aqueo & terreo craflo. Cum enim exhalatio ficca fubftantias fit terres, accedens ad naturam ignis,fi ab aqua apprehendatur in pluvia aut vifceribus terrs ,pars ejus ignea falfas reddit aquas, reli- y rORMIANUM. it> reliquum in terram vertitur, ut vult Caefalpinus. Sales enim omnes generari vulr, vel ab exhalatione refrigerata , quas aqua refoluta falem marinum & Jacuftrem producir, terras vero agglutinata falem foflilem, &c. Vel ex combuftione corporum, quo pa&d artificiales Chymici praeparantur. Sed ratio haec minu$ fufficit. Non enim caufam ex- hibet cur magis in uno quam altero loco reperiatur. Quocirca vero confenteneum, falem , ut & reliqua mineralia & metalla, in prima mundi origine creatum in terra efle i in qua virtute feminali, fibi indita,fe ipfum confervae & multiplicat. Hanc vim Elementis inditam cum videamus, quidni &: corporibus perfe&ioribus Sc miftis. Quod vel in ea fpecie falis, quas Nitrum vocatur, manifeftiflune elucet. Hoc enim non ubique, fediis faltem in locis generatur, ubi fpiritus ille,feu principium femi- narium adefl. Quo igitur purior eft materia, quae ab hoc femine impraegnatur, eo purior etiam evadit Sal inde genitus 5 quo impurior illa, eo impurior hic. Si vero plurima mifceatur humiditate, fontes falfos producit, ex quibus co&ione per exhalationem Sal elicitur. Sub Sale comprehendimus nos Salis veri varia genera. Nitri fpecies varias, Alu- mem Vitriolum, ejufque generis alia Salina corpora,

C a p. VII. Sale Statur ali ^Artificiali . C Al* quo communiter in cibis utimur , eft vel Naturalis, vel Artificialis. Natura- lis, quem Natura fponte gignit, vel in terra, vel extra eam. Qui in terra reperitur, vel caditur in montibus, ut in Carpatho , qua parte Siberburgii Ceculique incolunt, Saltzburgi, &c c. in Germania juxta Thufam oppidum. Vel effoditur in campis, ut inPolonia, fecundo lapide a Cracovia , ad oppidum Velifcum, dc in Germania in Sta- phurt. Vel fub arenis invenitur, ut juxta Pelufium in ^gypto , qui Cyrenaicus dicitur. Extra terram Naturalis Sal reperitur in fonte, fluvio, lacu, mari. Fontes vel falem ferunt, ficuti calidi Pegafaei; vel ejus rivuli, Solis calore, in Salem evaporantur, ut Sal- viae in campo Gallia? Narbonenfls.Fluvii aut Salis ramenta deferunt, ficut Ochus & Oxus apud Ba&ros , aut fumma eorum in falein denfantur , reliquis aquis veluti fub [glacie fluentibus, ut apud Gafpias portas, circa Mardos & Armenos, tefte Plinio.' Lacus in Salem mutantur, vel toti, ut in Apulia T arentinus, & in bolide Tragafeus - aut eorum faltem extremitates, ut in Sicilia Cocanici. Afluat Sale lacus in Cypro ad Cittium,in Judaea Afphaltites , cujus Sal Sodomaeus vocatur. Ad mare tenuis quidam Sal gignitur, cum aeftu fervet & fpumas agit, eafque ad littora & fcopulos appellit. Dio- fcorides dXog cLxvclv, florem Salis aut feftucam vocat. Artificialis Sal vel fit ex aquis marinis , vel ex falfis fontanis, aut ex putealibus exco- quitur i vel conficitur ex fui generis lixivio, ut Chymici omnes. Salis ufus varii funt, in facris, in aedificiis , in Medicina , in cibis. Romani in facris cd ufi funt creberrime, fiquidem nulla fiebant fine mola falfa,quem falem virgines Veftales ferra ferrea fecafle refert Fabius Pidor . Hebraeorum Sacerdotes capita victimarum Sale afpergebant. In aedificando utuntur Arabes quibufdam in locis ; maflas ejus quadratas, cum aqua, calcis loco conglutinantes. Sic narrat Plinius lib. 6 . cap. 28 . in finu Capeo Arabia: ma- ris, oppidum Gierra, turres habere, ex falis quadratis molibus, nec non Carrhis Arabi® oppido , muros domofque ex maflis falis fieri. Sic & in Africa Ammanientes domos extriiunt. In Medicina, calefacit, exficcat, abflergit, adftringit, a putredine confervae attamen febribus putridis non competit, tum quia calidus, tum quia exficcando vifcera indurat. Infantes fale confpergere.fuadet Galenus lib. 1. de tuend. fanit. cap. 7. ut cutis fpiflior &: folidior fiat : carnes & pifees aliaque efculenta a putredine fervat. In cibis edendi aviditatem excitat, faporem gratum conciliat , adeo ut fine Sale cibus nullus jucundus videatur; a jumentis quoque expetitur, quae fale ad paffcum excitantur , unde largior ladtis copia cafeus gratior. Hinc ad vite lepores &c animi voluptates tranfla- tum Salis vocabulum, ut nulla humanior vita fine fale degatur. Unde illud Poetae ; Non esi, in toto corpore mica, Salis. Salaria inde tra&a , praemia militibus & honoratis deputata. Ad cibum vero eligitur C % tenuis 20 MUS E U M tenuis Spumidus, quod amarus non fit, fed fuavis & gratus lingua, facilequ e liquefcat . Ex iis , quibus nos utimur , primas tenet Luneburgicus , hinc Scoticus , Gallicus, Hifpanicus , deterioris notx ad carnes Suillas & Pifces majores condiendos adhiberi folent. Sal fossilis, qui & Sal gemm^ in officinis dicitur , eo quod Gemma: inftar pellucidus fit , &; Cryftallum nitore 8c colore imitetur > in tefteras excilus ad nos adfertur. Is> quo utimur, ex Polonia maxima ex parte adfertur, quamvis in Calabria, alibique, ut fupra didum, etiam effodiatur. Mihi tam Calabrini, quam Cracovien- s i s eft fpecimen , in quibus , quo ad externam figuram faporem , differentia ferme nulla eft ; nifi quod Calabrinus purior & nitidior. Pituitam vifeidam ac lentam incidit & attenuat, humores tenaces, qui difficulter e corpore educuntur, fine omni incommodo evacuat ; cum Agarico mixtus , vertigini fuccurrit. Pectus & ventriculum ab excremen- tis liberati doloribus Colicis, aliis miftus, opitulatur , indurata refolvendo & fuperflua expellendo ; ad dentifricia quoque commendatur. De Polonico hoc habet Cromerus in deferiptione Polonia: lib. i. In minori Polonia falem inftar ingentium Saxorum, adeo duritie lapidea folidum, ferro exfeindi conftat, ut ne dum mola teratur ad hominum ufum ; fed & ex illo domos oppida aedificari. Ammoniacus sal, qui & Armoniacus dicitur, ab nomen tra- xit, quod fub arenis in laminas concretus, in Africa: Cyrenaico tradu effodiebatur olim. Erat colore nigricante, fiffilis fecundum longitudinem, rectis fciffuris, fapore ingrato. Sed jam ad nos vehi defiit ; quocirca ejus loco utuntur Sale quodam , ex Sulphuratis Puteolani diftridus deprompto. Eo enim loci, ubi ignes fubterranei flammas evomere folent, in illorum hiatuum faucibus, veluti per fublimationem quandam, materia minus terreftri evaporante, hoc genus falis reperiri folet; quoad colorem fimile alumini Schi- fto videtur, fiffile fecundum longitudinem, inftar lapidis fpecularis, velut in cruftas compadus. Guftanti levi acrimonia & pauca adftridione , nec non extergendi vi prae- ditus videtur, unde ad illa conferre ab Italis cenfetur, qua: Sali Ammoniaco a Galeno tribuuntur. Sed quia & ille non ab omnibus approbatur, nec quovis in loco haberi poffit ; artifi- cialis quidam excogitatus eft, qui idem nomen obtinuit, &: a Chymicis maxime expeti- tur. Fit ex quinque partibus urina: humana: 5c parte una falis communis , & parte dimi- dia fuliginis lignorum, fimul codis ad confumptionem humiditatis : reliquum fublima- tur , iterum folvitur 8c coagulatur. Sal fumme volatilis eft, & fixa omnia volatilia reddit* Quocirca ejus ufus apud Chymicos frequens , ubi metalla folvere aut fublimare nitun- tur. Saporis eft magis acuti quam Sal communis, quocirca corrofivus magis ; ad facien- dum colorem coeruleum utuntur artifices, & fabri, ubi ftannum ferro jungere & unire geftiunt. Cum in omnibus vegetabilibus duo Salium reperiantur genera, unum fixum, alterum volatile i hoc quandoque Armeniacum vocari folet, ob affinitatem quam invicem ha- bent, ratione fubtilitatis & penetrationis. Cadalpinus falem Ammoniacum vulgarem ad Nitra refert, de quibus mox fermo erit. Sal Alkali ex herba, Kali Arabibus dida , artificialis etiam eft , & huc referri poteft. Affertur ex Hifpania , ingentibus glebis cinereis & nigricantibus pra:duris. Ghymici ad varia utuntur, Vitrarii quoque, qui vitra conficiunt. In re Medica, ob virtu- tem exficcantem &: abfterfivam , locum etiam habere poteft. Scaliger ex Kali, ut dixi, quam vulgo Sodam , Serapio Ufnem vocat , trito & preffo parari ait, & a quibufdam vocari Salicornum, ab aliis Sodam , ab aliis alumen Catini , a pelvis facie in quam de- ftillat. Matthiolus ex hac herba dixit parari Cineres , quibus fabri vitrarii utantur > &: ex decodo Salem Alkali a Mauritanis vocatum , Amatus Lufitanus non ex Kali, fed herba Antillide combufta parari putat hoc feculo : quia omnem cinerem, qui ex Syria adfertur ad conficiendum faponem , ex herba Antillide combufta fieri ait. Gap. VIII. W o RMIANUM. ai Gap. VIII. De V^itro. M I t rum quidam di&um putant a Nitria oppido aEgypti, ubi in magna copia olim conficiebatur, a quibufdam Sal Petras, quia in terra fui generis, ad muros & petras* inftar lanuginis, fponte efflorefcere folet. Quia Salis quasdam fpecies eft, idcirco &:eaf- dem agnofcit differentias. Vel enim fponte nafcitur, vel arte conficitur. Quod fponte nafcitur, reperitur vel in terra, vel extra terram. In terra reperitur aut casditur aliorum foflilium more , quod efl durum , fpiffum Sc lapidi fimillimfim, ab Arabibus Tinca r didum. In Afia tale provenire folet juxta Philadelphiam Lydias 8c Magnefiam Carias. Linde Galienus Imperator , cum Afiam Scytharum incurfionibus vaftatam effe intellexiffet , jocatus dixit. Quid ? fine Afia: ni- tris effe non poffumus? E fpeluncis etiam petitur, in quibus fliriarum modo dependet > colligitur ex iis etiam decidens adhuc liquidum in terram, ac ibidem inftar fpumas con- crefcit : quod Aphronitrum proprie dicitur, quamvis hasc vox etiam ad illud genus accommodetur, quod effoditur, fed minus apte. Extra terram quod nafcitur, vel in convallibus & campis reperitur , Halmiraga G rascis didum, vel ex lacubus extrahitur. Prius genus apud Medos invenitur, teftante Plinio, ubi per asftatem eo eanefcunt convalles. Item in Thracia juxta Philippos. Sed hoc terras miftum fordidum , idcirco &; Aprium vocari idem afferit : pofterius in Macedonia colligitur,ubi lacus nitrofus erat, qui in agro Letao circa canis ortum gignit nitrum, quod veteres Calastr^um vocant, ab oppido Calaftra,quod in proximo finu erat, e quo evehebatur. Faditii nitri tria etiam erant genera : unum ex aquis Nili conficiebatur , praffertim adNaveratim,Nitriam, (unde vox nitri) Memphim. Dum vero hic in Nitrariis nitrum conficiebatur, fubtile ac tenue quid fpumas aut floris inftar a reliquo feparabatur, quod Grasci dtyfiv viTfn dicunt, & ab eo diftinguitur quod d(ppovivf(&> vocant, &foflile eft. Svenkfeldius in Catalogo foflilium Silefice Aphronitrum exiftimat effe illud quod Fel yitri, vitri fpumam &c recrementum vocamus , ©(ajbgdfe Germanis. Gum vitri materia in igne liquefcit,agit fpuma,quas de ea verriculo, tanquam recremen- tum de Argento detrahitur, mox vero concreta in panes candidos cogitur. Saporem habet mixtum, amarum magis quam falfum. Aurifices ad argenti fcobem , cum ex ea maffam conficiunt, addunt, ut citius in igne liquefcat. Casfalpinus vocat Sal vitri lib. i. cap. 2.0. Alterum Faditium ex foftili fiebat illo , quod Arabes Tincar vocabant ; hoc Arabice Borax, Grascis Chryfocolla dicitur. Tertium ex Quercu aut robore cre- mata fiebat ; Quibus quartum addere licet, quod ex terra, nitrofo femine impraegnata* apud nos conficitur, fado nempe ex eo lixivio , & percolato , perque ignis calorem ex- halato, ut fal nitri remaneat, quod deinde , fi neceffum, purificari poteft. Halini* t r u m hanc fpeciem vocant. Ad illud conficiendum eligere folent terram ovillo fter- core impraegnatam. Varias praeterea dantur Nitri differentiae, quoad colores, fapores, confiftentiam, du- ritiem, figuram, & ad ignem habilitatem i de quibus confulatur Agricola. InNova Hifpania tradus Americani, veriflimum nitrum reperiri, teftis eft Nirenbet- gius Hift.Nat. lib. 15. cap.29. qui, ex Francifco Flernando, docet Indis illud quod Ara- bibus Baurach, noftratibus Borax, Tequixquiel vocari, idque e Terra eos verrere ait, crefcente lacu, aut e muris antrifve deradere, rofeum ac candidum, leve, fiftulofum & fragile, percolatumque formam & fplendorem noftratis referre ; eoque abundare totum lacum Mexicanum, Nobis aliquot fpecies Nitri funt , una quas ex nativo conficitur , quod fupra di- ximus ex Tincar Arabum prasparari, & vulgo Borax, Arabibus Baurach, quod apud Mauros Nitrum notat. Tranflucidumeft hoc nitrum, micis grandini fimillimis, in fruftula oblonga compactum. Conficitur Veneriis ex cremato lapide quodam can- dido & foftili, quemBoracem crudum vocant, & foftile nitrum effe arbitrantur quidam. Sed Casfalpinus negat, eo quod Nitrum lapidofum, quale circa Memphim faxeis tumu- lis addenfatum fcribit Plinius, fap orem falfum & amarum habeat: hic vero crudus Bo- x C | rax, 1K MU S EU M / rax, non folvicur, nec faporem ullum prx fe fere, fed uftione & pra:paratione morden- tem faporem acquirit. Utuntur eo aurifices adfcobem auri conglutinandum, quia fullonem adjuvat , ut Chrylocolla , quocirca a quibufdam hoc noininis obtinuit. In Medicina infigni vi expellendi pollet , unde ad lecundinam & foetum mortuum extrudendum eo utuntur. Nitrt Orientalis exiguum fruftum j ex Mufeo Paludani acquifitum , mihi obtulit Henricus Cufterus Medicinae . Candidatus. Obfcurius eft, nec ita clarum aut perfpicuum ut noftrum, fed ad rubicundum feu Rofeum inclinat colorem j fapore alio» quin convenit cum vulgari. Nitrosum lapidem, nigrum, afperum, ponderofum, ex ^tni monte, mihi ex Sicilia redux exhibuit Vir omni laude major D.D.Thomas Bartholinus: pyriformis eft , insqualis , unciarum duarum pondere; linguas admotus ea parte, qua magis nigri» cat > infignem faporem falfum & nitrofum de fe fundit. Durus interim adeo eft, ut cui- tro fcindi aut domari nequeat. Nitrum hic in Dania e Terra nitrofa elaboratum , vulgo a Latino Sal Pe- tras, candidifiimum & perlpicuum eft Se quafi diaphanum. Ejus elegans mihi eft fpecl- men in maftam , duorum pugnorum magnitudine , eleganter concretum. Pondere eft libras civilis unius, Cryftallinum,forma columnarum angulolarum oblique tranlverse,per longitudinem, modis inexplicabilibus dilpofitarum, ut corpus vifui jucundum exhibeat; concretionis rationem vix quifquam fine admiratione contemplabitur. Vires Nitri mirabiles fiunt i Sordes abftergit in lixivio refolutum ; Fullones ma-. culas veftium eo abluunt. Infedores cum eodem coquunt lanas, ut forbeant colo- res. V eteres, Aphronitro aqua liquato, in balneo cutim abluebant , ut pura & nitida red- deretur. In Medicina vim habet diftolutivam, attradivam, abfterfivam, & humores fu- perftuos confumptivam; quocirca pinguedinem extenuat ore fumptum, faniem inter- norum Apoftematum abftergit, pediculos capitis necat, aurium vermes interficit, inte- ftinorum tormina fedat cum Cymino & flatus difeutientibus exhibitum. Cum meile in formam linimenti redadum, faciem clarificat, vitia cutis emendat, oculorum cicatri- ces delet. Licet vifui fit candidum & tadui frigidum , in fe tamen continet fpiritum ru^ bicundiflimum, calidiflimum, & maxime inflammabilem, igneas prorfus naturse. A ni- tro quoque tota pulveris tormentarii vis provenit , qui ex fiitro, fulphure & carbonibus conftat. A Sulphure habet quod facile accendatur : quia tamen Sulphur totum in mo- mento non accenditur, fed per partes & fucceflive deflagrat, Nitrum &: fubito, & cum impetu ; Hinc contrario modo cum fe habeant, & inflammata ac attenuata majorem capacitatem poftulent, fulmineus ifte oritur impetus, qui magna violentia obvia expellit & iongiflime propellit. Chymici nitrum fufum in igne adjedo fulphure purgant & Sal Prunellas vocant, magnarum virium in inflammationibus faucium & febribus ardentibus; refrigerandi enim vi pollet eximia. Qui praeparandi modus Plinium non latebat ; fi- quidem lib. 31. cap. 10. Salem nitrum fulphuri concodum in lapidem verti ait. Francifcus Hernandus apud Nierenbergium refert Indos ferculis quibufdam & obfoniis nitrum addere, jucundius atque commodius ipfo fale, nec tamen Omnino fimilemprseftare eflfe- dum, fed o-ratius nonnihil accidere. Propinatur ab Indis Medicis permixtum aliis Medicamentis , quas iidem Patii vocant, frigidumque efle allerunt. In vinum aut lympham conjedum, mirum in mo- dum refrigerare, ipfumque, grandinem, nivem ac glaciem in haere prseftanda vincere creditur. Maizi Ipicas in aqua, cui incodum nitrum, emolliunt, gratiamque iis addit haud mediocrem ; abluuntur eodem aquas infperfo. Grura & pedes perquam commo- de eo lavantur, ut a frigore & fifluris tuti fint > non fine adftridione & corrobora- tione aliqua. C A P. IX. WORMIANtIM. 2 3 Gap. IX. oAlumme. A Lumen Grsecis qwfiwe/cL , a vehementi vi adftringente fic didum , ad Sales edam fpedat ; hoc peculiare habens,quod, cum carbonibus ardentibus imponitur, vel ollx inclufum fuccenfis ignibus torretur, in bullas tumet, ut nitrum, & aliquid de fua perdit fubftantia. Sed aqua, ut reliqui fucci concreti, liquefcit. Ejus varia funt genera; quoddam a Natura elaboratum cernitur, quoddam Ars perfi- cit. Naturale vel liquidum eft, vel concretum. Liquidum vel purum eft, ladei coloris, limpidum, igneum quid exfpirans, quod a Grsecis (poe/pov vocari folct; vel impu- rum, fqualidum, fcabrum, fordibus inquinatum, didum. Concretum varias habet fpecies: vel enim in laminas fciffum eft , o^faV Grascis vocatur , quod tamen non tam alumen quam lapidem fui generis effe autumo, cum nec in aqua diffofvatur, nec ad- ftridionem habeat. Yel figillatim efflorefcit inftar canorum capillorum, atque idcirco Grsecis vocatur* Yel plumofum feu plumeum, quod raro vifitur legitimum. Yidifie tamen fe teflatur Csefalpinus lib. i. de Metal. cap. 21. Prope- loca ardentia & ful- phurea, quafi cinis fit fulphuris combufti , glebis candidis valde adftringentibus , nunc mollibus, quod liquidum alumen effe dicit, nunc concretis in filamenta , quod Schiflon vocari ait. Hujus loco fubftituere licet Amianthum lapidem , qui variis modis in locis ficcis generatur, quandoque figura lanas & pilorum , quandoque fibris oblongioribus, quandoque in forma truncorum arborum , luis tamen conflans fibris & velleribus. Sed nec has fpecies vere ad alumen fpedant, cum ejus naturam non lapiant ; de iis potius inter lapides agendum* Rotundum etiam datur alumen, quod vocant, & varias habet differentias: vel enim bullarum modo intumuit, vel foraminum fiflulis fpongiam refert ; vel eft foli- dum,quod etiam minutiores fuas agnofeit differentias. Arte elaboratum alumen illud eft, quod ab artificibus, vel ex naturali, vel ex lapidi- bus aut terra fui generis excoquitur. Eftque vel Rupeum feu Ro ch je i quod glaciale vocant 5 vel Scaioium, quod ex Schifto lapide combuflo prayaratur; Scaja enim & Scalia cruftam fignificat & fquammam, tefte Scaligero Ex. 1 04. fed. 7. vel S a c- charinum, vel f^cis, e vini fecibus igne combuftis, vel Catinum, explan- ta Kali , feu Sodas cinere. Sed pofteriores Sales potius Chymici ccnfendi quam Alu- mina. Alumen rochj feu Rupeum Scaliger Ex. 104. fed. 6 . ita confici ait. Ex fax o fit, feu excifa rupe, atque redada in calcem: eam calcem in cumulis difpofitaro, afper- gunt aqua faspe de die, donec in luti fpeciem tabefcat ; Id quod paulo minus fefquimen- ie perficitur : tum in lebete eum aqua conturbatum coquunt, codum per canales in alveos derivant, quorum ad parietes concrefcit alumen inasquale , & grandibus fruflis, puftulis fafligiatis ; ea exempta aqua ferramentis decutiuntur. E Rutila rupe rutilum, ex alba candidum fit. Hoc alumen maxime in ufu eft , &: reliquorum fere omnium vices fupplet. In Scania ex Pyrite nigro, vitriolo & Sulphure aluminofo conflante elaboratur, quas fi rite feparari polfent, poffeffori, quieftNobililf. Joachimus Beck, lucrum redderent triplicatum: Alumen quidem & Yitriolum inde elicere novit, fed Sulphur, fine reliquo- rum jadura, nondum capere didicit. Pyrites hic quamvis niger fit & variarum figura- rum, etiam Sphasricas , quando uritur colorem rutilum acquirit, ac optimum fuppeditat alumen Rupeum. Mihi ex hoc Alumine scanico, concreta quadam eft columna longitudi- ne pedis Romani cum quinque unciis, juxta balin feu radicem ftridior, paulatim in am- plitudinem majorem exfurgens donec in figuram Pyramidalem terminetur, Adaman- tem magnum referens ex quadrato y cujus quodvis latus eft trium unciarum cum fe- miffe, in acumen definens. Politus eft omni ex parte hic Adamantinus apex, cum reli- quum corpus insequale & afperum fit, variis protuberantiis & crepidinibus quafi con- flans laminatis, corpus conftituens pulchrum, Cryftallinum,& vifui jucundum. Ufum magnum obtinuit Alumen apud Aurifices, Infedores, librarios, coriarios, Me- dicos alios. Aurifices eo purgant aurum, ut ejufdem bracteas seri inducant. Infedo- res-’ M , XX S E II M res lanam pannos iti aquam aluminofam mittunt, ut colores facilius fulcipiant Sc reti-» neant. Eo etiam utuntur qui coria tingunt. Librarii chartam aquis, in quibus liquatum fuit alumen, immergunt & exficcant, ne diffluat, utq; atramenti fcriptorii acrimoniam melius fudineat. In Medicina vim habet addringendi, vulneribus cicatricem inducen- di, putrida purgandi, humores exficcandf carnem luxuriantem compefcendi 5 quocirca ad multa medicamenta ulceribus dedinata commodiffime adhibetur. S agcM aiunum iic diftum , quod ab artificibus in metas indar Sacchari efflor- matur,fit ex Alumine Rochx, ovorum albumine, & aqua Rofacea. Locum habet inter Cofmetica, ad mulierum dealbationes tte, cutim albam ac nitidam reddendam. Gap. X. r ZX Vitriolo cognatis, A D atramentum refertur Vitriolum, quod^ ad didinffionem reliquorum, fu- corium vocatur, quod eo ad coria nigro colore tingenda utantur Sutores. Vocatur & Chalcanthum a Grxcis, quia ed xris quafi quxdam efflorefcentia. Vitriolum, a vitri nitore. Arabibus, Alkalcadis; Germanis .^upfeDivajKr» Ad Sales referimus, quia confidentiam Salis habet, & in aqua,ut Sales, liquefcit, licet id neget Angelus Sala tradatu de Vitriolo. Tanti vero rationes ejus nonfuntmomentij ut a lententia nos dimoveant. Colore quidem, odore & gudu differt a reliquis falibus : fed & illi eodem modo inter fe differunt. Nec accidentaliter magis compofitum cd, quam reliqui, cum fuam habeat effentiam, & vim feminalem qua libi fimile producere valet, crefcere & multiplicari, ut reliqui. Quod fi forfan perfe non reperiatur , in xre tamen & aliis corporibus , ex quibus fit, exidit. Nec reliqui fales perpetuo colorem fer- vant & non mutant : puriores enim albidiores funt alii aliis : quidam pallidi ex obfcu- ris redduntur. Ex fale etiam communi , non minus varix fubdantix feparantur quam ex vitriolo ; & in nitro manifedius hoc apparet, quod diverfiffimos colores dc fubdantias prxp aratum exhibet. Vitriolum vel Naturale ed, a natura fponte , ex aqua Sorii, Melantheria & Chalckide eonfedum : vel Artificiale. Illud foffile appellare licet, quod ex tali condet humore, qui gelu quafi concrevit, idque vel in venis, fibris &commiffuris Saxorum, vel dum ex iifdem guttatim dedillat, diriarum modo de eorum pendet cameris, & denique deciduum ex diriis in folum delapfum ita colligitur. Atque hxc duo poderiora genera swAeMc&x* Grxci vocant, quod dedillando concreverint. Faditium duplex ed: Alterum proprie 70 jktsv Grxcis dictum, Latinis concretum, quod cum e cuniculis fuis effertur, & in quadratas pifcinas effunditur, frigore aut calore Tolis congelatur: Alterum IcpQov, Latinis codum; decoquitur enim aqua atramentofa in alienis quadratis. Modum explicat Matthiolus in librum 5. Diofcorid. cap.74. Minera effoffa, in acer- vum in longitudinem protractum, quandam fuper aream exaggerant ; fub die per fex menfes relinquunt, vertendo quandoque, dein tegunt & macerari ac fermentari finunc fub tedto aliis fex menfibus. Hinc aqua diffolvunt, excrementa fubfidere finunt, claram aquam adundunt, in plumbeis lebetibus coquunt, xris aut ferri frudum immittunt, quod in aqua liquefcit, decoctam materiam eximunt , in alveolos ligneos digerunt, ubi con- crefcit Aluminis modo. Optimum cenfetur ceeruleum, grave, denfum, tranducidum, quale ed dillaticium, proximum concretum. Percodum ad infedus denigrationes aptius exteris: fed in Medicina invalidius. Ratione coloris, Vitriolum aliud album, aliud viride, faturi aut diluti coloris, aliud ceeruleum: prxdantiffimum e Cypro, territorio Romano, tlngaria adfertur; laudatur etiam Silefiacum &Goflarienfe. Vitriolum in liquore refolutum, fervit coriis & lanis denigrandis. Infectores rubrum colorem fulcum reddituri,in aqua, in qua vitriolum folutum fuit, iterum coquunt. In ufus medicos eligitur potiffimum foffile, ceeruleum , grave, fpiffum, pellucidum; fecundas tenet quod concretum dicitur, addringit vehementiffime & calefacit, fanguinem eve- nis fluentem fidit , ulcera putrida & excrefcentia minuit , folvit alvum cum meile dc aqua mulla drachmx pondere. Vermes latos etiam necat. Ignex prorfus ed Naturx, & fulphur ardens in fe continet; unde in metallis folvendis, tingendis, generandis, multum FORMIANUM, 25 multum proflat. Spiritus ejus ferrum in cuprum mutat. Duos autem in fe continet fpiritus, Album &: rubrum* valde corrofivos > denique in Terra remanet lal fixum. Ve- teres crudo vitriolo drachmx pondere quandoque ufi funt; fed nos tutius ejuslpiritu* qui egregie penetrat & putredinem fiftit 5 quocirca in febribus putridis & peftileiitialibus locum habet. Vitriolum album, Grxcis A &X9M , quia color ejus fimilis violx alba? , Ger- manis 0alIt!Ktt^ctit, maxime ad naturam falis vulgaris accedit, candidum eft & tranfpa- rens, quia de humore aqueo plus participat. Gofielarix quoddam reperitur ftirix fi- gura, tranflucidum inftar Cryftalli. Hoc prx reliquis ufum habet in collyriis. Praepa- ratur quoque ex eo in aqua dilfoluto & coagulato Vomitivum eximium , de quo vide Crollium. Viride dilutum goslariense eft, quod maxime hic in ufu fullonibus, 8c tindoribus eft , ex eoque vulgo Ipiritus fales praeparant , magifque de natura ferri, quam cupri participare creditur. Vitriolum Cyprium, coeruleum eft, plane faphirini coloris, in telferas parvas re^ dadum &aftervatum, in fuperficie luteum quendam adfeifeit colorem , quod Mify die arbitror. Hoc exteris ad medicamenta praefertur , led pretiofius eft. Commendatur valde ad fcabiem &; ulcera ex lue Venerea contrada. Latentem in fe habet dulcedinem, nec adeo adftringit ut- reliqua.Qnod fi eo aliquantulum fricetur lingua, ac poft per tubu- lum fumus Nicotianx feuTabaci ore excipiatur, dulcedinem quandam acquiret fumus, qui alias acris efie folet. Ex hoc confici poffe credo pulverem illum Sympathicum, quem tantopere commen- dat Nicolaus Papinius peculiari tradatu Parifiis edito , quamvis Romanum viride ipfe prxferat. Prxparatur vero hoc pado; Sume arbitrariam quantitatem vitrioli Romani* menfe Julio vel Augufto, &poftquam repetitis diftolutionibus ex aqua limpida, filtratio- nibus per chartam emporeticam, evaporationibus ad ignem ac coagulationibus in loco idoneo', prout ars Pyrotechnica docet , a fxculento magmate liberatum fuerit , fum- mamque viriditatem confecutum fuerit, contundetur craftiufcule, & ferventioribus Solis radiis, dum verfitur in Leone, per horas 3 60 . exponitur* hoc eft, diebus 16. vel, ut alii malunt, per 15. vel 18. dies plus minus, prout ad perfedionem, vel minus perfedam calcinationem devenerit, feu fummam albedinem. Hic obfervandum, quod a pluvia aere humido defendendus, nec ferro verfandus pulvis, Sole Leonem ingrediente expo- nendus. Prxparatus pulvis loco ftcciore afiervandus. Perplures annos poteft aftcrvari. Pulverem hunc compofitum reddes in vulneribus cum fradiira aut fifiura utilem , ft tantundem ei addideris gummi Tragacanthi pulverifati. Pulvis hic linteo, cruore aut pure lxli tinffo, infperlus &alio involutus curat vulnera & ulcera incurabilia ; de quibus confule authorem. Coerulei coloris eft etiam Vitriolum nativum Sueticum, in fodinis Cupreis fponte natum & nulla arte elaboratum, colore coeruleo. Cyprio non cedit, nift quod Cyprium Cryftallinum fit, hoc vero dilutius aliquanto , afperum & inxqtiale. Mafia ipfa exterius flavefeit a calore Solis, ut puto, aliquantulum alterata, fungofa, nec admodum ponderofa. Fruftum, quod teneo, uncias quatuor cum femifie pendet, 8t ex fodinis Sueticis eruit ac fecum detulit, mihique dono dedit Nobilifi. Vir Dominus Johan. deMarigny Gallus , dum hic in comitatu effet Illuftriff. Domini Thuillerii , Chriftia- • niftimi Regis Galliarum ad Reges Septentrionis Legati extraordinarii. Vitriolum Norvagicum. In Norvegia fimile Vitriolum elaboratur arte, magis ad coeruleum quam viridem tendens colorem; verum non in Maffis, fed granulis alperis & inxqualibus proftat: viribus & facultatibus nulli cedit. Vitriolum scanicum, a Nobilifi Viro Domino Joachimo Beck elaboratur ex Pyrite nigro argenteo, una cum alumine, de quo lupra diximus, elegans certe, viride, traniparens & Cryftallinum. Mihi cx eo columna eft, quae circa baculum ligneum concrevit , pondere fedecim librarum, longitudine pedum duorum minus unciis dua- bus, in circumferentia craffitie pedem unum cum femifie habet* ex variis cryftallis viri- dibus angulofis concreta , eleganti figura habitu , fed ab aere humido aliquid ejus in liquorem refalvitur viridem, qui deinde facile rurfum coagulatur. Ad hoc Atramenti genus, quod lutorium vulgo dicunt, &c reliqua teferimrur, Chalcitis nempejMftyjMdanthenajSoryinigro enim omnes inficiunt colore, & a Pyrite D xrofo i* - M.U S E tt M eerofo ortum trahunt, a fe invicem quoque gignuntur asque atque a Pyfite, qui eft quafi ftirps horum omnium. Potiffimum fit Sory exMelantheria, : ex Sory Chalcitis, ex Chal- citide diverfie fpecies Vitrioli. Chalcitis rubra eft, aerei coloris, fernper nativa, nunquam faditia, dura, glebo- fa, optima recens, fpeciem ceris pras fe ferens, cui oblonga: & refplendentes funt fibra. Facultates habet miftas adftiingentem & acrem , led vincit acris , qua adeo vehemens, ut carnem urat & cruftam efficiat, fed ufta mitior evadit. Ingreditur compofirionem fheriaca, ut nigriorem colorem ei conciliet, ut volunt quidam. Sed vix jam haberi potefb quocirca ejus loco fubftituunt Vitriolum ad rubedinem calcinatum, quod Col- eo thar vocant. Calalpinus Vitriolum viride &: candicans ad genera Chalcitidis refert. ^ ^ M i s y eft affine Chalcitidi, viribus & uftione, Cyprium reliquis prafertur, auro fimile, (Agricola, cinereum & nigrum ftatuit) durum, quod fricando auri colorem imitatur, 8c ftella modo fplendet. Efflorefcit non folum ex Chalcitide, Sory ScMelantheria, fed ex omni etiam Vitriolo, tam nativo, quam facticio, tefte Agricola, quamvis Cafalpinus ho- die vulgo non cognofci ajat. Illud vero, quod a reliquis efflorefcit, fcintillis deftituitur, juxta Agricolam. Me lantheria modo lanugini, modo falfugini fimilis eft, lutei quoque coloris, reperitur ad oftia fodinarum, ex quibus as eruitur, modo adiit Pyrites. Vim caufticam obtinet ut Mify , omnia adftringentia tenuitate fuperat •, nigredinem non gignit ma- defada, nifi ferveat. Sory quidam Melantheria fpeciem effle voluerunt, eifdemque effe coloribus > fed differt odore gravi naufeofo , ut quafi fulmineum quid pra fe ferat , porofum eft, eafdem cum reliquis habet vires, adftringit & urit. Quatuor ha fpecies fape fimul inve- niuntur, ubi conficitur Vitriolum , fed cognitu difficiles. Galenus 9 . fimpl. ait fe in Me- tallis Cypri vidiffe ternas zonas jundas , quarum infima erat Soryos , fuprema Mifyos, media Chalcitidis. Eorum loco vulgo fubftituitur Vitriolum varie calcinatum ; leviter enim uftum bullas exhibet inftar Soryos , magis adhuc, flayedinem acquirit inftar Mify, acrius adhuc calcinatum, rubefeit inftar Chalcitidis. C a p. XL T>e Sulphure. A Salinis corporibus, ad pinguia, Sulphurea, & bituminofa tranfitum faciamus. Hasc oleo folvuntur&mifcentur, ut illa aqua. Ex calida &: ficca exhalatione provenire vulgo ftatuunn Verum ut non negandum ex elementis conftare, ita fimul affirman- dum , hasc non minus ac reliqua corpora in prima creatione formas accepiffe a Deo Opt. Max. a quibus virtus etiam dependet feminalis , qua fefe propagare & fpeciem fuam confervare valent. Eline etfi ubique fint elementa & exhalationes, nullibi tamen hasc generantur, nifi ubi haec adeft forma virtus , quas miftionem dirigat, & ad hoc opus , non vero aliud formandum difponat. Omnia hxc dividimus in Sulphur &: ei co- gnata, ac Bitumen. Quas etiam vel liquida funt, ut bituminis quasdam fpecies, vel ficca, ut fulphur . Analogiam vero quandam habent cum pinguedinibus in corporibus ani- malium; ut enim inter folidas partes hceconcrefcunt,ita illa inter dura terras vifcera. Sulphur, Grascis Saov , forfan quod in expiationibus facrifque veruftatis olim ejus ufiLs extiterit, fuccus eft mineralis conftans parre inflammabili, gravem odo- rem de fe prasbente, & terra craffla, fixa, fuccum chalcantofum admiftum habente, In Metallorum generatione Chymici partes agentis ei tribuunt, dum Mercurium coagulat fpiritu Metallico & feminali accedente principio ; eo vero fi deftituantur, Metalla de- ftruit & confumit. Eftque duplex, Fossile feu Vivum & Nativum , qnodGrasci ampov vocant, feu ignem non expertum, & Factitium, 7n7wpu^ivov diftum, igne depuratum. Nati- vum illud triplex eft : Impurum, quod ex Iflandia adfertur & demum depuratur ; Pu- rum, ex Goflarias fodinis j & Fixum, ex monte Vefuvio. Faditium,variis modis fieri foler: Quibufdam in locis ex aquis decoquitur ; ut ad Budam Pannonias: Alibi ex effoffla gle- ba & in vafis coda perficitur igni ; ut in multis Italia: locis, Senenfi , Puteolano &: Vola- terrano tradu. Fit autem hoc pado. Effoditur impurum Terras & lapidi commiftum FORMIANUM, 27 quoddaitg pumicofum, tenuibus fcintillis micans ad Solem, aliud denfius , aliud trans- lucidum, aliud cinerei coloris , in urnis fi&ilibus coquitur , ignem in fundo tantum fen- tientibus. Sic fublimatur purior fubftantia, qua: cum afcenderit ad fuperiorem vafis regionem, per roftrum defcenditin aliud vas liquatum olei modo inde egreflitm , in loco frigido coit varia figura. AutPyrites eo ftillat, & in ollis coquitur, ut cernere licet in Saxonia: Brambecco & Hadzkeredo , ditione Principum Anhaltinorum. Eli etiam Virgineum & Caballinum di&um. Varia Sulphurum cum nobis fint genera, primum locum tribuimus ei, quod, cum purifiimumfit, etiam Cryftallinum confpicitur. Elegantius certe non vidi: Nam aureum plane eft, &: inftar Cryftalli pellucidum. Exigua ejus maflula mihi eft, vix drach- mam unam pendens , fimile plane ei , quod Mufiei Calceolarii autor vocat fulphur vi- vum ex Peruan# Provincia fodinis aureis erutum, quod colore fulvo aurum puriflimum aemulari videtur, ac ita pellucidum ut vitro aflimiletur. Sed eo dilcrepat, quod, vermiculis in unum conglobatis, inftar Alcionii tertii Diofco- ridis non fit. Meum enim maflam folidam Cryftalli refert. Sed magis ei competit de- fcriptio a Monarde cap.56. apud Clufium produda. Ex Quito regiond Peruana prove- nire ait, ubi eruitur ex venis proximis aurifodinis . Hujus pulvis vino diiTolutus , & pet aliquot dies faciei velpere illitus (purgato prius corpore) inflammationes curat. Sca- biem tollit oleo Rofaceo mixtum. Vide reliqua. Ejus ex Norvegia copiam infignem mihi attulit D. D. Jacobus Janus, Medicus Regius. Huic fuccedit aliud etiam Aurei coloris , purum , in ftirias concretum, & in gle- bas Cylindrica: modum convolutum, fapore& odore plane fulphureo,fimile ei quod e lo- cis fulmine tadis exhalat. Rarum eft &: leve, ob aeream humiditatem & pinguedinem naturalem. Hoc vere ampov & vivum , quod locum in Medicamentis pras reliquis ha- bet. Per fe enim a Natura ita depuratum, ut artis adminiculo non egeat ; fed, loco flo- rum fulphuris, ufurpari poteft. Sulphur fixum cLttu^qv Puteolanum, fubviride, fubtiliflimum , colligitur in monte Vefuvio Regni Neapolitani, qui perpetuo fulphqrea flamma flagrat. Hoc inftair Roris exfudantis &: forma pulveris fubtiliflimi fublimatur, adeo fixum ut in ignem con- jedum non flagret aut flammam concipiat. Loco florum Sulphuris in Medicina ufur- pari poteft. Quod fi in copia haberi poflet, inquit Crollius, poflet verus Spagirus lin- gulare fibi ex illo Medicamentum Chymiftico Magifterio elicere. Aliud mihi eft Sulphur vivum Puteolanum, in mafla alba feu cinerea, levi, fungola, cujus fuperficiei adhxret crufta quadam Sulphurea lutea, ex ipfa mafla, calore ardentis in monte foci, ut videtur extrufa. Cui afline Sulphur puteolanum crudum, fed colore diftert , flavum enim eft, ponderofum & impurum adhuc, ita tamen ut non multum fcorias admixtum habeat ; adeo ut a Natura aliquo modo ita depuratum videatur, ut in ufus traduci valeat. Sulphuris Cracoviensis miner a. Lapis eft cinereus, ponderofus, du- rus, inasqualis, albicantis Sulphuris venas hinc inde per totum corpus difperfas habens ; qua: fubinde flavefcunt. Arte purum ab impuro feparandum , ut infervire ufibus poftit. Sulphur subviride nativum Sueticum. Ejus maflam elegantem ex fo- dinis cupreis Suecias mihi attulit Infignis Juvenis Joan. de Marigny Gallus, quod figura bifidum refert Parnaftum, apice uno eminentiori, a Natura ipfa depuratum, Scguttatim eleganter concretum, ita ut afpera & pnerupta montium a:muletur. Totum corpus uncias pendet quatuor, in longitudinem ad pollices quatuor afcendit , latitudine duo- rum; qua apex fummus eft, duas non fuperat. Hujus generationis modum indicafle vi- detur Agricola de Nat. FoiT. lib. 3. cap. 24. de figura Sulphuris agens , ait quoddam ge- nus efle , in quo fingulse gutta: ad fimilitudinem & magnitudinem grani Dolichi , cui cauda fit fimiliter rotunda, figurentur. Ex talibus enim concreta noftra mafla vi- detur. Sulphur vivum Islandicum, ex Hecla monte petitum , cinerei eoioris, porofum,leve, intermicantibus micis, & fulphuris puri venis. Ex hoc Mercatores noftti purum fulphur excoquere hic folent & divendere. V D 2. Su l- z§ i , MUSEUM" Sulphuris vivi cinerei, denfi, fiibnigricantis, gleba impurior eft ; attamen ex ea quoque coquitur fulphur purum, quod vulgo eft in ufu. Inter Artificiosa primo occurrit Sulphur flavum, ignem expertum, figura tereti, eo quod per fiftulas arundinaceas fit percolatum. Virgineum didum fulphur , pallidius eft , Se figura panis coagulatum. Virgis neum dicitur, quia ejus fuffitu utuntur virgines ad capillos rufandos , quod etiam lanis candorem Se mollitiem adfert. Sulphur nigrum, caballinum officinis didum , quia equorum fcabiem en curare folent. Hoc nigrum eft, ex fquamma ferri Se fulphure fimul miftis ac in urceos transfufis, conficitur. Exterius fulphure luteo vulgari obdudum eft. Eft mihi Se Sulphuris genus, quod Anno mdc xlvi. decimo-fexto Maji hic Hafnte ex aere decidit. Eo enim die cum pluvia ingenti tota urbs, omnefque ita inundarentur platex , ut grclfus hominum impediret , Sulphureoque odore aerem inficeret , dilapfis aliquantulum aquis , quibufdam in locis colligere licuit Sulphureum pulverem , cujus portionem fervo, colore, odore, Se aliis, verum fulphur referentem. Sulphuris ufus multus eft. Gr^ci Se Romani ejusfuffimentis crediderunt expiari poffe religionem amdium. Fullones, veftes lixivio ablutas, fulphure fuffire folent, & infedores lanas, ut candorem Se mollitiem eis concilient. Sulphuratis ellychniis cum filice&ferri conflidu flammam elicimus, qua candelam accendimus ; igni enim valde amicum. In- greditur quoque compofitionem pulveris tormentarii. In Medicina etiam locum inve- nit. Vim enim habet calefaciendi Se attrahendi, venenatorum animalium idibus impoli- tum. Ex aceto venenum extrahit. Abftergit quoque, unde cum refina illitum fca- biem curat, vitiligines ex aceto tollit. Propinatur ad purulenta exfpuentes, fuffitu gra- vedines aufert, Se Lethargicos excitat. Epilepticos ejus nidor irritat. Varia ex eo confi- ciunt Medicamenta Chymici. Cum hydrargyro fublimatum fit cinabrium. Fumus campana vitrea exceptus , in li- quorem decidit , feu oleum acidum. Subtilior ejus pars per fublimationem in flores exaltatur, ex quibus deinde Ballamus fulphuris praeparatur, inPefte & Morbis mali- gnis magnarum virium. Gap. XII. De Arfenico. A D fulphuris naturam quam proxime accedit Auripigmentum Plinii, Gramcis ^osvixbv didum, quamvis etiam cum Metallis affinitatem habeat aliquam. Cum ful- phure in eo convenit , quod cito ignem concipiat Se inflammetur. Se flammam reddar odoris fulphurei , in calido diflolvatur Se exhalet in fumum volatilem , odorem habens multo deteriorem fulphure, fpiritibus animalibus cerebri valde infeftum. Cum Metallis convenientiam hanc habet, quod inftar metalli fplendeat, Se , fi fundatur, aliquid metal- lici poft fe relinquat. Camterum vox Arsenici quandoque latius fumitur, quandoque ftridius. Late fub fe comprehendit Auripigmentum, Rifagallum & Sandaracham , de quibus jundim hoc capite agendum. Stride folum Rifagallum notat, ex Auripigmento confedum. Tria vero hame natura Se facultatibus ita conveniunt , ut non nifi ratione majoris Se mi- noris codionis differant : aliud enim magis excodum , aliud minus ; aliud plus, aliud mi- nus de hydrargyro Se fale cum fulphure mifto participat. Hinc quidam Auripigmentum vocant Arfenicum croceum, Sandaracham Arfenicum rubrum, Rifagallum Arfenicum album. Eft autem Auripigmentum, ab aureo colore fic didum , fuccus mineralis fulphureus,conjundum habens Lithargirum paucum Se fpiritum falis. Ejus tria dantur genera. Unum ex tenuibus conftans cruftis , tanquam fquammis , ut altera alteri im- polita videatur, ac fundi poteft inftar Lapidis fpecularis, colorem auri exprimens. Pram- ftantiffimum habetur fi purum fit , Se aliis non permiftum. In Myfia Hellefponti gigni vult Diofcorides. Vide Talcum aureum, quod omnino hoc genus Auripigmenti eflc arbitror. Alterum auri colorem imitatur forma pulveris exiftens. Tertium colore fer- me Sandaracham, glebofum, ex Ponto Se Cappadocia olim advedum. Auripigmenti fapor acris eft, uftum fulphur olet:Pidores opermentum vocant, eo- que FORMIANUM. * 9 que pingunt ; Medici ad pfilothra & medicamenta pilos auferentia utuntur : fi diutius cuti adhasferit, eam erodit, quia vim urendi habet, humidumque radicale depafcitur; interim ex eo, & Arfenico albo, Amuletum conficitur, quod contra peltiferum conta- gium collo geftatum, a multis in magno eft pretio. Arsenicum album, Rifagallum , quibufdam Realgar , faditium quid eft, ex Auripigmento elaboratum:toties enim cum fale fublimatur,donec candidum reddatur. Modum ita delineat Agricola; Cruftis auripigmenti fofiilis tantundem falis follilis adji- ciunt, trita in duobus fidilibus vafis , patellarum inftar latis , nec admodum profundis, intus plumbo illitis, & qua committuntur obturatis luto, coquuntur, ufque dum totum Auripigmentum in fublime fublatum fuerit & fublimiori vafi adhaeferit ; deinde iterum ac faspius teritur & coquitur,doneccandidum fiat. Venenum eft inter Septica vehemens, quocirca ad glires & mures necandos adhibe- tur. ./Es, ejus fumo, candido colore tingitur, ut Argentum cernuletur. Eo multa iu tranfmutationibus Metallorum prceftare fe putant Chymici. Per nitrum calcinatum, Mercurius ejus volatilis &fulphur tollitur inflammabile, ut relinquatur pinguedo quce- dambutyracea, qu3S extra corpus ad fiftulas &: ulcera difficilia ufum fuum habet. Sandaracha ejufdem natura eft cum Auripigmento, & in eifdem Metallis re- peritur in quibus Auripigmentum, folo colore videtur differre, quia vel faturato colore rubro eft inftar Cinnabaris; aut minus rufa & fublutea. Prcefertur rufa &faturatior, fria- bilis, pura, ad cinnabaris colorem accedens, odore fulphuris graviori, fi teratur aut ura- tur. Eft vel Naturalis, de qua jam didum; vel Artificialis. Hasc fit ex Auripigmento in ollam, cujus os obturatum, conjedo,& quinque horis in furno codo, tum enim Sandara- chce colorem acquirit. Plinius aliam ponit (pedem Sandarachce faditiam ex Sandaracha coda, quae tamen proprie Sandaracha dici non meretur, fed a Diofcoride Sandix vocatur. Pidores & Torneatores ejus ufum fibi vendicarunt ad pingendum : Medici inter Efcharotica, & illa, quas urendi vim habent, eam ponunt, nequaquam intra corpus fu- me ndam. Diligenter hic notandum; inter Sandaracham Arabum & Sandaracham Grxcorum magnum elfe difcrimen. Grasci per Sandaracham intelligunt eam quam jam deli- neavimus. Apud Arabes Sandaracha eft gummi Juniperinum , quod etiam Vernicem vocant vulgo. Hoc qui non obfervant in Medicamentorum compofitione , periculofos com- mittunt errores, cum hoc faspe ingrediatur Medicamenta intro fumenda, illud vero ve- nenum fit, nequaquam intra corpus admittendum. Gap. XIII.

De Bitumine .

B Itum en, Grascis aQpttX}©*, eft corpus foffile, fimilare , inflammabile & pingue, cum quo ubi Sales concurrunt, aliasque metallicas concretiones, in varias fpecies di- fpefeitur. Generatur in cavernis terras & inde vel in mare effunditur, ibidemque ejici- tur ; vel e terra folum, vel cum aquis miftum effluit aut effoditur. Facile omnia bitumina inflammantur, &, cum femel flammam conceperint, rapide ardent, & affufa aqua non extinguuntur, fed magis ardent. Caufam hujus rei effe pu- tant, quod cum talia inflammantur, non in fuperficie folum, ut ligna alia, fed penitus tota conflagrent &: ignea evadant. Hinc cum fuperficiei aquas affunduntur , concen- tratur per antiperiltafin ignis internus , vehementiufque agit , affufamque aquam diffipatjfulgentiufque emicat. Hasc etiam ratio eft, cur fub aquis multa bituminofa ar- deant. Mirum &: hoc eft, quod aqua gaudeat hic ignis, eaque, quas reliquos ignes nu- triant, hunc exftinguant: ut qieum, fulphur, paleas, fimus. Quod ea de caufa fieri vide- tur, quia ficcitatecum igni conveniunt, & fua frigiditate exftinguunt, dumfacile amica uniuntur; vel potius quod eventilationem prohibendo fuffocent,& aeris nutrimentum excludant. In genere Bitumina omnia vim habent calefaciendi & difeutiendi, unde ad humores frigidos diffipandos adhibentur in Paralyticis & Epilepticis; atque eofdem effedus ha- bent Thermas fontefque Medicati , qui Bitumine & Sulphure conflant. D 3 Bitumen ) 36 M U S E' U M * Bitumen omne, vel liquidum, vel concretum eft. Liquidum eft Petroleum, Naphtha* Bitumen Judaicum, Pifafphaltum, Maltha. Petroleum quali petrae Oleum, quod e petris validiflimo odore extillec. Subtile eft oleum, varii coloris ; vel enim candidum, vel flavum, vel rubrum, vel nigrum eft. Inter haec vero candidum praeftantius , nigrum vilius. In Italia in agro Mutinenfi repe- ritur, & e petris extillat, candidum & rufum, quod vetuftate & co&ione craffefcit. Una cum aqua effluit, &, qui colligunt, aquam fcopis quaflant, ut oleum omne in uno angulo uniatur, quod deinde cochlearibus aufertur. In Sicilia fontibus innatat, & oleum Siculum vocatur. Ad lucernarum lumina, iiiftar diei utuntur, & ad fcabiem jumentorum. Sed calefacit, ficcat, penetrat, ob effentiac tenuitatem, humores excrementitios difcutit; in Paralyfi & nervofarum partium dolo- ribus frigidis utile. Naphtha bitumen fubtiliflimum eft , vel potius bituminis liquidi fpititus , ex Ba- bylonico bitumine potiflimum extradbus, cui tanta cum igne cognario, ut ex intervallo diftanti ignem ad fe rapiat, ac Solis calore accendatur. Linde Plinius procul abeffe ab omni ufu dicit. Plutarchus in Alexandro fcribit. Naphtham a quibufdam Pharmacum Medeae appellari, qua coronam & peplum Creontis filiae inunxerit atque hac artecom- buflerit. Nulla bituminis fpecies eft, quae tantam vim habeat penetrandi & exficcandi atque haec; quocirca ad humores frigidos difcutiertdos, Colicis, Lethargicis, Apopledi- cis & Paralyticis inungi poteft. Magnam cum Naphtha affinitatem habet Oleum ceras deftillatum, tam ratione facilis accendonis* quam penetrationis. Bitumen Judaicum, quod in lacu Judaeas nafcitur, adeo lentum & fequax efle fertur, ut avelli nequeat praeterquam filo quod menftruum mulieris infecerit. Quod in Babylone provenit, commendatur, fi purpuras modo fplendeat, ponderofum fit, & vali- dum odorem vibret. Ejus generis quoque eft Pisasphaltum, quod picem Bitumini miftam redo- let, &: in Apollonio Epyri invenitur , quia fluminis impetu ex montibus devolvitur Cerauniis, &: in glebas cogitur. Quamvis alii Pifafphaltum artificiofum quid efle ftatuant, ex bitumine liquido Impuriore & pice compofitum, quod picandis navibus infervit. Tria haec Bituminis liquidi genera non nifi fecundum magis & minus differunt, ut quidam ftatuunt; ita ut pars ejus fpirituofior & fubtilior fit Naphtha , huic proxima Pe- troleum, craflior &c faeculenta Afphaltum; non fecus ac videmus ex fuccino per deftil- lationem primo elici fpirituofum & limpidum oleum , quod Naphtham repraffentat, mox oleum flavum , demum materiam nigram &: faeculentam. Hinc Agricola uni ei- demque rei diverfa impofita efle nomina autumat, quorum numerus crevit ex diverfa- rnm gentium vocabulis. Babylonii enim Naphtham vocant fuo nomine, Samofathas Maltham, Mauri Arabice Elafra. Maltham huc quoque pertinere volunt quidam ; verum non merum bitumen , fed ejus colamentumlimo argillofo miftum efle videtur. Cum quid attingit folidi , ad- haeret, in jungendis & ferruminandis muris Calcis ufum praebet. Vitruvius ad Babylonis muros exftruendos adhibitam fuiffe docet lib. i. cap. 5. Verum Casfalpinus lib. 1. de Me- tallicis, Maltham tanquam artificiofum & miftum quid defcribit. Ait enim efle Caementi genus tenaciflimum, & duritiem lapidis antecedens, quod fieri fcribit ex calce viva re- centi, vino exftinda, mox tufa cum adipe fuillo &ficu, duplici linimento. Id, quod Mal- thatur, oleo perungitur ante. Hinc colligere licet Maltham duplicem efle : Naturalem, quae Bituminis fpecies,& qua exftru<fti muri Babylonici ; & Artificialem, a Caefalpino de- fieri p tam. Sic etiam fe res habet cum Pifafphalto , Mu m i a Arabibus didta, quae etiam fumi- tur pro miftura, qua condire cadavera folebant, ne infepulchris putrefcerent. Mumia namque talis eft condimentum cumfanie cadaverum miftum & exficca- tum Bituminis modo circa offa concrefcens , colore nigro vel fubflavo, ab interitu ca- davera vindicans. Eftque duplex: ex pice &; bitumine conftans, quae Pifafphaltos di- citur; & nobilior, ex Aloe, Myrrha aliifque aromatibus , cum fanie cadaverum miftis, conftans. Errant igitur qui pro mumia, in fuis cavitatibus corporis concreti, ipfam carnem fi 1- munt cadaverofam. Integra cadavera ita condita ex^Egypto adferuntur, fed praeferun- tur fORMIANUM. p tur Magnatum, eo quod illa Aromatibus & Balfamis condita,unde nobiliorfitMumia. Plebejorum folo Afphaltho inunguntur. Mihi Cranium pueri eft ita conditum, ut & manus finiftra, in qua ungues ad- huc funt, & linteum quo obvolvebatur. Commendatur Mumia ad frigidos corporis affedus, tam in potu, quam extra, ad do- lorem capitis antiquum, Paralyfin, Vertiginem, Epilepfiam, Singultum, Cardiacam, Tuf- fim ; fed prxcipue ad fanguinem fiftendum, frada membra confolidanda. Concretum Bitumen varium eft:; nam vel intra Terram denlatur, mutaturque in ali- quam lapidis duritiem, vel extra Terram. Intra Terram generatur bitumen foffilC) quod, pro modo concretionis , varia nomina ab autoribus obtinuit ; ut enim cum bitu- mine liquido plus lapideas & terreas concretionis fe mifcuerit , ita hoc vel illud nomen obtinuit: Atque hinc eft quod in natura talium corporum bituminoforum inquirenda magna occurrat difficultas, cum Autoresfaspe ad locos natales refpicientes, abiisno- men impofuerint ; atque ita res eafdem faspe fegregent & disjungant , quarum natura & generatio eadem ferme eft, Nos Agricolam fequi decrevimus, qui eorum naturam diligentiffime inveftigavit. Quod Galenus vocat Lapidem ampelitidem , ab aliis rei rufiicas fcripto- ribus dicitur Terra ampelitis, quod Vermes Vitium oculos rodentes, wt7m$ a Grascis didos, enecet. Theophraftus Carbones vocat , quod eorum colorem habeat & vices gerat. Quando idem hoc corpus adeo durum eft , ut poliri poffit , Gagates, a Lycix fluvio Gaga , dicitur: Strabo Gangitim vocat. Politum a Plinio Gemma Samothracia appellatur . Nicandro Thracius lapis, quibufdam O b- SIDIANUS LAPIS. Hxc omnia ex eodem fonte proveniunt) & radicem agnofcunt bitumen nigrum: ex vatio concretionis modo , & rerum aliarum admiftione, difcrimen ratione foliditatis & duritiei obvenit. Quas enim plus Bituminis habent, facile flammam concipiunt ; qua: plus fucci lapidefcentis, difficulter accenduntur, fed polituram admittunt exadioreim Carbones fossiles feu Lithantraces, fabris ferrariis apud nos funt in frequenti ufu, vulgo Inveniuntur in Scania non procul Helfingburgo , in Boringholmo quoque, fed maxima copia ex Scotia ad nos deferuntur, ubi prope Edin- burgum effodiuntur. Putantur ferrum fragile reddere. Loco lignorum ad coquendos cibos & hypocaufta calefacienda frequentiffime utuntur Angli. Pilos & palpebras colo- re nigro tingunt. Vi exficcandi &c digerendi pollent. Ex durioribus, globulos, fta- tuas parvas & gemmas concinnant multi. Ex Infula Feroenfi & Iflandia durioris genus adfertur, quod non facile ignem conci- pit aut inflammatur, fplendorem tamen habet, ut ad Gagatem aut Lapidem SAMOTHRACIUM referendum videatur. In Feroenfi Infula inter Saxorum & Cau- tium commifluras invenitur, ac laminatim eruitur, fingulx lamina: trium aut quatuor di- gitorum craflitiem habent. Gagatem Feroensem voco. Ignem non concipit ut Lithantrax, ut experimento fxpius didicerunt fabri noftri ferrarii, minus enim in fe continet Bituminis & plus terrea: fubftantix- Eique plane fimile quod ex Iflandia accepi. Huc fpedat Pix fossilis ex infula Barbados. Hxc infula una eft ex infulis CannibaUbus, fitis ad continentem auftralis America:, a quibufdam Barbados , ab aliis Barbudos dida. Effoditur ibi picis folidx & nigerrima quoddam genus, leve, porofiim, cujus portiunculam mihi tranfmifit Clariff. Vir Johannes de Laet, Americanx Hiftorix autor; totum vix pendet fcrupulos quatuor, magnitudine Nucem Mofchatam nonfu- perat. An ea ad naves oblinendas utantur, nondum conflat. Extra Terram in Mari concrefcit succinum, fic didum, quod ex fucco coa- gulari quidam exiftimaverint, Grxcis Arabibus Carabe, quibufdam Ambra citrina, veteribus Germanis Gleffum,Boruffis Gencarum, nobis OCaf. Hodie ad littus ma- ris noftri colligitur forma maffx feu glebx nullam certam figuram aut formam habentis, dura: folidxque fiibftantiae inftar lapidis, unde. ad lapides a quibufdam refertur. De ejus generatione varix funt autorum fententix: probabilior illa, qux ftatuit ex Bitumine li- quido ortum trahere, quod e cavernis fuis effluens maris falfugine coalefcit, tenuique portione exclufa induratur. Vel, ut quidam volunt, fuccum bituminofum a fubterra- neo calore in fpiritus refolvi & fublimari, ac intra poros terrx a nitrofis fpiritibus iterum % I 52, MUSEUM figi & coagulari. Ciitli Chymicis notum fit, fpiritum falis non fiolum alios fpiritus , fed oleofia quasvis congelare & coagulare. Repetitur quandoque Purum & Syncerum, quandoque beftiolis permiftum, herbis item, lignis, Chalcantho,aliifque fordibus. Per- fpicuitatis & opacitatis ratione , varias habet differentias. Panno ubi fricatur, paleas jfcobes ficcas attrahit. Igni admotum flammam concipit, & odorem gravem de fe fpar- git. Non ex alio principio quam Bitumirie ortum trahere, id arguit , quod quibufdam in locis Germaniae, Italiae, Galliae, e terrae mineris eruatur, & ffuff a fint inventa, quae fo- ris fuccinum coagulatum exhibuerint, intus pura Naphtha feu Petroleo referta extite- ririt. Quin & varia mineralia, Chalcitis , Melantheria , aliaque ejus generis illi adnata extitiffe conflat. Idem comprobat Chymica ejus refolutio , in qua extillat, praeter Oleum album. Naphthae fubtilitate refpondens, ubi redificatum fuerit , flavum & ru- brum , fpiritus aluminofus & falfus cum phlegmate egreditur, & Sal collo Retortae adhae- rens, a quo coagulatio fada efl. Reperitur apud nos copiofe ad Cimbrias littus occidentale, ut qtiasftum inde jam fa- ciant multi. V crifimile tradus iftos Arenofos bitumine refertos, quod, ubi in mare ex- fudat, coagulatur eo modo quo didum efl. InBoruffia ad maris Balthici littora, orti tcmpeftate Sudini retibus illud pifcantur. In Silefia fub arce Greifenftein e Terra erui- tur, ut & quandoque Iflebias. Quatuor ejuspotioresfunt differentiae: unum album vel candidum, non tranfparens, casteris pretiofius; alterum auri modo flavum & tranfpa- rens; renium variis coloribus ornatum, interdum tranfparens, interdum opacum 5 quar- tum opacum variifque coloribus ignobilioribus, uno aut pluribus foedatum. Succinum calidum efl & modicae adftridionis, in ufu medico album praefertur flavo, commendatur ad varios affedus. Foris in collo geftatum, contra fafeinationes &: nodur- na terriculamenta pueros tueri volunt > capitis etiam deftillationibus, & tonfillarum ac faucium vitiis refiftere , oculorum fluxus Ophthalmias curare. Cordis & cerebri affe- dibus medetur, fpiritus vitales animales confervat, AAhmaticos a paroxiflno liberat, urinae difficultati & calculo fuccurrit,Hydropicosper urinam purgat, gonorrhoeam, hae- morrhagiam & difficultatem inteflinorum compefcit, dentium dolores fedat, menfes Hiovet, uteri fluorem fiftit, &: ftrangulatum peculiari vi prohibet. Renes & matricem purgat, ventriculi vitia corrigit. In fiimma , Balfami inftar efl , calorem nativum robo- rans & morborum infultibus refiftens. Ad omnia vero efficacius efl oleum ex eo debito ltiodo prasparatum , quod a qui- bufdam non immerito Balfamum EuropiEum vocjitur, ac veri Balfami loco haberi po- teft. Olim tanto in pretio erat, tefte Plinio , ut hominis quamvis parva effigies, vivo- rum hominum, vigentiumque pretia firperaret. Succini omnia genera in Mufeo demonftramus. Primo enim occurrunt Succini albi non pellucidi frufta , inter qux unum eximium duarum libratum pondere cum femifle, quadratum ferine , longitudine pollicum odo , latitudine quinque, odoris gra- tiffimi •, reliqua minutiora. Inter hxc vero gradus candoris obfervare licet , dum quas- dam magis , quasdam minus ad flavedinem tendant. Efl & fruftum quod fulvi fuccini eonj undam oflendit particulam. Succini fulvo colore, auri modo fplendentis &: tranfparentis elegans fequitur Maffa, figura pyramidali, in qua rivi quali & ftiria: effluentis bituminis liquidi clara extant veftRia, protuberantibus hinc inde inasqualiter ftriis. Elanc cum Natura, fine arris mi- nifterio, politam adeo & elegantem reddiderit, ut ab artifice nullo melius poliri poffer, fpedaculum praebet gratum & jucundum. - “ 1 « Sunt & hujus generis fruftula parva, in quibus culices, mufeas, aliaque animalcula con- tinentur, quas, dum liquidum bitumen adhuc effet fuccinum, irrepferunt,vel inciderunt, ut inde fe extricare nequiverint antequam coagularetur; Sicque nobile invenerunt fe- pulchrum, non- Tectis ac formica illa y de qua Martialis lib. 6 . Epigr. 15. Dum Phaethontea formica vagatur in umbra Implicuit tenuem fuccina gutta feram. Sic modo qua fuerat vita contempta manent e > Funeribus faci a ejl nunc pretio fa fuis. Succini Fulvo colore saturato, vinum Falernum ad rubedinem ten- dens exprimentis, Exempla etiam adfiint. Quod Opacum efl variifque coloribus ignobilioribus do tatum, etiam hic vifitur. Ex / w ORMIAN IT M. 33 Ex Iflandia Trufimn ejus coloris acccpi/ed ad duriciem lapideam accedens, & difficulter janis vim fcntiens, ociore tamen , colore & perfjaicuitate , noftro fimile. Hepatico co- lore fragmentum adeft nigrioribus intercurfantibus venis, albi &: flavi permifta exhi- bens fruftula. Odore eft minus grato, ex impuro bitumine, concurrente terrcftri & ni- troia materia , concretum- Immaturum die quidam volunt , fed duritiem & confiden- dam eandem cum reliquis habet. Ut aeque in fuo genere maturum effe videatur ac re- liqua i quocirca non tam caufa: efficientis &: coagulantis , quam materias culpa tale evafit. < 1 Succini Orientalis titulo delata ad me madida , nihil peculiare a no Aro obtinet, imo impurior videtur, ut primo afpechi gummi quoddam ceraforum diceres, nifi odor & inflammabilitas obflarent. Impuritates permixtas habet & frangibilius no- ftrate: unde advedum nefeio; nam dono D.Henrici CuAeri Junioris habeo. SucciNtiM in aquis dulcibus lacus Meler in Suecia , prope Infulam Biarco, a D. Jona Bureo inventum, mecum communicavit Nobiliffi Vir D.Georgius Sticrnhielm, fupremi Dicafterii in Livonia Vice Praffies. De quo cum dubitarem , an in aquis dulci- bus concretum fuerit, regeffit fimile frudum repertum fuiffe in fofia quam ex lacu Me- ler per Telgam in mare Balthicum ducere conabatur Carolus IX. Rex Suecix. Sed, ni plura ejus generis ibidem repedantur, adhuc dubito an ibidem concreverit. Licet enim abfurdum non fit, in lactibus, & aquis dulcibus fcaturire polle fontes bituminofos , qui fuccino materiale fuppeditare poffint, formale tamen, quod concretionem largitur, Sal nempe, deeft. Similia hic Hafnias reperta funt frufla, dum folias novas circa urbem ad plagam Septentrionalem foderenr, tribus orgiis infra terra: fuperficiem; Gap. XIV. TDe Ambra $3 Spermate Ceti * A D hanc cladem Bituminum concretorum, &: in mari repertorum, referunt Am- bram Grifeam & Sperma Ceti. Ambra quamvis vox fit omnibus Succini fpeciebus communis , in fjaecie tamen accommodatur corpori bituminofo, valde odorato, a recentioribus Graecis Ambar di- do, a Latinis Ambarum , vulgo Italorum Ambre Cane & Ambra Grifea. Hermolaus Barbarus primus Succinum Orientale vocavit. De ejus ortu variant Autores. Serapio feribit in mari oriri inflar fungorum , quod poAea cum lapillis quibus adhaeret ad littus expellitur. Avicenna & Pfellus e fontibus in mare effluere teftantur. Lufitani ferunt in toto maritimo VEthiopix tradu reperiri etiam ingenti magnitudine fluitans, transferri ad littora ventis quibufdam flantibus in magna copia , exillimari ab ignaris Picem aut Bitumen. Sed varii coloris pro natura terrarum, compledi lapillos , conchilia alia ejufmodi. Efleprxterea pifces ex Cctaceo genere^ Azelas vocant, Ambari avidos,quod poAquam devoraverint Aupidos reddi, cx quorum ventre Ambarum extrahitur. Eft vero fubftantia pinguis, odoratiffima, in maris Indici &c VEthiopici littoribus inventa, nunc durior, nunc mollior, friabilis,ita tamen ut fub denti- bus & unguibus inftar Maftiches vel cera: dilatari poftit, colore nunc uniformi, nunc punda citrina aut alba afperfa habens. Probabile elfe videtur, d experientia: congruum, licet in mari repedatur, tamen ab eo originem non habere , fed ut Succinum ex fon- tibus Bituminis manare>& in fummo mari, aeri expolitum coagulari & denfari. In India fontes elfe, ex quibus oleum & Balfamum nobiliffimum fluat & colligatur, teftantur Hi- ftorix : ex hifce per venas fubterraneas , fl quid in mare fluat , condenfatur & in Am- bram concrefcit. Huic fententiae adftipulatur autor Geographiae Arabicx citatus in no- tis ad Garciam,qui ita habet. Ex hoc mari educitur Ambar plurimum, optime fragrans, & quidem ex eo eft quod fit centum librarum, plus minus. Eft autem id quiddam quod evomunt fontes in imo maris, cujufmodi funt fontes Naphthas, & quando invaluit tempeftas , ventus ejicit illud in littus. Odorem autem nobiliffimo fuo Sulphuri debet , unde Grato Sulphur elfe, aut ad minimum ei inefte affirmat. A m b r je tria ftatuuntur genera , unum Selachiticum ex Zeilam Infida Xndix, ru- fum &: pingue , quod exteris prxfertur. Alterum ex Sechra loco maritimo Arabias fe- licis, fubalbidum, colore ovi Struthiocanieli, quod ut plurimum eft quod ad nos adfer- tur grifeum & vatium maculis nigricantibus. Tertium deterrimum quod nigricat, quale E elfe 34 MUSEUM J ■ ■ i . d ' , feffe voluht qUod pifces devorarunt. Hujus etiam duas conftitmmt fpecles,unam in veri - tre repertam, ignobiliorem, alteram juxta (pinam dorfi, magis (inceram. Optima cen~ fetur, qux a (ordibus eft repurgatae quasque plurimum ad candorem accedit, cinerei co- loris, aut qua? ex venis , nunc cinereis e nunc candicantibus conftat, levis, quasque acti perforata multum oleacei liquoris refudat; nigra improba cenfetur, ut & candidiffimaj quoniam gvpfo adulterata putatur. Vide quas de Ambra habet Cludus ad cap. i. Garcia. Calida ftatuitur ordine fecundo, ficca primo, prxterquam quod in odoramentis &C fuffitibus habeat maximum ufum, in Medicina etiam locum invenit. Infignem vim ha- bens (piritus Animales &c Vitales roborandi, unde cerebro & cordi confert, fenfus om- nes vegetiores reddit > utilis fenibus & natura frigidioribus ; in Syncope & Melancholia, commendatur. Nomine Ambri griseae nondum rnaturx, maffam quandam accepi, odore Ambra?, fed debiliori, colore albo, intermittis venis ac maculis quibufdamnigrioribusj hevis , lubrica & ad contadtum pinguis , infipida , mollis adeo ut digitis atteri poflit. Quando vero atteritur, in laminas exiguas fpermati ceti (imiles colore & lubricitate rdolvitur , adeo ut genus (pennatis ceti, aut Ambra?, quam in cetis reperiri ajunt, elTe autumem. Et haud fcio an referri poflit ad CamphoranvAfcap (primo enim afpeftn Camphoram refert) de qua Averroes 5. colliget, cap. 5G ubi inquit Caphurx genus inveniri pafiim in maris alveo , quod deinde aquis fupernatet , laudatiffimum vero id cenferi, quod Arabibus Afcap dicitur. Verum cum eum refutet Garcias ab orto Hiftor. Aromat. lib.i. cap. 1. quod vera Caphura noti in mari, fed in arboribus nafcatur, hic judicium fufpendo. Nam ab eo, qui ex Indiis attulit , nil aliud refeire pomi , quam quod edet Ambra nondum matura. Sed cum Ambra nil praeter odorem habet com- mune. Adulteratur quandoque Ambra ab impoftoribus ,. fa&itio quodam ex ligno Aloes, Styrace, Ladano refolutis, addito Mofcho : vel etiam ex Benzoino, cera candida novi examinis, carie fraxini, arborum mufeo, addito Mofcho & Zibetho ; fed fraus aperitis facile detegitur. Nativa enim non tam facile in aquis mollcfcit atque fa&itia ; manibus praeterea (i tradetur, cerae modo lentdcit faditia , non item vera; color quoque 8c odor non tam exade exprimi poflunt in adulterata, quin differant a vera. Sperma ceti, a quibufdam Halos an t hos , flos maris didum , quod exiftimant nil aliud dfe quam Balena? fperma , ex ejus vulva in congreffu elapfum , ab aliis Ambra alba & Succinum marinum didum. Germanis SSkfntfj) &: Q 5 <tfrafjj / Danis . De ejus nomine, non minus ac de re ipfa, varix agitantur controverfix. Mat- thiolus multis argumentis contra Fuchfium docere conatur non ede illud quod Diofco- tides vocat Halos anthos.E contrario ejus rationes non fatis firmas ede urget Ferrandus Imperatus. Notandum interim, vocabulum dXog dvQ(&, vel pro fubtiliflima falis parte & quafl flore in falinis colledo fumi, vel pro fubpingui illa materia, qux mari innatar, de qua hic fermo eft, capi: &: obfervavitFuchdus, vocabulum dxbg , cum fine articulo a Grxcis effertur, pro mari fumi. Sed ne rebus omiflisin vocibus nimii fimus, vocetur hoc fenfu Halos anthos, ad rem ipfam accedamus. Eft igitur Sperma Ceti pinguedo quxdam mari innatans, inftar minutarum fquam- marum pifeium aut furfurum , colore albo , pallido & fubflavo , qux Vere potiffimum apparet tempore matutino, ubi mare a fludibus tranquillum. Sin vero tempeftas oria- rur, difeutitur, & adhaeret rebus quibufeunque obviis. Solis fervorem ubi (enferit, re- folvitur , pars ejus fubtilior exhalat, gravior fundum petit, atque ex eo progreffu tem- poris generantur Mituli parvi, nigri inftar granorum Milii, qui tandem crefcunt & debi- tam magnitudinem acquirbnt. De ejus generatione non confentiunt autores : maxima pars femen aut fperma ceti dfe arbitratur, quod poft coitum e vulva excidit, unde id nominis ei indiderunt ; Ne- gant alii. Mihi narravit vir fide dignus noftras, Matthias Chriftiani, Infularum Feroem (Ium Prxfedus Regius, fe Pilcationi Balenarum interfuilfe , ubi inter alias una capta fuit 27. ulnarum, peculiari figura a reliquis, capite adeo grandi, ut tertiam ferme par- tem totius Pifcis xquaret, in cujus cranio, quod cellulis quibufdam erat diftindum, ingens hujus materix copia reperiebamr , atque d pifcatoribus colligebatur ; adeo ut ¥ O R M, I A N U M. $y m ea fit fententia, corpus illud, quod a nobis nomine Spernlatis ceti vocatur, non e fle fperma verum, fed liquorem cerebri, noncujufvis, led hujus generis ceti, qui a Feroen- libus ® vocatur ; In aliis enim non reperitur. Carnem autem hujus pificis elui ineptam dicunt. In eadem lententia video elle Carolum Clufium libro 4. exotico- rum, cap. 17. ubi hujus ceti ponit delineationem, ac a Belgis f&Ottttfci} vocari ait, afle- ritque in ejus , qui captus fuit in Belgio , capite repertum fuiife plus quam quartam partem dolii , quo aflervantur Haleces fele conditi , plenam ejus liquoris, quem vulgo fperma ceti appellant, Hollandis £$aifct}0t Fieri igitur poteft , ut tam in mari, quam in tali ceto , reperiatur htec materia. In ceto, quando capitur ; quoniam in ejus cereblro generari videtur : in Mari, quando hic cetus pugnando cum aliis occubuit frado cranio, vel etiam hanc materiam certo tempore, inftindu naturte, per appropria- tos meatus evacuaverit fponte. Maxima vero eruditorum pars , bituminofum corpus efle putat, aliunde in mare in- fluens , ac ibidem confidentiam & falfedinem , odoremque pifculentum acquirens; quod allatis experientiis contrarium videtur. Varias figuras habet quod vulgo pro Ipermate ceti venditant, vulgare illud, quod co- loris eft argentei , fquammofum , depuratum ab ignobiliori certum eft. Alioquin ex Iflandia maflulam accepi fevo fimilem, fubflavam, in fquammas non divifibilem, quam pro ipermate ceti etiam venditant, liifi forte impurum fit non depuratum. Aliud grande fruftum, teres, oblongum, fibris refertum , craflum , ex Feroenfibus Infulis ac- cepi, quod etiam profpermate ceti venditabant , fed ego lpinalem Medullam Balenae potius eife exiflimo , & an ex eo iperma ceti elici poifit ignoro. De eo fuo loco agen- dum. Utuntur Spermate ceti feu Halofantho ad refpirationem difficilem , pondere fcrupuli unius. Ad cafum Sc fanguinem grumofum diifolvendum vim habet magnam . In colica paffione morbis a flatulenta materia ortis etiam ufurpatur. Continuus ta- men &: creber ejus ufus minime falutaris exiftimatur. Refert enim Enceliiis pcriilTe famieftiffimam matronam ad oftium Tangrtc ex nimio hujus abufu. LIBRI MUSEUM L I B R I p R I M I SECTIO SECVNDA, LAPIDIBV S. C a p. L in genere. Rimum genus Foffilium , quod Mediorum Mineralium titulo complexi fumus, ha&enus vidimus: fecundum, quod Lapidum eft, jam expendendum, ita ut habita inftituti ratione eos faltem propona- mus qui in noftra funt poteftate . Per Lapidem intelligimus corpus foffile, durum, indudile, in aqua noti liquabile, ortum ex fucco lapide- fcente, in quo Ipiritus eft lapidificus. Dum Foffile dicimus , prasfupponimus corpus perfede miftum & inanimatum elfe ; & quamvis quidam ex minoribus fupra terram repcriantur , tamen major pars ex ea foditur & eruitur. Durum vero eft refpedu Salium, Sulphurum & Terrarum , quamvis duritiei certi dentur gradus. Quidam digitis quidem teri poliunt , ex partibus tamen conftant are- ndis durioribus: quidam ferro fcinduntur, quidam lima raduntur, quidam Smiride te- runtur-, quidam, qui duriftimi funt, folo Adamante poliuntur. Indudile dicimus, quia ut metalla malleari & in laminas dividi fe non patiuntur, nec ut Sales aut Terras in aqua liquefcunt. De Materiali caufa lis inter autores eft magna: ex Elementis vulgo deducunt, quod quidem verum , fed remotior inde petitur mate- ria, ut ex tribus Chymicorum principiis. Sale, Sulphure & Mercurio, quas ex quibuf- dam elici manifefte poliunt ; verum proximam inquirimus, quam putamus elfe fuccum lapidefcenterm qui in terra &c aqua reperitur. Terra enim in fuccum adeo fubtilem redada, ut aquas mifta Diaphanitatem ejus non impediat, Gemmis fe prasbet materiam : lin vero crallior extiterit , lapidi vulgari, accedentibus falibus & exhalationibus pinguibus & humidis. Ex hifee namque conftare inplerifque videmus fuccum hunc, qui in lapides tranlire poteft. Efficientem proximam dicimus elfelpiritum lapidificum,aut vim in prima creationeaDeo inditam cuique fpe- ciei, feminali principio conclufam. Hoc autem principium diftiifum & dilperfum eft in Natura , ex quo Deus terram diverlis feminibus foecundam reddidit. Nec refert quod certis & diftindis capfulis inclufum non reperiatur, cum in vegetabili familia id neque femper occurrat. Salix enim, aliasque ejus generis plantas , licet conlpi- cuum non ferant femen , ut alia , ihterim per totum corpus principium illud obtinent, quo per particulam avulfam propagari poffint. Huic efficienti proximo feminali, aut in materia exiftenti, aut aliunde accedenti, fuppetias fert codeftis calor, omnia in adum redigens quas potentia in rebus latitabant. Quod vero lapidum tanta lit diverfitas, id cujufvis formas fpecificas adfcribendum , quas competentem nada materiam, illud, ad quod deftinataeft, perficit. Lapides locum peculiarem, ubi generentur , fibinon vendicant , fed ubivis terrarum inveniuntur , tam vulgares quam pretiofi . Ex India Orientali, Perfia, China, prasftantiorcs ad nos deferuntur. Alioquin in fpecie, quidam in aquis, ut filices &: faxa : quidam in aere , ut Ceraunia*, quidam in terra , ut major pars : quidam in plantis, ut femen Saxifragas : quidam in animalibus , aquatilibus , aereis, terreftribus ; ut in fpecie patebit. Lapides in certas claftes redigere difficile admodum eft , cum mire in iis ludat Na- tura. Sive enim ratione coloris, live figuras , five fubftantias dividas, diverfas naturas fas- piffime coincident. Multum in eo ludavit Anshclmus Boetius, quem confulere licet. No- FORMIANUM. Nobis placebit hs:c divifio qua dividuntur in minus pretiofos & pretiofos , ut ab igno- bilioribus ad nobiliores paulatim afccndamus. Minus pretiofos dicimus , qui pretio non tifque adeo magno comparari poffunt, habita proportionis ratione: Pretiofas vocamus Gemmas, qua: care venduntur. Minus pretioft funt magni vel minores. Magni, vel duri, ut faxa, filices, pyrites, marmora : vel molles, ut Alabaftrum, Gypfum, Calcarius lapis, Talcum. Minores hujus generis; Lapis Tuberonum, percarum, oculi cancri, &c. qui molles funt : Duri , Haematites, Lapis Lazuli, Armenus, &c. Pretio- fos etiam difpefcimus in majores , ut Jafpis , Nephriticus, &c. Minores, ut Adamas, Rubinus, Granatus, &c. Gap. II. 'SDe Saxo. A Lapidibus minus pretiofis , magnis & duris ut incipiamus, inter eos Saxum primum occupat locum, Danis ecn ACampejfectt : forfan quod minoribus ejus generis in bellis nfi fint veteres, eaque fundis&aliis Machinis inhoftes jaculati fint, ut apud Virgilium 2. JEneid. Iamque faces & faxa volant , furor arma miniflrat . Intelligimus autemffapidis ignobilioris Ipeciem majorem, ex qua integri quandoque conflant montes & rupes, ex impuriore materia lapidefcente ortam, colore vario, ob- fcuro tamen & ingrato. Quo craflior fuerit materia & ignobilior, eo viliora gignuntur Saxa, quia, qua: cralfa funt, mifius denfari polfunt , ideoque partes ejus minus co- haerent. Saxorum multa: funt differentia: , qua: partim a confiftentia depromuntur : unde quaedam arenaria, quaedam cruftola, quaedam limofafunt: partim a qualitatibus, unde aliud laeve, ut tophus, aliud liquabile, ut filicis genus, afiud olidum ; partim ab ufu, ut cos, faxum calcarium, quadratum, tedificiis aptum, molare, quo frumentacea moliuntur. / Saxum arenarium dicitur illud, quod alperum &c veluti ex arenis compofi- tum, idcirco & Iaevorem nullum admittit, utile tamen eft aedificiis fabricandis, quia cal- cem bibit. Primum ejus generis , arenis confiat craflioribus bene compactis. Cujus mihi unum eft genus , cinereum , nigricans , intermicantibus fcintillis aureis. Aliud ge- nus eft, quod tenuiftimis confiat arenis, micis argenteis interfplendentibus, molle adeo ut digitis teri pofiit. Ex eo arenulas conficiunt Scriba: , quo atramentum in chartis exficcent. Invenitur prope Medclfartum Fionia:, in promontorio quodam Freti. Colore hoc variat : quibufdam in locis luteam praebet arenam, utFribergi in Germania: quibufdam rubram, ut Rochalitii, quibufdam cineream, quibufdam in rubro fubnigram, quibufdam rubram aureis micantem micis. Hoc Saxum variis quandoque rebus gravidum appa- ret. Continet enim filices, conchas, pedines &: alia corpufcula. Arenarii faxi genus eft quod ex Gotlandiaadnosadfertur, ex quo ftatme & alia efformari folent. Inter faxa arenaria , aut cotes , reponendus mihi videtur Lapis arcum refe- rens : oblongus eft, teres, paululum incurvus, colore cinereo, quibufdam in locis com- preftus, inftar coftx magni cujufdam animalis, aut ceti, quam non inepte refert, fuperfi- cie la vi, longitudine pedum lex , craftitie brachii infantis ; Sed quia circa medium fra- ctus erat, vinculo ferreo colligavi utrafque extremitates. Ex Norvegia accepi. Is, qui mifit, dixit in flumine quodam repertum efle, &: arbitrari fe arcum fuiile in lapidem con- verfum : fed figura arguit lapidem effe fui generis, non admodum durum, fiquidem ferro facile atteratur. Ego cotis vices fuftinere poffe arbitror , quod etiam cultri affridu UM odore violas referens ad me tranfmifit Vir Clariflimus D.D. Jacobus Jani, Medicus Regius, ex monte Calenberg in Miihia erutum. Fruftum vero eft trigonum, altero laterum colore praeditum cinereo, reliquis maculis quibufdam nigris & puniceis cum micis aureis interfperfum, rude alioquin & impolitum, in^quale, pandere uncias quatuor circiter aequans s naribus admotum fiiavem fpirat violte odo- rem, qui lapide calefado manifeftius fentitur. Huj us lapidis mentionem feciffe videtur Agricola de Nat. foflil. lib. 5. cap. 17. ubi inter reliqua fic inquit: Verum non ipfi folum (de Milenis^Etitibus loquitur) fuaviter „ hj olent. probavi S a x 5 8 M II S E II M olent, fed etiam tutn Saxi in Calenbergo ad Aldcnburgum reperti fragmenta, tum Sili- ces ili Berningero monte, in confi niis Mifhia? & Boemia? firo. Si tanta ibi erui fragmenta polTcnt, ut ex iis fornaces in hypocauftis extrui valerent, hyeme grato odore afficeretur tota domus. At idem Agricola lib. i. Foffil. cap. 5. odorem hunc non effe ipfius Lapidis, fed mufei ei adhxrentis putat-, Sic enim circa finem capitis : At Geodes Mifenus & Berningeri lapis, non ipfi olent violam, ut nec Aldenbergii faxi fragmenta, fed mufeus qui ei adha?- refeit : Ha?c ille. At meum, quod jam aliquot annis fine mufeo fervo, fragmentum La- pidis Aldenbergici, adhuc violam olet. Quemadmodum Saxum hoc Aldenbergicum gratum violae fpirat odorem, ita S a- x u m suillum, Norvegis ©ivm-ficen / foetidum exhalat , Sc talem quidem , qualem fpirare lues folent, unde nomen invenit. Nigrum eft Saxum , fragile, ftriatum, in fe Py- ritem argenteum & Talcum habens, unde micas quafdam fplendentes de fe fundit. Reperitur vero in Norvegia, in traduHedemarkenfi 5 Infula namque in lacu ejus dt- tionisMios, Hovitzholm dida , extat , qua? integris cautibus ejus generis fcatet, quas cum equitando tranfeunt , ex attritu horum Lapidum foleis equinis fado, tantus oritur foetor, ut nares occludere cogantur tranfeuntes. Frullum huj us Saxi, quod ego obtineo, uncias ferme odo pendet. LXfum habere ajunr , quod in pulverem redadum , 8c fuibus quocunque morbo laborantibus exhibitum profit. Fcerorem illum ex miflura Pyritis, & forfan Sorios , ortum trahere puto. De lapidis Allii fcetore, fuo loco. Saxum fissile, quibufdam Cruftofam , quod in cruftas findatur , Uratis ae te- dis utile, fic didum, Germanis ©ififcr-ffein/ nobis ©cfmr-flccn / multas habet differen- tias. Quoddam tam molle , ut ex eo fieri nihil polfit aliud tam durum, ut non nili ferra fecetur. Coloribus quoque differt: aliud e cinereo candidum, aliud in cinereo viride, aliud coeruleum, aliud rubrum, aliud fubluteum, aliud nigrum, quale ad nos ex Belgio adfertur , ex tradu Rhenano , ad templorum teda cooperienda. Cujus tantx quandoque adferuntur lamina? , ut menfas ex iis fabricent aliafque tabulas deletiles. Prope Helfingburgum Scania?, purpurei & cinerei coloris Rupes cernitur cruftofa,quam- vis in ufum non traduda. Saxum fissile Islebianum hnie fpedat> quod nigrum eft in comitatu Mansfeldia? Iflebia? reperitur. Hoc ab Agricola ad SpiEium lapidem veterum refertur, in fe &: metalla Sc bitumen continens, quod ex eo quod Agricola deferibit elicitur, cru- fKs quandoque Pyritis aurei mica? adha?rent, qua? varias animalium effigies exprimunt. Mihi fruftumeft haud mediocre, quod Barbi pifeis lineamenta fingula tam exade au- reo colore exprimit, ut fquammas lingulas, pinnas, caudam, caput, barbam melius ars nulla exprimeret. Anshelmus Boetius exiftimat eo m loco quandam pifeinam fuiffe, qux tenui terrfi obruta fuerit,fed ab exhalationibus Metallicis fubterraneiscondenfatam in Saxum abiiffe, ac pifeium corpora, quia terram non fufeeperint, exhalationem Me- tallarem, terra fubtiliorem magifque penetrantem, facile infe recepiffe, & cum ea seris non folum colorem, fed etiam fubftantiam. Sed hoc vix probabile, eum non inte- jn-a pifeium corpora inses converfa appareant, fed exteriora faltem eorum lineamenta extent; carnis, offium, internorumque nulla veftigia. Adhsec, non pifeium folum tales hic fpedare licet effigie», fed , tefte Agricola , etiam Gallos (rallinaceos, Salamandras, Pontifices Romanos barbatos & triplici corona infi- gnitos, B. Virginis effigiem puerum ulnis geftantem , imo inter ipfos pilees marinos paf- ieres. At quis hxc tam mira & varia in pifcina ifta extitiffe. crediderit ? Cogimur igitur fateri, Naturam polyda?dalam, multa finu fuo fovere , quorum rationem nemo un- quam inveftigabit. Ex hoc faxo xs optimum conflari docet Agricola lib. io. cap. 15. Saxum limosum potius ad Margas quam Saxa referri poffe videtur , facile enim ab humido in limum folvitur, unde etiam nomen traxit, vel initium futuri faxi fla- tui poteft. Prope Lovanium invenitur, eoque a pluviis in limum Cajci concolorem refoluto utuntur. Agricola? ad agros fcecundandos ufurpant; fimi enim vices fupplet. Hic flbi locum vendicare videtur Saxum crustosum, quod prope Emen- dorpium vicinum Hafnise pagum inventum eft. Hoc enim , fi dentibus teratur , in li- mum refolvitur; colore luteo, manus inficiens, ponderofum, quadratum, ex variis cru- flis dc laminis compadum , cum durum adeo non fit, quin facile teri ac frangi pdflit. ' fORMIANUM. 3 $> Quo nomine ad Lapides referendum, ut & fuperius 5 fed quia Saxi videtur fpecies, hic locavimus. Nefcio an hunc lapidem referam ad Ostracitem ab Anshelmo Boeb tio lib. 1. cap. 111. defcrip ciini. B . '■ | • , ; ; Sm I Cap. III. "De Silice , Dynte , Molari > Cote. b Axi genus durifllmum silex eft, ad fcalpendum & muros exftruendos minus ^ aptum, calcem enim non bibit, quia extrinfecus laevis eft, & fine poris & angulis ordi- natis, colore vario , fed obfoleto &: obfcuro. Inveniuntur enim nigri , ut Lapidis Lydii vices fubeant; rubri item, flavi, virides, fufci, mixtifque coloribus. Nonnulli ab igne patiuntur, & in calcem rediguntur, qua: tamen nullius ufus; nonnulli nec igne, nec ve- tuftate luduntur, ex quibus conficiuntur forma: , in quas as funditur, & mortaria ad gemmas terendas, quod tamen non ferro, fed Smiride, magno laboris & temporis di- fpendio fit. Qui opaci funt & tritifllmi , vulgo gfintojlccne dicuntur. Si mollio rds, funt potius lapides quam filices dicendi, ut ii quibus platea: fternunturi Silicis fpecies efb Pyrimachus, Germanis / aur ; colore albo & peripicuo, liquabilis, unde Metallarii Metallis fufis fuperinjiciunt, ut iis fuperna- tent, &, ne nimium Metalli in auras evolet, prohibeant. Vitrarii ex iis vitra,Chymici fa~ ditios lapides conficiunt. Invicem attriti non tam fcintillas , quam flammam obfcuram coeruleam quafi pr£- bent , cum odore fulphureo ingrato. Diaphanus Pyrimachus a Gemmariis in formam Adamantis redigitur, & pro Adamantibus Bohemicis venditur. Sunt mihi, flavi, virides, fufci, mixtis coloribus filices, maxima ex parte apti, ut boni - bardis aptentur, ut ex iis ignis excutiatur * qui pulverem pyrium accendat. Nigro &: corneo Colore varias figuras a Natura fortkur : eft enim mihi magnus fatis* qui humanum corpus, Diaphragma tenus, fcite adumbrat. Caput nafo &: oculis infigne, collo 8 c fcapulis bene proportionatis. Hic in Seelandia in campo quodam inven- tus eft. Siles ille, quem Helmont Ludum Paracelfi vocat , quemque tantopere ad calculos e corpore humano pellendos commendat, parvus eft, teflellatus, coloris flavi &: fubfufci , vix unciam quoque latere attingens. Meus repertus ad ripam Scaldis prope Antverpiam. Praeparationem ejus lege apud Helmondum & Charletonum de Lithiafi pag. 131. Alium lapidem ad me tranfmifit Vir Clariflimus D. D. Henricus Kufterus, Medicus Haterflebienfis, titulo Ludi Helmontii, quem a filio ejus Francifco Mercurio ab Helmont accepifle fe fcribit, fed diverfus longe eft a priore, colore fuligineo, ad fla- Vu vergente* quibufdam in locis calce tinctus, Angulofus, incerta: figura, non adeo durus, quin radi poflit: adhxret ab una parte fruftulum luteum, filicem magis referens, ei fimiie quod ante defcriptum. An amico fucum fecerit Helmont me latet > Res fufeipio- he non caret. Eft qui panem refert ea figura , qua minores e puriore farina apud nos confici folent, globis duobus invicem junctis, cortice cinereo quafi farina obducto , medulla nigricante: uterque globus excavatus extat, adeo utexiftimem , Actites duos fuifte , qui in fe calimos fovebant, fed difruptos fuifle & hoc pado concretos. Cuspidem hasti exhibet alius, tanta amiulationc , ut dubitare liceat , Artis ne, an Naturae extiterit opuS, colore nigricante. Pugionem referunt alii , quorum quidam lutei ; fed de iis varia Dodorum funt judicia. Quia enim apud nos ut plurimum in collibus & Veterum fepulturis inveniun- tur, dubitant multi an arma Veterum fuerint •, dubitant alii, Artis ne, an Natura: fint. opera: ad lapides Ceraunios referunt alii ; quocirca de iis pluribus In fequentibus. Ad filices referunt Pyritem, quia ex ejus quadam fpecie ignis copiofe excutitur, cumque proprie pyrimachum diebum putant , quod igni repugnet. Nam, in ardentes conjedus fornaces, fluit, &, ubi defluxerit in catinum, rurfus concrefcit& durefeit. -Reperitur ut plurimum in fodinis Metallicis , quocirca metalla quandoque permixta habet, quandoque iis deftituitur, adeoque purus lapis efle non videtur, quocirca a qui- bufdam ad metalla potius quam lapides refertur. Argentum & Aurum ei ineft, qui Rcichenftenii in Lygiis reperitur: JEs & Argentum Gotcbergi: Plumbum nigrum & candidum n 4° • M ii S E U M candidam Gofelarix ^ JEs tantum Cuperbergi : nihil habet Metalli Bretebroiini effiffi fus. Colore etiam differt : alius aureo eft , alius argenteo , Marcafitam vocant Arabes & Mauri; alius colore lapidis plumbarii, alius cinereo. Quo quifque fpiflior eft & metalli plus habet , eo gravior. Ex durioribus, ferri aut alterius lapidis duri attritu facile ignis excutitur , ex mediocribus quoque aliquando, non vero ex mollibus. Ferrum vero ignem ex eo excutit duritie fu a, ut & aliis duris. Ignem vero reddit ob motus velocitatem Sulphur quod in eo continetur aeris attritu igniens , eo modo quo omnia pinguia, dura, affriefa ignem concipiunt, tit rotarurti axes dum celerrime moventur, ligna dum fibi invicem affricantur. Figura varia reperiuntur: modo Globosi funt, qui in ripis & fluviis reperiuntur, Pyrites arrofas globofus Bauhini. Modo Cylindri inllar teretes, in argillarum venis re- perti, quales nos ex Heliglandia habemus. Inde quoque ille nobis elf , qui dimidiatam refert cochleam, cellulis circa ambitum diffindam; magnam affinitatem habens cum eo, quemBauhinus lib. 4. fontis Bollenlis vocat Pyritem Globofum, cui primas cornu Ammonis fpirae adhaerent. Modo Tes- serarum figura apparent, quales ex Norvegia , eoiore aureo , accepi, Marcafitam referentes. Modo oblongi funt & intus ut fiftulas cavi, qui Hahnoveras in commiffuris Saxi calcarii extant ; modo Ovi, modo Uvje, modo Favi, modo Virgu- larum, & aliarum rerum ideas exhibent ; ut mirum Naturas lufum in iis contem- plari, non fine jucunditate, liceat. Varietatem infignem videre licet apud Bauhinum loco citato. x In ufum Medicum quandoque venit, calefacit, mundincat, oculorum dbfulcationi- bus medetur, dura emollit, matura refo-lvit, carnis excrefcentiam prohibet; liftam ali- qui Diphrigem vocant. Galenus in pulverem & arenas redacto , ad aquas hydropico- rum exficcandas, utitur. Plura vide fed. 3. cap. 12. Pyritem leonem referentem ex Heliglandia Infulafiuxta oftiuni Albis fita, ha- beo, qui figura externa utcunque Leonem refert, &: ex globulis aurei coloris conflatus videtur. Cum additamentis rotundas accedit figuras, coloris aurei, obleuri vel asrofi, in diametro quinque obtinens uncias, pondere librarum duarum. Globosus pyrites argentei coloris , pilam luforiam referens , durus , mini- me friabilis, libram unam cum dimidia aequans, inventus eft Hafnias Anno 1647. in Au- gufto, cum folias ducerent extra portam Orientalem. Nec hic folum , fed plures alii ejus generis, ut dubium nullum fit, quin minera horum ibidem extet. P y r 1 t 1 s ni g-r 1 genus in Scania reperituf , ex quo alumen conficiunt : Ejus fpecimenteneo,exade globofum, fed aliquantulum compreffum,magnitudine caput hu- manum fuperans, cafeum Hollandicu figura externa referre videtur, fed adeo fphasricus ac fi torno in eam figuram effet redadus ; in fuperficie externa lineis circularibus cingi- tur St fqtiammulis dotatur. Quamplurim os ejus generis Sphasrieos , magnos & parvos, 111 illis mineris extare accepi ; Meus in Diametro pedem unum cum femilfe obtinet. Pyritem amiantum cyprium referentem fodinas fuppeditantNorvegicte, ex quibus fr ullum , quod teneo, drachmas quinque pendet. Externa fuperficie cine- reum refert Pyritem, granulis aureis intermicantibus, ubi vero fradus eft, interior ejus fu b lianti a miram oftendit compaginem ; ex tribus enim quali laminis conflatur, qua- rum qutelibet ctafla eft uncias parte tertia, ex minutiflimis filamentis cccrulcis compoiita, qu^ tamen feparari nequeunt. Inter quamvis vero laminam interfperfa funt granula aurea, fovet etiam finu luo lapidis fciffilis particulas quafdam. Durus adeo lapis non eft, quin cultro aliquid ei abradi polfit. N011 multum diflimilis eft lapidi, quem F.erran- dtxs Imperatus lib. 24. Hift. Nat. cap. 11. vocat, vegetationem lapidis gypfi pilarem ; nifi quod durior fitgvpfo, & micas obtineat aureas, utpote e Pyritum genere. Pyrites Mammarius a me vocatur Pyrites coloris nigricantis obfoleti, tri- bus conflans globulis cohaerentibus, & quorum lingulis papilla erumpit eleganter cir- culo circumfcripta, ut plane tres mammas connata cum fuis papillis referat , in centro, ubi uniuntur, etiam papilla emergit elegans. Tota, quia triangulum quali conftituit, a. ^baft in apicem tresfuperat uncias, pondere unciarum novem ,1'ubftantia pyritis aureis granis micantis. Ad Silicum familiam & ifti Ipedant Silices, qui ab Ardelione quodam Italo ma- nipulatim deglubebantur, ut nummos lucraretur. Res ita fe habet. Fuit ante annos cir- citer r WORMIANU M. 41 citer decem Agyrta quidam Italus in Anglia, qui populo perfuadebat fe lapidibus vidi- tare: accepto enim p nem io, manipulum parvorum filicum fluviatilium degluticbat, ac perculta regione ventriculfiex collifione eorum drepitum excitabat,qui ab adftantibus audiri potuit , ut fic tedaretur fe vere eos deglutiitfe. Horum filicum quatuor ad me detulit amicus , quorum tres colore fiunt luteo, quar- tus niveo : fiunt autem laeves, magnitudine articuli digiti majoris, nulld afperirate pr^di- ti, drachmas circiter duas ponderantes. Moli e fiaxo craffiore & duriore fiunt, Graeci & pVA fav Vocant, Latini la- pides molares : mos 9J?offc#|?CCit/ ab ufiu nomine mutuato, quod iis frumenta moliantur: ibas etiam habent fpecies. Ed genus quoddam quod Lutum vocant, quod in locis ardentibus generatur , ex lapidum liquefactorum & rei ardentis materia, quam, dum incendia fieviunt, ejiciunt, ut indar 'rivi fluant ; ubi ab aeris ambientis frigore coagulantur, in lapideam materiam vel maflam convertuntur, ac non fiecus ac alia faxa caduntur. Apud nos Molae fiunt cinerei coloris, quas in Scania prope Landscronam eruuntur e Saxi genere arenario & duriore. Advehuntur quandoque e tradu Rhenano coerulei coloris duriores, crafiiores & majores nodratibus. In Norvegia quaedam caeduntur ex lapide Talcofio granatis &: pyrite referto , cujus frudum teneo hic fiub terra repertum, dum cellam fubterraneam foderet mihi vicinus civis. Cos lapis durior ed , ferramentis acuendis aptus ; variis igitur Artificibus , qui fer- reis utuntur indrumentis , infiervit. Ad tria genera reduci poted. Primum Olea- rium dicitur ; oleo enim illinitur , ut aciem trahat. Nigrum plerumque ed & perpo- litum , barbitonfioribus in ufiu ad Novaculas acuendas , ex tradu Aquenfi adferri fiolet. Secundum Acluatigum, ex lapide arenofio , molli &c aequali condans, colore ci- nereo s hoc in formam quadratam longiorem, vel in orbem redigi fiolet, ut motu cir- culari actum, atque cadentem ex alto, vel in fiubjedo alveo exidentem aquam excipiat, quo exhibitum ferrum commodius terere poflit. Apud nos fodiuntur Aquariae in iifidem fodinis in Scania , ex quibus Molares petun- tur. Tertium genus & oleo & aqua proficit, quales fuerunt olim Cilicia:. Illud, quod Saliva proficit , ad aquaticum reducimus. Nec praetereundum, fiepe ligna in lapides verfa, Quercinum in primis & faginum co- rium munera fudinere, quorum nobis exempla funt ad manum. Inter reliqua frudum ed, pedis unius cum dimidio longitudine , latitudine quatuor pollicum circiter, colore ex Cinereo nigricante, intermido viridi obfcuriore, quod faginum fuit lignum, cujus ufiis nautis nodris non infrequens. Ufus cotium in genere ed, in ferro acuendo. Cum ferrum cotibus aquariis atteritur & acutum redditur, id, quod utrimque deteritur, refrigerat; quocirca Mammis Virgi- num illitum, eas augeri prohibet, & podagricis prodeft. Quod ex oleariis decidit, ab- jf ergit, & ad defluvia capillorum emendanda adhibetur. . C a v. IV. c De Marmoribus * L Apidis magis frequentis, duri, coloris minus grati , fpecies exhibuimus : jam pul- chrioribus coloribus praeditos videamus, qui Marmoris titulo in (igniri fo- Jent, a reliquis Saxis, nitore, duritie, squalitate differentes. Ed autem Marmor I apis infigniter durus dc pulcher fi poliatur ad fplendorem fufcipiendum ita aptus , ut ftatux& columnae nitentes ex iis fictilpi poflint. Cnecis Mdpfiag®* '5%* rs a fpiendore. Vulgo Caufa duritiei ed bona concretio, nitens, materiae aequabilitas & puritas. Concrefcit autem beneficio exhalationum & aquarum, quae ter- ram fubtiliflimam ingrediuntur. Impraegnata vero funt hae aquae, nitro, fale, aliovc me- tallico liquore, ut terreas partes minuere ac melius conjungere poflint. Caufa efficiens praeter vim Marmorificam, non folum calor ed, fed interdum frigus fubterraneum aut gradus caloris remiffior. Nam exprimendo humorem fuperfluum , cogendo, laepe ex- ficcat frigus. Diverfitas marmoris ex materiae diverfitate dependet. Si enim mollior materia, lapilli, aut alia Heterogenea materiae marmoreae mifcentur, ignobilia ac fca- brofa fiunt marmora? qus fculpi non pofllmt, fed indar filicis difliliunt, ac granulata vo- F cantui» & _ ' "Museum cantur. Marmor^ cuM primum e fodinis emitur, mollius eft i fed temporis fuccerfii &deo induratur j ut vix fculpi pollit , quod omnibus ferme Lapidibus commune. Nori omnes marmoris partes femper fimul generantur, led luccefiive : fepe enim marmori! particula?, variis eoioribus ab exhalationibus infectis tindae, nimium indurantur ; deinde accedente nova exhalatione , &c materia tanquam Calce, particulae ilis ferruminantur^ ac totamaffain unum lapidem, diftindum maculis & coloribus, coit. Coloris varietas exhalationis varietatem oftendit. Si tenuis fuerit fubtilis, intimas partes penetrans j optimus , squalis & exadus fit lapidis coalitus; fin fecus, inaequalis, ut fupra didum. Marmora coloribus diftingui folent: funt enim vel uno colore pnedita; vel variis fi- mul miftis : Dantur Alba, nigra, viridia, cinerea, flava, varia, &c. Album marmor Parium olim dicebatur, ab Infula Paro, vel fculptore Agera- crito Pario nominato, qui V enerem ex eo lapide primum fculpfit, a veteribus Lychnites, quod ad lucernas in cuniculis csderetur. Duo ejus genera ftatuunt, unum Phengites, quod tranflucet, alterum non tranflucens. A vulgari Alabaftro duritie differt & lplen- dore. Foditur in Italia in agro Lucenfi ejus genus quoddam, quod ab oppido Cara- gi e n s e nomen obtinuit. Alabastrum quidam huc referunt , fed inter molles & raros Lapides locuni fuum potius habet, nili externae figurs& politurae refpedu ad marmora etiam referri debere quis putet. Diftinguunt vero inter Alabastrum & Alabastritem* ita quidem, ut lapis is, qui mollis adeo eft, ut fcindi cultro poflit, Alabaflrum vocetur, &c a quibufdam ad Gypfi Ipeciem referatur ; qui vero durior , Alabasrites. Alabaflrum igitur crudus videtur Alabaftrites ; hic vero crudum Marmor. Ejus va- ria ftatuuntur genera, colorum ratione , adeo ut omne Marmor cujufcunque coloris, modo molle fit, Alabaflrum dicatur ; unde & Zeiblicium Marmor, vulgo ©erpcmm^ffcctt / huc quoque trahunt, Ufus tamen obtinuit, ut Alabaflrum tantum jam fumatur , pro» Marmore albo, molli, ad Parium proxime accedente, qui uftus Gypfl loco ufurpari poE fit. Quidam humorem aftufum forbet, & Alabaflrum proprie efle volunt: quidam in- fufos humores non forbet, ut Alabaftrites : quidam inftar onychis pellucet. Variis in locis Italiae , ut &Norvegiae, candidum invenitur ; Ratisbonae quoque &: in Thermis Cardinis , candidiflimus extat . Ex Feroenfibus infulis mihi fruftum allatum Alaba- flritis candidiffimum, durum, dimidiati globi figuram habens. Alioquin varia vafa ex Alabaftrite parata teneo. Ex his confeda vafa , unguenta optime confervant. In Medi- cina etiam ufus fuos obtinet. Refinae mixtus durities folvit, cum cera dolores ftomachi compefcit, gingivas adftrin- git, gj. pondere Dyfenteriae medetur; aqua, in qua folutus, oculorum lachrymas ficcari Extat Langii unguentum de Alabaftro , dolores capitis in febribus & aliis calidis afie- dibus mulcens. In nimia dofi exhibitus, ut Gypfum, ftrangulat. Ex Alabaftrite mihi Tabellx quaedam funt , in quibus lingulari arte elaboratae pul- cherrimae eminent literae, non ftyio ferreo , fed aquis quibuldam rodentibus ita elabo- rata;, ut intermedia lapidis erofa fubftantia literas ipfas eminentes relinquat, aperito hujus artis Dano Petro Trelund elaboratae. Nigra Marmora varia olim fuerunt, & jam funt . Commendabatur olim Basaltes feu Balanitis, Oblidianus, Numidicum marmor. B a s a l t e s marmoris genus eft duriftimum , limis refiftens, ferrei coloris, a Bafal, quod ^Ethiopice ferrum notat ; dicitur etiam Bafanus a B id eft, diligenter ex- amino , quia eo Argentum & Aurum examinatur & probatur, non minus ac Lydio La- pide; Germanus cm SWarmcr. Crefcit forma & craflitie ligni me- diocris, fingularis quidem verum copiofus, atque itajundus coaptatufque velutiafabro lignario commiffus elfet, fex, quinque nonnunquam, rarius quatuor angulis, figura tra- bis eredae, foris laevis & tadu minus aljacr, ferrugineus, ponderofus, duritie Adamantina. Variis in locis Germanise reperitur. In Silefia ad Criffum fluvium Bafaltem lapidibus coagmentatis , e terra ulnas decem & feptem extantibus . Arx Stolpa cum adj undis aedificiis infiftit, aeri undique libere expolita. Huc fpe&ac Obsidiani & Numidiani illa Ipecies , quae ex Belgio ad nos adfertur, a Belgis / a Gallis Piere de Tuche , Germanis profler- fletn / quia Auro & Argento examinando infervit. Ex hoc marmore grandia quadrata conficiun- tur 5 FORMIANUM. 4) ?itr, quibus magnatuin demortuorum loculi teguntur , Tabulae item Epitaphiis aptas; politi enim iriftarfpeculi fplendent & nigerrimi funt. Eft & in Alpibus, quse Helvetiam ab Italia difterminant, marmor nigrum, quod poli- tum fplendore cimi Qbfidiano certat. Ex eo mihi tabella eft quadrata, quam olim ih Anglia accepi» ln Scania eruitur nigri Marmoris gerius prope Ydftadium , ex quo menfarum tabu- las formant elegantes , fed maculofum quandoque eft, Venis inaequalibus & atro pur- purafeentibus, Quandoque vero nigrore non cedit Obftdiano. Ex hoc mihi menfa eft magnitudine conipicua. , Aliud genus in Scania prope Anderum,ubi fodihas furit Minerae Aluminis,reperitur, fciftile, quod cum alumen in fe contineat, firmum adeo non eft, nec exade adeo poliri poteft, fed mollius & in humido nigram de fe fundit tinduram* & exfudantis aluminis flores. Ejtis «reneris mihi unus eft lapis, pedem Romanum longitudine fuperans, quadratus, quovis latere, latitudine unciae unius cum femifle. Ea forma fine omni alio artificio e terra erutus eft. • In Norvegia aliiid reperitur * quod poliri egregie poteft , fed impurius eft & venas quafdaiii ferrugineas in fe continet, ut & filamenta quafi quasdam nivea, tenuia, quae merum & genuinum funt Argentum. In eo enim dives extat argenti vena , quae jam cum frudu feparari coepit a poffeffore, Viro Nobiliffi Avone Godde Regni Damae Archi- thalaflo, a quo & rudis hujus lapidis & politi teneo fpecineien , quod aftridu Auri , Ar- centi & reliquorum metallorum bonitatem belle explorat. , Viridia marmora olim celebrahantur , Lacedaemonium, Auguftum, Tibe- rium, fic dicta quod eorum principatu primum inventa 5 maculis praedita ut Ophites i ied Auguftum undatum & in vertices crifpum erat : Tiberium fparfim convoluta cani- tie. Lacedaemonio ex viriditate maculae parvae inerant, frequentes & clarae, a quibufdam Laconium dicebatur. ■ ■ Tam frequens eft Op lii r e s , quod Serpentis formas & maculas diftindas exhi- bet, cujufcunque tandem coloris* Duo genera ratione duritiei & mollitiei occurrunt. Unum durius, quod rede ad maritiora refertur & hic locum habet : aliud mollius, quod cultris fecatur, ex quo varia efformantur, quod potius ad Alabaftra , ut fupra didum, IpedAt. Hujus generis eft Zeiblicium, quod in Mifnia reperitur, vulgo ©crpmKitfTritt / cinereum, fubriigrum&fubviride, maculis albis, viridibus, purpureis, nigris, imo lineis quibufdam variegatum. Varia ex eo conficiunt , pocula, cochlearia, mortaria> laminas Incurvas, aliaque ejus generis. Quandoque adeo mollis eft hic lapis , ut humorem im~ bibat, quod ut impediatur, oleo nucis Mofchatas inungunt vafa ex eo fabricata. , Commendatur ad multa, quae fchedula typis mandati enumerare folent venditores; fed, omnibus fides ari fit habenda, valde dubito. Hasc autem funt. Lapis Serpentinus calefacit, phlegmata confurmt , difpellit , omnium membrorum dolores exftirpat. Commendatur ad Colicam paihonem, ventriculum frigidum, ejuf- dem dolores ex cibi copia , calculum arenofum ,, Podagram, Chiragram, fi ex eo bibi- tur, calefadus loco dolenti applicetur. Ad Pllthifin calefadus pedori & abdomini fupra umbilicum applicatur ; Pulmonibus enim & Hepati fuccurric. Plura prodicantur, quibus enumerandis fuperfedeo. Quo ex hoc lapide pofiideo arcificiofa, fuo loco enumerabo. Marmor cinereum Seravitianum durius eft , vere marmor, qiiamvis ad Serpentinos ScOphitas dquibufdani referatur, quia riiaculis infigne eft. Seravitio aliif- que in locis Italio invenitur, ut & Germanio quibufdam locis. Ex hoc globi conficiuntur parvi, ut manibus detineantur, ab iis qui febre ardente laborant. His enim recreari vi- dentur, dum refrigerando dolorem mitigant & calorem. Subviridis ille lapis , Italis Verdeilo didus, huc quoque fpedat; eo enim utun- tur Lapidis Lydii loco, ad aurum & metalla probanda. Quidam Thyitem veterum efle arbitrantur. Reperitur etiam in Norvegia, unde ad me allatus quidam polituram adniittit, &: ad metalla, non fecus ac verus lapis Lydius, probanda adhibetur. Bitumi- nofi ac fulphurei quid ei inefle videtur ; hinc fit ut ex eo in mari faspe frutices marinas nafcantur &c nutriantur, cujus exemplunt demonftraire polium in fuco verrucofo ex eo enato, cum radicis, fi modo radix dicenda, particulas ei adhaereant. F a Ad 44 MUSEUM Ad flava Marmora Phengitem referunt, qui venis flavis & tranfparentibus mi» cat. Talis is eft , qui Roma? in templo S. Maris in porticu fpedatur , ubi columna ex eo fabricata vilitur dimidiata,? colore flavo, parietis rimam claudens, & externam lucem folati fulgore intrdhiittens, ita ut, fole radios fuos in columnam jaculante, ardere videa- tur ; de quo multa fabulantur. In Germania etiam flava occurrunt, qua?, fl mollia fint, ad Alabaftra referuntur j Quidam vocant ©eftsr Porphyrites inter rubra principatum obtinet, Italis Porfido , durus admodum eft & fplendidus : Ex eo fiunt non folum columna?, fed & mortaria, 8c cruftse, ad colores & lapides pretiofos levigandos ; attritione enim nihil a fe remittit. Ex hifce conftant Obelifci, qui Rome vifiintur literis Hieroglyphicis infignes ad templum JohannisLate- ranenfis , & in V aticano. Hos immenfie molis lapides multi artificio lingulari ex fruftu- lis marmoreis fufos efte arbitrantur; quia in Italia fodine nulle fiunt, que tam ingentem molem fiuppeditare polfiunt; deinde quod ob vaftitatem per mare transferri nequeant. Sed Plinius libr.36. cap. 5». exprefle modum, quo ex 4 Egypto eo delati fiunt, deficribit^ quem confiule. Nobis ex Porphyrite globulus eft & columnula. Ex Oelandia Suecie ad nos marmoris purpurei adfertur genus, ex quo opercula fie- pulchrorum, menfie & ftrata conficiuntur: politum parum cedit Marmori Italico. In eo quandoque vene dificurrunt candide exade circulares, que nummos reprefientant, ut in menfia, quam teneo, videre licet. Inter Marmora v a ri e g at a &: ficripta, merito locandus Garantrg- n iu s Imperati ; nifi forlan dicere velis marmora ficripta colore albo & nigro conftare, hunc vero Garantroniunvpurpureo &c flavo. Pulcher lapis eft, literis quali Arabicis a na- tura libi inficriptis fiuperbiens, colore aureo in corpore purpureo. Concretus videtur e lerra purpurea & putaminibus aureis, luperveniente fiucco aut fipiritu lapidifico. I11 Alia inter ornamenta corporis geftatur , & ex eo manubria cultrorum & gladiorum conficiunt. Mihi unus eft quadratus unciae longitudine & latitudine, craflide tertia uncia? parte, per cujus centrum foramen tranfit, ut per id filum mediocre trajici poflit. Vide Ferrand» Imper. Hift. Nat. lib. 24. cap. z<$. Ex alio genere Marmoris Variegati globulus mihi eft , Nucem Mofichatam magnitudine ferme a?quans , oculi ftruduram haud inepte referens. Maxima pars cor- neam referens tunicam cinerea eft. Hinc iris fiequitur flaveficens, qualis in felium oculis cernitur, pupilla vero, nigricante circulo cinda, magis ad albedinem inclinat ; ftrudura & circulis fiatis affabre circinatis, oculum, ut dixi , tam magnitudine, quam figura ex» primit. Florentinum Marmor huc etiam Ipedat, quod per fe maxima ex parte , cine- reum licet fit, maculis tamen fulcis, &: lineis obficurioribus, hinc inde dudis &: dificurren- tibus, jam turres, jam aedes, montes, flumina, ac integras exhibet civitates. Marmor FLORENTINUM VARIEGATUM appello. Tria mihi fiunt ejus generis, unum rude impolitum adhuc , in quo urbium duarum, flumine dilcretarum, apparent effigies, luis turribus proruptis, ruinis aliifique ejus gene- ris eleganter diftindamm , ac fi penicillo pidoris depidae elfent. Quadratum hoc eft, quovis latere uncias tres cum fiemilfe aequante. Alter lapis politus eft, quadratus quoque, ita tamen ut longior fit quam latior, longi- tudine namque fiuperat uncias tres, latitudine duas , in laminam efformatus non admo- dum craTam. In eo confipiciuntur praerupta turris majoris rudera, & urbis inaequaliter fkae domus & xdificia, dificretis coloribus , & artificiofie variegata , a Natura , fine omni artis minifterio. Cinereum ad flavum inclinans eft illud quod aerem repraefenta t, lineis quibufidam tenuibus tranfiverlim excurrentibus. Eft & ex eodem Marmore globus quidam machinam orbis terreftrem a Na- tura effigiatam apte oftendens. De quo plura inter artificiofa e lapidibus elaborata di- cendum, licet pari jure huc Ipedare poflit, quia ab arte nil nili globofam figuram &: po- lituram acceperit. Marmor de monte Sinai, fieu Pidra Embuficata dida Ferrando Impe- rati Hift. Nat. lib. 24. cap. 24. etiam ad variegata marmora pertinet. Nomen fiortitum vult ideo quod ex monte Sinai Hierofiolymitano depromi putent. Albicans eft, ad fla- vedinem tendens, 8c quocunque modo fiecetur aut dividatur, in eo arbufta & frutices, colo- I W O R. M I A N II M. 45 colore nigricante, fubtiliter a Natura depidi apparent. Si fiupra ignem ponatur, brevi evanefcitpidura,&:nilnifi nudus remanet lapis, lui coloris, adeo durus ut calcinari ne- queat, fed fortidimo igne inftar vitri fundatur. Figura: ifta: ortum trahere videntur ab exhalationibus quibufdam in lapidis generatione ejus corpori fe infinuantibus, ut in Py~ rite fieri folet. Is quem mecum communicavit NobilifllGeorgiusRofaxrants fummus Regis thefau- rarius, planus eft, figura ovali, longitudine trium circiter unciarum, latitudine duarum, craffitie dorfi cultri. In eo depida eft arbor per cujus truncum hedera ferpit, ad radices plantuhe quadam, ad latera folia ex arbore quali decidentia. Coloris eft albicantis ad lu- teum tendentis, altera facie politus, altera rudior adhuc , in qua etiam truncus arboris confpicitur hedera lambente ornatus , fed coma: amputata: partes , hinc inde per cor- poris ambitum difperfie : omnia depida colore cceruleo nigricante elegantillime i Ad radicem perreptat vena quasdam lapidis flavior. Omnis vero harum figurarum in hifce variegatis Marmoribus varietas , ex venarum variis coloribus in Terra: gremio infedarum difpofitione, & partium ex quibus conftat diverfitate, fitufque proportione ortum trahit. Marmora multi imitari conantur. Sed duritie & pondere pauci ea aflequuntur , licet colore & fplendore pofllnt. Quidam Pragse tempore Rudolphi 1 1. ex gypfo , aliorum lapidum pulvere, quibus ad pondus augendum cineres plumbi addebantur, cum aceto vel ladis fero, ili quo cafeus folutus erat, maflam conficiebat, ex qua menfas Sc Iphasras fundebat, quas exficcatas, politura fplendidas faciebat. Nonnulli filices, lapidum vario- rum fragmenta, fanguinem hirci aut bovis mifcebant, addendo vinum ardens & fel bo- vinum,ac in formas premebant marmora ut armularentur. Sunt qui aqua calida cafeum contundunt, addendo calcem vivam & colores quofvis corpus folidum habentes, ut Cy- nabrium, chryfocolla, ochra, hsematites , Viride a:ris, &c. Alabaftrum quidam Italus pulchre aauulabatur, filices fluviatiles in pulverem redigendo , addita calce viva, aqua glutinis, ex ea pafta formabat imagines, qua: polita, elegantiflima: erant. Sereniflimus rex nofter Chriftianus IV. etiam Italum quendam Piero nomine habuit , in hac arte principem, qui ftatuas varias ex certa mafla fingebat, qua: durum marmor adulabantur, fed coloribus deinde pulchriores reddebat. Y Id imus hadenus lapides Magnos, qui frequentius occurrunt, duritie infi- gnes : jam eos expendamus , qui molliores fiunt , & etiam magnitudine confpicui ; cujus generis fiunt, Saxum Calcarium, Gypfum, Lapis Bononienfis, Pumex, Porus, Ah cionium, Aflius, &c. # Saxum, unde calx conficitur , Calcarium nobis didum , vulgare eft , multifi- que in locis reperitur : varia namque funt faxorum genera , ex quibus fieri poteft ; fed, ex quo optima fit, albicans 6cfufcum eft, cujus copia ingens paftim in totaDania reperi- tur, Selandia, Cimbria, Scania, Norvegia. Quibufdam in locis Natura mire in his faxis ludit, tubulos, ramenta, globulos, virgulta, aliaque in iis exprimendo. Hi lapides, ut ex iis calx elici poflit, primum uri debent, atque fic ignem illum concipiunt, quem in fe potentia fervant, ut aqua: frigida: affufione in adum deducatur. Calorem illum in Cal- cis (ale calidiflimo & ficciftimo confiftere volunt , cui cum aqua frigida affunditur, ob antiperiftafin partium calidarum, per totum e jus corpus diftufiarum, ad interiora repuh iionem , a contrario fadam, augetur vis ejus in adum deducitur, cum virtus unita fortior fit difperfa. Ex Calce recenti illud fit, quod veteres Maltham vocabant, res omnium tena- cifiima, & lapidis duritiem antecedens. Gleba calcis vino reftinguitur , mox funditur cum adipe fuiilo & ficu, duplici linimento. Quod maltatur, prius oleo perungitur, ut fupra ex Plinio docuimus. Calx viva corpori applicata urit & cruftam inducit, reftinda mordacitatem exuit &: ■exficcat ; lota cum oleo & cera cicatricem inducit. Si cum aceto exftinguatur& ter la- vetur, cumq; oleo rofaceo ad linimenti formam redigatur, combufta abfque Cicatricis C a p. V. SDe Saxo calcario , Cjypfo , Lapide Bononienfi 3 B amice > Poro 3 oAlcioniOs -djfio. veftigio 4* MUSEUM veftigio fanat, nec bullas elevari permittit. Fit ex ea aqua mirabilis ad ambuftiondhri fiftulas , cancrum , maculas &: rubedines oculorum ; Item ad veftium byfllnorum ma- culas eluendas, hoc pacto. calcis viv. §iij. Aq. pluV. tbifi M. flent triduo in vafe, poftea agita, quiefcaht inde 24. horis in vafe obturato , coletur per linteum , &c adde falis Ammoniaci albiff. jx. bene triti, M. optime , deftilla per filtrum , oculis quotidie tres guttas inftillentur : ad veftes calide ea utendum ut & reliqua. Si in seneo vafe relin- quatur, celeftinum colorem acquirit. Gypsum, Germanis ©tp$ vel @paf/ Italis Geffo, Gallis du iHaftre , lapis eft albus, mollis Alabaftri inftar, qui cum leviter uritur, ex eo fit calx ifta , quas Gypfum vocatur. Ex ipfo Alabaftro & aliis lapidibus* f ariorum colorum Gypfum confici poteft, qui tamen omnes album Colorem acquirunt, ufti ubi fuerint. . Ullis ejus eft ad flatuas ingentes & lxviflimas faciendas. Ex ftupa aut farno femifor- mantur ftatua:, & tenui crufta gypfi obducuntur ac formantur * ut mole in admiratio- nem fpedatores trahant. Ex eo quoque cruftx obducuntur parietibus, variis fculpturis Ipeciofic. Cum polline lapidum duriorum , pulvere plumbi & lafte , in veros lapides tranfit , fi colores adjiciantur. Marmor, pondere, nitore & colore imitatur quam maxime. Pi&ores ejus ufum etiam habent : colores eo mifcent, ex maffa penicilla dura conficiunt, quibus pingunt abfque humido : hoc vocant ficcis coloribus pingere. In arte Medica etiam locum obtinuit. Adftringit enim, obftruit & emplafticum eft, ad fan- guinis eruptiones adhibetur ; poftquam enim madefactum eft, lapidefcit. Intro fumi non debet ; nam inter venena, qux ftrangulant, recenfetur. Lapis Bononiensis, a quibufdam fpongia Solis, ab aliis fpongia Luna:, a qui- bufdam retinaculum luminis eodeftis, lapis Uluminabilis, lapis Lucifer, lapis Cafciard- lanus, Pietra Strellina diCtus ; Phofphorus Kirkero. Invenitur hic lapis in quibufdam collibus prope Bononiam in monte Paterno, quatuor milliaribus ab urbe dilfito: repe- riri quoque in agro Tolfenfi, ubi lapides Aluminis eruuntur, docet Kirkerus. Definit raaffam foftilem, gypfo fulphureo feleniticam , multum Arfenici, Antimonii Chalcanthi admiftum habentem: V ix invenitur pugno major, nullam certam a Natura obtinuit figuram, colore variat, aliquando cinerei eft, aliquando nigrioris , aliquando flavi, aliquando rubiginofi, aliquando fubccerulefi imo mifti. Ratione materia: quatuor ejus genera obfervarunt. Quidam enim horum lapidum in latiufculas lamellas funt fcifi files, cortice pallente, modo fcabro, modo lxvigato ; quidam ftrias habent in modum Stybii radiantes candicantes . Quidam cortice vel laevi vel afpero , colore cinereo ra- diant, ubique ftriis vel redis, vel obliquis, ad centrum tendentibus. Quidam ad dilata- tum centrum ftridi valde funt & friabiles, colore nigricante. Mirabili virtute prxditus eft hic lapis : prasterquam enim quod aflridu pilos eradicet, calcinatus lixivium prafflet , quo Pfilothri vice uti licet > vomitum etiam violenter mo- vet ejus pulvis, vel calcinati infufum. In primis eo nomine celebratur hic lapis,, quod fingulari proprietate polleat lucem ad fe attrahendi & confervandi. Si enim Soli aut ignea: flammas opponatur, fic illuftratur s ut inde tranflatus ad locum tenebricofum con- ceptam recens lucem diutule retineat libi infixam, adeo ut in tenebris inftar Carbonis ad femihoram ardearj idque toties, quoties ita Soli aut lumini ambientis fuerit admotus. Verum non ultra duos annos vim fuam retinet , fed paulatim fatifeit & lapis remanet effectus. Verum hanc vim lucem attrahendi lapis hic non nili praeparatus obtinet ; quo- circa, quomodo praeparetur, paucis dicendum. Lapis vel integer, fi purus fit & melioris notie , in furnulo ad id conflruffo calcina- tur, vel, fi impuriores partes admiftas habeat, in pollinem tenuilfimum reda&us * ovo- rum albumine, vel etiam aqua communi, a quibufdam etiam oleo lini, in unam maffam redigitur, quae fi poft primam Calcinationera lucem non arripuerit, toties ejuftnodi cal- cinacio repetenda eft, donec optatum effe&um confequaris, quem efflo refc entia: qux- dam minutiflimi roris grana referentes fignificant, quas ad fuperficiem fudare videtur, & in quibus maxime virtus lucis conceptiva , fine alterius rei permiftione, refidet. Hac ratione praeparatus lapis feriniis quibufdam , feu arculis ad id praeparatis imponitur . Si igitur conceptum lucis fplendorem amicis offendere defideres, lapidem cum theca So- lis diurno fplendori, vel fi Sol non fulgeat diurnx luci , vel no£Iu igni valido , facibufve accenfis expones per quadrantem hora:. Theca claufa mox defer in obfcurum locum, apertoque ferinio videbis lucem non fecus ac carbones de fe diffundere , qua: tamen non / f O R M I A N XI M. 47 non diu durat , ut fupra didum. Qua verh vi Si facultate iapis hic lucem attrahat , re- tineat, circumferat, & rurfutii de fe fundat^ a multis diu multumque inquifitum varian- tibus fententiis . Quidam lumen fubftantiam & corpus efle exiftimarunt , & lapidem trahere lucem ea ratione qua Naphtha ignem 8 c Magnes ferrum trahere folet. Qui- dam voluerunt lumen in hoc lapide ccdeftis & igneo fubftantio qualitatem efle ac non fecus ac alia omnia no&iluca in obfcuro lucere. Quidam lapidem a lumine ambiente accendi fecundum particulas feu atomos exifti- mant, in quas aflidiie refolvimr. AthanafiusKirckerus lib.3. de Magnete p. 503. concludit lapidem hunc calcinatum , ficcitate fua bibula > vapidum, lucis fcetura gravidum, non fecus ac fpongia humorem vicinum combibere, atque intra poros recipere , ubi aduali frigiditate lapidis cogitur , ardeque cum propriis partibus tenuioribus copulatum, in unum corpus lucidum coalefcit. Quia vero vapidum illud illuminatum lapidi adjun- dum, a calce, cui permiftuni eft , facile confumatur , lumen quoque, cujus didum vapi- dum veluti vehiculum quoddam eft > una cum vapido deftrui neceflum eft. Qui fufio- rem de hoc lapide vult tradatum, legat Clariff. Fortunium Licetum, qui ex profeflb hoc egit, Kirckerumloco citato, & Poterium. Mihi hic lapis eft, tam crudus quam praeparatus. Crudum dono habeo Viri ClarilT. D. Henrici Fuicenii, qui ex Italia fecum detulit; Ovalis eft figurae, compreftus , fcaber & inaequalis, coloris cinerei, micis fplendentibus confpicuus : qua parte politior, fplen- doris de fe majorem fundit gratiam. Parvus licet fit, juglandis magnitudinem vix attin- gens, ponderofus tamen eft, adeo ut $v. cum dimidia aequet; odore eftfulphureo inftar Pyritis> talcofum quid pro fe ferens. Praeparatum habeo pixidi inclufum , qui cum exade calcinatus non videatur , fru- ftula majora teffellata cineri feu calci permifta oftendit , ac in fuperficie flavum quafii florem oftendit fine aliquo fplendore , qui in fruftis majoribus apparer. Quia vero ef- foetus jam eft hic lapis, nec vim illam attrahendi lumen amplius oftendit, fpedaculo hoc oculos auditorum pafcere nequeo ; quatuor enim effluxere anni, ex quo Bononia cal- cinatus fuit, ut docet Epigraphe. Cum ego pixidem acciperem , fundus ejus obdu- ctus erat cera rubra > cui inhofit lapidis calx exigua quantitate , drachmarum nempe duarum, cui fuperftrati erant ad operculum ufque bombacis flocci, operculum vero pi- xidi cochlea aptabatur. Pumex, Graecis 5 fluafi d vermiculis erofus, Germanis / quia in Balneis ad cutim fricandam eo utuntur. Lapis eft erofus fpongiofufque, exiguis cavernis refertus. Colore quandoque eft nigro, qualis ille, quem Iflandio Hecla evo- mit; quandoque cinereo , quandoque candido. Duritie etiam differunt: quidam ma- nibus in arenam teri poliunt, quidam duriores , omnes adeo leves ob aerem inclufum, ut aquo innatent. Candidi reliquis proferuntur , ut & leviores , qui maxime aridi &c fpongiofi, atque facile teri pofliint, &: fricando non nimis arenofi. Pidores ad telas fuas Levigandas eo utuntur ; Balneatores in Balneis ad corpora fri- canda. Uftus trina uftione & vino exftin&us extenuat & ficcat, cicatrices emendat 5 dentifricia quoque ex iis fiunt. Ex Incendio Heclo magnos &: globofos, nigros tamen ejaculatos tenemus, qui leves admodum funt, licet magni. Pumex yulcani, qui Syracufanus etiam dicitur , quia Mons Vulcani non pro- cul Syracufa diftat. Sunt namque prope Siciliam , feptem Infulo Vulcanio, feu AEolio diCto, ex quibus quodam fulphure, bitumine, aliifque mineralibus fcatentes, e montibus ignem eruCtant. In primis mons Vulcaniis diCtus hujufmodi incendio celebris ; in eo lapides excofti, exufti,porofi evadunt, & in Pumices degenerant. Hujus fruftulum album ad Cinereum inclinans, afperum, leve, vix fcrupulos duos pondere fuperans, mihi ex Sicilia redux attulit D. Thomas Bartholinus, quod reliquis pumicibus fubtilius eft, eafdemque cum aliis obtinet vires. . Fluentis coagulum, mafla quodam eft ex AEtna monte Sicilio petita, colore atro ad lividum inclinante. Coagulum vero dicitur , quia hoc mafla coagulata eft ex lapidibus , calce fulphure , quo fimul calore flagrantis AEtno li- quefa&a , inftar rivi igniti ex AEtna defluunt , fed frigore tandem ambientis con- denfato , maflam hanc probent , in qua duriora & crafliora infimam tenent partem , fulphurea vero & leviora fuo colore fe prodentia fuperiorem, in vitream quafi fubftam 4-8 M IX s E U M fqbftanfciam converfa. Pondus totius maffie uiieiarum eft duarum, cum totidem drachmis. Ejufdem montis ab eodem tra£lu ad me delati funt lapilli cinerei obfcuri & adufti, qui vi ignis naturam fuam plane amiferunt & porofi funt redditi, leves & inaequales , ita ut ad naturam pumicum quam proxime accedant, fed friabiliores funt, & facile inminu* tiores partes, vel digitorum comprelfu diffiliant. Ab eodem tra£hi eft exiguus lapillus Cyaneus impolitus, quadratus ferme, foris cine- ribus quali afperlus, pondere 9j. durus, Praffium colore referens ; Ad fluores referen- dum eum effe arbitror. Chryfolitum semulatur alius lapillus ex eodem erutus monte, pondere fcrupuli femis, aureus, pellucidus; quietfi dubitetur an inter gemmas locum mereatur cum priori, quia tamen hic de iis, qu# ex ^fstna monte funt allata, agitur, hic eis locum tribuendum cenfui. Porus vel Tophus, Gr#cis afper eft,, fcaber, natura facile sn arenam folubilis, cum Pumice affinitatem habens ; quia enim porofus & foraminibus plenus, le- vitate pr#ditus eft. Reperitur variis in locis Germani#, prope Coburgum in ditione Mansfeldica, &: alibi. Rofchildi# etiam in magna copia hortos in urbe fepis loco eo cin- ctos vidi. Propter levitatem commodiffimi funt ad replendas parietum collab entium limas, cum pr# levitate non premant, & glutinent facile extrema. Cum vero omnis Porus natura fua fit fcaber , levis &: friabilis , Plinio tefte , huc non immerito a quibufdam referuntur Alcionia, qu# etiam lapideam habent natu- ram, fed ortum tamen ex mari, cujus aqu# cum faif# fint, ex ejus fpuma , cum tenuiffi- mis fordibus permifta , accedente fucco lapidefcente , in varias figuras concrefcunt. Nomen vero trahunt ab avibus, qu# Halcyones aGr#cis> a Latinis Alcedones vocan- tur, quia ex iis mari innatantibus nidos fingunt &: conftruunt. A-lcionii vero duo videntur genera : unum mollius, quod fpongiofam &: vegetabilem habet confidentiam, de quo inter Vegetabilia fuo loco fermo erit ; Aliud durius & la- pideum, Pori lapidis naturam habens. Hoc etiam partim ramofum eft, quod ad co- rallia fpe&are videtur, atque inter earecenfebitur: partim globofum, de quo nobis hic fermo erit; dAos u%vq v quidam effe putant. Veteres quinque genera proponunt. Unum figura fpongi# fpiffum & grave ; alterum figura longiufcula, foraminibus plenum, l#ve, odore alg# fimile. Tertium ad vermiculi figuram propius accedit & ad purpurse colo- tem, fed molle eft ; Milefium vocanti Quartum lanis pinguedine fordidis foramini- bus plenum, leve. Quintum quia leve quoque, fungo fimile,intus afperum, pumicem re- fert, acre, odore carens. Nos ea genera, quae habemus, enumerabimus. Ad primum genus refero primum Alcionium feu Porum roseum. Eft enim inftar Spongi# fpiffum & grave , ovalis figur# , in fuperficie fcabrum & porofum. Quia vero foramina ejus ita funt difpofita, ut figura fua Rofas parvulas #mulentur, Ro- feum vocavi ; alioquin fibr# feu laminul#, ex quibus conflare videtur, tranfverfim obli- que corpus lapidis pertranfeunt. Quibufdam in locis majora habet foramina, in quibus vermiculi aut teftaceum quid nidulari poteft. Ad Alcionium fecundum Diofcoridis referendum illud videtur , quod ex Iflandia Anno mdcli. accepi. Corpus eft oblongum , unciarum novem longitudine, latitu- dine quatuor , quadratum ferme & compreftum, fupra corticem quendam (ut videtur) concretum, ejufdem longitudinis, fed latitudinis minoris, adeo ut vaginam gladii refe- rat, colore ferrugineo. Credo in eo aviculas nidos conftruxifle, quia omni exparte ca- vam eft. Supra hunc corticem concrevit Alcionium ipfum unci# craffitie quibufdam in locis leve, molle, friabile, fpongiofum , in#quale , foraminibus majoribus &£ minori- bus pr#ditum, coloris cinerei, nifi quod in uno latere ad viriditatem vergat. Infipidum plane eft , nili quod intra dentes contritum arenaceum quid pr# fe ferat. Ex fpuma marina & quifquiliis arenaceis concretum arbitror. P o r, u s roseus alter iseft, qui quidem ejufdem fubftanti# effe videtur, fed totum corpus rofam figura #mulatur. Rotundus eft , in diametro rotunditatis uncias tres habens ; parte feffili veftigia apparent trunci aut radicis , ex qua tanquam ex centro In circumferentiam lin e# refta excurrunt per fuperficiem inaequalem tuberculis & finu- bus, pars vero convexa hinc inde difeurrentibus crifpatis prominentiis in#qualibus folia rofarum #mulatur, unde hoc nominis ei indere placuit. Aliud / V 'O il M I A N U M. ■ Aliud eft , quod huc etiam referri poteft , fpongiofum & grave pari modo fcabrum & porofum, globofum,fed non ut in priori Rofam refert po rorum difp€> (itio, verum extu- berantibus & hinc inde difcurrentibus tubulis & cavitatibus continuum undarum flu- xum & refluxum egregie reprxfentat, unde Alc Ionium undatum vocare li- buit, ejufdem alioquin eum priori eft ftSbftantins & duritiei. Alcionii milesii, feu Tubulare Imperati fimile quid dfe videtur fub- fhaiitia quxdam lapidea cinerei coloris, cum ejus delcriptioni , colorem fl exceperis , optime coitipetcre videatur, ex mari ortus hic lapis facillime findi ac fcindi pbrefl,tota fiftulofa, parallelis etenim, feu canaliculis, internodiis aut leptis quibufdam diftin&is, miro naturx artificio conftru&um vifitur, quas inter fe dum coakfcuiit, fuperficies ali- quot per intervalla conftituunt, ac fi criiftis conflarent. Quidam exiftimant inftar favi cujufciam efle, in quo animalcula marina generentur ; Eft qui ad Aftroitem referat. Ad tertium genus Alcionii, fi externam formam fpectes, referre licet lapidem albiflimum Perosum ex vermiculis quali quibufdam conflatum 5 fed fubftantia non multo molliorem prasccdenti. Color ejus non purpureus, fed candidus eft, cretas in- ftar, Milefium igitur non dicendum , Alcioniiim candicans vermicula- tum vocare libuit : conftat enim ex vermiculis petrefa&is , mire inter fe contortis, qui concavi funt, ut vermium tubuli potius quam vermiculi fine dicendi. Nefcio an ad petre- fafta potius, an ad aquas lapidelcentesi fit referendus hic lapis, quam ad Poros aut AI- „ cionia. Ejufdem namque fubftantias Sc candofis funt P 1 l je quasdam Marina, poro- £e, crifpx, ut faccharum , quo apud Phafmacopasos femina & alia incruftari folent, re- ferant , fed quantitate funt majore , juglandem fuperantia. Quadam fphamex funt fi- guras , quasdam compreflie aliquantum , quasdam oblongae ejuldein porofitatis j omnes elegantes crilpatura &; candore oculos pafcentes. Saccharinum alcionium quis diceret, a figura externa petita denominatione. Si frangantur globuli , lapillus in eorum centro feu meditullio reperitur, circa quem non fecus ac faccharum fubftantia illa lapidea concrevit. Mihi hic lapis ille videtur quem Doldius ciftas Medicas Hornungi Epiftola 15. ad Galactitem afperum refert. Nam ex lictore Norvagico meus non fecus ac ille petitus , nec abludit color , & folutio in fuccum la&eum fi cum aqua fuper cote teratur. Ad hanc claflem veterum prascipui referunt Asium vel Assium lapidem,quern etiam Sarcophagum vocant , eo quod carnes humanas confumar nudatis olli- bus. De eo variie funt Authorum opiniones. Plinius &: veteres ad Pumices & Poros re- ferunt. Sic enim ille lib. 36. cap.17. In Affo Troadis , Sarcophagus feillili vena fcindi- tur ; corpora defun&orum condita in eo abfumi conftat intra quadragefimum diem, ex- ceptis dentibus. Ejus generis in Lycia faxa funt Sdn Oriente, quas viventibus quoque alligata erodunt corpora. Mitior vero eft fervandis corporibus , nec abfumendis , Chernftes ebori fimillimus, in quo Darium conditum ferunt, Parioque fimilis candore & duritia, minus tamen ponderofus, qlii Porus vocatur. Aflitis guftu falfus , Podagras lenit, pedibus in vafe ex eo cavato inditis. Preterea omnia crurum vitia in iis lapicidinis fanantur, cum in metallorum fodinis omnibus crura vitientur. Ejufdem lapidis flos prxparatus in farinam mollem , ad quadam perinde efficax. Eft autem fimilis Pumici ruffo, Galenus Allium lapidem ait efle non durum, fed laxhm, friabilem, confiftentia&: co- lore quali Tophi. Diofcorides Aflium feligendum vult colore Pumicis, levem, fungo- fum, friabilem j habentem venas luteas ad imum aftus. Matthiolus circa T^identum in Vitribli Minis , prope montem Liveginem, reperiri exiftimat , eo quod nota: conve- niant. C^falpinus in Ilva exftare putat , ubi Alumen foftile , & Chalcanthi vena foditur, co- lore candido inftar Sacchari, venis & maculis luteis, guftu fubadftringeote & linguam modice mordente 5 item fine maculis luteis Pumici fimilis J fungofus,& in fiiperficie con- cretionem quandam efle ait fimilem fali, fed lapidofam, faporc ferme infipidam. Ter- tiam etiam Ipecieni ibidem reperiri ait, venis fe interfecantibus in profundum , qui ex- terius in tenuem farinam candidam folvatur, minime mordentem , qui ejus flos eft. Non emanat autem flos luteus nili ex habente maculas luteas , cujus fapor etiam eft eflicacior. Dalecampius in notis ad Plinium , dicit quofdam exiftimare eum dfe genus G Pytitis j° MUSEUM Py « ti5 Chaicantodis, quofdam autem Myiios, alios Pumicis lerofi, adeo Incertum auid de hociapide ftatuendum. 1 Ego in peregrinatione mea Gallica , in templo D. HiJario faero , parieti auftrino infi- xam vidi tumbam lapideam, coloris cinerei, cujus fubftantia Saxea aut Marmorea erat» tanta: capacitatis j Ut cadaver humanum integrum capere potuerit. Hic pro Sarcopha- go vel lapide Affio monftratur accedentibus. Verum potoius non eft/ed durus & folidus ut ex fruftulo, quod ex eo excuffi, videre licet. Veftibus affrictum ut incalefcat, fcetol rem cadaverofum fpirac. Ferunt cadavera ei indita , viginti quatuor horis prorfus abfu- mi relidis obibas ; an ita fe res habeat , ignoro. Alioquin &£ omnes lapides, quibus fepuE chra teguntur, Sarcophagi vocari folenr. Huic non abiimilis eft ille, ex quo elaboratum cernitur caput humanum cum caffide' acuminata , dono Clarifl. Viri D. M. Stephani Stephanii. Longitudine uncias quinque excedit, latitudine tres , pondere libram unam cum dimidia attingit , colore cinereo » ubi minus politus eft & fradus, micant in eo ftiEe quasdam minutie. Sap,cophagi titulo accepi ; & lapis ipfe & figura ei impreffa elegans. Cap. VI. De StalaUite 0 Stalagmite y Ofleocolla , lapide Spongi^e^ Vmcornw fojjtti 3 AD molliorum lapidum claflem referimus Stalactitem, Norvegis ; qui lapis eft, ut plurimum cinereus, ad flavedinem tendens , varias figuras pro ratio- ne generationis , modi concretionis, &: corporum quibus adhcerefcit , obtinens» Generatur ex aquis vim lapidificam habentibus , materiam terreftrem fubtilem fecum, vehentibus. Cum enim aqua per terra: canales effluit , aut ex alto decidit, aut lateri- bus alveorum agglutinatur , horum ratione varias acquirit figuras. Ex alto decidens 8 extremitati canalis, pyramidis forma quandoque adharet , & eodem modo eadem- que forma induratur , qua e canalibus defluens humor frigore hyemali congelari fol.ec. Variis in locis Dania, Norvegia, Germania, Iflandia , Italia inveniri folet; formas ac figuras obtinet varias. A quibufdam ad Ofteocollas refertur, & a Chirurgis ad fraffuras confolidandas com- mendatur. Si pulvis Dracnma unius pondere bibatur, fudores provocat. Sunt qui ad Calculum pellendum commendent. Eorum, qui Stiriam referunt, mihi varii funt. Primus mihi eft poroftis, levis, ex parvis ftiriis & guttulis concretus, qua vermiculos quali exprimentes, lapidem mire im- plicant, & ramo funi conftituunt. Quavis vero Stiriola, licet tenuis fit & diftorta, cavita- tem in fe habet, foramine in extremitate fe prodentem , colore albo ad flavedinem tendente. Ex Thermis Aponenfibus in Italia Stalaftitem duriufculum, variis diftin&um colori- bus habeo, maxima exparte cinereum, fed venas habentem intermittas rubicundas, vi- rides & candidas, qua de mineralibus huic aqua, ex qua prodit, miftis teftari videntur, vitriolo nempe , ferro & alumine. Splendentes quandoque huic inferuntur Cryftalli , duritie maffam reliquam fuperantes. Exfulphure, alumine, fale, nitro & calce con- flare has thermas vult Savanorola. Aliud genus hujus lapidis ibidem quoque repetitur quod Tubulatum vocare laber, quod in formam tubulorum minimorum concrefcat. Tubuli autem hi non om- nes ejufdem funt generis: quidam enim laves, quidam afperifunt; quidam coloris nivei» quidam cinerei; concreti vero omnes videntur fuper paleas & ftramina, fiquidem eo- rum ductus majores non funt quam ut ftramentum admittant, & funt in quibus palea &C ftramina adhuc inveniuntur. Stalactitem Styriaformem ex Norvegia habeo trium unciarum longitudi- ne, Styriam exa&e referentem , nifi quod duobus in locis ad latera ramuli quidam enati fmt , qui guttulis fuis etiam folia quodammodo exprimunt ; craflitie parum fuperat pennam Olorinam, colore albo, fuperficie afpera Cryftallifata , granula moto corpore fplendorem falinum exhibent, eleganti concretione. Ex Norvegia & alium teneo St alactitem guttatim concretum , guttulis ro- tundis, / FORMIANUM. tundiSj oblongis, piriformibus, quo maifam reddunt uniformem, ut Botritim non abfurde nominare liceat. Colore eft albo , candicante, guttulis lovibus & aqualibus , quamvis figura diferepantibus. Stalactites siRAcusANiis elegans eft, a Celeberrimo D. D. fhom* BarthoL ex Sicilia afportatus. Maifa efl levis & porofa , fuperficiei parte altera nivea, in- cequali, variis dudibus & bullis confpicua , altera variis ramulis circumduda , conchulis implicita, colore cinereo , cum rubicunda hinc inde tindura. unde apparet, inaequa- liter per ramulos, fpiras & bullas concreviife hunc lapidem. Speciem aliam Stalactitis e Germania habeo , coloris lutei , quam Reti- cularem non abfurde nominavero , guttis enim longioribus & vermiculatis ita coagmentata eft maifa , ut rete reprofentet, fcd non expanfum , verum convolutum, triquetram ferme habens figuram, ponderofa admodum non eft, fiquidem totus lapis vix pendet uncias duas & drachmas duas. Stalactitis non in ftirias , fedmaifas concreti varia etiam occurrunt genera. Ex Thermis Carolinis,mihi allata maffa ex cruftis quibufdam, jam cralfioribus, jam te- nuioribus conflans, flavis & candicantibus, alternarim miliis, mollis & friabilis, ut facile digitis atteri polfit. Ex fluentibus aquis in canalibus , cruftaceam hanc confidentiam ac- quifiviffc credo, dum fefe paulatim iapidefeens fuccus illis agglutinat, Aquofior & fpiri- tuoflor fublantia ubi exhalaverit, remanet Tartarea hoc & lapidea. In iifdem Thermis aquis innatat Cremor quidam, niveus, fubtilis, cremori T ar- tari plane flmilis ; cujus ufu obftrudiones vifcerum aperiri, vifeida ac lenta incidi & atte- nuari volunt, ei vires omnes attribuentes, quibus pollere e Tartaro proparata medica- menta ftatuunt. Hunc una cum praecedente lapide , e Thermis Carolinis mihi attulit Vir Clariff. D. D. Cafpar Bartholinus P. M. mihi dum vixit aflinis conjundiflimus. Hujus generis Stalactites R'amufculo Betulo circumdudus &: accretus , ex iifdem locis mihi allatus efl: . Crufto enim molles Sc friabiles lutei coloris , ita ramulum hunc ambiunt, digiti ferme Craflme, ut pars ejus nuda relinquatur > Incruftratio vero hoc inoqualiter craffa efl:, pro modo ac ratione varietatis accretionis. Anno m d c l 1 1, cum ex Anglia rediret filias meus 'Wilhelmus Wormius fecum attu- lit Stalactitis Anglico fpecimen circa ramos concretum. Duum autem erat ge- nerum, tenuis penno anferino craflitie,longitudine unciarum quatuor •, alterum craflitio dioiti minimi, paris longitudinis. Crufta vero ramulis obduda coloris efl: nivei, exterius fcabra, arenacea, nullius faporis, generar vero in fonte in loco Comnerdido, tribus milliaribus ab Oxo nia diftante retulerat ei a quo acceperat. Alius efl: Stalactites crustaceus durior, candidior,ex inoqualibus.quo- ad craftitiem, concretus cruftis, quibus veno quodam intercurrunt purpureo, & luteo. Extima ejus fuperficies candidior reliquis, &: crero modo quibiddam in locis manus colore candido inficit, utraque vero, tam concava quam convexa , fcabra eft & in- aequalis. Ex Galliis aliud genus accepi candidum , fplendens , facchari confiftentiam habens, quod in fpecu quodam fubterraneo, duabus ab urbe Turonum Leucis diftante la Cava. Gutture dida, reperitur. Hanc autem cavernam intrantibus, faces lumen ut probeant neceffum eih fummum in ea frigus medio oftu, hyeme vero tepet, ut fubterraneo ca- verno folent. Hic aqua per fornicis poros fefe infinuans vaporis forma, paulatim ita lapidefcit, & ob puritatem admixti fucci lapidefcentis, fplendorem acquirit. In Thermis Iflandicis aqua etiam lapidefcit & in cruftofum convertitur Stalacti- t e m. Tranfmifit ad me anno proterito ingenuus juvenisTrebonius Jonas Iflandus ta- lem maifam, fuis literis de ejus generatione hoc inferens: Addo maifam quandam lapideam ex luto, vel ligno, (ut creditur) in hanc, quam nunc cernere licet , materiam tranfmutatam, in fonte illo fervido , a Saxone in Profatione operis fui indigitato: qui fons noftratibus Geiser dicitur, quod aquam fervor inge- nitus in fublime evomat. Huic fonti Clariif. D.M. Brynulphus Epiicopus honoratifii- mus , nuper lanam probandi caiifa imponi curabat, quod putabat illam lapidi ob molli- tiem maxime contrariam materiam referre. Quo vero hic exfpedanda fit Metamor- phofis , tempus & experientia dabunt. Hoc ille. Maifa hoc quam habeo quadrata ferme eft , tam in longitudine, quam Jatitu- ' dine, tres habens uncias, coloris cinerei , aipera , ex cruftis fenfim concreta, arenacea G 2. plane fi M ti S E tl M plane inftar Tartari Vini. Unde conflat, non ex luto aut ligno tranfmutato Fa£fcaffi> fed ex Sale feu Tartaro,aquae ifti fervidae permifto/ed jam feparato, concretum. Unde mihi perfuadeo fontem iffcum res non in lapidem convertere, fedcrufta lapidea aut Tartaped obducere. Quod etiam eventurum puto lanae, experiuhdi gratia ei immiflae j id enim abunde arguunt cruftae , ex quibus lapis nofter coagmentatus eft. Fons autem hic fer- vidus, ex quo haec eruuntur, extare dicitur prope Skalholtum in valle Haukedahir di<fta, id eft, valle Falconum» Aqua lapidescens in Crypta Aureliana huc fpeTat , quae nivea eft , in for- mam placenta rotunda concreta , parte feflili inaequalis & afpera, cinereum colorem / intermiftum habetts, altera parte laevis & figura haemifpherica ferme, ita tamen ut con- cretionis modus facile appareat . Cretofa & gypfea > abrafus enim pulvis candido tingit eoiore. Longe alterius naturae eft aqua lapidefcens, feuStalaftites* in crypta Yicentina Gu- sto z a di&a , totus enim Cryftallinus eft , quibufdam in locis albus, quibufdam ad fla- Vedinem tendens. Mihi inter reliqua fruftum eft, qbod circa ramulum arboris concre- tum fuiile videtur ; corticis enim purpurei in meditullio oftentat reliquias. Stalactites sicilianus, niveus eft &: mollis, laminatim concretus, aequa- lis & reliquis omnibus magis compadus, non porofus. Si quid cultro abradatur, fubtile eft & colore ailbo tingit. Maftula mihi oblonga eft , pondere quinque circiter drach- marum. Eft in agro Neapolitano, Puteolos verfus, lacus Averni dictus, cui adjacet villa Cice- ronis, nemore & porticu infignis ; Thermae quoque Ciceroni dicatae , Italis i Bagni di Tiritoli: ad has Thermas , Sulphure, Nitro & Bitumine conftantes , cegri menfe Majo confluunt, cum vel folus earum vapor profit* Domus, in quibus curationi vacant , ele- ganti incruftatione funt ornatae ; cujus incruftationis particulae, quas teneo, ex lapillis aut marmore contufo cum gypfo & aliis unitis conflare videntur , quibufdam tamen ia locis fungofas , colore albo & cinereo. Quamvis haec ad artificiofa fpe£tare videatur, quia tamen cum Staladftite magnam habet affinitatem, hic locare placuit. Circa eundem locum vifiturGrotta Agrippinae, ubi Neronem Imperatorem materna vifcera rimatum ferunt. Haec Grotta incruftatione etiam dotatur peculiari, cujus mihi fruftum obtigit, rude, inaequale, gypfeum, figurae incertae. Stalactitis elegans fpecies illa eft, quae Tibuli in Italia in agro Romano inve- nitur. Hic, cum candidus, porofus, inaequalis ac variae fit figurae, tam exa&e femina, aro- mata, & amygdala Saccharo incruftata refert, ut eo fallere multos liceat ; quOcirca &C nomen hoc apud Italos obtinuit, ut vocent i confetti de tibuli. Subftantia eft non ufque adeo dura. Ex eo calcem optimam conficiunt accola: , aedificiis idoneam. Stalagmites ejufdem naturae ac fubftantiae efle videtur cum Staladite. Sed figura faltem differt, quod femper globofe concrefcat. Ejus fpecies mihi eft ex Thermis Carolinis allata , ex guttis aquarum rotundis feu fphaericis in lapidem gypfeum ejufdem figurae coagmentata, coloris candidi ad fufeum inclinantis. Separatae guttae pifa magni- tudine & colore prorfus referunt, unde vulgo pisa carolina vocantur* quod in Thermis Carolinis frequenter inveniantur. Lapis integer maflam ovorum pifeium majorum exprimit, continentur vero in ea pifa plurima, fuis quaeque inclufa favis feu loculis, ex quibus levi negotio extrahuntur, Iconem hic damus. Huc fpeftat Ammonites feu Ha m mites, ex arenis compofitus majori- bus, ita ut ovis minorum pifeium fimilis etiam videatur. Is, quem ego teneo , coloris eft ferruginei, & ad Cenchritem quorundam referendus : finguli enim globuli , ex quibus conflat, granum milii vix fuperant, facile vero disjunguntur ; unde eft, quod is, quem ego teneo, globulorhm fegregatione indies minor reddatur. f O R M I A N tl M. y Globuli majores concreti huc quoque referendi videntur , quorum mihi tria funt genera. Quidam candidi funt, exade fphamci, iique vel lingulares , vel bini fimul juncti, vel terni, vel quaterni ex materia alba & gypfea conflantes; Qmidam hlfce majores ex marmore cinereo conflati, bini cohsrent. Quidam etiam marmorei, fed coloris purpurei, jam binis, jam ternis feohauentibus. Imperatus lib. 24. cap.27. caufam hujus figuras fphamae inveftigare conatur, Sc allegat rotationem fadam ab aquis , qua angulofa firpe fiunt rotunda, vel ab iplius aquas motu. In locis incendiis fubterraneis obviis, ubi mineras funt Sulphuris & Aluminis, tales glo- buli, vel feparati , Vel jundi inveniuntur, vel ab humoribus, vel exhalationibus fubterra- neis concreti. At ego locum, in quem humor fiibterraneus lapidefcens incidit, multum huc facere polfe puto* Si enim in foramina terras inciderit fphasrica, lingularia vel juncta, etiam tales efformantur lapides, pradertim illi qui Marmora reprasfentant. Aliam fpeciem ex Iflandia accepi Anno 1648. conftantem tribus globis, viridi- bus indar Jafpidis j quorum globulorum quivis magnitudine elt mediocris ovi galli- nacei. Osteocolla huc fpedat, aliis Oilifragus, Ofteites , Ammofteus , Ofteolithus, Holofteus , Stelochites , Germanis / Q 5 mcf)<ffrin / £ 3 eimft>ol. Lapis eft mollis , albo & cinereo colore, figuram ollis exhibens , concavus , quandoque in fe medullam habens friabilem, linguas adherentem, & facile in liquore folubilem, quandoque vero nullam. Nafcitur in Palatinatus locis arenolis , non procul a Spira, item prope Heidel- bergamacjenam Saxonias, item in Silefia & prope Darmftadfum. Crefcit per arenam forma Coralli, interdum Brachii craffitie. Cum primum e terra erumpit , friabilis eft, paulatim magis indurefcit. Videtur margas quasdam Ipecies elfe , que per terre meatus difcurrens, in talem figuram concrefcit. Duas ejus habeo Ipecies t altera fcabra 5 c inequaiis j altera levior & minus afpera; fed ejufdem plane conliftentie. Commendatur ad fraduras ollium conglutinandas. jMatthiolus refert, trium aut quatuor dierum fpacio, multorum ofla hujus lapidis potii conglutinata fuifle. Ejus ufum ita proponit Quercetanus : unam illius drachmam in vino rubro exhibent, in quo prius Vincapervinca fuerit infula , idque mane per dies quatuor aut quinque 5 atque hac ratione dolores eximunt, graviaque Symptomata, fra- «durafque intra quatuor aut quinque dies fanant , magna cum omnium admiratione. Eodem lapide etiam uti folent in forma cataplafmatis redado, cum Geranio contufo & oleo Olivaruni, vel Rofato,tam felici fucceflii, ut fine ullo dolore & inflammatione par- tis offa coagmententur. Hafce tamen hujus lapidis vires extenuare videtur Guilhelmus Fabricius Hildanus lib. 1. obferv. 90. ubi inquit: Graviter errant impoftores nonnulli , qui hoc lapide fe fra- duras paucorum dierum fpacio pofle curare gloriantur : Attamen illum lingulari qua- dam virtute , & proprietate occulta generandi callum , prasditum efle certum eft. Eo enim refert idem fe curafle fraduram completam & compofitam triginta dierum fpa- cio , in fene, qui alioquin duorum menfium fpacio curari nequiverit. Verum experientia dodus, monet in corporibus bene habitis & juvenibus caute eo utendum efle. In iis enim callum nimis magnum generare folet , ut deformitatem in- ducat. Quocirca hoc genus remedii faltem in fenibus & extenuatis, quibus languet ca- lidum innatum, adhibendum efle cenfet. Alioquin hujus pulvere ad dentes dealban- dos uti folent. Anshelmus Boethius illam fpeciem , qme odorata eft , &; margam in fe continet, vim antidotalem habere autumat, & in Pefte, febribus malignis , ad fudores movendos, & malignitatem per fudores expellendam, multum pneftare ait, non fecus ac cornu Monocerotis vulgo putatum. Quem in finem in pulverem redigi vult & aqua ablui ut arenofa fubfidant , poftea in paftillos redigi , & inftar Terne figillaue aflervari. Sed arbitror eum de altero lapide, quemtlnicornu foflile vocant, & de quo mox fer- ino erit, loqui. Alioquin de Ofteocolla juftum tradatum confcripfit Thomas Eraftus, qui videatur. In officinis quibufdam, pro Ofteocolla, Staladitis quandam fpeciem vendunt, albam, porofam, levem, mollem, facile in liquore folubilem, fapore fubfalfo , quam tamen ean- dem cum Ofteocolla virtutem obtinere mihi non perfuadeo. Subvereor efle fpumam G 5 maris 54 ' MUSEUM maris congelatam feu Halofachrie, qua: ddcribitur fungofa, fme odore, afpera, aut Pa- retonium- Plinii, fi non Adarcion Galeni. Vera Ofteocolla non multum diffimilis eft , tam quoad fubftantiam , quam quoad figuram , Lapis spongiae diflus , quibufdam lapis C a p p a d o x , Plinio Cy- fteolithos. Subitaria eft; friabili , colore albicante , fuccum lacie tim de fe prabente. Vim habet extenuandi fme infigo! caliditate. Diofcorides laudat ad Vefica calculum frangendum i fed Galenus negat , Renum calculis pellendis aptum eum judicans. Ex Vino aut aliis appropriatis propinari folet. Cornu fossile, Gefnero Ceratites , Clufio Ebur foffile , Gafalpino Lapis Ara- bicus, quibufdam Dens Elephanti petrefadus , aliis Lix ho marga alba. Tam varia no- mina ob figura varietatem , qua confpicitur, ab Authoribus accepit. 'Cuna Ofteocollis magnam habet affinitatem ; quocirca ad lapides molles a quibufi dam refertur, Eft autem fubftantia lapidola, colore, lavore & forma quandoque Cornu referens, quandoque durius, quandoque mollius, cortice exteriore duro, fla- vefcente , nigro aut fubcinereo , medulla molli , alba, levi, friabili,, abfque poris com- pada,adftringente, exficcante, lingua: firmiter adharente, odore grato. Invenitur tam in Italia, quam variis Germania: locis, prope Elhingerodam Sylva Herciniaj prope Hei- ddbergam, Hildesheimium, in Moravra, Silefia,Saxonia. Materia & modus generationis hifce exprimitur ab Anshelmo Boetio a Boet : Ma- teriam proximam generationis horum Cornuum, Margam vel Marga: fpeciem die exi- flimo , qua dum lapiddcente , & fubterranca aqua fluente irrigatur , folvitur & laciis inftar fluit per terra cavitates , in quibus fi d terra aditate aqua ferofior pars abforbe- tur aut imbibitur, vel praeterfluit, tum craffior pars cavitates implendo fiftitur & abfum- pto omni humore coaleicit , lapidifque formam & cornu pra fe fert , aut Marga tan- tum, fi fuccus exiguam vim lapidificam habuerit. Hac caufa eft quod interdum ejufi modi frulla crafla, interdum exigua & tenuia confpiciantur. Verum fi ladeus humor non in cavitatem, fed in lignum aliquod jam vetuftate arefablum incidat, illiufque cor- pus jam leve &porofum fubeat, & exhalata aqua tenuiore portione, craffior ramaneat, lignum tranfmutat , ejufque partes fibi affimilat, ita tamen ut Ipecies ligni nofci, &: in- terdum odor deprehendi poffit. Quod ligno contingit , id etiam cornubus cervinis dentique Elephanti, aliifque quadrupedum partibus, fi in hujufmodi loca decidant, con- tingere poteft. Hac fententia proxime ad veritatem accedere videtur. Vim enim eandem obtinent liacce cornua, quam Margis, Bolis, &: Terris figillatis adfcribunt. Quod alii de corni- bus Monocerotum diluvio per varia loca dilperfis, bitumine liquido , fuccino aut lapi- dibus putrefaclis philofophantur , probabilitatem habet nullam , aut valde exi- guam. Commendatur ad morbos omiles malignos , Peftem , febres malignas , aflumpta venena, Terra Lemnia inftar ; cor roborat & a malignitate prafervat : per fudores, quicquid maligni in corpore eft, potenter expellit Dolis a 5 j. ad £)iiij. in aquis appro- priatis, aut vino. Ad Sincopen , cardiacam paflionem , cordis tremorem , aliofque affiedus cum aqua appropriata fcrupuli pondere; fic Sc ad puerorum Epilepfiam eodem modo. Vermes necare, fluxus fiftere volunt, alvi, uteri, narium, hamorrhoidum. Oculis lachrymantibus, fi cum la£te in pollinem tenuiffimum redadum inftilletur,pro- delfe volunt, vi exficcante & adftringente ulcera ad cicatrices perducere, intertrigines & ambufta curare obfervatum. Verum non omnia hujus generis, hafce facultates obtinere refle ftatuunt quidam, qui magnam in hifce obfervarunt diverfitatem ; ut enim forma , origine , &£ fubftantia inter fe differunt/ ita quoque viribus & facultatibus. Quacunque lapidum inftar dura funt, inodora, neque medullam habent, vix alia, quam exficcandi vi pollent. Tale fruftum egopoffideo, quod durum inftar lapidis, foli- dum, poiiderofum, lignum fraxini pra fe fert : vena enim , ftria & lamina ex quibus conflat, nodis, nodofifque foraminibus infignitur, adeo ut figura externa plane fraxinum repralentet ; quocirca ad vulgaria ligna lapidefcenriapotius quam ad cornua foffilia re- tulero : adftriftionem in fe habet nullam, nec odore aliquo praditum. Qua facile in pulverem rediguntur, lingua adharent, molliaque funt, viribus enu- meratis f O R M I A N U M. 55 meratis pollent: ilia inprimis, quas gratum Ipirant odorem , ad cordis commendantur altedus •, cor enim roborare, 8ra malignitate prasfervare animadverfum eft. Si fub- flantia ipfa ante tranfmutarionem fuerit aCervo, Elephante» Fraxino, juglande ar- bore, aut alia re qux venenis adverfatur, maximam ad expellenda & fuperanda venena habebit efficaciam , eoque majorem , fi odor ipfius arboris , vel prioris corporis adhuc deprehendi poffit. Tum enim qualitates iftas adhuc m tranfmutato corpore reman- fiffe, ac vires, qua: in fubtiliori materia lucrent, nondum periilfe , fed accedente nova dc fiibterraneahac materia auctas effe, probabile eft. Mihi hujus note funt fragmenta quasdam. Unum teres, brachii craffitie, trium uncia- rum longitudine, in diametro uncias duas cum femilfe habens , cui cortex abrafus , ut fubftantia remanferit nivea , albo colore manus tingens , cui per longicudinem vene quaedam coerulea: & fufeae inferuntur , folidum alioquin & porofum, lingua: adherens, cornu cervi uftum referens, pondere unciarum quinque 5 quod, ex notis, melioris gene- ris elfe colligo. Aliud genus mihi eft cinereum, magis compadum, molle tamen & odoris grati, cornu cervini faciem ofteiitans, valide adftringens. Tertium fufeum eft, exteriori cortice ad nigredinem tendens, altero durius aliquan- to, ita tamen, ut cultello radi poffit, leve, adftringens, non adeo friabile ut alterum, ebur uftum externe referens. Fufeum etiam eft aliud , fed venis nigris , albis & luteis afperfum fibris per longitudi- nem excurrentibus , longitudine digiti , pondere drachmarum quinquei fragile,arena- ceum, ligni alicujus fcindulam repraffentans , odore non ingrato, adftridionc valida s quod etiam ad notas melioris cornu foffile refero. Gap. VII. De Amiantho > Selenitide, T aleo > &c. Q Uu£ hoc capite junguntur , magnam affinitatem invicem habent , eo quod in laminas findantur, aut in fila ducantur, & fplendorem quendam adjundum habeant. Amianthus, alias Asbeftinus lapis, quod non comburatur, Paulo Veneto Sala- mandra ob eandem dicitur caufam, Zoroaftro Boftrychites, a quibufdam Pelia, ab aliis Corfoides, quia canitiem prae fe fert: Sparta polia, quia Sparti canitiem aemulatur ; Li- num, quia manibus netur &: texitur ; fed Asbeftinum, quia ex Asbefto fadum ; a Plinio Vivum, quod igne non foleat mori; A PaufaniaCaryftium, quia effoditur ad Caryftium; Alumen a Quadrigario, propter fimilitudinem quam cum Alumine fciffili habet , a quo hoc differt, quod Alumen fciffile adftringat, Amianthus parum pungat linguam & non adftringat. Lapis eft aluminiSchifto fimillimus, ignem refpuens, adeo ut eo non modo uri non poffit, fed purior reddatur, colore ad viriditatem obfcuram tendente, quando- que & ferreo ; attritione facile in tenuia filamenta folubilis, mollis enim eft, & quod eftlorefcit dum teritur plumas refert, unde flos petrae a quibufdam vocatur. Nafcitur fecundum Diofcoridem in Cypro, item in defertis Indice, ad Caryftiam Eu- beeas oppidum; in Norico in Metallis Suaci, etiam in Norvegia quandoque. Olim in fila aptabatur, mappa: ex eo tanquam lino fiebant , quae fordibus confjaurcatae puriores igne Gxuftce reddebantur, ac magis fplendebant quam fi lavarentur. Unde Plinius : Ar- dentes in focis conviviorum ex eo vidimus mappas , fordibus cxuftis fplendentes igni magis quam poflint aquis. • Lavatur lapis, peditur, netur, texitur, tametfi quia brevis difficulter confician- tur ex eo non folum mappas, fed & mantilia. Ex eo Brachmannes Indorum Philofo- phos fibi veftes confeciffe Hierocles fcripfit. Quondam ex eodem funebres Regum tu- nicas fiebant, quibus induci in rogos ardentes imponebantur, ut corporum cinis a ligno- rum cineribus fecretus infepulchro condi poffet. Modus vero, quo ex eo fiant lina, jam penitus ignoratur. Joh. Bapt. Porta, in Magia fua Naturali, xnigniate quodam ilium propofuiife vult videri, fed ex eo nemo evadit fapientior. Mihi ab amico hxc ejus praeparandi ratio eft communicata , quam pro certiftima& experientia comprobata venditabat; licet magni fecreti loco tenuerit, bic tamen eam proponere placuit. j^.Amianthi fibris longioribus praediti (quod reliquis praefertur) in- funde j<? M U' S E tl M funde in lixivio ptxparato ex cineribus Quercus putridae & manipulis duobus ciiierultt elavellatorum, bulliat ineo per quadrantem horae, auferatur ab igne, & maceretur in eo, mentis unius fpacio, fic lanas carptas modo mollis evadit. Aqua. dulci aliquoties ma- ro lubitO quam fe- cit Callimachus , inerat thriallis, ex lino Caryftio , tefte Paufania. Quanquam Plinius icribat linum hoc rarum adeo fuiffe inventu , ut inventum xquaret pretia excellentium Margaritarum, tamen hodie lapidis ipfius non adeo rara eft: copia. Elujus Amianthi frufto fibris longioribus prxdito, ut & lana ex eodem confeda, fune itidem ex hac lana contorto me donavit Clariffi. Vir D. D. Petrus Bourdelotius SereniC Reginx Sueeix Archiater. Paulo poft Charta incombuftibili , ex eodem lapide elabo- rata, Mufeum nolrum exornavit Illuftriffi Comes Cxfar Alexander Herculanus. Flos ejus cuti applicatus urit urticae modo, vel potius pungit ob afperitatem, aculeis fuis tenuibus, carnis poros penetrans & continuum folvens. Hoc fciunt Gnatones, qui eum infpergunt internis camifiarum partibus, ut focii iis induti incredibili pruritu & do- lore afficiantur. In arte Medica ufum etiam fuum habet ; nam feo in fpiricu vini foluto &: Saccharo per- mifto, fi exiguam portionem mulieri fluxu albo laboranti exhibueris, fanabitur. Prae- paratur quoque ex eo prxftans unguentum ad tineam puerorum & ulcera tibiarum fananda* cujus defcnptionem vide apud Ansheliiium Boetium lib. 2. de Gemmis cap. 104. Amianthi longioribus fibris praediti ff ufia exhibuimus in Alumine Piumofb . Mino- res fibras habet Cyprium, quod dono Clariffimi Yiri Amici integerrimi D.D. Ottonis Sperlingii obtineo. De Selenitide, qualiter a veteribus deferibitur , varix funt opiniones : cum enim a Luna nomen obtinuerit, ei has attribuunt proprietates , quod ad ejus motum crefcat & decrefcat. Plinius ex candido tranflucere, melleo fulgore imaginem Lunx continere, eamque reddere in dies tingulos crefcentis minuentifque numerb, nafcique in Arabia feribit. Alii ladeo colore effie, noduque non folum lucere, fed proxima quoque illufttare di- cunt. Sed cum Gemma nulla jam repedatur hafce habetis proprietates, fuerunt qui veterum Selenitidem Margaritas elle putarunt , ut Garcias ab horto , fed nulla autori- tate. Quocirca Neoterici ferme omnes per Selenitidem intelligunt Lapidem spe- cularem, fic didum quia perfpici poteft, & rei , qux ab ejus tergo eft , imaginem reddat ; quibufdam cl(p^oQiXvjvov , quod vulgo perfuafum effiet, Lunx fpumam effie. Ger- mani Rufent Kc&cn§ra»m / feu Glaciem Marix vocant. Lapis eft Cryftalli inftar pellucidus, in bradeas tenuiffimas fciffilis, colore albo, cine- reo, quandoque nigricante, quin fk Variis coloribus, melleo , nigro , fufeo , confpicuusi candidus tamen foius tranflucet, reliqui minus trantiucent, aut obfcuri funt , fplendent tamen : quandoque mollis & in cruftas facile fciffilis, quandoque durior difficulter fcif- filis, caloris & frigoris patiens ; fed ab humido corruptibilis. Ex Mofchovia magna can- didi provenit copia , unde apud nos / feu vitrum Ruthenicum appellatur* Extat etiam in Hifpania , Cypro , Italia , Germania & Norvegia , fxpe faxo Marmoreo implicatur, aliquando laterculis diftinguitur, aliquando Cryftalli modo fexangula figura excrefcit. Alumen Scajolx quidam effie volunt, fed Aluminis naturam non fapit, neque adftringit. Eft & mihi quxdam ejus fpecies, qux ad colorem flavum tendit. Ufum habet a prifeo xvo, etiam Senecx xtate, in fpecularibus, qux feneftris inferta aerem excluderent, & lumen intromitterent. Talia fpecularia habet templum Cofvici in Saxonia &c Merfeburgi in Thuringia. Laternas etiam ex iis fabricant elegantes, qux lumen pulchre tranfmittunt nec candelarum flammis comburuntur. Crudo (peculari etiam quidam utuntur Cxmenti loco , ufto vero calcis & gypii , quo etiam uti folent mulieres ad faciem dealbandam & derugandam, candidiffimus namque eft: ufti pulvis infperfus fiftulofis ulceribus, brevi carnem generat. Ramenta cruda ex vino auftero pota dyfentericis auxiliantur. Parari poteft ex eo liquor, ut ex Talco ornatui inferviens. ^ , Mihi teriam hanc ablue &; exficca, fic modo lini communis pedi, neri & prxparari p poteft. Ellychnia quoque ex eo fiunt perpetua: Athenis in aurea Minervx lucerna, W O R M I A N tl M. 57 Mihi ex eo cruda maffa eft, pondere librce dimidia circiter, in Norvegia inventa, qua: in tcnuiffimas &: fjftendidiflimas bradeas facili negotio fcindi poteft. Eft & bradea magna, elegans, perfpicua, tenuis, ulna: dimidia: longitudine, latitudine quarta: partis unius ulna:, adfpecularia & laternas accommodata. De Laterna ex eo confeda fuo dicam loco. Speculari lapidi valde affine eft T a l cum, alias Stella Terra , quod ftellarnm in- ftar niteat & micet, quibufdam Argyrodamas veterum, quia ignis violentia: refiftit, Ar~ gyrolithus Chymicis, Magnetis Agricola:, Germanis ^rtlcf. Quamvis fint qui Talci no- men generale adeo faciant, ut fub fe Specularem, Amianthum, & Talcum ftride ftc di- dum comprehendat. Eft vero Lapis mollis , fpeculari fimillimus , in laminulas redas , flexiles tamen & varie intricatas , argenti modo divifibilis, colore candido, argentofo, glauco, nigrican- te quandoque, igni invidus , nam neque funditur, neque comburitur, neque co- lorem amittit nifi maxima violentia. Invenitur multis in locis Germania: Norvegia, fpecies ejus ratione colorum diftinguuntur. Ex cruftisfilo ferreo conjundis thriallides perpetuas faciunt , ut ex Amiantho. Si crudus devoretur, non caret periculo, ftrangulat enim. Avicenna frigidum eife ait in primo, ficcum infecundo gradu, adftringit, languinem fiftit, prohibet abfceftus mamil- larum & parotidum, tefticulorum. Quamvis, ut dixi, non temere intra corpus fumen- dum, funt tamen, qui Dyfentericis, fanguinem fpuentibus, menftruorum & hasmorrhoi- dum fluxu laborantibus, cum aqua plantaginis prabeant. Chymici follicite ejus oleum quterunt, quo a:s in argentum convertere fe pofle fperant. Mulieres etiam id expetunt ad nitorem cuti conciliandum: variis modis id perficere tentant, fedirrito ut plurimum conatu. Jaeobus Zuingerus hunc commendat modum: Talcum in folia minutiffima divifum facco lineo novo inde, fufpende ut cacabi, in quo faba: elixantur, vaporem per horas fex excipiat. Saccum exemptum e vafe fuo , exprime digitis , aqua tepida ma- defadis , & florem Talci in aliud vas aqua plenum decidere videbis. Sublidat, aquam per filtrum fepara. Quod fubfederit, exfieea, &cum ovi albumine in formam paftra fubige , in igne reverberii citra fufionem calcina , ut in cinerem abeat , qui in tepido fupra Marmor in oleum liquefcit. Aut refidentiam Talci pradidam aceto deftillato optimo bis terve examina , abftrado phlegmate ab omnibus defufionibus, remane- bit in imo materia alba, quas in frigido in oleum abit trium horarum fpacio. Alii aliter hoc perficere tentant : fed hic modus mihi Natura maxime congruus videtur. Quidam enumeratos jam lapides molles, potius glebas vocandas cenfent , eo quod molliores appareant, quam ut lapidum nomen mereantur ? fed quo nomine voces per- inde eft, modo de re conftet. Talci candidi & Argentofi gleba: ex Germania mihi funt allatas. Impurioris vero & glauci in Norvegia magnus eft proventus, unde etiam ejus habui copiam. Saxum illud Granatis pragnans, de quo fupra dixi Molas in Norvegia confici, totum eft talcofum, licet talcum illud impurius fit, & non facile ab adj undis feparetur. Aurei coloris etiam mihi cruftula: funt, Talcum aut potius Selenitidem exprimentes, cum laminis conftent majoribus. Nigrum quoque extat in Norvegia, quod auri Mine- rx jundum, fpem lucri prabet magnam. Lapis schistus Talco & Selenitidi valde eft affinis , non quidem ille qui Has- matitidis fpecies a multis conftituitur ; fed alius, albus, perfpicuus ferme, in laminas fcif filis fibi invicem cohasrentes, inftar Selenitidis aut lapidis fpecularis. Reperitur in fodi- nis argenteis Norvagias, eique vena: argenti ita innafcuntur , ut purum per ejus corpus ramulis eleganter diftindum perreptet. Quidam Alumen Scajola: effe volunt, ut fupra diximus, quidam ad fifllliaSaxa refe- runt, quod etiam monuimus ; vulgo Quartzum vocari arbitror. U Gap. VIIL 5S MUSEUM C a p. VIII. TIOc Laptde Tibur onum > Mercatum, Qtrpionum, Qor acino , Limacum , Oculis Cancri y Topho juvenci. V A p i d e s, qui jam a nobis tra&abuntur > cum maxima ex parce ex pifcibus aut aliis animalibus defumantur, majori jure quibufdam ad offa, cartilagines, &c. referendi videntur, quam ad Lapides. Quia tamen vulgus Lapidum titulo eos iniignire folet , aliquid ei tribuendum cenfent Autores, qui huc eos referunt. Tub eronum feu Tiburonum Lapis primo occurrit, qui ab Anshelmo Boe- tio defcribitur ; quod reperiaturin capite pifcis. Tuberon, albus, magnus, pondcrofus, ita ut interdum duas libras pendeat, nullius faporis, neque tam durus, radi ut nonpoflit. » Dum vero Tuberonem defcribere tentat ex Theveto, Manatum delineat, ut cum Clufio dubitare videatur, an Tubero a Manato differat. Sed ut pace tantorum virorum dicam quod fentiam ; Manati Tubero diverfiflimi funt pifces, ut ex autoribus , qui eos defcripferunt , patet. Manati tam in fluminibus quam in mari capitur , tefte Oviedo > Tuberon vero Cetaceus pifcis efl; tantum Ocea- ni incola, tefte Francifco Hernando. Manati pedes habet : Tubero nullos. Manati branchias nullas habet: Tubero utrinque quinque. Manati pifcis efl:, aut Amphibium docile, mite, hominum confuetudine gaudens : Tubero cetus ferox, maleficus, homi- num devorator; muitifque aliis inter fe diftant proprietatibus, ut fuo loco dicetur. Di- verfi igitur cum flnt pifces , alius erit lapis Manati, alius Tiburonum. Oviedus mentio- nem facit lapidis Manati, ejufdemque defcribit vires : fed Hernandus nullius in Tibu- rone, ut nec Acofta. Nihilominus arbitror tam Manati, quam Tiburonem tales in ca- pite habere lapides , quales pro Tiburonum lapide venditantur. Nec 'mihi acu rem te- tigifle videtur Anshelmus Boethius , cum ex Gomara , tres vel quatuor tales in capite T uberonum inveniri aflerit, cum re vera duo tantum flnt, ut poftea apparebit, ubi, quid Lapis Tuberonum vere flt, declaravero. Nec Oviedus Manati plures quam duos in ce- rebro habere aflerit. Atque ut fine ambagibus dicam quod res efl: illud, quod pro lapide Tuberonum ven- dunt, lapis non efl, fed os ad auditum fpe&ans, quod in omnibus cetis auditum habenti- bus reperitur, diciturque ab Anatomicis cochlea, cavitas cochleata buccinata, antrum buccinofum: nam gyros habet fe mutuo excipientes, atque tenuiflima ac molliflima membrana fuccingitur. Quod 8c Oviedus diffiteri non videtur , de Manati agens his verbis : Habent porro ifti pifces quofdam lapides, five potius Offa in cerebro (fcilicet circa meatus auditorios) Coli doloribus &: Nephritidi valde utilia. Hinc fadtum arbitror, ut, cum offa hasc in omnibus cetacei generis aut magnis pifcibus fibi quoad figuram flnt fimilia, a multis confundantur, & lapides hi Manati idem efle putentur cum lapidibus Tuberonum, fiquidem externa figura difcerni nequeant. Imo a fide dignis accepi, hxc offa a cetis vulgaribus Europa defumpta pro Tiburonum lapidibus vendi : figura enim & proportione adeo conveniunt, ut difcerni nequeant. Nec credo viribus difcrepare, fi vera funt quas de Manati & Tiburonum lapidibus iftis , vel potius oflibus ferunt, ac- commodari quoque poffunt ad alia ejufdem generis. Si enim duorum horum pifcium fibi diffimilium oflibus auditoriis hoc competit, quidni &: aliis ej ufdem generis ? De viribus Lapidis Tuberonum dicitur, quod pulvis ejus utiliffimus fit ad Nephritidem &Lurinze difficultatem , renumque & veficas calculos deturbandos. De Manati oflibus refert Oviedus, quod cremati & tenuiter pulverifati bibantur ex vino generofo lingulis diebus, ea quantitate quam Hifpanicus Regalis excipere poteft (drachma unius puto) ab iis qui Colicis doloribus & Nephritide laborant, atque hac ratione dolorem adimi. Calculumque comminui in arenam, & cum urina ejici. Mihi exhifce Oflibus duo funt Maj ufcula , qus cum Oviedi conveniunt defcriptione (ait enim efle parvae pilas palmarias magnitudine , aut nucis baliftas ( orbiculares enim non funt) & interdum majores pro Pifcium magnitudine) figuram namque quodam- modo habent offis balift^, fed duplo majora vulgari pila palmaria, ex majori namque pifce, duarum librarum pondere circiter , intus cava, pro ratione proportionis gravia, in gyros converfa fe ipfos excipientes, plane ejus figuras, quam Anatomici eis tribuunt. Ex Balenis prope Spitzbergam captis, plane fimilia adferunt mercatores noftri. Per ca- FORMIANUM, 59 Percarum lapis reperitur in capite Perese pileis aculeati , Noftrates Circa exortum fpinat, qua capiti jungitur, duo extant , utrinque unus , veficulis quibuf- dam incluii, oblongi, plani, altera parte dentati, qui facili negotio e pifeibus codis exi- muntur. Ad calculos comminuendos commendantur, fi cum vino tenui pulverilati exhibean- tur Drachma unius pondere : exterius quoque quidam utuntur, dum Calculus hanet in Ureteribus , fi enim dolenti loco fupponantur , illum trahere volunt , ufque dum in veficam detrudatur. C a r p i o feu Cyprinus circa fpinx exortum triquetrum lapidem feu potius cartila- ginem habet, colore fubflavo, mollem nec duritie procedentibus relpondentem , quo vulgo 5 l'atpemjfecn vocatur. Ad calculum pellendum commendatur, pari modo quo procedentes 5 narium ho- morrhagiam fiftit applicatus, ore detentus bilis ebullitionem in ventriculo compefcit, magnique fit a multis. Lapis coracinus, qui a pifce Coracino petitur , in ejus capite deliteicens , candidus eft, olfeus, figuro ovalis, incurvus aliquantulum, parte convexa lovi protube- rantia proditus , fed juxta extremitatum alteram alperitatem quandam habens, ubi reli- quis capitis ofiibus adhofifle puto. Parte concava tota lovis eft & Iplendidus , mamillari Apophyli in medio proditus, cui a dextra parte finus quidam jungitur, tota vero cir- cumferentia denticulata hac parte apparet, longitudine uncio unius , pondere drach- mam unam non fuperat. Pifcis ipfe deferibitur ab Aldrovando lib. 1. de pifeibus cap. 15. Commendatur ad Nephriticum colicum dolorem , a quibufdam ad Iderum feu morbum Regium. , Rondeletius ejus experimentum in Nephritide cepit , ac obferval- fe fe ait , quod lapidem renum comminuerit & pituitam , ex qua generatur, expulerit > fed dubitare fe, quo pa&o morbum Regium pellere poilit : Qui ad occultas conhigiunt qualitates, hic non laborant^ Lapis limacis ex iis Limacibus petitur, qui fine teftis in campis &: locis fubter- raneis vagantur, colore fufeo. Hi in capite lapillum habent candidum > ovalis figuro, tenuem, planum, aliquantulum convexum, pondere adeo exili, ut tres , quos ego pofti- deo, fcrupulum non oquent. Geftatus hic lapis quartanam folvere dicitur. Ex Cancris feu Gammaris etiam lapides petuntur , quos OcuLos cancrorum vocant, non quod eorum fint oculi , fed quia quodammodo aliorum animalium ocu- los figura reprolentet. Lapilli funt diverfo magnitudinis , ut plurimum pifi majoris par- tem dimidiam oquantes, albicantes, duri, fcabri, ea parte, qua corpus Gammari tangunt, comprefit finuati, qua cruftam, rotundi feu hemifphorici, non circa oculos, qui extra illorum corpus protuberant (ut quidam volunt) fiti in capitis fiimmitate, utrinque unus. Nec quovis tempore ibidem reperiuntur, fed, cum exuvias deponunt & novam Cru- ftam acquirunt, crefcunt & decrefcunt ; Aibertus plenilunio crefcere ait, prxfertim in fceminis. Commendantur ad fanguinis concreti difiolutionem & expulfionem, quia tenuium funt partium &£icultatis diuretica ; potionibus vulnerariis mifcentur. In pulverem triti, & cum vino diuretico propinati, calculos rumpunt &: per urinam expellunt. Ad notham Pleuritidem eorum pulverem, cum aqua foliorum Perfici, poft venam fe&am exhibet Leonellus Faventinus. Aibertus cordis vires roborare dicit. Ex iis in pulverem redadis dentifricium opti- mum fit , cum tartaro albo ulceribus pudendorum afpergitur utiliter, ad album mulie- rum fluxum,colicos ex pituita dolores, & Epilepfiam a Gelnero commendantur, urinam movent tam in homine, quam jumentis, ad feftucas, pulverem, aliaque qUcC oculis inci- derunt eximenda, ejus vim fiepius fum expertus : integer lapillus oculo inditur , ita ut a palpebra comprehendatur , & comprefla ejus pars oculi corpus tangat, convexa palpe- bras, dein digito exterius palpebrae admoto circumrotatur, donec locum aftedum tan- gat, & fecum quod inciderat auferat. Sine omni incommodo aut moleftia per aliquod tempus in oculi orbita detineri poteft. Lubet I. B. Helmontii de hifce oculis cancrorum obfervationes addere : Stomachi cancri funt in capite prope verticem, inquit. Mares enim quotannis aegrotare incipiunt a menfis Junii medio; fcemellae dein in Julio ante teftarum exuvium. Sunt enim per dies novem & amplius veluti femiexanimes ac immoti. Qua tempeftace ftomacho illorum exterius obducitur membranula nova, inter quam H 2- 63 MUSEUM ' i ' - _ , , V , ■ I' &c ftomachum veterem eft liquor quidam ladeus , qui fenfim exterius in globum fto- machi convexum, qua parte attingit obducitque Stomachum Veterem, contrahitur utroque latere in concavum, ftatimque lapidefcit. Interim nec tunc, nec multo poft cancer efitat quicquam. Ideoque pene incredibile, vetus feu interior ftomachus fenfim in mucilaginem alimentariam abfumitur, exterior- que ac novus alter ftomachus in vicem abfumti fuccedit. Siquidem ifti lacii, ad ftoma- chi veteris convexum lubnato, obtenditur ftatim pellicula, per modum la£ti tepenti fo- litum : crefcitque lac iftud inter utramque praefatam membranam utriufque fcilicet fto- maelii. Qua! cunela, ducentis forte cancris difledis , dietim obfervavi, jucunda admi- ratione. Tandem relidua pars ladis cancro cedit in alimentum. Poftremo etiam uter- que lapis iterato fenfim diftolvitur & in nutrimentum paulatim abit. Nihil autem cancer edit, aut in ejus ftomacho reperitur, quantifper ifti lapides funt in ftomacho ejus, vivit- que circiter viginti feptem dies, tam ex veteri fuo ftomacho fenfim abfumpto quam ex ufu refolutorum poftea lapidum. Addo rariflimum Diureticum ex hoc lapide colligi, etiam Vulnerarium &: febrifugum , modo refolvatur informant priftini ladis. Hxc & alia Helmontius. Chymici ex iis Effentiasprarparant, Magifteria, Arcana, quibus ad affedus prxdi- dos, in minori dofi , at majori efficacia , ut ajunt, uti poffunt. Magifterium fit ex iis in aceto deftillato diffolutis, & per oleum e Sale Tartari per deliquium fadum praecipitato, ut, abftrado menftruo, remaneat pulvis fubtilis aqua edulcorandus. Arcanum ex ocu- lis cancrorum pro ulcerofis & vulneratis mirabile, renovans, purgans & mundificans omne id quod contra naturam eft, illudque per vulnus miro modo expellens ac protru- dens, ita prteparat Anshelmus Boetius. Refolvuntur oculi cancri cum vini eftentia & fpi- ritu, fpacio rnenfis in Balneo Maris, poftea aperto igne fedecim vicibus deftillatur, fem- per deftillatum fascibus affundendo, demum in Balneo maris vini eftentia fexies ab oleo extrahitur cohobando. Hujus arcani 9 j. cum Theriacas 5 j. &aqua! fuma rite unciis ali- quot, mane ac vefperi exhibetur. Huc referre licet Tophum juvenci Plinii ; lapideam enim, fed mollem prte fe fert fubftantiam, Se ex animali non fecus petitur ac prascedentes. Lubet ipfum Plinium de eo differentem audire lib. ii. cap. 37 . Eft in juvencarum, inquit, fecundo ventre pilae rotunditate nigricans Tophus nullo pondere; fingulare (ut putant) remedium asgre pa- tientibus, fi tellurem non attigerit. Ejufinodi Pilam feu Tophum omnibus notis Plinia- nis refpondentem teneo, pugni magnitudine, ex ventriculo fecundo bovis exemptum. Leviflimus eft , exterius cortice laevi nigricante tedus fuit , cujus portio aliqua adhuc reftat. Sub exteriore hac alia eft ex fufeo cinerea, etiam lubrica & fplendens; reliquum vero corpus totum ex pilis conflatum. Quod fado foramine exploravi. Sed non in juvencis folum, verum in equis, bobus, arietibus, ovibus, ejufinodi pilas reperiri docet experientia. Sunt mihi ex ventriculo Hirci Gotlandici eruta! pil^e majores & minores , fed nulla crufta tedse, verum ex pilis ftipatse, colore cinereo ad flavedinem tendente. Sunt & alite ex Bovis ventriculo exempta! duriores majores, colore partim pullo, par- tim cinereo , in quibus tamen veftigia qutedam apparent crufta! nigricantis nondum completa! , ut exiftimem ad fuam perfedionem nondum perdudas has effe. Una ex hifce exada: eft rotunditatis , Gallam referens ; alia compreflior , cordis figuram pene exhibens. Tertia Sphserica, fed oblongior & crufta minus polita. E Norvegiaad me tranfmifit Nobililfimus Vir D. Janus Bielke, Regni Cancellarius, ejufinodi corpus in ovino ventriculo repertum, quod pilam non refert, fed fafeiam quan- dam crafliorem in fe contortam. Oblongum corpus eft, protuberantibus utrinque api- cibus ; Crufta nigra tedum ut pila illa major, leve quoque & pilis ftipatum , fed craflior eft crufta exterior quam in aliis. Scaliger Exercit. ny. refert Equum egefliffe tophos duriflimos, leviflimos, ftercoris facie rotundos, quorum unum ipfe habuerit, cui hunc relpondere arbitror. De horum generatione fi quid rationi congrue ftatuere licet, arbitror animalia ha ec- ce, in quorum ventriculis hi Tophi reperiuntur , dum fe lingunt , linguis pilos quofdam evellere , quos cum deglutiunt una cum Saliva in Ventriculo retenti uniuntur ac con- ftipantur; atque ab affumpto alimento rotantur, donec figuram hanc acquirant. Chylo vero aut muco ventriculi obliti, dum ab uno loco in alium detruduntur, volutatione hac 6 l VORMIANUM. hac fphxncam figuram acquirere , aut aliam ei vicinam. Calore vero' ventriculo infito cum mafla eique adhxrens mucus exficcatur , induratum refert corticem. Quo vero diutius in ventriculo fuerint detenti, eo folidior evadit extima fuperficies. Hxc quoque caufa eft, cur, qui e junioribus eximuntur animalibus, cruftacateant exterioti&nigri- cante, quam habent illi qui ex femoribus depromuntur. Ab hac fententia video alie-, num non efie Johan. Vierurn, de prasfligiis D temonum lib. 3. ubi haec habet. Vituli ad- huc lade viventes materno, fi quando alimonia deftituti,vel alioquin petulca xtate in- folcntes, ad parentem vel aliam accurrunt vaccam, ejus furas, vel quemcunque conti- gerint ore locum hirtum, maxime pofteriorum coxarum, tam exfugunt avide, ut etiam depilem reddant. Pilique valido crebroque fudu in ventriculum attradi, & frequenti motu faltuque lafcivo paulatim conglomerati , plerumque Chylo obvolvuntur, aut pi- tuitofo fixeeo lento, qui temporis fucceifu tenacior redditus, membranae induit faciem, quemadmodum fubftantia,limofa, albida, ftatim afedione vifa eft primum obduda hac pellicula , quae deinde exficcata pedetentim corio tindo etiam nigritie aflimilabatur, quo una in parte cultro nonnihil excifa, ejufmodi uniformes pili molles, admodum com- D^vk^u^nfiiil compertum habeo : fi aegre parientibus, ut Plinius' vult, conducant, di°ni funt qui majoris fiant. Verum, live terram tetigerint, five non , perinoe eife judi- ci Nec enim ratio ulla probabilis reddi poteft: , cur vires fuas amittant , fi terram teti- ^ Cl pl l a rupicapra, ©cmfciufu^cf Germanis , reperitur in Capris alpinis, qux in prxcelfis Rhxtorum & Valefianorum rupibus , & alpibus Epifcopatus Salifburgenhs Circa Novembrem in Mafculorum ventriculis reperitur forma oblonga & comprdTa, trium tranfverforum digitorum longitudinem vix fuperans , aliquando cute coriacea nRra fplendente, rugofa obduda*, aliqux caftanex colore, alias fubcineritix , odore crato aromatico, quia ex herbis bdoratiflimis depaftis conflatae, conflantes mafla ex herbarum depaftarum fibris, pilos referentibus, pondere leves, fapore aromatico inftar cinnamomi, caryophyllorum, &rc. Vi pollent calefaciendi, ficcandi & cerebrum roborandi, quocirca contra vertiginem utuntur, animi alacritatem miram fpirituumque promptitudinem conferre volunt cum vino, x<ne parturientibus fingulare eft remedium; ad fecundinas pellendas, fuffocatio- nem* uteri, menfes promovendos, Dyfentericum fluxum, colicos dolores , valent. Tri- tas exhibent in aqua aliqua appropriata. Ad febres malignas grana quindecim aut vi- crinti in aqua aliqua cordiali dantur. Eodem modo.adverfus venena propinantur. Con- tra peftem prxfervationis loco grana quatuor aut quinque cum tantillo vini jejuno mane exhibentur. Si amuleti loco de collo geflentur, carnemque tangant, Vertigini refiftere volunt. Mihi una harum pilarum eft a Dodiflimo Viro D. D. Chriftiano Legard dono data, quam Oenifpbnto adduSit Magnitudine mediocris ovi gallina, cei, figura: oblongae ova- lis cruftacaftanei coloris rugofa obduda, interna mafla ochrx coloris, fibris refertiflima, odore arato & notas fupra allatas habens omnes, levis admodum & fungofa. Cum lon- gitudine fit unciarum duarum cum femifle , craflitie uncix unius femis, non pendet nifi drachmas tres cum fcrupulo uno. Vide Cafpar. Bauhinum de Lapide Bezoard. cap. 13. Sed de lapidibus mollibus hadenus; Cap. IX. <T)e Magnete , Hxmatite , Schifio , Sminde , Lapide La%uli> eArmeno , Lipis , M Ino res lapides, minus pretiofos & molles, quos jam tenemus, expedivimus; ad duros ejufdem cladis accedimus. Hic etiam illud , quantum quidem fieri poteft, obfervabimus,ut congeneres, qui affinitatem aliquam naturx&: virium, externa* etiam fio-urx habent, non fe jungamus. Magneti vero primum tribuimus locum, tum ob ufus frequentes, tum ob vires mirabiles, qux Doctorum fere omnium ingenia mire fatigant adhuc. . rc a t . x Magnetem Plinius a Magnete Armentario traxifle vult nomen, Lucretius a H 3 Ma- £2, M n S E U M Magneha regioiie , ubi repentur. Theophrafto Heracleon , quod circa civitatem He- racleam inveniatur, aliis Herculeus, quia ferro, quod omnia domat, imperat: quibufi damSiderites, eadem de caufa, cn^p(^> enim ferrum notat. Eft autem Magnes lapis durus, ferrugineus, nigricans, qui ferrum aut alium Magne- tem ad fe trahit vel rejicit , ac plagas mundi offendit. Variis in locis reperitur, plerum- que in fodinis ferri , unde etiam multum ferri in fe continet. Non enim omne illud corpus quod attrahit Magnes eft , fed in eo vena Magnetica 5 quocirca quibufdam in locis Germania ex eo optimum ferrum eliciunt. In Italia in montibus Viterbi, & in Ilva qui reperitur, exterius fubrufus eft, intus in fracturis nigricans & parum tendens ad cce- ruleum obfcurum, in trahendo efficax valde, dum percutitur inhorrefcit, lanugine qua- dam oblita, qua? ad ferrum tranfmigrat fi admoneatur. In Germania etiam variis locis eruitur, prope vallem Joachimicam, Swartzburgum, Sneburgum, &c. Ex Norvagia etiam ad nos adferuntur viribus iiffignes, quorum aliquot offendere poffiim. Magnetis naturam qui funt fcrutati,eum dividunt in tria genera : unum, quod ierrurn trahit & plagas mundi offendit; alterum, quod plagas mundi tantum offendit, fed fer- rum non trahit ; Tertium, quod Magnetem alium ad fe allicit : Quartum, quod fer- rum abigere multi exiftimarunt, & Theamedem appellarunt, peculiare genus non con- ftituit; ineft enim hxc vis omnibus qui ferrum alliciunt, &. plagas mundi offendunt. Af- fridum enim ferrum Magneti, fi ad aequilibrium ponatur , ab adverfa Magnetis parte, ferri contada pars, aut ab eadem, quae ferrum tetigit, ferri adverfa pars abigitur. Vires Magnetis plane mirabiles funt : inter eas enim & ferrum, leu chalybem, tanta eft amicitia, ut ad mutuum contadum indelinenter adfpirent, adeo ut li Magnes viribus magnis lit, ac ferrum liberum, ad Magnetem properet; e contra li Magnes exiguus ac liber, ferrum vero grave, ac rei alicui affixum, Magnes ad ferrum, ut illi conjungatur, fe movet. Unde dubitatum a multis, an Magnes ferrum, an vero ferrum Magnetem tra- heret. Probabilius certe Magnetem ferrum trahere, quia fepultusinfcobe ferri Magnes vires fuas confervat auget: ferrum vero rubiginem contrahit & perit , quod fit quia puriorem & fubtiliorem ferri partem ad le trahit, fibique unit. Adhsc adionem trahendi communicat ferro , quam antea non habuit ; fi illam non haberet, utique communicare non pollet. Accedit, quod ferrum metallum fixum fit, Magnes vero nondum fixus, unde vires & fpiritus liberius emittere poteft. Mirum vero, vim hanc attradricem nullo corpore interjedo impediri polle. Trahit enim per lignum, per lapidem, per vitrum. Unde patet, vim hanc Magneticam incorpoream plane elfe, quas tam folida corpora penetrare valet; ejus plane naturas, cujus eff lux&fonus. Caufa vero hujus tradionis plane ignota , licet in ea inveftiganda multi defudarint etiam ex Neotericis. Sympathiam & mutuum rerum naturalium confenfum hic agno- fcimus. Magnes quasdam quafi ferri Vena &: Matrix eft, quia ex eo ferrum excitur: ad eum igitur fertur ut fui conlervativum, & ut perfedionem aliquam ab eo acquirat. Altera non minori admiratione digna facultas Magnetis eft , quod polos mundi re- fpiciat & plagas ofiendat. Quilibet enim Magnes in lua extremitate pundum habet Boreale, quo cognito etiam Aufttale, Orientale & Occidentale, & quodvis aliud aliquot gradibus ab illo declinans, facile inveniri poffit. Pundum Boreale optime invenies, fi Magnetem in Sphaericam fi- guram redadum lumpleris,& gracile ferrum ejus longitudinis, cujus eft Diameter globi, fabricaveris, id fupra lapidem fphsricum pofueris, vertet fe donec in Meridiana linea, per Boreale & Auftrafe pundum tranfeunte, quiefeet. Ubi quieverit, fignato lineam, & transfer ferrum in alteram lapidis partem ; cum refederit & quieverit , iterum lignato, idque tertio & quarto repete ; ubi lines fe decuflabunt, erunt Punda Borealia vel Au- ftraiia : Alios modos alii docent. Verum de caufa hujus eftedus etiam follicite difquirunt Phyfici. Probabilis illa vi- detur fententia , qus ftatuit Magneti hoc infitum > ut femper eum fitum expetat, quem in natali folo obtinuit, nifi impediatur, ut quas pars tum Boream relpiciebat , ea femper eandem extra fodinam, nifi impediatur, quaerat. Verum non in omnibus locis praecife polos refpicere , docuit experientia in acu nautica. Declinat enim Noribergae a polo Ardico decem gradibus, circa Novam Zemblam 17. imo quibufdam in locis 23. quas quoque declinatio eft poli Zodiaci, a polo Mundi. Quocirca multi funt in ea fententia, non moveri Magnetem ad polos Mundi , nifi iis in locis ubi Meridianus per polum Mundi FORMIANUM. Q Mundi &: polum Zodiaci tranfit ; fed ad polos Zodiaci, quos exade obfervare comper- tum eft. Hoc etiam mirum, quod pixis nautica , quas vim a Magnete accepit , quando JE qui- nodialem lineam pertranfiit, & polo Antardico vicinior eft , non amplius Septentrio- nem, fed Auftrum oftendat, forfan quod Magnes non tam plagas quam polos monftret, & quidem eum qui illi vicinior eft. Sunt qui Magnetem non tam Ardicum polum, quam Auftralem refpicere contendant , eo quod fortiorem vim habere videatur pundum Auftrale. Quod vel ex eo colligitur, quod pixidum Nauticarum & horologiorum Ma- gneticorum fabri, ei parti Indicis, quas meridiem fpedat, Magnetem affricent, unde index Magneticus verfus Auftrum primario movetur. Verum haud firmum fatis hoc ar- gumentum : Ferrum enim Magneti affricatum , recipit in fe plagas & polos eofdem , quos habuit dum Magneti adftaret , eofque perpetuo confervat. Ubi notandum, in ipfa conjundione ferri &: Magnetis , fieri ex duobus hifce unum quafi corpus, quia virtus per utrumque diffufa unitur ; quando vero diftrahuntur, pars illa ferri, qua: tetigit Borealem Magnetis partem, redditur Auftralis, divifo quafi in duas partes uno corpore. Hinc fit quod ferri pars, quse tetigit Borealem Magnetis partem, non Borealem plagam fed Auftralem oftendat, appetet tamen illam partem Magnetis, quam tetigit, cupit enim femper eundem ftatum quem habuit , dum vires nancilceretur. Hinc fi velis ut non Auftrum fed Boream oftendat acus nautica, Auftrali magnetis pundo affricetur. Id etiam mirum, quod fi ferrum, Magnetis vi imbutum , ad aequilibrium ponatur, at- que ipfius extremitati Boreali Magnes fupra teneatur, attrahatur ea pars-, fi verofubtus teneatur, repellatur ; forfan quod partes lapidis contrariae ferrum refpiciant, nam inpe- rior pars lapidis, dum fupponitur ferro, alia eft quam inferior, quae fupra ferrum tenetur. Et hoc admiratione dignum, quod ea pars Magnetis, quae in aequilibrio pofitum ferrum refpuit, nihilominus id ubi attigerit retineat. Ferrum vero virtute fua. non imbutum , licet ab omni parte trahat , tamen ex uno pundo efficacius quam reliquis. Hoc autem tradionis pundum deprehendere licet, fi Mamies fupra ferrum afferi plano fuperpofitum teneatur, & manibus volvatur donec ferrum tremat & ad contadum currat, ubi enim tetigerit, ibi pundum tradionis eft , a quo tanquam centro radii virtutis Magnetis in ambitum fparguntur. Vires Magnetis abolentur, fi unus Magnes alteri affricetur in pundis aqualibus, ut fi Borealis unius , alterius Borealem tangat fortiori affridu , utriufque vis perit, & neuter officium facit, vel tantum erronee, quafi ebrius effet. Redimitur in integrum fi aliquot diebus in limatura chalybis fepeliatur. Mametis ufus in Medicina internus nullus eft 5 imo funt qui inter venena referant * rationem enim turbare, & Melancholicam infaniam inducere volunt. Nihilominus Gale- nus vires Hasmatitis habere afferit, & Diofcorides trium obolorum pondere ad craffos & Melancholicos humores educendos proponit. Cum uritur pro Hxmatitide vendi ait, adftringit enim & fanguinem fiftit. Sunt qui cum mulfa bibitum Hydropicos fanare re- ferant. Extra Emplaftris admifcetur a Paracelfo, ad ferrum &; alia e vulneribus trahenda. Ingreditur enim Emplaftrum Opodeldoch didum. Sed funt qui acriter refiftant, con- tufum enim &c aliis permiftum nihil trahere animadvertimus. Ufus in aliis rebus infignis eft, ad navigationes & pixides nauticas confidendas in pri- mis. Acus enim quas plagas mundi in pixide nautica offendit & vias monftrat, Magne- tis beneficio, cujus vi imbuta fuit, hoc praedat. Quod in mari facit, idem in terreftribus itineribus praedare valet, fi modo debito ufurpetur. Ejus beneficio quis alteri fua fecreta per certam diftantiam revelare poteft. Varia inftrumenta ejus ope ab artificibus confici poffunt , quas mira prasftent. Vitriarii eo utuntur : nam fi minuta Magnetis fruft a materiae, unde vitrum conflatur, addantur , ita liquorem vitri ad fe trahit, ut ferrum trahere folet, tradum purgat, & ex viridi vel luteo * candidum facit. Mira ludicra ejus virtute fiunt, quae non nifi Magica vi fada quis arbi- traretur. Ferrum in aere virtute Magnetis fufpendere licet. Ejus ope fcobs ferri arente cumulo permifta feparabitur. Exercitum prasliantem fcobe ferri exhibebis, ferrum fu- per tabulam incedere facies , arietes cornibus fe impetentes repraefentabis 5 Hift oriarrt Jonx a Pifce abforpti, Chrifti fuper aquas ambulantis , & Petro jam fubmergenti fuppe- tias ferentis, Magnetico artificio dabis ; infinita ejus generis excogitabit ingeniofus arti- fex. Confule eruditiflimum de Magnete opus Athanafii Kirekeri. Magnes 64 M II S E II M Magnes armatus ferro aut Chalybe fortius trahit inermi , fi nihil fit intermedium* fi veto vel charta, vel aliud quid interponatur, inermi fortior non ed. Ad Magnetem quidam referunt lapidem quem Cal amitam albam, feu Magnetem Carneum vocant , quia ut ille ferrum , ita hunc carnem ad fe trahere putanr. Lapis ed albus, lineis nigris infcriptus, qui linguas admotus firmiter ei adhasret. Re- peritur in Ilva, Hetrufci maris Infula. Adhasfio ita fit: Linguas humor porofi lapidis fe infinuat foraminibus, ac lapidis par- ticulas poris linguas , hinc quasdam quafi oritur coalitio. Sunt qui ad Margas Saxatiles hunc referant lapidem, funt qui ad Odeocollas & Poros. Benedictus Cerutus, qui Mu- feum Calceolarii defcripfit ^ non tam lapidem quam confiftentiam lapideam effe putat, Samio Lapidi colore, duritie haud abfimilem, quas non fecus ac hic, ob tenuitatem, ab innata pinguedine emanantem, lingua: oblata adhasret, eam vero fub quinta Calamitx Candida fpecie a Plinio lib. 36. cap. 1 6. defcriptam comprehendi, ubi deterrimam effe ai* cum ferrum non attrahat. Cabeusft: Thomas Broun Magnetis mollis genus effe vult, venis quibufdam magneti- calibus ferreis prasditum, in bolari & adftringente natura confidens, cujus beneficio linguas adhasret, ut H^matites &Terra Lemnia. Cardanus ejus facultatis effe autumat, ut fi dyli ferrei mucro eo fricetur, ac in mufculi carnem agatur extrado ferro, fubito vulnus coeat, quafi nullum inflidum effet. Sed verum id effe negat is , qui experimentum fecit. Ad Amatoria eo abuti Magos refert Casfalpinus. Mihi ejus frudum ed, cujus nigras maculas & lineae Abrotani ramulos egregie exhi- bent, ut ait Mufei Calceolarii autor fed. 3. Himatites, fic divdus, vel quod fanguinei fit coloris , vel quod attritus aquariis cotibus, fuceum fundat fanguineum , vel quod polleat vi fanguinem fidendi. Vulgo Lapis ed colore (anguinis concreti, obfcuriore, durus, driis Antimonii indar prasditus, glebofus, vi fanguinem fidendi prasditus. Medias naturas effe videtur inter terram, lapidem & Metallum, cum ex ramentis ve! fedimento , quod aqua ex rubrica feu faxo rubro abrafit , in lapideam fubdantiam fit compa&us. Plinius ex Sotaco quinque genera enumerat , inter quas tamen quasdam potius ad Rubricas feu Cinabarim nativam funt referenda, quam ad Hasmatites. Repe- titur in variis Germanice locis , inter Rubricas & ferri fodinas, ut in Valle Joachimica & prope Hildesheimium , fed pras reliquis commendatur Hifpanicus , qui Compodella adfertur, figura angulofa , ferri nigricantis colorem habens 6 c fplendorem. Excoquitur in ferrum ac cavernulis rubricam continet , interdum obfcure ferrum trahere animad- vertitur. Fit etiam ex Magnete udo. Colore alioquin variat ; quidam flavefcit, quidam rubefcit, quidam nigricat, & ferri colorem exhibet. Frigida, fiecas , glutinantis , attenuantis & addringentis ed facultatis. Fluxus fangui- nis quofcunque compefcit gedatus & exhibitus, five fint narium, five uteri, five aliarum partium. Oculis cruore fufFufis, &lachrymantibus , cum lade muliebri indillatus con- venit. Succus ejus cotibus attritus palpebrarum afperitati, quam Grceci vo- cant, conducit. Quidam ex vino ad Serpentium i&us propinant. Ad pulmonum ul- cera & Haemoptoicam paflionem valet , tede Tralliano , exhibendo ejus pollinem te- nuidimum cum vino fepius a 9j. ad 9iiij. Ulceribus itidem proded, in pulverem tritus reprimit carnes excrefcentes. De Schisto eandem non effe omnium fententiam fupra monuimus. Quidam enim per Schidum Lapidis Amianthi fpeciem, aut Specularis , aut Alumen Scajohv, aut faxum fidile, quod vulgo Quartzum vocant, intelligunt; quod fupra monuimus. Hic vero cum Plinio ex Sotaco, A gricola & Casfalpino , fpeciem quandam Hamati- tidis innuimus, cui nomen Schidi tribui vult Agricola, non quod aut findi podit facile, aut fidus fit , fed quod videatur quodammodo effe fidus. Mutua enim partium fuarum eompofitione, qua: ligni indar redbe creverunt, fimilis ed Ammoniaco fali. Tam Schi- dus, quam Hscmatites , aut fanguini concreto fimilis , aut ferro, tum interdum partes aliqua externa crocea:. In eo faltem videtur differentia conditui , quod Hsematites fer me femper glebae figura fit i fed Sehidus , aut altera parte , aut utrinque cu- neatus. Summa: FORMIANUM. 6f Summa : quantum ex Agricola colligere licet, Differentiam nullam inter Schiftum & Hannatitidem agnofcit, pratter jam didam, quas in figura confiftit. Cifalpinus,poftquam ex Diofcoride & Plinio notas ac proprietates Schifti adduxiffet, concludit hunc Schiftum vulgo efte incognitum, quamvis quidam varios oftendant la- pides. Mox vero verum reperiri ait Romte in Vaticano effoffum e fundamentis ; fed non refpondet notis, aut ab Agricola, aut ab Anshel. Boetio addudis ; videtur Quartzi quaedam fpecies, fed nigri. Commendatur a veteribus ad eadem ad quse Htematites ; quocirca eorum fententift videtur effe fpecies Hatmatitidis. Smiris, Germanice ©mmjcf / Italis Smeriglio, Gallice Emeri> ab abftergendi facul- tate. Lapis eft ferrugineus, ad nigredinem vergens, adeo durus, ut eo utantur Gem- marii ad Gemmas fculpendas St arma polienda. Quia ad cotem aquarium fuccum reddit fanguineum, a quibufdam Hasmatitidis dura qutedam fpecies ftatuitur, St quidem ad tertiam Plinii referunt. In ferrifodinis inveniri folet. Eo varii utuntur artifices : Gemmarii, fculptores, poliendis Gemmis ejus ufum libi vendicarunt. Vitriarii eo Vitra non fecus ac Adamante fecant. Fabri armarii, ad loricas mundandas St a rubigine liberandas, vafi rotundo cum loricis imponunt , & frequenti rotatione circumagunt, ut hinc inde jadata lorica , Smiridifque pulvere per annulos Lepius decidente, lateraque ejus affricante, melius mundetur. Enfes etiam & alia arma eo a rubigine vindicantur. Ad erodendum St urendum commendat Caefalpinus. Ad humcntes item gingivas St dentifricia ejus pulvere utuntur : pollet enim infigni vi ab- ftergente. Chymici tinduram ex eo extrahunt, quo Mercurium in momento quafi figunt, at- que ita fixum quidam vocant Praecipitatum Miraculofum, quo ad augmenta fua Chry- fopcei utuntur. Lapis lazuli, a Graecis Kvclvos , a Latinis Lapis cceruleus , ab Arabibus Hager vel Azur, unde forte Afur aut Lafuli dedudum , Germanis Lapis eft durus, colore florum Cyani coerulei, aureis pundulis St venis exornatus. Plinius hunc lapidem Saphirum vocare videtur : & verum Saphirum Cyanum. Sa- phirus enim ei non eft gemma pellucida , fed aureis pundis collucens : Cyanum tin- ctura adulterari tradit, quod non Lapidi Lazuli, fed Saphiro faqae ufu venit. Magnam cognationem cum lapide Armeno habet, quoad colores : fed hic non ita durus, nec venas aureas habet, St facile in pulverem St friabilitatem redit. Duo ejus ftatuunt genera, unum ignis vim fert, alterum neutiquam. Is qui fixus eft, & colorem in igne non mutat, ex Oriente, Afia aut Africa adfertur , St Orientalis dici- tur , atque hac nota probatur. Non fixus quibufdam in locis Germania reperitur , St medius eft inter lapidem Armenum St Lazuli ; hoc enim mollior, illo durior. Colores ex utroque parare folent pretiofos , ex Orientali ultramarinum didum, auro pretiofiorem , qui cumattate non mutatur; ex Germanico qui praeparatur igno- bilior eft , St vulgo dicitur, externis injuriis facile laeditur , St virefeit temporis, progreffu. Modum ex hifce lapidibus colores eliciendi deferibit Anshelmus Boetius lib. i. cap. iit,. St feqq. In Medicina etiam ufum habet. Diofcorides vim repercutiendi, exulcerandi, parum corrodendi habere affirmat. Galenus acri facultate tum detrahendi , tum digerendi cum nonnulla adftridione praeditum feribit. Poft hos Recendores Melancholicos hu- mores expurgandi facultatem in eo obfervarunt. Valet igitur contra Melancholicos omnes affedus, Quartanam, Apoplexiam, morbum comitialem,Lienis vitia, St alios ejus generis. Licet Galenus ejus ufum fufpedum reddat , attamen modernorum experientia in hifce morbis plane tutum effe docuit. Antonius Mufa Brafavolus tradatu de purgan- tibus eum hifce commendat: Lapidem Lazuli expertus fum & Drachmam unam nun- quam exceffi, St femper profuit , neque tamen tormina induxit, qualia putabam, ante- quam effem expertus, inducere debere. Neque ori ventriculi multum obeffe percepi. Exhibui rite praeparatum in Pillulis St pulveris forma. Utuntur quoque eo quidam A- muleti loco,& ut puerorum terriculamenta arceant; ex collo geftare jubent. Oculorum aciem roborare volunt : Syncopen St praegnantium abortum impedit; auferendus au- tem partu imminente, ne foetum retineat. Fieravantus de eo hxc habet: Vidi Lapidem •, I Lazuli € 6 M ll S E II M Lazuli vbffiituna excitare & quartanam fanare . Calcinavi in fornace laterum , ddti aqua vitx folvi caicinatum , & folutione dida multos morbos & febres ad miraculum ufque fanavi malignas, ea ulcera maligna & pefiima in optimum ftatum redegi. Ex eo lapide Oleum extraxi , quod fomnitm & requiem conciliat , fi eo caput & ventriculus Inungatur, vifus mirum in modum corroboratur; Podagra dolores & inflammationes fubito levat. Lapis armenus, fic didus quod ex Armenia adferatur, Gallice Verda^ur , quali dicas colorem coeruleum ad viriditatem vergentem , Germanis Q 5 ercf) 4 >Iaw / levis eft, colore coeruleo, friabilis, ad viriditatem inclinans. Veteres varie eum defcribunt. Dio- fcorides &: Avicenna colorem ei attribuunt cceruleum, Plinius viridem efle ait, ut Chry- focolla , fed admifto coeruleo. Mefves meliorem efle ait qui habet colorem interme- dium inter viridem & obfcurum terreum & Indum , habet macularum diftindiones virides & nigras, &: qui non eft lapidofus,fed facilis diflolutu in pulverem, & qui efttadu Itsvis , carens afperitate. Sed quia uterque color tam viridis quam coeruleus in eo con- fpiciatur, controverfla facile diffolvitur, Sc coeruleus ifle color, quo praeditus eft, tandem in viridem colorem in piduris xtatis progreflu tendit. Olim ex Armenia deferebatur, jam in variis Germaniae locis reperitur, utinTyrolenfi comitatu, aliifque argentifo- dinis. Ad eofdern commendatur afFedus, ad quos Lazuli lapis, humores fcilicet Melancho- licos per vomitum Se fec ellum educendos. Exhibetur igitur in Epilepfia , Incubo, Infa- nia, Mania, fatuitate; &: Lienis vitiis exftirpandis. Crudus fi exhibeatur, vomitum mo- vet ; lin lavetur quinquagies , per feceffum tantum purgat. Trallianus in Melancholia eum praefert Helleboro, ad vomitum exhibet lapidis non loti fcrupulos tres aut qua- tuor , pro ratione morbi & aegri , ad alvum movendam loti quinque aut fex fcrupulos. Omni malignitate carere ait, ejufque ufum tutiflimum efle, tam forma potionis, quam pillularum. Guainerius forma pulveris exhibet &: nunquam fe ejus ufu deceptum ait , in hunc modum, yt. Lapidis Armeni fcrupulos duos , croci grana decem , macis fcrupulum unum. Sumat in aqua faccharata quantum fatis. Aetius grana quinque Melancholicis propinat, lib. z. cap. 47. Item pueris pedoris morbis laborantibus, epilepticis, maniacis. Crato loti Drachmam unam ad fcrupulos quatuor exhibet abfque noxa. Fertur etiam a pueris geftatus, ut Lapis Lazuli 5 terriculamenta arcere, tk abortum in praegnantibus praecavere. Lapis lipis. Hujus lapidis , quod quidem fciam , primus meminit Zacutus Lufi- tanus lib. 1. obferv. 83. eumque hunc in modum deferibit. In Novo Orbe, in Provincia dida Pontofe , in civitate vocata Lipis , in afperis montibus oritur lapis , cui ab incolis civitatis, juxta quam nafeitur, eft inditum nomen, quare vocatur lapis Lipis. Hic didus colorem habet cceruleum faphirinum,cum tranlparentia quadam. DuriflimuseftTedin minuta finditur fragmenta, guftu ita acris & mordax, ut, fi tantillum juxta linguam appo- nas, excitato ardore illam exulceret. Affertur a multis mercimonii caufib venditur in ta- leolas redadus, ita ut, fi eum a longinquo videris, parum diftare a merce illa, a Lufitanis & Belgis JuDigO dida, arbitreris, nifi quod Lipis clarum & tranfparentem. forti- tur colorem; merx illa aliquantulum obfcurum. Demum hic lapis extera fui generis medicamenta longe antecellit. Si grana ejus quatuor, in tenuiflimum pulverem redada, in unciis duabus aqux Rofarum aut Planta- ginis, per horam maceres, & aqua hxc, qux ccerulea ftatim fit, ulcera mundificat. Aquas enim vi & miftura cauftica & ignea ejus vis lenitur Scmitefcit. Paulo ante his ejus vires commendat: Inter auxilia celeberrima, qux addolofa ulcera & depafcentia, prxfer- tim Gallica, coercenda, & eorum putrilaginem abfumendam utilia funt, hoc prxfidium obtinet principatum. Nam fua cauftica vi eorum malitiam & virulentiam infrxnat. Hujus fruftulum pondere ferme fcrupuli femis ad me Lugduno Batavorum tranfmifit Yir Clariff D. Joh. de Laet Hiftorix Indix Occidentalis autor, qui in erudito de Gem- mis &c Lapidibus tradatu lib. 1. cap. z 6 . rede monet colorem in hoc lapide efle dilute cceruleum, intermicantibus granis quibufdam argenteis , nonnullis etiam partibus pau- lulum viridibus, nec tranfparentem efle, ut vult Zacutus , & haud male convenire cum lapide Armeno, aut Lazuli. Cap. X, ( FORMIANUM. 67 C a p. X. gloJ]oj)etra> aAftroites, Lapis (jucis, Judaicm, Trochites, r Belemmtes > Morochtm 3 Cornu oAmmonis . G Lossopetra, quafi lingua lapidea , ita dida quod linguam Pici avis figura re- ferat: fed vulgo ita appellatam volunt , quod Serpentis linguam exprimere putant. Unde nil aliud efle exiftimant , quam Serpentis linguam in lapidem tonverfam. Sed error hic facile refellitur ab iis, qui linguas Serpentum & Viperarum non triquetras, led teretes & bifidas animadverterunt. Getmanis eodem errore Sunt qui Ceraunia fpeciem efie putent. Cardanus Glottidem appellat. Lapis eft ut plurimum triangularis, bafi crafiiore, fcabra, toto alioquin corpore lxvi & corneo quafi, minutis quibufdam dentibus ad latera crenato , colore quandoque cxfio nigricante , quando- que luteo albicante , longitudine diverfa. Eft mihi unus Lapis, qui longitudine aequat uncias quatuor cum femilfe, pondere unciarum fex cum Drachmis duabus: reliqui hujus generis quospoflideo lapides, minores funt ; figura etiam difcrepant, ut plurimum vero referunt dentes canis Carcharii aut Lamiae pifcis, quos in lapides converfos putant qui- dam viri eruditi. Aft ego duum generum reperiri arbitror ; unum, quodexLarma den- tibus petrificatis ortum trahit, quod etiam exade eos refert. Alterum, quod figura ££ colore aliquantulum difcrepat& in mediterraneis reperitur, quod majus etiam eft, &c Lapis fui generis , a Natura hac figura dotatus. Invenitur variis in locis. Creber eft in Infula Melita , ex qua aliquot teneo , fuae terrae feu minerx adhuc inclufos. In Germa- nia prope Luneburgum in aluminofis fodinis etiam generatur, ut & arenis prope Da- ventriam, unde credo allatum unum quem teneo, figura a reliquis dilcrepantem ali- quantulum, utpote torofiorem &: crafliorem. Ad fafcinationes amuleti loco, auro aut argento inclufum portant multi , contra ve-* nena etiam commendatur, iis etiam prxfentibus fudare ajunt. Scripfit ad me Lugduno- Batavorum Celeberrimus Vir D. Johan. de Laet Burdigala accepifle fe Gloflopctras quafdam,de quarum virtute ita fcripfit amicus qui mifit. Horum lapidum hxc eft pro- prietas : Si quis incommodum aliquod patiatur in ore, ortum ab aliquo cibo impuro, aut afperitate vel acrimonia humorum influentium, indendo unum horum lapidum Aqux fontanx, excitabit ille ftatim bullas in aqua; ubi autem iftx refederint,aqua illagargari- fanda eft, & os bis terve colluendum, atque ita inflammatio fedabitur, & puftulx ficca- buntur, & incommodum tolletur viginti quatuor horarum fpacio. Vide qux de hifce eleganter commentatus eft Vir Clariflimus D. Thomas Barthol. Astroites vox eft qux non uni lapidi accommodatur. Quidam enim Aftroitem vocant gemmam, quam alii Opali Ipeciem conftituunt, &: a quibuldam oculus Catti aut Gemma folis vocatur , qui huc non ipedat. Aliis ita vocatur lapis opacus , Stellarum fi- guras pundatim in fuo exhibens corpore , de quo nobis hic fermo erit. Hic Aftroites Latinis lapis Stellaris, Germanis (gtetwmjlctn vel ©fipffim/quod geftanti vidoriam con- ciliare credant, Marfilio Ficino Dracontium didus , quodfalfb ab Agyrtaperfuafus fit, lapidem hunc e capite Draconis in India eximi. Lapis eft moderate durus , colore cinereo, fufco, nigricante, Stellulis undiquaque infignitus nigricantibus, ad humant I x capi- €% MUSEUM capitis magnitudinem quandoque crefcens. In comitatu Tyrolenfi & circa arcem Cim- meriam invenitur, ut & in Gotlandia, ac alibi. Differt colore & macularum figura: quidam colore cinereo, maculis Stellulas exa- de referentibus , quidam Rofas » quidam undas & vermium gyros , quidam confufe ma- culas quafdam. Mihi unus eft cinereus, ovali figura, ftellulas nigricantes exade referens , Drachma unius pondere. Sunt & plures cordis figuram arte omulantes, fufci coloris , obfcurius ftellas exhibentes: fed unus grandior nigricans rofas purpureas oftendit, intermiftis quibufdam fubcceruleis, externa figura cor referens. Aceto impofitus hinc inde movetur, ac fi vivus effet, quod fit aceto per poros lapidis fefe infinuanre & aerem illis inclufum premente, qui exitum dum molitur lapidem tru- dit ac movet. Vires ei attribuunt multas. Ad peftilens contagium & vermes puerorum necandos ejus pulvis quatuor granorum pondere commendatur. Geftatum generatio- nem vermium impedire, fi nudum tangat corpus, afferunt: Tremorem, Apoplexiam 3 aliofque morbos fubitaneos avertere, Vidoriam conciliare credunt. Hepatis & pulmo- num vitiis fuccurrere, &: fanguinem puriorem reddere volunt. In cubiculo fufpenfum, ne eo animalia venenata aut Araneole conferant, facere putant: quod tameil experien- tia edodus falfum deprehendi. Proferuntur reliquis albidiores, bene formatas ftellulas habentes. Coceti viliores funt. Afterio fpeciem effe lapidem a quibufdam Lapis crucis didum , funt qui ar- bitrentur, eo quod crux ad ftello figuram quam proxime accedat. Duum generum effe videtur: unum, quod in corpore cinerei coloris, crucem oftentat candidam; alterum, quod coloris nigri aut purpurei crucem oftentat. Primum genus in Mufeo Calceolarii fed. 3. itadefcribit Laurentius Pignorius. Crucis lapidem confpexi , dimidiatum pollicem oblongum, tantundem latum, duabus flriis candidis in utra que facie infignitum, quo fe ad redos angulos interfecabant: color lapilli cinereus non fine obfcuritate extitit, omnia in iflo naturalia, nulla artificis aut colatu- ro ope fu bnix a. Pofterius ab Andrea Chiocco ita depingitur. Lapilli crucis fandiffimo figura infigniti , fubcinerei funt coloris , non fine aliqua rubedine , figuro profundo proxima , in cujus medio , nigri coloris aliquo veluti ffrio , in quatuor angulos redos diftributo , crucis formam affabre effingunt, a qua nomen fumptum. Conflans fama eft , peritorum hominum firmata teftimoniis , in monte D. Petri de Rubia in Galitia, vel Afturia Hifpanio Provincia erui atque haberi. Eundetn L.Septalius in Epiftola ad Chioccum hifce delineat: Lapidem Crucis rem novam effe , nec a veteribus f quoad fpeciem ) cognitam exiftimo , ficuti nec ab Agricola, Cardano, Gefnero, Cofalpino, aut hujus claffis alio fcriptore. Fruftulum ejus habeo , quod divifum intus & extra, cru- cem oftendit coloris nigri fplendidi aut purpurei obfcuri. Subftantia externa cum quatuor ftriis eft in caufa,ut,proter crucem intermediam, in extremis partibus feda crucem effingat. Subftantia interna, quo fine cruce eft, coloris eft cinerei; fuperficies ftrias cinereas habet cum portiuncula rubri coloris ; quod reli- quum eft fuperficiei , colorem miftum ex cinereo & nigro habet. Adeo mollis eft lapis* ut ab eo facile abradi poffit pulvis . Ex genere cornuum foffilium efle puto, ut lapis Belemnites &: J udaicus. Elunc enim undiquaque ftriis a natura, illum multis fciffuris in- terius W O R M I A N tl M. 69 interius donatum cernimus: ut Cryftallus &BerylIus femper nafcitur hexagonus, ut paf- fim in valle Taris vifitur ,. adeo affabre a Natura elaboratus , ut nullus artifex ejus at- tingere peritiam poftit. Crucis ergo figura in hoc lapide nulli admirationem debet in- cutere , nec magis ejus quaerenda ratio , quam talium ftirpium , florum, fruduum, imo animalium quaeritur. Viginti milliaribus procul a templo D. Jacobi Compoftellas invenitur & effoditur. Haec Septalius. Mihi fruftu Ium hujus lapidis eft, quadratum, vel potius teffellatum, unguem pollicis magnitudine aequans, quod arte in figuram quadraram redaftum videtur, alioquin notis omnibus refpondens ei , qui jam a Septalio eft delineatus. Crucem enim nigram intus & extra oftendit, intermedia fubftantia cornei quafi coloris, exflavedine& rubedine mifti. Crux ipfadecuffatimfecat lapidem, a centro ad quatuor angulos lineis fuis tendens. Superficies externa fubrotundafuiffe videtur; fed arte in quadratam formam redacta: Duritie tanta, ut aegre aliquid ab eo cultro abradi poftit. De ejus viribus haec Septalius : Si geftetur ita ut carnem tangat, profluvia fanguinis* undecunque fluat, fiftendi vim ipfl adlcribunt , Lac etiam in mammis propagandi, Sc collo appenfum ut carnes attingat, omnes febres abigendi. Sed addit : Harum porro fa- cultatum nullum hadtenus ego periculum feci. Anshelmus Boetius Daemonia arcere ex aliorum relatu ait. Lapidem Asterii pulcherrimum hic Hafniae invenerunt Anno 1649. dum ante portam Septentrionalem foffas ducerent. Minor aliquanto eft eo, quem ex Gef- nero defcribit Anshelmus Boethius lib. z. de Lap. & Gem. cap. 148. coloris cinerei , ex duodecim cohaerentibus ftellulis conflans, figura quinquangulari Cylindrica. Extremi- tates tamen ftellularum non in acutos apices fed obtuios definUnt, ut potius flores ex- panfos Pentaphylli quam Stellas referant. Tota columnulla dimidiae uncte eft longitu- dine , latitudine duplo minor ea quam exprimit Boetius. Subftantia eft praedura , ut non facile feparari poftit. Is, qui invenit, refert triplo longiorem fuiffe ; at, dumeximpro- vifo ligone frangeret, evanuit pars altera. Ere&aftetit, parte altera fuperficiem, altera fundum terrx Ipeffante ; tribus ulnis infra fuperficiem. Judaicus lapis, a loco ubi invenitur in Judaea fcilicet fic diftus, a quibufdam Syriacus, a Plinio Euroes, quod urinam fluere faciat, Tecolithos, quod calculum re- lolvat, appellatur. Variarum eft figurarum. Natura in ejus efformatione mire ludente; unde etiam diverfa obtinuit nomina. Qui inftar glandis &: Balani eft, Phcenicites; qui inftar nuclei Olivae Pyrenes, &c. Lapides hi maxima ex parte exterius cinerei funt coloris , creta & cineribus quafi confperfi, oblongi, ftriis multis & inaequalibus a bafi in apicem dotari , in quibufdam etiam tranfverfi vifuntur. Interius, ubi franguntur, politum referunt Marmor. Magni- tudine inaequali funt, nunc majores, nunc minores. Inveniuntur inter Saxorum com- miffuras in terra lubrica & vifcofa : cum percutiuntur aut igni admoventur , in frufta polita difliliunt. Varias ejus fpecies conftituunt. Imperatusunam eorum glandiformem vocat, quod videlicet glandis, aut nuclei olivae figuram repraefentet, ftrias & fulcos a radice in apicem excurrentibus. Hoc genus faepe Matrice feu Tartarea quadam terra reperitur obdu- ftum,in qua generari folet : Crufta haec in calcem redigi poteft; lapis fuo ufui affervatur. Haec fpecies frequentiflima eft apud Medicos. Altera fpecies ex multis nodis invicem conjundtis conftare videtur, quemadmodum vertebras dorfi in animalibus junguntur. Hxc Anshelmo Boetio Trochites vo- catur , Germanis / aut / quia Rotae aut tympani fert effigiem. I 3 Pars 7 o MUSEUM Pars ejus rotunda Hvis eft, utraque vero plana, habet modiolum a quo ut in rotis radii eminentes ad extimam orbis partem ita procedunt, ut inter illos ftrise fiant. Fradus hic lapis nitet inftar procedentis, & lovis eft. Cum multo vertebro fimul juncto reperium tur, Entrochgs dicitur. Tam eleganter conjunguntur , ut radii unius alterius ftriis inferantur ; ut in fututis Cranii humani fieri videmus. CoFore &; magnitudine differt: quidam cinereum, quidam luteum oftentat. Maximus digitum latus eft tranf- verfum , craffus tertiam ejus partem. Hildesheimii prope Spangeberg & in Italia repe- ntur. Mihi unus eft cinereus, mollior, duodecim conflans rotulis friabilibus ; alter po- litior, durior, flavefcens, odo conflans eraffioribus rotis. Hic maturus, ille imperfedus adhuc videtur & immaturus. Tertiam fpecifcm conftituit Imperatus eatn quam Columnulum feu Colonet- tam Italica appellatione vocat: a priori non differt, nifi quod articuli longiores fint, columnulas imitantes, commifluris oqualibus Conflantes. Quarta articulata quoque eft Stella judaica ipfi dida, quia articuli non modiolos aut columnas , fed ftellas exprimunt. Exiftimo eum effe qui Asteria Boetio dicitur, Gefnero Sphragis Afteros , qliia fingulis partibus utrinque ftellte figura ceu figillo impreffa videtur, radii eminent fuis angulis, & in fingulis radiis cavitas media. Odo autplures interdum co liter en t tam affabre, ut nullus artifex melius potuiffet jun- gere, facile tamen feparabiles. Ad Cimmeriam arcem in colle edito repenuntUr. Omnes fpecies earundem virium effe videntur. Ad renum calculos in primis com- mendantur. Triti & aqua appropriata exhibiti , difficultati urinas medentur, & renum ac Veficte calculos comminuunt. Quidam in mares &C fceminas eos diftinguunc; mino-* res vocantes fceminas, ad Veficas calculum utiles , Majores mares, ut & longiores reni- bus magis dicati. Belemnites a fagitta fie didus , cujus refert figuram , Bitepvav enim fagittam vocant Latini ; aliis Dadylus Id'asus, quod in monte Ida repedatur, &: digitum repras- fentet. Quibufdam Lyncurius , quod ex urina Lyncis ortum trahere falfo exiftimave- rinc, Germanis 2ffpfciufcf)oS/ incubi fagittas, / SKappat-ffctn / Danis / fpeclrorum candela. Lapis Hic teres Sc oblongus eft, in apicem obtufum definens , colore modo albicatite,- modo aureo, fagittx extremitatem exade referens, quandoque plenus , quandoque concavus, lineas obtinens a medulla ad extremitates tendentes, communiter pollicis & digiti longitudine , quamvis & vifus qui tibiam humanam aequaret. Omnibus a Natura in eft quafi rima in longitudinem tendens. Ufti graviter olent inflat offium aut cor- nuum ullorum. Differunt primo colore, alii albi, alii nigri, alii cinerei, alii fulvi, alii pellucidi. Deinde quidam armatura atirea vel argentea armati. Adhasc, quidam olent offa, cornua ufta, felium urinam, alii nihil, alii bene. Imo, alii pleni , alii concavi, alii intus lapidem , alii arenam, vel terram continent. Denique alii paleas trahunt, alii non. Eft & fpecies qua- dam lingularis intus atra & leviffima , inftar filicis ignem emittens, magnitudine articuli diditi, nullis radiis, foris albicans, tanquam crufta cretacea dotata, fubftantia duriffima. Cujus mihi unum eft exemplum. Qui fuccini & aurei funt coloris, proprie Lyncum dicuntur. In Boruffia prope Regiomontum , & in Pomerania effodiuntur. Cinerei ► \ f O R M I A N II M. ft Cinerei & candicantes prope Hildesheimium : Ibi & ille qui aurea gaudet armatura» Multis aliis in locis edam inveniuntur. Germani contra Incubum , Ephialtem & nodurnas oppreffiones valere putant , at- que eum in finem ejus exhibent pulverem in liquore competenti, Commendatur etiam ad vulnerum confolidationem. Calculum eo frangi , nonfecus ac lapide Judai- co, exiftimant. Pleuritidi mederi volunt, ob lignaturam ; mucrone enim ad pungen- dum apto proditus. Ejus ufti pulvis dentifriciis aptus eft. Eo etiam cicatrices in oculis equorum exiften- tes exterunt Hippiatri. Ad omnia illa, ad quas Lyncurius commendatur, valere vo- lunt; fiquidempro Lyncurio venditatur: fed ab urina Lyncis nafci lapidem, negant Natura fcrutatores accuratiores. Belemniti non abflmilis lapis candidus Cylindrica figura, fed non tranfparens, pennas anferinte craffitie, duarum unciarum longitudine, in extremitate altera refert glandem penis cum praputio. Is, quem ego a D. Petro Scavenio accepi , fradus erat oblique , utra que fradura fuperficie polita adeo , ac fi arte polituram acquiflvilfet. Lapidem Arabicum vocari volunt. Huc forfan etiam non incommode referri poteft Morochtus, nifi quod mol- lior fit : & quamvis qusedam fupra fed. i. cap. 3. fub nomine Smedis Sc Terra fapona- rix dixerimus, quia tamen ad lapides etiam referri ab Autoribus probatis videam & Mo- rochti titulo in (igniri, etiam aliquid hic de eo monendum. Morochtus, aliis Leucogasa, Leucophragis , Galaxias, Graphida, Galadites appellatur, quia eo lineas albas ducere licet, non fecus ac creta. Lapis eft, (fi modo la- pis) mollis, lubricus, quandoque nigro, quandoque fubviridi , quandoque melleo co- lore, qui veftigia alba poft fe relinquit , fi convenienti fubjedo affficetur. Reperitur in Apennino,Hetruria,Anglia, circa Hildesheimium, 8c in Infula Feroenfl ad littora fluvii cujufdam, ubi inftar tartari concreti cautibus adhasret. Inter Morochtum , Galaditem & Melititem hoc difcriminis ponunt, quod Moroch- tus ladeum fuccum edat, abfque mellis dulcedine, nec albus nec cinereus exiftens. Ga- ladites vero albus vel cinereus eft, ladeum fuccum fine mellino fapore promens. Me- litites vero vario colore, fuccum ladeum mellis dulcedine exhibet. Sartores pannos eo lignare folent ut creta ; Pidores quoque & Mathematici ad li- neas ducendas utuntur. Si fuper cotem cum aqua fricetur, ladeum emittit fuccum, quo in collyriis utuntur Medici ; exficcat enim fine mordacitate. Si ad pedus portetur, ladis copiam augere creditur. Colore. quandoq; glauco eft, qui fi uratur in candidum conver- titur, ac lapis ipfe durior redditur, fed non amplius tingit, aut ladeum colorem prabet. Diofcorides in Higypto reperiri ait , & ad lineas veftes dealbandas ufurpari ; unde fupra etiam ad terram Smedim retulimus. Sanguinem expuentibus conducit, iifque quibus vefica dolet , ex aqua propinatus 4 Ad fluxus matricis cum lana pefli forma impo- nitur* Gap. XI. r De oAleBorio i Chelidonio y Vmhilico Marino , Lapide Vrfoio^ ' Qaflom , Humano . S U pra de lapidibus mollioribus, ab Animalibus petitis, quaMam diximus: hic Iii- bet duriorum aliquanto, etiam ab Animalibus defumptorum , hiftoriam breviter perfequi. Alectorius fle didus quod in ventriculo Capi aut Galli decrepiti generari exifti - metur, Germanis Jtapauncmflem. Colore variat: interdum enim Chalcedonio & Cryftal- lo obfcuro flmilis , interdum fufeum & cinereum colorem habere dicitur , interdum fanguineis venis diftingui. Plinius fabas magnitudinem haud excedere ait. Agricola in jecore generari putat, atque in eo majores inveniri. Narrat enim fuo tempore unum inventum, unciam longum, latum digitum, altum fefcunciam, inferiori parte, qua latior, humiles habuifle cavernas, fuperiori , qua ftridior, ad dexteram extuberaffe , ad lasvam humilem & fufeum, cum reliquum ejus corpus in fufeo candidum fuerit. Melioris nora feruntur, qui in corpore fuo, velut ftagnantem injedi cibi micam modicam, nec adeo obfcuram, oftentant* Ego yi M U S £ II M Ego aliquoties quasfivi in capone quatuor annorum , etiam in quinque annorum ali- quibus. In ventriculo quamplurimos inveni lapillos varix figura;, magnitudinis & colo- ris , quos tamen omnes ipfum deglutivifle, non vero in ejus ventriculo generatos eifie , liquido tum ex eorum fubftantia, tum figura & coloribus conftabat. In ultimo numeravi 287. lapillos varii coloris bc magnitudinis , offa item duo calore ventriculi aliquantulum alterata. Inter lapides vero tredecim erant confidentia; Cryftailinx, quidam ex iis mi- cas ac maculas rubicundas ac purpureas oftentabant , ut, fi qui ex illis notis authorum refpondere deberent, hi effient. Vires varias Aleftorio attribuunt. Geftatus aut ore deteimis vi&oriam conciliare, Venerem excitare , mulieribus virorum gratiam creare , conftantiam 8 c eloquentiam geftanti tribuere creditur. Ori inclufum fitim & cordis xftum fiedare , experimenti compertum eft. Ferunt etiam Caponem, quam diu hunc geftat lapidem, nunquam bi- bere. Tedum a periculis reddere geftantem etiam volunt. Chelidon ius leu Chelidonia ab Hirundinibus fic dida, eo quod in ventriculis eorum inveniri putentur. Germanis ©waftemjTcttt. Lapillus eft exiguus, magnitudine feminis lini, fied figura hemifphasrica, colore luteo obficuro fiplendente parte convexa & rotundiore, purpureo & nigricante parte fieftili. Dicunt inveniri in ventriculis hirundinum juvenum , quibus a matre , mox ubi ex- clufi fuerint, devorandus exhibetur: cum pulli lapillos hos habent, ita nido infident, ut roftra conjungant. Eximi juxta Plinium debent abfiente matre, & antequam primoge- nitus terram tangat. Quandoque in uno pullo duo generantur, alter rubicundus, alter obficuro magis colore , quandoque vero unicus faltem qui duorum vices gerit. Anshel- mus Boetius fie in Hirundinibus fiepe eum quaefiviflfe ait, fied non invenifte. Adferuntur ex Melitenfi Infula Lapilli Chelidonii didi, qui deficriptioni conveniunt , quos incolas oculos Serpentum vocant petrificatos. Sunt qui opercula concharum minutarum efie putent inftar Umbilicorum Marino- rum; quod mihi haud videtur verifimile. Attulit enim mihi ex Melita Infula Clariffi Vir I). D. Thomas Bartholinus maflam quandam, ex ineris hifice lapillis conftantem, ita ut dificrete cerni ac numerari poftint ufique ad numerum vigefimum, quamvis mafla fit exigua dimidia; uncia; longitudine, pondere vix ficrupulum xquans. Mihi varii fiunt ejus generis, figura, magnitudine, colore difcrepantes , qui non ex hirundinibus fied Terra Melitenfi fiunt petiti. Vires ei adferibunt prxclaras , in primis ad Epilepfiam commendant, albiorem capiti applicatum aut auribus impolitum extemplo collapium excitare, nigram cute alligatam idenlpneftare. Ad antiquos capitis dolores, Quartanam, Hepatis affedus, Maniam bc Melancholiam geftatus extollitur. Superftitioliim eifie videtur , geftantem omnibus o-ratum acceptumque facere , facundiam augere illum qui ruffi eft coloris. Nigri- cantem vero Principum favorem conciliare , & efficere ut incepta negotia ex voto fuc- cedant. Magis rationi conformm , quod oculorum doloribus in collyriis aut collo ap- penfus fucurrat, vifumque roboret. Certum quod oculis impolitus quxeunque inci- derint eximat, quod & alia Ixvia hemifphxrica prxftant. Umbilicus marinus, a fimilitudine Umbilici quem reprxfentat , nomen invenit, quibufdam Umbilicus Veneris, Germanis SKttfc&oum/ Faba Marina ; Cretenfes Oculum Marinum vocant, quod geftatus oculis prodelfe dicatur. Lapis FORMIANUM. 75 Lapis eft: colore rubicundo, albedine mixto, fuperiori & eminente parte politus & Icevis inaequalis, quibufdam in locis compreflus , ut ea parte humanum oculum non inepte exprimat tam figura quam magnitudine ; raro minor (duum enim eft generum, major & minor, de quo hic loquimur) unguem pollicis excedit. Altera parte compreffus eft, planus & nigricans , variis fpiris in gyrum aftis praeditus, ac fi conchae eftet rudimentum , in albidioribus lapillis haec pars quandoque etiam al- bicat. Operculum eft conchae cujufdam celatee Aldrovando di&ae, qu£ etiam adi ur- Bines refertur. Huju‘s orificium claudit , eo modo quo vulgares Limaces hyeme crufta quadam teftes fuas claudere folent, ut a frigoris injuria defendantur. Cochlea, quam claudit, parva eft, exterius quafi Creta obdufta, interius fplendens Margaritae iilftar. A puellis geftatus illis gratiam & amabilitatem conciliare creditur, earumque mor- bos avertere. Amuletum contra Eryfipelatemdfe putatur , fi continue geftctur. Ejus in fanguine fiftendo vim eximiam experti funt viri clariflimi , fi parte plana cum Saliva fronti agglutinetur. In menfibus fiftendis ejus pulverem exhibent in aqua aut conferva appropriata. Haemoptoici, qui fanguinem per intervalla exfpuunt, ejus pulvere, mifto cum cornu cervi & coralliis praeparatis, in ovo forbili juvantur. Eft & Umbilicus marinus magnus ex India allatus , figura rotunda, parte fuperiore convexa nivea, in ambitu foraminibus quibufdam, modo majoribus, modo minoribus, praeditus, inferiori parte aliquantulum concavus, in gyrum cochlea- rum, ut prior, eftbrmatus, colore punico, ftriis fubnigris in verfuris praeditus. Ex diverfis conftatfubftantiis: nam convexa & exterior ejus pars folidior, magis albicat, interior ftrigofa ad cinereum vergit. In diametro longitudinis , quatuot circiter eft pollicum, duritie ad lapideam accedit naturam, qua verfura cochleata minor eft, tenuior confpi- citur , quam ab altera parte . Ex limofa majorum cochlearum fanie indurata & excre- mentis vifeidis ortum trahere videtur, ac ejufdem effe naturae, proprietatis & virium cum priori. Lapis ursinus. Huc referre licet lapillum mihi ex Norvegia tranfmiffum a Nobiliftimo Regni Cancellario Jano Bielke. Hunc, dum urfum excoriarent, inter pellem & carnem repertum refert. Linde &c Urfinum voco lapidem. Durus eft, folidus,faxeus, colore cinereo, maculis quibufdam flavis dotatus , figura ovali hemifph^rica,ab altera parte in rotunditatem extuberans, ab altera planus non- nihil concavus, magnitudine unguis pollicaris. An lapis hic in llrfo generatus , an aliunde tranflatiis , dubitatum . In LIrfo genera- tum non effe, vel inde quis colligat, quod ejus generis in eo nunquam repertos apud autores legamus; tum quod faxeae fit fubftantiae & duritiei, cum plerique lapides in animalibus geniti tophacei fint aut Tartarei. Glandem aut globulum Sclopeti plum- beum in lapidem converfum arbitratur Nobiliff. Bielkius. Sed nec globi habet figuram, cum altera parte non globofus fed planus dc compreflus fit , nec unquam obfervatum plumbum in lapidem converfum, five in animalibus, five extra. Arbitror vero, in defe- ctu glandis plumbeae, quendam invento hoc lapillo ufum fuiffe in bombarda, ac eo ur- fum ita profternere tentafle ; fed vel ob levitatem , vel figuram minus aptam , ad inte- riora penetrare non potuifle , in fuperficie inter cutim St carnem haefiffe , fine magno ferte incommodo, unde temporis progreffu confolidatum vulnus, Sejam demum, ma- jori impetu proftrato urio, inventum inter cutim & carnem fuiffe. Quamvis molliores fint praecedentibus qui jamfequuntur lapides , quia tamen ab animalibus petiti, huc referendos duxi. Anno 1647. menfe Majo cum Theriacae An- dromachi & Mithridatii compofitionem in aedibus Efaiae Flefcheri , pharmacopcei noftri primarii, adornaremus, atque inter reliqua Caftoreum depromeret minifter, in ipfius caftorei fubftantia& meditullio inventus eft lapis planus, rotundus ferine, quamvis in- aequalis, colore luteo, pondere drachmae unius cum femiffe, fubftantiae gypfeae, non ad- modum durae, quem ex improvifo fractum Lapidem castoris nuncupavi. Quia tales lapides in Caftoreo antea nec ego, nec alii p radentes Medici unquam ob- fervamnt, inftar rari alicujus inter reliqua affervanclujn putavi. Non eft quod exiftimet quis ab impoftore intrufum ut pondus augeret , quia JiE. (al- tem erat, quod lucrum valde parum augere poterat, tum quod non durae , fed gypfeas fubftantiae, & coloris ( etiam in meditullio dum fractus erat) ejufdem cum Caftoreo; Inter Galgulos in corpore humano repertos & ex eo excretos, etiam Pi- & forum 74 M U S E IT M forum circitet magnitudine, variteque figura;, vifendum eft fruftum, quod teneo, ex quodam qui ovum gallinaceum , dum integer effet, magnitudine iuperabat. Quocirca & manu chirurgi e vefica extraftum fuiffe oportet. Dimidiam ferme ejus teneo partem, pondere drachmarum fex 5 figura ovali proditus fuiffe videtur aliquantulum comprefta. 'Subftantia; eftgypfese aut Tartarea, mollis adeoj ut cultro facile aliquid ei abradi poffit, colore luteo, ex laminis ita coagmentatus, ut lapis Bezoar orientalis effe folet. Ex refi- duo liquido colligere licet, quomodo una. lamina poft aliam corpori appofita fuerit, donec in hanc excreverit magnitudinem. Superficies externa laevis fuiffe videtur, nullis afperitatibus rigida. De eorum in corpore humano generatione , fuse diferepantibus fententiis difputa- runt alii i fufficit nobis indicaffe, fumme commendari ad tartarum in omnibus corporis partibus, imo ad calculos grandiores expellendos} & obftnuftiones inde generatas refe- randas. Quo fine Chymici ex eo parant fal, oleum per deliquium , Elyxir feu Effen- tiam; de quibus confule Pharmacopoeam Schroderi. Lapis atheromatis. Atheroma vocant Chirurgi tumorem concolorem & O indolentem, in membrana j feu nervofa tunica, humorem lentum continentem, atheras hoc eft pulti fimilem qua; ex farina deco&a conficitur. Sed & in hoc genere tumorum corporis humani, alia multa reperiuntur heterogenea quandoque, ut manfa Gallinarum officula, pili complicati , fulphuris ramenta, lapides. Ejus generis Atheromatis lapis mihi eft uncia; longitudine, paulo minoris latitudinis, ex gvpfea materia concretus, figura; oblongte, fedinsqualis, & variis protuberandis pro- ditus , levis tamen eft, ut, cum avellanam magnitudine vix fuperet, drachmas tamen duas pondere non oquet. Lapis hic Atheromatis, duplici nomine mihi gratus, tum quod manu Celeberrimi Viri D.D. Aurelii SeveriniTarfenfis, Profefforis Chirurgia; in Gymnafio Neapolitano, amicijmei fit extraftus, tum quod opera ClarifT.Yiri D. Thomo Barthol. ad me delatus* E renibus bovinis exempti lapides telTerarum inftar varie coagmentati, al- bicantes, gypfei, inaequales, ultra tredecim, quorum quivis avellanam magnitudine fu- E r a u n 1 a s nomen a fulmine traxit , eo quod cum fulmine e nubibus decidere omnibus perfuafum fit ; quibufdam Telum fulmineum , lapis fulminaris , cuneus fulmineus, telum Jovis. Danis ‘SoJ&Cifcfltttt/ Germanis ^onDcnjfcm/ IDonfcenfdf. Yarias figuras pro fe fert, maxima ex parte cuneum refert , pyramidem, malleum, fe- curim, clavam ; longus quandoque pollices feptem, quandoque quinque, latus tres aut quatuor, craffitie inoquali, fubftantia ad filicem ut plurimum accedit, durus adeo ut li- mam nonfentiat, gravis & ponderofus. Quandoque foramen in medio pollicis craffitie obtinet ita conformatum, ut ab uno latere anguftius fit quam ab altero. Colore variat, quandoque cinereo, quandoque ni- gricante, quandoque luteo fiabobfcuro. De ejus .generationis modo variant autorum lententia;. Quidam, cum inftrumenta ferrea externa figura eum exprimere videant, non telum fulmineum, fed ejufmodi in- ftrumenta ferrea in lapides converfa effe arbitrantur. Verum refragantur fide digno- rum obfervationes, qui tales lapides eruerunt eo in loco* ubi fulmine tadee erant domus, aut arbores, aut alia; de quo confule Kentmannum. Quocirca ex exhalatione fulminea cum materia metallica permifta , & ab humore circumfufo conglutinato in denfanube generari ajunt, accedente calore folis, ftellarum,& igniti fulminis. Figuram vero acqui- rit pro varia materia; difpofitione , humiditate vim ficcantem fugiente ad inferiora , Aecioribus in fummirate conglobatis &c condenfatis. Quamvis &c ha;c opinio fuas patiatur difficultates , ob figura; varietatem, foraminum impreffionem & fubitaneam venerationem , probabilitatem interim habet magnam. Alii tempeftatum vi in altum tolli lapides in terra generatos, &: cum fulmine rurfus decidere credunt ; quod nec fuis caret difficultatibus. ' C a p. XII. Qraunias , TZrontias, Ovum anguinum > JEtites, Ofiracites , Conchites > Tjucardia , V ungit es. Ferunt N f O R M I A N tl M. 75 Ferant vera: Ceraunia? notam hanc effe , quod filum ei ita applicatum , ut nullibi du- plicetur. & totus ei involvatur ut totum tegat, fi primis ardentibus imponatur, uri non poffit, fed potius madidum reddi. Infantes ab Hernia praefervari, fi cunis imponatur, & etiam curari ita, fi eo morbo laborent. Domum, in qua fervatur, a fulmine tutam effie credunt, ut & hominem qui cafte eum geftaverit. Sic enim canit Marbodeus : G)ui cafte gerit hunc , a fulmine non ferietur : 2iec domus, aut VilU , quibus adfuerit lapis ille. Somnum provocare quidam volunt, & vi&oriam in proelio & caufis agendis conci- liare. Memini quendam affirmalfe ex iis in calcem redadis oleum elici, quo fi tormenta bellica inungerentur, infrufta, ubi exploduntur, certo certius diffilire. Fides fit penes autorem. Yaria ejus genera noftrum tenet Mufeum , ex quibus quasdam enumerabimus» Unum ex cinereo albicans , exade cuneum refert , quatuor digitorum longitudine* duorum latitudine, craffitie unius, fenfim acuminatur & politi marmoris parum varie- gati fpeciem prae fe fert. Septem digitos longitudine aequat alius, minus politus , colore cinereo obfcuriorc, cuneiformis quoque , fed ita ut acumen habeat latius trium digitorum , fummitatem vix unius, cujus latitudinis aequalis craffities i fed in medio digitum cum dimidio aequat. Tertius filicem fubluteum repraefentat, obtufi cunei figura , inaequalis valde & afper, quatuor digitorum longitudine, craffitie unius , latitudine duorum, obviis objedis alii- fus acumine fiio privatus videtur. Quartus quinque digitorum , nigricante minera filicea conftans, cuneum acutum figura referens, cufpide latiore, duorum fcilicet digitorum cum dimidio, cum apex ejus abruptus vix duos aequet, craffitie dimidii digiti, raptam dixeris fecuriculam & in filicem converfam. Quintum omnium aptiffime majoris gladii apici affimilavero , pyramidalis namque eft figurae, in cufpidem acutum delinens , colore obfcure cinereo , materia ex filice &C marmore mifta, utrinque gladii inftar acutus, craffitie a medio in extrema paulatim re- mittente. Longitudinem habet novem digitorum , latitudinem juxta bafin trium , qua? paulatim in apicem acutum delinit; politus eft & laevis, nifi quibufiiam in locis, ubi par- ticulae quaedam cafu abruptae videntur. Hujus cenfus funt pugiones, haftae ac gladioli lilicei, magnitudine diverfa & colore y de quibus fuo loco. Quamvis complures alii mihi fint Ceraunii lapides, magnitudine, figura, & colore difcrepantes, tamen inter eos vifendus & is eft , qui colore nigro cuneum refert, fora- mine circa bafin dotatus, ejus amplitudinis, ut pollicem admittat. Longus eft pedem Romanum, exceptis unciis duabus , cralfus pollices duos cum femifle, latus circa fora- nte n tres pollices ; qui paulatim acuminatur ad modum Cunei ; non omnino laevis K i eft. 7 S ^MUSEUM eft, fed fcabrofus , maxime circa bafin, fed magnitudine fupetat omnes quos teneo. Sunt mihi & Sphsrics figura , poligoni tamen lapides, quidam filicei , coloris luteo purpurei, magnitudine pugnum aut pilam majorem squantes luforiam ; quos ad Cerau- nias retulit ille a quo accepi Nobiliff. D.Yincentius Bilde deWaldbygard. Inventi funt hic in Sslandia non procul a praedio fuo. Subftantia quidem filicea Ceraunias referunt, fed figura me dubitare facit, cum Sphaericam figuram eis tribui a nullo viderim. Ad claflfem hanc forfan non incommode retulero Lapidem grandinis , a me fle dictum quod Anno 1647. feria tertia Pentecoftes , in Falftria cum tonitru , ful- mine, & infolitae magnitudinis grandine deciderit. Grando vero varia; fuit figura, ma- gnitudine juglandis , non folurn frumenta & fegetes in campis (ex vel feptem pagorum profternens, feneftras templorum frangens, fed & agnos, anferes, & pullos paflim oc- cidens. Ubi grando, prster quam calor folis attigerat, quatuor dierum fpacio ob magni- tudinem dc compaginis rationem liquefeere non potuerit, fecum etiam lapides hos tulit, ovi anferini magnitudine. Particulas ex uno , dono Magnif. D. Cancellarii Regii Chri- ftiani 1 homei, habeo, nivei coloris , creta; fimiles , fed duriores multo & manum non tingentes, afperas, insquales, ita tamen ut exterior fuperficies incruftatione quadam vitrea teda fuerit. Particula, quas teneo, drachmas duas fk femiftem squant. Ad Cerauniam quidam referunt Brontiam feu Ombriam. Brontiam dl- dam volunt, quod cum fulmine e coelo delabi putent; Ombriam vero, quod cum im- bribus cadat. Quibufdam etiam Chelonitis , quod Chelin teftudinum, figura & colore quandoque reprsfentet. Ovum anguinum aliis, quia ab anguibus & bufonibus conflari putant, caudas enim anguinas in unum pun&um concurrentes, & corpus ejus ambien- tes quodammodo oftentat. Quamvis fint qui diferimen inter ovum anguinum & Om- briam flatuant,quod certe exiguum admodum effc. Popularibus noftris @pat>d vocatur. Germanis ©t'0p dirotfcn-jlctn / quafi magnum lapidem bufonium dicas, alias fDomtcr-flCttt / SBeftct-flctn. Lapis eft hemifphsricus , dimidii ovi gallinacei magnitudine, quandoque major, quandoque minor, colore cinereo, fulvo, nigricante materia vel faxea, vel gypfea , vel filicea, ab apice in bafm per ejus convexum, quinque lineas aequaliter in quinque quafl triangula eum dividentes, habens; qus linea; femper duplicata; , ex minutulis conflant punctis, &: quandoque in planam ejus terminantur fuperficiem, quandoque eum per- reptantes in modiolum quod centrum pians fuperficiei exornat. Si protuberantis & eminentis qusdam in eo appareant, Ovum anguinum nominant. De ejus generatione varia fabulantur. Plinius lib. 29. cap.5. Ex anguibus conflari accepit. Eft, inquit, ovo- rum genus in magna Galliarum fama , omiflum Grscis ; Angues innumeri sftate con- voluti falivis faucium corporumque fpumis artifici complexu glomerantur, Anguinum appellatur. Vide reliqua valde fuperftitiofa. Alii cum fulmine & imbribus decidere putant, ut fupra didum. Quidam ova teftudinum in lapidem converfa volunt, cum rudimenta teftudinis in convexa fuperficie apte referant ; at apud nos reperiuntur, ubi teftudines non generantur. Lapidem fui generis efle quid vetat ? quem peculiari vi fibi fimilem gignendi prsditum efle noftrates credunt. In modiolis enim, quos habere vifun- tur, alios procreare volunt. Nec certe omnino abnuere poffum, cum aliquos habeam qui fetus fu os adhuc in finu foveant, feflili ac plana corporis fui parte. Reperitur variis in locis Danis, verum nunquam, quodfciam, animadverfum quod plures fimul in eodem loco aut nido inventi. Nam in Morfingia prope nobile prsdium £)mt>wp in magna copia reperitur, indeque ad me multi funt delati. Mihi multi funt hujus generis lapides, fed magnitudine, colore, duritie, & linearum dudibus diferepantes. Omnes hemifphsrica figura, & quinque caudis aut ftriis ab apice in v FORMIANUM. 77 in balin excurrentibus, modo perfedioribus , modo imperfedioribus, varie ludente na " tura. Eft qui in convexo ft ellam oftentat, radiis apundo centrali excurrentibus, & in corporis medio terminantibus. Sunt qui corpus totum foveant & ampledanttir quali. Sunt qui Belemnitem fubftantia imitentur , politi , elegantes & ferme perfpicui. tinus eft qui ovum anguinum ab Agricola deferiptum exade referat, nili quod delint modioli. Verum exteris omnibus, ut rarior, ita elegantior is eft, qui favum ab apibus conflatum refert, magnitudine ferme dimidium ovum gallinaceum xquans , feflili parte balin ha- bens digiti craflitie, cinerei coloris , vermiculatam , prominentiis quibuldam inxquali- bus dotatam. Huic inlidet Brontias favogineus mihi didus, quinque radiis prominen- tioribus ab apice ad balin excurrentibus, quorum quivis duobus ordinibus foraminum quadratorum conftat, illis flmillimorum in quibus apes mella fua condunt. Inter hofce radios quinque ordines duplicatorum foraminum quadratorum , fed latiorum conti- nentur, deprefliores aliquanto quam ii funt qui caudas ferpentum exprimunt. Summa: primo afpedu jurares favum efle ex candida cera virginea fadum lapidex bali inliften- cem,cum tamen totum corpus fllicex lit duritiei. Encelius lib. 3. de re Metallica cap. 47. refert feinyEtite Ulicem invenifle candidum, fubrotundum, durilfimum, in cujus fuperficie cellulx quali apum in favis. Et aliam fpe- ciem reperifle fe aflerit extra matricem , folam pileum referentem. Hi lapides, quam- vis proxime ad naturam noftrx Brontix Favoginex accedant, multum tamen invicem diftare animadvertet is, qui delineationem Encelianam cum noftra contulerit. Cxterum vires Brontix hxrecenfentur: Geftatum ab aere peftilenti & venenis fe- curum reddere volunt , veneno prxfente fudare ajunt , quod de politioribus forlan in- telligendum , alioquin omnes lapides & corpora dura polita ac frigida calidiorem aerem condenfant& in aquam vertunt. Somnum & vidoriam conciliare libi perfuafum habent quidam , unde funt qui capulis gladiorum indant. Ne quis fulmine tangatur impedire credunt. Noftrates mulierculx contra fafeinationes valere putant, unde pro- pe muldra & ladis repolitoria aflervarp folent , ne a fagis quid impedimenti eis ad- feratur. Atites, feu Aquilinus lapis, ab Aquila nomen invenit, vel quod colore lit fulvo inftar Aquilx vel quod in nidis Aquilarum reperiatur, eo enim a terra transfertur, vel (ut yElianus putat) fit Amuleti inftar, contra fafeinum , vel ut eo nidus Aquilarum fla- bilior reddatur, vel ut eorum vi vivificentur ova, vel ut partum ovorum promoveant, vel ut ovis Aquilinis, qux incubatu a ventre matris nimium fervent, temperent, in qua opinione eft Albertus Magnus. Germanis Lapis eft rotundus , aut ad rotunditatem accedens, colore cinereo, pullo, aut fufeo, alium lapidem vel argillam in fe continens, unde concuflus refonat. Varia ejus funt ge- K 3 nera; 1 ) 7 b m u s e u m nera : Plinius quatuor recenfet, Anshelmus Boetius tria frequentiora. Primum exterius fcabrum , colore ut plurimum pullo nigricante , lapidem Callimum didnm in fe conti- nens, dum pullatur fonitum edens.* Secundum cinerei coloris, argillam vel margam continens, quas alba, flava, rubra & coerulea quandoque eft , cortice exteriore fcabro, ex arena crafllore, filicumque particulis facio. Tertium priori flmile, terram in fle co- loribus variantem habens. Tria genera ad manus meas pervenerunt. Unum nigricans, exada: rotunditatis feu figura: fphteiica:, pila: luibria: magnitudine, exterius fcabrum. Concuffus hic lapis foni- tum edebat clarum , foramen unum atque alterum habet exiguum ad centrum pene- trans, ex quo, lapis dum concutiebatur, pulvis cretaceus decidebat. Silices eft confi- ftentia: & duriflima concavi fupefficie indudus cretacea materia, qualis etiam in filici- bus nigris in agris repertis invenitur. Callimum in fie continet avellana magnitudine, porofum, in aequalem, fcabrum, fubrotundum, finuatum, duritie item filicea. Alterum genus etiam in Mufeo teneo , ferruginei coloris, ex arenulis & particulis filicum conflatum, unica conftans tunica, fuperficie interiore lutea , ex terra ejufdem coloris qui in eo continetur, figura fuit ovali, jam enim fradus eft lapis & ejus particula mihi relida. Tertium genus fulvo eft colore , fubrotimdum & in^quale, ex multis cruftis coag- mentatum, in fe terram feu margam ejufdem coloris continens, concufiixs,ut reliqui, hic lapis quandoque refonat, quandoque non. AEtitem parturientibus peculiariter dicatum teftatur Plinius &: Galenus, non refra- gante experientia. Siniftro namque brachio alligatus, festum in iis retinet, qux ad ab- ortum funt proclives ob uteri lubrlcitatem. Tempore partus finiftro femori alligatus, dolores minuit ac partum accelerat ; cujus experientiam farpiusinhac urbe feci, adhi- bita tertia Ipecie. Eft enim mihi Gamdes parvulus ovi columbini magnitudine, cujus eftedum in cafibus defperatis multa: honcftas matrona: faspius viderunt. Sed ubi partus exciderit ftatim amovendus. Obfervavit namque Valeriola , tam vehementer trahere ut una uterus excidat, ni mature removeatur , quod eo referente accidit Valentia: Cdnjugi Ponfoni jouberti, qux oblivioni tradens lapidem femori allegatum , elapfa matrice extinda eft. Ad fu- rem deprehendendum’ autore Diofcoride pulverem Artitis pani permifeent &ftifpedo porrigunt, quem reus deglucire nullo modopoteft. Quod&Gra:cosetiamnum variis ad- hibitis fuperfticionibus faditare ait Bellonius: omnes fulpedos advocanr, atque maffam pinfitnt fine fermento , variaque verba adnumerant ; deinde ex maffa panes Ervi ma- gnitudine conficiunt, fingijlifque ternos devorandos, nullo addito potu,pra:bent. Tum fur tertium devorate non poteft, & parum abeft quin, fi conetur, ftranguletur. Mona- chi Graeci hoc pro fecreto habent. Ferunt quidam, quod fi patinis fupponatur Artites, in quibus ferculum veneno infe- durn continetur, deglutiri illud non poffe. Superftitiofum videtur quod afferunt gefta- tum amorem & divitias augere , invidum omnibufque gratum elficere. Sed tritum &C Cetato mixtum epilepticos paroxyfmos lenire quod dicant, experientia non reclamat. Argilla feu marga , qua: in Geode continetur , Terra figillata facultatem habet. Lota Pefti & febribus peftilentialibus correptis , cum aqua acetofa propinata auxilio eft, fiidores elicit, venenum expellit, cor recreat, quandoque & alvum movet. Venenis cum vino exhibita refiftit , Dyfenteriam malignam & alvi fluxum fiftit. Peftilentes carbunculos difeutit , cumfpiritu vitrioli in vino oligophoro exhibita; cordique robur conciliat. Serpentes arcet > atque hanc ob caularn quidam exiftimant nido Aquilae inferri. W o R M I A N II M. Cum ^Etite magnam affinitatem habet Ostracites, eo quod ex crudis condet indar Geodis , & coloris fit fulvi. Nomen ab 6'$pcx.iQv Gneco trahit, quod tedam notat. Lapis ed fcilfilis & crudofus , ferrugineus feu fulvus, qui, ablata una cruda feu teda, alias fubinde continet ejufdem coloris & fubflantias. Mihi ejus generis unus ed , qua- dratus ferme, nili quod in conum fe diffundat latus unum. Tres crudas fibi invicem incumbentes, ex parte ablata, odendunt reliquas ejufdem fubflantias coloris. Ex fucco limofo paulatim calore indurato, qui fucceffive fi c cor- pori ejus fe agglutinavit, condare videtur. Repertus hic non procul Hafnia ad lacum Emendorpianum. Pumicis loco quidam utuntur ad cutim glabram reddendam. Exhibitus Drach- mas pondere, menfes fidit, mammarum inflammationibus fuccurrit, cum meile im- politus ; a purgatione menftrua fumptum conceptionem prohibere volunt. Galenus lib. 9. de fimpl. Med. facultat. de eo hasc habet : Odracitem vocatum lapidem praedica- re quofdam audio, quafi deficcandi valenter facultatem obtineat, temperatam adftri- ftione & acrimonia. Volunt Geodem eodem nomine pupillas expurgare, uberum te- diumque phlegmones fanare ex aqua inun&um, ubi per Odracitem ^Etitis fpeciem in- telligere videtur. Quidam per Odracitem intelligunt Ollas illas fofliles quas e terra eruunt, in quibus Ethnici cineres mortuorum recondebant , Germanis ‘Sopf-fflm. Sed iflas artificiofas potius quasdam ollas funt, quam naturales lapides. In terra molles adeo funt, ut facile frangantur dum eas eruere tentant, fed exemptas foliditatem acquirunt. Apud nos in collibus , ubi Ethnici tumulati fuerunt, crebro reperiuntur; de quibus fuo loco inter Urnas dicendum erit. Ed & Ostracites, a Plinio inter Gemmas relatus, Achatis fpecies. Sunt & qui fpeciem quandam Hsematitis hoc nomine indigitent. Conchi- ) Ss MUSEUM Conchites feu lapides conchas referentes duos poflldeo , quorum alter craffior Colore cinereo a natura elaboratus. Strias per tranfverfum ejus corpus convexa parte ambientes , manifefte fatis oftendunt, quo pado appofitione partium paulatim concre- verit. Concava ejus pars colore ad fulvum declinat levior eft. Alter albus eft , tenerior, minor, jun&urarum acetabulis anguftiore fui parte pnedi- tus, adeo ut dubitem valde an vera fit concha in lapidem converfa , an vero a Natura ludente ita fabricata. In pofteriorem fententiam ut magis inclinem , facit locus ubi inventus. In colle namque vicino pago Greve, duobus milliaribus Hafnia diftante, inve- nit amicus, qui mihi dono dedit. Bu cardiam primus defcripfifle videtur Ferrandus tmperattis lib. 24. cap.i£. in hunc modum: Bucar dia petra fic djda a figura & magnitudine, qua imitatur figuram cordis WORMIANUM. ffi cordis bovini \ eft fuperficie Isvi, fimili ab utraque parte, unde deffionftrat condenfa- mentum cum interna concavitate, concharum valvis arnbis convexis. Habet autem, in extremitate fuperiore ab utraque Valva, proceflus revolutos , & eft fubftantia qus calcinatur. Talem ego Bucardiam dono Clarilf. Viri D. D. Otthonis Sperlingii poffideo , quas conchas duas , parte ampliori , fed inaequaliter j undas refert, fubftantiasmiollioris & gypfes, fuperficie externa coloris cinerei albicantis, alpera, insquali, quibufdam fora- minibus quafi erofus > cor utcunque, licet non exade, exprimit, pondere unciarum quinque. Reliquas fpecies ab Imperato defcriptas videre nondum contigit. Fungites (eu fungos imitantes lapides ex Gotlandia habeo : fubftantia lapidem Judaicum ferme smulantur, quibufdam in locis maifa cretacea & calcarea iis adhsret, convexa parte ftris a centro ad circumferentiam excurrunt minus profundas , fed con- cava profundiores, & in modiolum terminantur rotundum, in Diametro vix digiti mi- nimi latitudinem habentem ; colore ex albo in coeruleum tendunt, verum pediculos non habent. Ex crudis componuntur pluribus, unufque lapis alteri inlcritur , & diffi- culter feparantur. Duritie refpondent Judaico , adeo ut exiftimentur in eofdem ufus transferri poffie, cum difcrepantia non nili in figura exiftat. De alio fungite , fungum exade referente, mox dicendum fub titulo fungi laxei. C a r. XIII. c J)e Lapidibus minus pretio jis 'variarum figurarum , Viatur alia ^ ^Artificialia referentibus . M I k E ludit Natura in omnibus rerum naturalium fpeciebus , quod vel in lapidibus prs reliquis videre licet, adeo ut vix fit animal , cujus non figuram aut partem alL quam in lapide exprimere tentet, vix ab artifice elaboratum opus, quod non in hoc ge- nere imitari geftiat. Talium vero caufas & generationis modos licet follicite inquifi- verint Philofophi, necdum tamen inventus qui omnibus fatisfacere potuerit. Nos , an- tequam ea qus aut in lapidem converfa, aut lapidea fua fubftantia res alias exprimunt, in Mufeo noftro extantia enumeremus , pauca de eorum generatione, ex mente prs- ftantiffimorum Philofophorum, praelibabimus. Duo funt genera eorum qus hoc capite tractabimus : unum figura externa res varias naturales & artificiales exprimit a primo ortu; alterum alterius fuit naturae, fed peculiari vi in lapidem converfum . Primum genus nafci videtur ubi fuccus lapidefcens in terrae cavitatem aliquam inciderit, in qu^ res illa antea jacuerit, cujus figuram exprimit ; vel fi natura talem cavitatem ipfa efformaverit, qua materiem lapidelcentem excipere po- teft. Pofterius genus fit, quando res naturalis vel artificialis tranfinutanda porofa eft penetrabili fuo corpore , aquam , fpiritum , fuccum , aut tale quid admittit , vi falina & lapidifica praeditum, intra corpus fuum quod tranfmutationem faciat, &■ in lapidi fimi- lem fubftantiam convertat. Cui rei maxime idonea videntur falium mineralium cor- pora & fpiritus , quorum proprium eft corpora folvere & coagulare , tefte ex- perientia. Agricola lib.7. Foffil. cap. 11. ait fuccum lapidelcentem tam qui extra terram eft, cum aqua permiftum, quam qui intra terram latet, res omnes, quibus meatus ejus funt capaces, in lapides vertere. Paulo poft, de arboribus lapidefcentibus in Ipecie monet diligenter attendendum elfe , ah corticem &: medullam habeant arboris, ea: qua: lapi- des videntur. Hs enim fi abfint, non ftipites in lapides funt converfi , fed natura fecit lapides ftipitum fimillinios. Circa finem capitis fubdit, Lapides, qui ex folo fucco lapidefcente concreverunt, plerumque molles & fragiles elfe. Quod tamen experien- tis minus refpondet. Oftendam enim & panis & hominis effigiem feu ftatuas filices & faxes duritiei Srnaturs. Cslalpinus, libro de Metallis &c foffilibus, ait fuccum la- pidefcentem , feu humorem quendam optime elaboratum & codum ex materia lapi- dofa cum aqua mixtum, genitum, caufam principalem tranfmutationis elfe, eundemque fuccum, fi cum aqua tantum fit confufus & non exade commixtus, non tranfmutare res, fed faxeo cortice inducere. Infignem, qua Natura in hifce ludit , varietatem eleganter in clalfes certas digeffit L Gaftarel- 8& M .11 S E U M Gaffaiellus, in tradam Gallico, quem vocavit Curiofite^Jnoaies , cap.5. Ex quo pauca liic libabimus. Figura lapidibus imprefla; funt vel naturales, vel fortuita , vel artificia- les. De prioribus hic tantum fermo, & funt vel elevatas fupra bafin fuam, vel naturali- ter incifae quafi , veldepida;. Omnes has vulgo dicuntur Gamahu vel Chamaju , quse vox deducta videtur ab Hebraso Chamaija,quod notat ficut aqua Dei, forfan quia Acha- tes , in quibus creberrimae occurrunt figuras , aquas repradentant. Additur Dei, quia Hebraeis confuetum , ubi quid eximium velint denotare. Dei dicere, ut Paradifus Do- mini, Exercitus Domini, montes Dei, &c. Depi&as, vel coloribus luxuriant, vel folis linearum dudibus confiant , quorum omnium exempla praeclara apud ipfum autorem invenire datur, & hic etiam inter noftra habebis. ETt ad noftra revertamur, primum locum in hac clafle dabimus Homini siliceo mammas tenus. Exade refert filex hic caput, collum , humeros , pedoris fumma, quin. & oculos & nafi protuberandam , monftrofam licet. Oftendit quoque figuram fcapu- larum ac colli mufculos torofos apte difpofitos , ut hominem mediocris ftatura; in filicem converlum jurares, debita cujufcumque membri obfervata proportione. Sub- ftantia, ut dixi, eft filicea, nigra, durifiima, nifi parte dorfi, qua: excoriata quafi videtur* ubi albicat ac fi creta aut calce obduda eflet , non inepte pinguedinem fiub cute lati- tantem ea parte exprimens. Cutis ipfa nigricat, excepta pedoris & faciei , qua; ex cce- ruleo albicat, nafum & oculorum orbitam fi exceperis albedineinfedam. A vertice ad imum feu bafin , pedem unum cum dimidio longus eft , latitudo in fcapulis eft pedis unius minus quadrante. Eluic fuccedit Pes humanus saxeus, qui exade pedem finiftrum juvenculi, in ipfo articulo , quo tibias jungitur, amputatum refert , tibialibus tedum. Articulatio nodofa eft & protuberans, coloris cinerei, pes ipfe fuperiore fui parte nigricat , planta pedis ex nigro & cinereo mifta, mufculorum &: tendinum protuberantiis , qua digiti nedi folent Metatarfo, feu Metapedio, eleganter exornatus. Eft & alius lapis faxeus Pedem humanum monstrosum referens, nigri- cans, priori major, fcabrofus. Hic etiam finiftrum asmulatur pedem, cui digiti abfciffi & Metapedium diftortum aliquantum, ad exteriora x quabilis& ejufdem eft coloris, fed non adeo apte id quod debebat exprimit ac prior. Pedem ocreatum referens lapis trium faltem eft unciarum , coloris lutei, durus quoque & faxofus , de quo non eft opus plura dicere , quam quod exade pedem ocreatum, tali modo quo jam geftare folent ocreas, exprimat. Cor qui aemulentur, tres mihi funt lapides : unus planus, nigricans, faxofus, ex la- minis & cruftis quafi asquabiliter conflatus, fubftantia duriore, quatuor digitorum lon- gitudine, trium latitudine, qua ala; ejus eminent. Huic fuccedit alius minor, coloris cinerei , cor exade referens , fed latius aliquanto quam longius, non planus ut prior, fed craflitie & torofitate utcumque proportionem obfervans genuinam . Ex ejus finu feu meditullio enata erat Quercus marina, (nam juxta Croneburgum ad littus maris inveni ) qua; ubi linum didum egrediebatur, mox in duos ramos eleganter divaricabatur, ac hi rurfus in minores , dum in altitudinem pe- dum duorum extenderetur. Sed jam exficcata Quercus lapidem & fundamentum fuum deferuit. Tertius Cor referens lapis minor adhuc eft, longitudine pollicis, latitudine paulo minor, torofus quoque ut prior, nifi quod finiftram protuberandam minorem oftentet dextra. Candidus eft, quibufdam in locis adeo lasvis ac fi fplendenti incruftatione eflet obdudus, alicubi fcaber, fubftantia calcarea,molliufculus enim eft. Anno mdcxl. ad me ex Iflandia tranfmifit lapidem , Cor grande bovinum figura re- ferentem, Vir Clariflimus Arngrimus Jonas, de quo hxc narrat: Lapidem mitto (modo lapidem) forma five figura, tum colore, pondere & duritie ab aliis , meo judicio, diffe- rentem. Ille in littore finus maris vicini, folus hujus generis repertus, ad me delatus eft. Et ut ea , quibus ab aliis videtur differre , obiter repetam , illius dixi figuram mihi vi- deri peculiarem, ut qua; cordis aliquam formam reprxfentet, non quidem animalium terreftrium totaliter , nec natatilium vulgarium , praster quam Canis marini , qua; ab una parte plana fere eft, ab altera nonnihil convexa, cum animantes & pifees vulgares Cor gerant teres & oblongum, magifque fuperne acuminatum, pyramidi non diffimile. Color, quem vifus optime difcernit, commentatione non eget, ut neque pondus , quo FORMIANUM. 8j ab aliis, paris magnitudinis, vulgi cenfura hunc in excefiii difcrepare exiftimem. Duri- tiem plus quam adamantinam non immerito miramur, quas nulli vi exteriori cedat; ignem excipio, de quo periculum fadum non eft. Verum faxis illifus grandioribus in- frangibilis manet, neque cotis aut chalybis attritu ullum in ipfo veftigium relinquitur. Hsbc Arngrimus. Eft vero hic lapis e genere Pyritum, colore aureo fubobfcuro , cor figura referens , a bafi in apicem quinque habens pollices , totidem in latitudine $ qua ejus alas latius fe extendunt, seris metallum in fe continere arbitror. Linguam humanam qui referat lapis, minime praetereundus. Rubicundus eft, oblongus, digitorum quatuor longitudine, duorum latitudine, juxta radicem ipil- fior, fuprema ejus parte planus, infima fiibrotundus, juxta apicem arcuatus, humanam linguam omnibus lineamentis exade referens. Lapidem columbam referentem ex tradu Nidrofienfi dono D. Epifcopi M. Petri Schelderupii habeo, planus eft, coloris cinerei, cotis duritie, magnitudine veras columbas a roftro, ad extremitatem caudas pedem ferme Romanum attingens, capite, roftro, pedibus duobus, pedore, cauda avem didam exprimens, fed fola alarum defunt lineamenta, fuperficie l^evi &C asquali. Ejufdem mineras eft Corolla feu circulus ab eodem loco & perfona ad me derivatus, rotundus ita ut ejus cavitati inferi brachium poflit, continuus, craflitie uncias unius cum femifle , fed quibufdam in locis paulo anguftior ; circumferentia eft pedum duorum minus tribus unciis, Diameter unciarum feptem. Styloides, columnulam figura exprimens cylindricam, quatuor pollicum eft longitudine, unius craflitie, ita tamen, ut altera parte craflior, paulatim attenuetur in apicem ufque, fcaber,inasqualis, colore gypfeo. Parte fuperiore, qua tenuior eft, de- truncatus videtur, ex fucco calcario lapidefcente concretus. C l a v e m referens lapis, S)wergeno3d Norvegis, quafi elavem dicas Nanorum , Ni- drofia ad me tranfmifit D. M. Petrus Schelderupius,ejus Dioecefis Epifcopus Vigilantif- fimus. Saxea eft duritie, colore ad Luteum inclinante, longitudine unciarum quinque, cujus altera extremitas in apicem acutum aliquantulum incurvatum definit, altera ap- pendicem habet quadraram, finubus &: eminentiis prasditam, non fecus ac ferreas cla- ves, a fabris artificiofe fadas, ut iis fores aperiantur & claudantur. Pileum, quo Nautas apud nos utuntur, exade refert alius lapis, altitudine pedem Romanum parum fuperans , circumferentia limbi quatuor obtinet pedes cum tribus unciis, colore eft cinereo, faxo duro & arenario conftans,ponderofus valde, cavus enim non eft , fed exteriore figura pileum asmulatur. E Norvegia tranfmiflus mihi eft, a No- biliU Chriftophoro Goje. Hyst erOlithos lapis , quem Cardanus male Hyfteropetram vocat, eo quod muliebre pudendum figura exprimat, nigricanti eft colore, durus. Hunc Gefnerus in Dioecefi Trevirenfi, prope arcem Erenbreiftendermreperiri ait,& Agricola Mariasburgi: mihi vero mifllis a Clarilf. Viro D.D. Joh. Daniele Horftio, Illuftriff. Landtgravii Haifias Darmftadii Archiatro, eumque ex vinetis Lohenfteinienfibus fe habere perfcripfit. L z Lapis r- 84' MUSEUM Lapis eft magnitudine juglandis, niger, altera parte hemifphsericus ferme inftar dimi- diata nucis juglandis, inasqualis aliquantum , non admodum politus , obfcurus & fer- rugine quafi quadam tindus : altera parte inaequalis , inter divaricata quafi femora pu- dendum muliebre in medio referens exade,cui lubjacet virile, conflans fcrotolinea,per medium dillindum, ad penis leniter protuberantis corpus tendens. Adeo ut hic lapis utriufque fextis genitalia exade exhibeat. Quocirca non tam Hyflerolithon , quam Diphyen appellandum cenfeo , cujus mentionem facit Plinius lib. 37. cap. 10. ubi ait hunc lapidem duplicem effe, Candidum & nigrum, marem & fceminam, genitale utriuf- que fexus diflinguente linea. Ubi nota in Plinii quibufdam exemplaribus pro Diphies legi Diphris. Hiinc locum recte corrigente Gefncro &: Agricola. Lapis vero nobis tranfmiffus pondere tcquat drachmas feptem. De viribus ita diflerit laudatus D. Horflius : Profunt hi lapides hyftericis mulieri- bus, in aberratione fcilicet <k fuffocatione uteri. Et certe fi phyfiognomiae aliquid tri- buendum, non folum mulieribus, fed & viris conferre puto, quibus maleficio aliquo vir- tus virilis aut fufpenfa, aut ablata fit, & forfan Venerem in utroque fexu promovere non inepte quis crediderit , fi collo fufpendatur & geftetur . Quia Iconem ejus apud nemi- nem vidi praeter Beflerum in fiio Gazophylacio , atque ea quidem imago non exade meum exprimat, depingendum curavi ut hifce addatur. Panem secalinum ea forma, qua apud nos vulgo pinfitur,haud inepte expri- mit lapis rotundus & planus , Craifitie quatuor digitorum, in circumferentia duos ha- bens, fubflantias faxese durioris, colore fubnigro. Hic mihi dono datus a fene Veneran- do D. M. Nicolao Michaelio, Holmianae Regias concionatore , una cum Hifloria tranf- mutationis Tua manu confcripta. Verum enim panem olim fuifTe , & miraculo in lapi- dem tranfmutatum autumat: illorum, quasfcripfit, haec efl fumma. Ahufii Scanorum fcemina degebar circa annum Chrifli mdxlvi. quas dum panes die feflo in fumo co- queret venalitios, minores juflo, eorumque unum eximeret, tentarura num percodi effent, eumque cultro difcinderet, & crudum adhuc animadvertifTet , rurfus clibano intulit, fed cum codos extraheret, vidit omnes in lapides duratos, etiam hunc mutilum quem ego poffideo. Pluribus hxc perfequitur ille : ego, qua fide accepi, reddo. Panes vero hofce in rei memoriam aris multarum Ecclefiarum in Scania impofitos fuifTe ain Ac hunc quidem, quem ego teneo, ex EcclefiaNofebyenfe petitum, certum efl.Nobilifi iimus Eques D.Ebbo Ulfeldius, Chriflophori F. Boringholmias Prsefes Regius, fifnilem panem in lapidem converfum ad me tranfmifk Anno 16^51. fed minorem aliquanto , ro- tundum, Se non adeo nigrum, in cujus inferiore parte finus quidam & inaequalitates ap- parent, ex furni inaequalitate contradi, dum adhuc mollis erat. Nigrorem etiam qua- dam in parce offendit, perinde ac fi ambuflus fuifTet nimio calore, rimas quoque appa- rent, quales contrahere folent coquendi panes ubi calori exponuntur ad fermentatio- nem meliorem. Referunt fceminam quandam forori fuae , panem recentem petenti* fe eo deflitutam effe , addito juramento grandi , refpondiffe ; atque ob hoc peccatum omnes recenter codos in lapides miraculofe transformatos fuiffe. Hic lapis filis ferreis circumdatus, e templi vicini tholo fufpenfus in hunc ufque diem fuit. Huc fp edat filex , Panem triticeum melioris fortis referens , ex duobus globulis invicem conjundis conflans, eo modo quo tales panes apud nos confici folent. Exterior & convexa fuperficies albicat, ac fi farina effet confperfa , ut & interior, quas concava, fcabrofa& extuberantiis quibufdam prasdita; juiidurafeu interflitium inter duos globos ex folido filice nigricante, ut &: corpus utrique fuperficiei interjedum, uterque globus in Diametro palmam habet, magnitudine aequales. Exempla panum in lapidem converforum apud alios etiam extant autores. Fabius Verricofus apud Senecam i* de beneficiis, panem lapidofum, id eft, utLipfius ait, panem in lapidem duratum comparabat cum beneficio acerbo hominis duri Sc crudelis. Joh. Craftolus, comment. in quartum Meteororum, narrat noflro asvo panem cum inclufo pifce percodo, cum terra diu fuiffet obtectus, poflea deprehenfum effe lapideum. I11 Mufeo Calceolarii Veronenfi , duo- ejufmodi confpiciuntur , unus ex fecali , alter ex milio. In hujus rei caiifas inquirens Eruditiff. Renatus Moreao , Animadverfionibus in Scholam Salernitanam , rationes allegat veritati fatis congruas : vel quod panis terra obrutus fliccum lapidefcentem imbiberit , n quo poflea in lapidem induratus fit , vel FORMIANUM. 8 5 quod vehemens te rex frigus panem quali congelet : vel quod terra virtutem femina- lem habeat , aut lapis , qua? formam fua? fimilem in materiam difpofitam imprimat, vel quod terra, qua tegebatur, peculiarem habuerit naturam obvia in lapides convertendi : vel quod panes hi nunquam veri fuerint panes, led lufus natura? in genere lapidum , quemadmodum videmus eam alia ejus generis crebro efformare . Qua? ultima ratio huc maxime fpe&are videtur. Silex venabuli ferreum cuspidem exacte referens , colore nigro , utrinque acuminatus, paulatim in culpidem acutum delinens, ina?qualibus &: flu&uan- tibus quibufdam linubus per totum corpus pra?ditus quali & fculptus eft. Bafis qua? rhomboides fimbriata , ut & quatuor latera manubrii ( quod ferme quadrangulum) ufque ad aciem, ut, fi filex ullo modo arte foret tradabilis, potius Arte quam Natura elaboratum efle hoc corpus jurares. Ex Diceceli Ripenli, opera Clarilf. Viri D. D. Ivari Hemmetei,ejus olim Epifcopi,ad me delatus, Hafta? mineralis «omine. Scribit inven- tum fuilfe in tradu Ripenli in humili monte , una cum urna cineribus & olfibus refer- ta, putatque a Paracelliftis vocari gamahu. Paracelfus namque duo genera Ga- mahu conftituit ; unum Naturale , alterum Artificiale. De naturali inter reliqua egit libro de imaginibus cap. 7. ubi inquit : Gamahu fa?pe inveniuntur in arenis & flumini- bus , variis ac miris formis dotati , plane ac fi elfent arte elaborati, fed ita a Deo creati. Hi autem raro carent miraculofis viribus & dotibus , de quibus ex figura , qua prxditi funt, judicium ferendum. Ha?c enim teftatur de ccelefti influentia & dotibus , quibus 2 Deo ornantur. Hoc vero totum ex Magia petendum. De artificiali Gamahu agit ex profelfo eodem libro, cap. 13. ubi docet lapides efle, quibus peculiari conftel- latione varix imagines hominum, animalium, &: aliarum rerum, juxta Alfrono- mia? decreta funt imprefla. Modum vero conficiendi eodem in loco tradit. Huic non prorfus diflimiles funt alii hujus generis filices, pugiones referentes , diver- fis coloribus>&: minores aliquanto,manubriis dotati, acuti, de quibus dubito Artifne aut Naturx fint opera. Ad Ceraunias funt qui referant; funt qui veterum gladiolos fuilfe arbitrentur. Sed quia de iis fupra cap. j. adtum i plura hic non addo. Referri forlan & ad hanc claflem non incommode poflent Chalcedoni! variis figuris prxditi, de quibus inter Gemmas agendum. Sunt enim qui Agni caput & collum, funt qui guttas & grandines, feu Margaritas concretas, funt qui Mentulam aut ftirias, ju- cundo luftrantium fpe&aculo, exhibeant. \ ■ 1 ■ ' . ■ ' • museum o Lapis ScelETON Serpentis fefetens. Ex ordine lapidum» qui figura Serpentem in fpiras convo- lutum referunt , infignem pollidecClariffimus &Ex- perientiflimus VirD. D. Chriftianus Fabricius, cujus cum mihi particulam communicaverit, integrum hic delineare operas duxi pretium. Grandis eft, ambitu pedes ferme quatuor obtinens, ifi Diametro citcum-i ferentias pedem unum cum unciis quatuor : planus, in fpiras convolutus, ita ut interior circumvolutio, quae ' minima eft, foramen in centro relinquat pollicis crafi- fitie, totam penetrans fubftantiam» fenfimvero crefcunt & mole majore reliqui au- gentur Circurndudus, adeo ut extimus (tres enimiunt) feptem uncias latus fit. Perpe- tuis & continuis conflat articulationibus vertebras fpinas Serpentis, aut Anguillas refe- rentibus, nili quod a cauda, in caput ufque, craflitie & magnitudine fenfim crefcant. Ita vero conftitutas funt articulationes has , ut divelli & feparari poftint , fi violenter res ge- ratur, ut apparet in duabus iftis, quas hic feorfim depingi curavi. Colore eft cinereo, fubftantia arenacea , pondere 34. librarum. Superficies exterior a natura crebris de- pida eft ramufculis quafi & linearum dudibus folia arborum quodammodo referenti- bus , qui ex articulationum anfradibus ortum trahunt. In Scania inventus hic lapis : & plures quidem ejus generis ibidem extitifte ex eo colligo, quod, praeter hunc integrum lapidem, ex alio partes aliquot obtineat idem D. D. Fabricius , ex quibus mihi fruftum unum dedit, quatuor conflans articulationibus, per exteriorem ambitum , uncias odo habens , quod anfam mihi fuppeditavit , integrum illum ut delinearem. Ferunt huic la- pidi caput annexum fuifte, fed, a minus curiofis amputatum, periifTe. Figura & circum- volutionibus magis Nautilum quam Serpentem mihi referre videtur. Non ablimilem quoad figuram depingit Bartholomeus Ambrofinus in Mufeo Metallico, lib. r, pag.54. Sed eo difcrepare videtur, quod lapis, quem is delineat, armatura aurea fuerit infigni- tus, unde Chryfammonltem vocat, fed nofter colore eft cinereo. Nec articulationes in ifto adeo funt evidentes atque in noftro. Piscem, orbem marinum didum , xmulatur filex quinque digitorum lon- gitudine, craflitie quatuor. Qua caput reliquo corpori jungitur * coloris Cinerei, ore hiante, c fORMIANUM, 87 hiante, oculorum orbitis minutis 5 ubi cauda effe debebat, LIropygium quafi, feu fora- men apparet , calamo fcriptorio amplius , quod ad meditullium lapidis ufque per- tingit. Sunt alii hujus generis lapides, Trochos, Renes humanos, Globulos, variaque ejus genens referentia, de quibus feorlim agere nimis foret prolixum. Nuce m tamen moschatam qui exa£te aemuletur, prasterird nequeo. Hunc lapidem dono teneo Nobiliffimi Viri D. Georgii Seefelde, Regni Danite Senatoris Pru- dentiffimi, ac Sxlandix judicis Provincialis. Figura eft Sphaerica, coloris ex nigro cine- rei, rugis ac linearum du&ibus afper, quoad fuperficiem externam. Et quod mirere, intus pulpa variegata ex luteo, Subftantia, colore, & figura plane myrifticam refert: fra- dus erat, ut de interiore fubftantia judicium ferri poffet accuratius. Pondere eft Drach- marum trium , triplo enim veram nucem Mofchatam eo fuperabat , ac hac fola nota tradantibus fe prodit. Hasc a Natura ludendo quafi fabrefada videntur , incidente humore & materia lapi- defcente in cavitates competentes , a quibus maxima ex parte figuram funt mutuata. Quas fequuntur , fua natura alterius fuere fubftantias, fed demum, accedente lapide- fcente fucco, in lapides converfiu Ostracites feu Ostreae in lapidem Chalcau tinum converfas,omni fua par- te integras ex Anglia ad me funt tranfiiiifiT,figura externa & teftis omnino quod erant referentes, fed duplo aut triplo ponderofiores, colore nigricante, odore Sulphureo vel pulveris pyrii, ex illarum corpore Vitrioli & Sulphuris quafi flos quidam exfudavit, imo ipfasmet in humido facile diflolvebantur, etiam aeri humidiori faltem expolitas, ad littus feptentrionale Infulas Scepfey in. Cantio Anglias reperiuntur , ut & ligna , globuli, alia- que quam plurima ex quibus Bitumen &: Chalcanthum excoquunt. De iis ita ad me Clariff. Vir D. D. Chriftianus Stougardius, qui hasc aliaque prasclara mihi tranftnifit Anno m dc xxvii. Omnes quos iftic loci colledos vidi lapides, minerale quid refer- re videbantur , non tam ponderis gravitate , quam coloris affinitate. Et re vera fic effe mihi ipfi perluafiflem , nifi edodus fuiflem omnes iftos , quotquot fuere ad littus ejufdem Infulas, recedente maris asftu , ftudiofe colledos fuifle , 8 c alios quotidie col- ligi, atque in ufum coacervati. Ubi ingentem lapidum horum copiam collegerunt, per fpaciofam aream, terras miftos fpargunt , donec imbrium illuvie, accedente folis asftn & calore , in terram feu pulverem redigantur falfiffimum, nitrofum , fulphureum, odore praetereuntes offendentem. Interea aqua per hanc terram percolata , in fub- jeda vafa per tubulos in canales derivata, in vafe plumbeo amplo , fex vel feptem die- rum fpacio coquitur ad juftam confiftentiam , tum in aliud vas plumbeum effunditur immiffis afferibus aliquor, quibus adherens concrefcat Vitriolum, omnibus refrigera- tis. Nullo alio vafe coqui aut contineri hoc lixivium poteft, quam plumbeo, cui ut facilius ebulliat ferri injiciunt particulas , quas a lixivio plane confumuntur. Ffasc ille. Addidit vero & lignorum frufta aliquot & globulorum in talem lapidem converforum exempla. Sunt vero & aliorum Oftreorum T e s t je aliquot in lapides duros , cceruleos & cinereos mutatorum exempla, quas filiceam prasferunt duritiem, nec ut priores in hu- mido liquefcunt, fed ut alii lapides perennant. Caro ostrei in lapidem fubrotundum ex parte planum, pellucidum, colore flavo Succinum aut Chalcedonium referentem converfa, hifce fuccedit. Quem lapi- dem dono habeo Nobiliff. Viri D. Vincendi Bilde de Waldbygard , qui etiam nomine ac titulo Oftrese in lapidem Diaphanum converfas obtulit. Conchitis feu Concharum aliarum in lapides converfarum varia mihi funt exempla. Ex Melitenfi Infula allatarum una quae Lupinum quantitate non fupe- rat. Interius terra ejufdem Infulas referta eft ; exterius vero crufta fplendente fublutea, qualis illa qu^ in Gloffopetris vifitur, veftitur. Anno mdc l. Francofurto ad me tres lapillos tranftnifit Vir Clariffimus D. D. Joh. Daniel Horftius Archiater Darmftadenfis , quos Bufonum lapides foffiles vocabat , in- ventos in aeri fodinis Hangundii, in comitatu Ifenburg. Sed diligentius expenfa illorum fubftantia & figura , potius ad Conchites referendos exiftimo . Multum fimiles funt Chamas lapidea rugatas , defcriptae a Joh. Bauhino in hiftoria Fontis & Balnei Bollenfis lib.4. P a g* Vel edam ei quem delineavit Aldrovandus Mufei Metallici lib. 4. p. 465. &c f 88 M U S E 'II M Sc lapideiii vocat fbffilem Conchas cralfx teftx & hirfutx aemulum. Hic noftet lapis fubftantia ad pyritem accedit , &C politus Ijplendet cetIs nigrioris inftar , Magnitudine di- midia nucis juglandis, alatus quali, ut, fi concavam ejus partem intueare,haud male Ve- fpertilionem expanlis alis referat. Horftius in fubftantia & infulione in Variolis 8c febribus malignis prodelfe refert, vi fua fudorifera. Quam an a terra feu marga, qua tegitur , quamque adjunctam habet, acquirat nefeio. Similis certe & haec Marga Terrae Melitenli crudae , cui fimiies vires tribuunt contra venena & morbos malignos. Pectinites feu qui Pectinem refert , portio quxdam eft Terras Melitenfis, exteriore fua fuperficie , ftriis & canaliculis fuis fatis perlpicuis, adeo ut pediui Marino aut inclutam eam fuilfe, aut ejus figura a Natura efFormatam credam. Ex agro Veronenli Pectinem habeo in lapidem converfum, qui fuo finu alios fovet in gypfeam fubftantiam concretos. Cinereus eft parte convexa, led concava ad luteum inclinans, durus interim & om- nibus lineamentis Pedines majores invicem coalitos referens. Totus lapis in rotundi- tatis Diametro uncias attingit quatuor. Donum eft Clarilfi Viri D. D. Henrici Fuirenii affinis mei. Sunt quoque pedinum majorum Conchi tenues in lapidem cceruleum con- verfie, filicem referentes. Quibufdam adhxrent lapidelcentis fucci portiones, in lapi- dem afperum,inxqualem, cinereum, ita concretx, ut guttx & labentis fucci ftrix adhuc videri Se dilcerni poffint. In Hifpania, prope urbem S. Lucx didam, inventas. Cochlites feu Conchas minores lapidefcentes teneo , quarum prima cm- rulea eft & dura , ad nigredinem inclinans , de qua tamen dubius valde fum Conchane fit in lapidem converla , an vero lapis fui generis , figura externa Concham referens , dura namque eft, filicex fubftantia;, & ponderola. Eft Se quxdam ruffa feu rubicunda, fubftantia gypfea, dura, repleta, exterius crufta dura Se polita obduda, figura plane limilis eft Conchili , fed priori duplo levior. Utra- que Concha unciam longitudine Se latitudine non fuperat. Pectinitem voco Conchi striata fruftum , quod in lapidem quidem gypfeum converfum, exterius mafta ambitur alp era , inaequali, crafla, exfuccolapi- defeente concreta, Se aliis lapillis involuta; qux vel interiore fuperficie oftendere poteft, quomodo concreta lapidea varias figuras acquirant; Concha; enim ftriatxei involutas, exade concava fui parte oftendunt lineas ac ftrias. Sequitur Concha striata genus etiam in lapidem converfum album , fi- guram Se colorem retinens , nifi quod exterior crufta quibuldam in locis fit ablata ; caro Se quicquid in ejus continebatur cavitate, in Cryftallos pellucidos acutos Se dentatos quafi eft converfum. Videtur convenientiam quandam habere cum Ventre Cryftallino depido ab Imperato Hift. Nat.lib. 24. cap. 29. Cryftalli quidem in Ventre Cryftallino Imperati, affixae fiint interiori fuperficiei teftx, Se apice centrum feu vacuum refpiciunt; ita quoque in meo : fed in Imperati Sexanguli funt , in meo trianguli Se acuti. Crufta* cui Cryftalli adhaerent. Imperato eft Sabulofa Se ruffa , fed hic tefta conchae ftriatae pe- trificatx albi coloris. Cryftalli majores Imperati aequant avellanam, noftri femen fru- menti Saracenicfitranfparentes Se clari utrobique. Totum corpus meae Conchae ftriatae rotundum ferine eft, in Diametro duas circiter habens uncias. De generatione horum Cry ftaliorum videre licet Fortunium Licetum in Lithqpfpho- ro cap. 52. ubi de lapide Paraguay Coccus dido erudite dilferir, qui lapis in quibufdam affinitatem haud levem cum noftra hac Concha habere videtur. Inter Teftaceapetrificata etiam Turbo eft uneix unius eum dimidiae longitudine, in lapidem porofum, album, duabus lineis purpureis ab utroque latere excurrentibus, converfus, manente naturali figura & dilpolitione. Hinc (equitur Cochlea alba in lapidem gypfeum pari modo converfa , ob niveum colorem & figuram naturalem pulchra valde & elegans, quia came & fubftantia vacua eft, levis admodum. Ejufdem generis & magnitudinis eft Cochlea cinerea petrificata , ad eosru- leum tendens, fed folida & fine cavitate aliqua. De ea quid fentiam ut dicam ; exifti- mo fuccum lapidefcentem , illapfum 111 Cochleam albam jam didam niveam, eoque impletam illam fuilfe ; hinc condenfato Sdn lapidem folidato hoc fucco, formam & figu- ram 4 FORMIANUM. %9 ram Cochlea: retinuit, qua continebatur. Paulatim vero invicem conctiffis bis Corpo- ribus, fra&us & diffipatus efb cortex exterior Cochlea nivea:, & remanfit lapidis forma fuccus coagulatus. Hoc ipfum confirmant tum reliquias cochleas niveas, quas in gyris interioribus confpiciuntur, tum pondus ipfum, quod grande corporis ratione. Pender enim quaslibet Cochlea cinerea , licet parva , unciam lemis circiter , cum nivearum una ejufdem magnitudinis vix Drachmam asquet. Quin & circumvolutionum feparatio aliquod corpus intermedium fuifle arguit. Elegans eft Massa ex Conchis ftriatis, pectinibus. Cochleis, variifque lapidibus, beneficio fuccipetrificantis,in unum corpus compada, longitudine quatuor unciarum* latitudine circa bafin trium circiter, pyramidalis enim eft figuras. Videbis hie pe&inum majorum candicantium veftigia, Cochleas ipfas in lapidem cinereum, manente figurai externa, verfas, Conchas minores ftriatas candidas, filicum &faxorum parvorum, figura, magnitudine & colore difcrepantium varia genera , luceo cinereo petrificanti permiftaj ut malTam ac corpus conftituant unum , elegans & mirandum. Dono habeo Clarilf. Viri D.D. Nicolai Wichmanni, qui in Hifpania, juxta promontorium , non procul a ci- vitate S. Lucas dida illud invenit, cum aliis nonnullis petrificatis, ob abundantiam fucci ibidem loci exiftentis. Ejufdem coagula variis ferupis & lapillis involuta , partim cinerea , partim flavefeen- tia , hifce adfunt, in quibus & fluentis fucci rivos & materiae craflitiem cernere licet t Mafld inaequalitas & miras circumvolutiones porofum reddunt ejulmodi corpus, fo- raminibus plurimis pervium. Globulus, qui magnitudine refpondet iis qui e minoribus tormentis bellicis ex- ploduntur, in lapidem Chalcantho fulphureum converfus , ex Infula Anglios Scapcy di- cta allatus, ejufdem natura eft cum Oftrea de qua fupra didum. Plumbeus an ferreus fuerit quasfitum (veftigia enim metalli nulla apparent) Ego ferreum fuifle arbitror, fiquidem Plumbum vim Corrofivam & Vitriolatam hujus fucci eludit , &: ex relatione Stougardii conftat, coqui eum &confervari in vafis plumbeis. At caufas tranfinutatidnis inquirere operas foret precium, quas, qui diligentius locum iftum , ubi inveniuntur, perluftrarunt, fine difficultate invenirent. Procul dubio in ipfo lictore fontes & fcaturigines fucci Vitriolati lapidifici extant , quo irrigati lapides , ligna &alia corpora porofa , in fuas cavitates eum admittunt, qui falfedine aquas marinas de- inde concrefcit, & folis calore induratur, ufque dum lapideam hanc acquifiveritfubftan- tiam, friabilem, &:aqua dulci (falem coagulatum dslfolvente) in fua principia refolu- bilem. Ex Lignis vitriolo saxeis mihi adhuc unum eft (reliqua aeris humidio- ris violentia refoluta funt) quod Corilinum fuifle videtur , trium digitorum longitudine, unius latitudine, tereti flgura,quod colore, odore fapore, imo pondere oftreis & glo- bulo refpondet i fedhasc, ob porofitatem, facilius ab aerehumido refolvuntur quam oftrea. Fagini ligni fruftum fatis grande in lapidem verfum hifce adjacet, quod cotis vicem egregie fuftinet , undefuprainter cotes ejus mentio obiter fa&a eft, colore eft nigricante , figura inasquali , in longitudinem tamen protenfum pedum circiter duo- rum. Fama conflans apud nos eft, integros fagos continue in aquis haerentes in lapides verti. Unde grandiores ftru&uras in aquis & ftagnis ubi asdificantur, fulcris &: palis fa- ginis fuperftruere folent , nullum lignum ad hos ufus aptius aut durabilius efle exifti- matur. . Fraxini lignum in lapidem converfum , cujus cap. 6. mentionem injecimus, fruftum eft quadratum, quinque digitorum longitudine, duorum latitudine, ex cinereo flavefcens,quibufdam in locis ad ferrugineum colorem accedit, ponderofum,aflulatitn coagmentatum, adeo ut diftin&e feptem numerari poffint lamina:, partim integra?, partim mutilata: > duritie infigni , cotis vice fungi ut poffit . Fibra: ac nodi ligni exadre adeo di- fcerni poffunt, ut, nifi manibus tangas, ac pondus explores, adhuc lignum efle jurares. Unde adve&um ignoro , fed a Pharmacopoeo noftro induftrio Johanne Woldenbergio habeo. Aliud mihi eft Lignum petrefadum quod Tiliaceum puto, candidum eft, molliufculum, beve ea parte qua politum eft, fed ubi a reliquo abfcifilun, fibris, ftriis ac nodis ligneis proditum , quibus fatis evincitur lignum fuiffe in lapidem verfum. Lon- M gitudine <>q m u $ e it m gitudine fuperat uncias duas , craffitie dimidiam, oblongum enim eft & quadratum, pondere unciae unius & drachmarum fex. Fruftum aliud oblongum & quadratum, planum, fex circiter unciarum longitudine, unius cum dimidia latitudine, Qu ercinum referre mihi videtur , fed cinerei eft co- loris, micis argenteis oblongis undique in poris veftitum , exteriori fuperficie rude, in- aquale, minus politum^ fcindulam ligni rudem referens. Hoc etiam cotis vice utuntur a quibus ejus eft copia. De Aquis petrificatis non eft quod hic differamus, fiquidem fupra capite fcxto, ubi de Stalacfite & Stalagmite adum eft, varias ejus fpecies enumeraverimus. Balanus petrificatus magnitudine avellanas majoris , marmor folidum refert, coloribus diftindis variegatur , alternarim enim fquammae purpurei & albicantis cernuntur coloris , fubftantia dura & marmored , adeo ut dubitem Balanus ne fit mari- nus in lapidem converfus , an vero lapis fui generis in figuram Balani a Natura elabo- ratus. Apophysis ossis in lapidem arenaceum verfa , hemifph^ricas eft figuras, alpc- ta parte convexa, concava vero l^vis & lubrica, marmor reprasfentans. Plane refert dimidium caput offis femoris, aut hominis junioris, aut alterius animalis minoris. Vipera petrificat^ nomine accepi teftam quandam, ferpentis aut vipera: modo in fe convolutam, cujus extenfas longitudo dodrantem sequat; craffitie digiti, can- dida, terras Melitenfis colore infeda, exterius ftriis &: commiffuris frequentibus dotata, per dorfi longitudinem excurrente lineola , a reliquo corpore elevata aliquantulum. Caudam verfus paulatim attenuatur, qua caput reliquo corpori jungi debet , patet : in- terior ejus fuperficies, qua: laevis eft & lubrica, ut in purpuris aut Conchis Venereis cava eft omnimode, ut, fi vipera fuerit, oporteat cutimfaltem in lapidem effe converfam, carne & interaneis confumptis. Mihi majoris alicujus vermis tefta potius videtur quam vipera in lapidem converfa . Vertebrae spinales petrificatas mihi quatuor funt, majores & minores, quas omnes in Infula Melitenfi funt inventae , & viperarum effe putantur. Sed ego majoris cujufdam pifcis effe autumo. Magnitudo enim arguit ex viperis effe non poffe , cum in tantam molem nunquam excrefcant, ut tantas habere vertebras fpinales valeant. Mi- nor enim earum in Diametro unciam plus quam dimidiam habet. Caput vipera petrificatum , lapillus eft durus albus in Infula Melita inven- tus, cranium Viperae aliquo modo repraefentans , magnitudine eft mediocris avellanae, cornuum quafi duorum veftigia oftentans, cretaceae fubftantia: , ut pleraque ejus gene- ris ex ifta Infula effe folent. Dentis vi P ERiE petrificatae titulo, lapillus e Melita adfertur, elegans, dentis figuram quodammodo exprimens , fed diverfae magnitudinis, figurae, coloris; ut pluri- mum longitudine eft unciae dimidiae , compreffus , modo obtufus , modo acutus , laevis ac fplendens politi marmoris inftar, colore purpureo, albo, incarnato, vario. Nafcun- tur hi lapilli in maffa quadam faxea, dura, inaequali, afpera, porofa, variis heterogeneis conflata, cujus etiam adeft portio, dentem diftum in fe habens. Lapilli lutei elegantis mihi fruftulum eft , Pectus cancri exigui in lapidem converfi referens. Exterior facies laevis eft & lubrica, lineis albis jun&uras co- llarum in Cancris referentibus praedita, qmE tamen lineae totum corpus pervadunt, ut fabftantiam hanc ex pluribus laminis luteis conferruminatam oftentent. Baculi S. Pauli nomine ab incolis Melitenfibus dotatur columnula quaedam alba, fubftantiae gypfeae, longitudine articuli unius digiti, craffitie pennae Gallinaceae, teres, dimidia fui parte nodulis quibufdam exornata, in extremitatum altera craffiot aliquanto & obtufior. Vermes melitens.es petrefadi , colore funt lurido, fplendente & laevi, mar- moris politi inftar , craffitie pennae exiguae, comprefli & in fpiram contorti, ipfi terrae cui innatae funt adhuc adhaerentes. Alter eorum, quos teneo , explicari & extendi in longitudinem fi poffet, longitudine Dodrantem aequaret, quod applicato filo expertus fum. Tota ha:c maffa cum vermiculo fuperat Drachmas duas cum dimidia. Huc an referre debeam Concham vermiculis petrefa&is onuftam, ne- fcio. Concha ipfa parvula eft, fed elegans & concava parte polita , matrem Perlarum di- dam fplendore referens ; fed parte convexa tota tecta tubulis vermium petrefa&is; cui alii FORMIANUM. s« alii tubuli feparati funt annexi, varie implicati , ut exprimere mihi videantur Wermi- ehiaram , ab Imperato lib. 16. Hili Nat. delineatam, quam ad Alcionium Milefium re- ferendam cenfet: fed noftri tubuli teftacei funt & quali petrefadi. Lapis liib nomine Cornu arietini petrefadi * mihi cum aliis e Melita al- latis , dono ClarilT. Viri D.D. Thomae Bartholini pohideo , magnam affinitatem habet cum eo Ammonis Cornu quod exhibet Ferrandus Imperatus lib. 24. Hili. Nat. cap. 16. quod fic delcribit : Cornu Ammonis inftar cornu bovini eft involutum , rugis per tranf- verfum ornatum j quoddam criftam habet per longitudinem excurrentem inftar funis. Illa, qux parum torquentur & teretia funt, cornua dicuntur, quas vero gyrantur & con- torquentur in fpiram,ferpentes affimilanr. Ortum trahunt a terra vifcofa, & lapidis Cal- carii funt confiftentia. Quasdam colorem habent fubrufum, quasdam cinereum, & fi eorum minera in Marcafitam inciderit, veftiuntur tunica metallica, quam armaturam vocant. Ejufmodi formae & figurae dependent ex animali principio, cui fuecedit humor lapidificus,qui temporis fuccellu concrefcit in Iapidem. Noftrum quod concernit Cornu, plane Arietinum refert, contortum & acutum, lon- gitudine unciarum trium, craffitie pollicis, paulatim in acutum apicem delinens, crufta obvolvitur laevi marmorea, rugis multis per tranfverfum dotata , colore ex cinereo luteo: Apex vero privatus ejulmodi incruftatione eft > fungofum eft, minutis lineis & ftriisper longitudinem dotatum. Juxta balin ex centro in circumferentiam lineas dudas apparent» Totum cornu pendet unciam unam &c drachmas fex. Cornu ammonis minus ex AngM allatum quatuor conftat circumvolutioni- bus, in fe revolutis , perpetuis ftriis& articulationibus dotatum, colore nigricante, ad grileum tendente, fubftantiafilicea, quibufdam in locis armatura aurea fplendens. In ambitu quinque pollices habet, in Diametro duos, convenit cum eo, quod primo loco delineavit Anshelmus Boetius lib. 2. de gemmis, cap. 2,46. Plinius libro 37. cap. 10. inter facratiffimas ^Lthiopias gemmas refert, vimque ei tribuit praedivina fomnia repraz- fentandi. Radicis petrefacti fruftum ex templo Saturni, quod Romas eft, mihi attu- lit Vir Clariffi D. D. Thom. Barthol. longitudine eft unciarum duarum , craffitie unius, colore cinereo, teres, nodis quibufdam inaequalibus dotatum, cavum, fubftantiae gy- pfeae , fed durius aliquanto & porofum. Cum Ofteocollis magnam habet affinitatem* adeo ut pro ea primo afpedu illud capere facile quis poflet. Fungus saxeus plane refpondet ei quem defcripfit Carolus Clufius Exotic. I. 6 . cap. 10. fub titulo fungi Saxei Nili majoris , quamvis haud fciam an nofter ex Nilo fit. Ex Italia attulit ilofter Bartholinus. Decem unciarum habet circumferentiam , Diameter trium eft cum femifle , totus faxeus eft & cinerei eoioris. Suprema parte ab umbilico ad circumferentiam, multis profundis ftriis, non oblique ut Clufii fed reda excurrentibus, ornatus, in inferna parte minus elatis , fed afperis & quodammodo echinatis praeditus, quae a circumferentia ad pediculi locum , qui candicat, producuntur. Pediculo vero, quo gaudet Clufii, nofter deftituitur. Lapidis fungiferi titulo, maflam quandam terream , cui lapidis cinerei fru- ftula funt inclufa, una cum fungo exficcato, ex ea maffa enato, teneo. Fungi ambitus fuperat pedem Romanum cum tribus unciis, pediculo magno digitali longitudine Sc craffitie ; colore luteo. De hifce lapidibus fungiferis ita Joh. Baptifta Porta lib. 10. Villas, cap. 70. Neapolim afferuntur ex Vefuvio monte lapides 5 Surrentum exFagito, akiffimo fui tradus monte; Abellini ex Parthenio monte: in Apulia ex Gargano, &c celfioribus montium partibus^ M 2« Nam \ 9 2, MUSEUM Nam faxa ubi femel fungos produxifle vident, fuffodiunt & venum exportant» Na- fcuntur aliquando non pileati, fed turiones ut Afparagi, & in ramos divifi. Hoc genus, quod e faxis nafcitur, prociditur ad efum, aliis fubnafcentibus, femperque novos produ- cit reftibili foecunditate. Septem diebus perficitur , fexies anno demetitur, terra Do- drante operitur, &c. Vide Scaligerum Exerc. 137. fe£t. z. Lapis novacularum Franc. Ximenis ; Vitrum foffile quorundam , Coltelli Indiam di Suftan&a di Pietro /tor* Imperati, a Francifco Ximene lib. io.part. z. cap. 13. ita defcribitur : Cultellos aut Novaculas, pugiones , &: alia mille generum inftrumenta fimilia, quibus Indi antiquitus utebantur, tam ad ufum belli, quam fcindendum alias res, antequam ferri ufum nollent, folebant facere e lapide, quem fuo idiomate vocant Itzli, qui tres folet habere diverfos colores, nimirum cceruleum , album & nigrum, licet om- nes tranfparentes , & fi auro vel argento includantur , maximi fiunt, &: funt admodum pellucidi. Quin etiam in iis videntur rerum imagines, haud fecus quam in fpeculo opti- mo. Lapides hi e fuis lapidicinis extra&i , quarum magna efi: copia circa Metropolim Mexico , finduntur in modicas partes, fponte angulatas, &C poliuntur aliis lapidibus ma- gis duris & afperis, & cum certo inftrumento, quod haud diffimile efi: thecas fclopeti, tenendo lapidem inter duos pollices pedum, & cruribus inclinatis, artifices induftria & impetu admirabili eruunt ab utroque latere laminas crafifas , cum umbone in medio & duabus aciebus aequalibus, paulo crafiioribus quam fiant noftri cultelli, & latis digitum tranfverfum,aut paulo plus, quae tam acutae funt & penetrantis aciei, ut in mundo nihil acutius fingi poffit. Verum funt fragiles & facile difiiliunt in minutas partes , aut hebe- tantur. Iftis cultris feu novaculis ligno inditis ad modum noftrorum gladiorum , & fir- mabis eo genere gumini, quod vocant Tzinacan Cuitlatec, formant gladiolos tam terri- biles , ut uno i&u hominem findant in duas partes (modo fit primus idtus , nam exteri funt vani) tam acuta efi: acies illorum armorum tanta fragilitas. Ruptis gladiolis iftis eximunt novaculas, denuoque illas acuunt, &: eis fagittas fuas afperant, quibus laedunt atque occidunt hoftes fuos : fueti enim funt proeliari eminus arcu & fagittis Pulvis hujus lapidis mixtus cum Cryftalli pulvere, mundat admirabiliter oculos, & nubeculas difcu- tit & alias maculas, & clarificat vifum. Rationem generationis hujus lapidis affignare conatur Ferrandes Imperatus lib. zz. Natur. Hift. cap. z. hoc pa&o : Generantur, inquit, & Silices , ac naturam vitri aemu- lantur, calore non externo, fed interno moderato , longo temporis progreffu , virtute vegetalicrefcentes. Quibus licet efficientem aliquo modo attingat, materialem tamen & reliqua huc fpe&antia praeterit. Fruftum, quod ego teneo, duarum undarum efi: longitudine, tranfverfi digiti latitu- dine, craffitie cultri, utrinque acutum , in extremitatum altero aliquantulum incurva- tum, altero laterum aequali, altero canaliculatum, tranfiucidum &perfpicuum vitri in- ftar fed nigredine aliqualiter tin&um. Cetera conveniunt cum defcriptione Francifci Ximenis. Gap. XIV. \Z> Cjemmarum generatione tS> V arietate. T I Actenus Mufei noftri lapides ignobiliores & minoris pretii vidimus, jam nobi- lioresSc pretiofiores, quos habemus, examinabimus , quos Gemmas vocant qui- dam, licet inter lapidem pretiofum & Gemmam difcrimen agnofcant accuratiores. Pre- tiofos lapides eos vocantes, qui majores funt, nec pulchritudine excellunt; Gemmas, qui parvi funt natura , rari, duri ac pulchri. Hinc ex Gemmarum cenfu excludunt ob ma- gnitudinem Cryftallum , Topafium, Jafpidem,&c. Ob pulchritudinis defectum , Ony- cha, Crapaudinam, aliofque ejus generis. Ut vero allata Gcmmx defcriptio clarior evadat , accuratius ejus verba funt expen- denda. Parvos vocant eos lapides, qui nunquam, aut raro, ovi gallinacei magnitudinem fuperare vifi funt. Raros, qui in paucis provinciis haud copiose inveniuntur. Duros, qui neque digitis teri, neque ferro fcindi poffint; atque hi trium graduum ftatuuntur. Qui- dam Chalybeafaltcm linea radi poflunt , ut Turchefia; quidam non nifi Smiri lapide teruntur, ut Jafpis: quidam cum Adamante tantum, ut Adamas, Topafius orientalis, &c. Pulchros, qui colore, Diaphanitate, radiorum reflexu , aut figura concinna vifui grati. Colore FORMIANUM. 93 Colore pulchri, Turchefia, DiaphanusCryflallus, radios refle&it, Iris; figura concinnus Afleria & oculus catti, &c. , Gemmarum materiam proximam flatuunt terram tam tenuem & fubtilem, ut aqua mixta Diaphanitatem ejus non impediat , cui fal in vifceribus terras conclufus mifcetur, accedente exhalatione pingui & humida. Quod omne ab aliis per fuccum lapidefcen- tem puriffimum exprimitur , ad talem foliditatem Tua natura tendentem. Varietas vero Gemmarum, cujufvis formas fpecificx adfcribenda , quas in feminali latet prin- cipio , etfi fenfibus noflris minus obvio. Hinc colorum 6c figurarum diverfitas de- pendet. Generationis rationem hanc proponit ClarifT. Vir D. D. Anshelmus Boetius. Dum in materia ad generationem apta, concavus locus aliquis aere plenus efl, ac is ab exha- latione, vela fucco lapidefcente & Diaphano, ex lubtiliffima lapidum materia conflante repletur; abforpto a materia circumdante cavitatem humido , aut eo.evaporato , terre- flris fucci lapidefcentis pars in gemmam perfpicuam concrefcit, quas cavitatis figuram fervat , fi tantum materias , quantum fpacium requirit , continuus fucci affluxus fecum tulerit. Quandoque lapidefcentis fucci a circumflante materia abforbetur humiditas, atque hinc concrefcit mater , feu cutis qua Gemma tegitur. Quandoque exhalat ex circumflante materia humor, aut aer, ficque in ejus locum fuccedit fuccus lapidefcens, ex qua Gemma Diaphana generatur. Vires & facultates gemmis detrahunt multi, alii nimias iis adfcribunt, & fupernatura- les : qui medium volunt, redius flatuunt. Omnes enim illi efFedus, qui a materia, for- ma, vel accidentibus rerum corporearum proficifcuntur, nequaquam iis funt detra- hendi; quales funt, calefacere, humedare, ficcare, refrigerare, attenuare, incraffare, emollire, indurare, exedere, &: quas ex iis proveniunt. Item omnes illi qui ab aliis re- bus inanimatis fiunt, licet ratio, quomodo fiant , ignoretur. Sed fupernauurales , qui ab ordinariis Naturas inflrumentis fieri nequeunt, ut invifibilem reddere; Item illi, quos Natura ignorat, & a rebus inanimatis fieri nequeunt, abfque animatorum confenfu, ut eloquentem, pauperem, divirem reddere, &c. plane ab iis fieri nequeunt, nifi accedat alia caufa efficiens divina, occulta, fupranaturalis, quas idem per aliud medium as que efficere potefl. Quamvis varias dari poliunt lapidum pretioforum differentias , quas opetofe in ordi- nem digeflas funt, a ClarifT. Viro D. D. Anshelmo Boetio , nos tamen extra limites no- ftros non digredientes , quos tenemus dividimus in majores &: minores. Ad majores referentes Jafpides, Achates, Chalcedonios , & ejus generis : ad minores, Adamantes, Rubinos, Granatos, &c. quos Gemmas flride vocare folent. De fingulis ordine. C a p. XV.

T)e Jafyide > Hehotropio , Malachite , 'PraJJio , Nephritico ,

oAchate , Oniche. i I Aspis variorum colorum lapis eftjob fuccorum varietatem, qui ad ejus generatio- nem concurrunt, tantas magnitudinis quandoque, ut ex ea magnas flatuas & colum- nas elaborari poffint, Achate mollior. Varias ejus conflituuntur fpecies, tam ratione co- lorum, loci natalis, quam commixtionis cum aliis gemmis & fuccis. Ejus fpecies cenfen- tur, Heliotropius, Lapis Nephriticus, Malachites. Orientalis Jafpis , qux fubcceruleo vi- ridique colore obfeura , fanguineis pun6lis confperfa efl , casteris omnibus prasfertur. Olim Grammatias, quas aliquid purpurei admixtum, interje&a alba linea, habebat, ex- teris prasferebatur. Secundum locum habebat quas rofeum quid na&a effet. Tertium quas Smaragdum imitabatur. Quartum quas fereni cceli colorem referebat. Ea quas fanguinis inflar, per totum corpus rubra, abfque alio colore, miras in fanguine fiflendo vires obtinet, ejufque experimenta prasclara vidit ClarifT. Vir Anshelmus Boe- tius a Boet, quem confule. Ad eundem ufum commendatur Viridis, fanguineis venis & ftriis prasdita. Viridis collo appenfa , ut ventriculi orificium tangat, flomachum firmat, vomitum , naufeam prohibet , calculum & urinas pellit. Omni Jafpidi hoc tributum, quod conceptimi firmet, partumque femori alligata promoveat. Geflata febres & Hy- dropes, quas vel a debili conco£tione, vel a fanguinis nimio fluxu oriuntur, ne fiant, cor- roborando ventriculum, & fanguinem fiflendo prohibet. M 3 Viridem. 94 M II S E U M Viridem Epilepfiam curare ajunt , fi argento inclufa circa orificium Ventriculi, vel enfiformem Cartilaginem per diem &: nodem geftetur. Si fudore corripitur teger, a paroxyfino liberatur : fin minus, moritur. Cogitationum tumultum & inconftantiam, cx fanguinis impetu ortam, prohibet. Jalpis Grammatias aut Polygrammos , quasque virens Smaragdo efl fimilis, ac purpureum quid in Te continet, albaque cingitur linea, ad venena quasvis pro Amuleto geftatur. Jaspidis viridis varia genera ex Infulis Feroenfibus accepi Anno mdcxxxvi. fed minores funt & viridi colore valde ludentes , quasdam enim fatura te viridi , quasdam dilutiore , quaedam Turcoides cernulantur, quaedam Malachites, quaedam in matricibus fuis exiftentes, jucundum difpicientibus exhibent fpe&aculum. Videntur maxima ex parte ex Chalcedoniis , Oniche aut Pfeudoopalis generari, vel faltem iis adnafci. Sunt enim qux dimidia ex parte Pfeudoopalos referunt, dimidia Jafpides virides. Sunt quas punda faltem habent viridia. Sunt in quibus color viridis dilute generari incipit , ut tantam varietatem verbis fatis exprimere nemo pofiit. Inter alios lapides in litto ribus inveniri afferit Infulas pnefedus, qui horum lapillorum (maximus enim vix avellanam magnitudine aequat) copiam fatis magnam attulit. Jaspidis plane viridis globuli ex America allati, fed in Anglia po- liti & tornati mihi funt. Armillas ex iis conficiunt, quibus brachia exornant mu- lierculas. Jaspis grammatias elegantifiima , variorum colorum, qui fluctuum & anfra- ctuum modo totum lapidem tegunt, exornata masandris, mihi elt, tanta pulchritudine ut nullus ferme detur color, quin in ea reperiatur, lineis albis cingitur variifque in locis pingitur, non dedt purpura, non minium, non cceleftinus color. Figuras elt ovalis* planas, eleganter polita , craflitie quarta parte digiti , longitudine trium , latitudine duo- rum. Ejus vires in menftruis fidendis, abortu prascavendo, faspius expertus fum, ut vel hoc nomine mihi chara admodum fit. Purpurei cujufdam lapidis impoliti fragmentum, croceis & cceruleis venis inteffpet- fum, Jaspidis titulo accepi ; talem lapidem ex Phrygia & Cappadocia olim allatum fcribunt. Mafla ipfa cruda efl:, rudis, angulata , nullius certas figuras > fed qualis e venis eruitur. Jaspidis viridis paucis intercurrentibus venis fanguineis fruftum, in formam Capuli pugionis elaboratum & eleganter politum, hifceadeft, qua ferrum capere debe- ret anguftius, altera extremitate latius , & utrinque appendicibus dotatum. Longum efi: uncias tres cum femifle, pollice craflius, teres, extremitas cum appendicibus uncias duas fuperati Witeberga mihi tranfmifit M. Henricus Motsfeldius affinis meus , qui ex nepote D.D. Pauli Lutheri (qui frater erat D. MartiniLutheri) Medici hunc lapidem accepit. Hic vero Junior Lutherus narrabat avum fuiim hoc lapide feliciter uti folere, in fangui- nis fluxu a quacunque parte corporis. Si quis ad Heliotropios retulerit, non repu- gnabo. Jaspidis, quam Diofcorides Therebintizusam vocat, mihi lapillum dono dedit ClarifiT. Vir D. D. Thomas Bartholinus , rotundus efl: & latus , per Diame- trum uncis unius magnitudine, ab una faltem parte politus, craifitie pernite anferinte. Therebinthifufa vero a Diofcoride dida videtur haec Jalpis, quod colore fit flavo, The- rebinthinam codam referens, intercurrunt vero venulte nigricantes. Delineata efta Benedido Ceruto in defcriptione Mufei Calceolarii pag. 255. ubi ait : totus alternat Mil- vinis nigricans veluti plumis. Ad Heliotropios potius quam Jafpides retulero laminam figura ovali, lon- gitudine duarum unciarum, latitudine unius cum dimidia, craflitie dorfi cultri, per lon- gitudinem coloribus ita diitinda, ut pars altera viridis, altera rubra fit, paucis venulis lu- teis interfperfis, utrinque polita, elegans certe & commendatione digna. Ad fanguinis fluxum vires magnas habere non dubito. Si enim Jafpides illae , qus vel pundula qusdam, vel lineas obtinent rubicundas, hoc fine commendantur, mul- to magis hxc, qux non folum dimidia ex parte rubro colore tinda efl, fed & in ipfa vi- riditate maculas oftendit aliquas rubicundas. Inter Jafpides ex Infulis Feroenfibus allatas, reperiuntur etiam Jasponiches nu- Videturenim Natura in iftis Infulis intenta efle, ut Onichen viridi eoiore mero haud exiguo. fORMIANUM. <>5 colore tingat, verum opus fuum ubi impedita non abfolvir, remanet Jaiponix. Quin & Jafpidis Capnitis hic vifuntur fpecimina. Malachites fpecies Jafpidis vel Praffii eft , viridis & opaca inftar foliorum Mal- vx, unde nomen traxit, fed,pro diverfkate & gradibus colorum, varias etiam obtinet fpecies. Prima colore refert folium Malvas recentis , nullis aliis 'permiftis. Secunda al- bas venas habet, & maculis nigris inficitur. Tertia cceruleo mifcetur , ac fi ex lapide Lazuli & Malachite conftaret. Quarta Turcoidem refert , & /haec omnium habetur prasftantiffima. Tantas magnitudinis quandoque reperitur, ut pocula & manubria ex ea confici poflint. Volunt eam geftantem a tonitru & fulgure non laedi, nec animo turbari, aut conta- gio infici. Fafcinationem a pueris ut arceat, eorum collo fufpenditur, nam contra terri- culamenta nodturna &: diurna valere creditur. Ad Syncopen, dolores compefcendos, hernias ac cafus impediendos, pro Amuleto geftant, convulfiones arcet ; ventriculo applicata eum roborat. Sunt qui intra corpus exhibeant pondere fex granorum, ut inftar Antimonii purget. Hinc cum la&e exhibitus ejus pulvis Cardialgiam & Colicam fanare dicitur, & meile adjedo menftrua provocare, vulneribus infperfus fanguinem fiftere, vino ardenti mix- tus ulcera ac vulnera curare. Linteolo humido impofitus, ac parti fpafmo afteftas ap- plicatus, eum abigit. Ex Feroenfibus Infulis, cum aliis fpeciebus Jafpidis , & hic lapis copiose allatus : fed parvus admodum dc nulli operi idoneus. Pulchriores e Bohemia mihi attulit Nobiliff. Boflrupius Giedde, rei Metallicas in Norvegia Commiffarius. Ad Prassium viridem ad cceruleum tendentem refero lapidem , nucis avellanx magnitudine, in quo antiquo habitu exfculpta facies Virginis pulcherrima, prominente capite, collo &: pedoris particula, opere eleganti & fpedatu digno. Argento deaurato ita cingitur & clauditur, ut & capillorum cincinni, & frontis acoris decor, colli propor- tio ad pedus ufque pateant. Lapis nephriticus ad Jafpides etiam d quibufdam refertur , nec colorum varietate adeo ludit ut Jafpis, fed ut plurimum viridis eft , &: viriditatis gradibus diftingui folet. Italis qfiada, delfianco , Gallis un Siadre , Hifpanis Igiada, Belgis tafotote / Ger- manis fenbm-fjelffer. Lapis ut plurimum viridis, qui nunquam exade poliri poteft , fed femper quaft pinguedine quadam obdudus& Oleofiis, maculis feu nubeculis quibufdam obfcurioribus interftindus , ubi in laminam tenuiorem redadus eft , quodammodo tranfparens. Coloris gradibus variat : quidam ex viriditate nigrefcit , quidam flavedinem cum viriditate conjundam habet , faspe ex viridi, albo, flavo, nigro, cceruleo quali miftus apparet. Optimas nota: cenfetur , qui ex viriditate nigricat quafi Sc opacus eft. Reperitur quandoque magnitudine infigni, ex eo figuras varias formantur, &, ornamenti loco, ab Indis geftantur, apud Orientales in magno pretio. Brafilienfes perforatis labiis eum in- ferunt, ita formatum, ut digiti longitudine propendeat, anfulis duabus , in extremita- tum altero, ne elabatur impedientibus. Ex India utraque adfertur, in nonnullis Hifpa- nix&Bohemix locis etiam reperiri quidam ajunt. Commendatur ad varios corporis humani affedus & Amuleti loco geftatur; ejus vi- res compertae funt in ventriculi, Oefophagi, & coli doloribus fedandis. In capitis dolo- ribus vehementibus, catharris &; deftillationibus, ad partum promovendum, tumores Oedematofos curandos, urinam fuppreffam provocandam ; fed in primis in Renum & Veficse calculis atque arenulis expellendis . Hujus rei experimenta funt quam plurima. Brachio ad carpum applicatum, aut etiam lumborum regioni, tam potenter calculum & arenas pellere compertum eft, ut eum deponere faspe coadi fint geftantes. Argento inclufus majoris efficacias efte putatur , alii tamen metallo vim aliquam ei detrahi pu- tant ; fed ego efficaciffimum vidi argento claufum, vires fuas valide exferere. Quidam exeo Magifterium praeparant, quod intra corpus fumendum magna cum utilitate prae- bent. Hiftorias varias &: experimenta vide, in peculiari de hoc lapide tra&atu confcri- pto aClariff. ViroD. D. Cafparo Bartholino P. M. Mihi hujus lapidis aliquot fiint exempla. Unum quod melioris notae efte didici, in laminam tenuem duorum digitorum longitudine, latitudine unius redaTum, oblcure viride 9* M» II S ■ E tl M viride eft, pingue , oleofum , quod ad fplendorem Solis aut Candelae Examinatum, ma- culas virides obfcuriores, in albo aut fubluteo corpore, exhibet, quauior foraminibus pervium, ut commodius corpori alligari polii t. Hujus vires infignes in calculo pellendo haud raro expertus luta. Novi virum in hac urbe, qui unum poftidebat plane fimilem huic Nephriticum lapidem, cujus vires infe ipfo faspius expertus erat infignes , quam etiam ob caufim carpo alligatum femper geftabat. Sed cum fe quodam tempore bal- neo aquae dulcis, in quo herbae quaedam codae erant, commififfet, madefadus hoc de- cocto lapis vim omnem amifit. Quocirca deponendum fuafero , quando Balneum aeger ingreditur. Alius mihi eft Nephriticus colore melleo> feu ex viridi fubflavo , quem ex Viro Clariff. D. Jolianne de Laet habeo , quadratus , tenuis , quovis latere vix unciam aequans dimi- diam, in centro perforatus. Hic ille eft , quem idem D. de Laet lih. i. de Gemmis 6 c Lapid. cap. 2.3. inveniri ait maxima copia in America , ad ripas fluminis Aniazonum , & aliorum quae ex illa continentis parte in Oceanum ingrediuntur , potiflimum in Novat Hifpania , unde plures in reliquam Europam adferuntur. Nafcuntut magna interdum mole. Boethius namque fcrihit fe vidifle apud Gemmarium Rudolphi Imperatoris fru- ftum mille fexcentis Daleris emptum, ex quo poculum fatis amplum formatum fuerat. Et ego elegantem Phialam, cujus Icon adhuc apud me eft, ex nigricante lapide Nephri- tico elaboratam vidi Anno mdcxlvii. 15. Januar. apud auriftibrum Illuftriff. Principis Chriftiani V. P. M. quas mille Daleris tcftimabatur , figura ovali, cujus labri cir- cumferentia pedem unum cum femifle fuperabat. Bafis vero in Diametro uncias fex habebat. Tertius Nephriticus lapis, quem teneo , oblongioris lamina* facie confpicitur , cujus tria latera reda, quartum femicirculare, longitudine eft unciarum duarum cum femiffe, latitudine unius & femis, quatuor in angulis foraminibus pervium, colore magis virenti, &pundulis albis variegatus, quem exiftimo tertiam effe fpeciema D. de Laetpropofi- tam, quamque Ximenes tantopere commendat. Quintas fpeciei fecundum de Laet etiam unus mihi eft, viridi, albo , flavo, purpureo nigricante coloribus proditus. Figura jam eft triquetra ; fed fradus videtur, cum uni- cum latus politum fit, reliqua inasqualia. Secunda jam propofita fpecies illa eft ex qua Americani varia conficiunt, pifces, ca- pita avium, roftrapfittaci, fphasrulas , columellas perforatas , quas ornamenti loco ge- ftant. Barbari, qui Guianam incolunt, magni illos faciunt, in pyramidis figuram effdr- mantes, ac foraminibus quas fub inferiori labro habent indentes, ut pulchriores fibi videantur. Hinc eft quod Gefnerus Oripendulum vocet, 8 c peculiarem lapidem faciat. In hujus lapidis viribus explorandis, tutum eft confilium Johannis de Laet, qui fua- dec diverfas ejus fpecies experiri, & modo carpis, modo renibus applicare. Nam & ego novi eundem lapidem quibufdam profuifle, quibufdam minime: quod an lapidis virtuti, an hominis Idiofyncrafias fit tribuendum, ignoro. Achates a fluvio Sicilias ejufdem nominis ita didus eft, quod primo ibi inventus. Lapis eft variorum colorum, quorum ratione in varias fpecies difpefcitur, ut etiam figu- rarum ipfi a Natura impreflarum. Quando venis fuis & maculis cornu refert , Cera- cbates dicitur, quando arbores &: nemora, Dendrachates. Colore eft aut nigro, aut fufeo, aut cinereo, aut corallino, aut pellis Leoninas, Hyenas: per hos colores venas alb^ ubi difcurrunt, Leucachatem vocant, fi rubicundas, HasmachatCm , fi Sardas modo ru- ber, Sardachatem , fi Coralli modo, Corallaehatem. Summa, coloribus adeo variat ac ludit , ut jucundum prasbeat fpedaculum, in primis ubi lineis fuis & coloribus res alias naturales aut artificiales exhibet. Ab Oniche differt, quod hasc Zonis & Cruftis vario- rum colorum confiet; Achates vero lineis tk maculis ludar. A Jafpide duritie &: larvo - re: Jafpis enim licet omnes colores habeat quos Achates , tamen mollior & Achate magis opaca eft, quocirca nec tam exade poliri poteft. Ex India notas probatifiimas ad- fercur, in Germania & Bohemia etiam quandoque repentur , etiam tantas molis, ut po- cula & fcyphi ex eo confici poflint. Venenis peftiferis , ut & Viperarum & Scorpionum idibus refiftere credunt. Cor recreat & adverfus omne contagii genus tuetur. Sitim febricitantium ore contenta fedare,& asftus diminuere animadverfum eft; unde tanquam Amuletum contra febres, pr^- FORMIANUM. 97 prsefertim Quartanas a multis geftatur. Qute rubro eft colore, pro Hsmatitide vendita- tur, & ad fanguinem fiftendum commendatur. Mihi Achatis aliquot funt fpecies ; una nigra, venulis purpureis & albicantibus, in qua vena alba fluvium referens duo ejus latera cingit. Lapis planus, figura ovali dum integer eflet jam vero pars ejus ampla reflat longitudine palmi , latitudine trium digitorum. Atropurpureus ille color, in quem centri nigredo terminatur, undulatim lapidem am- bit, variis gyris & anfradibus. In ejus medio linea alba , cordis figuram ferme confti- tuens , illas ambit , quod colore maxime tequabili nigricante praeditum eft. Ad Leu- cachatem refero. Globuli ex quibus armillas conficiunt nigricantes ex Achate tornati penes me etiam cernuntur quidam. Ex miniato Achate, flava & Chalcedonii interfperfa vena, laminulae funt quaedam odanmike, ita politae &fuis foraminibus perviae, utufum quoque in armillis habeant. Ejufdem fubftantiae eft columnula angulata , puro conflans Achate purpureo & fla- vefcente, perforata quoque ut muliebribus Ornamentis inlerviat. Anno mdcxlviii. ex Iflandia ad me tranflniflus eft lapis flavus, rudi mafla, qua par- tes abfciflse politus & lmvis , filicem quodammodo referens, fed dum durius ferro tra- datur Scintillas non praebet ullas, verum in partes minutas diflilit ; ad Achatem aut Ja- fpidem referendum puto. Achatem ovi Columbini magnitudine & figura dono accepi, variis coloribus lamina- tim quali diftindum : cernere enim licet album, nigrum, fufcum, flavum, grifeum, aliof- que mira jucunditate jundos. Ad Achates refero Lapidem indicum figura nuclei Pinei; fed oblongior ali- quanto , unciae unius longitudine* extremitas altera radicem quali quandam habet, quae alteri lapidi inferta fuifle videtur , altera planior , latior, coloribus cum Achate certat: limbo enim eft purpureo, qui cingit Violaceum, hic candida linea reliquum feparat ad cinereum tendens, natura politus eft. Qui eum defcripferit nondum inveni. Integer pendet grana x* Chirurgus, qui eum attulit, refert fe in India in littore maris invenifle, & cuidam in navi calculo laboranti ejus fcobem exhibuifle magno cum fucceifu. Durior enim non eft quam ut cultro fe radi patiatur. Onyx a colore unguis humani nomen mutuavit, Italis Nikolo , Germanis £) !lld) cl / unguem enim humanum colore & fplendore refert , duobus ad minimum coloribus, albo, 5c nigro, Zonis diftindis conftans , magis opaca quam tranllucens. Nigram ejus partem Plinius Morion Indicam vel Pramnion vocat. Sardonix ex Oniche 5c Sardo componitur , eique varias imagines imprimere folent Sculptores. Quandoque; ex Zona alba imaginem fculpunt, ita ut nigra Zona loco ftratifit,tumqueaquibufdam Memphites vocatur, hodie a Gemmariis Camehuja. Sunt qui Onicha , quando fola 5c alba eft, Calcedonium vocent : alii ita diftinguunt Sardonichen, Calcedonium & Ony- chen,ut Sardonix dicatur, cum Onychi Sardi aut Carneoli rubicundus color diftinde adjundus eft ; Calcedonius,dum abeft rubicundus & niger color ; Onyx vero, dum adeft niger & abeft rubicundus. Onyx pro colorum varietate etiam varias habet fpecies. Sunt enim nigri prorfus, funt cum albedine, fufco, flavo, luteo, fubeceruleo, corneoque colore miram varietatem oftendentes:fed omnes Zonas & lineas habent, quibus colores invicem diftinguuntur. Olim tantce magnitudinis inveniebantur, ut inde columnulas 52 pocula, qua; Myrrhina dicebantur, conficerent. Prasferuntur jam ceteris fubcoemlei in imo nigredinem habentes. Ad figilla conficienda aptiflimus lapis , nam ceram politus non recipit. Geftatus Me- lancholiam, animi pafliones & triftitiam pellere putatur, fenfufque vegetiores reddere. Sunt qui Melancholiam, timorem ac triftitiam eo augeri putant ; fed Sardas feu Corneoli prasfentia fugari. Epilepticos paroxyfmos impedit . Politi ex eo fi fiant globuli y pulve- N rulenta 93 MUSEUM rulenta & afpera quosvis oculo fi inciderint, eximit, quod & alia corpora lcevia prxflant. Ignis ex eo ut ex filice excutitur, & affridu valde calefit. Ex Oniche quatuor diflindis Zonis conflante, Gamehujam poffideo elegantiffimam, dono Clariff. Viri D. D. Claudii Plumii , quas pro lirato habet Zonam Onychinam fub- cceruleam ; huic incumbit facies decora mulieris ex Zona candida in convexum ela- borata, & rurfus infidet facies ZEthiopis ex nigra Zona tam apte fculpta, ut tota facie nigra exiflente, oculus candore , ex fubjeda Zona acquifito, emicet. Hifce demum incumbit viri barbati & cincinnati caput integrum , ex quarta Zona candicante , cum flavedine junda , ita aflabre conflrudum , ut pili capitis & barba: ad flavedinem ten- dant, reliqua facies albicet. Opus certe artificii non vulgaris. Gap. XVI. r De C alcedonia , Corneolo , ^Phengite , aAmethyfto , Cryflallo , Fluoribus , Lapide de oAyentura. Alcedonius, feu Carcedonius veterum a moderno multum differt; ille enim, fi ^ fecundum Plinium examinetur, granato Orientali, aut Amethyflo refpondet : hic gemma efl quafi per nubem , vel nullo , vel levi aliquo colore tinda , femiperfpicua, Icalpturas, propter duritiem, contumax : Veteres ad Onichas retuliffe videntur , cujus etiam fpecies efl, ut & candida Onyx dici mereatur. Praeferuntur reliquis , qui aliquo colore funt diluti ac oculis grati , ut illi, in quibus purpureus , cceruleus ac rubicundus albo mifcetur , quique Soli expofiti , radiorum reflexu Iridem oflentant. Si rubram ad- j undam habeat venam, Sardonyx dicitur, fi nigram, Onyx, ut fupra didum. Ex eo fiunt globuli ad armillas , & figilla, quia ceram non admittit. In ufu Medico commendatur contra timorem, triflitiam & affedus Melancholicos. Illos, qui ex .India Orientali adferuntur Sc Zonis ladeis diflinguuntur, ad ladis ubertatem valere volunt, fi appendantur. Ex Infulis Feroenfibus varios accepi Calcedonios , quos inlittoribus colligunt , fed haud majores , quam ut ex iis fphasrulas aut figilla confici poflint, paucis exceptis. Inter eos etiam Onyches &Sardonyches reperiuntur. Verum inter reliquos prasclari & vifu digni funt quidam Stirias aut dadylum exprimentes , quorum duos integros te- neo, tertium mutilum. Primus longitudine palmi, craflitie paulo major pollice, teres, apice obtufo, in quo pundulamulta fulva, albo colore, nubeculis interfperfis,protube- rantiis quibufdam levibus prasditus , quafi ex fucco ex alio corpore guttatim expreffo concretus. In centro cavitas quasdam apparet venx inflar, quas per totius corporis lon- gitudinem attenuata extenditur, quod melius apparet in fragmento. Alter ejufdern efl confiflentias & figuras, fed magnitudine minor, longitudinem duo- rum digitorum non excedit, craflitie digiti, circa radicem flavefcit, & circa apicem lu- nulam habet flavefcentem, ex fucco Sardio, ut videtur, conflantem: longior fuiffe vide- tur, nam circa radicem partis amputatas funt vefligia. Fragmentum tertium ejufdern coloris & confidentias , fed apice , & radice caret: lapidem prceterea alium a latere ei adherentem obtinuifle , ex fragmento reliquo conflat. Reliqua pulchritudine fuperat Calcedonius grandinosus, ex grandini- bus quafi margaritis conflatus , guttulis fucci lapidelcentis ita invicem concretis, ut ova pifcium eflfe folent, fjaedaculo jucundo & grato : tranfparet gutta quasvis , ac in centro nubeculam albicantem continet ; ex margaritis conflatam jurares. Hujus mentionem fecifle videtur Ferrandus Imperatus lib. 24. Hifl. Natur, cap. 2. fub nomine In g e m- mamenti grandinosi Calcidonii fimplicis quem ad molam Seffanam repe- riri fcribit , fed noflras Infulas Feroenfes meum ferunt. Credo veterum efle C ha- la ZI A M. Calcedonium etiam refert Massa agnieormis, trium digitorum longitu- dine, duorum latitudine ; caput, os, aures, collum, & pedoris agnelli partem exhibens, onychina; radici innixa, fed mollior aliquanto vero Calcedonio, utpote quas limam fine difficultate admittat. Quibufdam in locis fuperficies colore flavo tingitur ; credo pice infecFam d nautis qui attulerunt. Calcedonium islandxcum cristalloidem lapidem voco ex Is- landia fORMIANUM. 99 landia mihi Anno 1648. tranfmilfum. Mafla eft unciarum duarum longitudine, totidem latitudine, qua latior eft. Parte qua cauti adha:fit,faxo conflat albo, duro, cui nigredi- nis quidpiam permiftum,ex quo efflorefcit crufta quasdam Calcedonica,craiIitie calami fcriptorii. Hax vero ex fe papillaceas quafdam llirias protrudit ejufdem fubftantias, externa fuperficie afperas inftar facchari Candi, granulis minutis micantes. Parte ante- riore tres linit papilla:, quarum media reliquis longior, una reliquis minor, verius latio- rem partem una duplicata. Omnes has papillas, ut &c corporis iplius tota fuperficies fu- perior, quafi conglaciata eft & Iplendentibus granulis Cryftallinis afpera. Elegans certe eft, a nemine, quod fciam,defcripta. Corneolus vel potius Carneolus, quod carnis colorem imitetur Fic di&us, aliis Sardus ab Infula Sardinia, unde olim optimus adferebatur, Germanis Corneo! ; primus lapis in Rationali Aaronis, fanguinis fubcitrini aut biliofi, vel loturas carnis, colore fimi- lis, femipeffpicua &: obfcura quafi nubecula perfufus , magnitudine nunc majori , nunc minori. Varia ejus genera funt, colores fi fpe&es, nam aut rubet obfcure, aut dilute : aut mel- leus eft , aut fecibus fordidus * aut alieni quid permiftum habens. Optimas nota: cenfe- tur, qui multum rubet & perfpicuus eft ; reliqui' minoris pretii. Reperiuntur in Sardi- nia, Armenia, Perfia, Germania, Infulis noftris Feroenfibus, Animum exhilarare, timorem pellere , audaciam prasftare , fafcinationes impedire* venenis ex putredine ortis reliftere creduntur : fanguinem undequaque fluentem pe- culiari vi liftit , in quem finem etiam in pulverem redigitur & in vino auftero ad menfes & alios fluxus languinis fiftendos exhibetur. Ventri alligatus partum confervare puta- tur ; Ingenium acuere , fomnia mala prohibere, & malignitati Onychis reliftere dicitur. Ex eo pulvis conficitur ad dentes mundandos & a fordibus liberandos. Qui ex Infulis Feroenfibus ad nos adfertur, dilutioris eft coloris mellei, raro rubet. Amethystus, Hebraice Achlamach, Chaldaice Enegle, Lapis eft Violacei co- loris, ex rubri &: coerulei miftura orti, fulgore non omnino igneo, fed deficiente. Diffe- rentia tamen aliqua in colore obfervatur: aliqui flavedinem admiftam habent , alii vini fubpurpurei, alii exacte purpurei & violacei; alii leni violaceo, ut plane tranfpareant, vi- funtur : qui molliores & viliores. Reliquis proferuntur, quibus in purpura refulget ro- feus color, Carbunculi inftar. Reperiuntur in variis locis Indias, Arabio, Armenio, Cyprio, imo in Germania, Bohemia, Mifnia; fed molliores funt Oviliores. Ebrietatem arcere creditur, idque colorem vini indicare fua lignatura putant, unde & nomen accepit. Umbilico admotum, vini vaporem ad fe trahere,eumque difcutere, & crapulam procavere volunt. Sunt qui malas cogitationes arcere, ingenium acuere, vigilantiam & induftriam excitare autument, imo & Magnatum gratiam conciliare. Duo ejus mihi funt genera. Unum politum , variis angulis infignitum , figura ovali, dimidiam nucem avellanam magnitudine fuperans* eleganter coloris varietate fulgens, ex India Orientali ad nos delatum. Alterum ex Mifnia petitum, crudum adhuc, ea for- ma qua e mineris erutum, colore dilutiore, longitudine ut plurimum pollicis , angulo- fum , pyramidalis figura : multas ejus generis poflideo particulas, quas mihi attulit Clarilf Vir D. D. Calparus Bartholinus e Thermis Carolinis redux. Crystallus nomen a glacie mutuavit , quod ei fit quoad perlpicuitatem & co- lorem fimilis, a >cp J©- gelu , &: contraho, quafi quid gelu concretum. Glacies ita Gnecis dicitur, Germanis & Danis (SrtfM. Gemma eft mollis , tranfparens, aquam in glaciem congelatam referens ; unde & quidam ex glacie natam volunt, quod tamen ve- ritati minus confonum efle docet Experientia , cum igne non folvatur, nec aqueas in ea partes igne confumantur. Quandoque colores alios aflumit, fed tum nomen mutat ; II Saphirinum, Pfeudofaphirus; Smaragdinum, Pfeudofmaragdus appellatur, & fola duritie averis differt. Cryftalli ut plurimum hexagona nafcuntur figura, quandoque pentago- na, imo globofa rotunda , fed tum duriores funt vulgaribus, ac pro Pfeudoadamante habentur. Quas caufa fit figuras hexagona: in Cryftallo , follicite inquifiverunt multi* CaTalpinus acute hac de re difputat de Metal. 1 . z. c. 19. Succus lapidefcens,inquit,cum totum fpacium impleat loci in quo eft , in coagulatione difcedentibus in diverfa parti- bus terrenis, &c ad latera laxi continentis attractis, agglutinatifque, figuram quoque fa- ciet in concretis lapillis , quas apta nata fit Ipacium replere. Si igitur non uniformiter, fed vario modo divifiones contingant, etiam varietate figurarum implebitur fpacium; N % fin ioo M tl S E U M fm autem uniformiter , quod ob puritatem & squalitatem fueci contingit, necefle eft unum genus figuras oriri in omnibus, qux apta nata (it fpacium implere, &c. Poft pauca. In omni coagulatione partes undique in idem punctum coeuntes , quam maxime ad circulum accedere exoptant. Hexagona igitur fit, qux fola perfe&a, quia fit ex triplici divifione faperficiei ad angulos acutos, fex triangulis in unum veluti centrum coeunti- bus, &c. Rationem redditurus, cur in cufpidem terminentur, hsc addit: Flectuntur in Cryftallo juxta cufpidem latera, deficiente materia, qux cum purior quoque fit, & ma- gis conftringitur , & clarior apparet. Anshelmus Boetius haec habet: Nafcuntur ple- rumque Cryftalli forma hexagona, in mucronem delinente, quia terreftris fubtilis ma- teria, fe feparans ab aqua, nititur fe unire, ac omnibus modis fingula: particulae centrum corporis fui ambiunt & appetunt, &c. Probabilem hanc caufam ubi pluribus deduxiffer, concludit : Abfque ratibne manifefta , figuram illi certam a Natura & Deo datam effe hexagonam Patuere oportet , ut in multis rebus contingit. Quod admirari hxc na- tura, non vero intelligi velit. Quia nomine Cryftalli omnes gemma: perfpicux & molles , qitce nullum colorem maniteftum in fe habent, intelliguntur; quatuor primarix ejus fpecies conftituuntur. Prima, qux glaciem referr, Cryftallus montana di£ta; fecunda hexagona, qux Itidem ad Solis radios exhibet, tertia Citrina, quarta Pfeudoadamas , quas reliquis nobilior, nafcitur variis in locis Italix, Cyprix, Lufitanix, Germanix, Bohemix, Norvegix. Varia ornamenta ex Cryftallo fabricantur, monilia, perfpicilla, fpecula, pocula, fcy- phi, patinae , quae pro ratione magnitudinis & artificii care venduntur. In ufus Medicos etiam expetitur, fub lingua febricitantium pofitafitim fedat, manibus detenta xgros re- creat & refrigerat, prxfertim fi major fit, ubi incaluerit aqua Rofarum mergatur. In tenuiflimum pulverem reda&a, ac cum vino propinata, Dyfenteriam curat, albos uteri fluxus fiftit, ladis ubertatem & copiam a proprietate promovet, pondere Drachmx unius exhibita, cum oleo Amygdalarum dulcium eos curat qui fublimatum hauferunt, fluxum Cliolericum, feu Cxliacum, tanquam Alexipharmacum quoddam fiftit, calcu- lum per urinam pellit , collo appenfa fomnia terrifica prohibet & vertigini medetur. Chymici, ut felicius hxc prxftet, ex eo oleum & fal conficiunt, quorum prxparationes vide apud Anshelmum Boethium. Infignis mihi maffa eft Cryftalli montanae politx , fex librarum pondo, figura qua- drangula, longitudine pollicum feptem cum dimidio , latitudine feptem, cr alliti e duo- rum, cui arte cavitas cruciformis eft infculpta , pollicis craffme , trium ferme latitudine, per gemmae corpus decuffatim in longitudine & latitudine tranfiens, variis fandorum reliquiis referta; opus vifu jucundum, & artificii non vulgaris. Sunt& globuli hemifphxrici, oblongi & rotundi, politi, ex eodem Cryftalli genere elaborati; funt etiam rudes & informes quaedam maffx ejufdem generis. Ex Norvegia Cryftalli Hexangulje, columnari figura, magnitudinis diverfx, allatae funt, quaedam digiti magnitudine, inter quas una radicem habec, variis impurita- tibus nigris flavis inquinatam, Sunt & minutae craflitie pennae gallinacex, longitudine dimidii digiti, hexangulae, oblongae, acuminatx. Sunt & figura Olivari , utrinque in apicem terminatx, politx, fexangulae, fed ab uno latere rudes, urpote quo matrici fux adhxferunt , & nutrimentum attraxerunt. In fluminibus inveniri ajunt has , reliquas in montibus. Imperatus Cryftallos in forma Olivari vocat, & quia utrinque acuminan- tur, eodem modo quo reliquas haud vegetari ftatult , per principium fux longitudinis fcilicet, fed per latus quod matrici adhxret. Minere crystalli varix etiam ex Norvegia ad me funt- delatae , e rupibus in quibus crefcunt abruptx , & Cryftallos magnitudine diverfas de fe fundentes , ex quibus earum generatio evidenter elucet. Cernere enim licet in iis tam initia , quam progreffus & augmenta lingularum. Prima maffa ab una parte plana & rudis eft , qua fcilicet a cautibus abrupta Iapidis ad- huc adhaerent veftigia; ab altera infinitarum Cryftallorum , Hexangulorum, quafi po- litorum, majorum, minorum, complicatorum apices eam afperam & horridam reddunt. Secunda maffa utrinque Cryftallis perfectis, imperfedis, &ipfa materia Cryftallorum rudimenta quxdam de feprxbente conflat, in cujus altero latere dux quafi bullx aut foramina confpiciuntur triangularia, quibus aut faxa, aut metalla fuere affixa, criftam Cryftallinam non inepte refert. Impurior WORMIANUM. ioi Impurior tertia eft, Sc Cryftallorum quafi matrix, pullos enim habet non perferos, fed fplendentia quafi femina quasdam oculis objicit. Ei^ Galene plurimum admixtum eft, & colore croceo aut rubiginofo ubique tingitur, una parte , qua cautibus adhasfit, plana aliquantulum, reliquis afj^era & inaequalis. Afpeftu jucunda eft quarta , fed parva, in duo quafi cornua formata , minutis Cry- ftallis undique horrida, finu fuo Pyritem aureum fovens, cujus Cryftalli, columnari fio-ura.minutiflime concretae, feftucas magnitudine vix fuperant, tota concretio unciam unam pendet. Crystallus e monte S. Vincendi in Anglia, impurior eft & obtufo praedita apice, fexangula, unciam femis longitudine vixfuperans. Elegans & perfpicua eft craffa quaedam , fed non longa Cryftallus , radice impuriore, fexangula, uncias duas longitudine attingens, fed in circumferentia craffitiei tres. Apex angulos obtinet valde inaequales, unum enim latus fua latitudine totos tres ample- ctitur, nifi, ubi jungitur cum vicinis, duo exigua triangula admittat, tria reliqua etiam inaequalia, ita ut, fi minimum inter ea latus unitatis rationem & proportionem habere ftatuamus, & dextrum dualitatis, finiftrum ternarii obtineat. Licet igitur apex pulcher & perfpicuus fit, ipfa tamen laterum ejus disproportio deformitatem quafi quandam largiatur. Crystallum e Brafilia allatam mifit Vir Clariff. D. Johan. de Laet , columnu- lam referentem fexangulam , uncias unius cum dimidia longitudine , craftitie pennas olorina, apice in alteram partem inclinato, fed tota impura eft, minime peripicua, pur- purea, crocea &: terreftri quadam materia eam maculante, ut impurum Sai £racovia- nam quodammodo colore cernuletur. Depolitis Cryftallis fupraadtum , mihi inter reliquas una eft ovali &: hemifphasrica figura, colore rubicundo aliqualiter tindta , ut aliud &C peculiare genus gemma: efte vi- deatur. Mihi talem Nycopice oftendit Illuftriff. Princeps Chriftianus V. P. M. cum ejus valetudini praeeflem Anno mdcxlvii. &: dixit fe eum lapidem auro inclufum, baculo feu arundini, quem ordinarie geftabat, aptari curaffe, fed quoties nuda manu aliquan- tulum eum amplectebatur, tantum excitalfe in manu pruritum, ut eum amovere coge- retur, & amotum tum oftendit. Ex Infulis Feroenfibus fragmentum lapilli accepi , lutei , figuras ovalis , e meditullio enatos Cryftallos oftentans. Matrem crystalli vocare licet , magnitudine articuli pollicis, primo afpeCtu fuccinum flavum refert. Haud fcio an commode referri poflit ad ventrem Cryftallinum Imperati, defcriptum libro zo. inter ^Etites, maximam fane cum eo habet affinitatem. Cryftallum artificiofe imitari ftudent vitris, fcyphis, poculis, fphcerulis, & aliis ex pu- riffimo vitro elaboratis. Mihi globus quidam vitreus eft , cui variorum colorum vitrea fragmenta inclufa, mirabilem de fe fundunt elegantiam ac varietatem: perforatus eft olobus, ut traje&o fune inter alia fufpendi poflit. D Huc referri poliunt Fluores Agricolas didi, Germanis $(ufc/ quia ignis calore ut glacies a foleliquefcunt & fluunt , variis coloribus praediti fune, & diverfis figuris con- crefeunt, gemmafque primo afpectu asmulantur. Sunt rubri, qui Carbunculis fimiles, fed languidius fulgentes, funt purpureo colore diluti, funt fub nigri. Ex iis quandoque colores confici poflunt pidoribus utiles. Sed Metallurgi , dum metalla excoquuntur, eos adhibent, ut facilius fundantur. Mihi una fpecies eft ex luteo purpurafeens , figura Cylindrica , longitudine quatuor digitorum, in Diametro trium, in qua ex centro in circumferentiam ftrias ducuntur & fibras paulatim dilatatas, in fuperficie angulis acutis terminatas , totum corpus hifpidum ac Labrum reddentes in fua fuperficie externa. Interius faccharum Candum impurius fubftantia & colore ferme imitatur. Alia eft fpecies, nivei coloris, exterius fcabra & inaequalis, interius, ubi frangitur, fac- charum Candum colore &: fubftantia referens , micis Cryftallinis inaequaliter emi- cantibus. Amethiftini coloris fluor ex laminis quafi quibufdam majoribus & craffioribus con- flat, fuperficie externa insequali & bullis quafi quibufdam protuberante, ad purpureum inclinante. Interior fubftantia atropurpurea, micas albas habet intermiftas , & lineas quafdam albicantes, quae maflam fecant & laminam unam ab alia dividunt. / IO i M U S 'E II M Ex Annaberga fluoris particulam accepi , coeruleam , perfpicuam , tribus fui lateri- bus politam , reliquis inaequalem. Fruftulum eft Pyramidale , pondere Drachmae unius. Hyacinthini coloris is eft quem ex Norvegia accepi, fcilfilis, cruftofus , impurus , in quadratas ferme teflellas formatus, ab altera parte Ochra lutea tindus. Splendet colore Hyacinthino, licet perfpicuus non fit. Ex Candia feu Creta varia fluorum genera > colores fi fpedes , adduxit Vir Clariff. D. Thomas Bartholinus , quorum fubftantiam delineafte mihi videtur Gefnerus libro de rerum folfilium figuris^ cum inquit : Figuram habent qua pingi rede non po{Timt,fed incertam plane, inaqualem. Hoc plerifque commune, ut plures fimul inaqualiter co- harentes & conglomerati proveniant , Charadum feu Strumarum quadam fimilitu- dine ut noftri loquuntur, qua forma tamen non foli fluores, fed & lapides quidam nafcuntur. Multi invicem jundi , & qui feparari facile pofle videantur, etfi, qua fe tangunt, forte connati ftrumofam hanc fuam impleant Malfam. Referendum hoc genus fluoris videtur ad tertium Agricola ; nam filice minus du- rum eft, unde ex eo ignis elici nequit, non tranflucet, multi ipfi infident colores, can- didus, fubluteus, cinereus, fu fcus, niger ; fapenumero alterius coloris vente interfecant. Sunt in iis, quos ex Candia teneo, omnis generis colores , feparatim &mixtim, non fine deledatione. Ullis horum fluorum varius: praterquam enim quod Metallurgis inferviant, ut fupra didum , ex iis eleganter j undis Crypta: in hortis & alibi conficiuntur , colorum varie- tate & pt^ghritudine oculos pafeentes . Coeruleos mifcent cineribus abiegnis , unde cinis infectoribus aptus. Candidus uritur, tunditur , cribro fecernitur , atque ex eo conficiuntur arente, ex quibus vitra conflantur, quanto candidiores, tanto utiliores. Huc referam lapidem , quem inter pretiofos quidam habent, licet non a Natura fed Arte fit elaboratus. Bezoar minerale quidam vocant , alii Pietram de- ventura vocabulo Italico , quod cafu fit inventus , Veneriis ut ferunt a Chymico quodam. Subftantia eft vitrea quafi, coloris luteo rubentis , micis aureis refertus , qua oculos mire perftringunt . Mihi fruftulum eft maflfa , quod venas quafdam nigras in fe habet , & in lummo miniata quadam fubftantia niveum quid in fe continens. Ex qua materia confletur me adhuc latet , metallicum quid fapit. Conficiuntur ex hac mate- ria, globuli, lapides politi, quorum mihi unus eft, quadratus, uncia ferme longitudine^ latitudine dimidia, oblongus enim eft, aptus ut auro includatur. Non admodum care venditur. C a p. XVII. fZ ) e dAdamante , Albino , Cfranato , Hyacintho. T Apide s pretiofos majores coloribus & conliftentia diverfos hadenus vidimus, ^ jam minores , ob nobilitatem gemmas fic ftrifte didos , quos tenemus examinabi- mus: quibus ii junguntur qui ex Animalibus licet petantur , ob virium praftantiam & raritatem ac pretium iis annumerantur. Inter gemmas Adamas facile primatum obtinet , Gracis Germanis Danis SDemaW/ Gemma eft duriflima, line colore , aqua inftar Diaphana, qua applica^ tam tinduram ad fe rapit , fibique ita jungit , ut micantes fuos radios procul jaciat. S| alieno colore, albo, luteo, aut nigro infedus Iit, id illi vitio eft, ejufque pretium minuit. Licet Plinius plura Adamantum genera agnofcat , nobis ramen non niti unicum innch tuit , quod verum Se genuinum fit ; fed Pfeudoadamanres varii , qui a folo natali nomen & differentias invenerunt: fic funt Bohemici, Annabergici, Anglici , Hungarici, Sec. fed hi molliores funt, nec Iplendorem verorum attingunt, quocirca ad Cryff alios potius a multis referuntur. Duo primaria Pfeudoadamantum genera funt obfervata : unum quod angulis ex-s crelcit ; hoc mollius & vix Cryftallo melius ; alterum globofa aut rotunda figura filicum, inftar invenitur. Hoc durius & Iplendore veros amulatur, fed tinduram non admittit. Veri in Bifnager Provincia India Orientalis, Se in Decan, item ad fretum Tanian in Ma- lacca inveniuntur. Pleudoadamantes in locis fupra allegatis , imo in ipfa Germania. Varia Adamanti ab Autoribus funt adfcripta, qua tamen veritati non litare docuit . expe- FORMIANUM. 103 experientia. Malleum & Incudem innoxie ferre vult Plinius 5 fed hoc feculo nullus in- ventus eft, qui in pulverem Malleo redigi non pollit. Magneti vires adimere credide- runt i fed &: hoc falfum effe docuit experientia. Nec plumbum aciem Adamantis ob- tundit. Ridiculum quod fcribunt Autores, Adamantem capiti mulieris ipfa inlcia fup- politum, fi marito fidelis fit, efficere ut dormiat , &: in amplexus ejus ruat, fin adultera, eundem averfetur. Quis enim difcretionem , judicium & occulta dignofcendi facultatem lapidi con- cedent, p rx fer tim iniis quas non a Natura, fed voluntario hominis dependent arbitrio, quale eft adulterium ? Venenatum effe Adamantem, vimque deleteriam obtinere qui- dam voluerunt i fed falso. ObfervavitManardes, mancipia Adamantes degliitivifleftine omni noxa : interne, contufis crebro exhibitis Dyfenteriam curare aggreifam effe mu- lierem, fine omni moleftia, idem teftatuf. Prasterquam quod Adamantis ufus frequens fit ad ornatum , etiam eo gaudent alii artifices. Ejus pulvere poliuntur alii Adamantes & lapides duriores. Quidam volunt Adamantem cufpidi fagittas impolitum, arma om- nia penetrare. A Medicis appenditur tanquam Amuletum contra venena, peftern, fa- fcinationes,incantamenta,terriculamenta, aliafque Dasmonum prreftigias, Quibufdam reconciliationis dicitur gemma, quod exiftimetur iram exftinguere, & conjugum amo- rem fovere : fed a Naturali principio htec peti nequeunt. Deus per varia media extra- ordinarie operatur quandoque, quas ordinariis viribus rerum naturalium adfcribi ne- queunt. Mirum & rarum eft quod fcribit Rueus : Dominam Heverenfem e Luxenburgorum familia duos habere hereditarios Adamantes , qui alios crebro producant, ut eos qui flatis temporibus intuetur, congenerem fibi prolem eniti palam judicet. Qjiod fi ve- rum, magnum argumentum prsebet, feminarias facultates lapidibus inefle , quibus pro- pagantur & fibi fimiles producunt. Sed hasc fibi relata ait a Domina fide digna , non vero propriis oculis vidifle. Pfeudoadamantum ex Bohemia &: aliis locis, non politorum fed crudorum, mihi aliquot funt fpecimina, nucis juglandis magnitudine, ovalis ut plurimum figure, filices albos externe reprcefentantes, ubi franguntur perfpicui & clari. Sunt fk politorum qui- dam veri, colore magis aqueo & limpido. Pseudoadamantem e fluvio Amazonum mecum communicavit Vir Clariff. Johan. de Laet. Lapillus eft candidus, perfpicuus, rudis, durus, fcrupuli pondere , qua- dratus, altera parte concavus aliquantum & inaequalis, de quo ipfe in libello de gemmis & lapidibus ita differit : Ad Pfeudoadamantum claflem etiam referenda eft Adaman- tum illa fpecies, que copiofe & varia mole reperitur in quibufdam regionibus ad flumen Amazonum litis, qui fere globofi funt, licet non cxade Ipherici, nunquam autem an- gulati, ut verus Adamas, funt autem teneriores ad inftar Cryftalli, & formati in tabulas, aut alias formas, politique nitent quidem, fed femper in fe habent aliquid lactei , ita ut facile a ceteris dignofci poffint. Rubinus ab Indis Tokes Sc Manca, a Perfis &; Arabibus Jacut dictus , eft gemma Diaphana, rutilans, rubenfque, ad cceruleum parum inclinans , limam refpuens , ad fan- guinis, Cocci, Laccas Indica: colorem potius accedit, quam Minii, ut Rubinus coerulei quid admixtum habere videatur, ita Granati & Hyacinthi quid flavi, hifque notis invi- cem diftinguuntur. Sunt qui Rubinum veterum Carbunculum effe exiftiment, fed deeft uria illa nota, quod in tenebris inftar Anthracis non luceat : Aft talem Carbunculum in, rerum Na- tura non inveniri, major pars autorum exiftimat. Licet unum aut alterum in India apud Magnates quofdam reperiri fcribant , cum tamen ex aliorum relatione id habeant fal- tem , ipfi non viderint. Quocirca eorum mihi non difplicet lententia , qui omnes gemmas rubicundas Carbunculos vocant, ob colorem igneum , ita uc nomen fit ge- nerale, quod adRubinos, Hyacinthos, Granatos extenditur-, a quo nec abhorrere videtur Plinius , qui Carbunculum in tot fpecies dividit. Ratione rubedinis quatuor ejus conftitui folent genera , que nomina etiam diverla funt forata. Rubinus verus, de quo jam a&um, Rubicellus, Balaflius , & Spinellus. Balaflius exiguam valde habet Rubedinem, Spinellus mollior aliquanto vero Rubino, rubicundior Balailio, fed non adeo fplendet ac verus Rubinus. Hic etiam fuos habet gradus. Rubicellus ex Balailio & Spinello colorem mixtum habet, quali fimilis Granatis Bohe- t- i©4 MUSEUM Bohemicis. Pr#ftantiiTimi Rubini in Infula Zeilan reperiuntur. Nafcifcut in Rofca qua- dam matrice , quamBaiafllum effe quidam putant ; reperitur quandoque ovi gallinacei magnitudine* Rubino vires mulca: ab Autoribus tribuuntur. Geftatus & propinatus venenis refi- ftere fertur; ac a pefte pr#fervare, triftitiam arcere, Melancholiam fugare (omnia ju- cunda pr#ftare, animum exhilarare , libidinem coercere , fanitatem incolumem tueri, fomnia minuere, & geftantem ad iram proclivem reddere. Ajunt colorem mutare, fi quid homini infortunatum incumbat , obfcurum enim & luridum induit; quem tamen inpriftinum mutat, ubi ex voto res fuccedit. Quod confirmat fuo exemplo Wolfgan- gus Gabelkoverus,comment. in Andre# Baccii hiftoriam cap. 6 . Granatus inter Carbunculos etiam ob colorem recenfetur, quod politus & luci expofitus , igniti carbonis fpeciem pr# fe ferat. Gallis Ver malle , quod minii rubedine flagret, Danis & Germanis ©nmaf. Eft autem gemma dura & flavedine obfcure ru- bens , indar ignis aut minii nativi , tinduram fuam in igne non remittens. Ratione loci ubi invenitur, in Orientalem & Occidentalem dividitur. Orientalis ex India, Cambaja, Hithiopia, & aliis locis allatus, in triplici obfervatur differentia. Quidam magis nigricat , atri (anguinis colorem referens, rutilans ac (plendens , cui bradeaalba luppofta, facit ut, carbonis igniti fpeciem pr#beat, unde pro vero Carbun- culo a multis habetur , quidam Hyacinthum plane semulatur. Tertius Viola: Marti# colorem habet, rubedini permiftum. Occidentales etiam colorum gradibus differunt. Praeferuntur reliquis Bohemici , ob tincbur# pr#ftantiam. Reperiuntur etiam in Norvegiadodecalaterum, impuriores, vena Talci plerumque infecti , colore ad nigredinem tendentes , ut eo primum genus Orientalium aemulari videantur, natura quandoque politi. Tantas magnitudinis mihi unus eft inter reliquos, ut ovum columbinum fuperet. Crefcunt in vena Talci tanta copia, ut ex iis,cum minera fua jundis, lapides molares conficiant. Sunt mihi & Bohemici minuti , qui cum politi fint & puriores , gratiam habent majorem. Granati triti Sc in pollinem redadi, vi exficcandi pollent, Geftati cor roborant, triftitiam pellunt, Melancholia: refiftunt, quocirca Eleduariis Cordialibus quandoque permifcentur praeparati. Optima praeparatio h#c cenfetur : Primo igniantur & in oleo falis extinguantur, donec folvantur. Solutioni affunditur oleum Tartari ; in ladis cre- morem quafi coagulantur, qui aqua calida aliquoties ablutus ufui fervatur. H y a cinthus ejufdem cenfus eft cum fuperioribus , colore rutilo & ex flavedine rubenti, unde etiam ad Carbunculum refertur. Cum varios etiam habeat coloris gra- dus, eorum refpedu vari# etiam ejus conftituuntur fpecies. Sunt qui inftar Minii nativi & (anguinis biliofi rutilent ; funt qui rubedine Croci flavefcant; funt qui fuccinum fla- vum aemulentur, qui viliores ; funt qui album fuccinum referant, qui viliffimi, cum nihil rubedinis fere habeant. Dantur tam Orientales ex India allati, quam Occidentales ex Silefia, Bohemia, aliif- que locis Germani# petiti. Commendantur contra peftem, fi collo appendantur, aut in annulo geftentur. Spi- ritus vitales roborare > animi alacritatem conciliare, fomnum provocare, & a fulgure portantem defendere creditur. O.bfervandum ? omnes has rubras gemmas f#piflime a Gemmariis confundi, etiam aceuratiflimis , ut nefciant ad quam claffem referri debeant , quod etiam a veteribus fadum. Nam Plinii Hyacinthus, hodie inter Amethyftos recenfetur, &: veterum Arne- thyftus, Granatus jam putatur. C a *. XVIII. c De Saphiro , Smaragdo, Chryfohto , Topazio, Turcoide,

T>ufomo .

S Aphirus vulgi, videtur Plinii Cyanus, Gemma eft coeruleo colore pellucida', Diaphana, dura, omni carens rubedine Amethyftina. Quidam albicat & a Plinio fce- mina vocatur; quidam faturato colore coeruleo eft, Masipfi diftus ; funt qui omni co- lore dcftituantur qui pro Adamantibus quandoque fubftituuntur. Dividi folent Sa- fORMIANUM. 105 phiri in Orientales, ex variis Indiae regionibus allatos : & Occidentales, in confinio Si- lefise&Bohemise , in torrentibus & 111 prato minore Iferse inventos. Tindura Recolor Saphiri ab eo igne auferri poteft, ut Adamantem mentiatur. Frigiditate & ficcitate in primis pollet , unde in pulverem redadus, oculorum humi- ditatesexficcat, inflammationefque eorum arcet i quod etiam prseftat butyro mixtus & palpebris illitus fuperioribus. Commendatur etiam ad omnia alvi profluvia , Dyfen- reriam , fluxum Hepaticum, Hsemorrhoidum , cum aqua plantaginis, tormentillas, &c. propinatus , cum lade exhibitus pulvis, ulcera & vulnera interna fanare , cor roborare, pefti & venenis refiftere creditur,in quem ufum Sal & Tindura a Chymicis commen- dantur. Integer Saphirus narium haemorrhagiam fiftit , fronti adhibitus*, inflammationibus applicatus , eas curat. Ejus aipedus oculos juvare , & vifus incommoda tollere dicitur. Ab homine impuro & rebus Venereis dedito geftatus fordefeit &C nitorem amittit, Venerem namque inhibere, fcabiem tollere , Venenis refiftere, cor roborare. Carbun- culorum Peltiferorum augmentum prohibere, & ne malignitatem ad cor tranfmittant impedire creditur. Inflammationes, fi in principio adhibeatur, reprimit , contufionibus fi paulo fortius premendo mox in principio applicetur, ne inflammentur inftar miraculi impedit. Fe- brium ardorem mitigare, & omnibus cordis aftedibus mederi exiftimatur. Quidam pro Oleo Saphiri vendunt quippiam ex floribus Camomilbe cum Sale Am- moniaco deftillatum , a quibus cavendum. Smaragdus a nonnullis Prafinus, ab aliis Neronianus, & Domitianus, Arabibus Zamarut didus ; gemma eft grato virore oculorum aciem ita demulcens , &: animum recreans, ut omnium viridariorum amoenitatem fuperet , pellucida , Diaphana , plane viridis. Plinius ejus genera duodecim recenfet. Idodie in Orientalem & Occidenta- lem difpelcitur: ille pradlantiflimus, duriffimus, viriditate oculos uberrime fatians. Hic duplex quoque eft : Europasus , qui in Cypro, Brittannia, aliifque locis invenitur, &C Peruanus, qui licet viriditate excellat , tamen ut Orientalis non ita radiat , & nubeculis ut plurimum foedatur. Scaliger Occidentalem ab sere originem trahere putat, tum quia serugo viridis , tum quia affricatus Lapidi Lydio ceris colorem reddat ; hoc enim modo Mercatores Indi eum probant. In Mufeo Calceolarii qui confpicitur, extat in lapide porofo fatis , cujus ima pars quafi Marmorea, fuperior Marcafitam refert. Orientales raro majores vifi nucis avel- lanse magnitudine*, Occidentales palmam manus quandoque sequant. Interim inufitatse magnitudinis quidam apud Autores leguntur. Theophraftus tradiE a Rege Babylonia ad Regem dEgypti miffum efle Smaragdum , quatuor cubitorum , &in delubro Jovis apud dEgyptios reperiri obelifeum ex quatuor Smaragdis , longitu- dine quadraginta cubitorum , latitudine ex una parte quatuor cubitorum , ex altera duorum. Appianus Grammaticus memoriae tradit , fuilfe in Labyrintho dEgyptio Seraphim coloflum,ex uno Smaragdo novem cubitorum. Crantzius lib. 7. Metrop. cap. 3. refert Sultanummififfe imperatori Friderico Cantharum ex Smaragdo, capientem Sextarium Balfami. Ipfe Genuse vidi Catinum ex Smaragdo , qui in Diametro pedem circiter ha- bebat, qui seftimari ob magnitudinem pretii nequibat. De quo Jovius in Confalvo fic refert. Sandus crater, in facrario templi maximi, religiofiflime cuftoditur, refertque Immenfi pretii Smaragdum hexagonum , efcarias patinse modo cavatum. Partum id fuit antiquitus ex Syriaca Vidoria , &: adpublicum civitatis decus D. Laurentio confe- cratum. Pragse in facello D. Venceflai etiam magnum inveniri feribit Agricola. Facile luditur a duriorum gemmarum contadu, seftu, chalybe, sere, idibus. Vires ei attribuuntur multse &: magnse , alvi fluxus & Dyfenteriam , a quacunque caufa ortam , exhibitum miraculofe fiftere ajunt. Exhibentur fex grana in pollinem re- dadfa, in aqua aliqua appropriata, contra qusevis venena, peftem, morfus venenatos, fe- bres peftilentiales , fudorem provocat. Contra Epilepfiam puerorum collo fiifpenfus, aut digito geftatus, eam impedit, ita ut aut morbum tollat, aut frangatur. Coxae mulie- ris alligatus partum accelerat, ventri appofitus eum retinet, Ori inditus haemorrhagiam fiftit. Terriculamenta fugare, hemitritseam febrem tollere, memoriam firmare, vifum O cen- 1 106 M U S E U M\ confortare , e collo fufpenfum volunt. Caftitatis cenfetur gemma : ferunt namque fi cutim ejus tangat, qui adum Venereum illicitum exercet , difrumpi. Parant Chymici ex eo tinduram, quam, ad praedidos aftedus, pulvere efficaciorem efle volunt. Chrysolitiis modernorum , non idem lapis eft cum veterum Chryfolitho, qui Topazius eft modernorum , fed veterum Topafius jam pro Chryfolito habetur : qui gemma eft viridis, colore Smaragdo dilutior, utpote cui nonnihil flavedinis adjundum eft; Diaphanus, quandoque per viridem aureum fulgentem habens, ac tum Chryfbpa- tius a quibufdam vocatur. Quod fi nodu igne admoto vehementer fplendeat, Chryfo- lampis Plinii eft, durus adeo non eft, quin limam fentiat ; quandoque in tantam crefcit magnitudinem, ut inde ftatuse confici poflint. Arfinox namque Ptoiomaei Philadelphi uxori ftatua quatuor Cubitorum , ex hoc lapide, qui veterum eft Topafius, in delubro facrata fuit. Sanguinis eruptiones fiftere, admotum vulneri extemplo fluentem compefcere, bi- lem , iram ac Phrenitidem mitigare , fi pro Amuleto geftetur, perhibetur. Nodurnos etiam timores Se terriculamenta puerorum, ac Lunaticos paroxyfmos arcere creditur. In menfa pofitus praefente veneno traditur colorem amittere , eoque femoto rurfutn recipere. Aft rede monet Boethius hujufmodi vanas, ac praeter rationem omnem, de gemmarum viribus opiniones , experientiam rerum magiftram refutare. Cardinus re- fert fe expertum fuifle , quindecim illius grana auxilio praefenti Melancholicis efle ; de- fperatos fe odo dierum fpacio ejus pulvere liberaffe refert libro de admirandis cura- tionibus. Ejus generis mihi unus eft, aureo annulo inclufus , odangulus, quovis latere majore unciam ferme dimidiam aequante, Se viridi aureo fulgore radiantem. In India Orientali anulo inclufus , ac multis politis ac minutis Hyacinthis cindtus , peculiari artificio fpe- dandus. To p a 2 ius Neotericorum, veterum Chryfolitus efle, dode demonftratur , tum ab Anshelmo Boetio, tam a D. Johan. de Laet. Nomen videtur fortita haec gemma a vt quod quaerere , inveftigare, Se conjedura aliquid aflequi notat. Hinc Plinius lib. 37. Hift.Nat. cap. 8. Juba Topazon Infulam, in rubro mari e continente ftadiis tre- centis abefle tradit , nebulofam & ideo faepe quaefitam , navigantibus ex ea caufa nomen accepifle. Duo ejus genera ftatuunt ; alterum Orientale , quod inftar auri puriflimi rutilat ; al- terum Europaeum. Hoc Cryftalli inftar molle eft, cum aureo colore, vel parum vel multum nigricante. Inter hos quofdam efle ajunt,qui tam parum habent flavedinis, ut, nifi nigredine a Cryftallis diftinguerentur, difcerni non poflint, atque in Bohemia paf- fim reperiri. Hujus fruftum Drefda mihi attulit affinis Johan. Motzfeldius, pondere Drachma- rum quinque, quod exade, quoad colores, refert illum quem jam delineavimus. Figura eft pyramidali, inaequali, ftriis quibufdam dotatum, juxta bafin politum ali- quantum, & obfcurius reliquo, quod perfpicuum eft, multum nigredinis Sc parum in fe continet flavedinis. Quidam huic gemmae eafdem tribuunt vires cum praecedenti, utramque confunden- tes. In primis Melancholiae prodefle, Afthmati conferre , fomnum provocare, fitim febricitantium, fub lingua detentum, fedare volunt. Turcois, T urcofa , Turchina vel T urchefia, a Tureis , a quibus ad nos adfertur, fic dida. Eam quidam Jafjoidis fpeciem efle putant , Boream didam Plinio , alii Calai- dem, quam Mefues Feruzegi, a corrupto Peruzaa Arabum, vocat. Gemma eft opaca* ex viridi, albo, Sc coeruleo quafi compofita, viride seris exade referens. Sunt Orientales , vel Occidentales . Orientales in Perfia nigris lapidibus adnafeun- tur , & illorum quidam colorem femper fervant , alii paulatim viridefeunt. Occiden- tales in Germania, Hifpania, Bohemia, Infulis Feroenfibus colliguntur. Tantae magni- tudinis unam in Thefauris Magni Ducis Hetrurise vidi , ut juglandem aequaret , cui Julii Csefaris effigies infculpta erat. Reliquis praeferuntur quae fine venis funt & ma- culis. Ad cafum mirabiles ejus vires experti funt. In primis memorandum exemplum quod Anshelmus Boethius de fe ipfo refert , tam mutati coloris quam a cafu pnefervationis. Cui haud diflimile & ipfe adferre poffem , nifi ex Anshelmo petitum quis putaret. Pro FORMIANUM, 107 eonftitutione corporis colorem mutare obfervatum, quod ratione non caret, fiquidem pravos & morbofos halitus e corpore exfpirantes, ejus nitorem obfcurare , ut fanos ac bonos emendare, veriflmile eft. Sunt qui Turcoidem Horologii vices fupplere, ac diei horas oftendere pofte pu- tent, fi ex filo indice & pollice comprehenfo, intra vitri concavum , palmaris vel mi- noris latitudinis fufpendatur. Ad oculorum capitifque dolores leniendos , inimicitias exftinguendas , &: amorem inter uxorem &£ maritum conciliandum , funt qui com- mendent. Oculos & Ipiritus vifivos, ob coloris prasftantiam, roborare vero non eft abfimilei B u fonius Lapis, ab aliis Chelonitis , Batrachites & Crapaudina vocatur *, Germa- nis ^roffcn-ffctrW quia fama fert ab antiquis bufonibus erudari , quod experientia falfum efle docuit Anshelmo Boetio a Boot. Brontiam & Umbriam his nominibus dotari &£ ad hanc claflem referri nullo jure pofle, quivis collationem inftituens facile videt. Hic enim, verus Bufonius lapillus eft, raro unguem digiti fuperans, coloris ut plurimum eft grifei, ad rubedinem quandoque tendens , oculi modo convexus, quandoque oblon- gus, quandoque rotundus, altera parte planus aut concavus. Nafcitur fungi inftar in fa- xis Sc petris, non vero in capitibus bufonum, ut vulgo credunt. Commendatur ad tumores & inflationes a venenatis animalibus illatas, quas contadti & adfridu difcutit , cujus exemplum in contubernali vidi , qui cum inter alias plantas Efiulam majorem collegiflet , ac inter eradicandum fuccus ejus digitis adhasfiflet, qui- bus incaute faciem fricuit, lubito intumuit ad miraculum ufque, fied petito annulo ab aftanre qui lapidem hunc tenebat, & loco tumido aliquoties affrido, intra horam detu- muit inflatio. Prodente veneno fudare & colorem mutare ferunt , quocirca contra ve- nena ejus pulvis exhibetur. Contra calculos vim habere infignem exiftimant , adeo ut eum generari non permittat; C A p. XIX. ^De Opalo , Oculo Mundi _, Oculo Qttti } ^Margaritis , Lapide r Be%oartico. i 3 alus olim PaHeros, quafi puerorum amor, ob pulchritudinem vocatus. Ita- bs Girafole vel Scambio, Germanis emTBcefe. Gemma eft elegantiifima, omnes fer- me colores exhibens. Eft enim in ea coeruleus, purpureus, viridis, flavus, ruber, ladeus, ac niger interdum , qui tamen colores ei realiter non infiint, fed ex reflexione eorum, qui infunt, generantur, ut in Iride, Quocirca reliquarum ferme omnium gemmarum colores in hac una confpicere licet. Ineft ei , inquit Plinius , Carbunculi tenuior ianis, Amethyfti fulgens purpura, Smaragdi virens mare, & eunda pariter incredibili miftura lucentia. Hinc fit quod a quibufdam inter omnes gemmas palma ei deferatur , tum etiam quod adulterari nullo modo poflit. Nafcitur Opalus in lapide molli, venis nigris, flavis fufeis diftindo, ejufque quatuor conftituuntur genera. Primum abfque aliquo Opaco corpore , Diaphanum eft, omnes colores Iridis exhi- bens , hoeque prsftantiflimum. Alterum ex nigredine igneum Carbunculi fulgorem mittit. Tertium in corpore flaveicente varios habet colores, quietos tamen? fulgore fiuo non adeo oculos pafcens,hoc genus etiam ladeo colore vifitur. Quartum Diapha- num eft, parum coerulei , aut flavi coloris in fe habens , luci oppofitum, fi vertatur, in extremo cardine lucere propter lucis reflexionem videtur. EIoc omnium ignobiliflimum, idcirco & Pfeudoopalus dicitur. Hujus generis urium ex Indiis , noftris navibus advedum teneo > alioquiri ex Infulis Feroenfibus fubi fre- quens) complures. Pr^ftantiflimi Opali in India inveniuntur, viliores in Cypro, JEcry- pto , Hungaria. O % Tire ) io8 MUSEUM Vires ejus quod attinet , funt qui omnium reliquarum gemmarum , quarum colores o Iden tat, in fe virtutes continere exiftiment. Spiritus vitales recreat, venenis & conta- gio refiftit, Melancholicos afdedus pellit, lyncopen tollit. In primis hoc peculiariter ei tribuitur, quod geftatus oculorum aciem roboret, & ei nitorem conferat. Duritie vero reliquis gemmis cedit, cum facile quovis metallo ludatur. Huc forfan non incommode quis referat gemmam mihi nomine Oculi mundi a ClariC Viro D. D.Otthone Sperlingio donatam, Onychen colore quodammodo referentem; Sed Opali modo quodammodo perfpicua eld , luci applicata in candore luteum quid continet , corpori opaco li applicetur. A nemine delineatum vidi , nili a Mufei Calceolarii autore Ceruto , fub titulo Lapidis mutabilis. Caufa nomi- nis hujus haec eld, quod aquae frigidae impolitus colorem mutet & plane flavus & perfpt- cuus reddatur , fed inde extradus in prildinum redeat flatum. Lubet ejus verba ad- dere : Extat lapis non multum grandis, coloris cinerei, qui parum lucet, apud D.Chri- {tophorum FurlegerumNoribergenfem , quorum etiam uberrimam habet fupelledi- lem, cui lapidis mutabilis nomen attribuit (opali fpeciem aliquam dixerim) Hic aquee frigidee & punflimaeimporitus, parvo temporis fpacio, proprio denudatus colore, alium induit, flavum nimirum, &, quod majorem facit admirationem,tranflucidum valde : ubi vero ex aqua extrahitur, depolito colore illo, quem in aqua contraxerat, proprium de- nuo intuentibus patefacit. Vide quse nuper de hoc lapide commentatus eld ClarilT. Vir D Johan. de Laet, occalionefumpta ex eo quem ipli tranfmili. Major eorum, quos teneo, unguem minimi digiti non fuperat, ovalis figura, utrin- que politus. Sed de viribus hadenus nihil, praeter jam didum, refcifcere potui. Oculus catti lapis dicitur coloris cornei, venis quibufdam albicantibus , colo- rem fufcum inficientibus , ita ut ex coloribus hifce miftis , & invicem agentibus, fulgor quidam oriatur, qualem in tenebris ex oculis felium refultare videmus. Variae ejus lunt fpecics , de quibus mox dicendum. Hic , de quo loquor , avellanae eld magnitudine, parte altera comprefia, altera in rotunditatem ovalem protuberante. Aftroites Plinii vel Pfeudo- opalus efle non videtur, licet & eum Oculum Catti quidam vocent. Majorem affinitatem cum Onyche aut Achate habet , quamvis diverfam fpeciem cfle arbitrer. Indi perfuafum fibi habent, quod, qui hanc geldant gemmam, divitiis non deldituan- tur. Quidam ajunt lineum pannum ita compreflum, ut iplius gemmae meditullium tangat, nullo igne uri pofle. Aliud genus Oculi Catti illud eld , quod ab IlluftrilT. Principe Chrifliano V. P. M. annulo inclufum accepi , & a ClarilT. Viro D. Johan. de Laet ; qui cum omnium opti- me eum 1 . 1, de Gem. & Lapid. c. 14 defcribat, iplius verba recitabo. Gemma haee, qus Italis Occhio di Gatta appellatur, quia illius animalis oculum probe refert , & fi inverta- tur in altera femper parte candidior &: lucidior apparet. Conflare enim duobus colo- ribus videtur, ladeo pene &: fufco, in medio veluti divortio quodam feparatis, qui utrin- que obfcurius tranflucent , ita tamen ut alteruter color magis lumen admittat. Infpi- cienti hanc o-emmam defuper, dextra pars candida videtur, quomodocunque verteris. Imo fi bene advertas, linea fatis lata candida in medio videtur , & utraque latera fulta. Ita ut certo certius lit hanc coloris varietatem a lumine illi accidere. Habeo elegan- tilfimam hujus generis gemmam aureo annulo inclufam , convexam & prope ovalem, in qua fiepe G bfervavi quomodo haec varietas fe haberet. Ubi enim latus alterutrum, qua longUfima eld gemma, mihi obvertebam, tunc latus, quod mihi proximum &: obver- fum erat, candidius apparebat , averfiim vero fufcum. V ariac quidem nonnihil pro ra- tione coeli quam alpicis,fed femper remotior pars fufea eld. Ubi autem obtufum angu- lum mihi obvertebam, latus, quod ad dextram fpedabatj candidius erat,& oppofitum ad finifdram fufcum ; idque utrumlibet angulum capias, & tunc linea illa manifefto ap- paret, quali bipartita eflet gemma. Haec vera & genuina delineatio efd ejus quem a SeremfT. Principe accepi, ut eorum quos ab ipfo D. de Laet habeo. Francifcus Ximeneslib. 4. cap.18. ab Indis vocari ait, HoltzitzUtetl , ab aliis Ojo di Gatto , & communiter ab Hifpanis Tornafole , ejufque magnam copiam reperiri in Tototepec Provincia : fed exiguos efle, & prae nimia abundantia viles. Sed quia prima fpecies, quam ante delineavimus , a ClarifT Viro D. Johan. de Laec etiam FORMIANUM. 109 etiam defcribitur , ad majorem lucem ejus verba apponam loco jam allegato. Sunt fatis grandes, inquit, qui toto corpore Onychinum colorem habent, & lineam fatis confpicuam in medio, plane candidam; in quibus tamen lumen non tam eleganter & clare mutatur, quam in jam disfto genere, licet omnino eadem natura videatur. Qua li- qua m fufbicor optime hanc Cerauniam polle appellari. Hoc ille. Eft mihi alius lapillus, majori Oculo Catti haud diffundis , figura convexus, & avella- nas dimidias magnitudine, fed colores ab Oculo Catti diverfi, fplendori enim Cryftalli intermicant atomi quidam rubicundi, in altero extremitatum magis denfi, ubi & albi- dum quid confpicitur. Convexa pars cum polita admodum fit & fplendens, plana tal- cofum quid & rimofum oftendit ; ut parum abiit, quin exiftimem Cryftallum elfe tin- dura rubicunda pundatim infedum. Beli oculi fpeciem effe autumo, exiguum lapillum , dimidii pifi magnitudine, hemifphoricum , in cujus centro pupilla nigricat, quam ambit latus circulus. Margaritas inftar fplendens, corneam referens; hinc fequitur alter circulus tenuis, atropurpureus, quem excipit ejufdem magnitudinis flavus, ex quibus duobus Iris quali conftituitur, re- liquum corporis fulvo eft colore, Chelidonios obfcuriores referens. De hac gemma ita Plinius : Beli oculus albicans, pupillam tingit nigram, e medio aureo fulgore lucentem. Hxc propter fuam fpeciem , facratiflimo Affyriorum Deo dicatur. Meus hic lapillus pupillam habet nigram, in albicante corpore, ut Plinius vult; fed Iridem prasterea exhi- bet cum corpore fulvo, ut putem Gemmam hanc effe quam Gefnerus de figuris lapidum vocat Lycophthalmum,fic inquiens: Lycophthalmus quatuor eft colorum, ex rutilo &c fanguineo, in medio nigrum candido cingitur , ut luporum oculi, illis per omnia fimilis. Unde apparet eandem effe gemmam , & procedenti quoque capite , ut Lycophthal- mum,nonLeucophthalmum legi oportere, deceptumque Agricolam,qui humani oculi fimilitudinem illi tribuit. Forfan ad Afterias referri poteft. Quamvis Margarito & Lapis Bezoar e terra , ut reliquo jam enumerato gemmo, non eruantur , fed in animalibus generentur, ut hac de caufa huc referri non debere quifpiam exiftimare poffet, attamen cum magno in pretio fint, & ad ornatum ac luxum «t reliquo gemmo adhibeantur , huc fpedare exiftimavi , alium eis tribuat locum qui Velit. Margariti, Perlo aliis dido, & cum majores funt. Uniones, Arabibus Lulu, Lufitanis Aliofar, Gemmo funt notiftimo, opaco, fplendentes, in conchis genito, ful- gore fuo argenteo oculos mire recreantes. Plinius ex rore generari autumat , quando eoncho Margaritifero hiant &: rorem matutinum ( quem maris inftar appetere volunt ) captant, qui purus puras producit Margaritas, impurus impuras: fed cum non ipfis teftis & Conchis adhoreant, verum in ipfo corpore pifcis, teftis inclufi, reperiantur, tam in illis, quo in maris profundo capiantur, quam in littoribus captentur, aliam earum effe originem neceffe eft . Quinimo fi Margarito Concharum partus effient, alio Concho etiam fuos partus eodem modo eftbrmarent, quod non animadvertimus: nec globo- lis, fed oblongis conflarent cuticulis , quo apto fiftioni effient, ut reliqua bivalvia, nec unquam molles invento funt Margarito novello, ut partus exigui reliquarum concha- rum. Redius igitur fentire mihi videntur , qui Margaritas non fecus in conchiliis ge- nerari autumant, quam lapides in aliis animalibus, &: ex eodem humore provenire, quo tefto ipfo. Naturo congrue de iis diflerit Anshelmus Boptius. Humor ex terreo vifcofo, ac exade in minima, ab aqueo animalis humore refoluto conflans , ficcceffit paulatim & induratur, ac certo tantum tempore ab animali , pro tefto fabrica , erudatur. Hinc fit Conchas multiplici conflare cute, dum pofterior exficcatur, priufquam nova adjicia- tur. Dum humor ille ab animali morbofo erudari & expelli non poteft , ac in cor- pore horet ac detinetur , fi ibidem exficcetur , rudimentum atque initium fit Marga- rito , quo , adjedo fopius novo humore eoque exficcato , cute fubinde nova augetur, ac in unionem abit , non fecus ac in fellis veficula & urino vefica lapides generantur, quorum materia, quo per urinam excernitur , dum in corpore vefico detinetur, ibidem exficcatur & in lapidem abit. Concho, quo Margaritas habent, facile ab aliis difcer- nuntur, cum tuberofo fint & deformes , non vero oquales & bene formato, ut reliquo. Perfico Margarito omnibus proferuntur, Reperiuntur tamen etiam in multis aliis Indio locis , in primis ad promontorium Commorin & Infulam Zeilan : Orientales O & Oeci- II0 MUSEUM Occidentalibus, qua: variis in locis Europa, etiam Dania,Norvegia 3 & Scotia inveniuntufj praeferuntur. Plerumque haec ladefcunt &: argenteum fplendorem , & fuperffciei polituram tan- tam non habent , ut quis exade , fpeculi inftar , propriam faciei formam in ea intueri podit. Quamvis ex Norvegia & Scania allatas habeam , quae Orientalibus non cedant» Apud nos in Qftreis maxima exparte, ut & Mytilis, (fed impuriores funt) repe- riuntur. Apud Indos duo Concharum genera funt, e quibus petuntur, fed alterum fterile efb Prius Indi vocant Cheripo, laeve & candidum, ex quo cochlearia & alia ejus generis pa^ rantur praeftantiftima. Hinc petuntur Margaritae. Alterum Ghanquo didum > nobis elt mater perlarum, cum tamen perlas non ferat, fed, ob laevorem & fplendorem inter- num , Margaritas aemulantem , hoc nominis obtinuit , Se ad incruftationes variorum operum accommodatur. Invenitur quandoque Margarita , minoris piri magnitudine* qualis illa, quam in corona Imperatoris Rudolphi vidit Clariff. Vir D. Anshelmus Boe- tius, triginta aureorum- millibus empta. Sed major procul dubio fuit Cleopatrae, quae jeftimata centies Seftertium, feu ducentis quinquaginta millibus aureorum computante Budaeo. Margarita vitia contrahunt 6c fenefeunt quafi, cum flavedinem induunt , fed refti- tuuntur detrada fuperiore cuticula fpiritu vitrioli : verum quia aliquid earum detrahit magnitudini & pretio, alii pulvere Alabaftri, coralii albi, vitrioli albi &c tartari albi eas mundant reftituunt. Quidam columbis devorandas praebent, quidam Qriza & Sale fricant. Maculas tollunt rore Majali , in foliis laducae colledo, fi in eo per diem ma- cerentur. Praeterquam quod ornatui inferviant Margaritae, in Medicina ufum habent infignem, cor & fpiritus vitales roborant, venenis & putredini refiftunt, animum exhilarant, Me- lancholiam & mcerorem pellunt, Syncopi medentur* phtificis & tabefeentibus condu- cunt, febrium ardorem & malignitatem compefcunt, peftis contagio refiftunt, ad fan- cuinis profluvia, Dyfenteriam, Diarrhoeam, magno cum emolumento exhibentur , fa- cultati animali deftinata, ejus organa confervant, cerebrum roborant, oculos tuentur* fpiritus animales firmant, lac muliebre augent emendant. In holce ufus varia ex iis praeparantur . Extant in officinis pulveres compoliti, Dia- margariti calidi & frigidi , Aquae perlatae, manus Chrifti, feu Rotulae perlatae. Chymici Magifleria , Salia , Tinduras , Olea, Arcana, Quintas eflentias hinc praeparant , & ma- gnis extollunt praeconiis. Quaecunque ex iis conficiuntur , inter cordialia laudem ob- tinent fummam. Hifce ob virium praeftantiam &: pretii magnitudinem annumeratur Lapis b fi- xo a Rj a Perlico Pazar, vel Pazan, quod hircum notat, fecundum quofdam, ftc didus* vel potius ab Hebraico & Chaldaico Beluzaar, quod dominum veneni flgnificat, Bel enim dominum Chaldaeis notat, Zaar venenum, quod praedans fit in venenis doman- dis. Lapis eft mollis ex variis cruftis coagmentatus , in animali capream referente geni- tus, figura varia, oblonga, orbiculari, modo comprefla, modo renem referente, colore nunc nigricante, nunc fubcinereo, nunc ftavefcente ; ut plurimum eft pullus, fpadiceus, ex viridinioTicans, magnitudine diverfa, in iuperficie lenis & blandus, in meditullio concavus, vel feftucam, vel radicem, vel aliud quid continens. Sereniflimus Rex nofter unum pollidet magnitudine Ovum Struthiocameli aequantem. Duo ejus crenera conftituunt, Orientalem & Occidentalem : ille ex India Orientali* Perfia, zE^yp^o, China, Cathajo, & vicinis regionibus adfertur . Generatur vero in ventriculoanimalis Pazan didi Perfis, quod Capra: Sylveftris cornutae fpecies quaedam eft, figura cervi, cornua duo gerit, ex fufeo colore nigricantia, reda ferme,lata,nodofa, in extremo mucronata, qualia delineat Clufius ad librum i. Garciae cap. 45. pilo brevi, co- lore cinereo & rufo. Occidentalis ex America &Peruvia adfertur , fed in alio, quamvis non diverfo, animali generatur, roffi coloris magna ex parte , ita fugaci, ut folo tor- mentorum aeneorum idu id affequi detur, comibus vero caret. Lapides reperiuntur in receptaculo feu marfupio quodam , fafeiae modo confedo , villofa carne conflante, duorum palmorum longitudine, trium unciarum latitudine, parte anteriore adherente. In hoc Marfupio herba: falutiferae quas vocant recipiuntur, donec ruminare in ventri- culum trauciantur, In eo vero generantur lapides Bezoardid, eo ordine & modo di- FORMIANUM. in fpofiti , quo nodi in anteriore thoracis parte, ita ut femper alius alio major fit. Materia unde generatur, eft fuccus ex herbis praeftantiffimis elicitus, vifcofus & terreftris. Joh, Nirenbergius a Peruanis Vicanam vocari fcribit, cornubus carere , fimilem ede caprae filveftri , gaudere montanis rupibus, frigus & deferta amare, gelu & nive recreari. In- cola; ea ad ftragula tondent, lana vero eorum delicata eft, & fubtilis indar ferici, nulhl opus habens tindura. Francifcus Hernandus, citante eodem Nirenbergio, varia re- cenfet animalia, in quibus hi lapides in America reperiuntur , quamvis folum efficaces eos ftatuat, qui eruuntur ex animalibus qua: herbas falubres depafcuntur. Sic namque concludit: Vix eft cervorum caprarumve genus ullum, in cujus ventriculo, aliave corpo- ris parte interna , fuapte fponte , ex ipfis alimonia; excrementis lapis hic , qui etiam in tauris vaccifque folet offendi, non paulatim concrefcat &: generetur, multis fenfim ad- ditis & adhaerentibus membranulis, quales funt caeparum i ideoque non nifi in vetuftifli- mis, ac fenio jam confedis reperiuntur, neque ubique, fed certis ftatifque locis ea fup- petit materia. Lapis, qui in Canthis oculorum Cervi reperitur , etiam pro Bezoardico venditatur i ferunt ita generari ex Plinii fententia lib. 19. cap. 9. Cervi fpeluncas , in quibus colubri & ferpentes verfantur, adire folent, quos fuo anhelitu ubi elicuerint, vorant, vel ut fe ab aegritudine quadam liberent, vel ut rejuvenefcant . Hifce faturi , feftinanter ad aquofa loca contendunt, totofque fe in aquam mergunt, praeter anteriorem capitis par- tem, ut calor, quem ex veneno contraxerunt , temperetur. Dum in aqua haerent, in oculorum angulis generatur lapis , qui ex aqua regreffis decidens, in ufus medieos col- ligitur. Quidam hunc lapidem dari, & Bezoardicum effe negant. Mihi eo nomine frudum datum eft ab amico, quod diverfum ab Orientali & Occidentali lapide Bezoar- dico apparet. Nec enim cruftis conftat aut tunicis fe fuccedentibus, medullam habens cineream, duram, cortice redam albicante, exteriore fuperficie ex fulvo nigricante, maculofo. Melioris lapidis Bezoardici notae .hae ftatuuntur: fi ex capricervis Orientalibus, iri montanis pafcua habentibus, fit depromptus* unde Perficus profertur Malacenfi: qui ex nigro feu varo colore viridefcir, cujufque pulvis fubviridis eft; qui, ablata crufta fupe- riore, inferiorem fplendentem habet, qui in meditullio concavus, aut arenam lapidis fubftantiar fimilem habet ; qui in aqua aut vino liquefcit, nihil continens arenofi : fi calce viva, aqua admifta, ungatur lapis , ac illa paulo poft flavefcant. Quidam chartam cret^ fricant, deinde fupra Cretam lapidem; fi fridionis linea viridis appareat, legitimum cen- fent. Quidam acu ignita lapidem perforant; fi fumum de fe fpargat, adulteratum cre- dunt. Certior tamen nota non datur, quam fi venenum, animali praebeatur, & oblato lapidis pulvere incolumis evadat. Mire a multis'ejus depraedicantur virtutes , adeo ut extiterint, Hernando tefte, qui nulli non morbo auxiliari crediderint ; & folius hujus lapidis praefidio Medici, fententi£ fua,confummati evaferunt, pro talibufque fefe impudenter venditarunt. Interim ejus vires in fequentibus affedibus faepe funt exploratae: Venenis peculiariter refiftit, ac cordi robur conciliat ; ad Syncopen granorum quatuor pondere datur in aqua aliqua cordiali , felici fucceffu in ipfo paroxyfino , vel paulo ante ad cordis Palpitationem, Me- lancholicos affedus, Quartanam, Lepram, Scabiem, valde commendatur. In Epilepfia eumaqua liliorum convallium,, Ad Lumbricos,cum aqua graminis aut cardui benedidij, mira praeftat. Pefti, febribus peftilentialibus, & contagiofis, variolis, morbillis, pete- chiis, papulis malignis, cum aqua cardui bertedidi adeo refiftit, ut non folum ab iis praefervet, fi quotidie grana duo cum aqua aliqua cordiali exhibeantur , fed etiam gra- norum odo vel decem pondere cum vino exhibitus, adverfus Napelli, Arfenici, anima- liumque virus, praefentiffimum eft auxilium. Purgantium malignitatem retundit, Chro- nicis morbis ex humoribus aut flatibus ortis fuccurrit. Imo ad juventutem confervan- dam, vires reftaurandas, membra roboranda, Indi ipfi eo utuntur, prasmifla purgatione,- per quinque dies continuos ejus grana decem exhibendo. Sed non intra modo fumptus , fed & extra adhibitus mira praeftat. Si alligetur la- teris liniferi brachio, ut cutim nudam tangat, venenis refiftit , & cor a malignitate tue- tur. Ad morfus animalium venenatorum valet fi ejus pulvis vulneri infpergatur, item in vulneribus a telis intoxicatis inflidis, peftilentibus Carbunculis apertis fi infpergatur, ve- nenum omne exfugere creditur.' Miru® 112, M XX S E II' M Mirum quod oculis meis vidi : Lapidem Bezoardicum inlignem , ovi Gallinacei magnitudine, manibus ab homine maligno geftatum, & leviter tadum faltem, rupta exteriore tunica in frulta diffiliilfe, magna aditantium admiratione. De modo exhibendi non omnium eadem elt opinio : quidam aliis mifcent Alexi- pharmacis , & mediis morbis appropriatis , ut efficacius vires luas exierat : alii folum & nullis nili vehiculo luo milium propinant , exiftimantes ejus vires ab aliis hebetari > nec line ratione , quia rerum faspe occultus & homini incognitus elt dilTenfus , quo unum alterius vim rdfringere & impedire valet , quam cxferuilfet , li utrumque fo- lum exhibitum fuiflet. Quocirca rede luadent, qui vel ante , vel poli ejus uliim , asgris nihil pra:bendum cenfent , antequam vires luas exferuerit. Anshelmus Boetius , tam nobile medicamentum , perpetuo folum exhibendum vult , li certum commodum inde fperandum. Quod & ipfe experientia faspe compertum habui. De doli legitima tenendum, Indos ad prasfervationem &: puerulis liepe duo faltem exhibere grana. Avenzoar tribus granis curalfe quendam Idericia ex veneno laboran- tem gloriatur. Serapio ad decem grana afcendit , Garcias ab Horto Indos ad vires con- fervandas decem grana fumere alferit. Sunt qui in parva doli parum prceltitille ubi animadverterunt , eam auxerunt. Sed neminem vidi qui ad Drachmam unam afcen- derit, excepto Zacuto Lufitano , qui lib. i. Hilt. Med. Princip. in commentario ad Hi- Itoriam 3 6 . Leonoras cuidam febri maligna laboranti Drachmam unam exhibuit, ma- gno cum luccelfu. Adulteratum procul dubio , aut deterioris notas fuilfe oportet. Nam ipfos Indos hos lapides adulterare docet Manardus, tradatu de lapide Bezoar- dico. Cujus generis ille elt, qui in Mufeo Calceolarii extat Ovi Anferini magnitudine , In Brafilia elaboratus ex Relina , frudu Crumacino , Radice Drakenas , Contrajerva Lulitanis dida, qui in fuperficie flavefcit, intus cinerei elt coloris, LIBRI i r W O R M I A N II M. LIBRI PRIMI SECTIO TERTIA, METALLICIS. C A P. I. i Jjhud Metallum ? X peditis Foffilium duobus primis generibus , mediis nempe Mi- neralibus & Lapidibus, ut tertii genera, quas in Mufeo noftro fervan- tur, pari brevitate expendamus reftat. Hoc autem nomine Metal- licorum, complexi fumus , intelligentes tam ipla Metalla pro- prie fic dida , quam Metallis affinia: five ea in fodinis prope Metalla, live in Metallorum feparationibus,fufionibus St praeparationibus ab iis fegregentur. De Metallis W ^ g&Me&V , quod inquirere notat , didis, ( vel ut Plinius vult ab d?h.ct, fjblQ, clflb-cL) unum poft aliud, quod poli alia commoda quaerantur) ut primo agamus , tenendum Metalli vocem varie ab Autoribus fumi, vel pro fodina ipfa ex qua Metalla proprie dida eruuntur ; vel pro vena ex qua excoquuntur , vel pro fodinis aliarum rerum , quo pado Oneficratus Metallum Rubricae in Carmania effe fcribit. Salis in Lybia. Proprie vero eft genus quoddam foffilium, quod Aurum, Argentum, & castera ejus generis compleditur. Quod in hunc modum defcribi potefb Metallum eft corpus perfede miftum, non vivens, fed viventi aemulum, a Deo in venis creatum, ex terra fubtiliffima & halitibus pinguibus ex terra & aqua, per calorem miftis, ut inde Sulphureum St Mercuriale femen fiat, ex quo Metalla generari poffiint: quae accedente falino principio concrefcunt St indies incrementa capiunt, donec pura & perfeda red- dantur, igne fufilia, iduque in longum St latum dudilia. De eorum generatione varie dilputant Philofophi: rem breviter hifce complexi fu- mus. Exhalationes vaporofae ab Ariftotelicis allegatae , non nifi remotae caufae cenferi poffunt Materiales, utpote ex quibus Mercurius St Sulphur generetur , quae Seminale principium a Deo iis inditum continent. Quod evincunt Metallorum codiones, pro- bationes, refolutiones, omnefque eorum proprietates. Locus eft terra montana , lacu- ftris, St aliud Metallum. Metallorum proprietates St afFediones communes fune : i. Fundi a calore, & a frigore concrefcere, quo plus continent Mercurii, eo facilius funduntur , quo plus Sulphuris, eo difficilius, quo plus Mercurii iis additur, eo molliora St ad fufionem aptiora reddun- tur. z. Duci St ad malleum extendi, eandem ob caufam . In quibus exada eft miftura humiditatis Mercurialis cum Sulphure analogo, facilius ducuntur & malleo extendun- tur , quam in quibus eft vitriolati Sulphuris St Salis , aut terne Metallica. 3. Mercu- rium imbibere, ob principii affinitatem. 4. Addunt alii tranfmutationem, de qua multi dubitant, attamen experientias St oculari demonftrationi fides haud deroganda. Fer- rum in cuprum multis in locis Natura ipfa mutare nititur , Mercurius in plumbum levi artificio redigitur; vide a Bartholino in hunc finem adduda libro de corporibus perfe- de mixtis inanimatis cap. z. quas Florentia St Bafilex obfervavit , nos ipfi oculis noftris vidimus. Confule tradatum Deinhemii de Medicina Univerfali. Dividimus Metalla in vera, quas notas St proprietates omnes a nobis enumeratas ha- bent: & fui generis, feu improprie dida, quas in aliquibus deficiunt. Vera funt perfeda vel imperfeda. Perfeda, quas fubftantia St accidentibus funtabfoluta,& ita fuis principiis temperata, ut ignis examina fine ullo detrimento fuftinere poffiint, late diftendi, ac di- latari, St facile Mercurio jungi, quod in auro 'St argento videre licet. Imperfeda haben- M U S E II M tur, quorum principia non ita matura, bene excoria, fixa aut pura funt: unde in ignis examine multum iis decedit , multum in fcoreas, vitra , lapides aliaque impura corpora vertitur. Hasc rurfum vel dura funt, vel mollia. Illa prius igniuntur quam funduntur, ut xs & ferrum > hase funduntur antequam igniuntur, ut flannum & plumbum. Gap. II.

De aAuro.

AUrum Metallorum puriffimurn , quidam a veteri verbo aura , quod fplendorem notat, derivant ; unde illud Virgilii : e Auri per ramos aura refulfit. Efl vero Metallorum puriffimurn, perferiiffimum, e Mercurio puriflimo, perferiiffime excorio, &: Sulphure rubro, prasflantiffimo & fixiffimo exarie miflis & unitis conflans. Omnia ignis & aquarum fortium examina fuftinens, ponderofiffimum, maxime duriile, fulvo colore rutilans. Quamvis aurum fundi & liquefieri poffit , tamen dum funditur nihil plane de ejus fubflantia decedit: imo quo faspius arferit, eo proflandus redditur, quo nomine etiam pretiofiflirnum cenfetur. Nulla rubigine aut orugine tentatur, etiamfi acribus rebus fticetur ac tradetur. Nullas ut reliqua Metalla lineas fui aut alterius coloris pofl fe re- linquit nifi coticula atteratur, & tunc fui fimillimas ponit. Manibus tradatum non inficit, cum Mercurio facillime unitur , cui reliqua Metalla, etiam plumbum ipfum innatat, fo- lum aurum mergitur* quod ponderofiflimum illud effe arguit. Molle tamen efl , ut fa- cile a duriore corpore atteratur, adeo dudile tenuium partium, ut, Cardano tefle, tertia pars grani extendi pollit in filum longitudine centum triginta quatuor pedum , & unica auri uncia in eam fubtilitatem &: tenuitatem duci poffit , ut decem terrae juge- ra tegat. Ex fingulis ejus denariis quinquaginta fiunt bradeae fenum utrinque digito- rum , quibus aurifices utuntur , triplo plures quibus pharmacopolae &: pidores. Ego Cafellis in Principis Mauritii thefauro rerum Naturalium , ex unica ejus Drachma equum fabricatum vidi, omnibus lineamentis vivum aemulantem, longitudine pedis Ro- mani, altitudine ferme pari, qui prae tenuitate palpari manibus vix potuit. Aurum aliud flarim fuum,quod Graeci vocant quod ignem expertum non efl, alii obryzum vocant : aliud igne ab aliis feparatur. Illud aut e terra effoditur , aut lava- tur in rivulis, aut in animalibus reperitur. Quod e terra effoditur, aut fincerum &foli- dum efl, aut fcintillis lucentibus tindum ; quale efl quod lapidi Lazuli adhaeret, aut la- pidi fiffili. In venis propriis, vel faxis fplendore candidis inefl, vel pyriti proprio, vel py» riti ferri , quandoque in glebis , quandoque in arenis reperitur & colligitur. Quod la- vatur ex rivulis & aquis, quandoque formam granorum &: maflularum habet , quando- que ex nigris lapillis excoquitur,in quibus modo fcintillarum, modo bradearum inflar micat. In Animalibus, pifcibus nempe, TrutisfeuForellis didis, inveniri quoque volunt. Quod de aureo dente pueri Silefiaci a multis jaditatum, impofluram & fucum fuifle egregie demonflrat Clariff. Sennertus lib. z. Praxeos parte i. cap. 13. Aliud aurum ab Argento feparatur, quod eowscp&ov vocant, quidam volunt Obryzum dici , aliud Argentofum feu A jbt&v a colore candido appellatum, quod in Pannonia re- peritur j quandoque in Pyrite ferri , quandoque in proprio faxo. Mirum quod refert Alexander Neapolitanus Genial. dierum lib. 4. fe a fide dignis autoribuscomperilfe, in citeriore Germania intra Danubium vites exiflere, qux claviculos &: plerumque candi- cantia folia ex puro auro germinent, quas Regibus & fummis ducibus dono datas funt. Auri ufus in Medicina magnus. Antidotum Arfenici flatuitur, fcobe vulgo utuntur ad variolarum & morbillorum eruptiones & expulfionem, cor & ventriculum roborat. Ad Lepram, Epilepfiam, Melancholiam, Syncopen commendatur, fpiritus Vitales ro- borat, moerorem pellit, cardiacas medetur. Wxc autem omnia efficacius prasflat , fi artificiose modo Chymicis noto fuerit elaboratum & in liquorem redarium. Alii artifices ex eo varia elaborant, nummos, monilia, annulos, brarieas, catenas, aliaque infinita. Auro neto utuntur Phrygiones, aliaque opera fubtilia fabricantes. Quae apud Hi- ftori-cos reperiuntur mira, ex auro fabricata , recenfere non vacat : videatur Agricola §c Georgius Fabricius. Quia divina benignitas nobis etiam in hifce Septentrionalibus Auri venas indui- FORMIANUM. iif ferit, de ii? pauca, C[ux fide digna relatione & experientia comperta tenemus, ad- denda. ! Anno hdcxliv. Nobiliflimus D. Joh. Sigfridus de Lutichav^, Rei Metallica in Norvegia Prasfe&us Generalis , mineram auri invenit in tra&u Necnefenfi prope por- tum Arindalenfem & Curiam Bario, nigram , talcofam , frequentibus fplendentem mi- cis, in cujus bonitatem cuminquifiviffet, invenit pondo centenarium ejus mineraspras- bere auri puri marcas triginta odo, cujus fpecimen ad Regiam tranfmifit Majeftatem, & infuper centum quadraginta fex marcas argenti , cujus etiam portio tranfmilTa eft. In cujus fidem manum ejus cum mineras portiuncula Drachmarum trium pondere teneo. , n. ' , , y —..Q | - . | - > ,‘^i . Aliam alterius venas maffam Anno mdcxlvi. Accepi, qu# ignibus depurata, ex libra una , auri puri dedit Drachmas fex, prasfente Majeftate Regia. Fruftum , quod teneo, minutioribus fplendet micis, &rpriori magis ad rubedinem vergit, pendet un- ciam unam &: Drachmas duas. Addudse funt ex eodem loco mineras , talcofie itidem & frequentibus granatis prae- gnantes, quas auro fcatere multi exiftimant. Hanc mineram Anno mdcxlvi. Regi ipfi detexit rufticus quidam ©ammd didus. Sita fodina eft ad portum Mar- rede didum. Ex tradu Nidrofienfi lapis quidam arenofus, aureis fcatensfcintillis&granulis minu- tis, mihi allatus, ut &: talci aurei nigrefcentis fquammulas, ex quibus aurum erui volunt, cujus quoque mihi tranfmiffa eft portio , granum unum aut alterum pondere aequans. Quod tamen nec colore , nec bonitate prioris attingere puritatem videtur. In argentifodinis Norvegiae prope Regiomontum puteus, Brunfvigum didus, au- rum praebet, refert namque D. Normand, quod Anno 1630. 30. April. 7. Marcas & 6 . Unciae cum dimidia, unciam femisauri obtinuerit. Auri minera Cremnicenfi me donavit Nobiliff. Roftrupius Giedde, cujus centum pondo dant auri puri Maream unam. C a p. III. Ve zArgento. L Atinam Argenti vocem a Graeco ’Apyj^/ov fadam volunt, quod $ ^yS de- rivant , color enim ejus excellentiflimus eft candidus.^ Metallum hoc perfedum, auro proximum eft, ex Mercurio & Sulphure ferme fixis conftans , inftar auri dudile, pondere tamen eo, ut & plumbo, levius, ignis vim fentiens. Magis de Mercurio, quam Sulphure participare, tum ex colore, tum liquefadione colligunt: Sulphuris vero indi- cium, odoris Sulphuris vehementia, quando funditur & depuratur, naribus percepta. Ad auri vero fixitatem non accedere , patet exeo quod in Caemento Regali, & An- timonio & Sulphure , aliquid de eo pereat & comburatur , cum illi fufo admifeentur. Quin & aquis fortibus tadum, aut earum vaporibus infedum, rubiginem coerulei colo- ris emittit, Pidoribus utilem. Argentum dividi poteft in illud quod purgatum & exco&um eft arte, Martiali puftu- latum didum,cum Phialam ex Argento fabrefa&am felicem puftulam vocat : & Natu- rale, fine artis opera a Natura repurgatum. Hoc vel effoditur ex terra , vel in flumini- bus reperitur, pet fodinas &c montes decurrentibus, ex quibus aliquid abradunt , quod deinde colligitur: fed hoc raro & paucis admodum in locis. Quod effoditur Argentum, Vel purum putum eft & ftatim fuum, fine fornacum ope factum, ita in venis repertum , fui coloris, cui quandoque aliquid adhasret lapidis ex quo abreptum. Germani BCbftgCtt ©tl kt vocant. Vel Rude Metallis & aliis rebus permiftum. Quod purum putum & ftatim fuum eft , variis figuris praeditum apparet, cujus exempla, quas inMufeo tenemus, hic enumerabimus ; fiprius monuerimus non in omnibus argenti fodinis hoc inveniri , adeo ut an tale detur dubitaife videatur Plinius aliique veteres. Non occurrit in Rhetia, Norico, Dacia ; fed in quibufdam Mifenas fodinis , licet non omnibus, & in Norvegia in Regiomonte frequentiffime & in magna copia , ut exinde maffx quandoque exfeindantur, pondere aliquot centenarum librarum. Grandis cujufdam maffas argenti puri mentionem facit Agricola , lib. 8. de foftiL cap. 3. e fodina cui Georgio nomen, Snebergi eruti , cujus videndas gratia cum Alber- P & tus n6 MUSEUM tus Saxon ice Princeps in fodinam defcendiffet, ea, cum ftipatoribus corporis, pro menfa ufus dicitur fuiffe, ac dixiffe: Fridericus Imperator potens ac dives eft, hodie tamen ejuf- modi 'menfam non habet. Multorum talentum hanc maffam fuiffe arbitratur. Non minor fuit illa, quam Sereniffimus Rex nofter Christianus IV. ex fodinis Nor- vegiae erutam, tribus millibus Dalerorum, hoc eft talentis quinque aeftimatam, ex qua etiam tot Daleros confici curavit , quos Scholas Fridericiburgenfi devote legavit. In puteo Benedictio divina di6to inventa eft maffa argenti puri , Anno 1 62.$. 7. Maj. pondere 130. Marcarum. Mihi varia fiunt fipecimina divcrfiarum figurarum ex iifidem fodinis petita. Argenti ftatim fui elegans & prasclara eft maffa pondere unciarum duodecim, dono Nobiliftimi Viri D. Stenonis Beck Thefiaurarii flegii; quas vitem ramis fiuis varie difflifam aemulatur. Ex radice enim latiuficula & fibrata exfurgunt ramuli varii, qui juxta exortum crafliores truncos exhibent, qui varie diftorquentur &c fie invicem ampleduntur, donec in tenues delinant ramos Sc fibras. Sed duos majores longius a fie projedos truncos offendit, quorum alter ftipitem aut caulem plantae angulofium refert , alter tenuior , fied lon- gior , priori fie implicat & ad radicem rurfium deficendit. Hinc inde , praefertim ubi Ipiflius implicantur , argenti capillaris 8c lapidis Quartzi oftentat fragmenta jucundo Ipedfaculo. Videtur Natura Iufu fiuo vegetabilem vim hic exfieruiffe , quas vitem fiar- mentis fiuis varie intricatam effingeret. Colore plumbeo inficitur, qui tamen leni affri- ctu perit, Sc nitidum relinquit Metallum. Longitudine eft pedis unius, latitudine un- ciarum quatuor. Aliud tres uncias pondere aequat, quod tamen majus longe fuiffe patet ex eo, quod ex duobus lateribus partes latis magnas deceptas fuiffe , veftigia fiecuris latera haecce plana & aqualia reddentia doceant. Cum alioquin reliquum maffas corpus , quod ad triquetrum accedit, figura inaequale & afiperum fit. Ramosum, inftar virgultorum &: ramorum fiefie diffundens hifice adjacet, vitem quodammodo referens , frondium &c fiurculorum miris plexibus luxurians, fecum parti- culas lapidis (pecularis trahens, ex quibus emergit, fiuas radices mire implicatas eden- tans. Exterior ejus fiuperficies plumbei eft coloris, qui levi affriCtu perit & locum relin- quit candido argentofio , quibufidam in locis ad aureum inclinanti; uncias ferme duas pondere sequat. Ex fodinis Norvagise attulit Vir Clariff. D.D. Nicolaus Folfius, cujus dono poffideo. Ejufdem rudimenta in alio lapide (peculari habeo, ex eadem procul dubio vena, fied tanta ubertate, ut prior maffa, non luxuriat. Furcatum, cornu Cervini figuram cernulatur , purum putum, fine omni lapidis aut Venas permiftione, eleganter divaricatum, fiuilque ramulis & furculis juxta extremi- tates donatum. Drachmas fex sequat. Acuminatum, hamum referens incurvum, apicibus acuminatis utrinque dota- tum, colore albo argenteo , fulvi nonnihil, ochrse inftar, in ftriis adhaeret, plane altera fuiparte fimile eft Dentifcalpro incurvo, quod arte ex auro aut argento fabricare folent aurifices; altera roftro corvino. Crispatum Abrotani fruticem ferme ^mulatur , dense ftipatis ramufculis , fibi invicem incumbentibus. Huic affine Asperum, variis extuberantiis prseditum , ab altera parte Ochra qua fi quadam infeCfcum ; altera finu fuo elegantiffimos quofdam flores Amethyftinos, inftar gemmarum, fovens. Bracteatum lapidi cui innafeitur ( marmori cinereo fcilicet ) inftar laminas aut bracteas incumbit, eumque quandoque quafi perforat. Capillare mihi eft dirum generum, Crifpum & Contortum alterum ; alterum ex fpiflioribus capillis, fubtiliffimis, planis, telis aranearum fimillimis conflans. Praeter enumeratas Argenti puri ftatim fui fpecies, varias particulae elegantes, qua§ vulgo vocant ©aat)-{?cm / ab amicis accepi ; in quibufdam Amethyfti vifuntur, in quibuf- damCryftalli; quasdam Draconem cum Leone pugnantem, quaedam capillorum Cir- rhos intricatos, quasdam arbores, frutices, & infinitos Naturas lufus exhibent, quas minutius deferibere ac delineare nimis foret operofum , ac cum oculari infpe&ione melius dignofeantur, demonftratione reliqua fupplebimus. Argentum rude non dicitur illud quod quidem purum eft, fed nondum flatum \ f ORMIANUE ii 7 flatum fignatumque , in qua fignificatione a Varrone fumptum videtur, fed quod ter- ram vel lapides fecum habet , qui ab eo feparari debent , antequam Metallum purum reddatur. Seu, ut Agricola in Bermanno illud definit, quod quidem argentum eft, fed colore diftat, &: ad hoc ut argenti colorem acquirat indiget excoftione. Ubi argentum in hifce vifibile apparet, Ctit ©aub-jletn vel ©Mereri? vocatur. Hoc autem argentum ru- de, quamvis externis coloribus differat , eft enim plumbei coloris , cineraceum , ni- grum, album, rubrum, purpureum. Jecoris colore, luteum, intus tamen fuum genuinum habet colorem , qui, quando graviorem plagam lapis fenferit, emicat atque apparet. In hoc genere optimum cenfetur , ex cujus centum libris nonaginta & amplius puri conficiuntur, quale crebro in Regio monte Norvegis reperitur. Sed ut coloribus, ita & figuris differt argentum rude, Sspe agnatum faxis lapidibufque oculi figura extu- berat. Sspe uvae fpeciem prae fe fert , nonnunquam globofum & rotundum in lapide concluditur. Aliquando in virgularum & rerum diverfarum figuras formatum . Hic differentias quafdam ratione colorum exhibebimus , quas ex monte Regio Norvegiae, dono Nobi- liffimorum virorum D. Chriftophori Urne de Afmark , tum Regni Danis Senatoris &: Norvegiae Pro-regis Prudentiffimi , nunc Regni Danis Cancellarii Magnifici , ut & No- biliflimi Jani Bielkii, Cancellarii Regni Norvegis meritiflimi, maxima ex parte tenemus. Quorum prsclarum ftudium literatorum conatus promovendi fi plures imitarentur, rerum Naturalium thefaurum &: Hiftoriam , eorum fiumma cum gloria, plurimum locu- 9 pletatam haberemus. Primas tribuimus Argento rudi fossili sui coloris, ©edegm ©ifi tmri j/ ex cujus libris centum , plus quam nonaginta conficiuntur puri argenti. Hujus licet aliquot mihi fint particuls , propter terrs &: Marmoris admiftionem , coloribus aliquantulum variantes ; attamen inter eas excellit una, librs dimidis pondere, viriis epiphyfibus & extuberantiis prsdita, colore argenteo fplendido , cui ab una parte ar- genti rudis purpurei quippiam admiftum. Quam manu fua e fodinis extraxit Serenif- fimus &: Potentiflimus Rex nofter Christianus IV. cui Deus in sternum be- nedicat; mihi vero ab Experientiflimo Viro D. D. Petro Paynk dono data , parum ad- modum Marmoris, feu Alabaftri nivei admixtum habet, grumofa alioquin &c pro ratio- ne magnitudinis ponderofa fatis. Succedit Argentum rude plumbei coloris, Germanis ©fa£-w?/ quam tamen appellationem non immerito carpit Agricola , cum nullam plane cum vi- tro habeat affinitatem , colore vero Plumbum vel Plumbaginem, qua tamen obfcurius paulo eft, adeo smulatur , ut oculorum acie ea difcernere nemo rerum Metallicarum imperitus queat, licet multum inter fe natura difcrepent. Plumbago enim feu Galena ex Plumbo & lapide conflata eft , cui nonnihil quando- que adjungitur argenti : fed argentum rude Plumbei coloris ex pauca terra & multo argento conflat. Plumbago in mortario piftillo in pulverem redigitur. Rude hoc dilatatur. Plumba- go malleo percuffa, morfii compreffa , cultro vulnerata diffilit; argentum hoc dila- tatur & diffinditur. Quamvis quandoque & durum repedatur, ejus generis quod folo cote probatur , & coloris dilutioris eflefolet. Generatur variis figuris, quandoque Maffs fatis grandes in canalibus occurrunt , quandoque inftar arborum, virgarum , variorumque inftrumen- torum artificialium. Ligonem & malleum a Natura affabre elaboratum vidit Agricola; pifciculos, veftigia Leonina &: Lupi Encelius. Veteribus prorfus incognitum fniffe hoc genus argenti exiftimat Agricola. Mihi duo ejus funt genera, durius & mollius. Du- rum, insquale, &afperum adGalens naturam , vel potius colorem proxime accedit. Mollius plumbum smulatur, & quibufdam in locis luteo colore quafi indudtum : fed ubi gravior iis inflifta fuerit plaga, argenteus & verus emicat color. Argentum rude nigrum, ©triM? ©iftcrcn? / Lapis eft nigricans, crebris fcintillis argenti puri micans , ut grifeum potius quam nigrum colorem fortitus effe vi- deatur , hoc nomine mihi tranfmiflus lapis. Encelius argentum nigrum defcribit, in cujus nigrore interdum luceat Galena plumbei coloris, interdum fcintilla rubri argenti rudis, interdum candidi. Accepi ab' amico pulverem quendam fufcum nigricantem, in quo micant fcintills argenti candidi , qui an ad nigrum argentum rude fit referen- P 5' dusj 1 1 8 M U S E U M das, dubito : hic ille pulvis eft, qui a primis exploratoribus fodinas primae vifus eft, 62 ignis beneficio probatus. Eft mihi 82 aliud Argentum nigrum, cui bradeatim purum argentum mifcetur, cum pyrite & argento rudi plumbei coloris conjundum. Exterior fuperficies potius ad gri- lcum , quam nigrum accedit Colorem , ob quatuor harum fubftantiarum permiftio- nem, fed, attente fi infpiciantur fingula, rite diflingui poflimt. Magis nigricat alter lapis, argentum cum Galena permiftum habens, fed ineo minor argenti copia repentur. Argentum rude cinereum, / hoc quandoque fcatet multo ar- gento puro, quandoque parum in fe continet ; minimorum granulorum inftar ex lapide cinereo quandoque emicat, cujus generis duos teneo lapillos, qui igne admoto argen- tum defudare videntur, quocirca a quibufdam Luna vegetabilis vocatur. Matthefius Ser- mone 3. Sareptas ©tfter illud vocat, quod igni injedum argentum purum granulatum, inftar feminum papaveris aut cannabis, de fe fundit. Alter lapillorum meo- rum, argentum rubrum etiam continet, ad purpureum vergens. Eft 82 qui Pyritem ha- bet adjunctum. Argentum rude luteum, terreas 82 porofae eft fubftantiae, cui Galenas ali- quid admixtum , Ochram colore referens , reliquis Ipeciebus in lapidibus exiftentibus mollius, Mitto purpureum, rubrum, aliifque praeditum coloribus, quod etfi in aliis continea- tur jam enumeratis , quia tamen feparata nondum pollideam , pluribus de iis non agam. Rudis Argenti coloribus diftindi Ipecies excipit illud quod aliis rebus permifeetur: quod quamvis etiam in iis reperiatur de quibus jam didum, attamen cum in iis de qui- bus jam agendum plus contineatur rei alienas, minus argenti, de iis feparatim agendum erat. Primo autem cum aliis Metallis jundum videbimus. Primo occurrit vena AEris , feu z£s rude argentum continens: hoc co- lore aureo eft, purpureas hinc inde argenti rudis maculas rubras oftentans, faxi quid admiftum habens , figura maftas rudis Pyritis aurei. Vel colore dilutiore in laxo cine- reo, nullas admiftas habens maculas purpureas. Nigrum.is argentum in se continens, ponderofum, politum eft* 82 ad albedinem vergit, eo holpitem fuum faepiflime prodens. Ferri minera argentum fovens, nigricat, quibufdam in locis obduda ferrugine, dum frangitur pulchre nitet argenteo ferme colore-, figura eft inaequali, va- riis protuberantiis gaudens. Galena argentum continens plumbei coloris ,■ eft fplendens , friabilis , ut ferro tada facile difliliat. Quaedam in fe Argentum invifibiliter continet , quaedam vero la- minas 82 bradeas fatis eradas obtinet. Mic^e feu Talco etiam jungitur Argentum , eftque vel minutioribus gra- nulis ei permiftum, vel bradearum modo ei adherens, ut patet in iis quae ad manum funt. Fufius alias fpecies cum variis Iapidibus permiftas perfequi non eft opera pretium, breviter eas quas teneo recenfebo. 1. Eft Marmor album, cui argentum fui coloris & rubrum inhaeret. 2. Eft Marmor album, cui folum argentum fui coloris mifcetur. 3. Eft Marmor album, Galenam ar- gentiferam fovens. 4. Eft marmor cinereum, argentum continens. 5. Eft 62 aliud ejuf. dem generis. 6 . Eft cceruleum, argentum tenens. Silicis quoque genus, quod Qnartzum vocant, continet Argentum fui coloris 62 Plumbum. Ferrugineus pyrite s, undique ab argento perfolfus ; qui licet veri Pyritis argentei colorem maxima ex parte habeat , quibufdam tamen in locis ferrugine , aut Ochra quafi quadam indudus eonfpicitur, unde mihi ferrugineus. Eft Marmor nigrum, quod politum coticulam aut Lapidem Lydium refert, cui etiam ferri quadam venae innafeuntur. Hoc Argento pragnans eft, adeo ut, quan- do politur , ftrice 82 lineae argentea frequentes in eo conlpiciantur. Prope Aurifodinas Norvagiae , Minera quaedam Argenti cinerea re- petitur, fertilis latis, quae quadam fui parte luteo tingitur colore, 62 ferme ferrugineo,, ut fufpi- 0 FORMIANUM. 119 fufpicio fit de ferro aliquid participare. Alioquin argentum ipfum minutifllmis granulis eminera emicat, & quandoque lamellis ubertatem fuam prodit. Oceanus yEthiopicus Regnum Congi in India Orientali alluit , fecundo gradu ab jEquinodtiali diftans. Hoc fertiliflimum & montibus variis Metallis praegnantibus re- fertum eft. Inter alios celebrantur montes Cabambe, argenti venis referti. Hinc allata eft mafia , quam dono ClarifT. Viri D. Johan. de Laet teneo , mineram continens Ar- genti, Heris Plumbi. Mafia rudis efi: , inaequalis, ftrumofa, decem Drachmarum, co- lore Ochrae, cui viriditas fplendens inftar vitri aut fluoris alicujus efi: intermifta, fragilis, utpote cui facile aliquid abradi poteft. Efi; mihi praeterea minera Argenti ex Vallia tranflata , fertilis fatis. Quod Germani vocant 0 f vot 3 pIt>eit-Ct‘i| ex Sneberga habeo , quamvis in fodinis Norvagiae etiam repe- riatur. Argentum praeterquam quod vires eximias in Medicina habeat, ad Epilepfiani & mor- bos capitis, affe&us Melancholicos aliofque, etiam fabris argentariis, caelatoribus, fta- tuariis,bra£teariis,netricibus, textoribus, phrygionibufque infervit. Praeter numifmata ex eo cufa, annulos, armillas, torques, inaures, coronas, pocula, patinas, pelves, aliaque utenfilia ex eo elaborari poflunt . Augufto ftatua argentea pofita. Argentea lorica &: fpathis Argenteis ufus efi: Maximinus Junior. Turditaniin Hifpania argentea pnefepia & dolia habuerunt; Efledum Claudius Caefar, foleas mularum Nero, menfas, capfas Heliogabalus. Sed quid juvat veterum luxum recenfere , cum non minor etiamnum vigeat. C a p. IV. De oAr genti fodinis CNfrvagix. Q Uamvis haftenus Germania divitibus Argenti fodinis > reliquis fierme Europae plagis fit praelata; attamen A r&ois noftris Regnis etiam hanc felicitatem haud invidit largiflimus rerum bonarum diribitor Deus. Ante annos etenim haud multos, in Regno Norvagiae , aufpiciis Laudatiffi Memoriae Regis noftri Ch ristiani IV* fodinaE inventae funt, quae nullis totius Germaniae foecunditate cedunt, de quibus pauca haec notanda duxi , tum quod a nemine, quod quidem fciam, fint defcriptae, tum quod maximam partem Mineralium & Metallorum, qua gaudeo, iis acceptam feram. Olim in Norvegia inter arcem Acherhufanam & Aflojam oppidum , argenti metalla effofla efie teftatur Agricola de Veter. & Nov. Metallis lib. i. cap. 8. fed jam a multis annis deferte firnt hae fodinae, quarum tamen rudera extare ferunt. De his autem no- bis non eritfermo ; fed de iis quae jam florent, & magno dominorum commodo colun- tur, de quibus haec habeo. In Norvegia Dicecefi Afloenfi,Praefefl:ura Tonsbergenfi,afpera extant montium juga, quae Telemarchiam a Numedalia &: adjacentibus dirimunt regionibus. Huc tempore aeftivo, ii qui in Vicina ©rtDSWr aliifque pagis degunt, pecora pabulatum abigere folent, &: tuguriolis eredis quandoque per integram aeftatem hic commorari, qui pecorum curam gerunt. Huc etiam Anno mdcxx iii. inter reliquos fe contulerunt , quidam Chriftophorus Loftftueri, vel ut alii volunt e Parochia j^ejcflaf/ & Arnerus 2Bcrp/ eundem in finem, fedefque& tentoria fixerunt in Settermarken, loco ©offOienj# dicto. Hoc in loco cum familia &c armentis dum degunt per aeftatem, Chriftophori filius & Arneri filia, quadam die curam pecorum agentes, in maflas Metallicas, fplendore micantes, inciderunt, quas cum ponderofiores communi lapide & fplendidiores animadvertiflent , fecum domum ferunt & matribus offerunt , i\lx maritis fuis. Inter quos Chriftophorus, Metallum iis inefle agnofcens, igni fufionis eas commifit, & purum elicuit argentum , quod deinde Aurifabro cuidam in ©Acm vendidit pretio vili. Hinc aliquoties locum vifitarunt , jam argenti puri ftatim fui , jam rudis varia magmata in- venientes. Quas dum jufto minori pretio variis in locis diftrahunt, illorum alter, Ar- nerus nempe , minus fibi cavens , ob furti fufpicionem capitur, tandemque rem om- nem Magiftratui detegit , locumque monftrat, vena -argenti tam divite prasgnantem, Mifti igitur a Magiftratu funt , qui locifitum & circumflandas diligentius explorarent & annotarent, ducibus Chriftophoro & Arnero, qui reverfi h^ec expofuerunt. A tem- 120 MUSEUM A templo £)CCmf?dt> tradas Sandsverenfis, tribus circiter milliaris Norvagici quartis, diftat montis cujufdam altiffimi jugum, in cujus apice ferme, terras quadam extat fpecies, in qua argenti micant Tantillas, modo majores, modo minores, tenuiffimorum quoque capillorum forma confpicuas. Huic adjacet Argenti puri vena pedis latitudine , ex qua fecuri fruftum abfeiffum librse pondere fecum retulerunt. Demum re tota ad Majefta- tem Regiam eodem Anno delata , ex Germania aliifque locis , ilipendiis amplis vocari juffit rerum Metallicarum peritos, qui, accuratius trutinata vense bonitate, autores Ipli fuerunt, officinam Argentariam ibidem llruendi , cuniculos & puteos fodiendi, reique Metallicas hic operam dandi. Prolpere adeo in hunc ufque diem res fucceffit , ut non folum expenfas folverit Metallum , fed &: dominos quotannis lucro ditaverit eximio» Eo vero jam resdednda, ut nova ibi, aufpicio Sereniffimi Regis noftri,fundata fit colonia feu mons Regius dida, templo, fchola, & aedificiis privatis decora. Adeo fer- vet opus , pt ultra trecentos jam ibidem reperiri dicant operarios , partim Germanos, partimNorvagos, qui Metallis eruendis operam dent,praeter pueros qui hifce a teneris affuefeunt, feptem aut odo annorum, venis purgandis, tundendis &: cribrandis adhibiti, menffruo iis deputato falario duobus Daleris Imperialibus. Ubi adoleverint, ad ma- jora promoventur , ac ftipendii augmento, pro laboris proportione, gaudent, ut ita fenfim a teneris affiieti indigena, fine ope exterorum , fuas venas excoquere va- leant. Chriftianas pietatis ftrenue hic urgentur exercitia, tam lingua vernacula , quam Teu- tonica. Dies Sabbathi publicis lithurgiis deputatus eft ; tum ab operibus Metallicis ceffant omnes operarii, &: in urbis templo iacris vacant, quas lingua Germanica peragun- tur. Diei Dominicas horas antemeridianas ordinariis facris Teutonicis funt deitinatas, po- meridianas vernaculis: alioquin Ungulis diebus folemnes funduntur preces, tum fummo mane, quando operarii diurni puteos ingrediuntur, metalla exciiuri,tum vefperi, quan- do iidem exeunt, nodurnis locum conceffiiri, ita ut diu noduque femper ferveat opus, exceptis diebus Sabbathi & Dominicis. Putei feu fpecus, in quibus Anno mdcxxxvi. in Julio laborabatur, numero fue- runt quatuordecim, quorum nomina, ut accepi, addam, i.Majeftatis Regias, z. Pau- perum. 3. Trium fratrum. 4. Kelleri. 5. Principum. tf.Saxonum. 7.Samuelis. S No- vus dudus fub domo Carbonum. 9. Novus dudus ad viam. 10. Commiffariorum. 11. Principis Uldarici. 12. Benedidionis divinas. 13. S. Jacobi. 14. Novus dudus prope montem. Plures indies inveniri & elaborari conftat, cum locus fit argenti fertiliffimus, adeo ut non tam metalla , quam operarios defiderari putent. Ultima quarta Anni mdcxxxvi. fubtradis omnibus fomptibus , lucrum erat odo millium Dalerorum Im- perialium, qui proportionaliter ceffierunt Dominis, qui numero decem tum fuerunt. Inter quos Regia Majeftas primus decimas partis poffeffor. Hsec Obiter de Argenti fodinis Montis Regii Norvegias ex communicatis amicorum relationibus &: documentis fide dignis hic inferere placuit . Interim multis aliis in locis ejufdem Regni non minus divites extare Argenti & aliorum Metallorum venas, omni- bus perfuafiffimum, quas tamen nondum excoluntur, partim operariorum penuria, par- tim incolarum invidia, qui eas dominis detegere nolunt, veriti ne oneribus in iis graven- tur extraordinariis. Deus porro benedidione fua paterna inventa fcecundet, omniaque dirigat in fui nominis gloriam, Regnorum horum commodum & utilitatem. Vide tradfatum D. Normanni de hifce fodinis accuratius differentem , lingua Germa- nica, C A p. V. 'De Mre. P Erfecta hadenus vidimus Metalla, imperfeda fequuntur , quas in dura & mollia difpefcimus. Dura funt xs&c Ferrum, de illo hoc capite. JEs Grsecis Latinis quibufdam Cuprum, a nobilibus ejus venis in Cypro olim Inventis, Metallum eft imperfedum, durum, ex plurimo Sulphure rubeo, impuro, &: pauco Mercurio , nondum maturis & fixis genitum, colore rubicundo. Magnam cum Argento affinitatem habet , cui ut plurimum conjungitur , ut ab eo leparari poffit arte. Dividi- 121 4 ; FORMIANUM. Dividitur His , in Nativum & Arte depuratum; illud in purum putum. Germanis 0e* iuegm-fuffer/ & Rude, in Pyrite aut minera fua exidens. Prius fine excodione purum ed, & in Metallis serariis &: argentariis repetitur, quod tamen veteres, imo ipfe Albertus Magnus ignoraffe videtur, quod enim ipfe Goflarias reperiri ait cum tota fubdanria la- pidis permidum , non ed purum putum & datim fuum , fed excodione indiget > ut a la- pide liberetur. Invenitur vero quandoque bradearum modo lapidem ampledens. Ef- foditur etiam, Agricola tede, varia figura; ftiriarum fcilicet, virgularum , globulorum* maffulse. Quod ego ex Oiferdalenfibus Norvegix fodinis teneo ; maffularum , feu la- minarum planarum ex minutiflimis quafi granulis conflatarum figuram obtinet: colore rubicundo & vere asrofo, admodum fragile* Huic valde alline quod Mufei Calceolarii autor Andreas Chiocus EEris florem verum vocat, ac his defcribit : Hiris flos verus ac legitimus, gravis, friabilis fapons addrrn- gentis, colore modice fplendente ruffefcens, ex propria seris minera, in minutiflima gra- nula , femina papaveris erratici magnitudine exprimentia, effiorefcens. Sed quod ego teneo, titulo ©cDtcgen-fitlJcr/ laminse figura mihi exhibitum, licet ex minutiflimis granulis conflare videatur, unde valde fragile friabile, cohseret tamen & in minoribus fru- dis difficulter feparabile ed, Ed & frudum cui Talci laminse adhuc admidae. Bradeatum ex Oderdalenfium fodinis mihi dono dedit Magnif. D. Cancellarius Chridianus Friis de Kragerup. JE s rude, ratione coloris , confidentia: , bonitatis & coflurse, differentias varias fortitur. E Pyrite enim ut plurimum eruitur, aut lapide fcidili. Quas teneo differentias breviter enumerabo. , Inter tredecim peculiares fpecies ex Pyrite granulato ortas ratione bonitatis &: ferti- litatis difcrimen maximum reperio. Unum enim genus hujus Pyritis aurei, plane derile

ed, nihil ceris fuppeditans quando coquitur: duo fune quorum centumpondo unam ceris

prxbet libram, aliud libram unam femis; aliud libras quatuor cum dimidia, aliud libras quatuor cum tribus quartis, aliud fex cum dimidia, aliud novem femis, aliud novem cum tribus quartis, aliud decem, aliud quatuordecim cum dimidia, aliud quindecim ; deni- que aliud fedecim libras, quod fummum ed. Ratione coclura: Heris fex mihi finit differentiae , quarum prima ed ipfe Pyrites au- reus crudus, ut e mineris eruitur aere praegnans. Secunda ed minerae , per quatuorde- cim dies, aut tres feptimanas udae. Tum enim mada redditur aerofa, nigricans, ex qua. viride xs edlorefcit. Tertia ita cocta minera fufa &c in eradas laminas reduda, quas Germani fRuffer-ffettt vocant. Quarta, laminae hae in alias fornaces tranfportatae , fexies vel odies uruntur, & ex una fornace in aliam transferuntur, donec rubicundum acqui- rant colorem. Hoc J\offct'-ivcrcf vocant. Quinta, rurfum coquitur in fpongiofam ac le- vem materiam, nigram, porofam, quod Hfs crudum vocant 0uK-fofkr. Sexta, funditur denique rurfum ac JEs purum evadit , ufibus aptum. Tot mutationes oportet ut aeris minera fubeat, antequam' in ars purum evadere polfit. Ratione ipfius Minerae, primo occurrit fkvefcens, cui laminae integrae infitae, in faxo cinereo ad nigredinem tendente, fertilis admodum, filicis albicantis quibufdam in locis particulas ad j undas habens. Minera Hiris purpurea, feu violacea ad cceruleum tendens, SStamt-crB Metallicis di- da , micas aurei coloris Pyritis permillas habens , ab altera parte HEs purpureum fplen- didum, permiflofaxojgrilei coloris refert, ab altera plus coerulei habet, corpore inter- medio albicantis ceris fcintillce aureis permidx micant. Minera arris Anglica ex lapide condat nigro, duro, cui hinc inde aureus intermi- cat color, quibufdam in locis varia nigri, coerulei, & aurei midura fplendet. Mada par- vula cd, ^vij. pondere non fuperans. Pyrites aureus friabilis quibufdam in locis Teffellatus , purpureas &: hyacinthinas quafdam maculas admidas habens. Ex Oderdalia Norvegke ad me delatus, cum aliis quibufdam fine teffitlis,& variis coloribus radiantibus. Vilioris Hiris minera fubnigricans, cui hinc inde venx aureae interfperfae, inazqualiter corpus lapidis pererrantes. Cinericius lapis fequicur, aureas micas alternarim infperfds habens, aere praegnans, in fuperficie una, ochra quadam infedus. Minera aeris ferruginea, in qua emicat vena Pyritis aurei rebellati, 8c hinc inde ferri rubiginofi portiones. Q Pluna- in . MUSEUM Plumbei coloris vena , cui permiftus Pyrites aureus obfoleti magmatis. Argento permiftum eft JEs in lapide quodam ex Pyrite aureo , & cinerea minera mixto ac compofito , qui coloris varietate mire ludit , nunc aureo, nunc cinereo, nunc luteo, intermicantibus utriufque vente granulis & teffellis. Lapis eft exiguus, uncia: unius cum dimidia longitudine, pondere Drachmarum fex. De lapide fifiili Iftebiano fupra inter lapides diximus, hic etiam in fe ^Es fovet, & ille quem teneo aurei coloris Pyrites, exade pifcem barbatum, cum fquammis, capite, cau- da, pinnis & omnibus lineamentis refert. Nomine minere JEvis Japonici, maffam a quopiam ex India Orientali reduce accepi, qua: tamen non tam minera eft, quam ^Es depuratum. Superficie exteriore Orichal- cum refert, fed ad colorem argenteum inclinans, interiori vero fubftantia rubicundum &: a?rofi coloris. Maffula eft quadrata, Drachmarum undecim, JE s quod Arte depuratum & ex his mineris elicitum, eft vel fimplex , vel miftum feu alteratum. Simplex eft aes depuratum fui coloris, ©atfuffer Metallicis didum, hoc artis opera ab argento, & fcoriis omnibus liberatum, coloris eft purpurei, & fanguinei ad flavedinem tendentis, in laminas fuftim. JE s nigrum, etiam arte depuratum, a priori non differt, nifi folo colore, quod in fuperficie nigricet, nec ad alios ufus adhibetur. Hae funt fpecies yffris arte depurati fimplices, quas & Regulares vocare folent , &c funt non fufiles tantum , fed & dudiles , a quibus differt aliud quod JE s calda- rium vocant, Dani ©n;&e-f obbvc / quod funditur tantum & malleis tradatum finditur vel frangitur ; cui cum ftannum mifcetur fragilius adhuc redditur. Sed ad ftatuas, cam- panas & tormenta bellica conficienda aptius, eo quod facilius in igne fluat. Compofitum JEs duplex eft , flavum & album. Flavum quod aurei etiam coloris X3v didum, nobis / olim Plinio tefte effodiebatur, Sc prxcipuam boni- tatem & admirationem diu obtinuit. Jam vero nufpiam naturale reperitur , fed arte conficitur, addita Cadmia, quam imbibit. Variis modis conficitur, quos vide apud Agricolam lib. 9. cap. 1. Hic vulgatior. JEns optimi , & Cadmia: fragmenta alterna in oblongas ollas imponuntur, quse fic xrc & cadmia repleta, in fornaces fubtus excavatas mittuntur, ignifque accenditur in quibufdam quafi cuniculis, cum fimul liquefada fue- rint, xs auri colore tindum mutatur in Orichalcum. Durum eft, malleo tradabile, &: in tenues laminas dudile , qua: fella: tindse aurum referunt, & a Plinio Coronarium vo- catur, quia hiftriones in coronis eo utebantur. Album is, quod argentum ita semulatur,ut flavum aurum a Grsecis ip<* 0 $ag?v'g/oy didum, fimili modo conficitur, nifi quod loco Cadmia: fumant Magnetem, feuTalcum, alii cum Arfenico & nitro hoc pne flant. Ex JE re fada opera, vi frigoris quandoque rumpuntur, quod tamen pauci credunt, id tamen expertus Eratoftenes &c noflras Johan. Munckius in difficillimo fuo itinere, quo per fretum Chriftianeum tranfitum in mare Auftrale invenire moliebatur. I11 maffa mergitur , fed dilatatum fluitat; aliquid argenti in fe continere folet, vitio tenta- tur , quod aeruginem vocant. Olim arma ex JErc fabricabant, jam ftatuas & utenfilia. In Medicina ufuin nullum habet nifi praeparatum. Chymici vitriolum, crocum, aliaque ex sere conficiunt. Uftum Emplaftris& unguentis ingreditur, habet enim vim quandam adftringentcm, cum acrimonia conjundam,unde ulcera eorum, quibus caro mollis eft, ad cicatricem perducit , oculis conducit ; hinc affirmat Macrobius oculorum fanitate femper pollere eos, qui seraria metalla fodiunt. Ex fcoriis balnea conficiuntur appeti- tum reftaurantia, & articulos confortantia, feabiem & ulcera maligna curantia. Cap. VI. ‘Zte Ferro. A Lterum imperfednm Metallum duritie infigne Ferrum eft, Grsecis ex pauco Mercurio & plurimo Sulphure conftans fixo , diu Ignitionem fuftinens tarde fufile, rubiginem contrahens facile, colore livido albicante. Chymici Marti tri- buunt, &: ferrum ipfiim Martem vocant. A Gr^ca appellatione eft Syderites, quo no- mine quidam Magnetem, quidam Adamantem, quidam fcoriam ferri indigitant. Ferrum i fORMIANUM. 123 Ferrum duum eft generum, Nativum & excoctum; Nativum purum, <£ifro Germanis, in fodinis reperitur , vel granorum , vel maflas inftar. Maflas inftar in Norve- gia multis in locis reperitur. Unum genus aiperum, fcabrum, porofum admodum, ro- bigine tinctum exterius, cum vero frangitur color genuinus ferri enitet , qui tamen etiam brevi rubigine obducitur. Tales glebas etiam nuper ex Illandia accepi. Alia mihi eft minera , cujus pars tertia optimum & purum eft ferrum, ejus portionem exiguam quadratam, uncias unius longitudine & pondere, teneo. Nigra eft, porofa, ex minutis compotita lamellis inasqualiter, talci inftar dilpofuis , dum ad Solem rotatur, violaceum quid exhibet. Plures alias ejus generis funt mineras ferrum optimum fuppeditantes, colore ut pluri- mum nigras, &ponderofas, qu;e longiore non indigent defcriptione. Huc enim etiam Ipe&at illa minera , quam fupra inter Argenti lpecies produximus, quia argentum quoque in fe continet. Excoctum illud eft quod in officinis ferrariis e minera conficitur , idque vario modo pro diverfitate ipfius minere : vel enim e lapidibus ferreis elicitur, cujus generis ego aliquot teneo, inter reliqua unum levi rubigine tin&um & galena permiftum, adeo ferro pr^gnans, ut ejus centum pondo fexaginta ferri puri libras in fe contineat, e Nor- vegias fodinis depromptum, cujulmodi lapides fiepe Magnetem adjun&um habent. Excoquitur etiam ferrum e terra rubra ferrugine quafi tindta, qualis illa quas in Ble- Idngia colligitur. Tacitus refert Gotthones coluifle ferri fodinas , quod etiamnum verum , imo in Ble^ kingia & Norvegia ejus fodina extant ditiflimse. Agricola eas celebrat quas inter Sog- nedaliam & Ofterdaliam funt. Ut 6 c inTelemarchia ad tertium a Seida oppido lapi- dem eruuntur, quibus in locis etiamnum vigent. Venas ferri cum excoquuntur,liquefcunt ut fundi poflint,detra£lis recrementis ubi re- frixit , igni accenditur & mollefcit adeo , ut malleo tra&ari & in bra£leas extendi fe pa- tiatur. Sed ferrum ita confe&um & depuratum, non omne ejufdem eft generis. Quod- dam enim eft tenax & lentum , quod optimum habetur : aliud fragile & aerofum,ex quo globos tormentarios & fornaces fundunt, quod dilatari malleo commode nequit, fed rumpitur & ignobilius habetur. Aliud medio modo fe habet, & ex parte malleo tra&ari in majoribus operibus poteft, ex parte non nifi fufile eft. Ex ferro faspius liquefado & purgato fit Grascis, Latinis Acies, ©fdal / quod etiam quibufdam in locis a Natura procreatur. Alibi aquis certis crebro extinguitur fer- rum, ut durum admodum reddatur, fedfemper multum de pondere fuo perdit. Ferrum vitium contrahit, quod Ferruginem feu Rubiginem dicimus, prasfertim fi hu- me&etur; fi item ignibus accendatur & i&ibus non duretur; humanus languis ei vim confert maximam. Ab hoc malo prasfervatur fi obducatur minio, gypfo, bitumine, pice liquida. Utiliflimum Metallum ferrum eft, quo carere vita humana non poteft. Conficiuntur enim ex eo varia inftrumenta, quibus feeamtis , fcindimus , JJiaque artificialia confici- mus, arma quoque , ftatuas , aliaque innumera. Gronlandi certe auro & argento illud prasferunt. In Medicina etiam ufus fuos habet, nam caitdens ferrum fode reftin&um Diarrhasam fiftit, vino aut cerevifia eandem concitat. Squamma ejus exficcat,unde calceis impoli- ta foetorem eorundem abigit. Ex fcoriis balnea conficiuntur, quas vim habent adftrin- gendi, incralfandi, menfes fuperfluosilftendi, articulos roborandi, vomitum &: Diar- rhasam curandi, tumores Ocdematofos refolvendi. Chymici in eofdem ufus ex eo Crocum conficiunt & oleum. Sed hic in prasparatione multum litum eft. Crocus enim fola calcinatione prasparatus, adftringit valide & Hasmorrhagias fiftit, fed cum Sulphure aperit obftru&iones &: vitiis Lienis medetur. Ferri florem Elegantilfimum, totum niveum, coraliorum inftar in ramulos ex mafla emergentem, obtulit D. D. Henricus Kufterus , cui adjunfta erat alia etiam nivea, in qua ramuli lati inftar foliorum quercus difperfi cernebantur. Hos flores ex Stiria adferri refert Ulyfles Aldrovandus, Mufei Metal. 1 . i.p. 135. ubi de hifce ita dilferit ; ex Stiria ^dferturflos ferri candidiflimus, & levis, cum ramulis coralio fimilibus, & interdum filo fubtilioribus. Levitatem in iis tantam non deprehendo, quantam deprasdicat ille. Cii, VII. MUSEUM C a p. VXL

T)e ^Plumbo.

MEtalla imperfeda dura vidimus, molle eft Plumbum, quod quidam in ■ duas dividunt fpecies, Candidum, & nigrum, qua* magnam in mollitie & duritie ob- tinent diverfitatem : Sunt qui album Stannum vocent &: fpecie a Plumbo differre exifti- iiient, in qua opinione eft Cadalpinus & Bartholinus nofter. Sed veterum Stannum a Moderno , quod improprie Stannum dici volunt, multum differre ex eorum fcriptis conflat. Serapio libro Agreg. Femezeg, Stannum effodi dicit ex mineris Terne, & in fru- Bis inveniri ; Plumbum Candidum nunquam per fe purum reperitur ; fed fit ex Galena, Pyrite aut lapillis. Plinius lib. 55. cap.16. ait Plumbum album conflari ex lapillis nigris candore variatis > Sed Stannum effe Plumbi nigri liquorem , qui primo fluit in fornaci- bus. Capite fequenti Stannum adulterari dicit Plumbo albo feu Caflitere. Aliud igitur veterum Stannum quam Plumbum candidum, &forfan illud quod nos Plumbum Cine- reum feu Bifmutum jam vocamus. Nos de hifce diftinde agemus ac primum de Plumbo candido, quod & Stannum alias vocatur * licet ante oftenfum , veteribus aliud fuiffe Stannum, aliud Plumbum Candidum, ufus tamen obtinuit ut hoc nomine vulgo donetur KaQnTipov. Eft: vero Metallum imperfedum, molle, album, ex Mercurio copiofo, minus fixo, & Sulphure albo impuro conflans. Plumbo difficilius fufionem admittens , rubiginem vix contra- hens, tinniens. Cum primo efficitur, album aut candidum non eft,fed poftquam ignem experitur, & excoquitur. Quanquam fui coloris in fodinis non reperiatur , purum tamen lapillis quibufdam 3 quos Germani gmtwr vocant, adhauet, hique lapilli, modo nigri, modo flavi, modo candidi funt, quandoque pellucidi ; fed raro admodum. Purum hoc quandoque angu- los habet quatuor , quinque, fex, quandoque favaginem refert, quandoque botrum. Impurum & mixtum quandoque lapidi candidiflimo adhasret, permiftis fluoribus colo- ris argentei. Hic vero lapis vel durior eft vel mollior & friabilior. Quandoque lapidi nigro adhseret, autpermiftum eft, quandoque durus adeo lapis cui adhanet, ut igne exfcindendus fit, &: fic non fine magno periculo magna montium frufta excutiuntur. Ex lapidibus nigris, ut &: cinereis, in quibus plumbum album inveniri folet , quidam He- riles funt & nihil continent, quocirca quidam Spumam lupi vocant. Ex eo fiunt vafa domeflica majora &: minora, Lances, patinse, Lagenae, aliaque qui- bus in menfis utimur, ob puritatem &: fplendorem. Cum in laminas ducitur, ita tingi po- teft, ut colorem auri aut seris nativum referat, ex quo varia fiunt ornamenta. Ei Plum- bum nigrum mifcetur ut fiat tradabilius & dudilius, alioquin ob duritiem diffilit. Plum- bum cinereum ei quandoque additur , quod fplendorem & levitatem ei conciliat. Quarta pars Orichalci fi^lddatur & fimul fundantur, vafa quae ex iis fiunt fimillima funt argenteis. In Medicina ufus ejus rarior eft, quibufdam ficcandi &: refrigerandi vim ei tribuen- tibus, quibufdam calefaciendi 6 c humedandi. Hepati dicatum quidam volunt. Sunt qui ejus pulverem in potu exhibeant, contra Idus Scorpionum. Chymici Salem & alia ex eo conficiunt. Plumbum nigrum fimpliciter etiam plumbum vocatur, Grsecis Eft imperfedum Metallum , molle , lividum , ponderofum, ignem diu non fuftin ens, tradantium manus nigredine inficiens , ex multo Mercurio crudo & Sulphure impuro & foetido genitum, pondere &: gravitate proxime ad aurum accedens. Sunt qui velint sn humidis locis fepultum crefcere, & pondere augeri, ut & imbribus in tedis Plumbeis. Mirum quod in fornace ullum pulvis ejus pondere augeatur , fed rurfum fufum & in Plumbum redadum minuatur. Vel Nativum effoditur, vel ex lapide coquitur. Quod nativum , vel durius eft , ut Polonicum,vel mollius, ut Germanicum. Colore etiam & hoc differt ; eft enim vel al- bum, vel rubicundum, vel obfcurum , vel ad coeruleum tendens. Quod excoquitur, vel ex propria vena eruitur, vel ex lapide Plumbario, qui quandoque lapidi arenario fimilis eft 7 quandoque fluoribus albis, flavis & ad viride tendentibus. Mi- \ WGRMXANUM. l2y Mincram in qua Plumbum, argentum & Galena fimul inveniuntur ex Friburgo Mif- nise ab amico delatam habeo. Ex Sclaccovaldia Bohemise mineram ftanni mihi attulit Nobiliff. Roftrupius Giede. Lapillos nigros fplendentes vitri inftar,ponderofos, Germanis gtvtwr di<5tos,mihi de- dit amicus, ex quo Plumbum candidum, feu Stannum coquere folent. Primo afpeffu Succinum nigrum feu Gagatem refert politum, fed quibufdam in locis ftriis proditum, ac ubi maxime aqualis eft, politura illa apparet , maculas quasdam rubicundas intercur- fant. Lapis pondere eft Drachmarum quinque. ExBifcaja fruftulum minerse plumbi petitum tranfmifit Clariff VirD. Joh. deLaet, trium diverforum colorum lapillis conflans , albo nempe, purpureo & cinereo, micis argenteis referto. Tota maifa vix fcrupulos sequat quatuor. Aliam plumbi nigri mineram , in fluore fubviridi eleganti, ex Anglia mihi attulit D. Chriftianus Stougardius, friabilis eft, Crocei quidpiam permiftum habens. Ufum magnum habet Plumbum nigrum, ex eo te&a fiunt, tubi aqueductuum, Globi bombardici. Sarcophagi, Lebetes in quibus Sal excoquitur. Ad gemmas, item aurum & Argentum a fcoriis liberandum etiam utuntur, colores quoque ex eo fiunt, qui Pi- ftoribus inferviunt. Medici in quibufdam affedibus etiam ejus vires funt experti pne- fertim externis, fiftit fluxiones, cicatricem inducit, lotum Emplafiris mifcetur, Laminse ej us lumbis alligantur ad renes calidiores & Venerem refrenandam. Quo fine ex eo Saccharum, quod Saturni Chymici vocant, preparant; Garigliis impolita lamina, ea diflipat. Intus vix admittitur. C A P. VIII. 'De fui generis, feu improprie ditiis Metallis, T lumbo cinereo , aAntimonio aArgento yiyo, C tli generis & improprie di£ta Metalla dicimus ea que magnam habent cum veris ^ Metallis affinitatem , fi ortum & generationis modum ac locum attendas : quibuf- dam tamen proprietatibus veri didi Metalli competentibus differunt, non enim dudi- lia aut malleabilia, fed frangibilia, friabilia aut fluida funt. Cujus generis funt Plumbum cinereum, Stybium & Argentum vivum. Plumbi cinerei nomenclatio Agricole tribuitur, Bismutum enim vo- cant Metallici, Marcafitam Argenteam Casfalpinus, Germani QBifmuf / 9Jtyrf)m / & tcrfctf. Quidam veteribus ignotum fuiffe putant, alii a Plinio fub nomine Plumbi Argen- tarii defcriptum. Potius fui generis Metallum effe puto, quam ut ad Plumbum referatur. Differt namque ab utroque Plumbo colore & duritie. Nitet quandoque Argenti co- lore, interdum purpureo diluto , fimile Stybio feu Antimonio , quoad figuram, fed co- lore preftantius, Stellatum Antimonii Regulum referens. Metallum feu minera, unde conflatur, fimilis eft: Galene, fed manus inficit, quod Ga- lena non facit •, Reperitur & folidum, quod fedionem admittit, & non diffilit, ut Galena, Eft etiam & nigrius, Plumbei coloris, quod quandoque Argentum in fe continet, unde in locis, ubi effoditur, Argentum fubeffe colligunt. Maffe ejus lapidi adherere folent, qui duriffimus eft, nifi fluores contineat, aut nitrum in fe habeat , quod faxa friabilia reddere folet. In Anglia & Mifnia invenitur in venis Argentariis. Plumbo candido admifcere folent, ut fplendorem & duritiem ei concilient, utque liquefa&um facilius decurrat. Conficiunt quoque ex eo varii generis vafa , quas argentum colore emulentur. In Medicina ufum, quod fciam, habet nullum, nifi quod Beguinus in fuo Tyrocinio, ex eo fucum elaboret, cuti dealbandae deftinatum. Antimonium, quibufdam Stimmi, Stibium , Diofcoride tefte etiam Platyoph- thalmon, & Larbaffon juxta Plinium , Alabaftrum etiam olim vocatum fuit, fui etiam generis videtur Metallum, quamvis Paracelfus in cenfum Marcafitarum reponat lib. 6 . Archidox. ubi Plumbi Marcafitam vocat , conftat fubftantia minerali combuftibili, 62 Mercurio fuliginofo, ex terreftri quadam materia coagulato. Ejus minera in montibus reperitur, ut aliorum Metallorum, ac inde variis operatio- nibus extrahitur. In Italia in traffu Senenfi fodinas ejus funt, in llngaria optimum erui- ntf M i U S E U M tui f s in Germania quoque Hoenfteni & in Bohemia. Olim foffile vendebatur, & a Dio» fcoride probatur , quod maxime radiat , & cum frangitur in cruftas dividitur i friabile* terra & fordibus carens > quod Plinio fcemina dicitur. Jam a Mercatoribus in panes & metas quali fufum venditur, exterius Cruftofum& Plumbei coloris, digitos ut plurimum inficiens, interius refertum venis capillaceis, micantibus, fplendentibus, ut ferrum poli- tum , ruptu & fra&u facile : pulverifatum ubi fuerit, fplendorem amittit , & colorem plumbi ulli alfumit. Fufum in crucibulo in liquorem folvitur, odorem fulphureum emittens & fuliginem albam,Pompholygi$ inftar, parietibus adhaerentem fpargens. Plinius lib. 33. cap. 6 . ejus genera duo conftituit, marem &c feminam , marem efle horridiorem & fcabriorem minus , ponderofum minus , radiantem & arenofiqrerm Fceminam (qua magis probatur) friabilem , nitentem, fiflfuris, non globis, dehifcen-^ tem. Llfus ejus magnus eft apud ftanni fufores 3 fpeculorum Chalybeorum confedtores* Campanarum, globorum bellicorum, nec non typorum Typographicorum fufores. Quin & Medici, praefer tim Chymici, magnis laudibus ejus vires in corpore humano extollunto Diofcorides lib. 5. cap. 59. ait vim habere adftringentem, meatus obftruentem, refrige- rantem, excrefcentias cohibentem } ulceta ad cicatricem perducentem, fordes & ulcera oculorum expurgantem, fanguinem fiftentem,igni ambufta fanantem, ulcerationes ad cicatricem perducentem. Paracelfus mirifice ejus vires extollit, inter reliqua de vita longa cap. 6 . hoc habet : ficut Antimonium finit aurum , fic eadem ratione Se forma corpus humanum purum reddit •, in illo enim eft eftentia, qux nihil impuri cum puro confundi finit. Alibi dicit Antimonium habere vim confervandi corpus a corruptione, & inter ma- xime efficacia remedia ad Elephantiafin commendat. Conficiunt ex eo varia Medica- menta : Vitrum , Regtilum , Sulphur, Flores, Tin&uram, Olea, pulveres 3 i infinita de quibus alii. Minera Antimonii llngarici pulcherrima eft, tota conftans Cylindris, feu columnuiis craffitie acicula?, fed mire invicem nexis, conlpiciuntur enim reto, parallelae, obliquae* tranfverfe, &c. quia porofa eft hxc materia, & colore cceruleo fplendido inftar politi ferri. Hinc inde Sulphurea quadam & flava exfudat materia} maflam variegatam red- dens, donum D. Cufteri. Argentum vivum etiam hujus claffis eft, a Chymicis Mercurius ditos, Gras- cis Theophrafto %unv Ariftoteliq.. Meteor. 8. A^yvjgov Ktvtjm , Me- tallum enim proprie loquendo dici nequit , cum ei definitio non competat , igni non fundatur, duram* folidum, dudile & malleabile non fit. Eft autem liquor mineralis , ex aqua Metallica vifeida &: terra fulphurea conftans* fpirituofus , volatilis, adconta&um frigidus, fed vi calida prasditus, ponderofus, coloris argentei, inftar aqua fluidi, fed manus non madefaciens. Materiam ejus arguunt pro- prietates ei familiares. Vifeida autem conftare materia Metallicd , vel inde conflat* quod ignis vim eludat, licet enim igne in fumum redigatur, ille tamen colledus in pri- ftinum^redit flatum. Ob Sulphur admixtum, fiibito in fumum refolvktrr. Penetrat eximie ob fpirituofam fuam naturam, & Metalla ipfa corrodit, frangit &: in minima redi- git , corpus etiam humanum fubito pervadit. Pondus quoque ingens habet , ei enim omnia reliqua Metalla innatant , Auro excepto ; cui multis proprietatibus affine eft. Difficulter enim exuritur &: in partes minutiffimas dividitur , adeo ut corium denfum penetrare valeat, interim variis & contrariis praeditum facultatibus. Eft vero Argentum vivum vel Nativum & foffile, quod in propriis venis ita reperitur, aut etiam in vena Schifti, feu Hamatitidis : vel Faditium. Faditium ex minio feu cinnabari nativo praeparari folet. Hoc autem minium, vel lapidibus permiftum eft, vel puruni. Quod lapidibus permifeetur, quandoque in lapide fciffili cinereo, bratoarum modo concretum invenitur , quandoque in lapide Metallico candidiffimo , ut Harten- fteini. Puri minii, feu Cinnabaris nativi dux mihi funt fpecies. Una Rubicunda inftar Ar- genti rubri rudis, ponderofa, eoiore eleganter rubicundo tingens, in Haffia prope Mar- purgum reperta.. Altera nigrior eft jecoris colore , etiam ponderofa , Sehiftum aut Hamatitidem re- ferens. ( FORMIANUM. J2 . 7 ferens, cui argenti vivi micas, aut guttula inclufas quafi apparent, duriore affridu rubi- cundo tingens colore, Commendatur a multis in Epilepticis infultibus. Ceterum argenti vivi ufus apud Artifices magnus eft, eo aurifices ad vafa deauran- da, & aurum ab argento Reparandum utuntur, ad fpeculorum confectionem, ad Aurum molendum, pifces capiendos &; infinita alia. Medici, prasfertim Chymici, eo etiam carere nequeunt; in luis Gallicas curatione crudo utuntur, tam interne quam externe. In Pefte Amuletum prasbet, pediculos & vermes necat, partum difficilem promovet, tumores duros refolvit, fcabiem & ulcera curat, inter fucos locum quoque invenit; fed Chymici, ut hos effedus felicius alloquantur , variis modis eum prasparant, praecipitan- do, calcinando, fublimando, in oleum, aquam, fpiritum & nefcio quid non eum redi- C a p. IX. D>e Metallis oAjfinibus. “\T Era Metalla, & quas natura proxime ad ea accedunt, vidimus: jam de iis quas ma» ’ gnam affinitatem cum Metallis habent, vel quod in venis Metallicis inveniantur, quandoque in fe quidpiam veri Metalli contineant; vel quod ex Metallis impuris, dum purgantur, aut etiam puris ipfis, dum corrumpuntur, fiant. Duum igitur generum funt: unum Naturale, quod in fodinis inveniatur, fine artis ope a Natura fabricatum : alterum quod arte perficitur. Ad Naturalia Metallis affinia, re- ferimus Galenam, Cadmiam Nativam, Chryfocollam, Spodum fubterraneam,Pyritem, Saxa metallaria, Micam, Talcum. Hasc enim in fodinis juxta metalla inveniuntur , & magnam cum iis habent affinitatem: definitio tamen metalli iis non competit, licet in iis cum iis Metalla generentur. Artificialia funt, quas artis opera e Metallis egrediuntur,dum depurantur, aut aliis mo- dis elaborantur. Atque horum quredam extra fornaces elaborantur, & Rubigines vo- cari poffunt; Cujus generis funt, ex argento coeruleum, ex asre AErugo, ex ferro ferru- go, ex plumbo.cerufla Seminium, ex ftanno Biacca Hifpanica dida. Vel formam fquam- marum obtinent : quo referimus fquammam ALris, florem asris, & ftomoma, feu fquam- mara ferri. In fornacibus quas elaborantur , vel craffam , terreftrem & ponderofam habent fub- ftantiam ; ut funt Scoriae, Diphriges , Lithargyros ; vel levem & aeream , ut Cadmia fornacum, Tuthia Alexandrina, Pompholix, Spodos ; de quibus jam ordine agen- dum. C a p. X. "De Cjalena, , Qtdmid nat ha , Chryfocolla , Spodo fubterraned. A l e n a an idem fit cum Plumbagine & Molybdena veterum , dubitant quidam. Encelius de re Metallica lib. i. cap. 34. rationibus haud levibus id adflruere allabo- rat, &, ut videtur , non fine caufa & fucceflli. Plinius lib. 34. cap. 18. ex Molybdena & Galena Plumbum nigrum & Argentum coqui ait: quod etiam Friburgi & Mifnias & Gofelarije fit ex Plumbagine. Deinde nominis conformitas non abludit ; quod enim Plinius Galenam vocat , Germani Olant? / quod latine vertunt Plumbaginem. Adhxc colorem eundem habet Plumbago cum Galena , plumbeum fcilicet. Plura vide apud didum Encelium loco citato. Nec obftat quod Diofcorides Molybdenam fuam flavam & fplendentem ftatuat, quodadiverfis vaporibus in terra eam inficientibus fieri potuit; cum &: aliquando inveniatur apud nos variis, etiam flavo obducta colore. Si aliquod fta- tuendum inter Galenam & Plumbaginem diferimen : Plumbago etit, cum folum con- tinet Plumbum, Galena, cum & Plumbum & argentum. Alii autumant Galenam, Plumbaginem & Molybdenam tria effe diverfa corpora Metallica, atteftante oculari demonftratione, variifque proprietatibus, quibus invicem differunt, ut de colore & confidentia nihil dicam. Efl autem Galena duplex : Nativa feu foflilis, & faditia. Nativa 12,8 M IX S E U M Nativa Foffiiis iterum dividitur , ut fit vel frugifera , ex qua Metalla coquuntur, vel Plumbum folum , vel Plumbum & Argentum. Colore etiam differt, ut fit vel Plumbi refplendefcentis, vel ad flavedinem tendens* quas rarior eft & in calidioribus regionibus invenitur ; a Diofcoride inventa ad Sebaftiam & Coricum. Ex noftris officinis Norvagicis, frugifera; Galenae tria genera accepi , unum quod Plumbum refert, & manus plumbeo colore inficit, quo etiam ad lineas ducendas uti- mur, vulgo Plumbago QMqpcfip nobis QMqjaS/ vulgaris pictoribus ufus. Secundum reperitur juxta argentum purum putum , quod ftatim fuum eft, magis fplendet, friabile, in fibras fcillile, quod etiam argentum continet, & quia purpureum obfcure mixtum habet colorem, illud efle arbitror, quod tdmfatf gfanij vocant, feu co- lore Jecinoris* Tertium Cinereum, 0 iaver-gfanif / magis albicat & laminis feu fibris eft minoribus, in fe quoque Argentum & Plumbum fovens. Sterilis, quae nullius eft momenti & Metalli nihil continet, ab igne confumitur, colore magis lurido eft, cujus, quam ego teneo, maffula Pyritem habet adjundum, fub titulo QMenfce ad me miffa. Faditia Galena fit fornacum ope : nam Auri &: Argenti fornacibus adhaerere foler, d Germanis oiKt ftcpcrt di£ta,& hoc differt a Nativa, quod hxc in pulverem etiam comminuta, emplaftris addita fundi &C liquari nequeat; illa vero facile. Llfum habet in Metallis fundendis ; Diofcorides Emplaftris minime mordentibus mifcet. Galenus dicit habere vim fimilem Lythargyro , ad frigidum paululum declinan- tem, non abftergit: quod liquari ait, de faditia intelligendum. C a d m i £ tres funt diverfa; fpecies , quarum duae effodiuntur , tertia in fornacibus metallariis conficitur arte* Ex prioribus duabus una metalli expers eft, & lapidis aut terrae fpecies folidior: altera metalli ferax. Eline nominantur, Cadmia foflilis, metallaris & fornacum. Cadmia fossilis, alias lapis Calaminaris, ©aditet/ Sublutei eft coloris, lapidis mollioris, aut terrae durioris naturam referens; unde Feftus Pompejus inter terras locat. Cremata fumum luteum praebet. Eo utuntur ad y£s colore Aureo tingendum , uc fiat Orichalcum. Reperitur in inferiori Germania, inter Coloniam Agrippinam & Aquis- granum ; item in ferrariis Saverlandiae & alibi. Mihi trium generum funt Malfulx , una coloris cinerei , altera rubicundi , tertia fublutei. Cadmia metallica, a Plinio etiam Lapis AErofus didus,quod ex eo fiat FEs> quamvis non folum JEs, fed Argentum, imo utrumque quandoque in eo reperitur* Germanis dvobdf* Variis figuris concrefcic, eft enim alia uva: limilis, alia teftae, alia cru- ftacea, colore nigro, fufeo aut cinereo. Vi erodendi tam valida pollet, ut faepe nudas foflbrum manus & pedes erodat , omni animantium generi venenum eftlethale, vulgo ea glires, mures* & mufeas interficiunt Chymici ex ea corpus nigrum, fufeum aut cinereum fublimant, quod lublimatam vo- cant Cadmiam. Cum Pyrite magnam habet affinitatem , fed differt colore & viribus. Pyrites enim aurei aut argentei eft coloris , nili fit atramentofus : fed Cadmia nigra, fufea, aut cinerea. Pyrites vi pollet digerendi & difeutiendi : Cadmia erodendi. De Cadmia fornacum fuo loco dicendum. De Chrysocolla fedione prima cap. 8. quaedam diximus, fed de ea faltem qua; ex Nitro conficitur , albidi coloris , qua etiam Aurifices utuntur , hic de viridi tra- dandum. Dicitur vero Chryfocolla Graeco nomine, quafi Auri gluten, quod ad Au- rum glutinandum ejus fit ufus. Germanis ©ttin-gtim / eftffer-fpuiv/^cfi-sum* Eftque duplex, Nativa & faditia. Nativam gignit Natura in fibris & cavernis, & re- peritur quandoque arenas fimilis , quandoque materia Metallica ei adhaeret. Effoditur jam in Hungaria, Bohemia, Goldbergae in Silefia & alibi. Olim primas occupavit Arme- niaca, fecundas Macedonica, tertias Cypria. Factitia duplex eft: una fit ex dura. Nativa, tingiturque Lutea herba, ob id Herba- cea & o'$oGms dida, quas nativa preeiofior habetur, cujus pra;parationem vide apud Plinium lib. 53. cap. 5. In ufum Pidorum potiffimum cedit. Altera faditia utuntur Au- rifices & aliis Santerna dicta, conflans ex Cypria aerugine, urina pueri impubis, & nitro. Nativa- \V O R M I A N U M. 129 Nativa tantum in serariis Metallis invenitur & tantum ex ./Ere fit ; fi quandoque in Aurariis, Argentariis aut Plumbariis invenitur, venae eorum cum sere mifcentur. Boni- tatem ejus ex colore & viribus aeftimant. Nam nativa omnis viridis eft; alia ad fatieta- tem,&,quo magis ad Smaragdi accedit viriditatem, eo melior aeftimatur: alia dilute vi- ret, quae viliifima ; alia medio modo fe habet. Chryfocolla potiflimum utuntur pidores, aurifices ea fola quae Aurum glutinat. Me- dicis etiam foffilis cedit. Digerit, exficcat, & fine morfii carnem liquefacit. Ulceribus, quae confolidationem refpuunt cum frudu accommodatur, modice pota vomitus movet. Spodos, quam aliqui Spodium nominant , duplex eft > fofiilis & faditia. Hic de priori agendum, quas Grascis ignota fuit, fed a Mauris, Serapione nempe defcripta, dici- tur ad differentiam alterius Spodos subterranea ab Agricola , qui eam fieri ait, cum ignis quo Metallici duritiem faxorum rumpunt in Cryptis, cuniculis, puteis, aut occulta terras incendia urunt, vel Cadmiam, vel Pyritem, vel Plumbarium lapidem, vel aliud quid fimile. Sed ex Cadmia potiflimum fit Spodos nigra, fufca, cinerea; ex Pyrite cinerea tan- tum , ex plumbario lapide, lutea velTinerea, ex lapide aerofo candida, quas tandem Virefcit. Serapio tres fpecies proponit, albam, viridem, luteam rubore afperfam. In India in littoribus maris fodi ait (forfan ubi fodinas metallicas) albam prae casteris commendat, poft luteam, viridem afperiorem effe ait. Lutea mihi tranfiniffa e fodinis Norvagias , qua: prope Nidrofiam in Ofterdalia ex- tant, cupro prasgnantes, levis eft, tenuis, luteo colore manus inficiens. Cinerea quibufi dam dicitur, a proprietate quam habet, cineribus affinem. Exficcat, abftergit quandoque fine morfu, quandoque vero adeo exedit, ut, fi in cu- tem fcabiofam, aut exulceratam incidat, ad offa ufque carnes erodat, fine aliquo infigni dolore, quod de Albergia refert Agricola. Alioquin viribus cum Pompholige convenit, nifi quod imbecillior aliquanto. C a p. XI. ‘De Dyrite , Saxis Met ollaribus , Mica , Talco. TNter Lapides de Pyrite fupra a nobis adum eft , ejufque fpecies aliquot addudae; -*• quia vero fpecies aliqua Metallis fe jungit, eaque quandoque finufuo fovet, huc ejus fpecies aliquot adducendas fupra omiflae, ubi de fterilibus adum. Quod Grasci Pyritem vocant, id ita didum, vel quod ex eo ignis excutiatur, vel quod ignei fit coloris, Arabes Marcafitam vocant & 2 eg nigrum , a quibufdam lapis luminis &C Marcafita cuperofa , item lapis aerarius, quod in asris fodinis copiofe inveniatur. Ger- manis ^ctvcr-jtctn/ dtupfcr-ffcin/ dvitpjtr-cvij. Putant quidam effe Ariftotelis & Theo- phrafti , quod igni repugnet, & in ardentibus fornacibus conjedus fluat, ubi defluxerit, rurfum concrefcat. Purus lapis non eft, fed aut Metalli, aut alterius cu- jufdam materias quippiam in fe continet. Nos hic fpecies quafdam, fupra non propofitas, enumerabimus, ne adum agamus. Pyrites Argentei coloris. Ejus rudis quasdam mihi mafla eft, quas in nigricante lapide micas Argenti fpifle jundas oftendit, quibufdam in locis aurei Pyritis venas inter- curfantes obtinens: quia ponderofior Argentum & ^Es infe continet, ex Argentifodi- nis Norvegias ad me delatus. Pyrites Aurei coloris, majoribus conflans granis, ©ioBfyicjtger-ftep didus Me- tallariis , auri maflfam ferme refert, intermicantibus trigonis quibufdam granis politif- fimis, coeruleum quid intermiftum habens, in aerariis fodinis frequens. Pyrites aureus tessellatus, ex variarum figurarum politis conflat tefi fulis, nunc majoribus, nunc minoribus, maxima ex parte quadratis. Pyrites aureus granulatus, conflat granis inaequalibus , angularibus, aureis , quibus quiddam coerulei viriditatis eft admixtum. Colorum enim varietate caudam Pavonis aemulatur, friabilis eft, ut facili attritu in grafia fua refolvatur. Ex aureo et argenteo Miftus , granis maj oribus , fub titulo ©JO&fpfoftgcr- R ffcfj fp ' MUSEUM ficp ad me tranftoiflus, mafla efl: magna, ponderofa fatis , quadam fui parte flavo pro- dita eoiore albicante, quo nomine tk miftam voco. Linere us etiam mifturam quandam fapit flavefeentium & albicantium erano- rum, cum marmoris albi 5c grifei fruftulis interlperfis, qux ad cinereum hunc colorem conftituendum in primis faciunt. Hujus cenfiis efl alius ex granis minoribus conflans, nomine .fttonfptf jt$er-ffe|? ex Nor- vegia allatus, fed granula minuta, ex quibus conflat, magis ad flavedinem vero-unt, licet ipfa lapidis fubftantia grifei fit coloris. Pyrites varius folidiori conflat materia, in corpore nigricante mineras Py- ritis obtinens variorum colorum eleganti Ipedaculo, cernere hic licet flavedinem auri, candorem Argenti, rubedinem asris, nigredinem ferri, purpureum prasterea, ccelefti- numaliofque colores tanta varietate inter fe miftos , ut lufum Natura; in coloribus mi- fcendis mirari fatis non queamus. De viribus fupra a nobis didum, quocirca plura hic non addimus. Saxa metallaria, funt lapidum varia genera Metallis adnata , ex quibus etiam Metalla coquuntur, inter quas primo occurrit laxum Fissile t>a©fiffer/ co- loris ccerulei, quod aliquando nigrius, aliquando albidius efle folet, hoc quidam ad Py- ritem, quidam ad Lithantraces referunt. Secundum genus Quartzum vocant Germani, quod interdum candidiflimum efl, interdum lubluteum, interdum fubcasfium. Huic quandoque auri fcintillx adhas- rent. Sed de his fupra. Tertium Spatum politius & durius efl exteris , quibufdam Marmor me- t a l l a r e. Hujus varia mihi funt genera ex fodinis Norvagias argentiferis allata. Efl namque primo Sterile, nihil Metalli , aut alterius mineras continens, album, in fruftula concifum. Efl cum Pyrite mixtum, efl cum Galena fterili; efl cum Galena, Py- rite &: argento. Ex quibus cernere licet quam varias mifturas in mineris exerceat Natura. Singula leparanda funt, ut Metallis puris potiamur. Quartum faxum Corneum feu Silex / quod duriflimum colorem cor- nu oftentat, cujus partes quandoque adeo funt continuata:, ut unam ab altera difeer- nere quis nequeat, quandoque interfedione aliqua conlpicux. Ultimum Arenosum, quafi ex arenis compofitum , vulgo ©atflr-fTein/ ex qui- bus, ubi conlpicuas funt magnitudinis, molas fiunt, de quibus fupra. Mica corpus efl metallicum, argento Iplendore fimile , quod in Marmoribus 8c arenis lucet, ut & lapidibus, fed ex iis feparari nequit, Germani argentum felium vo- cant, quod nodu luceat inftar oculorum felium. Fixum non efl, fed igne confumitur & nullius ferme efl ufus , 3Sa8<n-ftl&cr & ©limma Germanis dicitur. Ejus mihi dux funt Ipecies , una folitaria , alia admifta non habens , altera in lapide cum Pyrite , tertia in arenis. Talcum Agricolas Magnetis, de quo cum fupra inter lapides adum fit , ut & de plerifque , hoc capite contentis, plura addere non licet. Hoc faltem monentes eorum hic fieri mentionem, quod relpetf um ad Metalla habeant , juxta metalla inve- niantur, iifque fint affinia. C a p. XII. c De oArte elaboratis , cum ^Metallis , ^Robiginibus. LT Ac r e n us ea vidimus Metallica , quas Natura ipfa in terras vifceribus elaboravit ■*- fine artis ope : N unc ea pertradanda, qux ex enumeratis Ars elicit, dum priora tra- dat & perficit. Hasc duum cum fint generum , unum extra fornaces operariorum confedum , alterum in iis ; de illo primo tradandum , quas redigimus iterum in duas clafies , unam Rubiginum , alteram Squammarum. Rubigines vero vocamus Metallo- rum quafi putredines & fordes , quas illis adnafei folent cum in humido fervantur , aut vaporibus liquorum acrium eroduntur. Sunt autem de quibus hoc in loco potilfimum agendum : Cceruleum, asrugo, ferrugo, cerufia, minium, Biacca Hilpanica. Ex Argento conficitur Coeruleum duobus modis. Primo lamina Argenti in vafc quodam, fupra acetum acerrimum, fale Ammoniaco impraegnatum, fulpenditur, & per viginti dies fimo obruendo , ufque dum aceti Vapor ex argento cceruleum colorem eliciat 3 FORMIANUM. 131 eliciar, qui demum abraditur. Secundo, ex argenti vivi partibus tribus, Sulphuris paif tibus duabus, falis Ammoniaci parte una, de quibus uberius confulendus Agricola de Nat. Foff. lib. 9. cap. 17. Ex JErc fit AErugo, cujus licet variaz apud Autores fuerint fpecies, tres tamen prima- ria funt ; Radiis fcilicet, vermicularis, lanterna. Rafilis multis modis fit. Primo fupra acetum, sreum vas ita locatur, ut nullum ha- beat fpiraculum, poft decem dies ablato operculo, asrugo collecta abraditur. Secundo Lamellas luper acetum totidem dies fufpenduntur , ne tangant acetum. Tertio, vina- ceis ac efc entibus , teris mafia aut lamellas obruuntur. Quarto delimatam asris Icobehi, aut lamellas aceto afperfas , verfant Spathis , donec aeruginem contraxerint. Quinto alii in mortariis aeneis ex aceto terunt. Vocatur alias V iride ^ris , Graecis fw ^u&ov. Sol e cia feu vermicularis, quia ad fimilitudinem vermiculorum coa&a eft 3 vel folfilis, quas fponte nafcitur, ex lapide aerario ex quo TEs conficitur : vel Artificia- lis, qu£ fit ex AEre, aceto acerrimo, alumine, & fale, addita quandoque urina, modum pluribus declarat Agricola. Santerna quibufdam Chryfocolla fa&itia , quod ad aurum glutinandum e& olim ufifint. Fit cum in mortariis ex AEre Cyprio, infunditur urina pueri, & piftillo ex eodem aere facto circumagitur , quidam addunt nitrum Cypriam aeruginem. Ex his AEruginis fpeciebus, fola Rasilis jam in ulu eft, praeter uium quem Pictoribus prae- bet, in arte Medica locum aeris ufti fupplet, fed acrior efticacior eft, digerit, mordet, carnem liquat, cum cerato cicatricem inducit , ulceribus putridis &efiftulis maxime ac- commodatum medicamentum. Ferrugo eft rubigo ferti rufFa Sc crocea ad fufciim vergens. Variis modis fit. Scobs Chalybis puriftimi , aceto acerrimo mergitur , ut acetum fuperemineat quatuor digitis, tum flos ejus afcenditSc olei modo aceto innatat, hic per intervalla colligitur & exfiocatur. Vim habet ficcandi & adftringendi , fiflit profluvia feminarum & fanguinem unde- quaque fluentem, ad obftru&iones vifcerum tollendas & Idericos curandos quidam ferri fcobem irrorant aceto in vafe mundo, operculo fuperimpofito, & poft dies feptem invenitur colore rubiginis, quam ficcant, terunt, abluunt, exhibent. Hujus cenftis eff Crocus martis Chy micis didus, qui variis fit modis, vel per Reverberationetn j vel per vaporum ex rebus & liquoribus erodentibus exhalationem, de quibus confule Inftitutiones Medicas Sennerti lib. 5. part. 3. fed. 3. cap, if. Cerussa, Grascis rptppvQiov, noftratibits SSfcgjjuit / eft Plumbi rubigo, colore can- dido , paratur eodem modo ferme quo asrugo , laminis plumbi nigri fuper vaporem aceti appenfis , donec plane fuerint corrofie , tum liquore puro colato, quod in fundo refidet, ficcatur, teritur, qribratur 8c abluitur , quod prima vice non refolvitur , iterata perficitur, primum quod exit, prasftantius habetur, &pro medicamentis oculorum eli- gitur. Vim habet refrigerandi & illinendi , exterius ufurpata , candorem etiam faciei conciliat: fed hauftalethalis eft; nam occludendo & refrigerando vias fpirituum inter- cludit & ficcando exafperat. Hanc ob caufam vituperantur aquae per plumbeas fiftulas currentes, cum aliquid Cerufias a Plumbo abradant ; unde per Organa plumbea minus commode aquae deftillantur,praefertim quae acrimoniam aliquam habent. Eft & Cerussa cinerea, quam quidam cinerem plumbarium vocant ; quae fit cum cerufia trita in ollam novam conjicitur, & rudiculis continenter movetur, donec cineris colorem acquifiverit, tum exempta refrigeratur. Mini u m antiquorum hodie Cinabrium vocatur, illud quod jam Minium voca- mus, Graeci o*v$vKcb, Plinius Sandicem, alii tyvwiv quafi fucum ; Vitruvius Sandaracham vocat. Ex cerufia fit in patina fuper ignem locata & ufta, quae rudicula continue agita- tur, donec colorem Minii acquifiverit. Pi&ores ad colorem rubrum inducendum eo utuntur. In Medicina quoque ejus ufus eft haud rarus. Tenuior eft cerufia, ad fluxiones reprimendas, ex ulceribus & partibus contufis, illi- tum ex Cerato, quod Unguentum album vocant, prodeft. Eft &c peculiare unguem tum de minio ad cicatricem in partibus mollibus inducendam utile. Biacca alexandrina feu Album HispANiiE , ita ex Plumbo al- bo, feu Stanno conficitur, ut Cerufia ex Plumbo nigro. Vel in urina deftillata laminas ’ R % Plumbi i3* M U S E II M Plumbi candidi ponunt, qua; ubi corrofe, urina colatur, glutinofum, quod in fundo eft:, colligitur, liceatur, comminuitur, cribratur. Ufus potiflimum eft ad fucos, cutim enim fceminarum dealbat, & candidam reddit. Cap. XIII. c De Squammis Metallicis . ALteruM genus corporum Metallicorum , qua; exra fornaces conficiuntur, ad lquammas reterimus, qua; ex durioribus corporibus , cum aut ignita exftinguuntur» aut malleis percutiuntur , e luperficie adufta a corpore reliquo abfcedere folent. Per- feda Metalla> ut Aurum & Argentum, hifce ob naturam incombuftibilem deftituuntur, ut & mollia, qualia Plumbum & Stannum : quia mollius eft quod ab iis abfcedit, idcirco ex JE re & ferro potiflimum ha;c eliciuntur : ex JErc flos & Squamma-, ex Ferro Sto- moma. Flos je r i s, Graecis uvQ©* xaXxg, funt minuta anis granula , Milii Ipecie , a reli- quo ejus corpore refultantia,cum fervens .AEsaqua exftinguitur. Cum enim y£s,detra- dtis recrementis, candens adhuc aqua frigida perfunditur, repente denfatur & concre- fcit , atque hunc florem exlpuit quali, & in labris, ubi a;s refrigeratur , colligitur eftufa aqua. Optimus cenfetur, qui facile teri poteft, & cum in pulverem teritur rufefeit, modice Iplendet. Cum adftridione acrimoniam quandam habet, & tenuium eft partium, unde colly- riis miftus palpebrarum alperitates , & ficus abftergit. S q_ii a m m a ^ris, Grsecis malleorum Idibus decutitur, ubi xs elaboratur, optima cenfetur crafla, teris modo rubens, qua; cum aceto alpergitur, teruginem ducit: deterioris notas eft tenuis, infirma, candida aut nigra. Viribus cum flore convenit, facultatem enim habet adftringendi, attenuandi & ero- dendi, cum aqua mulfapota, aquofos humores educit, carnes purgat liquefacit. Ho- die Medici terugine funt contenti, & reliqua raro in ufum trahunt. S Qji amma ferri & Chalybis, pari modo Idibus excutitur, in officinis ubi hxc elaborantur. Plinius vocat lib. 34. cap. 11. ubi ait : Squamma; eft alterum genus fubtilius, ex fumma fcilicet lanugine decufliim, quod vocant Stomoma. Sed ipfiim Chalybem vocat Stomoma Diofcorides, contra quam fentit Caefalpinus, ut &: Galenus 9. fimpl. & plerique alii veterum , unde hoc in loco hallucinatum elfe Plinium putant. Majorem obtinet adftridionem quam Squamma teris, & ad contumacia ulcera vim habet infignem ; prasfertur illa qua; ex Chalybe provenit j seris plus habet acrimonia.

Cap. XIV.

c De Scoria , Lapide > Diphryge , Vitro « A Lterum genus Metallicorum fadorum illud eft , quod in fornacibus confici- ^ tur, vel cum vena; Metallica; excoquuntur, vel cum Metallum a Metallo fecernitur, vel cum tTs liquefadum in fornacibus tingitur. Trium igitur generum funt ha;c cor- pora. Ad primum genus, cum Metallica coquuntur in primis fornacibus , referimus, Scoriam, Lapidem, Diphrygem, Vitrum, Cadmiam, Pompholigem, Spodum, de qui- bus hoc capite & fequenti. Ad fecundum, ubi Metallum a Metallo fecernitur in fecun- dis fornacibus, Lythargyrum, Plumbaginem, Spodon. Ad tertium, cum JEs tingitur aut perficitur, Pompholigem aut Spodon. Corpora , qua; in primis reperiuntur fornacibus, dividi pofluntin Terreftria , qua; in fornacum fundo reperiuntur , qualia funt Scoria, Lapis, Diphryges: & Aerea, qua; par- tem leviorem conftituunt, qua; fublimatur & parietum partibus fuperioribus adhaerent \ ut Cadmia, Pompholix, Spodos. QuodGrseci tncod^J.ou> vocant, Latini Recrementum, Germani ©faefiot/ purgamen- tum eft vente Metallica; , excoda; in fornace, quod, cum Metallum in Catinum defluxe- rit, de eo detrahitur. Unde Plinius, qua; e Catino jadaturlpurcitia, in omni Metallo vocatur Scoria. Supernatat ha;c Metallo olei modo , tenax & lenta quamdiu fufa eft: frige fada autem congelatur, fragilifque redditur ut vitrum. Dum aliquid retinet hu- moris ¥ O R M I A N tl M. J33 moris Metallici, gravis eft, fed ab igne evacuato omni humore levis redditur, liquidior & pura, cujus humiditas ob vifcofitatem non evaporat, nec comburitur, licet ob humo- rem lentum fundatur. Scorias fiunt ex venis, Auri, Argenti, asris, ferri, plumbi candidi, plumbi nigri: In officinis ubi Argentum ab asre feparatur color plerumque varius , interdum niger. Plumbi nigri fubluteus; magna exparte nitere folenc&plumbi nigri fi tenues fuerint, in- terdum vitri luteo colore tindi modo pellucent. Artifices quandoque iis utuntur ad venas agreftiores fundendas , admifcent ei tritas, ut cum iis citius fundantur. Defendunt Metallum ab igne ne extenuetur in vapores, innatantes metallo fiunt quali operculum , quod pro fui denfitate nihil tranfmittit, ut vitrea vafa faciunt. In Medicina exficcandi vi pollent, maxime ferri, quas cum aceto exhibitas , Aconito ad- verfantur. Lapidis orbes poli fcorias extrahuntur ex catino , five fub ipfis fit Metallum, live non, plerumque aliquid Metalli habent admixtum. Hujus varias mihi ex Morvagix fodinis Argenteis tranlmilfie fpecies, quarum nomina faltem recenfebo. Primum genus ©eftcm vocant, coloris atropurpurei, friabile eft & xs redolens. Secundum 9toj«n-f?dtt vocant , cujus rurfum quasdam Ipecies. i. £Kof<m flcm/feu Lapis argentum continens, atrocceruleus eft, digitum craffus, porofus, inter- Iperfis cinereis maffulis argenti. 2 . &n 3 CroRm£Kefcn(?cm coloris nigri, in frulf ula commi- nutus, porofus & friabilis. 3 . 0 il 6 crJjalfr<$ QMty-ffcin / Lapis plumbeus argentum fovens, lamellis duabus confiat atropurpureis. Tertium 0put-j?em ex aurifodinis allatus lapis , cujus primum genus hoc titulo exhi- bitus: 0pur-jtdnwcld)eraficrcif cm fwerDelommcn/ id eft. Lapis qui unicum ignis impe- tum luftinuit , atroccerulei eft coloris , ex parte fcabrofus, porofus, craffitie dorfi cultri duplicati. 2 . 0tftcr Pnt> 0pur-fl<trt / Argentum & As continens Lapis, te- nuis valde eft, fonorus , e cceruleo purpurafcens , cultri dorfum craffitie non fuperans, quamvis & alius aliquanto craffior aliunde ad me fit delatus. Lapidis prasterea genus quoddam mihi tranfiniftum titulo (SUkrtjaUiQ 0volKtt-f?cm / Ar- gentum continetis lapis ; qui tamen a fecundo genere & aliis multum differt , colore partim eft cinereo, partim flavefcente, ex tribus quali conflatus fubftantiis, una terrea, friabili, cineritia, altera flava rufefcente,tertia quali ex Lythargyrio conftaret, metallo permifto, gravis eft, ponderofus, duorum pollicum Craflitie. Lapidem excipit & quandoque ex eo fit Diphryges, quali bis toftum corpus Metallicum. Germanis SBtuer-ofen&rocf) / quoniam in fundo fornaeum reperiri folet. Quatuor ejus conftituunt genera , qua? omnia conflant lapide atrolo torrefado, cre- mato aut excodo. Prima olim in fola Cypro fiebat , tefte Diofcoride , ex luto quod ex Ipecu quodam Cypri fublatum, primo in fole liccabatur,mox farmentis circumdatum urebatur, atque eo nomine Diphrygis, id eft, bis Cremati, nempe folis calore & ignis ardore, apud Gne- cos innotuit. Alterum eft quafi fedimentum quoddam, ScAex neris excodi,quod,poftquam xs efflu- xit in catinum, remanet in fornace in ejus fundum incumbens. Galenus in Cypro tan- quam inutile projedum vidit. Hujus generis eft illud quod nos oftendimus, nigrum, ve- nis rubicundis praeditum, porofum, inaequale, fcoriis intermiftis. Tertium ex Pyrite scrofo, in calcem redado, donec rufefcat. Quartum fit ex lapidum orbibus , & Pyrite excodo , fi bis aut ter torreantur ; fed fi ex lapide fiffili conficiendum, etiamli fuerit in area toftus, & mox in fornace excodus quinquies aut fexies , demum cremandus ut Diphryges fiat ; cujus generis prafflantius habetur, quod ad purpureum inclinat. Vim habet adftringendi , perpurgandi, abftergendi, ficcandi, excrefcentias confu- mendi, ulcera ad cicatrices perducendi, ulceribus rebellibus accommodatum medica- mentum. Ad Scorias quidam referunt Vitrum* tum quia fubftantia fimile Scoria?, fufiorte quoque , & cum fufum eft & trahatur inftar vifci , refrigeratum autem fragile reddatur. Quin & olim, ante Vitri inventionem, ex fcoriis Metallorum vafa formabant, vitreis semula, qualia fuerunt Obfidiana. Plinius vitri confedionem calli repertam ait : Nam R 5 eum / 154 M LI S ■ E n M cum Mercatores nitri, nave appulfa, in lictore pararent efcas in Syrice Phoenicia, &pro lapidibus , quorum non erat copia , glebas nitri foco fubdidiflent ad ignem parandum* liquato nitro & cum arenis commio, vifi funt rivi fluxifle tranflucentes nobilis liquo- ris, & hanc fuiife tradunt originem vitri. Ex lapidibus quibufdam arenis & cineribus, addito nitro, conficere folent vitra Indi, tefte Plinio. Ex Cry (lallo vulgo & cinere fa \lx cujufdam herbae Kali didx Arabibus, ad- dita Magnefia ut clarius reddatur. Cum vitri materia jam liquetur, agit fpumam; qua: de eo verriculo, tanquam recrementum de Argento detrahitur] mox vero .concreta in panes cogitur candidos, quibus eftfapor miftus, magis falfus quam amarus. Hanc mate- riam artifices ad Argenti fcobem,cum ex ea conflare volunt maflam, addunt, ut citius igne liquefcat, vulgo fel vitri, ©(af-gaife vocant. Plinius teftatur , fub Principe Tiberio, excogitatum vitri temperamentum , ut fle- xibile effiet, & totam ejus officinam abolitam, ne Auro, Argento, reliquifque metallis precia detraherentur. Sed eam famam diu crebriorem quam certiorem fuiife. Exifti- mem haud poffibilem efle hanc confectionem, nifi Metallica reffituatur vitro h timidi- tas, quse flexibilitatem conciliat; qua: tamen jungi nequit* Ufus vitri in vafis eft,& quidem commodiffime, nullum enim odorem, nullum fapo- rem liquoribus communicat, a nullo liquore vincitur, nihil tranfpirar, nihil eo aptius ad liquores continendos. Repentino frigore aut calore frangitur, & Idu. Cryftallini vitri ufus ad vafa potoria pepulit auri & Argenti metalla. In Medicina etiam fuos ufus obti- nuit. Temperamento efle volunt calido in primo, flcco in fecundo gradu, excipi in multis collyriis, tollere porriginem & furfures, lenes capillos & barbam efficere. Affium- ptum cum vino tenui, calculos veficas valenter confringere , conferre Pulmoni & cafui capillorum. Sed Avicennaadhos ufus comburi & praeparari vult. Uftionis modus dif- ficilis, cum facile fundatur. Qrndam hoc modo idpraeftant : Illinunt pice liquida, dein inter carbones urunt, donec ignitum appareat, poftea exemptum exftinguunt in aqua & abluunt, quod opus fepties repetunt 5 fic in cineres facile comminuitur , ex quibus fit Eleduarium de ci- neribus. C At. XV. ' r Dc Qtdmid, nPomphoiige Spodo faoiytid. T A M de corporibus Metallicis in fornacibus elaboratis levioribus & aerea: naturas ■“•agendum, quae parietibus & fummitatibus adhaerere folent, inter quae primo occurrit: C a d m i a , quam duplicem efle fupra innuimus, Foffilem, de qua luo loco actum eft, &: fornacum, de qua jam fermo erit. Cadmi a fornacum, olkiiofcit-lffiicl)/ in primis oritur fornacibus , in quibus venae AEris aut Argenti coquuntur, eftque fubftantia lapidofa, agglutinata fecun- dum crufias aut racematim, quae, dum ven® coquuntur, flammarum ac flatuum vi ad parietes & tedum elevatur. Optima cenfetur, qua: in aerariis fit officinis , ex Pyrite Cadmia Metallica foffiii. Ejus quatuor inveniuntur fpecies ; prima 'zshctMirzg , quse fit quando ctaffior materiis pars egreditur, &: poft Diphrygen parietibus fornacum inficiens , in corpus concrefcit; pars egefta multa fi fuerit, crufla fit Craffior, fin pauca, tenuior. Quot autem vicibus fitexcodio , tot oriuntur crufla: ; illam efle puto qua: Germanis ffiittcl ofen-Dwcf) dicitur. Secunda illa eft in quibus Zonae apparent, purlres : Tertia quibus venae Onychis, ovv%iTes. Quarta ogpetxtTtg^ quae nomen a refla mutuatur, e crafla materia orta, tenuis plerumque eft & nigra. Hanc efle puto quam titulo ‘SBfar oftn-riuclj ex Norvegia accepi. Plerum- que in iis fornacibus repetitur, in quibus Pyrites aerofus non excoquitur. Hae fpecies craffiori conflant fubftantia. Tenuior materiae pars egefta, propter levitatem magis in fixblime fertur, & aldoribus fornacum locis infidet,ibique in corpus concrefcit, cujus fuperficies, quoniam uvarum fpeciem gerit, j&oifviTts vocatur, tenuis hxc materiae pars ferreis haflis infummo forna- cum adhserere folet,ibidemque hanc fpeciem Cadmiae efficere, quam alii vocare folent Ttrthiam Alexandrinam , fimilis eft corticibus arborum, intus lenis, fublutea, exterius granulofa inftar racemi , admodum minutis granulis, Cinerei coloris , aliquan- tum FORMIANUM. Tj5 tum ad Coeruleum vergentis, gravis & fonora, facile ex forma dignofcitur, ferreis haftis adh xfiifc. Pompholyx differt a Cadmia , quod non in fblidum corpus condenfetur , fed tenuis farinae modo parietibus adhaereat . Fit ex eadem materia, cum As ex lapidis partibus coquitur torrefacis , aut cum feparatum ab Argento in fui generis formam perficitur , tum favilla furfum fertur & evolat in fuperiorem domicilii aerarii partem , adhaerens ejus parietibus & tedi laqueario, quae primum in bullas ut aqua tumet, mox majore accedente incremento, lanatum penicillis affirnilatur, quandoque aerei coloris, quandoque in candido cinerea, qualis noira. Germani £Beifer Jpwfen-rmtcl) vbcmt cfcn vocant. Hoc pado fponte fit ; fed cum Cura quomodo praeparetur fufius vide apud Agricolam. Et haec prasftantior habetur, utpote candidiflima & leviffima, a quibus ori- tur Nil album didum; communior praspatandi modus eft hic. vEs&Cadmiam foffilem alternis in ollas ponunt, ut ex iis fiat Orichalcum, favilla, quae ex aere refoluta, fertur furfum in operculi cavitatem, eamque implet Pompholige. Si operculo tedanon fuerit Olla , & favilla cum ligno aut cillere in fublimc fublata , parietibus fornacum ad- hasreat, Spodon conftituit. Pompholyx tenuium eft partium, quas fi lavetur, tefte Galeno, fit Medicina omnium praeftantillima, citra morfum exficcandi vim habens ; quocirca in cancrofis &c malignis ulceribus ejus ufus eft. Additur Collyriis, quae oculorum fluxionibus, puftulis CpA vx&tyty didis adhibentur, ad ani & pudendorum ulcera etiam commendatur. Spodon faditiam quidam Cinerulam vocant, Germani ^UiUcn-raucl) / genere non differt a Pompholige , quia aeque favilla eft ex eadem materia orta; fed fpecie. Pom- pholyx enim levis eft & candida, praefertim ea quae cum cura praeparatur. Spodos gra- vior, cinerea aut lutea, partim adhaerens ad exteriora fornacum latera, partim decidens in folum ; unde aut de lateribus abraditur, aut in terra converritur. Ea autem duplex eft ratione coloris, cinerea & Lutea. Spodos cinerea, tydjm-fimtt-Mudf / fit in fornacibus , in quibus vense auri, argenti. Plumbi nigri coquuntur. Species Spodos, quae Pompholigis locum occupare poteft, ea folum eft. Sed in qui- bus venae aeris. Ais, Cadmia, Pyrites elaboratur, cinerea Spodos vera colligitur. Spodos lutea, ©cftcr / fit fuper fecundas fornaces , in quibus Ar- gentum e Plumbo feparatur; Plumbi enim pars vi ignis exufta infublime fertur, efficit- que hanc fpeciem. Spodos omnis lota &: a fordibus, Carbonibus, terra, pilis purgata, eafdem quas Pom- pholyx vires obtinet, fed non adeo tenuium eft partium. C A P. XVI. Lithargyro & £ Molybdena . \ / E T a l l i c a faditia in primis fornacibus elaborari folita jam vidimus ; fequuntuf quas in fecundis fiunt, & a quibufdam etiam adfcorias referuntur. Ejus generis funt Lithargyrum & Molybdena. Lithargyros lapis argenti , Latinis fpuma Argenti , redius , Agricola tefte, fpuma aut Lapis Plumbi, quia ex eo, non vero Argento fit, Germanis ©Utf aut ©fc* <±ktt. Fit ex Plumbo diutius in fornacibus codo , donec convertatur in fubftantiam quandam, olei modo liquidam, quas frigefada concrefcit in fimilitudinem fp urnas. Hoc autem contingit , cum Argentum, Plumbo miftum , purgatur in fecundis fornaci- bus. Hinc fit argenti appellationem quod contraxerit, quamvis fine Argento ex folo Plumbo, aut vena Plumbi fieri poffit. Modi autem, quibus fiat, plurimi funt. Primo ex arena Plumbaria , fecundo ex lapide Plumbario , tertio ex Plumbeis la- minis, quas in catino coquuntur, dum partim vertantur in Lithargyrium , partim in Plumbaginem. Quarto ex miftura Plumbi & Argenti. Quinto ex miftura Plumbi &c Auri & Argenti, ubi Metalla illa nobilia pura redduntur & fegregantur, Plumbum vero totum vertitur in Lithargyrum & Plumbaginem. Duum generum eft , coloribus faltem differentiam conftituentibus : una Chryfitis, quas fulva eft, aurei quafi coloris : altera Argyritis, candida ad Argenti colorem acce- dens, fed utraque in eadem maffa dc tabulato fimul faspe invenitur ; Argyrites ©tf&er-gfcr i 3 * , M II S E U M praffertur Chryfiti. In modo concretionis, etiam differentia quadam obfervatur, aut enim folida eft, Graecis Stereotida, aut inflata, Pneomene dida, atque illa plerumque in Maffas cogitur, haec in tubulos. Infigni pollet vi exficcandi, quamvis Galenus, nec calefacere, nec refrigerare dicat * modice abflergit & adftringit, commendatur fola ad intertrigines, exflccando enim cu- ticulam reftituit. Plumbago, Graecis [MXfcfiiuvet, S&Uy-Wfl / a Plumbo appellatione fumpta ; fit ex Plumbo, modo quo fupra didum: fed non unius eft coloris. Suprema enim ejus pars ad Lithargyrium accedit , infima cinerem, mediae ex utrifque mifta. Suprema reliquis praeferturffplendet, ut & media, & cum in pulverem teritur rutila fitj in oleo coda jeco- ris colorem contrahit. Ea quas Plumbei eft coloris, cruda adhuc eft> quocirca praefertur flavae, argenteas Ipumae fitnilis , modice fplendens. Vim habet Ipumas Argenti, aut recremento Plumbi fimilem, uritur & lavatur eodem modo, mifcetur Emplaftris quae nullam corrodendi vim habent , ulcera ad cicatricem perducit. Si deficiat, Lithargyros ejus loco fumi poteft. E Plumbaginis parte cinerea contufa faciunt pulverem , quem Cinereum plumbarium vocant. Vide qu£ fupra cap. ii, de Galena faditia & Plumbagine diximus. M II S E I W O R M I A N I H I S T O R I /£ D E : VEGET AB ILI BVS RARIORIBVS LIBER SECUNDUS. C A P» I» Inflituti rationem edocens. Xp e ditis libro primo foffilibns, quibus jam gaudet Mufeum noftrum , ut pedem promoveamus ad ea quse fupra terram proveniunt, inftituti noftri poftulat ratio. J Inter ea vero Vegetabilia nobis primo loco offert Natura, ab imperfectioribus ad perfediora ad- fcendens, qua: vivunt, augentur, &: fibifimilia pro- creare apta liata funt. - Hic vero animus non eft , ad ea nos diffundere, quas de Vegetabilibus in genere dici poffunt, aut inte- gram eorum Hiftoriam proponere , quod operis fo- ret irnmenfi, in quo etiam defudarunt cum laude alii Viri Ciariflimi. Nec Plantas omnes , quas vel ficcas in Mufeo tenemus, vel virides in Horto colimus, hic enumerare ftudebimus: fed ra- riores faltem quafdam, quas vel noftrum folum non gignit i vel fi gignat, aut obferva- tionibus quibufdam neceffariis earum hiftoriae funt locupletanda: , aut raritatis nomine celebrandas. De aliis, prasfertim iis quibus in officinis Danias utimur , alias differuimus. Ita vero Stylum temperabimus, ut primo Plantas rariores, quas vel integras, vel maxi- ma ex parte tenemus, proponamus ; hinc aliarum partes, quibus maxime ob ufumfunt nobilitatas, exhibebimus. Radices, folia, ligna, cortices, frudus, Semina, Gummata* Succos, fua raritate commendatos. Sed ab imperfedioribus , quse non omnes par- tes, quibus planta perfeda gaudet, habent, ut funt fungi & Mufci, ad perfediores paula-* tim progrediemur. C A P. I I. ‘"De fungis, ^Agar ico , fungo Sambucwo , fungo *l{ofe canina? S "Boleto cervino , SPi/i StagnaU . 13 L a n t je quas jam defcribemus, non tam Plantarum , quam excrementorum Ve- getabilium nomine ab aliis infigniuntur, cum partibus Plantarum deffituantur , &: in aliis Vegetabilibus nafcantur ac proveniant. Agaricus, vel Agaricum, ut quidam volunt, fungus eft. Abieti, Piceas Sil- veftri, Tedas & Larici adnafcens , fed Lariceus reliquis prasfertur, albus, levis, friabilis* S pituitof© 138 MUSEUM pituitofo in corpore humori expurgando deftinatus. Dividunt veteres in Marem, & Fce- minam. Mas dicitur qui longus , durus, denius, gravis & in fragmentis ceu villos nervo- rum oftendit. Sed hic ob fuam malignitatem improbatur, tanquam inutilis. Fceminam vocant Rotundam, Porofam, raram valde, fragilem, levem, primo guftu dulcem, mox amaram & ftypticam ; hic folus in ufum venit. Calidus ftatuitur in gradu primo, ficcus tertio > pituitam craflam, lentam, putridam, bilem flavam & atram purgat, e cerebro, nervis, fpinse medulla, thorace, ventriculo. Hepate, Liene, Renibus, utero, juncturis. Urinam & menfes quoque. Cutis colorem floridum reddit , Lumbricos necat, articulorum doloribus confert, febribus diuturnis medetur. Dofis a £j. ad Jij. In infulione a 3ij. ad quinque corrigitur tertia parte Zinzi- berfs aut falis Gemma?. Fungus Sambucinus, vulgo Auricula ju d>e, Clufiq primum genus fungorum pernitioforum, membranea conflat cute implicata & finuofa, coloris ex cineraceo nigri- cantis , breviffimo aut nullo ferme pediculo Sambuci caudici adhaeret aut Angularis , aut geminus. Quia Cartilaginea aut Membranacea qua conflat fubftantia efl inftar auris, vulgo Auriculam Judae vocant, cum primum folia protrudit Sambucus, ejus cau- dici adnafci folet. 1 Ejus ufus in cibis quamvis pernitiofus fit , nihilominus funt qui exficcatum in aceto macerant , & in gutturis tumoribus exhibeant ad gargarifandum & guttur abluendum. Aquis merfus mollefcit, inquit Lobelius in Adverfariis, Spongisque ritu tumet. Anginis certiffimo experimento utiliffimus, &: tumoribus intus forifque nunquam fatis laudatus, guftu plane infipido, cutis elixae, aut corii inftar. Rofie caninae adhaerere folet excrementum quoddam, quod nos Fungum rosje canina vocamus, quia ei non fecus ac fungus aliis arboribus adhserer. Officinae per- peram Bedeguar. Lobelius Spongiam Bedeguaris, Dodoneus , Spongiolam Silve- ftris Rofie. Plinius de Cynofbato agens pillulam Caftaneae fimilem ; alibi Spongiolam. Villofus efl, rubicundus, mufcidus, floccis velleris fericei quafi ornatus: qui tamen Mu- fcus, diutius fi aflervetur, decidit, & corpus tuberofum relinquit, puniceum, fungofum & durum. Calculofis praecipuum remedium efle aflerit Plinius libr. 14. Boletus cervi vel fungus cervinus Matthiolo, Tubera cervina Lobelio. Fungi cervini. Boleti officinarum Cordo. Sic didi fungi hi, quod repedantur iis in locis, ubi cervi libidinem fuam exercent : quamvis Cordus invenerit etiam in praeruptiffimis montium Silvis, quo nec Damas aut rupicapras pervenire poffint, ne dum cervi, teftante Bauhino in Pinace. Egregie eum defcribit Matthiolus lib. 3. Epift. in hunc modum : Fungus hic tu- berum vulgarium modo fub terra nafcitur , ubi Cervino femine inficitur folum. Id quod plerumque fieri folet exempto e vulva genitali, adhuc feminis aliquid con- tinente , maris impetum fugiente flemina. Hunc fortafle invenire nemo poflet , ni Cervi ipfi locum quodam ftatuto anni tempore oftenderent. Scalpuntenim , naturali quodam inftindu dudi, anterioribus pedibus locum, ubi globofus fungus fub terra de- litefcit , quod olfadu percipere eos affirmant. Spirat enim fungus gravi odore, praefer- tim recenter effoflus. Qui fecreta haec norunt Venatores & Ruftici, qui Silvas frequentant, loca diligenter obfervant cervinis pedibus diduda,effoflaque fcrobe fungos eximunt, &Pharmacopceis vendunt, qui difledos in particulas & filo trajedos ficcant poftea in umbra, fervantque in Medicum ufum. His eadem fere facies ineft , quam in caeteris fpedamus tuberibus, globofa tamen in omnibus & inaequalis. Extima cuticula fubnigricat,carnofa vero &ipfa fungofa fubftantia albicat. Sunt etiam qui genus aliquod reperiri dicant , ereds virilis mentulae forma, adeo ut in altera parte deteda glans, in altera globuli quidam tefticu- los referentes conlpiciantur. Hic fungus in ciborum ufum hadenus non venit, nec eo vefcuntun fed iis in Medicamentis utuntur, quae Venerem movent. Siquidem ad hoc plurimum valere putant , &c praefertim qui humani genitalis faciem refert. I11 quem ufum ficci pulverem ex dulci vino propinant, Drachmae vel Sefquidrachmae pondere. Valerius Cordus Notis in Diofcoridem cap. 83. id verum efle negat. Nec verifimile eft, ait, eos Venerem ftimulare, cum frigidum, pituitofum, crudum , & mali- gnum fuccum in humano corpore gignant. Quae enim Venerem accendere debent, contrarias facultates <k qualitates habere necefle eft, Ladis ubertatem hunc etiam af- FORMIANUM. i 55? ferre ajunt ex Ptifana, vel muliebri lade potum ; fed valentius id agere, fi 'longi piperis aliquid addatur. Suffitu occlufos foeminarum locos referare tradunt, & vulvas ftrangula- tus avertere. Non defuntfuperftitiofa: muliercula, quas iis abutantur in amatoriis pocu- lis, quibufdam prius admurmuratis incantationibus. Affirmant prasterea valere Cervi- num fungum ad epota venena ex mero hauftum, quin etiam ad venenoforum-omnium morfum, non modo potum, fed etiam illitum. Excalfacere hurtc, ex odoris graveolen- tia, quifpiam facile judicabit, inquit Matthiolus. Cordus tamen in alia eft opinione, ut fupra innuimus. Pila stagnalis a me vocatur* corpus Sphericum, pilas majoris palmarias ma- gnitudine & figura , in ftagno prope Soram Saelandias inventum , ex minutiffimis quafi pilis aut villis, in exquifitiffimam rotunditatem redadis, conflans. Dum recens erat, co- lore confpiciebatur viridi, herbaceo •, jam exficcatas exterior fuperficies ad flavedinem inclinat, interius villi adhuc virides apparent. Corpus, magnitudinis habita ratione, leve valde eft. Cum enim pugnum aut magnam pilam palmariam asquet magnitudine, pondere tamen non fuperat Drachmam unam . Ex mufcofls herbidis plantarum aquaticarum villis , crebro aquae jadu & rotatu fic concreviffe videtur. An Con- ferva Plinii de qua libr. 27. ita differit. Peculiaris eft Alpinis maxime fluminibus Conferva appellata a ferruminando; fpongia aquarum dulcium verius quamMulcus, aut herba villofae denfitatis &c fiftulofas. Curatum ea fcio omnibus offibus confradis , prolapfum ex arbore alta putatorem, circumdata univerfo corpori , aquam fuam infpergentibus quoties inarefceret, &c. Matthiolus viridi colore, & ferici flaminis fere modo villofam dicit. Gap. III. TDe Hyffo arboreo , Tela arborea, Mufco terrefiri, Coralloide, r F 'yxioide . Q Uia Byssum in arbore nafci fcribat Philoftratus, hic de eo agendum duxi, licet quibufdam , potius frudus arboris , quam excrementum ftatuatur. Marinus certe hujus cenfus videtur. Byffus igitur, Grascis 3 uQr@» a Buz Hebraico, jam etiam in facris faspe occurrit Bibliis. Terrenus eft vel Marinus. De Terreno quid fit, non confentiunt autores. Quidam Lini fpeciem conftituunt , ut Julius Pollux & Cardanus , Paufanias & alii 5 quidam lanam effle dicunt ; fed prior fententia veritati magis litat. In arbore nafci ma- xima pars ftatuit : fic enim Philoftratus. Homines, qui fecundum Indum flumen habi- tant, lineis amiciuntur veftibus , etenim linum in agris plurimum nafcitur , calceamenta geftant ex Papyro •, nobiliores By flo induuntur. Byfliim vero ex arbore nafci ferunt, qua: bafi quidem populo fit perfimilis, foliis vero falici. Plinius lib. 9. cap. 1. cum Goffipio confundit. Julius Pollux de Byffo ita diflerit : Byffina & Byffus, lini quasdam fpecies eft apud Indos. Apud zEgyptios ex arbore quadam lana fit, ex qua veftem confedam lino maxime fimilem effe quifpiam dixerit, fola denfitate excepta ; denfior enim arbore fru- dus enafcitur, duplici munitus cortice, quo dirempto, poftquam inftar nucis floruerit, interius hoc quod lanam refert, eximitur, unde fubtegmen efficitur, flamen autem illi fubtendunt lineum. Byfliim igitur terreftrem in arbore inftar bombacis nafci, hinc colligere licet, unde a quibufdam cum bombace confunditur. Colore quidam candido effe ferunt , quidam glauco, quidam flavo, ut Scaliger, &c certe talis eft nofter, ex flavo & glauco miftus quafi, filis conflans tenuioribus, capillamentis fimillimis, uncia: circiter longitudine, fplenden- tibus, bombace horridioribus paulo. Marinus byssus in conchiliis quibufdam reperitur, prasfertim in Pinna, delica- tiffimus enim & molliffimus eft, fericas lanas comparandus , colore fufeo fplendente, a fimilitudine Byffi Grasci aut Judaici fic nominatus. Prius enim , inquit Rondeletius, cognitas funt divitias terrenas , quam Marinas : tunc pretiofarum veftium textu additum terreno exiftimat idem. Mytili quoque Byfliim gignunt, fi modo feta illa, qu;eexiis dependere fblet, byffi nomen mereri dicatur. Sed tam differt a Pinnarum byffo, quantum ftupa Cannabina, a tenuiffimo & delicatif- S z fimo M 6 museum fimo fcrico. Longitudo & magnitudo byfti hujus , refpondet pinnarum magnitudini Mihi unus eft trium unciarum longitudine ; maximum pedem longitudine aequare volunt. Ex Byfto velles olim pretiofae conficiebantur, potiftimum arboreo. Philoftratus mo- ris apud Indos fuifle refert, ut nobiles tantum induerentur bylTo ; unde pro figno nobi- litatis habebatur. Nominati m ex byfio conficiebatur pileus rotundus, quo facerdotes capita tegebant, Graecis Tiara dictus. Byflinis telis fubtilior eft Arborea illa, quae Anno 1639. reperta in arboribus Norve- gise , ubi integrae Silvae arbores hifce ornatas oftentabant . Quidam in iis natas puta- bant ; at ego in campis ejufmodi telas ftipitibus fegetum excilarum adhaerentes faepius vidi : eodemque Anno in Augufto maximam copiam per aerem volitare confpexi. Credo a vermibus, erucis, araneis, & aliis id genus infedis elaborari , deinde circa Bru- mam ventorum vi abrumpi , per aerem ferri , atque fi in filvam impegerint , arborum procerarum comis adglutinari , atque adh^rere. Subtilitate plane aranearum telis re- 'Ipondentj fed candorem niveum ab aeris per quem feruntur humiditate 6 1 lolis calore acquirunt. Ejufmodi telas jam aliquot annis in horto meo confpexi, fed in unica faltem arbore Evonymi ; verum vermibus fcatebat , qui has telas elaborabant, tenuiftimas, longiffimas, candidiflimas, cujus adhuc fpecimina fervo. Vermes hofce e genere Bombycum efte exi- ftimavi , fed non eam habebant figuram , nec ad tantam magnitudinem perveniebant, ut ad Erucas citius referendos putem. Sed hoc mirum quod nullam arborem totius horti praeterquam unicam hanc, quam noftra lingua dicimus, unquam tangerent,. Muscus pyxioides terreftris Bauhini , a Lobelio nomine Mufci terreftris Py- xidatos alabaftriculos imitantis, propofitus 5 a me inventus eft Anno mdcxlvii. in arenofis agris pagi Tyfewelde , cum fontes medicatos D. Helena: in Selandia vifitarem. Elegans Mufcus ex compluribus conftans Pyxidibus , inaequalis magnitudinis. Major vero granum hordei vix fuperat; radices habet minutiftimas, quae terram iftam areno- fam firmiter etiamnum exficeatae retinent ; ex angufto caule definit in calices, quorum orae fimbriatae & miniato colore pulchre fpe&antur depi£tae. Muscus terrestris coralloides incanus a Bauhino in prodromo Theatri Botanici lib. 10. cap. 4. ita defcribitur. Mufcus hic pedalis eft, incanus, ramis pluri- FORMIANUM. i 4 i pluribus craffioribus eredis , ufque compadis , qui in plurimos ramulos cornuum Cer^ vinorum indar, eofque acutos dividuntur. Hic ad Wiefam in filvis occurrit. Sed meus, quem teneo , paulo minor ed. Longitudine enim quatuor uncias vix fuperat, radice caret, utpote avulfa, fed a quatuor oritur ramulis, cavis, incanis^ varie fe dilpergentibus in minores cornubus cervinis fimiles, varie intricatos, ad fummum ferme ubi pervene- runt, principales rami, majores fcilicet crafiiores evadunt, ut pennam columbinam, majorem craffitie ^quent, ac denfiores magifque intricatos ramufculos de fe fundant, Ipongiam ferme aemulantes & colore ad viridem aliquantum inclinantes. Ego ex Nor- vegia accepi; is qui obtulit, nulpiam nili juxta fodinas argenteas reperiri affirmavit. C a p. IV. c De Arundinibus. A D perfedas plantas ut tranfeamus, quia pauca: funt de quibus agere decrevimus, nulla affinitatis habita ratione, Alphabeticum^ordinem (equi conftituimus , tam in plantis ipfis integris , quam in earum partibus , quas lingulas ad fuas clades referemus. Arundines igitur hoc jure primas hic obtineant. Arundo indica maxima. Bauhinus in Pinace vocat Arundinem arborem, in qua humor ladeus gignitur , qui Tabaxir Avicennae &c Arabibus dicitur. Mambu Indorum, in cujus Arundinibus Tabaxir feu Saccar Mambu, Garcias ; Harundo Indica Cludi. In hidoria Indica quandoque Barnbus , feu juncus Indicus dicitur, quandoque Bambu Manibuex qua Tabaxir. Alpedu elfc gratiffima, altiffima, nigra, rotunda, cralla, ita ut utraque manu quando- que vix includi poffit, quandoque fcemoris craffitie. Internodia tanta habet , ut quod- libet ultra menfuram liquoris capere poffit. Cludus bina defcribit fragmenta , quas in Horti Leidenlis adervantur porticu, quorum minus viginti fex pedes Romanos longum effc, ac decem ac novem internodiis condat, craffitudo infima parte decem 3c feptem uncias ambitu comprehendit, fuperna quatuordecim. Majus illud fefquipede fupe- rat, & tribus unciis craffitudine , Ungulorum internodiorum longitudo in utroque circumferentias partis inferioris ut plurimum reipondet , nonnunquam longior aut brevior , materias fpiffitudo triens uncias. Nafcitur in toto Malabarend marino tradu, pnefertim circa Coromandel; ab incolis Mambu dicitur. Cum adhuc tenella &: viridis, indedi folet, ut magis apta reddatur ad gedandum pendentes ex ea ledulos, ipfis Pallekins didos , quibus inddent tum viri , tum mulieres, dum aliquo transferri cupiunt. Forfan eadem ed cum ea quas in India Occidentali pro- venit craffitie cruris humani, quas viridis adeo tenera ed , ut dans uno Idu gladii fece- tur : arida vero tanta duritie, ut fida & in modum Chirurgicorum fcalpellorum formata, fagittas fuas ita ea acuant Barbari in Brafilia, ut uno Idu feras humi deruant. Ex ea Saccharum de Mambu conficiunt, quocfc, propter infignem vim Medicamen- tofam , magni fit ab Arabibus & Perfis , ab EE thiopibus Tabaxir vocatur. Ed enim in internodiis liquor concretus, interdum nigricans Sc cinereus, prasfertim fi diutius ligno adhasferit ; interdum albus, ex quo faccharum elaboratur. Indi ex ea domos fuas aedifi- cant in Terenate; findunt enim &c lingulari indudria intorquent. In Civitate Bantam eunda sdium fubhcia ex hifce arundinibus alfulatim dilfedis condant. Quibufdam in locis naviculas, duobus viris capiendis aptas , ex iis conficiunt. Mihi duo ejus funt fruda : alterum unico condans internodio eodemque non latis integro, cujus cortex exterior niger forfan abrafus, unde aliquid ejus decedit ampli- tudini. Hoc a nodris adminidratoribus focietatis Indicas accepi, qui plura ejufmodi ha- bebant, ferri fragmentis referta, quibus tormenta bellica onerabant, ut plurimos uno Idu lasderent. Longitudine ed pedis Romani circiter , in Diametro quatuor continens pollices. Alterum ex duobus condat internodiis, trium pedum longitudine, quodvis enim pe- dem unum cum femide obtinet ; amplitudo pedem luperat uncia dimidia , Diameter unciarum quatuor, cradities materiae trientem uncia: asquat. In medio ubi junguntur interditium ed in cavitate ipfa, durum & folidum, exterius internodii jundura circulariter protuberat atque unoinloco abfcifil folii remanent in jiindura vedigia porofa pollicis amplitudine, alioquin tota fuperficies externa laevis ed, S j & i4i MUSEUM & lubrica, colore flavo ab uno latere, ab altero obfcuriore & luteo, non nigro, ut ferunt autoreS. Interior vero fuperficies ftrigofa ftriisper longitudinem excurrentibus, coloris albicantis. Arundo saccharina a Lobelio eleganter ita defcribitur : Septenum odo- numque pedum calamos, pollice erafliores , denfis geniculis ; fungofa , perquam dulci, fucculentaque medulla obfar&a albida, promit. Folia binos cubitos asquant, anguftio- ra Donaci, fcabra &: fecundum longitudinem ftriata, numerofa, ftolones arundinibus concolores complures ampledentia, comofo flore, ut Sargi, Radix ad cannas radicem accedit, fed dulciore, fucculentiore, minufque lignofa, unde germinula erumpunt, fa» tioni idonea, refeda. Panguntur etiam taleas , imas radici abfciflas. Ex ea faccharum conficitur. m Olim pro Saccharo faltem agnofcebant fuccum illum, qui fponte exfudabat ex hifce arundinibus, &: calore folis concrefcebat j fed jam arte conficitur. Arundines enim hafce flato tempore, ubi fucco hoc dulci maturo maxime praegnantes oonlpickmtur, legunt, in frufta fecant, contundunt &prUdfuccum exprimunt, qui colligitur&adSyrupicon- fiftentiam coquitur ; hinc infpiflatur, ac rude Saccharnm ex eo conficitur, quod deinde per varios gradus depuratur. Vel calamos incidunt , & coquunt eo ufque dum omnis fiiccus extrahatur, qui ulterius igne urgetur, donec in fundo condenfatus, in formam Sacchari concrefcat. Canarium &: Madarenfe Saecharum omnibus reliquis praefertur, fuavitate & candore. Quod lixivio ex calce viva depuratur, dulcedinis amittit gratiam & acrimoniam acquirit, unde bilis gignitur, fanguis uritur, caput gravatur. Comularum arundinum faccharinarum, & ex quibus exprelfiis jam fuccus eft, mihi quaedam funt fragmenta, ut arundo trium pedum. Arundo sativa, quae Aovag Diofcoridi &; Theophrallo , Arundo magna Gef- nero. In aquofo &: pingui folo provenit e radicibus geniculatis &: obliquis crafiifque* redis, calamos geniculatos ferens, fecundo anno e lingulis geniculis novos calamos protrudens. Folia totos cingunt geniculos, nervofa, longa ; jubam in fummo fert, villo- fam,& mollem feminibus non conlpicuis. Calamus ipfe ad haftas militaris longitudinem excrefcit, decem cubitorum quandoque, robufta ac firma materie, intus inanis, com- padis per intervalla geniculis. Seritur ad vitium palos quotannis ; humo tenus fecari 'folet,fedaeque illico regerminant, crefcuntque anno toto ad priorem altitudinem crafli- tiemque. Radix arundinis pota, urinam movet &rmenfes , recens tufa fcorpionum Idibus medetur. Vim trahendi ei quoque tribuunt aculeos , aliaque corpori infixa. Calami ipfi variis inferviunt opificibus, Flortulanis, textoribus , aliifque. Quos ego teneo ca- lamos, longitudine pedes fedecim sequant, internodiis inasqualibus, pollicum ut pluri- mum feptem vel odo, craflitie communis haftas. Arundo indica versicoloiI flexilis , Bauhino quarta effc inter Arundines, eandemque prorfus efle autumo cum quinta quam arundinem Indicam pu- niceam mollem, dc cum fexta quam arundinem Indicam volubilem vocat, imo ea quas inter Juncos Uves primo loco ponitur , titulo Junci feu fcirpi Indici, & Juncus porofus Clufii. Notas enim allatas omnes uni huic competunt, & faltem ratione magnitudinis differunt, imo partes diverfas ejufdem plantas efle videntur majores & minores. In Ben- gala Rotta vocari ait Bauhinus : Mercatores noftri Rottings appellant, efl enim gracilis &fuccinda viminis inftar, ac licet fit punica, maculas tamen quafdam obtinet, obquas etiam verficolor dici polfit, mollis eft, & fe contorqueri patitur, imo in Infula Sumatra, ut & alibi, varie fe circa arbores vincit, centum, ducentarum, imo trecentarum orgia- rum, ut vix ejus origo, finifque inveniri poftit. Quin, arbores ubi non funt, per mon- tium cacumina repit per aliquot jugera, referentibus Mercatoribus noftris, qui addunt poros ejus adhuc viridis, aqua & liquore grato refertos, ut, ubi exfcinditur in aquas de- fedii,ejus amphoras aliquot pro fiti fedanda colligere ex ea poftint. Iis enim inlocis^ ubi erefcit , aquas magna efle folet penuria , hifce ad fe aquam & humiditatem omnem trahentibus dtexfugentibus, qua gaudere fi velint, hanc arundinem fecare coguntur. In Caroli Clufii curis pofterioribus , hasc de ea extant : Ex Orientali India, aut illis adjacentibus Infulis, adferri in has regiones folet , mirum quoddam junci aut viminis genus , quod nondum defcriptum , quia a nemine veram & accuratam ejus hiftoriam nancifci potuerunt, &c. videtur autem hic juncus, viminis ufum in locis ubi crefcit ha- bere. WORMIANIIM. bere, adeo tenax, lentus & flexilis eft. Color autem ejus pallidus aut fubluteus eft, lon- gitudo trium, quatuor, aut plurium interdum pedum , (quod de fruftulis, tenuioribus, adferri {blitis intelligendum ; alioquin integer juncus multarum orgiarumeft longitu- dine.) Defcribitur fub nomine Arundinis Indicas in excerptis ex Delcriptione Naviga- tionum Stephani vanderHagen, in hunc modum : In Infula Sumatra inveniebatur A- rundinis Indica admodum mirabile genus , varie fe circum arbores vinciens , & contor- tiplicatim crefcens, centum, ducentarum, imo trecentarum & plurium orgiarum longi- tudine, ita ut ejus origo & finis deprehendi vix poflit, quod valde accommodum erat circulis vafariis conficiendis , quibus vafa revinciebant locii navales. Craflitudo qualis communis Afparagi, fine ullo nodo aut geniculo (& hoc faltem intelligendum eft de minoribus fruftis unius aut duorum pedum, nam quas ego poflideo, internodia habent poft pedis unius cum dimidio intervalla, & quidem pro ratione longitudinis, frequentia, adeo ut juncum hac in parte magis referat quam arundinem) fubftantia interior adeo porofa eft, ut fi quis ori admoveat unam extremitatem hujus viminis, eique vel leviter tantum inflet, flatus ex altera extremitate erumpat ; quod facilius & melius patebit, fi quis extremitati ulteriori falivas aut liquoris quidpiam illinat, fimul ac quis uni extremitati infufflaturus eft , dido citius bullce ex altera fubfilient , pulcherrimo & propemodum ftupendo fpedaculo. Addere & hoc licet, quod quamvis ejus fubftantia interior poro- fa ac mollis fit, in quamcunque partem flexilis, exterior tamen ejus fuperficies laevis &: lubrica, imo dura adeo, ut fi duas ejus virgas fimul violenter invicem collidantur, fcintil- las cceruleas, vel flammulas excutiant, quales illas quas ex accenfo fulphure emicant, odorem etiam fulphureum fimul exhalant. Mihi ejus frufta funt decem & duodecim pedum longa, internodiis pedis unius cum femifle circiter diftinda, colore &craffitie defcriptioni refpondentia. Culei ex floreis foliorum arundinaceorum confedi, in quibus Gariophylli ex India ad nos advedi, hifce viminibus erant cindi, & anfis ex iifdem confectis dotati; quandoqv integris & teretibus uti folent ad majora vincienda, quandoque per medium difledis, ut minores plicaturas recipiant. Aves, quas ex Infulis Canariis ad nos adferuntur, in caveis alfervantur ex hifce confedis. Magnus earum ubivis ferme in India ufus, quocirca negotiationes quoque iifdem exercent. Nafcitur in Regno Congiano, Bengala, ad Gangem fluvium, & Sumatra. Ad hanc claflem fpedare arbitror genus illud Scipionis, quo ex India allato utuntur nobiles, colore luteo albicante, geniculis frequentibus conftans, materia jun- cea. Radicem arundinis cujufdam Indicas, & forfan hujus de qua jam egimus, arbitror. Quod ut melius pateat, ejus, cujus mihi eft copia, defcriptionem apponam. Longitu- dine eft pedum trium, figura pene tereti, colore buxeo, paulatim in acumen definens intus materia porofa fardus , geniculis triginta duobus conftans , fingula internodia parte crafliore pollicis longitudine, quo vero magis gracilefcit fcipio, eo funt longiora. Geniculum quodvis finu leu acetabulo conflat uno majore, & multis parvulis , qua gra- cilior eft pluribus, quandoque duodecim : qud craflior paucioribus, feptem vel odo. His vero acetabulis fibras tum majores, tum minores infertas fuifle conflat. Majora illa acetabula ita funt difpofita, ut alternarim in geniculis fibi oppofita appareant. Sufpicor, ut dixi, radicem efle jam defcriptas arundinis flexilis, quia fubftantia & materia plane cum ea convenit. C a r. V. De cArachidne > Qtlamo Aromatico . T\ E Arachidne Theophrafti & Plinii multum inter Botanicos difputatum, quod integre Plantam hanc non defcripferint, fed notis paucioribus eam delinea- verint. Plerique tamen pro Arachidne elegantem illam habent plantam, quam ex ficca defcripfit Clufius Exot. lib. 4* cap. 1 6. fub titulo; anTheophrafto Araco ojaoiov. Bauhinus vicia: fimilem vocat , fupra infraque terram frudum edens. Arachidna Cretica Belli. Nos quia eam aliquot jam annis in horto aluimus, ad Clufii defcriptionem, noftram ac- commodabimus. Mox a radice in ramulos dividitur femipedales , aut dodrantales, tenues , triangula- res, quos alternis ambiunt exigua folia ita difpofita, ut primo exigua: a caule prodeant al^ 3 I 144 MUSEUM alas , quas infequitur pediculus angulofus , cui bina folia conjun&a inficient , oblonga, acuta, tribus nervulis dotata juxta petiolum ubi junguntur , calcaribus quafi dotantur, quas in foliis inferioribus minora, in fuperioribus majora &: longiora capreolorum more fe quandoque contorquent. Nequaquam vero folia eam obtinent figuram , quam Cludus pinxit, nec cordis figuram aemulantur. Flos illi purpureus Araci flori fimilis , qui fupra terram in petiolis extremitatum caulium emergit , ex calice in quinque lacinias acutas divifo , quos fequuntur filiqute latiufculas , unciam longas, aut paulo ampliores, compteifas, alatas, mucrone hamato prasditas , bina aut terna femina , purpuf arcentia, rotunda continentes , quas matunc dehifcunt. Radicem habet exilem , lenticulas auc Araco fimilem, e cujus capite juxta telluris fuperficiem emergunt plures parvas , te- nues, albas fibrae, hinc inde fparfas, e quarum fingulis dependent filiquulae breves & ro- tundas, extima parte in mucronem delinentes, tenellas & candicantes, unicum aut duo continentes femina rotunda, illis quoad figuram fimillima, quas in ramis nafcuntur, fed albicantis & fubfufci coloris. Tam ex femine infra terram nato , quam fupra provenire folet , nulla plane in planta obfervata differentia , nifi quod fertilior fit &: plures fru&us producat illa qux ex femine fupra terram colle&o crefcit , quam quas in fubterraneo. Quod jam aliquot annis in Horto meo expertus fum. Obfervavi quoque quod cum femina in caulibus exiftentia maturuerint in Augufto aut Septembri, planta juxta radi- cem novos flores protrudat , mox fupra terram, adeo ut bis floreat ac frudum produ- cere tentet. De vero Sc legitimo Calamo aromatico diu multumque inter Botanicos difputatum, fiquidem radix illa , quam pro Calamo Aromatico oftentant officinas , non calami, fed Acori eft. At verum & legitimum calamum aromaticum refert Clufius fe habere ex D. Bernhardo Paludano ex Syria & ^Tgypto reduce , qui plane cum Diofco- ridis conveniat defcriptione. Eum vero ita delineat, utftatuat potius umbelliferam effe plantam, quam arundinaceam, redum habere caulem, multis nodis, feu geniculis cin- dum, lasvem alioquin, concavum intus &: membranula ut arundines prasditiim, qui affulofe, ut Diofcorides fcribit, frangitur, eftque fatis odoratus gratique faporis , amari camen, & nonnulla adflridionis particeps , folia bina ex adverfo fingulis geniculis fita, caulem ampledi videntur. Radix fummo capite extuberans nonnihil , dein in fibras definit. Mihi olim Anno videlicet mdcx. Enchufe dum ejufdem Clariff. D. D. Paludani luftrarem Pinacothe- cam, plantulam veri calami Aromatici dedit, quam periiffe doleo*, fed jam fruftulo alio & radice, quam ex Horto Doncelli habuit Ronue Clariff. Vir D.Thomas Bartholinus, donatus, non potui non quasdam hifce addere, quibus noftfa radix differre videtur ab ea quam Clufius proponit. Geniculata enim vel nodofa potius mea eft , per fummani tellurem repens, calami fcriptorii craffitie, colore puniceo, fumma parte, qua caulem protrudit, purpureum & villofum quid habens, per reliquum corporis fibras plurimas, longas, tenues, coloris cinerei, de fe fpargens parte inferiore, ut in radicibus Iridis fieri confuevin fapore eft acri aromatico. Vires Calami Aromatici perfequitur Galenus lib. 8.fimpl, Medie. Calamus odora- tus, inquit, leviculam quandam adftridionem, ac minimam acrimoniam poffidet, ma- gna ex parte eAentia ejus terrena eft & aerea, in caiiditatis &c frigiditatis conjugatione tem- WORMIANtIM. 145 temperata. Quamobrem moderate urinam movet, &iis, qux jecori &flomacho im- ponuntur , mifceripoteft, tum in fomenta quoque uteri , qiue Phlegmonis gratia, aut irritandis menfibus affumuntur, utiliter admifcetur. Non.eft adeo tenuium partium ut cetera aromatica. C a p. VI. De TD oromco . BLANtAM vix effie arbitror , de qua controvcrfia major & periculofior mota fit 3 quamde Doro Nico vulgi, de viribus ejus magnopere diffidentibus Botanico- rum Principibus , quibufdam venenum , quibufdam alexipharmacum effie ffatuentibus, qua de caufa ejus hic etiam habenda ratio. D o r o n 1 c 1 vox ab Arabibus petita videtur, qui Doronigi feu Durungi hanc plan- tam vocant, Bauhino Doronicum radice Scorpii ; Matthiolo Aconitum Pardalianches minus. Doronicum Romanum Gefnero. Doronicum latifolium Clufio. Folia habet mollia, oblonga nonnihil, ex viridi flavefcentia , confpicue hirfuta pilofellre modo, vel cucumeris agreftis , fed attre&anti lsevia, ambitu rotunda, nonnihil laciniofa & fuperne angufta, terna vel quaterna pediculis cauli adhserent. Radicem exiguam, teretem, or- biculatam, inferne in anguftum fenfim addudam fubtus, & tranfverfis quafi fqitammu- larum torulis articulatam , apprime fcorpionis cadaverulum caudam exprimens 3 plufculis donatam fibris, colore candido , fapore dulci amaricante , lentorem multum pauxilla comitante adflridtione pratfert, caulis fefquipalmum altus, floribus in fummo luteolis aut pallidis radiatis, Buphtalmi aut confolidse mediae inftar. Nafcitur in altiffimis montibus, ubi capreas habitant, & in hortis paffim jam colitur. Ab omnibus pro Doronico habita haec planta, 6 c vim antidotalem habere creditum* unde etiam varias in officinis ufltatas compofltiones, quae vim cor corroborandi, & ve- nenis refift endi habent, ingreditur. Primus quod fciam Marantha e numero Antidoto- rum expunxit, ac inter Aconita ac venena retulit, ut videre licet in Epiftolis Matthioli, libr. 4. pag. mihi 171. Cui licet in eadem Epiflola acriter fe oppofuerit Matthiolus , at- tamen commentariis fuis in librum quartum Diofcoridis cap. 71. vidas Maranthte dat manus , in ejufque defcendit fententiam , eo quod cani quatuor ejus exhibuerit Drach- mas, quas ipfi interitum attulerint. Hinc occaflonem fumit acriter in hanc plantam in- vehendi , ejufque ufum commendantes diris devovendi. Inter reliqua hsc habens: Erit ergo Doronicum pofthatc Daemoniacum , non Doronicum appellandum , quod Diabolus in hujus locum Theliphori genus hoc intruferit. Et paulo poli : Expellant illud Pharmacopcei fuis e Myropoliis, & interdicant pii & optimi Principes , qui Rem- publicam gubernant, ne pofthac venenum hoc praefentiffimum veneant. . Huic tamen refragatur tum Gefnerus 3 tum alii Medici praeftantiffimi , quorum pau- cos adducemus, ut veritatis vis eo flt manifeftior. Gefnerus quidem peculiari tradatu de Aconito Matthioli, fufe hac de re diffieruit, quem confidere poffiunt, qui hanc contro- verfiam plane difcuflam cupiunt. Sed ex libr. 2. Epift. 20. Adolpho Occoni infcripta haec excerpere juvat. Vult Matthiolus Doronicum noflrum &: Romanum omnino ve- nenofam effie herbam , & ex officinis ejiciendam hoc argumento * quod Canis, qui Drachmas ejus quatuor devoravit, brevi interierit. Qriafl non alia mulca Canibus fint venena, quae homini falubria funt, ut de Afparago fertur. Ego Doronici tamen herbam faepe in montibus copiofe edi magna cum voluptate (nam & aromatica &: fuaviter acris herba eft& tenera, fuGcoque abundat) fine ulla noxa fecuta. Radices quoque re- centes, ficcas, integras, meile conditas, in pollinem tritas faepe ingefli, Rhodie, ut ma- nifeftiflime Matthioli & aliorum fententiam redarguerem , -ex aqua calida Drachmas duas radicum contritarum haufi , nec inde ullam prorfus in me mutationem fenfi, ^Egrotis quidem fape illam & per fe & cum aliis mixtam utiliffime confului, in vertigine praefertim & Epilepfia. Mifceo interdum Gentianam, vifci Scobem & A ftrantiam, fle mire prodefl; Epilepti- cis, fi continuetur ufus remedii. Plura alia nunc omitto , quibus offendere liquido pof- fem, nec Doronicum noflrum , nec Aconitum ullo modo effie venenum homini, cani- bus autem lethiferum effie fcio, non folum fi Drachmarum quatuor, fed etiam fi unius pondere fumant. Scribo haec hora o&ava poft , quam Drachmas duas ejus ftimpfi , T optim@ : 14 * museum optime habeo Dei gratia. Hac ibidem Gefnerus , experimentis liquidis offendens homini venenum non effe Doronicum noftrum. At objicit rurfus Matthiolus, Gefnerum in alia quadam Epiftola fateri, fc ex ejus ufu in magnum vitae difcrimen incidiffe , nifi fudatoriis , Laconicis & Antidotis nonnullis fibi opem tuliffet. Verba ipfa referam : qui aliter fibi perfuadent,rem ipfam itaeffe in- telligent, ubi a nobiliffimo Cortufo impetrare poterunt, ut is quafdam Gefneri literas fibi legendas concedat, fiquidem iis apertilTime fatetur , cum h xc fabulofa putaret, & Doronicum voraffet, in fe ipfo fado periculo, incidilfe profedo in magnum vit^ difcri- men ; nifi fudatoriis, Laconicis & aliis antidotis nonnullis, fibi opem tuliffet. Nam quae Canes occidunt & Lupos, facile adducor ut credam eadem homines quoque necare , vel (fi non necent) plurimum ladere. Epiftola, cujus hic a Matthiolo fit mentio, procul dubio illa eft, quam fcripfit Adol- pho Occoni, qua numero 24. eft in eodem libr. 2. Epiftolarum Gefneri. In ea inter re- liqua hac leguntur : Doronici Drachmas quatuorCani datas eum occidere fcribitMat- thiolus: ego Cani unicam dari juffi&periiffe audivi i quia tamen memineram, me fape in montibus herbam illam aromaticam cum voluptate edifiTe , inde recreatum effe, fape etiam radices aliquot, nulla moleftia; volui nuper Drachmas duas radicum illarum aridarum ex aqua calida fumere, unde nihil incommodi fenfi horis aliquot , quo tem- pore hoc ipfum etiam ad te fcripfi ; horis vero ocio elapfis ventrem Sc ftomachum in- flari fenfi, &c circa ventriculi os imbecillitatem quandam, ac corpus totum infirmius , ita fere ut alias femel atque iterum ex nimio aquas frigidae potu perceperam (inde curatus fum vini alicujus generofi potu per accidens, nam commune faftidiebam) lic biduo duravit in me hic affedus, & cum non videretur fponte difceffurus, ingrelfus in aquas ca- lidas folium curatus fum. Hac procul dubio illa funt , quas ex Epiftola Gefneri allegat Matthiolus in fuas opinionis confirmationem. Sed fi ea qua: fequuntur in eadem Epi- ftola quis perpenderit, videbit Gefneri mentem non effe, fe ita affectum fuiffe ob vene- natam aliquam ejus qualitatem, fedobhumiditatem nimiam, qua ita offendi folitus eft ab aliis quoque* Hac namque fubnedit : Prius etiam aliquando, nefcio qua de caufa, fimiliter affedus, Antidoto Saxonica fumpta fudatorium ingreffus, in lecto etiam fudavi, & melius habui. Hac de Doronico te fcire volui, cui vim nullam malignam,aut homini venenofam ineffe puto , fed radices nimium humidas efie puto (ut qua nunquam fere exficcentur tota, utcunque longiflimo tempore fervata) & flatibus excitatis ventricu- lum offendere, nec facile ex eo defcendere. Superficiem vero omnino falubrem& uti- lem effe puto, cum odorata, imo aromatica, foliis, caule & floribus fit, 6c tenuiorum quam radix partium. Hac partim fenfu Sc experimentis , partim ratione motus af- firmo. Ex quibus liquet Gefnerum inflationem iftam non malignitati, fed humiditati Doro- nici adfcribere, fimul etiam non rede Matthiolo affirmari , quod antidotis nonnullis fe in hoc cafu curaverit Gefnerus. Solo enim aqua calida folio fe reftitutum ait ; fed in alio cafu antidotis & balneis ufus reftitutus eft. Tanta inter tantos viros controverfia arbitros fi confuluerimus , videbimus plures magna autoritatis viros a partibus Gefiieri , quam Matthioli ftare. Quia res eft magni momenti, aliquos adducere lubet. Agmen ducant Petrus Pona & Matthias Lobelius , qui in ftirpium adverfariis capite de Doronico, inquirentes in decreta Matthioli, hac habent. Hiftoria fides. Temerata audacia eft, ut qui nullo periculo fado (nec enim potuit) illico decreverit Pardalianchem Quo faftu, aftu & palpo magni nominis eruditis inculcet illud : Palpate &: videte , quo- niam Matthiolus non fcribit mendacia ( dicent ftirpium exploratores indefeffi) videre & mirari, fore tamen jam ut lenior eoque moderatior fadus, fateatur fe lapfum, lugeat- que Doronici, fibi ignotum antea , quod Icelefte nefas illi ATculapio Cortufo primum innotuerit , & per illum mortalium generi fit retedum. Quod maleficium cum noftra memoria plerilque notum effet, fciviffemus, & Cortufo in hortulo fuo Patavino inter colloquendum relpondiffemus, id verum quidem effe, caterum minime mirum, ut qui experimento certum haberemus Aloe laluberrima interfici vulpes , eafdemque enedas amygdalis amaris ex Plutarcho meminiffemus, annuit ille Italice cuidam compatri luo Pharmacopceo, qui vulgatum exemplum de nuce vomica fubdidit , ea nempe feles, ca- nes, avefque interimi, qua tamen tuto, &: magno commodo adverfus letifera & Epide- micos fORMIANUM. 1,47 micos morbos in Elefluatio Liberantis datur homini. Immerito proinde Doronicum e republica Medicorum exigere nititur. Tantillam rem , tam valde vulgatam, captum fuperade tanti commentatoris, ftupet vulgus, qua: Philomelis, Alaudis, Hirundinibus, aliif que delicatioribus aviculis, non folum non noceat, fed interdum cibus, faspidime reme- dium unicum & Panchreftum fit. Quam multis tu Principibus, nos pauperibus Doro- nici ignoratione exitio findemus, quantam ftragem plus quingentis abhinc annis dedif- fent Medici, freti Ele&uariis de Gemmis & aromatibus & aliis cordi amicis, quibus fre- quentilEime ufi funt, teque monere poliunt, Doronico ne tantopere convitieris, fed po- tius deline. Metiaris alioqui Croci, mofchi limiliumque dato quaternum Drachmarum demenfum homini Sc comperies Dxmonium tuum. Quin etiam thus multo quibufdam minore mole meminimus perniciem attulide, &c. Nec ab hac fententia abhorret iplius Matthioli abbreviator Joachimus Camerarius, qui in Epitome Matthioli, capite de Aconito Pardalianchis minore, hanc fubnedit cen- furam. Venenum elfe illud & hominibus lethale, nondum comprobavit experientia, licet canes interimat. Venatores certe multis in locis apud nos, prxfertim ubi funt venationes Rupicaprarum , comedunt contra vertiginem & vocant frauf. Ne nimius lim, claudatagmen eruditidimus Ludovicus Septalius, qui libr.9. cantio- num Medicarum Aphorifmo ^4. de Doronico ham profert. Hunc cum Aconitum Pardalianches cenfuilfet Matthiolus, inepte admodum (ut longa oratione demon- ftraverunt Dodilfimi Petrus Pona &c Matthias de Lobet, in llirpium accuratidimis ad- verfariis , & pod: eos Renodius , Oviedus &: plerique alii) ab omnibus iis cardiacis con- fedionibus excludendum cenfuit : quod ut malignitatis Sc venenofe ejus naturae peri- culum facerent, radicibus iis pulverifatis , cani cum carnibus exhibitis, mifere periide obfervaverunt. At plerique alii contrariam adferunt experientiam , quod canes plures &in multa quantitate exhibitas , innoxie eas edtalfe cognoverint. Tantum abeft ut adeo noxium dt venenum, ut quotidie, & ab antiquis datas radices hafce, & ab omnibus Medicis padim dari videamus, in Eleduario de Gemmis, Diambra & Cardiacis aliis confedionibus non periculofe, fed felicidime. Quin claridimi viri editis fcriptis retu- lerunt , fe Doronici radices meile conditas fepe elitaffe , atque harum contritarum Drachmas duas ex aqua bibide, & aegrotis Eepe radicem illam & per fe, & aliis mixtam medicamentis utilillime dedilfe, &c. Et mox Aphorifmo fequenti 55. Sed demus Matthiolo Doronicum Canes 8c Lupos occidere, an inde colligendum erit , homini lethale venenum elfe ? Differt natura a na- tura, alimentum ab alimento, dicebat Hippocrates de datibus. Aloe enecat Vulpem, non hominem. Nux vomica, feles, mures, & aves: nobis ed falutaris Medicina; fturnis cicuta eft cibus, nobis venenum. Non igitur rejiciemus nos Doronicum, fed uremur moderate, fi non ut aromate, faltem liceat nobis ut Alexiterio, ut Antidoto &Theriaca. Cum in eo etiam Avicenna Theriacalem agnofcat facultatem ; qualem cogno- fcens Mefve , videmus eum Electuario de gemmis , Aromatico , Diambrx & aliis indidide ; ficque non adeo facile celebres Medicos infcithe & fceleris reos facere opor- tebit. Quod vero fubdit Matthiolus , fortade nec antiquos cognovide nocumenta Doro- nici in Cardiacis Medicamentis , quod in modica admodum quantitate illis inderetur, & compluribus admixtum , quas malitiam ejus infringere pollent ; non tollit ufum illius. Admittimus enim in mixtione antidotorum 8c medicamentorum haud pauca, qux mani- fefte habere fcimus noxias qualitates, lapidem Armenum, Lazuli, Scammonium, Co- locinthidem, Veratrum; fedmenfuram adhibemus convenientem, corrigimus, multa addimus malitiam infringentia, ut caeteroqui utilitatibus eorum frui podimus. Intrepide igitur communibus noftris radicibus Doronici noftrates utuntur, & illas ceteris mifcea- mus, ut fecurius in ufum veniant, cum Serapio libro Simplicium cap. 335. Doronicum mordbus venenoforum animalium maxime conferre fateatur. Et etiamd Matthiolo &: Maranthse concedamus , Doronicum elfe Aconitum Pardalianches, quod nunquam concedendum ede, ex comparatione eorum quas de Doronico fcripferunt Arabes, & qu^e de Aconito Pardalianche, Grxci dodidimi viri collegerunt , nunquam colligent hominibus venenum ede ; fed Pantheris, Porcis, Lupis aliifque feris animalibus. Quini- mo Theophraftus bibitum dicit conferre commorfis. Hxc aliaque fupra adduda erro- T % rem 148 > * MUSEUM rem Matthioli abunde arguunt, & Doronicum noftrum ad claffem venenatorum ne- quaquam referendum efle evincunt. Verum alia hinc oritur controverfia, an noftrum hoc Doronicum Arabum fit Durum gi ? Quod negare plerofque video; Gefnerus, Epiftola fijpra citata, mentem fuam per- lj)icuis his explicat. Doronicum noftrum vulgare , non efle Doronicum Arabum , ex mea ad Guilaiidinum Epiftola jamolim impreffa difcere potuit. Ego Pharmacopolas noftros jufli Doronicum vulgare non quidem abjicere cum Matthiolo , fed Pfeudodo- ronici titulum ei tribuere, pro Doronico autem in veterum compofitionibus, Galanga velZedoariauti, cum aliquota parte corticum citri. Durungi enim Arabum Doroni- cum eft, & a citro nomen habet. In eadem plane opinione eft Camerarius in Epitome Matthioli. Arabum Doronicum non efle hoc noftrarum officinarum Doronicum, fa- cile aflentior Autori, pro ea radicem Galang# vel Zedoari# , cum pauco cortice citri fubftituendum efle cum aliis peritis Medicis cenfeo. Septalius etfi non dubitet pro vero agnofcere , hanc tamen cautionem fubnedit: fi quis tamen in dubiis nolit ullo modo periclitari , neque eo uti , cum Avicenna lib. 2. cap. 209. illius loco indere poterit duas tertias partes Gariophyllorum, aut fecundum alios dimidium fui ponderis Galanga?. H#c fufius , quam pro inftituti noftri ratione , de Doronici viribus ut diflereremus , effecit rei gravitas , & controverfia? tanti momenti neceflitas ; in reliquis breviores futuri. Cap. VII. <Dc Vim Indica, Hordeo fertilijfmo, JEfermafhroditico , Hypojafmino , <CMonflro Linarie coerulea. I JIcus indica, Tunal quibufdam , Opuntia Theophrafti quor undam, mirabilis ■ planta eft, nam ex uno folio , quod craffum, pingue, Scfpinis horridum, humi ad medium ufque lepulto , radices protrudit , quibus innixa planta paulo poft folia plura edit. Adeo ut hac ferie foliis e foliis prodeuntibus in arboris fpeciem affurgat, fine cau- dice, fine ramis germinibufque. Foliorum fummitati frudus inh#rent ficubus noftrati- bus fimillimi, fed craffiores , anteriore parte in corona? fpeciem delinentes , colore ex viridi purpurafcente. Interior pulpa fimilis noftratium, verum fuccofa valde &: rubi- cunda, guftu minus fuavi. , .AI , „ Ejusufu urinam cruentam reddi afferunt, ufum alioquin in Medicina habet nullum. Differt enim ab ea arbor ferruminatrix dida, ob vim eximiam quam habet artus frados & luxatos reftituendi, licet folia obtineat ferme eadem , ut ex Adverfariis Pen# &: Lo- belii pag-454- conftat. Duum generum obfervatur , major &c minor , foliorum magnitudine differentiam conftituente. Minor jam aliquot annis in horto meo crevit , fed frudus non produxit. Quoniam Vir Clariffimus & Excellentiflimus D.D. Aurelius Severinus , Anatomes & Cfiirurgi# in Gymnafio Neapolitano Profeffor eximius, novam non folumDendro- tomen in parte primi fuse Zootomi# cap. 6. propofuit,fed & exempli loco folium Ficus Indic# e fua carne nudatum & vaforum quafi Sceleton exhibuit, mihique ejufdem Sce- leti exemplum per Clariff. Virum D. Thomam Bartholinum tranfmifit, non poffum non illud hic inferere, iifdem quibus illud ipfe loco dido defcribit verbis. Folium ficus Opunti#, ait, vafa habet, quorum contextus &r difpofitio fic implicata eft ut cum aliorum foliorum omnium continuo dudu dirimantur in ulteriores ramos, qui femper anterius procedunt, & liberi funt a complexu : hi quos defcribo, fic funt in- nexi, ut cum ab exortu folii procefferint , relido inani fpacio , circumcurrant, fledan- turque in fe ipfos, extantibus in orbis ambitu exteriore aliquot quafi radiis, qui furculi funt venarum. Dubius profedo fis num hi de orbita furgant , vel ad hanc proxime ve- niant de vicinis furculis , qui cum primum viam in anteriora vifi fuerint tenuiffe , mox apparent in pofteriora revehi, quanquam itu fibrarum acutius perfpedo decreverim. Ad FORMIANUM, 14? • , >v # Ad extremum, furculos venarum, quarum triplex ordo eff , & ea difpofitio , ut mi- nimi omnium majoribus, & hi a maximis comprehendantur, adurgere binos,qui deinde dedudi primum , mox relida platea rurfum coeant , &: coaliti aliquantifper procedant, ut rurfum divaricentur. Sic plateam fimiliter procedentes relinquunt & coeunt, quem-* admodum ante didum eft. Quam texturam etiam intus retinent minores furculi , & fub his minimi. Illa tamen una re peculiariter explicata , quod intra fpacia majora illa adfcendit certis locis ramufculus, qui fado circuitu, foruloque relido, in fefe refleditur, mittens ab extimo fui clivo ramos, qui cum aliis fecus difeurrentibus coeunt, & fe invi- cem ampleduntur. Interim hifce utrifque furculis , quos binos afeendere depinxi , affurgentes inferius alii, iequa magnitudine fimiles , in via plateas tranfeurrendo conformant , atque inter hos alii minores, eumquem dixi contextum conficiunt. Talis univerd folii fua carne xefoluti textura eft. Hxc ille. Mihi folii dimidii faltem obtigit fceleton feptem uncias longum , unam cum dimidio latam, cujus vafa dura funt& lignea, non teretia, fed quadrangula, quorum majora ex v fibris multis invicem jundis, & non tam continuis quam contiguis, conflanti quas fe- T 5 parans i|o MUSEUM paratas minores formant furculos, quod ab una parte melius, quam ab altera conlpici- tur. Eadem enim hxc pars planior eft: altera, lurculis eminentioribus, & majorum pro- tuberandas ampliores oftentans. Summa: in hujus folii Sceleto Naturae artificium con- ipicitur mirandum. Hordeum fertilissimum mihi dono dedit Socer Venerandus D.D. Mat- thias Jani, quondam Epifcopus Scaniae vigilantifiimus , ex cujus grano unico feptem Culmi & Spicas emerferunt, longitudine virum, quantumvis procerae flaturas, exceden- tes , pedes enim Romanos feptem maximus fuperabat, fex conflans internodiis , quo- rum infimum minimum, & tres {altem pollices longum, fupremum duorum erat pedum* Culmus minimus fex pedes longus, totidem conflat internodiis, ea proportione, ut fum- mum maximum, infimum minimum fit; {picis nudati erant hi Culmi, quocirca earum proportionem delineare haud licuit. Interim fi ex grano uno feptem fpicas enatas confi- deraveris , unamquamque {picam quatuor verfibus conflantem , vcrfum vero quem- vis duodecim ad minimum granis , non miraberis me hordeum hoc vocafle fertiliffi- mum. Unicum enim granum de fe ad minimum trecenta triginta fex produxiffe ap- parebit. Sed foli bonitati , non vero certas hordei fpeciei , hoc poft divinam benedi- ctionem adfcribendum puto. Hermaphroditicum voco Hordeum, quod in unica fpica hordeum Sc fecale continet. Talem fpicam mihi obtulit Vir Reverendus, D. Michael Butrup, Parochias GrefFue & Kildebrcnd Paftor & Praspolitus vigilantiflimus, qui forte in agro fuo inter fegetes reliquas unicam hanc offendit. Spica eft exigua pollicis longitudinem non fuperans, primo alpeCtu hordeum pras le ferens; quatuor conflans verfibus , quo- rum finguli quinque granis. Ita vero difpofiti funt verius , ut alternatim verfus unus fit hordei, alter fecalis. Grana prasterea ipfa in glumis ita funt conftituta, ut hordei ariftis prasdita firmis, longis, & acutis fint : Secalis vero iis deftituantur. Intercurrunt etiam glumi quidam fteriles , granis deftituti. Simile diverforum frumentorum in una fpica conjugium, ab aliis animadverfum non legi, quocirca hic minime praetereundum duxi. Spicam Oriz^ , quas in India Orientali crevit , attulerunt naves Belgica: inde ad nos venientes > coloris Ipicei , longitudine quinque unciarum , quas mox aut culmo in feptem aut o£to dividitur partes asquales , quarum quaslibet jam plura , jam pauciora, pro ratione proportionis, continebant grana tenui cortice veftita, efoi aptiflima. HYPOjASMiNUM fub planta aut frutice Jafmini excrevit ut Hypociftis fub Ciflo planta, monftrofum quid eft, trium unciarum altitudine, latum duas, planum, infe- riore fui parte fibras quali radices de fe Ipargit, licetipfiftirpiadhasferit,&inmedio ejus corpore tales etiam apparent. Hinc paulatim magis magifque dilatatur, ac in lobos di- varicatur , ut figuram alas tripartitas non inepte referat. Per totum vero corpus utrin- que frequentia quali granula apparent, ex quibus etiam fibras quaedam ortum trahunt. Extre- FORMIANUM. i 5l Extrema corporis ora; afperas funt , & quafi fquammofas ac rugofe. Crevit in Horto Experientiflimi D. D. Chriftiani Fabricii, cujus dono habeo. Fale rnoniirum Linarie cirule je meus quoque produxit hortus ■, cujus caiiliscum duorum digitorum eflet latitudine, planus, paulatim in tenuiores dirimeba- tur, qui floribus fuis cceruleis eleganter veftiebantur. C a p. VIII. Moly Virginianum , T^haponticum , Ttyus Virginianum c Rofa Hierichuntica. V{Oly virginianum , quibufdam Allium vel Phalangium Virginianum , in ^ ^ Horto tenemus , quod Cafparu^ Bauhinus in appendice ad prodromum hifce de- fcripfitl Foliis eft anguftis, gramineis, palmaribus, nervofis, acuminatis, per margines nonnihil afperis & cauliculos fuperantibus j cauliculis femipalmaribus /umbella ceu in Moly luteo infldet, quam flores plures purpureo ccerulei, oblongis pediculis donati, ii- que trifolii, infident. At umbellas folia bina oblonga, ut in Allii feu Moly Montani fpe- ciebus, fed latiora fubjiciuntur. De Rhapontico varias a Botanicis agitantur controverfite , quibufdam radi- cem Centaurii majoris pro Rhapontico fumentibus , quibufdam Rhaponticum a Rha- barbaro diverfum non efleftatuentibus, donec noftro fasculo, quid verum eflet Rha- ponticum &: qualis planta , edito de eo eleganti tradatu oftenderet Profper Alpinus* vera ejus planta ex Thracias monte Rhodope in Italiam allata, qua etiam jam gaudet hortus nofter. Radicibus prasdita efl: hasc planta multis, ab uno germine proficifcentibus, longis, ro- tundis, centaurii majoris fimilibus. Ut primum e terra eruuntur, ex rufo nigrefcunt, fubftantia rara, laxa, levi, quas commanducata croci colore tingit, fi plufculum den- tibus agitetur, glutinis modo Ientefcit, levi amaritudine prasdita* Folia fert multa longis pediculis furfum ada, ampla, ad magn^ Lappre figuram inclinantia , majora tamen & la- tiora in circumferentia , miris quibufdam circumvolutionibus agitata , colore viridi in nigrum inclinante, pediculis longis, craflis, latis, intus cavis, exterius convexis ftriatifque in orbem expanduntur, Inodora, fapore fubacido, caulis e medio foliorum exfuroit unicus, cubitalis, ad rubrum inclinans, rotundus, cavus, craflus, ftriatus, geniculatus, ex cujus geniculis furculi rede exeunt duo vel tres , utrinque ex oppofito flofculis albis, mufcofis, fambuci floribus fimillimis, racematim undique congeftis, bene olentibus, fa- pore fubacido, quibus fuccedunt femina triangula, parvis folliculis membranaceis teda, nigra, Hyppolapathi feminibus fimillima. Vires habet lingulares, ratione terreftreitatis adftringit, cum modica caliditate, laxi- tas ejus & levitas aerei etiam multum participare oftendit. Hinc convulfis, ruptis &c Orthopnoicis prodeft. Liventia &Lichenas ex aceto fanat , ad fanguinem expuentes, Cafliacos & Dyfentericos expetitur. Dolores & inflationes diflipat, Lienofis, Hepaticis, Febricitantibus, Singultientibus confert. Morius venenatos fanat, facultate purgatoria levi pnedita. Rhus virginianum etiam colit Hortus nofler. Arbufcula eft, vulgari Rhoe major, foliis majoribus, acutioribus, mollioribus &c viridioribus , quorum quaslibet pinna uncias quinque vel fex longa. Superiora folia , Jafmini foliis fimillima funt ; Rami ex ftipite pullulantes tenella cervorum cornua ex crania modo erumpentia referunt , fi- gura, hirfutie & colore. Spicam Rhoe vulgari multo majorem habet . Rhus dicitur Grascis, oflicinis Siimach. In obfoniis &: condimentis pro fale utuntur quidam in Syria & EEgypto, unde a quibufdam vulgare Rhus obfoniorum vocatur , aliis Coriariorum, quia ad coria & pelles fpiflandas & crilpandas adhiberi a coriariis folet. Quamvis fint qui Rhus obfoniorum a Rhoe coriariorum differre ftatuant, non fine errore. Infigni pollet vi adftringente, exficcat & refrigerat. R o s a h i e r ichuntina nomen fuum ab imperito quodam Monacho fortita efl, tefte Bellonio, fiquidem circa Hiericho nunquam reperiatur, fed in Arabia deferta ad littora maris in Sabulo. Quibufdam Amomis Diofcoridis & Plinii, In Italia RofaHie- rici vel Sandse; Marhe dicitur. Fruticui lya, MUSEUM Fruticulus efl', cum fua radice palmaris , lignofus, ramulis frequentibus implicitus* figura rotunda antequam dehifcat. Dehifcit autem cum in aqua calida ponitur. Frudus fert in mediis ramulis, rotundos, parvulos, duros , candicantes , in quibus in duplici cavitate lunt femina pauca nigricantia , folia parva, oblonga , alata, crifpa, ali- quantulum finuata. De viribus St facultatibus hujus Planta: mira fabulantur multi. Circa feftum nata- Jitiorum Domini dehifcere fponte volunt , exficcata antea fi fuerit : fed id ab aeris hy~ berna humiditate contingit , & quovis tempore id praeftat, aqua: calida: fi imponatur. In Italia mulieres tempore partus, ad inveftigandam patiendi horam, ea utuntur. Quan- doquidem (utajunt) in aquam demifla , non prius fatifcit, quam fcetus nafci incipiat. CaTalpinus refert mulieres enixuras , in hoc frutice confidere , facilem fibi fore par- tum, fi is pandat fe Rofa: modo. De ea fimilem tractatum confcripfit Johannes Stur- mius Lovanienfis Profeflor, fed fuperftitionibus plenum. ■' ■* • \ Gap. IX. Scorzonera jF/i[ftanica , Virga oAurea Virgini an a> Vitis Canadenjis. CCorz onera vox eft Hifpanica, a Scorzo Vipera vel Serpente ita dido derivata, ^ quod contra Viperarum & Serpentium Idus infigni vi polleat ; vel quod£fcorzu,Ca- talaunico fermone didi ferpentis, figuram hujus planta: radix referat, ejufque morius curet. Cubitorum duorum crefcit altitudine, cichorei foliis latioribus in terram fparfis, ex- tima parte mucronatis, fecundum ejus longitudinem excurrente nervo , colore viridi latiori. In multos graciles ramos caulis finditur, duros, lignofos, quorum fummis fafti- giis infident calices longi, nervofi, rotundi, fqitammati, calicibus Gariophyllorum fimi- less ex quibus flores ex multis foliolis confertim nafcentibus conftantes emergunt 5 orbiculares, aurei inftar radiorum Solis. Hos fequuntur Calices,feu capitula continen- tia femina oblonga, ffcriata, alba, pappo infigni teda. Radicem habet carttofarti, fir- mam, in mucronem delinentem parte inferiore, fed paulatim craflitudinem acquiren- tem , tenui cortice nigricante tedam, rugofam aliquantum , quae leda aut rupta, len- tum ac ladeum fuccum ftillac, interne tota albicans, pinguis, dulcis. Commendatur in primis ad Animalium venenatorum Morfus tofta,aut condita ra- dix-, foliorum fuccus lolus cum aliis cordialibus miflus ad eadem commendatur. Aqua inde deftillata in febribus malignis & contagiofis prariens efl: remedium , ludorem pro- vocat, &: Naturae Crifin molienti fuccurrit. Radix condita valde fapida efl: & delicatis grata. Tum aqua, tum radix condita, per multos dies datur, ad curandas Hepatis, Lie- nis & interiorum partium obftrudiones, ad menfes movendos & animi deliquia, pue- rorum Epilepfias, vertiginem, cerebri perturbationem; a veneno &c toxico. Ejus primam inventionem ita proponit Nicolaus Monardes peculiari de ea tractatu. In comitatu UrgeI , Catalaunis Provincia, loco Momblanc dido, primum inventa obfervata efl: Scorzonera. Totus ille tradus Variis animalibus valde noxiis abundat, prat- fertim vero iis qua: Efcuerfos nuncupant, & in agris inter arbores atque herbas latitan- tes plagam, cui remedium adferri nequeat, efle cenfebant. Ruftici enim neque arva colere , neque mefies fecare , neque alias operas in agro neceflarias exercere quibant, quin crudeliter ab hifce animalibus offenderentur, quia eorum venenum adeo noxium eft, ut, quacunque corporis parsmorfu apprehenfa fue- rit, illico intumefeat, magnifque doloribus &venenofis Symptomatis inficiatur, inflam- matioque ad cor fubeat,ut nifi fubito fuccurratur, Facile demorfi exftinguantur. Id au- tem ejus regionis Incolas maxime premebat quod nullum remedium adverfus illud ma- lum reperirent,nam neque Theriaca, neque alia medicamenta ufurpata, quicquam au- xilii prxftabant. Sub idem fere tempus, quo adeo deplorata res erat, Mauritanus qui- dam captivus eo addudus eft, qui pr.xmorfos ab ifto virulento animali curabat data ra- dice Sdiicco herba: fibi cognita: , quam ederent, tantxque fuit efficaciae hoc medica- mentum, ut facile morfus fanaret & venenum tolleret. Quam ob rem adeo multi ad iftum Mauritanum confluxerunt, ut ipfum non modo fervitute liberarent, fed & opu- lentum efficerent. Nihilo- WORMIANUM. i 55 Nihilominus toto illo tempore Mauritanus, nec pollicitationibus, nec donis pellici potuit, ut indicaret quasnam radix & herba illa effet , qme tam noxium malum curaret. Tandem duo ejus loci homines conhderantes quantum omnium intereffet , ut illam, herbam cognofcerent, ipfum ad eruendam herbam proficifcentem clam fubfecuti funt, locumque obfervarunt,in quo herbamcum fua radice eruebat. Poft Mauritani difceffum locum adeunt, lacunafque confpiciunt unde herbam illam eruerat & aliquas herbae re- liquias. Colle&a igitur herbae copia (plurima enim ibidem nafcebatur) in pagum re- deunt, & ad Mauritani sedes profe&i , illum reperiunt herbam e Caniftro educentem* quam cum a fefe colleffa conferentes , eandem elle comperiunt , nec Mauritanus ne- gare potuit quin eadem edet. Unde in omnium notitiam pervenit, & quotquot illa egebant, ledum ibant, atque ad animalis, quod dixi, morius utebantur. Virga aurea yirginiana a Bauhino in appendice ad Pinacem Theatri Botanici defcribitur fub nomine Virgas aureas Mexicanas; fed quia concifa ejus eft de- fcriptio & plantam ipfam jam aliquot annis in horto alui, ei quasdam addenda ede ne- cellarium duxi. Ex una radice tuberofa & grandi, caules plures alTurgunt , altiftimi, leptemvel odo pedum, rotundi, afperi, circa quos folia angufta, palmaria, fefquiunciain lata, acuminata, Iplendentia, utrinque alpera, prona parte dilutioris viriditatis, per quo- rum dorfum nervus durus ad apicem afcendit. In plantas fummitate multo funt bre- viora. Circa fummum ex foliorum alis ramuli prodeunt, caule purpureo, afpero, foliis minoribus, in quorum apice dos unicus aureus furfum Ipedans , dori Helenii limilis , li- cet minor. Ramuli in fummitate conjundi, umbellam quali conftituunt auream, afpe- du jucundidimo. Floret apud nos menle Septembri, femina ad maturitatem non per- veniunt. Vitis canadensis. Hedera quinque folia Ganadenfis Jacobo Cornuto , ra- dice & Sarmento communi viti dmilis, geniculis articulato. Pediculi longiores ex alter- nis geniculis intequali dtu prodeunt rubri : quibus folia quinque lingula per lingulos pe- tiolos inferuntur. Adnafcuntur hinc inde ex altera foliorum parte Claviculi , qui in plures libras crilpas fparguntur, his veluti manibus proxima quasque comprehendit , dc parietum afperitatibus fe illaqueat, quos jucundo fpedaculo obvellit. Folia hyemem non fuftinent, dores aut baccas apud nos non habuit , in aliquot orgiarum altitudinem ad parietem afcendit. Sapor ei acidus & parum acerbus, ufum vero alium obtinere nondum animadverfum, quam ad opus topiarium, imis partibus malleolis facillime pangitur, circa Autumnum, & juxta parietes effodis Icrobibus deprimitur, terraque leviter obruitur. Iconem vide apud Cornutum cap. 41. Hift. Plantas aliae quas tenemus longiore non indigent defcriptione , cum earum Hiftorias padim apud Botanicos inveniantur 5 ad Radices igitur traniitum faciamus. C a p. X. c T)e ‘Radicibus Cinnae, Cyperi, (Jontrajervoe, C D eriagon , Jalap, Labrandmo , Liquiritia CBraJilienJi, H 1 n je radix ita difta quod ex regione Chinte feu Sime adferatur , ubi Lampaton vocatur, fed non folum hinc, verum etiam ex Occidentali India depromitur: Orien- talis vero prasfertur. Hasc exterius eoiore eft rubente aut fubnigro , interius candicante aut lubrubente : occidentalis vero, colore interius magis tuffo. Amatus Lulitanus inter Arundines recenfet,ut& Manardus, Casfalpinus inter Irideis, Bauhinus inter Convolvulos. Acofta in hunc modum plantam ipfam delineat : Trium aut quatuor palmorum altitudine affurgit, cauliculis tenuibus , quos rara folia cingunt, mali Affyrii junioris dmilitudine. Radix palmi longitudine, interdum craffa, nonnun- quam tenuis , quas recens eruta admodum tenella eft, & cruda aut elixa mandi poteft. Monardes dicit Arundinis majoris radicem effe fimilem, nodofam, intus albam, inter- dum rubefcentem, foris rubram. Optimam effe recentem , ponderofam, folidam, pinguem, non cariofam, infipidam. Nafcitur inChime locis maritimis, arundinis aut ulvas paluftris modo. V Sola I 154 MUSEUM Sola radice utuntur Indi ad morbos difficiles curandos, maximam vim in lue Vene- rea profliganda obtinet , valde extenuat , fudorem movet, exficcat, putredini refiftit, jecur confirmat, hydropi auxiliatur, ulcera maligna fanat, Lepram Elephantiafin cu- rat, corpus alimento deftitutum reficit, Schyrris jecoris prodeft: lignd Guajaco infirmior putatur. Cyperus Grascis vel ita di&us videtur , quod radix vafculum auc pyxidulam pulillam figura imitetur. In officinis duo ejus funt genera in ufu : Rotundum &c longum. Eft autem radix junci triangularis, aut quadrangularis, cubitalis, aut majo- ris quandoque, folia habentis porracea, longa, angufta, in fummo caule minuta, femen comple&entia. Radices inter fe cohaerent Oleis oblongis fimiies , quae rotundae funt, nigrae, odore fuavi, guftu amaro, Nafcitur in paluftribus & humccto folo , quin etiam in cultis locis. Optima ea cenfetur, qu^ gravis, denfa, plena, dura, afpera, odorata cum quadam acrimonia. Calida eft, venarum orificia aperit, urinam movet, ad calculos &: Hydropem com- mendatur, contra Idus Scorpionum utilis, rnenfes movet, curat oris ulcera depafcentia ? in unguentis & cataplafmatis locum habens. Ad Cyperos refert Bauhinus Contray'ervam Hilpanis didam , quafi Ale» xipharmacam, ex Char cis Provincia Peruana allatam. Monardes radicibus Iridis fimi- lem efle ait, nifi quod minor fit. Et certe eo convenire videtur , quod grumofa exiftat, fupra terram repens & fibras multas de fe fpargens, quas a fummo ad imum graciliores evadunt. Colore exterius purpureo, interius albicante, fapore fubdulci, adftringente, eum acrimonia aromatica. Pulvis ejus ex albo vino fumptus adverfus omne venenum , cujufcunque fit generis, prasfentiffimum eft remedium (uno fublimato excepto) vomitione illud rejicere faciens, aut per fudores evacuans. Philtra quoque eo pulvere educi haufto ferunt, Lumbricos etiam enecari. Quamvis Cafparus Bauhinus Pinacis lib. 1. fed. 2. diverfas Radices conftituat Con- trayervam Drakenam, dum illam ad jCyperos longos odoros referat, hanc ad Cype- ros longos inodoros, attamen dum Drakenas Iconem &c defcriptionem confero cum radice , quas Contrayervas nomine ad nos adfertur , non pofiiim quin ftatuam eandem efle. Sic enim defcribit Clufius fuam Drakenam (cui hoc nominis indidit, quia a Fran- cifco Draco primum advefta &: Clufio dono data fit) Exotic. lib. 4. cap. x. femiunciali magna ex parte eft craffitudine, prolonga, fubinde in nodos &c inaequalia capita extube- rans , atque in fummis capitibus veluti ex craffis fquamrnis contexta , Dentaria; ?fi<pv?b.x fere inftar, interiore parte alba , tenues fibras hinc inde adnafcentes habens* quafdam craffiufculas & majufculas , duras &: lentas , ex quibus alii nodi dependent, nullo manifefto odore, fapore nonnihil adftringente & linguam exficcante initio , diu- tius vero manducata tenuem fuavemque acrimoniam in ore relinquit. Plantam ipfam qui defcripferit nondum inventus eft. Nardus Antonius Rechus 1 . 8.’ Hift. Nat. Mex. cap. 58. Plantam quandam depingit fub titulo Coanenepilli, quam ejus commentator Terentius Contrayervam efle putat, fed dubitare me facit Radicis defcriptio , quas longa efle dicitur , prolixa & convoluta , minimum digitum oralia, fibrataque, qualis illa non eft , quas ad nos adfertur. Herba prasterea ipfa depi- fta convolvulum refert, non Cyperum > fed penes alios efto judicium. Addit vero Clufius fe ab Elioto accepifle , folia prxfens efle venenum , ipfam vero radicem , non modo illius veneni , fed aliorum efle Antidotum , cor & vitales facultates roborare , fi pollinis in modum trita , mane ex pauxillo vino fumeretur i ex aqua vero febris ardo-, res mitigare. Hasc omnia optime quadrant cum iis, quas Contrayervas tribuuntur. Inter alias peregrinas radices, quas ad me Lugduno Batavorum tranfmifit Vir ClariC Joh. de Laet, fuit & fruftulum cujufdam, quam DeriagEn ex oriente vo- cavit, longitudine articuli digiti, aut uncias circiter. Cinerei erat coloris , inasquale & nodo* W O R M I A N tr M. nodofum, minutiffimis fibris praeditum , interius album & fungofum , craffitie pennas olorinas. Sapore Acorum plane refert, ut ejus fpeciem efle autumem. Calida eft, lin- guam mordicans ; fed non nili prius bene mafticatum fuerit. De Planta: ipfius conflit u- tione & viribus nihil plane additum fuit. Jalap a, Chelapa, Bryonia, Mechoacanna nigricans Bauhino, radix eft Mechoa- cx vulgari ftmilis, nili quod nigricante Cortice fit veftita , interius paululum rufcfccns, vel teflellatim vel in taleolas incifa adfertirr. tffiftu eft non ingrato , fed in pulverem reda&a & exhibita, acrimonia quadam fauces mordicat, gummofitate copiofa referta, quas iimul pinguis fic oleofa eft, quod vel eo conftat, quod igni fi admoveatur, flammam concipiat, in reliquis Mechoacas vulgari limilis. . Pituitam, Bilem & aquofos humores potenter evacuat, vifcera infimi ventris, Hepar prascipue& ventriculum roborat, omniaque illa prasftat qux Mechoaca, fed in minore dofi. Tantum enim efficit Drachma femis Jalapas , quantum integra Mechoaca:. Gratum eft Medicamentum & fine faftidio fumitur. Exhibetur in aqua Cichorei aut jure Car- nis, tribus horis ante prandium. Chymiciex eaRefinam conficiunt, quas aliquot gra- norum pondere munus fuum exfequitur. Extat etiam in officinis noftris pulvis Diajala- px , qui in frequenti nobis eft ufu. Vide quas de hac Radice & ejus affinibus commen- tatus eft Margravius lib. i. Hift. Piant. Brafil. cap. 10. Radix iabrandino ex nodofo corpore , ex quo fimul tres aut quatuor mox emergunt caules, teretes, cavi, ftodofi, ferme inftat Calami Aromatici veri a Clufio deferipti , defeendunt quinque aut fex inaequalis longitudinis radiculae tenues , quas etiam fibras longas de fe protrudunt trium undarum circiter longitudine; fed tam cau- les quam radicum propagines tenues admodum funt , colore cinereo. Aromaticum habent faporem, ut calidae in tertio gradu videantur. Nudum nomen accepi, de viri- bus & patria nil habeo quod dicam. Liquiritia brasil i-ensis radix eft feptem unciarum longitudine, colore flavo ad Cinereum tendente, parte fuperiore, ex qua caulem protrudit, digiti craffitie, paulatim vero attenuatur in extremum ufque. Variis parvis tuberculis hinc inde ambi- tur > quas de fibrarum abruptarum teftantur multitudine & magnitudine. Sapore eft dulci, ut noftra Liquiritia Vulgaris , fed caret ingrato illo, qui noftram comitatur; aft eofdem habeat ufus ignoro, Nec quicquam de Planta ipfa conftat. Y % C a p. XL \ \ / MUSEUM i t C A P. XI. £Matalifta> Mechodca , Ninfing, ^ay^de nojpt Signor a , SPape- qmnhe^ ‘Rhakarkamm. TN Hilpania radice quadam ex America allata utuntur ad ferofos humores expur- ^•gandos, Matalistam vocant, feu Matlalitztic. Craffa eft inftar Bryonias, ex cinereo nigricans, laporis ferme nullius, levis, crebris fibrarum craffarum texturis refer-’ ta, odore nullo. Cujus Tegmentum pollicis unius Craflitie, trium per Diametrum, mihi dono dedit ClarilT. D. D. Sperlingius ex Hifpania redux. Retulit ejus ufumeffe ad ferofos humores expurgandos Drachmarum duarum pon- dere. Bryonias aut Mechoacannas quasdam (pedes effe videtur, fed non adeo gummo- fa, ut hasc, verum crebrioribus & crafiioribus fibris dotata. Vide quid de ea tradat Mae* gravius lib. i. Piant. Brafil. cap. 20* Mechoaca, Bauhino Bryonia Mechoacanna alba, quibufdam male Rhabarba- mm album, & Rhabarbarum Mechoacannum, cum nullam cum Rhabarbaro habeat affinitatem. Ratione foli duum eft generum; alterum in Mechaca novas Hifpanias re- done feu Infula provenit ; alterum in continente circa Nicaragua nafcitur , quod etiam pneftantius eft. Ex radice craffa, ftriata, cinericia, inffar Brionias ramos multos emittit, fupra terram luxuriantes, colore fufco, ad cinericiam tendente , qui vicinas perticas aut pergulas fcandunt, & multiplici nexu ampleftuntur, foliis circinatas fere rotunditatis, in mucro- nem tamen definentibus , nonnunquam admodum amplis, atrovir entibus, fibrofis, pe- rennibus , adeo vero delicatis, ut humiditate carere videantur , flore quafi mali aurei , quinque foliis conflante, fubfufci coloris, e cujus umbilico protuberat Calix, feuvefi- cula quadam Av-ellans magnitudine, membrana conflans tenui albicante, quas in duas

cellulas

WORMIANUM, i 57 cellulas tenuiffitna membrana fecretas dividitur , & in fingulis bina grana, ciceris exigui magnitudine, colore per maturitatem nigro, guftu inlipido, continentur. Quae in Me- choaca nafcitur frudum habere dicitur , coriandri flcci magnitudine racematim cohx- rentem, qui Septembri maturefcit. Radix Odobri colligitur & ad nos defertur, in ta- leolas feda, intus multis circulis a centro ad ambitum parallelis diftindas , fapore fari- naceo line acredine, nullius ingrati odoris, extera alba & friabilis , ut Bryonix, quam in omnibus acri fapore xmulatur. Quidam tres ejus conftituunt fpecies , ita ut una fithxc quam Mechoacam vocant, fecunda qux Matlaliztis dicitur, minor praecedenti , tertia Xalapa , qux reliquis po- tentior. Calida ftatuitur primo gradu, ficca fecundo, cum partium tenuitate, cralfos, vifcidos, putridofque humores , utramque bilem , & aquas educit. Jecoris, Ventriculi, Lienis morbos tollit, & eorundem obftrudiones aperit, hydropi, Idero utilis. Inveteratos ca- pitis dolores curat, cerebrum &: nervos expurgat, veteres defluxiones fiftit,. uteri mor- bis ex frigidis humoribus aut flatibus generatis medetur , pedoris vitiis, antiquis febri- bus, lue Venerea vexatis competit, repetito, quoties convenit, ejus ufu. Dofis a Drach- ma una ad duas in vino aut liquore competenti. I" . i • • ; r ■ ■ , . , ;*• t _ Ex Corea Indix Orientalis Provincia allata efl: mihi radix N i N s i n g dida, tenuis* flava exterius, interius vero alba, rugofa, oblonga , calami fcriptorii Craflitie, externa flgura Curcumam referens, fed colore flavo non tingit, inlipida pene efl, fed nonnihil amaritudinis habens diutius fl mafticetur > Temperata efle videtur, aut calida in primo gradu. Commendabatur ab eo qui attulit ad Venerem excitandam. Nefcio an Eringii cujufdamflt, cum plantam non viderim, fed figura & fapore proxime ad eam accedit radix. Raiz de nossa seinora , Brafilienfis efl: radix , quinque unciarum lon- gitudine, digiti minoris Craflitie, ftrigofa , ad nigredinem tendens, tam interius quam exterius nonnihil amara ; de cujus viribus hxc accepi a Pifone. In taleolas feda & per aliquot dies in convenienti liquore macerata, ordinarii potus loco fumpta, renum Se ureterum obftrudionibus medetur, & calculi materiam efficaciter expellit. Herba ipfa eximias contra venena habet facultates. Succus e recentibus foliis expreflus, ferpenturn fanat morfus, radix autem cum foliis contufa e vino haufta venenum penitus expellit, 1 V $ Herba i MUSEUM Herba radicis de Nossa seinora, Bfafilienfibus dicitur Caap eba , e(t Clematinon abfimilis, tenaci ac prolongo farmeilto nunc vicinas arbores fcandit, nunc humi ferpit inftar colubris , a plebe Lufitanica Erva de Nossa seinora, ob fimP litudinem cipo de copras. Folium quodvis feorfim pofitum in caule in fuo pediculo rufefcenti, duos digitos longo, &in exortu paululum incurvato, orbiculare, vel cordis latioris figura, fuperius dilute virens , inferius albefcens : pediculus cujufque non inferi- tur in extremitatem folii , fed plus dimidio digito ab ora, verius medium folii, ut in Na-* fturtio Indico. Ad pediculos foliorum etiam alius provenit pediculus , fefquidigitum. lon<ms, fio fculum fuftinens pallide flavefcentem,odo foliis conflantem, hoc modo: qua- tuor fuperius appofita parva & rotunda, his fubftat obrotundum amplum, adhuc magis inferius tria parva alternarim pofita. Infummitate pediculi inter quatuorfuperiora folio- la pranum provenit magnitudine parvi pifi, figurae ovalis, interius viride, hinc rubrum, radix longa quafi contorta planta nullum habet odorem praeter herbaceum. P a p EQU ANHE Radices quoque funt Brafiiianae , tenues, longx, cortice nigro, in- teriori lubllantia alba, per quam tranfit tenuiflimum quafi filamentum ligneum, fibras inftar, afpera efb radix, grumofa, adftringens cum quadam acrimonia. Crafiitie calamum fcriptorium non attingit. _ . . De Rhabarbaro varix funt Botanicorum opiniones. Melves Khei tria con- suit- o-enera : Turcicum, Barbarum & Indicum, quod &Sceniticum vel Siniticum vo- cant. *Sed eadem videtur planta , a regionibus diverfis, unde adferri folet , ita nuncu- pata * Q uamvis Radix Rhabarbari copiofe fatis ad nos adferatur, plantam tamen ipfant qui viderit & defcripferit, rarus eft. Matfhiolus quidem in 3. lib. Diofcorid. cap. 2. ejus hiftoriam proponit, fed talem qualem ex relatione negotiatorum Perficorum habere potuit , quia ipfam plantam nunquam vidit. Nos radicem, qualis ad nos adfertur, deli- neabimus. Frufta ejus varia magnitudine ad nos adferuntur exficcata. Majora melioris notx habentur, qux fubftantia rara , & cum franguntur rufo & glauco colore alter- nante foedantur , & manfa croceum de fe fundunt colorem. Cum viridis adhuc eft, auandoque. bipalmarem magnitudinem fuperare integram radicem volunt , & crafiitie crus humanum attingere. Pulpa ejus interior aureo colore nitet , rubris quamplurimis intercurfantibus venis; fucco madet copiofo,tum croceo, tum purpureo, qui luo lentore facile manus implicat & colore inficit. Extradam e terra radicem mox mundant , i n frufia fecant, feriatim fuper alferibus locant, vertunt & invertunt pluries, ut fpccus in ea affervetur concretus. Quatriduo tranfado particulas funiculo trajiciunt & fufpendunt in umbra , ut ventorum flatibus in aere libero duorum mentium Ipaao exficcentur. Optimum FORMIANUM. I59 Optimum ex Sinarum regione adfertur, ex America quod adferri docet Manardus, po- tius Rhaponticum eft quam verum Rhabarbarum. Chriftophorus Acofta tantum in interiore Sinarum regione provenire ait, unde in urbem Cantam exportatur, & inde navibus in Indiam reliquam. Illud quod terreftri itinere exportatur , profertur ei quod navibus , non enim adeo cariofum eft, & in mari facile corrumpitur. Quod experientia verum die comperi. Illud enim quod naves noftras ex Indiis apportarunt Anno mdcxxxviii. deterioris erat notie , adeoque corruptum ut in ufus medicos trahi nequiverit. Garcias ab Horto lib. 2. cap. 37. refert, quoddam in certa Tartaris urbe Samarcandar dida nafci quod improbum Iit , ac tale illud illud fuifle credo, quod ad nos ex Tartaria attulerunt Legati Ruffici, cujus frufttim, quod mihi amicus dono dedit, adhuc fucco proprio madidum erat. Sed jam vix notas ullas probi Rhabarbari habet. In Pfyllii, aut lini femine, milio quoque commode radi- cem fervant Pharmacopolas noftri, ut diutius incorrupta permaneat. Nobile adeo medicamentum purgans eft, ut cum omni fecuritate, omni tempore, & omni astate exhiberi poffit, bilem & pituitam purgat, jecur roborat, obftrudiones refe- rat, Iderum folvit, fanguinem expurgat, limulque partes corporis nobiliores efficit. Se- cure in morbis cordis exhibetur , hydropicos & cachedicos juvat, bonumque colorem conciliat > fanguinem rejicientibus, ac ejus a quavis parte eruptionibus prodeft. Dyfen- teriam cohibet, ex alto devolutis, ruptis, & tam externe, quam interne fradis, auxilia- tur. Datur tam in fubftantia a jj. ad Jij. in pulverem redadum , quam in infufo &: de- cocto a jij* ad 3iij. pro ratione virium & conftitutionis icgrorum. Cap. XII. Sarcaparilla> Tagion , T aufer gint, Turpethum , Taca. Q Arca paril l a, a limilitudine quam cum Smilace alpera habet, nomen accepit, U Zarfa namque Hifpanis Rubum, Irapecanga Brafilienfibus, Parta vitem, Parilia viti- culam notat, quali parva Iit vitis j Unde quidam Smilacis alpera: Hifpanica: radicem exiftimarunt. Sed hanc Hifpani primum ex Peru, & novi orbis feu America Provinciis attulerunt, multoque efficaciorem deprehenderunt Hifpanica. Trium generum conftituit Monardes 5 una qua: ex Hifpania nova adfertur, quai can- didior ad pallorem tendens gracilior, Altera cinerea , nigrior &: craffior , multoque melior exHonduris. Tertia cinereo nigricante, majoribus & craffioribus conftans ra- dicibus ex Guajaquill. Radix eft Sarmentitia , profunde per terram ferpens, nodofa, 1L ISO MUSEUM gnofa, tenuis, longa, infipida, ad luis Venerea curationem multum faciens, cum noftrl Smilace afpera magnam habens affinitatem. Unda ejus in libris duabus aquas coda , vini rubei turbidi colorem habet. Tenuis eft efflendas, & fudorem potenter provocat. Ad luem Veneream per dies triginta pota commendatur. Arthritidi, ulceribus malignis, capitis & cerebri vitiis medetur. Hepar roborat, Lienem extenuat. Tagion guinei Radices funt parvas ovali figura, Cyperum rotundum externe referentes, nucis Avellanas magnitudine, utra que extremitate acutas, rugofas, coloris ad flavedinem tendentis, molles, porofas , fapore dulci & grato, fubftantia atropurpurea» quasdam harum radicum oblongiores , quasdam rotundiores funt. Speciem Cyperi effle arbitror. Ex Guinea allatas titulus arguit, qui cum Radice a Clarilf.Viro D.J.oh* de Laet tranfmiffus. s # Tauzarghent radix eft tenuis, cinerea , ad luteum inclinans, quatuor unda- rum longitudine, ex qua furculi duo emergunt nodofi, caulis procul dubio ipfius plantas rudimenta, intus candida, mollis,faporis adftringentis aliquantum &parum mordicantis. Calidum in primo gradu effe arbitror. Hanc radicem in Orientali Mauritania provenire ait Scaliger Ex. 142. & tanti tamque boni odoris effe , ut appenfa laquearibus haud magna quantitas , fuppleat vicem magni fuffimenti. At nos eam odoris fuavitatem non deprehendimus, credo quod radix jam obfoleverit,& vires amiferit. Turpetum feuTurbith vox efl Arabica ab Avicenna &: aliis ufurpata, licet inepte quidam a turbando deducant. De eo varia eft inter recentiores controverfia. Nonnulli exiftimant effe Tripolium Grxcorum , nonnulli Pityufas radicem, alii Alvpi, Caslalpinus Thapfiam Theophrafti. Garcias ab Horto libro 1. cap. 3 6. fe veri Turbith virentem & florentem plantam vi- diffe afflent, ex ejus igitur delineatione hxc habemus. Turbith planta eft radice me- diocri , caule hederas modo per folum extenfo, digiti craffitie , duos palmos longa, foliis Altheas , floribus ejufdem ferme , e candido rubentibus, nonnunquam omnino candidis. In ufum tantum fumitur gummola caulis pars inferior juxta radicem. Tota planta infipida eft cum colligitur. Provenit in Cambaja locis a mari aliquantum remo- tis, Surate, Dio Infula, &; vicinis. Htec ex Garcia. Sed Arabes aliam plantam pro Tur- petho exhibent. Mefve lib. z. de fimpl. Medie, cap. z. Radicem elfe ait herbas folia Perulas minora ferentis , & ex earum genere , quas ladteo fucco turgent. Clulius afferit Hilpanos radice Thapfhe pro Turpetho in ufum trahere ; quidam radice Scammonia concifa, pro Turpetho uti. Adeo de Turpetho res adhuc incerta. Nos ejus, quod in officinis eft, oftendimus exemplum. Calidum eft ordine tertio, craflam & lentam pituitam evacuat e ventriculo, thorace, nervis & partibus remotioribus, fed tardioris eft operationis, ventriculum turbat Sc flub- vertit, quocirca additur Zinziber, maftix, aliaque aromata. Ex ea debite praeparata & corrigentibus mifta conftat Electuarium in officinis Dia- phasnicum didum. E>atur in fubftantia a jj. ad Jij. fed in decofto vel diluto ad Jiij. vel quatuor. Yuca Monardo, Mandioca Latzio , Quacchamotl Nierenbergio , Radix eft inftar Paftinac.x , aut Caryottas , verum longior & craffior , caules producit ad quindecim in- terdum palmarum altitudinem, tenerrimos , medulla candida & internodiis in fingulos palmos 1 ' ( FORMIANUM. 161 palmos diftindos, e quibas abruptis & terras infitis, fex aut novem menfium fpacio, ma- ximas radices enafcuntur. Varias autem ejus reperiuntur fpecies, omnes edules, atque has radices durant fub terra multos annos , fine ulla cultura , quo annofiores funt, eo crafliores. Omnia animantia, hominibus folum exceptis, radicem hanc expetunt cru- dam, eaque pinguefcere & commode nutriri ferunt, verum fi contufa fuerit, & humo- rem illum folum hauriant, ftatim emori. Manardus eam ita defcribit. Yuca herba eft , quinque aut fex palmos alta , foliis la- tis & manus humanxmodo expanfis, atque in feptem aut odo lacinias divifis, perpetuo virentibus. Seritur in terra probe culta & in fulcos duda , fragmentis radicis ; radix craffaeft magnorum raporum modo, cortice exteriore fafco , parte vero interiore admodum candida, ex qua cortice adempto panem conficiunt. Radix, quas mihi a Clarilf. Viro D. Thoma Bartholino exGalliis tranfmiffa eft, cu- cumerem mediocrem figura & magnitudine ferme refert , nifi quod in apicem tenuio- rem terminetur, & nodofa adeo non fit: fibris quibufdam tenuibus praedita , fcabrofa & inaequalis, ob rugarum afperitates , prasfer tim juxta apicem, colore exterius luteo purpuralcente. Ex his radicibus defleatis & contufis , primo farinam, deinde pollinem deducant, ex quo candida &: delicata coquunt liba. Brafilienfes eandem farinam aqua temperatam, ac coaddam in Paftillos, fupra craticulas fumo indurant, atque exficcant, atque in pena quam diu libet recondunt. Inde ubi opus eft repurgant , contunduntque in pollinem , ita candidum,, ut cum tritico certet ; ex quo, certa quantitate recentioris farinas admifta, pinfunt panes bis coctos, quibus Barbari in bellicis, Lufitani in navalibus utuntur expe- ditionibus. Aliud quoque bifeodi genus adornant, ex mero recentium radicum in pila contufarum fucco, eoque aut ad Solem coado & exficcato; aut ad ignem tofto, quod candidiflimum eft , & delicatiflimum , neque ad vulgi ufum comparatum: Ex eadem radice, fumo arefacta , varias componunt potiones , quas Barbari vocant Ming ice , adeo falubres , ut reftaurantium loco asgrotantibus propinentur. E polline vero varias cupedias, & admixto orizas polline panes fermentatos, triticeis omnino pares. Eandem ad fumum ita ficcatam , antidotum &c antipharmacum autumant adverfus venenatos anguium morfus, PanisexYuca C as avi dicitur, cujus fruftulum Daleri imperialis craffitie, duo- rUm pollicum longitudine, fefqui latitudine, candidiflimum, porofum, fapore haud in- grato, tranfmifit idemClariff. Vir Thomas Bartholinus. Ejus vero conficiendi rationem, quia accuratius perfequitur Manardes in Hiftoria Simplicium cap. 55 . ( licet de ea fupra quoque aliquid didum fit) hic repetam. Repurgatam, inquit, fuo cortice radicem in- ftrumentis quibufdam ( iis quibus muliercula linum pedunt fimilibus ) dente acuto & firmo prasditis , in fruftula fecant & comminuunt, quod comminutum eft in manticam ex palmae foliis contextam injiciunt, & pondera quasdam, veluti grandes lapides, fuper imponunt, ut fuo pondere fuccum exprimant. Quo probe expreffo, radicis craflior materies, amygdalis tufis & expreffis fimilis, reftat, quas patinas injeda,lento igne coqui- tur Si denfatur > fiibinde eam volvendo , uti ova frixa folent, ea bene denfata placenta fit, nummi Hifpanici odo Regalibus asftimati craflitudine, quam Soli ficcandam expo- nunt. Hasc placenta illis panis vicem prasbet, multum nutrit, poteftque multo tempore incorrupta affervari. Nam navibus, quas inde in Hifpaniam appellunt, imponunt, panis bis cbdi vice, pro alimento. Verum fauces exafperat ejus Cafavi ufus, nifi aqua aut ju- fculo maceretur, aut aliis cibis commifceatur , ea enim ratione edi poteft, & qui fic eum comedere vellet, altera manu vafculum aqua plenum perpetuo tenere neceflum ha- bet, alioquin minime deglutire pollet. Ferunt omnem Yucam in continente nafcentem falutarem effe ; fed quas in Infula S. Dominici provenit, ejufque fuccum non eodum, interimere. Quamvis in Mufeo multo plures teneam radices, attamen aut non adeo raras, aut de iis in ipfis plantis adum , autpaflim eajrum hiftorias apudBotanicos extant, nolo hic adurn agere, fufius de iis tradando. Hujus cenfus funt radices Althe^e, Ariftolochias longas, rotundas, Angelica, Afphodeli, Afari, Alcannas, Brufci,Been albi, rubri,Galangx, Gentianas, Curcumas, Cyclaminis, Diptamni albi, Ellebori albi, nigri, Hermodadilorum, Iridis Florentini , Morfus Diaboli, Polypodii, Pyrethri, Scorzoneras Hifp. Vidorialis femina, ali^que plurimas. X Cap. XIII i6 i. MUSEUM C A P s XIII. Polia Gariophyllorum Indicorum y hauri Virgiliam, Malabathri > Mufd. Ad i c e s ha&enus vidimus peregrinas , jam folia oftendenda , quae raritatis no- mine nobis fent commendata, inter quae primum locum occupent Folia gariophyllorum indicorum. Quia mihi ramulus iis onuftus a Clarilf.D. D. Sperlingio oblatus, hic eum delinearelubuit. Pedis dimidii eft longitu- dine , craffitie culmi hordeacei , cortice coloris cinericei te&us , fumma parte quina folia fuftinens, fingula fuis pediculis oblongis, purpureis in nitentia, binis aequaliter utrin- que e ramulis emergentibus, quibus fupereminent pediculi tres, quorum medius rurfum dividitur in quatuor , Gariophyllorum fruffcus fuftinentes. Folia ipfa Lauri foliis fune fimillima, medio nervo, parte prona fingula fecante per longitudinem, multis venis te- nuibus, utrinque ad latera excurrentibus, parte furfum fpe&ante laeviore, altera afpe- riore aliquantum , petioli fuftinent alabaftros (qui , Clufio tefte, ipfi funt Gariophylli) fumma parte in quatuor denticulos deculfatim divifos, medio florem nondum apertum continentes. Folia & cortex licet non tanta fragrantis odoris gratia, ut ipfi Gariophylli, non tamen prorfus odore deftituuntur, fed Gariophyllos nonnihil redolent, atque eo- rum faporem referunt, quemadmodum Scipfius rami lignum aliquantulum maflicatum. In Moluccis Infulis copiofe proveniunt; foliorum ufus apud nos non eft, eo quod non adferantur. Sed quia ipfi Gariophylli & odore , & fapore praeftant , in foliorum locum merito cedunt. Arborem Gariophylli ita deferibit Acofta lib. i. cap. n. Arbor eft Lauri forma $£ magnitudine, foliis laurinis, fed anguftioribus, multis praedita ramis, copiofo flore, pri- mum candido, deinde virefeente, poftremum rufefeente, qui induratus eft ipfus Gario- phyllus (atClufiusGariophyllum non efle florem, fedfruftus rudimentum, quod alaba- ftrum vocant Botanici, re&e exiftimat) clavum vocant, quod capitatus fit, in modum clavi, exertis in adverfum quatuor denticulis, fefe ftellatim decuifantibus. Provenit in ex- tremis ramulis Myrti modo. Eft vero flos (Gariophyllum ipfum intelligo) hic viridis adeo odoratus, ut reliquos flores odoris fuavitate fuperet. Cultores flagellant altiores arboris ramos , mundato prius circa arborem folo : fiquidem nullum genus graminis fub ea nafcitur, omnem fuccum feu humorem ad fe attrahente arbore- Decufli Gario- phylli biduum aut triduum liceantur, dein aflervantur. In a^ro Neapolitano mons celebris extat Paufilippus, ad cujus ferme radicem , qua urbem fpedat Neapolitanam , facellum vifitur D. Virgini facrum , juxta quod fepul- chrum Virgilii Maronis, poetae iftius incomparabilis, hac inferiptione infigne : CMantua me genuit , Calabri rapuere , tenet nunc Parthenope : cecini pafcua , rura , Duces. Hunc ejus tumulum inumbrat annofa Laurus, cujus cum tria teneam folia, hic prae- tereunda minime videntur: ita tamen, ut, cum a vulgaribus Lauri foliis nil diferepent, de iis uberior non inftituatur difeurfus. Malabatrum, aliis folium Indum , Arabibus Cadegi Indi , Indis Tamalapatra. Quamvis fint qui folium Indum a Malabathro differre putent. Garcias ab Horto fo-* lium hoc mali Medicae fimile efle affirmat , anguftius tamen per extremum , colore vi- ridi, tribus per longitudinem excurrentibus nervis aut coftis , odoratum , Gariophylla quodammodo referens odore , non tam vehemente ut Nardus aut Macis, neque tam fubtili aut acuto ut Canella. Nafcitur in procera arbore, procul ab aquis in Cambaja. Praeferuntur integra , quod virtus in iis diutius duret. Falluntur itaque qui Nardi Indici folium efle arbitrantur ob odoris affinitatem, item illi, qui cum Diofcoride &: Avicenna folium hoc in paludibus gigni, & lentis paluftris modo, aquis innatare fine radice, ajunt. Urinam movet, oris halitum commendat , veftes ab erofione tuetur, ftomacho pro- deft, Lippitudinibus, inflammationibufque tritum & in vino fervefa&um commode illi- nitur, ad ea omnia quae Nardus commendatur etiam prodeft , cujus vices fupplet. Mu s A Mus a dida arbor, Bauhino eft palma longis latilque foliis, Plinio Pala,Acoftas Ficus Indica , Ludovico Romano Poma Paradifi, Oviedo Platanus , Guilandino Dudaim in Bibliis , Brafilienftbus Bacoba & Binana , tefte Pifone , aliis multis a Botanicis infignitur nominibus^ quas recenfere nimis foret longum. Clufius 1.2. c. io. in Notis ad Garciam, ex Oviedo eam his defcribit. Aliquando hasc arbor improprie di&aPlatanus in arboris celfitudinem excrefcit,&hominis craflitudinem acquirit, aliquando vero coxas humana: craflitie confpicitur , pro foli natura & ubertate augefcens> ab imo ad fummum folia fert ampliflima, interdum duodecim palmos lon- ga, ternos aut quaternos lata, plerumque minora, hasc ventorum flatibus facile multi- fariam diflecantur, & ex cofta illa per folii longitudinem excurrente pendere Ipedan- tur, eum in modum disjeda, Tota planta veluti germen eft, vel lurculus, in cujus fummo enaicitur pediculus aut malleolus brachiali craflitudine, qui uvam producit, vi- cenos, tricenos, interdum centenos mplures frudus palmari longitudine brachialique craflitudine fuftinentem , nonnunquam minores, quandoque etiam ampliores, pro plantas ipfius & foli fertilitate. Cortex hujus fatis craifus, fed qui facile eximatur , con- tinens pulpam feu carnem bubulas medullae perfimilem. Integra uva ante maturitatem colligenda eft, cum videlicet aliquis fructus flavefcere incipit , deinde in asdibus fufpen- denda, ut plenam maturitatem confequatur. Flic frudus in duas partes per longitudi- nem apertus, & utrinque incifus, deinde infolatus, gratiflimi eft faporis, & caricas fucci bonitate fuperat. Aliis etiam modis in efum praeparatur , qu^s vide dido loco apud Clufium. Caudex annuus eft, & femel duntaxat in vita frudus gerit. Verum ad radices confurgunt quinque, fex, aut plures furculi , qui parentem renovant, & fubfequenti anno fructum perficiunt ; exempta uva abjicitur planta, utpote inutilis. Adeo vero fce- cunda eft , ut nunquam intercidat , fed fubinde novas proles gignat , ut frudus toto anno uberrime legere liceat. Primum ex Guinea advedam putat Petrus Martyr , ubi eft familiaris fua fponte nafcitur , fatam in tantum augmentum protendi ait , ut multos pceniteat in fuis pr se diis eam plantafle aut foviffe. Ubicunque femel feritur , inutilem ad reliquos proventus terram reddit, ac montano fili£e fcecundius nutrit,- diftenditque radices, ita ut neque vomere ullo aut ligone purgari ulterius ager ejus receptor queat, quin perpetuo exortu a quacunque tenui vel capillari radicula inter glebas latente repullulent nati novelli. X z Eft 16-4 m u s e x u m Eft fragilis adeo, Ut quamvis ad humani fremoris intumefcat proceritatem, & ad Lauri altitudinem emicet, facile tamen gladii aut baculi percuflu, uti ferulae, vel cardui planta fternatur. Mihi fruftum eft ex folio , pedis unius cum dimidio longitudine , latitudine unius, quod per dorfum nervum grandem & latum excurrentem habet , a quo utrinque linea: infinitae ferme ad ambitum tranfverftm excurrunt, colore fubluteo, ea parte quae fur- fum fpedat , altera vero pallidiore , & ex apice & ex bafi quidpiam iublatum efle ap- paret. C a p. XIV. Folia Nucis Mofchata , 1? almarum , The a. XJ Licis MoscHATiE folia reperta inter Nuces Mofchatas in India conditas , in- tegras, cum omnibus fuis operimentis, ut ad nos adferuntur, mihi aliquot funt,pyri folia figura aemulantia,parte, qua furfum fpedat, glabra, faturate viridi, inferiori afperiuf- cula ad cinereum tendente, nervo uno eximio per longitudinem excurrente, de fe va- rios minores furculos ad ambitum oblique fpargente. Oblonga & rotunda cum fint, in apicem tamen valde acutum terminantur , odore nullo, fapore adftringente. Quas- dam quatuor pollices longas funt, duos latae; quasdam minores. Ferunt arborem , qus hasc fert, pyri efte magnitudine , fed magis ad figuram Perfici mali accedere. De frudu plura fuo loco. Palmarum varia funt genera, adeo ut Plinius lib. 13. cap. 4. undequinquaginta ftatuat. Ferunt quasdam nuces majores minores. Sepofitis Dadyliferis , hic de foliis ejus, quas Nuces fert, agendum, Bauhino palma Indica coccifera, angqlofa dida, Jaufial Indi Avicennas , Nux Indica Matthiolo , Coccus Indica aliis. Hujus arboris integram defcriptionem refervabimus ufque dum de ejus frudibus agemus , jam folia faltem quae tenemus proponenda. Ferdinandus Lopez lib. 1. Hiftor. Indicx cap. 23. folia palmx, in quibus Indi res me- morabiles notant, Olla vocat ; fed Garcias ab Horto apud Clufium lib. 1. cap. 2 6* Ramos in Malavar appellari dicit , ex quibus fiunt asdium teda & navium tabulata £C opercula. Mihi aliquot ejus funt folia Malacenfibus charaderibus infignita: unum duorum cu- bitorum longitudine, latitudine unciarum duarum, divifum cum fit,utraque pars unciam lata, colore luteo, craftitie chartam Pergamenam fuperans, fed qua arbori adhasfit, multo craftius fpongiofius. Pars ejus interna ferme ad extremitatem ufque literis exarata confpicitur,in utroque latere, fecundum longitudinem, ita tamen, ut alterum latus quatuor, alterum tres occupet verfus. Exterior folii pars, non nifi in uno latere, externo nempe , charaderes obtinet paucos quatuor verfuum , tres undas fecundum longitudinem faltem occupantes, ut exiftimem interiorem folii partem Epiftolam, ex- teriorem infcriptionem & titulos continere. Clufius loco fupra notato narrat fe librum vidifte , fex & feptuaginta foliis conflan- tem, non integris quidem, fed quas extremitatibus recifis , per medium fecundum longitudinem nervi feda, utrinque quatuor verfibus ftylo ferreo exarata, ut apud illos moris eft, tribus locis pertufa, in medio videlicet, & duabus extremitatibus funiculo trajeda, aptatis utrinqifc binis aflerculis , quibus contrado funiculo tegerentur. Scri- bunt vero Malacenfes noftro more, afiniftra in dextram dudo ftylo, non Hebraeorum aut Arabum, qui a dextra infiniftramfcribendo calamum ducunt. Literae vero ipfe cx continuatis conflant pundis , ftylo ferreo dudis. Elujus ftyli mihi funt exempla, de quibus inter Artificiofa fermo erit. Sunt mihi praeterea aliarum Epiftolarum Malabaricarum in foliis palmae exaratarum exempla, in quibus diverfitas quaedam charaderum, quoad magnitudinem, extat, cae- teroquin figuris conveniunt. Palmi minoris five Chamaeriphes folia , palmae majoris aemulantur figura, licet minora fint, unde & a Theophrafto ad palmas referuntur. Frutex eft humilis, nam ex radice caulem emittit trium pedum longitudine , juxta terram craflum &: nodofum, paulatim attenuatum. interiori iubiiantia album & dulcem, ubi rolia adoleverint, roiia palmas / WORMIANU.M. 165 palmae referunt, fed eorum magnitudinem non acquirunt, ab altera parte caulis flores & fru&us erumpunt uvarurn inftar. Rudimenta horum fruduum & florum Mufcofa funt & ab Italis Cephaglione vocan- tur, ufumque in bellariis habent. Cauterum ex foliis , quas ad latera ramufculi triquetri ortum trahunt &: oblonga funt, tenuia & plana in acutum delinentia, coloris ex albo, lutea, fcopas, floreas, corbes &c alia in Italia conficiunt, ubi in maritimis crefcit, ficut 82 in Hilpania. The e feu The a Indorum & Ghinenfium defcribitur a Bontio in Hiftoria Fru- duum Indicorum Dialogo vi. in hunc modum. Herba eif Bellidis feu confolidasmi- noris folia habens , cum parvis in ambitu incifuris. Flujus foliorum exficcatorum mani- pulum in ferventem lebetem ad hoc paratum conjiciunt, & ad fulficiens tempus ebullire linunt, & hunc liquorem, qui fapore fubamatus eft, calidum forbent. Hunc vero potunl tanquam facrum Chinas obfervant, & hoc venientes, hoc abeuntes hofpites excipiunt, & non creduntur jus hofpitalitatis implevilfe , nifi hunc potum tibi propinaverint. Exficcantis eft qualitatis ac fbmnum prohibet > dum vapores a ventriculo in cere- brum afcendentes abfumit, pr^terea afthmaticis &fufpiriofisprodeft. Chinenfes hanc potionem Ciam vocant, ipfamque plantam Cha, & non adeo apud eos antiquam fufpicatur Trigautius, quod in eorum literatura nullus ad eamfi- gnificandamreperiaturhieroglyphicuscharader. Ceterum Fruticem vocat hanc plan- tam, ac Japonibus asque ac Chinenfibus familiarem ait. Folia verno tempore legunt, eaque in umbra exficcant & ad quotidianam decodionem aflervant , quam prope con- tinuo in potum adhibent, non in menfa folum, fed quoties in asdes hofpes amicum vi- furus ingreditur, hac enim potione invitatur, eaque fecundo & tertio, fi moram aliquam fecerit colloquendo. Calida femper bibitur, aut potius forbetur,& palato non eft tem- perata quadam amaritudine infuavis •, fed re vera falutaris &ad multa frequentior ejus ufus. Nec una eft hujus frondis proflantia , alia aliam folet fuperare, atque ita libram uno aureo, aut fope duobus aut tribus, fi praeftantior habita fuerit, comparabis. Apud Japones prasftantillima decem aut faspe duodecim aureis venit , apud quos etiam ejus ufus aliquanto differt a Sinenfi. Nam Japones folia h asc, in pulverem redada, ferventis aquas ciatho mifcent , quantum duobus aut tribus cochlearibus continetur , eamqud potionem ita permixtam epotant. Sinx vero in aquas ferventis vafculum aliquot ejufi modi folia injiciunt, inde calida poftquam horum vim imbibit epotatur, lpfa vero folia relinquuntur. Folia ut ad nos adferuntur exficcata funt, contorta &: parva; & quidem duum gene- rum accepi; unum nigricat, quod amariufculum eft & adftringens ; alterum fubviride eft, non adeo adftringens, a calculo prasfervat, nam Chinenfes eo morbo non labo- rant, vigilias excitat, ftudiofos juvat. Vera earum figura defcribi nequit, cum exficcan- do genuinam amittant, acficca adeo fint, ut fi digitis parum terantur in pulverem fa- cile redigantur. Cum diverfitas tanta in iis appareat , fufpicor fraudem fubefte > ut multa hic apud nos pro foliis Theas vendantur, quas alterius funt planta. Ego folia aliquot calida aqua aliquantifper maceravi, ut dudilia redderentur, unum eorum explicui , redditum eft colore viridi opaco , figura referens folium fruticis Ro- farum, crenatumenim erat, oblongum, per longitudinem nervulum extenfum habens, unciae ferme longitudine, figura plane ea & magnitudine, quam hic exhibeo. \ 1 ■ • t ■ { X J Gap. XV. ! I 1 66 ' r l)e Ligno eAloB, oAIfalatho x ^Bdellii s Caoba> Cinamom, CocogoU , Colubrino * ■COLUS Ligna fub jungimus , inter quas ut nobilitate ita raritate primas obtinet ■*“ A^oes, aliis Agallochus Xyloaloe. Cujus duo genera tenemus; alterum quod Bauhinus vocat Agallochum praeftantiffimum, alterum Agallochum officinarum. AgallOc hum' pr£ftantiffimum, Indis Calampart, Linfcotano Lignum Calamba vel Calambes, in magno in ipfa India efl: pretio, adeo ut , cum fincerum lit, cum auro & argento fepe deponderetur. Arbor efle dicitur Oleas inftar, friidu piperis modo ro- tundo & rubente, ligno Thube fimile maculato, odorato, quod cortice craflb , aliquan- tulum verficolore , vellitur. A Csefalpino lib. i. de Plantis cap. 2,7. id quod fincerum eft,ita defcribitur: Ramenta ligni adferuntur, nodofa, denfa, fubcinericia, maculis ni- gris, quas fi Licentur odorem fuavem fpirant, fi admoveantur igni pinguedinem exfii- dant, fapore amaro. Hujus mihi funtfcinduke quasdam ex HifpaniaaNobiliffi D.Eilardo Ulfeldt alhtx, quas notis fiiperioribus refpondent, alioquin rariffimuin. Iconem praeterea teneo unius frudi, Sereniffimo Regi Noftro Chriftiano IV. Gloriofe memorias oblatam. Ipfum lignum, quod ex Indiis in Hollandiam Anno m d c x l i i . al- latum erat, ut emeret, pondere centum & quatuor unciarum, longitudine pedum duo- rum , latitudine ullius , minus unciis duabus. Fruftula alia mihi funt , quas tamen pro veris non agnofco. Agallochum officinarum, Aloe & Aloa, Vartomanno Tarum, ideft, Xyloaloe fiffile leve &: aromaticum Cordo, Palo ffiAquila vel Agula Linfcottano. Lignum elfc leve, fibrofum, coloris cinerei flavefcentis, aromatici, faporis fubdulcis, odoris gratf. Ex eo quadratum teneo afferculum, duarum circiter unciarum longitudine &: latitu- dine, parte ea, qute cortice tegebatur, nigricans. Omne genus Agallochi calefacit & ficcat ordine fecundo , cordi robur conciliat, unde inter cordialia locum habet. Diofcorides mandi & ejus decocto os ablui air, commendandi halitus gratiarad fuffimenta valet, ftomachi fervori medetur, ad Dyfente- riam & tormina commendatur, in omnibus corporis affedibus frigidis locum habet. As palath 1 genera feptem recenfet Bauhinus in Pinace lib. 11. fed. 1. fed ad nullum iliorum referre valeo lignum illud quod Afpalathi nomine ex Belgio ad me tranf- miffiim eft, colore enim efl; ex luteo nigricante, Gummofum, fibris redis conflans, odo- ratum, levi acrimonia prasditum, adeo ut Agallochi fpeciem potius elfe arbitrer. Duas mihi funt fcindulas, digiti longitudine. Drachmas duas ponderantes, quas fi quis huc / referendas putet, aliam ab iis, quas produxit Bauhinus, fpeciem ut conflicuant, necef- fum 4 cum eoiore difcrepent. f Bdellii arboris feu ligni mihi obtigit ramulus duarum unciarum circiter longf- tudine, craffitie minimi digiti, qui aliorum ramufculorum fibi obverforum fragmenta in medio obtinet. Inferiori parte cortice nudatus efl, altera tenui, cinereo dotatur, quem ftipan.t Bdellii pellucidi & linceri fragmenta, iis praefertim in locis, ubi ramuli e ftipite emergunt. Subftantia ligni mollis efl , fapore amariufculo. Integtse hujus arbo- ris defcriptionem exadam apud neminem adhuc videre licuit. Diofcorides arborem Saracenicam vocat, Plinius lib. 11. cap. 9. arborem nigram effe dicit, magnitudine olete, folio roboris,, frudu caprifici, cerafo fimili cortice veftiri, noftrum docet fragmentum, lignum in majori ftipite (forfan) albicat , fed in ramulis minoribus ad purpureum ac- cedit. De Lachryma ipfa & ejus viribus fuo loco agendum. Caopa didum Indis lignum, quibufdam Saccharinum, fcriniarii noftrates ©licljer- vocant, quod ciffte, in quibus impurum Saccharum ad nos vehunt, ex hoc genere ligni ut plurimum fine confedae. Odoratum efl , colore ad purpureum ver- gens, poroftim, grave tamen, fibris varie difeurrentibus. Quercinum referens. In ma- gna copia in Indiis extare, vel ex eo conflat, quod navis noftra (Sl)fi|ftdndjafn dida, ex Orientali India redux, hoc ligni genere fuerit refeda, trabes enim maximas & malum ex eo confedum habebat: mihi ftufta aliquot ex eo obtigerunt, pedis circiter longitu- dine, craffitie duorum pollicum. MUSEUM Cap. XV. Ad f O R M I A N tl M, s6 7 Ad colorem purpureum quamvis vergat , aeris tamen & pluviarum expolitum in- juriis, fuperficiem acquirit cineream. Ad opera teflellata noflrates utuntur. Cinamomi arboris lignum ex Infula Ceilon Indiae Orientalis habeo. Eft vero fru- ftulum unciae longitudine, pollicis crallitie, leve, albicans, exigua nigricante medulla, fixpore &£ odore ferine nullo , ligno falicis ferme limile, cortice fubrubente ex parte te- 6tum, (apore cinamomi, crallitie ea qua cinamomum vulgo fpedamus, externa fuperfi- cie membrana tenui cinerea operto. Eli mihi praeterea cinamonum, a ligno avulfum, tali membranula cinerea tedum , dimidii digiti longitudine , fapore acri aromatico. Scipionem praeterea teneo cinamomi cortice obductum. Arborem iplam quod concernit , provenit in Infula Ceilon, ut & Malavar & Java, fed minor eft&: ignobilior, SeaGarcia ab Horto lib. i. cap. 5. hunc in modum defcribitur: Magnitudine efl: oleas, interdum minor, multis ramis praedita, non iis quidem contor- tis, fed rectis ferme, foliis lauri quidem colore, fed forma ad citri folia accedente, flori- bus candidis, frudu nigro Se rotundo , avellanae ferme magnitudine , aut exiguis olivis fimili. Eli autem Caneila nihil aliud , nili fecunda Se interior arboris cortex. Nam du- plici cortice munita elt, velut liiber, non tamen adeo craflo Se diftindo. Exemptus ergo cortex, exteriore libro repurgatus, deinde in laminulas quadrangu- las fedus, humi abjicitur, atque ita per fe convolvitur, ut trunci unius rami, integer cor- tex videatur, cum tamen partes fint duntaxat corticis in tubulos digiti crallitie convo- lutos 5 truncus vero interdum femoris cralhtudine reperiatur. Rofeum autem illum i live ex citreo vinofum colorem Solis calore contrahit , non probe exliccatus candicat , live cinerei lit coloris, nimio calore folis adultus, nigri. Adempto cortice tribus poltea annis ab ea arbore abftinetur, ut renafcaturintereatemporis. De Cinamomo & Caflia multa apud veteres extant, quas obfervationibus modernis repugnant. Quorum errorum fundamenta videre qui geltit , legat Garciam loco lu- pra citato. In primis quod multis operofis contendunt Cafliam a Cinamomo leu Caneila diverfum efle, id rei veritati repugnare ibidem docet. Arabibus enim, Perlis & Indis Salibacha vocatur Caflia lignea, a vulgo autem Indorum eodem nomine appellatur , quo Caneila feu Cinamomum. Nullum enim inter Canellam & Cafliam faciunt difcrimen: nec quemquam Canellam a Caflia difle- rentem vidifle putat Garcias. Crafliores enim & nigriores Caflias lignea tubuli, funt canellse feu cinamomi fole magis exulliautin navibus corrupti, vel non bene parati, aut minus tempeftive casfl, fragmenta debiliora. Minores vero cannulas, qute pingue quid aut mucilaginofum fapiunt, caneila efl; Lavanica , aut Malavarica ignobilioris notas. Cocogola didum lignum , coloris efl: purpurei obfcuri , ad Santalum rubrum quam proxime accedens , fragile admodum. Ejus fcindulam ex Hifpania fecum tulit D. Sperlingius, led ubicrefcat, aut cujus lit Naturas aut proprietatis, non addidit. Ma- flicatum rubro colore fputum tingit. Ad tinduras & opera Scriniaria expeti exiftimo. Colubrini Ligni tria mihi 1 unt frufta, unum tenuius , quo d radicem magis quam ramum refert; alterum digiti crallitie, uncias longitudine : tertium craflius ex majori ramo abfciflum,led figura externa, cortice &: ligni fubftantia, cum prascedentibus con- veniens. Videntur efle primi generis illorum, quas defcribit Garcias ab Horto, Hiftorias Aromatum libro 1. cap. 44. Lignum Colubrinum ita dicitur, quod contra colubrorum & animalium virus ejacu- lantium Morius aut Idus efficax fit. Ab incolis Infulas Ceilon, ubi provenit, Rametul vocatur , a Lufitanis Pao di cobra , id efl: Lignum colubrinum. Duorum aut trium Pal- morum magnitudine aflurgit, paucis virgulis , quatuor aut quinque duntaxat tenuibus, inquit Garcias. Radix, quas maxime in ufum venit, veluti tenuiorum noftratium vitium radices, multis capitibus aut nodis le propagans, ita ut femper radix aliqua extra folum fe exferat, & radice una exempta, alite in ejus locum fuccedant. Radix haec ex candido cinerea efl, folida admodum, amaro guftu , folia Perflete mali , magis tamen virentia, flos longe a foliis racematim cohaeret pulcherrimo colore rubens, frudus fambuci,fed rubens & duras, etiam racematim cohaerens ut in Periclymeno. Teritur primum hasc radix , & ex vino aut aqua cordiali propinatur a ferpente per- cuflis > teritur etiam ad cotem Santali modo & vulneribus infpergitur. Pulvis etiam Lumbricos necare dicitur, papulas, exanthemata, & impetigines tollere creditur, &; colicam pafiionem fanare. Similiter utile efle Medicamentum adverfus fe- brium / isS museum biium circuitus , unci* pondere propinatum , prius tamen tritum & aqua maceratum, per vomitus expurgata multa bile. Hasc Garcias : quae dum confero cum fragmentis ex Infula Ceilon mihi allatis, du- bia fuggerunt haud pauca. Primo, quod plantam duorum faltem aut trium palmorum altitudine adurgere ait ; vix videtur probabile. Cum mihi radicis fruftum fit, quod in Diametro unciam fu p erat , tam grandem radicem , tam exilem prsbere plantam vix vero fimile. Nifi Garcias plantam faltem viderit primo emergentem , quae ad judam magnitudinem nondum pervenerit. Nec folum tenues, ut aderit, radices habet, fed &c eradas adeo , ut brachium pueruli craditie aequet , quod docet fragmentum alterum quod poffideo. Quod unciae pondere in febribus exhiberi air , tritum & aqua macera- tum, vix confonum rationi videtur , cum vix ea dofi una vice adumi pulvis poffit , pro uncia una forfan Drachma ponenda, aut vicibus non unis tantum exhibendum, autin- fufum in aqua appropriata tantum dandum. Ex mihi communicatis fragmentis, duo digiti funt longitudine , didorta, .inaequalia, nodofa , cortice tenui flavefeente prodita, gudu amara, paulo craffiora minimo di- gito. Unum grandius & craffius, longitudine uncias unius , tereti figura, fed oblonga, nodo unico, feu erumpentis fibras bafi proditum, craditie uncias per Diametrum, fed in circumferentia unciarum duarum cum dimidia ferme, alioquin colore corticis & ligni, fapore item plane prioribus refpondens. Demum accedit aliud digiti craditie , unci» longitudine* C a #. XVl. CupreJjfys, Ebenum verum, Eojjile lignum Vmbria Iflandix, e fluvio Januarii, foetidum. Cupressinum lignum ex arbore ejufdem nominis petitur , quam in marem dc fceminam difpefcunt Botanici. Fceminam eam vocant, quas in fadigium Metas modo attollitur &: acuminatur > Marem, qui in ramos late dilpergitur. Planta ed procera, reda, caudice glabro, ramos in fummitace tantum habens, foliis perpetuo virentibus Sa- binas indar, conos ter in anno edens, lariceis fimiles, cradiores tamen, duriores , cotn- pa&iores Srfpeciofiores, in quibus minutum concluditur femen. Caudex quandoque refinam de fe fundit liquidam indar Therebinthinas. Ligni materies folida, compada, fuaviter odorata, gravis. In Creta copiolidime provenit , quocunque enim in loco ibi terra moveatur, lubadaque fit, nifi feratur alia, hasc fua (ponte gignitur : fed alibi non nifi magna & diligenti cura provenit. Fimum avetfatur. Semen habet adeo minutum, ut atomis comparari podit, quod a formicis valde expetitur ; Lignum ejus nec cariem, nec vetudatem fentir, nec unquam fuaveolentiam exuit. Conorum decodum ex aceto dentium dolores mulcet, fi eo 6s colluatur, defluxio- nes tollit > quod Sc foliorum prasdat decodum. Commendatur etiam ad Capillorum defluvium. Recentes coni Herniofos juvant, fi decodum eorum quotidie bibant, inte- rim folia trita tediculis admovenda. Lx ligno eidas & capias parantur magni asdimii, tam propter odoris fuavitatem, quam quod vedes & alia in iis aflervata a blattis, tineis, & corruptione immunia conferventur. Ebenus feu Hebenum , quibufdam Xiloaloe officinarum , aliis Guajaci Ipecies ; li- gnum ed nigerrimum , duriffimum, fi fricetur aut carbonibus imponatur odoratum, denfom, unde nitorem pulchrum recipit lasvigatum. Diolcorides ex ^Lthiopia adferri feribit nigrum, nullo venarum dilcurfu,lasvore cornus elaborati, denfum eum frangitur, gudu mordaci & addringente . Ex India ignobilius peti .vult : fed Tevetus in In dias In- fula Palmobobere, prasjlantiffimum & nigerrimum inveniri refert, ut & in Hilpaniola* Clufius in Infula Mauritii extare optimas notas cognovit , ut refert lib. 5. Exot. cap.4. Plinius lib. 12. cap. 4. Hebenum raram arborem Neroni Principi allatam, quam nullam aliam quam palmaris generis elfe docuerunt. Nec radices, nec folia, necfrudus ad nos adferuntur, fed caudices &: trunci excor- ticati & omni partium ornamento nudati. Speciem quandam Palmas elfe arbitror cum Plinio. Diofcorides & Plinius Ebenum commendant ad oculorum caligines abdergendas, dedillationes veteres pudulafque, fi ad cotem levigetur. Mifcent alii Medicamentis oculis FORMIANUM. 169 oculis deputatis ; fi fcobs ejus ramentaque vino Chio per 24. horas macerata in colly- rium redigatur. Uritur in novo donec in carbones vertatur , lavatur plumbi ufti modo, ita ficcis , fcabrifque lippitudinibus conducit. Tophis cum meile & radice Dra- cunculi medetur. Vim habet excalefaciendi, abftergendi, &: tenuium eft partium. Ex Ebeno Indi Deorum fimulachra fingunt, Regefque exeo fceptrafumunt, pocu- la craterafque ex Ebeno faditant, quod credant contra maleficia efficaciflimum effe, & quicquid veneficii fuerit averti ejus tadu. Fabri lignarii ex eo polita praclara opera fabricant, fplendore 8c pulchritudine eximia. Eft & aliud Ebeni Fossilis genus, cujus mentionem fecit Paufanias lib.i. cum inquit: Audivi Cyprium hominem oppido quam peritum in herbarum generibus, ad medendi ufus notandis , qui diceret Ebenum nulla folia , nullumque omnino frudum ferre, quin & ftirpis nullam effe Soli expolitam , radices tantum terra occultari , quas eruant yEthiopes, atque ii in primis, qui, quo maxime loco reperiatur, norunt. Sed Agricola lib.7. FofTilium cap. 22. Hildesheinii etiam ejufmodi Ebeni foffilis fpe- ciem inveniri refert, quam hifce defcribit. Hildesheinii intra terram aluminofam eft lignum in lapidem mutatum , &: in commiftiiris reperitur Ebenum foftile , quod etiam fparfum in aliorum lapidum cavernis tanquam in alvo latere Theophraftus non ignora- vit. Stirps eft nigra, foliis & frudu carens, cornu politi modo fplendida, folida, fed larvis, omninoque afpedu fimilis Gagati lapidi, fed natura admodum diverfa. Nam Ebenum ignem non fentit, Gagates accenfus ardet & igne perit. Ab hoc Ebeno foftili diverfum eft , quod in Is l an di a reperitur, 8c laminatim eruitur, colore nigerrimo, quandoque fubfufco , ponderofum, fragile, exficcatum ubi fuerit. Quanquam Mercator , qui ejus mihi copiam fecit, lentum adeo & flexile effe, eum primum e terra eruitur, retulerit , ut viminis inftar in quamvis partem trahi poflic ac fledi. Fibris conflat obliquis & nodis hinc inde, plane inftar radicis majoris cujufdam arboris. Fabro cuidam lignario , in lignis dijudicandis perito , tradidi , qui juglandis ar- boris radicem longa annorum ferie nigredine tanta infedam effe putabat. Sed iis locis nunquam ha arbores confpeda funt. Polituram non facile admittit, nec operi ferinia- rio ob fragilitatem adhiberi poteft. Iis in locis Iflandia* ubi magna copia eruitur, terra ad duas ulnas effoffa , nulla plane funt arbores , aut fuifle unquam animadverti poteft. Quocirca nefeio an probari eorum poflit opinio , qui exiftimant hic olim filvas fuifle, quas relidis radicibus incendio conflagraverint. Radicum vero truncos a fucco fubter- raneo vitriolato colorem nigrum contraxifle vero fimilius eft. Lamina: quas teneo longitudine funt pedis unius cum dimidio, latitudine aquant dimidium, craflitie pol- licari , inaquales, afpera, rimis multis dehifcentes. Hoc lignum vulgo Sorturbrandur vocant & latere ajunt in monte adeo prarupto & alto, ut eo nullus nifi audaciffimus penetrare valeat, qui a juventute praci- pitiis fuit afluetus, effodienda quoque terra eft, aliquot ulnis antequam fe prodat hoc lignum. Illud exploratum habent Iflandi, pulverem hujus ligni veftibus infperfum, in quacun- que ferventur cifta , a tineis & vermibus non erodi . Si contingat membrum aliquod morbo iis Kueifa dido infeftari (fpafmum efle puto) applicato hoc ligno calefado , tolli & profligari. Huc referendum puto Lignum fossile umbrij, quod invenitur in Um- bria Italia Provincia, in territorio Todi, variis in locis, prope Caftellum Collefecco Rofarum, fed juxta viam Romanam majori in copia effoditur. Ortum trahit e terra cretofa, qua paulatim in lignum vertitur beneficio ignis fub terranei in iftis locis, qui tem- pore pluviofo fumum craffum exhalat, accedente lulphure quodam minerali. Inveniuntur particula ex parte cretofa , ex parte lignea , ex parte carbonis inftar adufta. Siquidem de minerali vegetabili participare videatur , Metallophitum feu Minerephiton appellari poffe videtur , fimile Cedro montis Atlantis in Mauritania. Colore eft Leonino obfcuro , venis inordinatis , obfcurioribus aliquanto reliqua fub- ftantia. Ex femine ut reliqua arbores non generari ex eo patet, quod nunquam inveniantur particula cum radicibus, ramis, aut nervis *, fed trunci folum eredi lateraliter difpofiti, unde ftriarum inordinatio. Qui ex arboribus fub terra olim reconditis provenire pu- tant, eo turbantur, quod truncorum ambitus non rotunda fed ovali figura confpiciatur* Y tum i 7 o 'MUSEUM tum quod lignum hoc grave admodum fit, ut aqua: injectum fundum petat, & minerale quid lapiat. Inveniuntur praeterea particula: io lapidem converfae , quadam parte lapi- dea:, quadam lignum aemulantes , fed tamen fubftantiae lapides. Quaedam fragmenta exterius lapidea, interius lignea, Se vice verfa fe offerunt, cortex partim cretaceus , par- tim ligneus. Dum recens e terra eruitur, facile fle&itur,fed poft annum, ubi exficcatum fuerit, nequaquam. Si igni, mox ubi erutum fuerit, committatur, lente valde confumi- tur , cum fumo magno Se odore ingrato. Sicci odor gratus eft , & calorem intenfum praebet, nec cito confumitur, ignem diti confervans. Trunci variam habent figuram, ejufque varietatis fpecimina qusdam edidit Francifcus Stellatus Lynceus in peculiari de hoc ligno tradatu Roms edito» Non ita multi elapfi funtanni, ex quo hoc lignum primum innotuit. Elegantes ex eo capfulas Se opera fabricare norunt Itali, ufum praeterea ullum an habeat ignoro. Praeter capfulam perfpicillis recipiendis aptam, quatuor unciarum longitudine, duarum cum dimidia latitudine , aliis quoque particulis eleganter politis me donavit Vir Clariff. D. D. Thomas Bartholinus, qui ex Italia fecum attulit. Eft in Brafilia fluvius Januarii didus, quod eo menfe primum a Joanne Diazio, die Solis? Anno mdxv. primo ei fit aditum, ad altitudinem duorum Seviginti graduum, fcrupulorum viginti verfus polum Antarfticum. Juxta hunc fluvium lignum repetitur quod Dominus de Laet, qui illud mihi tranfmifit, vocat Lignum e Fluvio Janua- rii. Fruftum quod teneo uncias quinque longitudine squat , latitudine dimidiam, colore obfcure purpureo, fiflile, quod rubro colore tingit Se inficit. Ex quali arbore petitum me adhuc latet. Lignum poetidum ad nos ex Indis Orientalis Infula Timor dida Anno M dcxxxix. attulit Societatis Indics Prsfedus Rulandus Krappe , fed de ejus ufu nihil ipfi conflabat. Mihi fruftulum ejus obtulit quadratum ferme duorum pollicum longitudine Se latitudine, leve, coloris citrini, fed fcetore infigni , prsfertim fi radatur aut fecetur. Suffocationibus uterinis forfan non incommode adhibebitur, fed ego ejus nondum feci periculum. An ex ea fit arbore foetida, quam Indi Quauhyyac vocant, ignoro. Defcribitur ea a Nierenbergio lib. 14. Hiftor. Natur, cap.74. hunc in modum. Arbor eft magna fe- rens mali medici folia , fed tamen acuminata, cortex adftringit, gravem odorem fpirat .; calidaque Se ficca conflat temperie *, fluxum alvi coercet, fudorem elicit. Naribus inftil- latus fucetis fternutamentum excitat, caput purgat, atque ita febres tollit, capitis prsterea arcet dolorem. Similem faetorem fpirat Aovay Tcveti, de quo inter frudus adum. Gap. XVIII. De Cjmjaco , ligno Hedera , Liter ato^ Montis ardentis Dateolani. pu a j a c a n Indicum nomen eft ligni, quod jam Guajacum, feu Gajacum voca- mus, quibufdam Palus Indica 8e Lignum Sanctum. Sunt qui Ebeni , funt qui Buxi fpeciem faciant, fed melius illi qui novum arboris genus ftatuurit, ex America Se India Orientali ad nos delatum, cujus quinque fpecies d Banhino in Pinace recenfentur. Matthiolus lib. 1. in Diofcoridem cap. m. ex relatione eorum , qui in filvis Indis ar- borem hanc viderunt, ad Fraxini proceritatem accedere refert , Se ad hominis medio- cris habitus craffitiem , folia ferre quadantenus Plantaginis aemula , dura ac brevia, flores luteos, frudus juglandis magnitudine, qui efu alvum fubducunt, cortice nigro in annofis, juvenibus fubrutilo. Nicolaus Monardes in Hiftoria fimpl. cap. xx. Ilicis magnitudine ftatuit, ramofum, magna matrice nigricante, materie quam Ebenum du- riore, cortice craflb,gummofo feu pingui,Se,cum ficcum eft lignum, facile decidente, foliis exiguis Se duris, flore luteo , quem fubfequitur frudus rotundus, folidus, femina in fe continens Mefpili modo . Ramulum frudu Se flore onuftum deferibit Clufius in No- tis ad eundem locum , qui in quibufdam diferepat a fuperioribus. Manardus tria ejus conftituit genera ; primum cralliore Se vegetiore mole, interiore parte nigra, exteriore pallida, perplexis lineis ad fufeum tendentibus per longum interfeda. Alterum caudice minore, cujus extimae partes majori fe diffundunt ambitu , intimae nigricantes minori. Tertium W O R M I A N tl M. * 171 Tertium exiliore caudice , extrinfecus & intrinfecus albicante , quod reliquis profe- runt , & lignum fandum vocant, Sed recte Matthio Ius haec non efle diverfa lignorum genera ftatuit, quin potius, ratione oratis &fenii , arboris colores illos diverfos prove- nire. Quo enim maturius lignum, eo nigrius, quod in moro, nuce, & aliis apparer. Vires ei infunt iniignes,profertim contra luem Veneream, cui medenda: potiffimum dicatur. Conftat partibus calidis tenuibus, ficcis quoque: unde efficaciter exficcat, attenuat, liquefacit, expurgat, fudores movet. 6 Cum relino multum in fe contineat, putredini & corruptioni balfamica virtute refi- ftit. Modus decodum ex eo parandi , paffim apud autores extat. Nec folurn in lue Venerea locum obtinet; fed &: Hydropicis, Afthmaticis, Epilepticis, jundurarum do- loribus laborantibus , omnibufque morbis a frigidis & lentis humoribus ac flatibus or- tum trahentibus, convenit. Ex hoc ligno torno elaborato mihi funt Pyxides , Rotulo, & alia ejus generis. Hedera arborea quamvis vulgata Iit planta , ut inter rara hoc locum me- reri haud videatur, cum tamen vulgo ja&itetur , & Vecherus ex Evonymo & aliis refe- rat, vinum ab aqua leparari, Uvas ex hedera conficiatur, eique vinum infundatur , cui aqua permifta , brevi permanente vino aquam exftillare ; in hujus experimenti ve- ritatem ut inquirerem , ex ligno Hedero (cum mihi frudum obtigerit brachii craf- fitie) pocula confici curabam , quorum maximum liquoris libram femis capiebat, cui vini duas partes, aquo unam infundebam ; quo per tres dies mixta ubi ftetiflent , pau- latim fimul tranfudabant. Ex quo de experimenti veritate judicium ferre quivis po- terit. Lignum videtur porofum, leve, &: tenuibus liquoribus lervandis minus aptum. Et certe fi aqua tranfudat, quidni & vinum, quod tenuius efi & magis fpirituofum ? Nifi ad occultas qualitates confugere velimus, quas ego hic non deprehendi. Lignum literatum, Belgis 3 ltttCE-t) 0 Ut / ex continente Americo prope fluvium Cajamum adfertur. Barbaris Pira Timinere , quibufdam SOfofcfjatcn-Jolij / eo quod varietate colorum purpurei fic nigricantis ludat , ut interior fubftantia nucis Mo- fchato. Solidum eft, durum, grave, colore roflo, elegantibus notis fubnigris, grata va- rietate diftin&um, infignis ad opera fabrilia ufus. Arbor ipfa prcrcera eft, recta, glabro cortice, frondes tantummodo ferens in faftigio trunci, folia ad pyri figuram quam pro- xime accedunt. Bauhinus ad Afphalata rubra referre videtur. Forfan illud eft quod a Lerio vocatur Lignum Americanum rubrum, diverfi a Brafilio generis, e quibus clavas fuas Barbari conficiunt. In Medicina nullum adhuc invenit ufum, fed fcriniarii in teflel- latis & variegatis operibus fibi illud familiare reddiderunt, fcipiones praeterea & baculos ex iis conficiunt fplendidos pulchros. Frustulo ligni me donavit Vir ClarilT.D.D.Thomas Bartholinus , quod ex monte Vefuvio, prope Puteolos ardente, extraxit. Ramulus eft teres, digiti craffitie,quin- que unciarum longitudine, in carbonem ferme converfus, unde mollis, niger, nodofus, hinc inde exefis fruftulis, inaequalis, odore fiilphureo & ejus colore quibuldam in locis infeftus. Ex quo ligni genere confteu, haud facile dijudicare quis jam valet. C A P. XVIII. Lignum V^ephriticum > SPanava, ‘Rhodium , Santahm> Sajjafras , e Sium. L Ignum nephriticum, Bauhino lignum peregrinum , aquam ccsruleo co- lore tingens , quod ad Fraxinum refert. Ex Nova Hifpania Se Mexico ad nos defer- tur, ubi Coatl & Tlapalczpatli vocatur. Frutex eft grandis, quandoque in molem ar- boris excrefeens, trunco craflb, enodi inftar Pyri arboris , foliis ciceris , fed minoribus, non plane diffimilibus Rutas, floribus exiguis oblongis, luteis, {picarim digeftis. De ejus temperamento non conveniunt autores , quidam frigidum & humidum effo putant ad temperatum accedens , Manardus calicjum & ficeum in primo gradu putat. Ligni materia licet albicet, aquse tamen immifla eam coeruleo tingit colore, Athana- fius Kirckerus obfervavit , id aquam in omne genus colorum transformare , ut docet Artis Magnae Lucis lib. 1. p. 3. pag. 77. quae pota renes veficam mundat & refrigerat, urinae acrimoniam temperat, & calculos pellit. Ad jecoris & Lienis obftrudiones etiam Y % \ eom- v i j % museum commendatur. Lignum adularim & minutim concifum, in optima & limpidiffima aqua fontana maceratur atque in ea, relinquitur , donec aqua a bibentibus abfumpta fit. Dimidia poft injectum lignum hora , aqua coeruleum contrahit colorem. Hac aqua 'aflidue utuntur, ea vinum diluunt, & mirabiles experiuntur effedus, fine ulla humorum commotione, neque alia eft opus vidus ratione, quam temperata. Saporem nullum aquas communicat. Francifc. Ximenes obfervavit, lignum, poft quindecim dies conti- nuos aqua maceratum, virtute omnimoda exui, nec aquam ulterius tingere. Libavius Epiftola 38. in cifta Medica , cum 18. AuguftHnane bibiftet vinum dilutum aqua infufionis ligni Nephritici, quamvis vix femifcrupulus ligni fuerit, tamen poft no- nam , turbavit ventrem , per Renes alvumque purgavit. Unde colligit infufum in vino purgare eledive, in aqua tantum Renes permeare. Aliud Lignum nephriticum ex Brafllia adfertur , quod externa figura Sc colore diverfiftimum eft a prascedente, licet viribus conveniat. Mihi a Domino de Laet ejus nuper fada eft copia, tranfmiffo frufto trium unciarum longitudine , unius latitu- dine. Oblongum enim eft & quadratum, colore non albo, ut illud quod ex Nova Hi- fpania adfertur, fed ex fufco nigricante , faporis ferme nullius, nifi quod ad dulcem pa- rum inclinet. Lignum panava feu Moluccenfe, quod in Infulis Moluccis reperitur , colitur in hortis ac magno eft in precio , nec facile peregrinis illud communicant. Arbor eft mali Cotonei magnitudine, cujus folia Malva: vulgaris foliis funt fimillima, frudus avellana:, fed minor, molliore cortice & nigricante. Ejus lignum leve admodum eft, album, cortice tenui cinereo, quod ex frufto mihi dato obfervo , quatuor Drach- marum. Intus fumptum , aut foris admotum, venenis omnibus refiftit. Intus exhibetur ad- verfus venena, paucorum granorum quantitate, ita ut decem non excedantur , in ju- fculo aliquo, &: animalium venenatorum morfibus pulvis infpergitur. Summa dofis eft in aqua Rofacea aut jufculo, evacuat omnes humores, in primis craffos , lentos &C Melancholicos ; convenit Quartanis, diuturnis febribus, colicis & Iliacis doloribus, ar- ticulorum quoque ; Lumbricos necat , appetentiam dejedam excitat. Si nimia fuerit dejedio, fedatur fubito fi detur decodum Orizas, poteft etiam fine dida obfervatione propinari. Biliofis & calidis naturis minus appropriatum, cibus & potus non affamen- dus, antequam quod fufticit evacuaverit. Semine utuntur Indi in aucupiis. Ejus enim pauxillum, cum Oriza coda miftum, avi- bus objiciunt , quae illico ftupidx decidunt, &, nift mature capita eorum aqua frigida perfundantur, moriuntur. Medicamentum hoc a Chriftophoro Acofta valde com- mendatur. Rhodium lignum quidam ab Infula Rhodo didum putant, quod ibidem co- piofe proveniat, vel quod odorem Rofas fpiret 5 Bauhinus illud ad Alpalathos refert, illudque Afpalathum albicans torulo citreo vocat, Agallochum quidam putarunt. Pona & Lobelius in Adverfariis tertiam fpeciem Afpalathi conftituunt, &: adRhodienfes oli- vaftros, aut Santala fpedare putant. Sed falli omnes docet Honorius Belli , in Epiftola ad Cludum, verum Cy tifum Marantha efle docens. Provenit in Infula Rhodo & propinquis, praefertim Aftachida, ubi fingulis annis trunci cseduntur. Nam T urcte pro manubriis enfium conficiendis ufiirpant, & Caloeri Pathmi infphaerularum precariarum ufum convertunt. Flores croceos fert in extremis ramulis, quibus fuccedunt falcata filiquas , femen Cythifi Maranthse terna folia fimul conjunda habet. Frutex ipfe humanam altitudinem fuperat, brachialique aut majori eft craftitu- dine, cum floret aliquantulum acris eft , medullam fpiflam & nigram habet. Lignum foris albidum eft, intus torulo fubflavo aut citreo, fantalo albo aut citrino fimillimum, odore Robe albas, guftu ferme nullo , parum ad caliditatem inclinante. Ufum hadenus obtinuit in fphaerulis precatoriis , dentifcalpiis , aliifque ad ornatum fpedantibus, propter gratum odorem. Santali citrini vices fuftinere poffe funt qui velint. Santalum lignum eft veteribus Graecis incognitum , ab Arabibus primum in ufum tradudum. Avicennas, Serapioni & Mauritanis Sandal ; in Infula Timor & Malac- ca Indiae Chanduna, in Canara & Decan Sercandam vocant. Arbor ipfa in Nucis Juglandis magnitudinem exfurgit , foliis virentibus , Lentifci semulis, & , •• I ■ 4 ' :: • , ' - ■ * ■ ( i fORMIANUM. i 7 , amulis, fiorc ex cceruleo nigricante, frudu cerafi magnitudine, primum viridi, deinde nigro, infipido , & admodum caduco. Viridis inodora adhuc eft arbor, fed exficcata detracto cortice fuaviter olet. Trium generum eft ; rubrum, album, pallidum feu citrinum, qax non in una , fed diverlis nafcuntur provinciis, multum inter fe diftantibus. Rubrum in Coromandel & maritimis crefcit, atque ex eo Idola (ua fabricare & adverfus febres medicamenta prae- parare (olent. Album &: citrinum in Infula Timor. Casfalpinus, flavum feu citrinum, me- dullam albi efle exiftimat. Refrigerat gradu tertio & exliccat fecundo. Rubrum defluxiones prohibet , in- flammationibus & doloribus podagricis ex fucco Sedi & Portulacae illinitur. Ex candi- do & citrino fiunt Epithemata ad capitis dolores & ventriculi aeftus in febribus. Cor- dialibus medicamentis etiam permifcetur , laetitiam ac robur adfert. Indi in mortariis lapideis contufo & aqua macerato fibi univerlum corpus inungunt, dein ficcari finuntj ad asftus corporis tollendos, &: odoris conciliandi giratia; Santali rubri filveftris fpeciem ex Africa allatam tranfmifit ClarilT. Vir D .Jo- han. de Laet, colore eft pulchre rubicundo, odoratum, lasve, unciarum quatuor longi- tudine, pondere Drachmarum quinque. An illud fit quod Garcias ab Horto in Infula S. Laurentii inveniri accepit ab yEthio- pibus , quod non pro Santalo , fed ligno aliquo alio odorato habet ? In Creta etiam Pfeudofantalum provenire docet Dodoneus, quod quidam exiftimant efle Ulmum Montanam Theophrafti* Sassafras lignum Gallis in Florida degentibus ita vocatum , Pavame Iridis dici- tur, in Virginia Vinauck. Bauhino arbor ex Florida ficulneo folio; A Manardo defcri- bitur, quod fit arbor magna, Pini mediocris magnitudine & forma, unico trunco nudo, ramis in Cacumine expanfis ut pinus repurgata, cortice, quem integit tenuis cineracea quasdam pellis, ex gilvo nigricante, aromatico & aliquanto acri fapore, ad fceniculi odo- rem accedente. Materia trunci & ramorum alba, ad cinereum colorem tendente, fo- lio ficulneo in angulos definente, colore viridi obfcuriore; an florem aut frudum ferat ignoravit Monardes, Sed Bauhinus in Pinace frudum vidit oblongum, rugofum, lon- Y % ' l74 M U S E U M gi {limis pediculis donatum. Radicibus nunc eradis , nunc tenuibus , pro arborum ma- gnitudine , per fummos terra: cefpites expaniis , ut facile evelli poilint. Nafcitur in Flo- rida locis maritimis & temperatis , ut in portubus S. Helena? & S. Matthei. Calidum & ficcum eft gradu tertio fere , fubtilium partium , medetur colicis Ne- phriticis doloribus. Eft validum remedium adverfus Lirina? difficultates Se affedus fri- gidos renum* dilcutit datus, aperit obftruda, corroborat partes internas, fanat Afthma, aliofque pedoris affedus , a cau ia frigida ortos , juvat digeftionem, laxat alvum, tollit uteri infecunditatem, promovet menfes , &: eft validiffimum remedium contra luem Veneream, mitigat dolores dentium, catharros curat. Purgato corpore ejus exhibetur decodum, fed cortex viribus prxftat, ea tamen non utendum in debilibus & emaciatis. Aquam marinam dulcem reddere obfervavit Fran- cifcus Ximenes. Alfulas ex hac arbore per odiduum macerarunt in aqua falfa, tum dul- cem & potui aptam obtinuerunt. Lignum e siam Orientalis Indis Provincia ad Santala etiam forfan referri pof- fet. Rubicundum eft &davedine eleganti miftum, odoratum. Ctariff. Vir D. Joh. de Laet, a quo habeo, proxime ad Pernabucenfe accedere ait. Leve eft, adeo ut fruftum, mihi communicatum , pondere fit unciarum trium cum femifle , longitudine pollicum quinque, craffitie triuin cum dimidio. De viribus nihil conftat. C A P. XIX.

"De Lignis Monftrojis. T Igna, qua? a communi figura ac forma exorbitant , Monftrofa vocare lubet 5 ^ quia a Natura in hoc genere ludente , &C cafu aliquo ortum trahere videntur. Non minus enim in arboribus ac vegetabilibus eam quandoque lufus fuos obfervare animad- vertimus, quam in Lapidibus &: Animalibus ; cui quandoque Ars aut cafus aliquis obfte- tricatur. Nos, qua? jam tenemus ejus generis , producemus. Abietis rami monftrofi mihi tres funt. Primus ex bafi tereti paulatim in latitudi- nem palmarem fe diffundit, hinc in odo quafi digitos divaricatur, quorum primus pol- licari latitudine, dimidium pedem altitudinis ubi nadus eft,rurfus in minores digitos df- fpefeitur, qui carie ferme jam fuht confumpti. Secundus digitus minor eft &c rotundps, tertius & reliqui in latitudinem exporredi & in fummo divaricati, ad ultimum ufque, qui teres. Secundus Ramus tereti forma per pedis unius longitudinem afeendit : hinc in lati- tudinem diffunditur, unico ramulo tereti ad latus exporredo, qui, dimidii pedis longi- tudine ubi excrevit, in tres ramos planos divaricatur, quorum primus in latum ventila- brum cum appendice terminatur, reliqui, minori latitudine contenti , excrefcentils deftituuntur. T ertius minor, totus planus , in feptem ramufculos maxima ex parte planos , fcabros & ina?quales, ut reliqui in extremitatibus extenfos, terminatur. Aceris lignum bifurcatum, quod duo capreoli quafi repra?fentat cornua, lapidem durum, nigro purpureum, inaequalem, fuis amplexibus ita tenet, ut ex iis fine fradura expediri nequeat. Videntur ramuli duo ex ampliore caudice enati , reda furfum ten- dentes lapidem fibi (qua ratione aut oeeafione, fulmine aut cafu alio, nefeio) impadum, longo temporis tradu crefcentes tn molem ampliorem , ita amplexos efle ut jam fine ruptura expediri nequeant. Ramulorum cum luo trunco longitudo eft decem uncia- rum , colore flavefeente, miris fibrarum circumgyrationibus, decori alpedus. Ex Acere aliud eft figura fua Canem villofum pulchre referens, ita a Natura elaboratum ut admiratione dignum fit. Longitudine eft pedis unius cum femifle , alti- tudine pedis unius. Collum habet, pedes quatuor, quibus infiftit , caudam fed- ex parte amputatam, totum corpus villofis quali oblitum pilis, ex fibris ligni varie tortilatis, imo nihil in eo defideratur,quod lineamenta canis hifpidi referat, pra?ter capitis anteriorem partem. Coloris eft fubflavi,ut lignum aceris exficcatum &: cortice fuo nudatum efle folec. Ex acere Lignum videtur Crispatum, quo me donavit Nobiliffi D. Olaus Bro- cbenhus , quod, dum craffiorem finderent fagum , in ejus Meditullio inventum fuit» Longitudine undarum odo, latitudine quinque, planum, altera parte ina? quale, finubus U FORMIANUM. &c protuberandis quibufdam dotatum , altera infinitis M^andris profunde fatis exfcul- ptum , infigne figura quadrata , paululum inclinata , colore fufco. Mirum quomodo hasc Aceris portio intrufa fit fago, ut veftigia apparuerint nulla, nec inveniri potuerit, aut videri antequam finderetur arbor, Cirrhi, quicrifpatum illud reddunt,mire fune intor- tilati, & profundi fatis. Caput cervinum cum cornubus ramofis quodammodo referens lignum , fui etiam eft asftimii , ac licet Ars aliquid de fuo largita fit , potiores tamen partes Natura obtinuit, in genere vegetabili Animalis ideam utcunque exprimens. Cercopiteci facie lignum duorum ferme pedum eft longitudine. Crafllor ejus pars , meris tuberibus inaequaliter difpofitis conflans , corpus pedibus truncum , cum capitis lineamentis, exprimit, & eo magis quod doloribus conatum Naturae aliquan- tulum juverit pidor . Tenuior ejus portio, pedis longitudine , cauda; lineamenra utcunque exhibet , nifi quod craffior aliquanto fit , quam reliqui corporis exigat pro- Circulare annui um majorem cujus Diameter fex pollices aequat , circumfe- rentia duos pedes, minus una tertia, refert. Sed cum ita concretum fit, ut nec prin- cipium nec finem coagmentationis partium oflentet , mirandum hoc cenfeo naturas opificium. Inaequale eft, nodofum , rimis 8c hiatibus quibufdam deforme , dignum ta- men fuo loco. Gallum Gallinaceum utcunque exprimit ramus cerafi racemofse, qui mi- nimi digiti craftitie, femipedis altitudine ubi excrevit , in duo brachia divaricatur polli- cari latitudine ; quorum alterum figuram S exprimit , & caput, collum, ac pedus galli, torofitatem fi excipias ; alterum incurvatur ut O literam & caudas gallinacea: pennas prabeat , fuis etiam divifionibus. Colore eft purpureo, variis nodulis & ftriis infignitus. H amatum voco lignum, ramum duorum circiter pedum longum , digiti crafli- tie , qui ex crafliori ubi emergit fecum ramos feptem craftitie inasquales vehit. Hi vero amputati cum fint, hamulos totidem conftituunt ex uno ifto trunco ortos , unde nomen ei indidimus. Ex duplicato grandi tubere, ramus emergit, qui mentulam inter duos monftrofos tefticulos fitam figura refert, unde Inverecundum hoc lignum diximus. Tuber ipfe in Diametro pedem ferme occupat , in circumferentia duos , fed inasqualiter & no- dose coagmentatus eft. Rami vero in diredum protrufi & amputati , longitudo eft pe- dis femiflis menfura. Ex alno decerptum videtur hoc lignum. Strumosa ligna vocamus, quas variis nodis & ftrumis referta , feriem illam bul- borum porraceorum referunt, quam ad nos adferre & vendere folent Nautas BeDas. Unum mihi eft grandius, fed carie & vetuftate ita exefum ut vix cohareat. Dum inte- grum erat, pedes quinque cum dimidio longitudine fuperabat, ododecim ftrumis gran- dioribus hinc inde inasqualibus intervallis onuftum. Ipfas quoque ftrumas figura & ma- gnitudine valde inasquales, quandoque invicem ita complicatas, ut ex tribus minoribus una grandior conflata videatur. Lignum ipfum craftitie inasquale ; qua craflius , bra- chium ferme asquat ; Corilinum fuifte videtur. Alterum Minus ejufdem materiei , tenuius pro corporis proportione , minoribus tuberibus exornatum, pedum trium eft longitudine, cum una quarta. Exade fupputa- tionem fi inftituas, nodos magnos & parvos, diftindos & contiguos numerabis in eo triginta. Cortice nudatum eft, coloris buxei, hinc inde eminentibus veftigiis ramulo- rum ex meditullio ftrumarum emergentium. Figuras non eft adeo in redum protenfas, quin juxta extremitates incurvetur aliquantum. Baculum nodofum Hippocratis, pa- rum abeft quin vocem. , 5 * Tortilatum trium pedum eft longitudine, variis gyris & anfradibus conflans, in quo efformando tantum ferme Ars, quantum Natura prasftitifle videtur. Alteri enim vicino aut agnato ramo implicatum arte fuifte videtur, ad cujus circumvolutiones fe componere coadum fuit ; hinc gyros & anfradus contraxit, quos jam oftentat. Tubulatum lignum voco truncum tiliaceum, teretem , duos pedes cum dimi-, dio longum (majorem enim ejus partem ferra ablatam fuifte, antequam ad manus meas perveniret, docent manifefta ejus rei relida veftigia) craftitie eft quatuor pollicum, ex- terius coloris cinerei , fcabrum & afpredine horridum , a vermiculis ambefum. Per totum corpus tubulis conchiliatis majoribus perforatur & excavatur, qui inaequaliter MUSEUM ejus corpus perreptant & quandoque in fuperficie terminantur, fubftantia cruftacea, dura, albicante* ab ipfo ligno ieparabili, quibufdam in locis digiti amplitudine. Inventum hoc lignum in fundo maris prope BergasNorveghe, ubi a marinis vermibus perforatum, ex limo & adhxrefcente vifciditate teftaceoshofce tubulos acquifivit, con- chiliorum cellis analogos. Vermium quoddam genus in hifce delituilfe fatis patet? fed quales fuerint dicere nequeo. Magnam affinitatem habuiffe videntur cum iis quos ex Rondeletio defcribit Aldrovandus de Infedis lib. 7. cap.7. hocpado. Nafcuntur in faxis marinis 8 c fuper concharum vetullarum teftas , tubuli vel fiphunculi teftacei, ro- tundi, afperi, candidi, intus lteviffimi, quorum alii redi funt, alii contorti & replicati. In his procreantur & vivunt V ermes , qui foras fe exferunt haurienda aquas gratia. Hi co- lore & fubftantia fcolopendras rubras fimiles funt, fed figura magnitudine nonnihil differunt-, longiffimi enim digiti magnitudinem non excedunt. Pars pofterior folii Myr- tei modo in acutum definit, priore parte utrinque pedes habent, veluti fcolopendrte, unde fiftula prominet in extremo obtufa, & tubas modo perforata. Noftri hi tubi plane fubftantia conveniunt cum iis quos Rondeletius depingit, fed eo differunt, quod majo- res fint , quodque non faxis aut conchis adhaereant , fed ligni fubftantiam penetrent. Habent & hoc peculiare, quod, licet majores fuperficiem internam habeant laeviffi- mam, minores tamen afperi fint & inaequales, quibufdam quafi interftitiis diftindi. Ufum habere poffunt noftri tubuli eum , quem fuis tribuit Rondeletius , ut fciliccs in Unguento Citrino vires fuppleant Dentalium. Sed de hifce inter Teftacea etiam agendum. Gap. XX. De Corticibus . C An £ L l A alba, quam alii Coftum Arabicum Vocant, multis pro vero Cofto eft: in ufu. Matthiolus fe Coftum legitimum non vidiffe ingenue fatetur. Veteres Co- ftum radicem effe pronunciant,fed ex,qux in officinis pro Cofto venduntur, nullas pene habent legitimi Cofti notas. Ante annos non ita multos ad nos adferri cortex coepit aromaticus , qui notis & facultatibus proxime ad Coftum veterum accedit, quem qui- dam Canellam albam, quidam Coftum Arabicum vocant. Ille effe videtur quem Mo- nardes cap. 2 . 6 . Ligni aromatici vocat, ex Infula D. Johannis de Portu divite allati, cujus odorSdapor adeo aromaticus &: excellens eft, ut Macin aut Nucem Myrifticam longe fuperet , hno Canellam odoris fuavitate , Piper acrimonia. Quocirca re&e in Notis mones Ciufius, corticem potius Aromaticum quam lignum dici debere, atque ab eo, lib. 4. Exotic. cap. 3. fub nomine Canellx albas, accuratius defcribitur. Adfertur quan- doque tubis longioribus & craffioribus , quandoque tenuioribus &: minoribus 5 quando- que ei extimus cortex fcaber ablatus eft , quandoque ejus particulas adhuc eohasrent. Exterior cortex tenuior eft altero, porofior, fed valde rugofus , afper , ac multis rimis hians, multifque finubus, fecundum longitudinem corporis , oblique & inaequaliter di- fpofitis, plane cortici exteriori Sambuci colore & figura fimilis. Sub eo interior , craf- fior, folidior latet, coloris cinerei albicantis, in quo acrimonia major. Interior hic pras exteriore commendatur Sc plane eft aromaticus , fuavitatem Cina- momi, acrimoniam Piperis, Gariophyllorum ex parte faporem obtinens,aded ut ex om- nibus ferme Aromatibus aliquid participare videatur. Exio-uum quid ex eo mafticatum , oris halitum commendat , acrimonia infigni lin- guam vellicat , &: pituitam e capite educit. Nos in confedione Theriaces, pro Cofto vero, eo ufi fumus. Adfertur ex Virginia, Mollucis, Java, Infula Barbados, &c. Sed ex qua arbore hic cortex petatur, nonconfentiunt omnes. Ciufius erui putat ex lictno non plane diffimili Guajaco, gravi, folida ac dura materia conflante , aliquot ni- gricantibus venis diftindo , corde etiam ipfo nigro , ut in Guajaco. At Nierenbergius Hiftor.Nat. lib. 1 4. cap.48. Cofti arborem Sambuci facie effe ait, Arbuti, feu Unedonis magnitudine, flores odoratos ferentem, intus candidam, extra cineream, &: buxi modo pallefcentem , quae in Caguzarate nafcitur. Clariff. Vir D. Johan. de Laet lib. 1. defcript. Indise Occidentalis cap. 17. in Infula Barbados corticem hunc copiofe provenire ait, cujus arborem his defcribit : Folia obfcure virent, anteriore parte rotunda , flores fert minutos. Sambuci inftar in Umbellam colleftos, qui foliolis conflant quinis, exteriore VORMIANUM. parte purpureis, intus aurefc ; cortex la;vis & materia dura, intus fubni^ra amat ripas & uliginofa loca. ° r Aliud genus nuper adferri esepit Ni g rica n s, non in tubulis, fed minoribus fragmentis, tam exteriore, quam interiore fuperficie ; tenuior quoque eft priore , & di- vilus cultro , interius ad cinericium accedit colorem. Acrimonia in eo iniignis quoque elt, ied nec odoris fuavitate , nec fapore aut viribus refpondet priori. Unde advehatur;, aut ex qua arbore petatur, incertum adhuc. Corticem ex Hifpania fecum attulit D. D. Ottho Sperlingius , cujus nomen nondum innotuit , mftar Caflia: lignea: craffus eft , eodem modo convolutus , eundem quoque colorem obtinet, ut, nift guftes,pro Caftia lignea (umeres; fed parte & fuperficie inte- riore ad cinereum aliquantum vergit. Sapore eft acri & aromatico, magis a d Piper & Ganophyllos accedente, quam Cmamomum aut Galliam. Ni color obftaret ad Co- itum referrem. ' 5 De CmiMOJto & Cassia lignea fupra a nobis afturn, ubi de Ligno Cina- momi difleruimus, ac oftenfum Cafliam ligneam a Cinamomo non differre, fcd eiufdem arboris coracem effe, vel ignobilioris fortis , qualis in Java Sc Malacca provenit, tubulis minoribus & mucilaginofum quid guftu exhibens , vel exuftum & ex parte corrupuini Cmamomum. De eo. igitur plura non funt qua: hic addam: Hoc faltem notandum Cafliam duplicem efie , lolutivam nempe , de qua inter frudus, & Aromaticam feu li- gneam, quse huc (pedat. Cortex odoratus indiciis , ex Indii Orientali a ClarilT. Viro D. Toh. ^ et fiftulari forma, quatuor unciarum longitudine , tenuis eft , colore ex albo fiaveicente, fragilis, inter contorquendum, juxta longitudinem valde fiifiis eft fibrofus, interiore fuperficie obfcuriore aliquanto, guftu acri , odore grato. Hujus pul- verem veftimentis inlpergere (olent lineis aut laneis , ad gratiorem odorem iis conci- liandum. Capparorum cortex ex radicibus delibratur , & cinamomi modo In tu- bulos exhccatus contorquetur, fed minores funt longitudine, colore cinereo lineis nui buidam & rugis tranfverfis dotati, ip(e amarus, acer & acerbus. ’ H Vim habet abftergendi, purgandi, incidendi, digerendi, adftringendi. Hinc lienem induratum, coxarumque aftedus juvat, tam intus affumptus, quam extra cum aliis ad Granatorum Cortices noti funt, ab ipfis fruSibus petiti , vocantur a quibuf- dam Malicorium, ab alus Sidion, nil vero aliud funt quam putamina maiorum manato- rum. Viin habent infpiffandifanguinem, conglutinandi, adftringendi; hinc m decoftk humidas gingivas exficcanr, & denrqs mobiles firmant ; in Cataplaimatis quoque Her GuAjAci Ligni Cortex craffus eft, & amplus, pro ratione Caudicis ligni ex quo decerpitur, exteras cinereo ad ruftum rendente colore, interius albicante, ex pluribus qua,i lamelus coagmentatus ; fapore amariuiculo & acriore quam lignum ipfum Ad luem Veneream & alios affedus , ad quos lignum ipfum commendatur, valet , imi effi- caciorem efie, u(us docuit: permifeetur decoftis (cobi ligni, fed dofi minori. Mandragora cortex ex radice depromitur., & trajefto lino ad exficcan- dum exponitur. Exterius (caber eft, inaequalis, coloris cinerei, interius albicat, craflitie coruces capparorum fuperat duplo, fapore pene nullo. Vinum, cui cortex infunditur valet m doloribus & vigiliis; exhiberi etiam quandoque folet ante fediones & uftione/ ne (entiantur. Corticis M o N s I s e D A n difti, ex Oriente allati , mihi copiam fecit ClarilT. Vir D.Jo i. ac Lact. Calfiam Ligneam ferme refert figura externa , tenui libroadnioredi- nem tendente veftitur; interius colore rufo obfcuro Cafliam ligneam adulatur. Infipi- dus ferme eft, nulla pneditus acrimonia. Cujus fit ufus, aut unde adveftus, me latet, a oRtex ligni sassafras odoratior, fragrantior eft , majoremque effica- ciam habet ipfo ligno, quia duplex eft, exterior afper & cinerei coloris , interior crafi ior,atropurpiireiis, mollis, lapore acri aromatico, ftriis quibufdam oblongis proditus. De viribus m ligno aicftum ; hoc tamen obfervandum, efficaciorem longe eife corticem isgno ipfo, vmbuiqae praTtantiorem, quocirca & in minori dofi exhibetur. Thymia- ■ Z ’ T. - m -i ■ : 178 M U S E U M Thymiamatis nomine maffa quadam ad nos adfertur ex variis conflans cor- ticum fragmentis, friabilis, atropurpurea, odoris grati; quam Narcaphton dici volunt alii» Ea ad fuffimenta utuntur. Alioquin apud ifiginetam lib. 7. cap. 22. defcriptio extat compofiti Thymiamatis , quod jfuffimentum vocat rofatum ex variis compofi- tum. Confule Dendrologias Johan. Bauhin. lib. 4. cap. 30. ubi fufe de hoc Cortice Cap. XXL « D E FRUCTIBUS, oAbddy Abmsy Acacia , Achiotl, Amygdala Novil^egni > Almendras de ‘Terit > aAmomum . Ortices in Mufeo meo excipiunt fructus exotici , quorum praecipuos bre» viter delineabimus. IP© -HI IBI Abda arabum ex Corea Si Guinea adfertur, frudus eft exiguus , coloris cine- rei, pifi magnitudine, duobus globulis, invicem cohaerentibus, afperis conflans, & quafli- piti adhaeret finu exiguo praeditus, fapore adflringente. Hoc Indi Coria 8c Crines nigro colore tingunt. ' -ni' Ab rus Profpero Alpino de Plantis ^Tgypti cap. 21. didus frudus, Bauhino eft Pifum Indicum Coccineum minus, Clufio Vicia Africana , Camerario Phafeolus Indi- cus, vulgo falfo Pceonia Indica nomine Ginge Abrus ; Honorio Belli , Phafeolus ex Jemen. Frudus eft Pifo minori fimilis, duriffimus, orbicularis fere vel ovalis figurae, prorfus rubeo nitente , inftar Coralli expoliti. Summa autem parte , qua Aliquas ad- haefit , omnino atro colore fplendens & laEVore , difficile dentibus cedit. Sapore legu- mina imitatur &infuavis eft. Plantam quis integram defcripferit nefeio : Clufius lib. 4. Exot. cap. 1 5. Ramulum hifce delineat : Pediculo longo inhaerebant, alternis deni , duodeni aut plures pediculi breviffimi, fatis craffi & rugofi,e quorum fingulis, graciliore brevioreque adhuc petiolo, dependebat filiqua rugofa, fpadicei foris coloris, unciam, aut paulo amplius longa , fe- munciam lata iliaque aliquantulum plana, mucrone inftar hamuli curvo, interna parte albi coloris , qua continebantur quaterna aut quina femina duriffima, fupra deferipta. Honorio Belli ex femine enatas funt plantulas, fed folia faltem produxerunt, quas ad Solem mirum in modum convertebantur, pinnata erant , longo pediculo , hasrentia contrariis petiolis, femper numero paria. Acacia; frudus filiquofus eft , unico petiolo tres aut quatuor adhasrent filiqux, atroputDureas , rotundas , duarum unciarum longitudine, per quas, parte deorfum pro- pendente, nervus, feu linea rubicunda excurrit. Intus femina fex vel feptem tenent, compreffa, colore fubluteo, magnitudine Pifi, loculis Saepimentis quibufdam tomen- tofls kivicem diftinda. : Quam tenemus filiqua , ex America ad nos delata eft , &: ab ^Eo-yptia- parum diferepare animadvertimus. Theophraftus lib. 4. Hift. Piant, cap, 3. arborem & albam & nigram effe docet, ut & Plinius lib. 24. cap. 12. Noftra filiqua ex ni- gra deprompta videtur. Plantam accurate delineavit Fabius Columna in Notis ad Hi- ftoriam Mexicanam foL 867. . ( W Q R M I A N U M, 17$ A c h 1 o t l , ab aliis Pamaqua, Changuarica eft Urucu Margravii lib. u Piant, c. 3, 1 & Bixa Oviedi, part. 1. Hift. & Natural. lib. S. cap. 6 . Arbor eft magnitudine & trunco, formaque, malo Aurantias fimilis, foliis ulmi figura, colore afperitate fimilibus, cortex, truncus & ramifimt ruffi, vergentes ad viridem colorem ; flores grandes habet in mo- dum ftellarum, quinque foliis diftindos, coloris e candido rubicundi, frudus calicibus fimiles caftaneis , forma & magnitudine parvarum amygdalarum viridium, quadrangu- laris, qui ubi maturuerit dehifcit, certa grana rubentia, fimifia granis uvarum, fed magis rotunda, continens. Cum vero ramulum hifce frudibus onuftum mihi Lugduno Batavorum fub nomine Bixs tranfmiferit amicus meus ClariiT. Vir D. Joh. de Laet, ejus delineationem uberio- rem hic proponam. x Eft vero ramulus hic quatuor circiter unciarum longitudine, tres continens pedi- culos , quibus totidem infident frudus feu folliculi cordis figuram eleganter expri- mentes, liirfuti, fefcunCiam longi , unciam lati , externa parte fufei coloris, Ipinoli. Quidam vero illorum dehifcens, fuperficiem internam bevem oftentat ejufdem co^ loris , in cujus medio aliquantulum cavo , utraque pars quindecim aut fedecim grana fature rubra , exiguum pyrum figura referentia, breviflimo tenuifiimoque petiolo fu- fpenfa habet •, fed jam exficcata, marcida aliquantulum confpiciuntur. In medio utriuf- que partis folliculi, nervus quali quidam eft, aut potius folliculi prominentia , ex qui emergunt petioli grana feriatim difpofita. Grana ipfa faliva madefada , eleganti co- lore miniato tingunt. Barbari hanc arborem magni faciunt, coluntque circa tuguriola fua, viret toto anno, fertque frudum verno tempore , quo & materies illius ccedi fidet , quse utilis eft ad ignem eliciendum inftar filicis. Ex cortice conficiunt funes rudentes, qui robuftio- res funt cannabinis. E femine fit tindura Coccinea , qua pidores utuntur. Eadem & in Medicina ufurpatur, cum frigida fit qualitate ; fi cum aqua hauriatur aut foris appli- cetur , mitigat seftus febriles, fluxum Dyfentericum fiftit, & potionibus refrigerantibus Z % admilce- i8d - ■ . M U S E U M admifcetur. Hinc potioni ex Cacao confeda: additur ad refrigerandum &: bonum fa~ porem ei conciliandum. Maffa ex fucco feminum hujus Achiotl ex Hifpanis redux me donavit Clarift D. Sper- lingius, quas coloris eft ruffi, digitalis craflitiei , unciam longa , friabilis , primo guftu infipida, fed mox amaritudinem levem & aromaticam mafticata probet , Madefada coccineo tingit colore. Quidam hanc maffam Orellanam vocant. Amygdali n ove regni nomine tranfmiffus eft frudus ille , qui a Clufio lib. 2. Exotic. cap. 6 . fub nomine Guianenfis amygdali defcribitur, CralTo &c duro eft putamine, ut hoc nomine inter, nuces referri poftk. Orbiculari feraie figura , nifi quod altera parte in redam lineam terminetur ac dehifcat,deprefiior aliquanto, multis tuber- culis per univerfum corpus fparfis , coloris ex rubicundo fpadicei , ambitu £uo uncias feptem fuperat, latitudine duas. Qui fregerant magnum nucleum continere ferunt, ejufdem cum nuce figura:, membrana rufa opertum, fed parte interiore candidifEmum, atque in binas partes feparatum indar Amygdali, quod fapore refert. Frudus accu- rate defcribitur a (MI’. Viro D. Johan, de Laetlib.?. deicript. Ind. Occident, cap.4. Arbor, qux eam fert, tereti trunco eft, ut pinus. Mihi communicata nux , magnitu- dine eft pile palmarias, figura Renis, eoioris cinerei ad nigrum inclinantis, crebris tu- berculis obfita, quar prolongantur ad latus deprelfius cum tendunt, ubi rima tota nux dehilck. Pondere eft unciarum duarum cum tribus Drachmis, fex unciarum am- bitu. Almen- Almendras de peru, feu Amygdala Peruana , forfan fic dida, quod ope- fimencum , quo nux hxc tegitur, fimile fit ei quod habent Amygdala , & nucleus etiam fapore &: colore Amygdala referat. Clufio Frudus exoticus Hifpanienfis dicitur. Frudus eft triangularis , dorfo lato in bina latera angulofa definente , valde rugofo, &c inaequali , ut &: utrumque latus, fupina pars etiam rugofa, fed ano-ufta 6d cuneiformis, dorfum incurvatur, tota nux unciarum duarum eft longitudine ^latitu- dine unius ferme. In hunc fenfum Clufius, fed ClarifT. Vir D.Johan. de Laet lib. 17. defcriptionis Ind. Occident, cap. 4. accuratius hunc frudum defcribit. Reperitur, in- quit, in filvis juxta flumen Amazonum , arbor Barbaris Ademonie Totake dida , cujus frudus Totoke. Illa procera eft, ramofa, foliis grandibus , ulmi fimilibus, obfcure vi- rentibus , nifi quod poftica parte nonnihil videantur candidiora. Nullos fert flores, fed certas gemmas, quse colore non differunt a foliis, quas fenfim craflefcunt , & protru- dunt frudum grandem, mole interdum capitis humani , pene rotundum, antica parte nonnihil compreflum, cortice duro, ligneo , admodum compreflb , exterius ftriato tuberbfo , coloris fufci & pene nigri. Dividitur interius certis feptis in fex veluti nuces, arde inter fe conj undas, qux fingulx iterum ligneo , duro , & fatis craflb cortice ted^e funt, &: varias formas, plerumque tamen triangulares, una parte convexiore, cum tribus veluti futuris , valde rugofe & afperas , minus tamen quam exterior cortex, tres uncias longas & fefcunciam lata?, coloris rofei & interdum cinerei aut fufci. His continetur ob- longus nucleus, totas implens , inftar Amygdali , rubicunda membrana tedus, carne candidiflima & folida & nonnihil oleofa. Sapore magis videtur accedere ad Avellanas, quam Amygdala, quorum ufum fupplere poteft. Vim Venerem excitandi illis tri- buunt incolas. De Amomo varias autorum funt lententia , & quidnam vere fit dubitant quam plurimi. Hinc quidam pro Amomo Acorum fubftituunt , quidam Rofam Hierachort- tinam, alii Pedem Columbinum. Tandem verum Amomum, quod Diofcoridis & Plinii notis refpondet,invenifle videtur Cedimus Martincllus Pharmacopceus Venetus,quod nobis defcripfit Nicolaus Maroneus in hunc modum. ' Amomum Indicum parvus eft racemus, abfque pediculis ex unico Sarmento enatus, fibi ipfi arde coharrens & convolutus in mx modum , conflat denis aut duodenis ad fummurn acinis feu folliculis fibrofis fi? mutuo comprimentibus, tartquam de com- muni loco inter fe decertantibus, adeo ut fibi invicem parvas cavitates imprimant. Ra- cemum fuftinet lignum teres , pollicari longitudine , fibrofum , odoratum, acre, foliis confertirn exornatum, pufillis fquammarum. ferie diftributis, qua parte folliculorum 2 3 eft igL MUSEUM ertexperSjtui.il longioribus foliis fenis, fingulos folliculos ambientibus, quas vicem quam- dam prsellant calicis illius, quem in nuce avellana confpicimus: folia hax tenuia funt, fi- brofa, acria, odorata , fed quas pfivatim folliculos compleduntur , a: mula funt foliorum mali punici, fuis cacuminibus iaspe compadajtaro integra, ut vix extra Amomi acinos emineant, quod evenire credendum efi, quia mutuo attritu foliorum fummitates con- fringuntur in longiffimo itinere. Acinorum crailitudo & figura orbicularis exiflit , qualis mediocris uvas acini. Ornamur folliculi Amomi exterius tenuiffimis filamentis feu nervis, quafi lineis per longitudinem dudis, prasditi etiam funt parvis fulcis ternis* totidemque interpofitis exiguis eminentiis, qme triplicem internorum feminum feriem circumfcribunt. Singulos folliculos replent tres feminum Phalanges , tenui membrana ab invicem fejundcC. Unaquaque vero Phalanx pluribus conflat feminibus angulofisg eadem tenui membrana involutis , adeoque flridim fibi cohasrentibus , ut trium duu- taxat feminum longiufculorum effigiem prasbeanr. Racemi & totius ligni color idem fpedatur, in aliquo pallidus, in alio candidus , in alio vero ex pallido ad fubruffum ver- gens. Sed in candido folliculo femina plerumque mfunt evanida , in fubruffo femina folidiora perfediora frequentiffime obfervantur . Seminibus angulofis color exter- nus ex rufo nigricans adefl, internus albus. Semina interna eadem 1'olida quidem funt, fed frangibilia, non fradu contumacia, ut femina Cardamomi. Racemo odor inefl va- lidus, fed 6 (juSfjg, ingenitus vero , non afcititius , qui vulgarem lavendulam quodammo- do redolet , fuavior tamen, exemptis a folliculo feminibus , major odoris acrimonia ineft, minor autem odoris fragrantia. Eadem ratione & racemus & nuda femina acri fapore funt prodita; fed racemo hebetatur acrimonia, in nudis feminibus vehementer percipitur , quo vulgarem Caphuram quodammodo fapit. FLec Maroneus exade lingula compledens , quas ad Amomi delineationem fpedant. Galenus 6. fimpl. Amomo Acoro fimilem facultatem afcribit , nifi quod Acorum fic- cius fit, majore autem facultate concoquendi Amomum. Ingreditur prasflantiffima Alexipharmaca , in primis Theriacam & Mithridatium. Delineatum jam ubi haberi potuit , in eorum confedione , nos ufi fumus feliciter , quod & Ponam Veronenfena Pharmacopceum feciffe vidimus , cum approbatione totius Collegii Medicorum Ve- ronenfium. Amomi aliam quandam fpedem ex Hifpania fecum attulit D. Sperlingius , cujus me donavit frudibus. Grana quasdam erant Cubebarum indar, rotunda, afpera, ex cinereo purpurei coloris , pundula duo albicantia in utraque extremitate habentia, quorum unum vefligium habet pediculi , quo ramulo adhaerebat. Alterum protube- rans aliquantum , in centro foramen habens , quod floris oflentare videtur vefligia. Tenui conflat cortice aromatico, intus granum nigrum rugofum tenens, compreffum & rotundum. Frudus ipfe magnitudine inaequalis. Maximum Pifum mediocre aequat, minus granum piperis. Sapore acri aromatico. ♦ Gap. XXII. oAnacardus , aAnands, Antophylli , Arida, Anakok^, oAovay, Arati cum Ape, Avellana c Purgatrix . A Nacardium frudus efl veteribus Grascis incognitus, fed receritiofes hoc no- minis ei indiderunt , quod fimilitudinem habeat cordis exficcati. Arabibus Bala- dar velBalado , Lufitanis Faba Malaccaha. Duum efl generum: unum quod in Mala- var nafcitur, oblongiore & porredo collo , alterum quod in Brafilia , incurvo &: Cajous appellatur. Frudus exficcati, ut ad nos deferuntur, colore funt nigro, purpurafeerite, figura tur- binata, cordis parum deprefli figura, laeves, politi, appendice feu collo quandoque prae- diti, rugofo, ffriato & inaequali. Liquor iis inefl mellis eraflitie , fub cortice reddens, fanguinis modo rubicundus , qui Medicis Mei Anaeardinum vocatur , fub quo efl nu- cleus parvas Amygdalas fimilitudine. Chriflophorus Acofla cap. zy hunc fuccum oleum vocat, & valde urens effe dicit. Magna ejus copia efl in Canonor , Gambaja, Decan Calceat. Calidum Calidum & ficcum conftituunt in tertio aut quarto gradu. Sed Garcias ab Horto lib. i. cap. 3. in virente deeffe hunc calefaciendi & ficcandi exceftum experientia co- gnovit, quamvis exficcatum caufticam vim, non vero venenofam habere concedat. In Medicina liquorem pr®ftare ait Matthiolus , labentes revocare volunt fenfus, memori® ja&uram refarcire , nervorum & cerebri affe&ibus a caufa frigida auxiliari ; fed langui- nem exurere &: cutim exulcerare , juvenibus idcirco calidioribus noxius. Malignitati ejus refiftit lac affatim potum, &: oleum ex nucleis ejus expreffum. Afthmaricis exhi- bent &c contra Lumbricos. Viridem Sale condiunt & comedunt, olivarum inftar, fic- catum ftrumis applicant cauftici loco , & calce addita adBombicinos Pannos fignandos utuntur, notam enim tam firmiter imprimit *ut nulla lotione eximi poflit. Nonnulli, tefte Acofta, in exficcatis extimum corticem demunt, eamque membranam qua medulla te- gitur, deinde medullam edunt, ad bibendi appetitum irritandum. In Malavar illius ufus eft cauftici vice. Si quis inftillet in putridum & cavum dentem, ipfum urit frangitque 62 rumpit facile. Ad prseftigias quomodo utantur Indi, apud Acoftam vide. De Alkero genere Anacardi agemus in hiftoria Caji. An an as 3» aliis Nana, Pinas Manardo, fpecies cardui altilis elfe videtur, in modum Cynar® nafcitur , fpicis compactilibus inftar criftarum in fummitatibus emer-

gentibus.

1 < jS 4 museum gentibus. Ex radice proveniunt quindecim aut plura folia , Aloe foliis anrrnla, duobus aut tribus digitis longa , fefquidigitum lata , vcrfus extremitates anguftiora, acuminata, crafla, laturate viridia, in ambitu denticulis prsedita. In medio horum frudus cinabrii coloris , dum augetur inter folia prodeunt flofculi ccerulei coloris , tribus foliolis fmguli conflantes ; quando maturuit frudus eft inftar majoris Melonis, odoris fuaviflimi , faporis fere inftar fragorum gratiflimi,apprime fuc- culentus. Frudus maturus fuperius plantam juniorem habet, qua: decerpitur, St ita fine radice tertae imponitur, quae anno fequenti frudum fert. Unaquaeque planta femel & unicum fert frudum annuo fpacio. Menfibus aeftivis, Sole exiftentein Capricorno,ma- xime viget. Exigua femina feu grana fiibrufa in fuperficie pulpae latitant ; extuberanti- bus bullis ex flavo albicantibus exterius paflim diftinguitur , St quafi vermiculis aut tef- ferulis variatur. Hic frudus quia fucco corrofivo immodice fumpto linguam vellicat j ac gutturis ar- dores infert, difciflb cortice in taleolas fecatur, inque vino Hifpanico maceratur, tan- tifper donec qualitatem noxiam deponat , qui gratum faporem St odorem vino com- municat, linguae tamen morfus St gutturis inflammationem, fi potetur vinum, inducit. Ipfe autem fuccus, quo turget frudus, mirifice animum languidum recreat St Ipiritus fopitos fufcitat, in primis ftomachum naufeabundum reftituit. Addo quod recens ejus liquor, tum vinum inde expreflum urina: fuppreftioni St doloribus Nephriticis fuccurrat. Venenis Mandiochas adverfatur, quod & radix praeftat. Omnia efficacius operatur ftil- laticius liquor, fi modice bibatur. Febricitantibus , vulneribus St ulceribus infeftatis ab lioc frudu abftinendum: humores enim accendit, St in pejus omnia difponit. Calidus eft St humidus frudus ipfe. Antophylli ab ipfis Gariophyllis communibus non differunt, nifi quod gran- diores i pinguiores, St torofiores fint. Cultores enim hujus arboris, tefte Garcia ab Horto , flagellant altiores ejus ramos, emundato prius circa arborem folo , fiquidem nullum genus graminis fub ea nafcitur, omnem fuccum feu humorem ad fe attra- hente arbore. Decufta Gariophylla biduum aut triduum ficcantur, deinde affervan- tur St Malaccam St alias Provincias mittuntur. Qme in arbore haerent craffiora fiunt, nec ab aliis nifi vetuftate diflFerunr, St funt illa quas Anthophylli dicuntur. Quocirca in errore verfantur, qui cum Avicenna lib. ii. cap. 511. Crafliorem hunc frudum marem, vulgares fceminas putant. Arbor, qux frudum Anda Brafillenfibus didum fert, vafta eft St elegans, in loeis arenofis proveniens , ligno levi, raro , fpongiofo, floribus infigniter luteis, magnis, ob- longis, fimbriatis, foliis cordis figura , ex tenuibus pediculis dependentibus. Frudum oionit feu nucem cortice duplici , exteriore cineritio ligneo , praeduro St perforato pu- tamine veftitum , quo duo glandes continentur jecori leporino non valde diffimiles 1 , nuces caftaneas fapore referentes ; una atque altera alvum ducit, fed St vomitum movet; vehemens eft, corrigentibus indiget. Oleum ex nuce exprimunt quidam. Ex cortice uftulato medicamentum conficiunt ad alvum fiftendam. Lignum hujus arboris ufus eft plurimi. Barbari corticibus ejus utuntur ad pifces capiendos : aqua enim, in qua mace- ratus fuerit, omnes animantes foporantur. Defcripta eft; haec arbor cum frudu , qui fiaura aliquomodo differt a meo, a Clariff. Viro D. Johan. de Laet lib. 15. defeript. Ind. Occid. cap. 8. St lib, 16. cap. 11. a Margravio Fliftor. Plantar. lib. 3«, Separarim FORMIANUM. iSy Separatim Sc frudum integrum & ejus nucleum unum teneo. Integer frudus figura cor temulatur , cortice fcabro cinereo luteo , tribus foraminibus pervio. Quorum pri- mum parte ejus fellili oblongum eft &: ovale ferme, femiuncias longitudine ; duo ad latera magis hiantia, inaequalia, per qu# venarum ramuli quidam , ab ejus cavitate pro- venientes, erumpunt, ac fe per ejus difpergunt fuperficiem. Per longitudinem cofta quadam excurrit , fed per latitudinem finus quidam frudum in duas aequales partes di- vidunt cum fuis foraminibus , de quibus didum. Demum in apicem terminatur, qui quali centrum eft lineae & finuum defcriptorum , exterius durior eft cortex , finu fu 6 duos fovens frudus feu nucleos purpureos loculis difcretos, cordis figura. Longitudine sequat uncias ferme quatuor, latitudine duas. A n a c o k genus quoddam Phafeoli Indici eft , defcriptum a Garolo Clufio lib. 6 . rarior. Piant. & Exotic. lib. 3. cap. 13. Frudus autem eft Pontica nuce paulo minor, in medio tumidior & pulvinatus, laevis, fplendens, durus, folidus, in aqua fubfidens, extima parte (quae lobo fuoadhaefit) veluti didudo &: hianti ofculo, fuperne paulo elatiore & aquilino praeditus, duobus coloribus conflans, fuperior enim pars ab elatiore roftelli parte , quafi linea ad alterius extremitatis infimam in frudu partem oblique duda, tota utrinque atra eft, Ebeni nigredine, & nitore, inferior vero omnino Corallina, & ut altera nitet. Pulpam habet candidam. Tribus aut quatuor majoribus in pollinem tritis utuntur Indi ad vomitum provocandum. Aovai vel Ahovay frudus eft caftaneas inftar , figura proxime accedens ad iiteram A Grascorum, nucleum habens venenatum, putamen duriffimum& tinnulum ; unde a Barbaris tintinnabulorum loco ufurpatur, & brachiis cruribufque circumdatuf ornatus gratia: eofdem frudus & clavis fuis & fecuribus aliifque inftrumentis alligant» Creicit vero hic frudus in arbore quadam, qua? teterrimum fpargit odorem cum feca- tur, & qui vix ferri poteft , propterea a Barbaris ne quidem ad Pyras ufurpatur» Ctete- tum arbor eft Pyri magnitudine , foliis femper virentibus & mali noftfatis non ab- fimilibus» I I . i8<f MUSEUM Araticum ape. Araticu triplex eft arbor apud Brafilienfes , nempe Araticu Ponhe, Araticu Pana, Araticu Ape , addunt etiam Araticu do Mato feu filveftris. Quia vero femen Araticu Ape mihi tranfmifit Clarii! Vir D. Johan. de Laet, ac Georgius Margravius in fua Hiftoria rerum Natur. Brafil. referat femen hujus Araticu Ape figura & magnitudine convenire cum Ponhe , colore tantum differre, cum fit coloris obfcure brunni, juxta mentem Margravii, ipfius Aratici arboris delineationem proponemus ex lib. 3. Hift. Piant, cap. 1 . Araticu Ponhe arbor eft caudicis & ramorum figura, ac colore corticis, ut malus Aurantia, fed foliis, flore ac frudu differens. Folia habet circiter femipedem longa, alternarim oppofita, elegantia, fuperius faturate viridia, craifa, & ad tadum folida, pene duos digitos lata, lingua humans figura , in extremitate acumi- nata. Hinc inde flos provenit magnus, egregius, ^nagnitudine fuperans florem Frittil- laris , totus flavus , exterius compofitus ex tribus foliis cordiformibus , fefquidigitum longis, & craifis inftar corticis aurantii mali, eredis, qus in fui medio continent alia tria minora & dimidias craflitiei, quorum quodlibet femiglobum excavatum refert. Tria autem hsc ita compofita, & extremitatibus fuis impolita funt, ut globum integrum, in- terius cavum, magnitudine juglandis, referant. Globus hic in cavitate fua ftamen habet globofum, magnitudine avellanas, luteum, in ftamine apicem parvum rotundum. Sunt autem & ftamen & apex tuberculis exiguis luteis prasdita , quas videntur ut pori in cute hominis algentis. Flos totus flavus , odoris fuavis , fed naufeabiindi. Floret potiftimum menfibus Septembri, Odobri, Novembri. Flos deciduus, fingulis enim diebus multi fe aperiunt, &poft aliquot horas /ponte decidunt, ftrepitum excitantes inter cadendum , quafiali- quis baculo feriret arborem, gravis enim eft flos &: grandis. Florem fequitur 'frudus, qui maturatur prasfertim Decembri & Januario. Non 1 W O K M I A N tl M. 187 Non eft autem edulis nifi fponte decidat, tunc enim inftar pultis eft mollis, figurte turbiriaue , quatuor aut quinque digitos longus , ubi pediculo adhasfit 7. aut 8. digitos crafttis in ambitu. Externe coloris eft ex albo & viridi mixti, vel plane pallidi virentis, & videtur quafi cutis ex fquammis coiripofita effer, ita enim lineis viridibus pallida; vi- rentes fquammte delineate funt, & quariibet harum rquammaruin habet tuberculum in medio exiguum, fufcum,ita ut nucem pineam ferme repra;feiuet. Mollis eft dum fponte decidit, ita ut inftar Cafei veteris putridi digitis decorticari poftit, continet carnem feti pulpam fubflavam, qua; quali ex pyramidibus videtur compofita, filamentis quafi qui- la ufd a m intermixta, & multis nucleis fbu feminibus. Pulpa odore non male refert maf fam panis fermentatam , cui aliquid mellis admixtum , faporis ex dulci fubacidi & fub- acris eft, nihil ingrati, odor enim gratus. Eo loco ubi pediculo infedit frudus , durioris carnis corpus, fuppofitorii figura, in fe continet, quod feorfim extrahi poteft, comedi- tur, ac pro lautiffima buccella offertur principaliori in menfa. Semina fructus funt ova- lis figune, altera tamen parte anguftiore, qua pulpR’ adha;fit,CQmpreffa, magnitudine faba;, glabra ac dura, coloris flavefcentis , fplendentis, quodlibet pellicula alba obdu- dum, intus eft nucleus .albus, dura; fubftantia;, fapore non male referens radicem He- lenii, ita enim in dulci amarefcit. Folia Araticu communis igne adufta, & cum oleo apoftemati impolita, maturare fa- ' ciunt, aperiunt & optime fanant. Guilhelmus Pifo lib. 3. de facult. fimpl. afferit Araticu Pana (licet a multis comedatur) copia tamen lxdere, dum frigore nimio calorem na- turalem opprimat, eadem ventris Symptomata excitet, qute venena frigida folent mo- vere. Aloes a m e r i c an i frudum vide in Careguata. Avellana Indica peculiaris Camerarii, delineata a Johan. Bauh. Flift. Piant, lib. 3. c. 59. fed nondefcripta. Parvus frudus eft coloris fpadicei, figura; conica;, in apicem acutum defmens, fibris proditus redis a bafi in apicem excurrentibus , angulofus. In parte ob- tufa eleganter oculis,nafo,& ore refert faciem Cercopitheci. Concuffus ftrepit ob in- clufum nucleum. De viribus nihil percepi. Frudum globuli Saponarii magnitudine emi, exade fpha;ricum, fed in fuperficie fo- raminibus parvulis dotatum, inter qux unum majufculum, cui infertum fuiffe petiolum arbitror, Colore caftaneo. Nefcio an fit frudus 4. a Cltifio delineatus lib. 3. Exot. cap. 2,9. & Joh.Bauhin. inter alios lib. 3. Hift. Piant, cap. 39. p. 308. Frudus fpha;riciis pundatus vocari non incommode poteft. Avellana purgatrix Monardi, Ben magnum Medicorum vulgo , figuM eft oblonga, triquetra, parva; avellana; magnitudine, lento &c molli cortice, partim ex cinereo candicante, partim puniceo, quem fequitur putamen minus folidum quam io avellanis, acuminatum , albicans, parte inferiore aliquanto obtufius , nucleum fovens avellana magnitudine, candidum, folidum* tenui membrana obdudum, fapore haud inaratum. Ex Infula D. Dominici adferri folet. Indi fe familiariter hac purgant, validiftime bilem &: pituitam fuperne &c inferne eva- cuat, fed vehementiam ejus affatione infringi ajunt, coli doloribus medetur, flatus difcu- tit, clyfteribus injeda evacuat, calida in tertio gradu habetur, ficca in fecundo. Ex ea oleum conficiunt odoratum, de Ben didum , quo barbam &ctefariem inungunt , deli- ciarum gratia. Interius datur frudus a Drachma femis ad Drachmam unam , prius affata. , ■ C a p. XXIII. 1 V ...

Bacca Lcturi longa 3 7 >ixa 3 'Bombicinus Bon> Bonduc,

Borame T A u r u s arbor eft notiftima ac varjas habet ratione foliorum &: fruduum differen- •^tias , de quibus prolixe Botanici. Nos de frudu fakem hic agimus , qui rarior eft, cum enim vulgaris magis ad rotunditatem inclinet, hic oblongior, figura; ovalis &: acu- minatus utrinque. Quia ejus generis frudus, quos teneo, pediculos adhuc adjundos tenent, putavi figuram hanc oblongam cum gracilitate conj undam ex immaturitate provenire ; fed cum in magna copia adferantixr , peculiarem fpedem conftituere A a % anima ct iSS M II S E II M animadverti, cujus mentionem facit Bauhinus Pinae, libr. 12. feci. i. ubi inter Lauros, qua2 fructum ferunt, quandarfl efle ait, quas frudum habet in rotundo modice oblon- gum, quandam vero quas habet oblongum, gracilem, &: utrinque ovato mucrone tur- binatum. Atque hic ipfus eft de quo nobis fermo. Anno MDclrx. crevit in Horto Confulis noftri Hafnienfis Johan. Nikelfon, planta qusedam ^Egyptiaca,Profpero Alpino Beid el Oflar dida, cujus frudus cum mirus mihi videbatur , Chameleontem fere referens, eo me donavit, &: ab artifice exade delineari curavi ea forma quam hic vides . Defcribitur vero planta ab Alpino libro de Plantis ^Egypti in hunc modum, cap. xxv. Beid el ossar nafeitur in humidis locis prope Alexandriani in ramo Nili Calig vocato, 8 cCayri in loco prope el Mattharia, fere perpetuo humido, ac fere paluftri ex aqua Nili ibi diu manente. Eft planta herbacea , fruticofa, multis dolonibus ab radice redis furfum ad duorum fere cubitorum altitudinem fe extollens, foliis latis, oblongis, rotundis, ut Aloes folia, craflis & candidis, ex quibus dsfledis lac album manat, totaque planta lade abundat ; flores fert croceos. Ranunculi floribus proximos, a quibus loco fruduum duo teftes invicem alligati pendent, fatis hominis telfibus perfimiles (fed in noftra planta figura frudus multum diferepat) in quibus alba lanugo & femina parva lata, laducte feminum urnula (in noftra planta rotunda erant, flava, comprefla) conti- nentur. Foliis contufis, tum crudis , tum in aqua codis , utuntur Emplaftri modo in frigidis tumoribus dc doloribus. Ex lanugine parant cubilia quibus utuntur. LTtuntur etiam ea ad excipiendum ignem ex filice excufliim tanquam efca & pabulo. Tota planta lade calidiflimo ac exurente fcatet , quod plures in quibufdam vafis colligunt ad expilanoa coria, eafiquidem ineo lade fi aliquo tempore maneant, pilis nudantur. Lac quoque ficcatum pr&ftantius corpora folvit , atque DyfenteriCos fluxus etiam letbales Ia cit r FORMIANUM. is? Eft etiam prasftamiffimum remedium ad impetiginem curandam , & ad plores alias cutis infediones fanandas, eo fi inungantur partes. Hxc Alpinus. Baccas hafce oblongas eafdem obtinere credo virtutes , quas rotundiores habent, Equidem pro iis vendantur. Ventriculi igitur cruditatibus profunt, Hepatis, Lienis & Veficas vitiis a frigiditate ortis medentur, concodionem crudorum humorum promo- vent, appetitum excitant, vomitum led-ant, Hepatis & Lienis obftrudiones tollunt, uri- nam, naenfes & fecundinas expellunt. Oleum quoque ex iis exprimitur ad multa utile. • Bixam vide in Hiftoria Achiotl. Bombycinus frudus quandoque ad magnitudinem mediocris juglandis affargir, cortice tegitur cinereo purpureo, fcabro, in^quali, duro, qui, ubi ad maturitatem per- venit, in quibufdamin tres Aquales partes dehifcit, quarum quilibet figura cft triquetra, &cor quafi repradentat ; in quibufdam vero in quatuor partes fcindicur, ac cum frudus hic tam in planta quam arbore repedatur, arbitror alterum arboris, alteram planta: effle. Pediculus frudui anneditur, duplicato calice membraneo purpureo. Sub invo- lucro hoc tomentum feu lana eft, quee in fe femina fovet rotunda, Orobi inffar, quando- que alba, quandoque nigra, medulla alba & pingui. Lanugo ipfa candidiilima , maturo frudu (quod . in autumno fieri folet) eximitur & netur. Planta ipfa officinis Bombax, aliis Goffypium & Xylon vocatur. Cubito altior ede fo- let, caule fimili malvar, folia habet angulofa vitis modo, fed minora, flores luteos, in me- dio purpurafeentes, figura floris malvse. Foliorum fuccus ad alvi profluvia commendatur in pueris. Semen ad tuffim & geni- turam augendam. Oleum ex feminibus extradum lentigines & faciei puflulas aridas tollit. Lanuginem ad fila unde veftes texuntur calorem naturalem foventes. Sanguinis fluxum quidam fupprimunt lanugine femiufta fuperimpofita. Bon vel Ban, Buncho Avicerinre , Bunca Rhafi, Elkario nonnullis, Bau» hino, Evonymo fimilis Higyptiaca Planta, frudu JBaccis lauri fimili, Buna Clufio. Bacca eft lauri magnitudine & figura, colore ex cinereo nigricante, cortice tenui & veluti ful- tum quendam per longitudinem utrinque habente, per quem facile in duas partes aquales dividitur, quadingula grana continent, oblonga, altera parte plana, fulvefcen- tia, guftu acido, incifuram feu rimam per longitudinem habentia. Hoc frudu me do- navit Vir Clarifl. D. D. Bernhardus Paludanus, anno mdcx. cum Enchufc Mufeum ejus variis exoticis inftrudiffimum perluftrarem. I11 Alexandria potionem quandam ex hoc frudu conficiunt , vim refrigerandi non modicam obtinentem. Alpinus hanc potionem C a o v a didam vult , fed Tureas Chauce vocare ait Rau wolfius. Bonduch Indorum Pona: ; frudus peregrinus Clufii primus Iib. 2. Exot. cap. 30. &: Lobus Echinoides Exot. Iib. 3. cap. 15. quibufdam Mates Indorum , cineritii co- loris. Frudus arboris fpinofae, foliis Lentifci, Bauhino. Magnitudine eft nucis pontica;, laevis, fplendens, cineracei coloris, faxea duritie proditus, in aquam conjedus fuperna- tans, aliquantulum inaequalis & comprefflus, ut pifain lobo nata fefe mutuo compreffle- runt : parvo hilo fufeo , ubi loco fuo adhaffit. Confradus (difficulter autem ob faxeam duritiem confringitur) album in fe continet nucleum, impense amari faporis, ut Lupini. Crefcitverb in lobo membraneo, fufeo, fubrubente, frequentibus fpinulis hirfuto, quan- doque trium, quandoque duarum unciarum longo. Ex uno vero pediculo plures ejuf- modi lobos dependere docet Clufius Exot. Iib. 3. cap. 15. Ex Brafilia, Java, Virginea, Pi- forum nudorum nomine adferuntur. B o r a m e z, feu agnus Schyticus, admirabilis planta eft, pro frudu agnum ferens, de quo licet multi dubitent, ejus tamen Hiftoriam perfequuntur viri fide digni , Sigif- mundus Herberfteinius in fua Mofchovia ; Haython Armenus de Tartaria v Surius in commentario anni m d civ. Jul. Gaftar Scaliger , Licetus , Nierenbergius & Athanafius Kirckeriis , de Magnetifmo plantaram , qui & ejus dat Iconem. Qma vero Clariff. Vir D. D. Chriftianus Stougardius P.M. particulam pellis ex Mofchovia fecum attulit, qua me donavit, quam nomine pellis Agni Schytici ibidem accepit ; de mirabili hac planta, etiam hic agendum mihi putavi. Hiftoriam ejus mutuaturus a jul. Cadar. Scali- ger. Exerc. 181. fed. 25). contra Cardanum, ubi hsec refert. Tartarorum horda Zavolha eft, vetuftiffima? nobilitatis commendatione. In eo agro A a 3 ferunt ( 15)0 M 'II S E II M ferunt femen , feminis Melonum fimallimum , fed minus oblongum. Ex eo fatu plan- tam exire , quam Boramcz , id eft, agnum vocant ; crefcit enim agni figura, ad pedum ferine ternum altitudinem, quem pedibus’, ungulis, auribus, toto corpore, pnscerqium cornibus, refert.. Pro cornibus pilos gerit fingularis cornu Ipecie, obducitur corio te- nuiilmio , cujus detrafli ufus ad capitum tegmina incolis. Ferunt internam pulpam Gammari referre carnes, casternm e vulnere quoque fanguinem manare , dulcore effe admirabili. Radicem humo exfertam furrigere ad umbilicum ufque. Illud miraculi fo- vet magnitudinem : quam diu vicinis oblidetur herbis, tamdiu vivere quafi agnum in licto' pafcuo ; abfumptis illis tabefeere atque interire. Idque non folum vel cafu , vel tradu temporis , fed etiam experiundi gratia , fubtradis atque' ablatis evenire. Quin illud auget admirationem , appeti a Lupis eam , non item ab aliis beftiis , quas carne \efcuntur. Adamus Olearius in fuo Itinerario Orientem verfus pag.117. de hoc frudu, ficdiffe- rit. Referunt prope Samaram, inter fluvios Volga & Don, frudum crefcere magnitu- dine ■ & forma Melonis, externa vero figura Agnum referentem, cujus membra latis affabre exprimit. Caulis umbilico inferitur,& quacunque in terra prorepit (crefcendo namque locum mutat) arefcuut gramina, quod abfumere vocant, tibi ad maturitatem pervenit, arefeie caulis frudufque corticem pilofumnancifcicur agni inftar. Qui cortex pellis inftar praeparatur , & contra frigoris injuriam utuntur. Molchovte hujus pellis frufta ex ledifternio decerpta nobis monftrarunt & dederunt, hujus frudus effe aife- verantes. Sed an credere licet ignoro. Subtilis quidem erat, villofa, inftar agni imma- turi aut recens nati. Htec ille. Hinc tot de hoc frudu Philofophorum ortae funt fententte &: difquifitiones. Fortu- nius Licetus, poftquam varias opiniones & dubia propofuiflet , ad lingula refpondere conatur, oftendens hunc frudum purum vegetans dici polfe, verum animal de ftirpe nafceiis,6tlimuinovumgenus Zoophyti, medium inter animalia &: plantas. Verum effe Vegetantis piante frudum oftendit eo, quod alte dentur piante, qua- rum frudus & flores, homines, mulcas, ferpentes, fcorpiones, tefticulos & manus fua figura exhibent , quae tamen e numero verarum plantarum non excluduntur. Tum quod in lapidum genere idem obfervetur , quod varias res, animalia, homines , partes animalium, referant, ac nihilominus e numero lapidum non excludantur. Hanc etiam opinionem firmat, pro veriffima habet Athanalius Kircherus de Plantarum Magne- tifmo lib. 3. omnfctque illa fufe diluit, qua: contrarium probare videntur. Quod pelle lanigera (anguineo fucco referta turgeat, novum non eft , cum plures dentur plantas, qute fanguineo fucco fcateant, ut Lapathum fanguineum, mala Punica, fanguis Draco- nis; Lanam fert genus quoddam grammis , Bombax , Perfici frudus , mala Cydonia, qute, fupra pelliculam , albam inducunt lanuginem. Quod herbas circumlitas depafca- tor, fit, quod fua radice eorum fub trahat nutrimenta , vel (fi verum quod Olearius re- fert) fi Melonis litfpecies, quia repens planta eft, tam foliis fuis latis , quam frudu , cre- fcendo ferpente, vicinas ac lubjacentes fuffocet. Minus officit pulpa Cancrorum carni fimilis , quia uvas nigras talis eft, ex qua vinum fanguini fimile provenit. Si quis ftatuat agnum hunc verum effe animal , tum non ex femine , fed fponte ut proveniat neceffum eft, quia anima Vegetaris lentientem producere nequit. Talem igitur habebit ortum , qualem in lapidibus Ranas , bufones , ferpentes , &c ex arbore aves. Qui novum quoddam Zoophytum ftatuunt : fponte produci eft ut fateantur, quem- admodum e faxis fpongte, urtica Marinas, & alia Plantanimalia. Sed quia frudum hune femina habere Melonum finnlia feribunt Autores, Vegetabile fui generis effe, omnino ftatuendum videtur. ✓ Pelliculae iftius , quam teneo, fruftum longitudine eft pedis dimidii, latitudine un- darum trium i lehiffima & crilpata lana obduda, partim nigri, parcim albi, parrim rubi- cundi coloris; fed arte in Varios Masandros , folia &-flores referentes , more Phrygio- num diffedum , & alternarim rurfus confutum, ut holofericum Variegatum & Villofiim quodammodo referat. Mihi Anno 1649. menfe Martio retulit Nobiliff. D. Eovaldus de Kleifs,Eledoris Braft- deburgicl apud nos Legatus, vir ut litteratiffimus ita fide digniflimus, fibiin confinio Tartarte degenti oblatam fuilfe ejuftnodi plantam exficcatam, foliis Tabaci, cuj us cauli adite- WORMIANUM. J9l aahasrebat frudus agnellum figura plane referens , magnitudine pedali, vellere crilpo icaus, icd circa caudam aliquid ei defuifte videbat, quo minus agnum plane referrer, quod an cafu ablatum fuiflet ignorabat. Tartarus qui exhibebat, fingula qua: lupra allegati autores retulerunt, diffufe confirmabat. 1 C a p. XXIV. C a cao , Cajous , Capficum majus , Caraguata , Carpobalfamus , Cajjia fiflula Orientalis & Occidentalis > Qtftanea equina Indica. C £ C n ° ^ m ^ us P er Americam celebris , multique ufus. In Nicaragua, Novi Or- bis Provincia, quam Mahumedis vocarunt Paradifum, proveniens. Minor eft Amygdalo, compadior, non ingrati faporis, tanti illimatus, ut commer- ciorum magnam conftituat partem in Nova Hifpania. Tenui tegitur membrana niari- cante, nucleum continente, qui in binas aut ternas partes oblique dividitur, fubfulcum & cineraceis venis diftindum, adftringentis faporis. Frudu hoc utuntur Incolas nummorum vice, eundem pauperibus erogant. Sed ufum poriffimum in potu habet, quem ex illo conficiunt Chocolate dido, qui ab incolis inla- num in modum diligitur & fummo in pretio habetur : fed i Ilis , qui non aifueverunt naufeam movet. 3 Hunc potum varie mifcent in varios ufus aromata aliaque addendo. Pallam quo- que ex hoc frudu conficiunt, pedoris & ftomachi vitiis utilem. Arbor ipfa , in qua provenit Cacao, Cacahuaquahuitl vocatur, magnitudine & foliis A ur antias, led majoribus, frudus illius eft longus & fimilis Peponi, verum ftriatus & ru- fus , qui dicitur Cacahuacintli. Plenus hic eft Cacao nucibus. Seritur in filvis loco ura- brolo & humido ; juxta eam aliam collocare folent arborem, quam vocant Atlynam, ut silas inumbret , & a ferventibus Solis radiis defendat. Qyxatuor hujus arboris ftatuuntur fpecies , prima voqatur Cacahuaquahuitl , quse omnium maxima : fecunda ejufdem nominis. Tertia Xuchicacahuaquahuitl. Quarta minima Tlalcacahuaquahuitl, quorum frudus ejufdem cenfentur qualitatis ; quatuor etiam genera potionum ex his conficiuntur, inter qua: Chocolata dida maxime cele- bris m MUSEUM bris eft , quas tamen variis etiam componitur modis, pro cujufvis appetitu. Mifcetur d quandoque Achiotl , ut magis refrigeret & grato fapore dotetur. Vide GlariiT. Vi- rum D. Jofede Laet defcript.Ind. Occident, lib. 6.cap. i . Frudus qui Acaiou Theveto, Caious Acoftae, CaJos Linfcottano dicitur, ad Anacardos a quibufdam refertur, &: quamvis a Chriftophoro Acofta aliifque defcri- batur, ac noviftime accurate a Guilhelmo Pifone , 8c Georgio Margravio , fummam ta- men eorum, qu;e ipfi proponunt, brevibus expediemus. Arbor, in qua frudus hic crefcit, AcajaibaBrafilienfibus dicitur, patula eft, umbrofe, finuofis flexibus fe incurvans, duriflimum praebens lignum , 6c Gummi optimo turget, Arabico non cedente, fragrante, in arenofis & fidentibus reperitur, foliis juglandi finii- libus, fed fragrantioribus. Commendantur quas verno tempore prodeunt, feturate ru- bentia, flos pulcherrimus variegatus rofaceo colore , valde odoriferus. Circa Decem- brem deflorefcere incipit, caltaneam Phafeoli forma, & cineritii coloris, e fummitate pomi producit, oleum mordax &c caufticum inter duos cortices continens, contredanti noxium , Cancrofis &c malignis ulceribus utile. Maturefcens caftanea feniim mitefcir, cumfuo oleo eft in delitiis. Braftlienfes quandoque pro hac arbore bella gerunt, atque fuas aetates metiuntur hoc frudu, quia femel tantum in anno crefcit pomum figura ob- longa & turbinata inftar Pyri , odore grato & fragrante, colore Croceo ad aureum ver- gente. Modice refrigerat & fauces conftringit, ventriculo gratus, fi maturus : fm minor eft inftar fucci Limoniorum corrofivus, fubftantia fpongiofa, liquore multo turgens. Vinum ex eo exprimitur, quod vetus inebriat, &c urinam movet. Acetum quoque inde praeparatur. Caftaneas renes Leporinos figura aemulantur, pingueS funt, grati feporis, prsfertim fi affentur. Gummi arboris, in pulverem redadum, in liquore appropriato propinant mulieribus obftrudione menfium laborantibus. Vide Anacardum. Capsi cum, a Brafilienfibus Quina, Lufitanis Pimenta, Mexicanis Ci-iillt, multas habet fpecies figura frudus ut plurimum differentes, adeo ut leptem enumeret Fr. Ximenes, Margravius quinque, Pifo decem. Nos de majori potiflimum hic age- mus,. cujus filiquae illuftriores & pulchriores. Planta ipfe folia habet Ocymi latifolii , aut Solani, flores candidos, ex quibus frudus pullulat oblongus pyramidalis , pollicis crafli- tie, qui immaturus viridis, paulatim rufefcit & tandem in nigredinem vergit. Cute tegi- tur tenui , intus femina habet minuta candida, aut adfiavedinem vergentia, umbonata, compreffa , fapore acri &: cauftico , adeo ut calida fentiantur in quarto , ficcain tertio fepo- rem eduliis conciliare ait, quam piper vulgare, ejufque ufum effe in omnibus, in quibus aromata ex Maluccis Infulis &Calecutio delata commendantur. Flatus difcutere, pe- dori utile cenfetur , partes quoque internas calefecere &: roborare. Orientali piperi praeferunt Lufitani, utunturque tum recentibus, tum exftccatis concifis. Pifcibus in pri- mis optimum feporem conciliant. Retunditur & prsparatur in obfoniis , fi integrum in aceto maceretur, & in pulverem redigatur cum modico felis. Varia Cap fici genera in Brafilia condita , fed viridia & immatura , mihi dono dedit Nobiliff. D. Chriltophorus Lindenovr, Adrhiralius Regius , qui ex Brafilia fecum ea detulit. gradu. Monardes hoc piper particulatim concifum, & jufculo maceratum, meliorem Cara- I FORMIANUM. 193 Caraguata Brafilienfibiis , Erva barbofa Lufitanis , Allaguay Indis , Fil i agula* Valentinis, Aloe Americana Dodonseo, nobis hic propter frudum defcribenda venit, cpx ratione (oli, multum, quoad magnitudinem & figuram foliorum, variare folet. Ex radice crafla, brevi, aflurgunt folia viginti aut plura, crafla, fucculenta, acuminata, utroque latere dentata feufpinofa, unum vel duos pedes longa (quidam humanam lon- gitudinem attingere ajunt) pallide viridia , atque hinc inde gryfeo colore maculata. Quae laevia fiint circa infimam partem , trium aut quatuor digitorum tranfverforum craflkie, quodammodo carinata, valde lata, mutuo fe ampledentia,inftar foliorum vul- garis Aloes, fenfim in mucronem definentia, qui nihil aliud efl: quam fpina fulca, crafla, unciam cum lemiiTe interdum longa, &: adeo firma, ut Americani pro {fibula uti foleant, & cuipidis ferreae loco ad fua tela adaptent. Foliorum latera tenuiora fiunt, & {pinis ejufdem coloris afpera, fed brevioribus , lata bafi praeditis & deorfum incurvis. Inte- riore parte fibrofa fiunt, & fucci plena, fed non amara. Ex illorum medio caulis enafci- tur, brachiali crallitie, &c brevioris lanceae altitudine,(fed quibufdam in locis, utinBrafi- lia,minor multo, quatuor pedes altus) in duos ramos divifus, quorum quilibet fert fpicam florum flavorum. Efl: autem quilibet flos cavus, digitum longus, ad oram fextupliciter divifus, continens totidem fliaminula flava, apicibus flavis. Infidet quilibet flos fuo pe- tiolo brevi, & apertus propendet deorfum , adhuc autem claufus direde ad latera, efl: inodorus. Quos fequitur frudus oblongus , duorum circiter pollicum , figura oblonga, utrin- que in apicem obtufum terminata, colore purpurafcente, tribus fulcis per longitudinem dotatus, levis admodum ; interius in tres quafi cellulas oblongas divifus , qua? fubluteo veftiuntur colore, fplendente, membranula invicem difcretas, medulla levi & fungofa refertas, inftar Sambuci, qux tamen in multas laminulas fponte fatifcit, fiipore dulci. Ferunt caulem quandoque unius nodis {patio in prodigioiam excrefcere magnitu- dmem. Americani , qui quibufdam in locis Maguey & Metl. appellant , circa agros conferere confueverunt,ad eos communiendum & fures arcendum, ut apud nos fepibus fpinofarum ftirpium fieri folet •, folia tegularum vice funguntur ad pluvias excludendas, caules tignorum, foliorum nervuli Se fibra?, eundem ufum habent, quem noftrum li- num & cannabis, aut goflypium, ex iis enim fila, panni, alueque tela? fiunt ; e (pinis autem clavi, acus, adcuLe, firyli, terebra? ad auriculas perforandas, ad bellica inftrumenta ido- Bb nea? 3 194 M U S E II M nex, iis corpora in cultu Deorum affligunt Barbari Stolones novacula petrofa radunt, emanat e cavitate liquor quidam tanta copia, ut ex una planta interdum quinquaginta Arobte effluant. Equo liquore fit vinum, acetum, mei & Baccharum. Succus menfes movet mulierum, lenit ventrem , urinam pellit, renes mundat & veficam , Calculos frangit, ureteres purgat. Folium afliim & ex pr dium in fcutella, addito pauxillo nitri bene triti , fi inungatur cicatricibus recentibus, brevi tempore illas tollit, ut veftigium nullum fequatur. Folia & caules in furno perco&a finit edulia & fapiunt Diacitrum. Tofta & applicata medentur fpafmo & mitigant dolores etiam e lue Venerea, quia fen- fum tadus obftupefacinnt. Ex foliis etiam charta paratur , funiculi , ex quibus calcei Alpergates Hifpanis didi, flores, chlamides, cingula, capiftra & funes. Cufpidem ego unam cum filis ex foliorum fibris confedis teneo, qus mihi ex Italia' tranfmifit Eruditiffimus Vir D. Joh. Rhodius, anno mdcxxv. Ex planta vero petita hsec erant, qus Roms crevit in Florto Corvini. Carpobalsamum frudus eft ba ccx inftar , figura olivari , valde tenuis, fub- ruffus, ftriatus, ofleo cortice conflans, molliori tamen, ut dentibus mandi poffit, primo guftufbavi, cum quodam odore Balfami , hinc linguam mordicans. Minutiora grana odoratiora funt& acriora, qus craffiora imbecilliora reperiuntur, omnia intus inania. Honorius Belli Medicus Cretenfis in Epiftola 5. ad Carolum Clufium, fe recentiffimum habuifle referr, unde plantuls ipfi fint enata: Opobalfami odore , maxime fragrantes, ejufdemque odoris Refina ficca multis feminibus inhsrebat, fed brevi tempore odor ferme evanuit. Semina in ore retenta , leviterque manfa, fuavem odorem therebintho fimilem relinquebant. Vide Dialogum Profperi Alpini de Balfamo. Cassia fistula duo funt genera , unum Orientale , quod minus ; alterum Occidentale feu Americanum, quod majus. Orientalis cassia filiquofa eft, cubitalis, figura tereti, nigra aut flavefcens ; cum immatura viridis, intra corticem lignofum femina fovens filiquis fimilia, intervallis fepto membraneo diffindis, & modica quadam medulla fuccofa, nigra, dulci, fednau- feofaprsdita. Per filiqus corpus, linea duplicata nigra, in longitudinem excurrit, qua: in duas partes aequaliter divifa eft, magifque acuminatur parte ea, qua petiolo adhxret. Ex Alexandria AEgypti adferri folet. Arborem, in qua crefcit,tradunt craffiffimam efle, foliis Mori aut Nucis juglandis , flores latos candidos ferre, frudum copiofum ; Acofta Amygdals magnitudinem aequare ftatuit, foliis mali Perfici fimilibus, floribus luteolis, aut flavis, non ingrati odoris, quibus deciduis fuccedunt filiqua: oblongae, eleganti viri- ditate praeditae dum recentes funt, fed maturitate nigredinem brevi confequuntur. Sed quia haec defcriptio a priori aliquo modo difcrepat, exiftimo Acoftam eam delineaffe quae in Cambaja provenit; quae in quibufdam diftatab AEgyptiaca. Medulla hujus frudus exhibetur delicatulis, unciae pondere, ad alvum movendam, foris etiam illinitur Eryfipelate & inflammationibus laborantibus, dolores enim fedat. Sed monet Manardus lib.45. pulpam Cafliae fumendam dimidia hora ante cibum, ut fe- licius operetur , quod experientia fe didicifle affirmat. Altera Cassia americana dicitur, quod inde ad nos vehatur , priori multo major. Eft mihi duorum pedurii cum femiffe longitudine, unciarum ferme trium lati- tudine ; nigra exterius veftita tunica , qua: exficcata paulatim dehifcit fquammatim decidit, fub qua purpurea membrana, crebris fibris intertexta, quae a nervo grandiore, inferiorem filiqua: partem perreptante, ortum trahentes, paulatim in ramulos & fibras exiliores difpefcuntur, & intertextum corpus conftituunt. Ut partem inferiorem ner- vus unus grandior, minimi ferme digiti craflitie, perreptat ejus longitudinem; ita fupe- riorcm ejus partem duo, paulo minores , a pediculo in extremitatem excurrunt. Non omni ex parte teretes funt hae fiftula: , fed paululum compreftac. Interius cellis divifas ajunt (meas nondum aperui) fed pulpam continere amariorem 8 c majori adftringendi vi praeditam ; licet alii vehementius & minori dofi purgare ftatuant, quam Orientalis. Crefcit in Hifpaniola , Cuba , &Jamaica, non fine incommodo aliarum frugum, ad harum namque arborum olfactum, formicarum tanta accurrit copia, ut quicquid apud illas arbores, aut in earum vicinia feratur, a formicis exedatur , gfavemque inferant in- colis moleftiam. De filiquis referunt, quod, quando iis maturefcentibus venti flant , tantus ad in- vicem earum fit conflictus, ut obftrepere inter eas , miile anferum & annatum agmi- na. t W .0 R: M. I A N II M. 1.9 y. na , videantur. Ab earum enim collifu , pro fucci acerbi aut maturi qualitate , prove- niunt vocum moduli non infuaves , , eos moderante animularum feu membranarum in liiiquis & medulla pondere. Anno millefimo fexcentelimo quadragefimo odtavo frudum elegantem a quodam Capitaneo noftrate accepi, quem Castaneam equinam indicam vocare licet , quia exade convenit defcriptioni dat^e a Carolo Clufio Exot. lib. 6 , cap. 16 . n. 9. Ejus igitur delineationem apponam. Prorfusacer, inquit, erat Nonus frudus, laevil- que & Iplendens , quatuor fulcis fuperne diftindus (tanquam in quatuor partes divifus cffet) quorum bini ad partis adverfa umbilicum ufque dudi: planus alioqni, orbicu- laris paene format , uncia paulo minor , fuperna parte aliquantulum uptumefcens , & quali pulvinatus , nili qua parte fulci deprimebant , adverfa pars veftigium retinebat fufcum (in meo ejufdem erat nigredinis cum fuprema) quo frudui feu cortici , qui te- c-ebat , firmiter inhaefilfe videbatur, quale in caftanea equina confpicere eft , verum non adeo amplo. (In meo frudu folea? equinae eleganter ei imprelfa erat imago) du- rum autem & folidum deprehendebam , adeo ut etiam limam quodammodo re- Ipueret: eam ob caufam, quem nucleum contineat, mihi incompertum . Haec Clufius. . • v,- d • ; '( Cap. XXV. , • Qdrus de Monte Libani , Ciriboa , C occuli de Leyante> Coni oAbietis , Cubeba , Cuci , Cucurbita. varia. v , TJ Ru c tus feti coni , Cedri de libano, figuram habent oblongam , ut abie- tis , ex fquammis vero tenuibus componuntur, lenibus &: non duris j coni hi fempef in arbore furfum fpedant , & extremitati ramufculorum ita adhaerent , ut decerpi ne- queant , nili particula rami una auferatur . Meus conus , quem dono ClarilE Viri D.D. Thorax Bartholini teneo, coloris eft fufci, ex tenuibus &: quafi membranaceis foliolis coagmentatus, pyriformis fere, tenuiori parte, pediculi reliquias adhuc retinens, longitudine undarum quinque, in ambitu novem. Calidam obtinet facultatem , ventriculo inimicus, contra Tuftim, fpafmum, nervo- rumque affedus & Apoplexiam commendatur cum Pipere , menfes movet, &: iifdem ferme pollet viribus quibus pix Cedria. Arbor, ex qua frudus hic petitur, a Botanicis Cedrus magna de Monte Libano vo- catur , quia in altiftimis & nivofis jugis Montis Libani provenit , Cedrelate ab aliis. Ar- bor magna eft , altifllma , ramos latiftime fpargens , ita ut' ejus caudex quandoque a quatuor hominibus vix expanfis brachiis ambiri poflit , Theophrafto tefte. Cortice eft fcabro , interiori fu a parte : rami pyramidali forma caulem ambiunt , paulatim de- crefcentes, foliis tenuibus, fed brevioribus abietinis , non tamen acutis. Lignum ejus durum eft, & carie aut fenio vix confumitur , odoratum. Hinc Salomon hoc ligno in fabrica templi Hierofolymitani ufus eft. Relinam fundit odoratam , quas recens alba, paulatim rulefcit 5c cralfefcit ; coda picem praebet ad multa utilem , cujus fiepe apud Medicos & alios fit mentio. ■r ■ ) ( l$6 museum Ci r i b o je titulo frudum accepi a ClarifT. Viro D. Joh. de Laet, oblongi Piperis fpecie , quem hoc titulo donari in India Orientali ait, fed in Brafilia Nhamdi feu Piperis caudati , in Infulis Philippinis Buyo, Mexicani Tlatlanquaye &; Acapatli. Duobus ligneis verubus affixi erant odo caudatorum horum fruduum, longitudine ut plurimum unciarum duarum, craffitie calami fcriptorii, afperi, multis conftantes granulis. Plantam ipfam Margravius lib. i. Hift. Piant, cap. 15. his defcribit. Piper caudatum, Betre quibufdam , Lufitanis, Nhamdu Brafilienfibus generali nomine, fubfrutex eft inftar arbufculas excrefcens, ad trium, quatuor, quinque & interdum fex pedum altitu- dinem , caulis illius lignofus, teres, viridis, nodofus , fere ut caulis Solani, folia fingulatim funt polita, quorum quodlibet fuum habet pediculum, qui ad nodos oritur. Sunt autem lata, figura cordis, multis venis arcuatim fecundum longitudinem elegantiffime notata. Ad nodos proveniunt multi Juli, quatuor, quinque, aut fex digitos longi, incurvati, fi- gura ferme caudas muris, virides, qui menfe Odobri aut Novembri decerpuntur. In Sole ficcati nigrefcunt, continentque granula, rotunda, nigra, feminis Papaveris magni- tudine , arde juxta fe in uvam compofita , acris faporis inftar Piperis optimi , quod ex India Orientali adfertur; fed is fapor in meo non obfervatur. Radix in alias plures te- nues dividitur, fu Icas, infignis odoris inftar Thymi, & faporis qui linguam vellicet. Folia hujus plantas medentur ulceribus tibiarum. Radix mirabiliter valet adverfus Apoftemata. Hoc Piper non admodum expetitur ob copiam Capficorum. Radices &: folia cuna fint fumme calida, etiam exficcata & diu refervata contra morbos frigidos in Balneis locum inveniunt. Hunc etiam addunt ufum , quod Pinan mifceant cum calce viva, & in calcem ita mixtam intingunt Ciriboa, quam mafticando os purgant. Co ccu* WORMIANUM. J 97 C o c c u l JEj quibufdam Cotulas Elephantine aliis Cocculas de Levante, feu Bacche Orientales. Ex Alexandria EEgypti adferuntur , racematim cohaerentes fuis pediculis, hederas Corymborum modo. Baccas funt Piforum majortim magnitudine, rotunde nifi quod parte ea, qua pediculis adhaerent, finuatas aliquantum, afperas, colore cinereo nigricante: ubi per medium fecueris, Renis figuram aemulatur utraque cavitas, quae nu- cleum fovet luteum, amarum, ex partibus & laminis quali inaequalibus coagmentatum. Cujus ftirpis aut plantas fit frudus, nondum certo conflat. Quidam Solani Manici, qui- dam Tithymali, quidam Clematidis effe exiflimarunt. Commendantur ad necandos pediculos contufas& cum oleo aut pinguedine miflae. Ad pifces capiendos etiam in ufum funt tradudas , unde pifcatoriae baccae a quibuE dam dicuntur. Ex iis hoc paratur pharmacum , quod in tali cafu valde commendatur. 3^. coccularum , adipis agni an gfl. cafei antiqui §i fl. fem. cannabin. §j. Aneth. Hyo- fciam. an. jiij. farinas tritici ^ij. mellis 3vj. Caphuras ^j. omnia in mottario in maffam redigantur & f. pillulas Pifi magnitudine, quas flumini placido injedas, & a pifcibus de- voratae, pauca interjeda mora eos infatuant, donec in fummo femianimes natantes reti- culo extrahantur. Ejeda ex eorum ore pillula, in recentem aquam fi conjiciantur, revivifcunt. Conos abietis huc referre licet , quos Matthiolus Spithamae longitudine effe refert, cum tamen ii, quos ego ex Norvegia teneo , juglandem non fuperent. Quo no- mine potiffimum hic eorum mentionem facio. Immaturiores adhuc meos effe exifti- marem , nifi ex illis quidam dehifcentes , femina matura & refinam gummo- fam de fe prasbuiflent. CuBEBiE grana funt Piperi nigro fimilia,ex Java & aliis locis Orientis adveda, tenui pediculo adnexa , intus inania , fapore amaro, acri, odorata, colore cinereo, cortice fcabro in apicem terminato . Proveniunt in frutice fylveflri hederas modo arbores fcandente, foliis Piperis anguftioribus, flore odorato, frudu racemofo, non uvx modo in communi, racemo , fed fingulis granis fmguli dati pediculi. Ferunt incolas , ubi na- fcitur, Javas fcilicet & Cundas Infularum Orientalis Indiae fructum decoquere antequam efferatur, metuentes ne alibi fatus enafcatur. Commendatur ad ventriculi vitia, detentus in ore frudus, claram vocem facit con- cionatoribus. Ferunt & Veneris voluptatem augere, fi in coitu ore detineatur. Tufus atque e vino bibitus, ventriculum calefacit, corroborat, flatus difcutit, utero confert. Calidus & ficcus eft ordine tertio, odorus & fubtilium partium. Cuci , Bdellii frudus Cortufi a Clufio notis in Aromatum Hiflor. lib. i. cap. 8. dc- Icribitur, quod fit juglandis magnitudine , aut amplior , triangulari ferme figura , ob- longiore tamen , & ad ficum quodammodo accedente, odoratus, colore fubcinereo, duriflimo putamine, quod prasgnans effe & nucleum continere videtur. Arborem, in qua crefcit, ad palmas refert Bauhinus, lib. enim 12. fed. 6 . palmam vo- cat cujus frudus Cuci, jtxxioCpogov Theophrafti 4. Hift. Piant, cap. 2. ubi ait fimilem effe palmas , fimilitudinem in caule & foliis reprasfentare : quas cum aliquantum incre- verit bifida fit , iterumque horum utrumque pari modo dividitur : virgas breves nec multas profert: frudum fert magnitudine , qua manum impleat, rotundum & oblon- gum, colore flavicante, fucco dulcem &gratiflimum, non congeflum ut palmas, fed per lingula difcretum, nucleo magno vehementerque duro. Frudum unum hujus generis donoD. D. Simonis Pauli teneo, magnitudine majoris juglandis, figura ferme triangulari obtufa, in circumferentia uncias ferme odo haben- tem. Exterius tegumento operitur fibrofo,hifpido,duriufculo,craflitie calamum aut pen- nam anferinam asquante, fed inasqualiter, ad latera tenuius, in apice craflius, huic nux includitur dura, coloris punicei, figura caftaneas, cortice fibrofo & duriflimo, quem qui frangere tentarunt,cultri mutilati partem in ligno relinquere funt coadi. De nucleo non habeo quod dicam, cum corticem teneat nondum fradum. Cucurbitarum lagenariarum mihi varias funt fpecies. Una ex India Orientali navibus noftris prima navigatione allata , ventricofa valde , fex menfurarum no (Irarum capax, collo non admodum longo, quod funibus ex Junco Indico cindum, anfam etiam ex fune crafliore fadam firmantibus. Interiori fuperficie refinofa obdu- citur materia, ne infufus humor perfluat. Calabaflum vocari ajunt. Eft alia ejufdem ferme capacitatis, externa fuperficie ad flavedinem tendens, collo Bb z Ion- 15)8 M USE U M longiore & angufliore, altitudine pedis unius ferme, quod juxta pediculum in globum rotundum, fed minorem, terminatur. Htec nulla interius obdu&a eft incrtiftatione, fed albicat inftar pulpae exficcatas. Ex Elifpania ad me delata. Sunt & dux ad Purpureum tendentes , fed minores , dimidiam liquoris men- furam capientes , ex duobus quafi aequalibus globis coagmentatas lingulas, nifi quod in- ferior fuperiorem paululum amplitudine fuperet. Sunt quoque Pyriformes duae , altera major ad purpureum vergens, pyrum majus figura omnimode referens. Altera minor lutea , mediocris Pyri magnitudine &: gura. Jofephus Acofta Iib. 4. cap. 51. refert in India monflrofas eife, immenfa mole , qux diileflas &: reficcatas excavantur , & ex iis varia vafa effinguntur , ex minoribus pocula aut pateras ingeniofe caelatas formant. Majores quas poffidemus , ut & mediocres, la- genis deftinatas effie ex figura patet. C a p. XXVI. Fabx yarix, JEgyptiaca , Taufel, V ructus yarii non de feriat i. .x . . - s' UAb^ indici varias, apud me confpiciuntur. Primum locum tribuimus majori- ^ bus, inter quas eminet Faba purgatrix latiffima, ex Infula D. Thomas, Bau- hino, quibufdam cor D. Thomas, quod in Infula D. Thomas nafcatur, & figura Cor re- ferat. Clufio dicitur lobus craffus ex Infula D. Thomce. Phafeolus purgans Tabernas- 1 montano. A Clufio in notis ad Manardem deferibitur cap» 49. in hunc modum. Orbi- culari ferme eft figura ; fed planus utrinque & quodammodo pulvinatus , digiti unius craffittidinem aequans, duorum vero latitudinem, aut amplior, ex uno latere aliquantu- lum cavo, qua videlicet hilus efte folet, & filiquas, in qua continetur, adhaeret. Cortex durus & lignofus , laevis , ex rubro nigricans i quod intus continetur album ; firmum, in duas partes, natura fetlile , fapore primum , qualia funt omnia Legumina , fed illico linguam mordicante &c acri, quo fit ut purgandi facultate polleat. Mihi quatuor funt , quae plane deferiptioni conveniunt , nifi quod maxima ex parte majores fint. Eft enim quas duas uncias , tam longitudine, quam latitudine, sequet. Quidam hanc Fabam AEtitis conftituunt fpeciem, quod medulla in exficcatis fonum excitet fi concutiatur ut Calimus in vero AEtite , & parturientibus opitulari volunt. Quidam in marem & fceminam diftribuunt , majorem marem & minorem fceminam appellantes ; imo, fi fimul conferventur , parturire fceminam credunt. Sed magnam vini in Idiotis habet perfuafio. Lobus ipfe, in quo haec Faba nafeitur, deferibitur ab eodem Clufio Exot. Iib. 5. cap. 8. fed quia mihi una contigit lobo inclufa,eum hic delineabo. Exactas rotunditatis eft,nifl quod una parte, qua ablciffus erat a reliquo, pollicis craffitie latior, per ambitum nervo duro ac folido cingitur , latitudine trium pollicum cum femiife, longitudine quatuor, appendici enim aliquid adhairer, quo nectebatur reliquas parti. Duabus conflat tunicis membraneis, exterior craffior eft, ex purpureo fufea , crebris fibris undatim difeurren- tibus intertexta. Interior tenuior glabra, qua fabam tangit lutei coloris ; qua cum ex- teriori nefe-itur, nigrior, ex nervo qui ambitum cingit, ramuli multi difperguntur inter utramque tunicam, muttitioni procul dubio infervientes. Fabj lobi cartilaginei Clufii Exot. Iib. 3. cap. c>. mihi funt quatuor, orbiculatis figuras, utrinque aliquanto in medio protuberantes, unciam circiter latas v quasdam tamen majores* quasdam minores, in ambitu fere undiquaque tanquam an- nui o nigro cinctas, quem utrinque linea flava ftipat, duras funt, ex puniceo nigras, afpera: aliquantum. Lobus ipfe, in quo continentur, ibidem a Clufio deferibitur, quod quatuor uncias cum femiife fit longus, binas, aut paulo amplius latus, cartilagineo potius quam duro aut lignofo cortice conflans , dorfo duplici velati crifta infignito, cartilaginea & finuofa, ad extremum ufque lobum protenfa, cujufmodi alios etiam habet. Rugofus autem erat cortex & coloris nigri,. tres tantum Phafeolos in fe continens. Eft & alia Hi s c e a ffini s , tam quoad colorem , quam quoad formam , fed minor aliquanto, & eo diferepans, quod annulus ille tantum partem fabis cingat (quarta enim pars eo caretj quodque non niger fit , fed in medio albus r utrinque tenuem & exilem FORMIANUM. exilem lineam nigram habens, quam flipat rubicunda, ira ut circa fines recurrant? non fine levi prominentia. ( Figut® ejufdem , fed paulo major efl alia Lutet coloris, nigris maculis con- iperla, cujus cingulum nigricans, nudam relinquit quartam partem compreffiorem, utrinque lineis ambitur luteis, longitudine efl uncias unius, fed paulo latior. Ad fabas Lobi Cartilaginei referrem illam , quas colore, afperitate, eam plane repr®- fentat, nifi figura differret, qu® non orbicularis , fed altera parte finuofa aliquantum eflet, cor quodammodo referens ; cinguli quoque longius afe invicem diflant fines. Cordis figuram habet purpurea, larvis , torofa & minus comprefik , unci® unius circiter longitudine & latitudine, cingulo luteo, hoc habens peculiare, quod, ubi finuatur, foramen habeat quadratum , pulpa albicante , fed dura refertum , cui procul dubio adhadit petiolus , quo lobo fuo nedebatur. Alia efl m a j o r coloris obfcurioris, fefcunciam ferme in Diametro habens, va- riis finubus & prominentiis, tam in extremitatibus, quam in corporis medio, dotata, tu- berum inflar, 'quocirca Tuberosam vocare libet ; alioquin Levis, faturata purpu- ra, nullo hilo aut cingulo diverfi coloris dotata. Minima reflat Faba , quam potius ad Phafeolos referrem , purpurei etiam colo- ris, dimidiam unciam longa, lata quartam, utrinque ad latera compreila. Oblonga eniroi efl & torofa , hilo nigro , alteram faltem partem fed latus perreptante , larvis & lubrica, per utrunque linum perforata, non Natura, fed arte. Faba Aegyptiaca quid fit multum difputatur. Profper Alpinus de Plantis Afrgypt. cap. 33. Culcas feu Colocafiam efle putat, at Clufius Exot. lib. 2. cap. 13. fru- dum quendam peregrinum proponit ac defcribit, quem Diofcoridis Fab® AEgyptiac® refpondere autumat; cujus cum mihi nucleus fit , eum primo Palm® faccifer® frudum elfe arbitrabar, ob magnam quam cum eo obtinet affinitatem ; fed re melius ponderata, cumfrudu primo peregrino a Clufio, locoaddudo, defcripto magis convenire exifli- xnabam. Efl enim iis prorfus fimilis, quos in lacunis feu cellulis , inflar favi Vefparum difpofitos narrat ibidem autor. Faba aut nux efl parva inflar glandis pumil® , unciam pene longa, & in ambitu crafla, coloris fufci, ad luteum tendentis, laevis, in mucronem definens. In infima aut obtufiore parte , rimula quafi quaedam efl , ex qua in®qualis eminet lubftantia, undique dentato cinda ambitu , ut haud inconcinne ridui anguino affimilaveris. Cortice tegitur duro , quem frangere mihi fas non erat , ut de interiori fubflantia conflaret, fiquidem unicus faltem mihi fit hujus generis frudus. Faufe l , Malabaribus Pacivulgo , nobilioribus Areca dicitur, ad nuces a quibuf- dam refertur, frudus efl duum generum, quidam enim nucem Mofchatam magnitudine refert, quidam oblongior efl & major; quamvis pofleriorem hanc ad Faufel an referre debeat dubitet Clufius lib. 1. Hift. Arom. cap. 25. ac exotic, lib. 2. cap.3. nucleum pal- m® Pinus arbitretur. Nos hic de vero Faufel. Frudus hi deni aut duodeni, fuis involu- cris villofis tedi, dependent ex arbore Arecca , craffis & oblongis pediculisfqui in infe- riorum ramorum alis nafcuntur. Cum fuo involucro longitudine efl unciarum duarum cum femifle, foris colore flavo, fub tenui cortice villos & filamenta aurea continens, qu® ipfam nucem exterius dense flfpant. Nux vero ipfa dura efl, altera parte feffilis, coloris exterius cinerei, rugo fa, interiore fubflantia variegata ex purpureo albicante unda- rim permifta medulla, qu® mollior efl dum externo involucro detinetur » durior quan- do aliquamdiu exempta aflervatur. Pars feffilis, qu® ad pediculum vergit , albicante membranula ambitur , totus frudus primo afpedu nucem Mofchatam refert, nifi quod altera parte feffilis fit, aiteta magis acuminetur. Arbor in qua crefcit in magnam altitudinem afcendit, trunco ®quali propemodum ubique craffitie, cortice tedo adeo Levi, ut nulli afcenfum pr®beat, nifi aptatis ad pedes laqueis aut vinculis , vel cindo per intervalla caudice , fune ex fparto aut alia materia comedo. Rami furfum vergunt & infleduntur, ut procul intuentibus orbem quodam- modo conficere videantur. Folia pedinatim ramos veftiunt, alioqui palm® foliis firmlia^ fubflantia arboris fungofa efl, tefle Garcia, maritima amat. Mauritani lingulis diebus Areccam feu Faufel maflicant cum Cardamomo, purgandi ventriculi & cerebri caufa. Mifcent ficcatam & contufam, cum Betre, Calce & Lycio, & maflicant , ut gingivas firmet , dentes flabiliat, flomachum roboret, fanguinis reje- diones , vomitus , & alvi profluvia fidat, Infipida ferme efl & adflringentis facultatis, humac 200 museum immatura ftupefacit & inebriat, unde a quibufdam ufurpatur, ut temulenti dolores & cruciatus non fentiant. Hunc Faufel trium generum efle ■ obfervavit Bauhinus Pinae, lib. 12. (cCz.6. 1 . latere uno preftius, altero latius & majus. 2. minus nigricans, durius, Checanyn didum. 5. a cujus mafticatione homo ut vino inebriatur. Oblongior ifte frudus , qui Faufel fubftantia & colore plane refert, quemque fupra dixi C1 lilium exiftimare elfe nucleum ex frudu Palmte Pini , Bauhino eft frudus Palma: cujus frudus oblongus Faufel fimilis, Avellanas Indicte genus oblongum quibufdam. Sine involucro tres luperat uncias longitudine , & quatuor ambitu fuo, incifuris & fulcis crailioribus & profundioribus in fuperficie dotatur quam Faufel, fed colore , fubftantia variegata plane cum Faufel convenit, duritie quoque, unde politus hic frudus & levi- gatus, raros quofdam refert lapides. Conficiunt enim ex eo, Scyphos parvulos, thecas ovales, aiiaque opera pulcherrima. Inter Fructus peregrinos mihi non fatis perfpedos, nec, quod fciam, ab aliis delcriptos , primo occurrit sessilis quidam, excavatus , pulpam quandam tenuem exficcatam continens, pari modo cavam , ut nucleum alium ambivifte fufpicio fit. Parte inferiore Srfeftili foramen habet, quod tamen cultro majus redditum vide- tur, tante magnitudinis, ut nucem avellanam capere poftit, per quod interiorem fu- perficiem luftrare licet. Cinereus, afper , inaequalis , ad rotunditatem accedens , figura ferme lapidis Brontii, in circumferentia pollices fex cum dimidio obtinens. Eft alius Ovalis cinereus afper, ovum parvum Gallinaceum figura referens, paululum Acuminatum, fed parte crafliore pediculi fervans veftigia. Ab hoc pediculi pundo ad fummurn apicem pollices duos cumfemifle habens, in ambitu quatuor, con- cuilu fonitum ab inclufi nuclei attadu edens , fed nullis prominentiis aut tuberculis inaequalis. Affinitatem quandam habere videtur cum fruduV Garetti,a Clufio lib.2. Exot. cap.itf. deferipto Tertius quodammodo figura refert frudum qyem Clufius lib. 1 . Exot. cap.16. vocat Coxco Cypote, colore fufeo, prae laevore Iplendens , in utroque apice, cineream & fal- catam FORMIANUM. 201 catam quandam habens prominentiam. Nec fructus mihi videtur, nec alterius frudus ofticulum , quia cavus , mollis, leviflimus, nullum in fe nucleum habet, nec in aqua fubfi- det. Si acu aut cultello pupugeris , facile ad interiora penetraveris ; potius fungi genus quoddam dixero. Ovum columbinum majus figura refert. Quartus elegans eft, altera parte feflilis, nucis Mofchatae magnitudine, cortice con- flat tenui, cujus pars tertia fcabra eft, inaequalis , coloris cinerei, ferme inftar Cupula- rum glandium. Reliquum Eeve, fplendens, politum, coloris fpadicei , Iapidem Bufo- nium, quem Crapaudinam vocant, colore & laevore ferme refert. Parte feflili foramen eft, non natura, fed cafu proculdubio impreflum, per quod & corticis tenuitas, & nu- clei, ei innatantis ferme, conftitutio videri poteft. Eft autem nucleus, cortice paulo mi- nor, unde conculfus frudtus allifu fonum excitat Sc ftrepitum, caeterum ipfe nucleus ex- terius coloris eft purpurei, fed interius albi. Sunt qui Frudum Balfami Americani efte putent. S; Quintus ejufdettl ferme cum priori eft magnitudinis , parte altera laevis & lubricus, cum exigua prominentia in medio, colore luteo, figura ovali, aliquantulum ad angulos obtufos protuberante. Parte altera inaequalis & fcabra, feptem finubus feu foramini- bus in medullam perviis praeditus , coloris cinerei , nucleum nucis juglandis quodam- modo referens, fed lignofus & durus etiam hac parte eft. Ego arbitror affinitatem ma- gnam habere cum 6 . frudu defcripto a Carolo Clufio lib. 2. Exoc, cap. 50. Quidam ve- ram nucem Metel efte arbitrantur. Afius Dadylum ferme figura similatur , oblongus, compreflus aliquantum, duas uncias longitudine fuperans, utrinque acuminatus, unam latitudine, colore purpureo, ftriatus & rugis inaequalibus dotatus. Aut e genere Nucum efte videtur , aut os majoris alicujus frudus. Lignofus namque eft , durus , an vero in fe nucleum contineat non liquet, quia concufllts non refonat , nec frangere licet , cum unicus tantum mihi fit. Nefcio an ad Zabucayo referri debeat, de quo poft fumus aduri. 0 e Ovalis / ■ . . n ioi MUSEUM ' . : 'vi ; , ' tfl - v

<■ ■ "'i' - . *** i

Ovalis denique figuro os mihi eft, ovum gallinaceum parvum magnitudine oquans, fedutrinque acuminatum, lignofum, flavum, nucleum continens, qui moto & conculfo frudu refonat. Tedum vero fuifle videtur pulpa quadam candida, cujus reliquia tena- citer adhuc ei adherentes confpiciuntur. Cum navibus Belgarum, que hoc Anno mdcliii. in Norvegiam appulerunt, frudum quendam gemellum accepi , duorum prunorum majulculorum invicem cohorentium magnitudine. Alter vero illorum appendicem habebat roftratum, nucis Avellano mi- noris magnitudine. Nec genuinum ejus colorem, nec pulpam, aut nucleum delineare polium, quia interiore nucleo aut fubftantia fpoliatus erat, &c exterior fuperficies ver- nice obfcure flava obduda. In extremitate appendicis colore nigro Iplendente prodi- tus, ex eo namque, retenta naturali figura , pixidem fecerunt Tabaco fternutatorio de- ftinatam. Alioquin figura non plane diflimilis ei quem defcribit Carolus ClufiusExot. lib. i. cap.16. inter eos, quos a Jacobo Garetto accepit, n. 1 6. fed differt magnitudine, cohorentia &: appendicis litu. C a p. XXVII. Galla non perforata, Cjariophyllm T\egius, Cjelum, Cjemma Daucis Maldivenfis , Cj lobuli faponarii , Guanabanus , (yuatapana , Homoncul, Alla frudus eft variarum arborum accidentarius , procipue vero Quercus &£ ^ earum quo glandes ferunt , nucis juglandis minoris magnitudine, globofus, colore luteo. Provenit Sole e Geminis exeunte, &, fi oftu nimio excipitur,ard'cit protinus, nec amplius adolefcit. Quodam rugofa eft & Grocis Omphacitides vocatur, Coriariis ex- petita, quodam lovis. Quodam etiam perforata eft, quodam non. Mihi una eft exa- de Sphorico figuro , imperforata , quo nomine hoc addo. Illud Gallis peculiare elfe folet, quod quotannis, aut annono fertilitatem, aut fterilitatem, aut aerem peftilentem prolagiant. Si enim rumpantur integro quo perforato non funt, mufcam, aut araneum aut vermiculum exponit. Si mulca volat, futuri belli, fi repit vermiculus, annono penu- ria, fi currat araneus, peftilentium morborum profagium eft. Ex iis quo perforato funt, hoc animalcula exierunt : in non perforatis femper reperiuntur . Unde ftatuunt qui- dam, Quercum & animal & frudum gignere. Vim habet adftringendi validam, trita excrefcentias omnes, fluxiones gingivarum, & uvo, oris exulcerationes cohibet. Nucleus dentium cavernis inditus, dolorem fedat. Cremata carbonibus donec flagret, & vino, aceto, aut acida muria exftinda fanguinem fupprimit, capillos denigrat aceto aut aqua macerata. Ubi adftringendum , fiftendum aut ficcandum, locum habet. Conficitur quoque ex ea Atramentum fcrijptoriurri, cu- jus formula hoc pro reliquis commendatur, Gallar. Crafliufcule confrad. Jv. Vi- triol. Roman. ^iij. Gum. Arabie, ^ij. Salis §j. In vafe fidili Vitreato, luperfunde vini albi ferventis 'lfe. v. ^iiij. Oeclufo Vafe feptendecim diebus inlolato , velpoft fornacem relinquito, quotidie rudicula mifeeto. Gario- W O R M IANII M. Gariopkyllus r e c iits frudus eft, a nemine , quod fciam, hactenus dcfcri- ptus, florem potius quam frudum figura referens, longitudine eft grani hordei, ejuf- demque fer me latitudinis, oblongus, angulofus, fex vel odo cufjpidibus alternarim e lateribus erumpentibus , & in fummirate quafi coronulam conftituentibus, colore fer- rugineo, odore Gariophyllorum aromaticorum, fapore acri & plane Garyophyllaceo. Provenit in Infula Maeciam Indite Orientalis > ab incolis vocatur Thinca r a d o i, quod exponunt* Gariophyllus Regius. Magno in pretio apud Indos funt hi Gariophylli, & ad nos raro deferuntur. Unicam faltem ferunt effe hujus frudus arborem in tota India , in medio didas Infulae fitam. Flores ubi producit hasc arbor , decidunt flores reliquarum arborum , qua: communes ferunt Garidphyllos. Arbores etiam reliquas verius hanc fe incurvant , honorem quafi deferentes, ut ajunt qui viderunt. Rex Infulg Satellitibus hanc arborem ftipat, quam- diu frudum fert, ne quis praster ipfum eo gaudere poflit. Hasc ex ore ejus qui in Infula fuit, & arborem fe vidifie teftatur; qux fi vera, mira. Frudus filo per longitudinem traji- cere folent, ut armillarum loco, ob odoris gratiam, in brachiis geftentur. Gelum ex Oriente vocat Clariff. Vir D. Johan. de Laet, frudum feu baccas quafi- dam exiguas, purpureo cinereas, rotundas, coriandrorum magnitudine , quas altera parte apertas & tribus quafi loculamentis diftindte, adeo ut trifolii figuram minutam ea foramina eleganter exprimant. Frudus hic pellicula faltem conflat , nec aut fucci aut nuclei quicquam in eo inveni , fapore adflringente. Baccis aderant petioli quidam, aut foliorum quafi fragmenta , quas ad figuram foliorum Rorifmarini accedere mihi vide- bantur, fed non adeo longa erant. Forfan Negunda eft & Gariophyllus Plinii. Gemma nucis maldivensis, figura eft fphasrica , pufillum ovum colum- binum magnitudine referens, lasvis, dura, nitens, colore maxima ex parte luteo , nifi quod altera parte candicet aliquantum. In extremitatum altero, veftigium quoddam apparet inaequale, ubi matrici lus adhasfifle videtur , in aquis fubfidet ; Pondere eft Drachmas unius femis. Cocci Maldivenfis dicitur Gemma, feu Germin , quod in ejus nafcatur Meditullio & in germen quafi concrefcat, margaritarum nitore as mulum. Magni in ipfa fit India , commendatur enim non fecus ac medulla ipfius Cocci , ad omne genus Veneni pellendum , & febres malignas fugandas. Antidotum enim eft prasfentiffimum, &: quafi Panacea quasdam. Indi annulis aureis & argenteis hunc lapi- dem includunt, ita ut foramen relinquant per quod cutim tangat, ita fe a Venenis & incantamentis liberos futuros fperant, quamdiu hoc geftaverint amuletum. Globulorum saponariorum hiftoriam deferibit Nic. Monardes fimpl. Med. cap. 6 5. & Oviedus lib. $>. Frudum hunc crefcere ait in pumila arbore, magis con- torta quam reda, velati Rufcus, cujus folia filici funt fimilia. Oviedus quoque folia filicis utcunque referre ait, nifi quod minora finr, fed arbores N ipfas celfas & formofas effe ait. Frudus magnitudine cerafi , rotundus, colore fufeus (corolla infignitum vult Oviedus, quam tamen in meis non invenio) colore exterius fubrufFo (fubflavum vocat Oviedus) lenta quadam pulpa tedus, qua fublata relinquitur fphasra quasdam maxime rotunda, coloris nigri, adeo dura, ut non nifi malleo, aut alia re quapiam confringi poflit. Hoc femen amarum exiguum in fe habet. Pulpa exterior faponis vices fubit : fi enim binis aut ternis cum calida aqua veftes abluantur , multo nitidiores redduntur , quam fi faponis librali pondere elotas forent. Plurimam enim fpumam excitant, eofdemque effedus prasbent, quos fapo, paulatim liquefeentes, donec folas fpherulas nigras fuperfint , quas officulum funt hujus frudus. Sed notat Oviedus, fi quis frequentius eo utatur, pannos urere & corrumpere, quocirca femel tantum eluiffe luiFecerit. Sphasrulas nigras perforantur ut ex iis fiant corona: ad preces Catholicorumnumerandas idonea, adeo elegantes ac fi ex Ebeno e fient con- Cc 2, fedaSj, 204 MUSEUM fedas , tum diutini ufus , quoniam difficulter confringuntur. Frudus ipfe adeo amarus eft, ut nullum quadrupes aut avis eum deguftet. Guanabanus Scaligero, Abavo aliis, Baobab Alpino, cujus femina & frudus particulas tenemus, in Infula Zeilan provenit. Frudus eft magnitudine mali citrei mediocris, denfo duroque cortice ut cucurbita veftitus, nullis excurrentibus ful- cis, extrema ejus parte mucronata, qua arbori adhaept, pediculo craflfo & firmo, fulco- rtim rudimenta cernuntur, in quibus lanugo quasdam eft, quemadmodum in malis Ci- doniis, reliquo corpore Levis. Altera extremitas, non in mucronem , fed in obtufam rotunditatem definit , ut primo afpedu Cucurbita ficca appareat , colore fufeo. Pul- pam continet, fubrubram, friabilem, quas facile in pollinem refolvitur, acidam, ori gra- tam, adftridionis expertem , per quamfparfa funt femina renibus Animalium fimilia, feminum Anagyridis aemula , duro cortice, qui rubente quadam membrana tegitur, qua dempta femina fufea ad nigrum inclinantia & fplendentia cernuntur, intus medul- lam albam continentia, edulem, avellanas nucleum fapore asmulantes. Pulpa candicante utuntur AEthiopes in febrium ardoribus , fitis fe dandas gratia, ju- cunda aciditate prasdita , unde & quidam Goffypium in aceto vocant . Siccata friabi- lis eft,fic ut digitis trita in pollinem redigatur, permanente perpetuo aciditate. Guatapani arboris frudus, mihi maxime convenire videtur cum eo quem de- feribit Clufius Exot. lib. 2 . cap. 21 . inter eos quos a Walichio accepit, fub nomine U ru- ro r 1 a . Arbor vero, in qua nafeitur, ipfi non Guatapana, fed Juruura eft in Wiapok Americas nafcentis. Planus eft, unciam ferme latus, binas longus, contortus inftar filiqute Cytifi legitimi, major tamen, coloris flavefeentis, femen continens planum. Ad vulnera curanda utuntur eo incolas, hoftium telis in bello inflida ; fuccum enim contufi hujus frudus in vulnera inftillant, quo confolidantur. Frudus, qui fub nomine Homoucul a ClarifT. Viro D. Joh. de Laet ad me tranf- tniflus eft, magnam affinitatem habet cum frudu ab Imperato lib. 28. Hift Natur, de- lineato , fub nomine Garophali Pliniani tabula fecunda. Ejus autem mentionem facit Plinius lib. 12 . cap. 7. Eft, inquit, etiamnum in India Piperis grani fimile , quod vocatur Gariophyllon , grandius fragiliufque . Tradunt in Indico luco id gigni. Advehitur odoris gratia. Garcias ab Horto lib. 2. cap. 3. Negundo id vocare videtur, in Balagate Sambali, in Malavar Noche. Arborem vero ita deferibit : Provenit in Balaquate & Malavar , arbufcula quasdam Perficas magnitudine, frequentibus ramis , qui recifi fre- quentiores, lastiorefque renafeuntur , foliis Sambuci , fimili modo per ambitum ferratis aliquantulum hifpidis : flos ex cinereo candidus, frueftus niger, Piperis magnitudine aut paulo major. Frudus autem hic, quem fub nomine Homoucul accepi, magnitudine eft Piperis, aut paulo minor, rugofus, aromaticus, caudatus, jam nigro, jam luteo, jam grifeo colore, quod ratione maturitatis contingere puto, Guftu acri, amaro aliquan- tum, gratum ori halitum pnebens. C a p. XXVIII. Tecotl , lg y Kapocl^) Karovata 3 Leguminis genus 3 Leplap, Limonium prxgnans. VE c o t l frudus longus eft unius uncias cum femifle, ejufdemque ambitus , multis veluti fquammis, imbricum modo difpofitis, conftans , in medio nonnihil compref- fis, oris tenuioribus & nigricantibus. Levis eft, nucleo vacuus, quales omnes fuifle, qui ex Nova Hifpania funt allati, teftatur ClarifT. Vir D. Johan. de Laet lib. 5, Ind. Occi- dent. cap. 3. Arborem Arborem , in quacrefcit, vocant Hifpani Palmam montenfem, fed Indi nonnulli Quaichtlepopodi. Ex una radice duos aut tres profert truncos , qui flores ferunt candidos & odoriferos, racematim pendulos , & in fex foliola diftindos, ex quibus nafcuntur frudus jam delineari, quos quidam flmiles efle ajunt pineis nucibus, colore caftaneas. I g , feu grana Terebinthi, magnitudine Pifa aemulantur, crafliori innixa petiolo, ex flavo purpurafcentia , inaequalibus quibufdam tuberculis praedita funt. Ab Avicenna frudus hic Ceranum viride vocatum videtur. Quidam ftatuunt frudum hunc efui aptum, fed ftomacho adverfari, calefacere, uri- nam movere, Venerem ftimulare, contra Phalangiorum morfus valere ex vino bibi- tum. Rawolphius Haedoporici lib. z. cap. 8. plura obfervavit genera , 3 c quidem in majorem & minorem diftinguit. Minoris grana magnitudine Pifa aequare ait , qua- lia funt ea qux nos tenemus. Frudus non minus jucundi fiporis efle aflerit Piftaciis, eamque ob caufam inquilinos abunde iis vefci , perinde ut nos Pineis & Avellanis. Nafci magna copia in Perfla, Mefopotamia, Armenia, racematim cohaerente frudu, ut Piftaceae. Tomento quodam fubtiliffimo, bombacem referente, me donavit Clariffi D. D. Ni- colaus Wichman , quod in Indiis Kapoc vocari affirmabat , & ex frudu arboris Pi- niferas depromptum arbitror. Molle eft inftar ferici , candidum, in glomulos contor- tum , qui tamen ubi expanduntur fubtiliflimse lanae aut fenei potius naturam expri- munt. Ejus ufum in India Orientali efle ajunt ad fardus, eo enim inftar tomenti utuntur ad ledos & culcitra farcienda. Lana mihi videtur arboris laniferas, deferiptas a Clufio Exot. lib. i. cap. 14. in hunc modum. Arbor eft procera , multis ramis praedita , quos fepiunt numerofa folia , ut confpicere eft in falice. Frudus fert Aliquarum pene inftar, fex uncias longos, quinque in ambitu craflos, a pediculo fenfim augefeentes, cute verius quam cortice tedos, cine- ricei coloris, rugofos, extima parte mucronatos, in quinque partes dehifcentes, plenos, tenuiffimo, molliffimo, &candidiffimo tomento, in quo latebant multa femina nio-ra, legitimi Xyli femine minora, tomento feu lanae non adhaerentia, ut in Xylo , fed libera & circum quinque veluti aflulas longas , mediam Aliquam occupantes, nafcentia. Ea lana non utuntur ad ftamina ducenda, quemadmodum alii Xylo ; nimis enim brevis eft, fed pulvinaria ea implentur. Ad quam rem commodiffima mihi efle videtur, ut quae vul- gari tomento, imo vel ipfa pluma mollior At. Paulo poft ait fe ab aliis accepifle etiam a Mollucenftbus in ftamina torqueri (alia tamen ratione , quam vulgo linum , lana aut Xylum) iifque flaminibus fuas veftes farcire . Bauhinus vocat Goflypium Javanenfe fa- licis foliis. Inter Infulas Maragnanas Brafilix Septentrionalis frudus eft Karovata, Gallis Cypreceville , ^Ipp-tCSUgCU aliis didus. Hic in planta provenit , quas folia producit ulnam ferme longa, & duos pollices tranfverfos lata, crafla, utrinque aculeata valde , e quorum medio erumpit fcapus, cui duos circiter palmos fupra folum confertim anna- buntur quinquaginta & interdum longe plures frudus, digitalis longitudinis, pyramidis triangularis in modum, intus extus flavefeentes, optimi faporis & palato pergrati. Plenus eft frudus fpongiofa quadam materia & pluribus officulis, feu feminibus minu- tis. Succus illius ex acri dulcis eft, gratus palato, fed fl quis vefcatur, fanguinem e lingua Cc 3 atque i©tf M II S E II M atque gingivis elicit. Is ipfus frudns eft , quem capite 23. fub titulo Caraguat J defcripflmus, hic aliquanto fufnis quasdam erant repetenda. Leguminis peregrini genus ab amico accepi, feci quod ejus nomen, aut unde advedum, ignoro. Figura eft lenticulari, magnitudine Pifi majoris, cortice laevi , duro, • ex albo fplen dente ac flavefcente, maculis nigricantibus parte altera pidum. Quan- doque colore albo Opali modo refplendente, & nigra Zona ab altera parte cindum rcperiri, ex quibufdam granis, quas poflideo, colligo. Leblap (eu lablab lobus eft brevis Sc latus , quaterna grana, oblongiufcula, nigra , hilo albo, valde longo, praedita, continens. Ex Profperi Alpini lententia, prove- nit in arbore Sarmentofa , quas ad vitis magnitudinem crefcit, figura fimilis vulgari Pha- feolo, flores fert bis in anno, vere & Autumno, Phafeolorum floribus aliquatenus fimi- les, a quibus filiqnas longae, inftarque fabarum latiflimas, dependent, qua; femina nigra Phafeolis plane fimilia continent. /Egyptii Phafeolis illis in cibo frequenter utuntur, fuaves namque furit guftui. Mulieres decodum cum croco ad menfes ciendos propi- nant. Commendantur prasterea ad Tuflim, dilpneam& urinam movendam. Limonia mala omnibus funt notiflima , fed nefcio qui fadum quod noftrates Limoniis Citriorum dent titulum,multum enim inter fe diftant, tam magnitudine, quam fucci & p-ulpse quantitate ac fapore, Corticum quoque craflitie & viribus. Limoniorum horum gentis rarum videre mihi contigit non femel , eorumque etiamnum teneo exemplum , quod Praegnans non immerito dici meretur. In fe enim, parte ea qua: petiolo dotatur & ramo neditur, aliud continet pomum exiguum , avellana ma- gnitudine , exteriore cortice flavo, medulla albicante , & fucco filis diftindo loculis, omni ex parte majori refpondens. Duos ejufmodi frudus minutos, quos ex alvo ma- terna extraxi, adhuc inter loculamenta aflervo. Putabam a nemine hoc animadverfum prius; fed,poft aliquod tempus, inveni in Cifta Medica Hornungi Epiftolam 245. Doldii, haec verba. Nuper contigit, ut Pharmacopola quidam Citrium magnum aperiret, &: in medio reperit aliud pomum , fuo cortice eleganter obdudum , femina vero nulla erant in parvo. Novum praegnans eft pomum , Pomo, in fua matrice propria extra terram. Haec ille : fed in eo difcrepantiam invenio, quod mea poma non Citrea, fed Limonia fuerint, & meum fcetum non in medio, fed in altero extremitatum, quod pe- tiolum tenet, geftaverint, ut verifimile fit, tam matrem quam fcetum, per eundem pe- tiolum nutritum fuifle. Lenticula rubicunda ab aliis minoribus lenticulis figura non differt , fed folo colore rubicundo. Hic vero locum obtinet , quia quidam exiftimant eum effe lenticulas fpe- cietn, ex qua rubrum codum pulmentum , quo Efau primogenituram fuam fratri ven- didit, Gen.xxv. 30. &feqq. C A t. XXIX. Mani ac cachem 0 Manobi> Mecaxuchitl 3 Myrobalani. Ructum mihi a Clariff. Viro D.Johan. de Laet tranfmiffum fub titulo Mani ac cachem exiftimo efle Herbas a Brafilienfibus dida Mundubi , quam defcribit Margravius Hift. Piant, lib. 1. cap. 17. addit enim ad hunc locum , Clariff. Vir D.Joh. de Laet, ab Hifpanis in America vocari Mani, a Peruanis Anchn. HL ftoiia ejus hac eft. Mundubi Mundubi Brafilienfibus herba, in pedalem aflurgit altitudinem, caule quadrato' aut ftriato , ex viridi rufefcente & pilofo. Hinc inde enafcuntur ramuli , primo quali caulem ampleefcentes , & foliolis anguftis acuminatis ftipati , mox habent nodum , ac trium vel quatuor digitorum longitudine extenduntur , continetqne quilibet nodus * quatuor folia, duo femper libi oppolita , paulo plus quam duos digitos longa > fefquidi- gitumlata, fupernekete viridia inftar Vitrioli, inferne paululum canefcentia, nervo oon- fpicuo & fubtilibus venulis quali paralelis dotata , raris quoque pilis veftita. Ad exor- tum ramulorum, qui folia gerunt, prodit pediculus, fefquidigitum circiter longus, te- nuis, flofculum gerens flavum & per oras rubentem, duobus foliolis conflantem, more viciorum aut trifolii. Radix illius haut longa , tenuis , contorta , filamentofa , cui adna- fcuntur folliculi ex albicante colore grylei, figura minimse cucurbitae, oblongse, magni- tudine Myrobalani ( talis efl frudus meus ) fragiles. Quilibet autem continet in fe’ duos nucleos, pellicula laturate purpurea veftitos, carne intus alba, Oleaginofa, fapore Piftaceorum , qui comeduntur codi & inter bellaria apponuntur. Multum tamen eomefti capitis dolores caufare ajunt, frudu integro quaflato, nuclei intus ftrepunt. ClariiT. Vir D. Johan. de Laet lib. io. Hift. Ind. Occident, cap. 2. ait toftum non modo palato gratum , fed tte corppri falubrem , ex eo etiam oleum exprimi ad multa utile. -i M ANO B I

oS .MUSEUM

, - • ' * i •* r "' ; • ' Man obi fructus eft Brafilienfis, fub terra nafcens, modo tuberum. Devinciuntur inter fe tenuibus filamentis, continentque nucleum Avellanae magnitudine & fapore, putamen haud firmius eft filiqua Pifi ficca, colore leucophaeo. Oblongi funt, nervulis multis ab una extremitate in aliam incerto ordine tendentibus, an vero folia femenque ferant fe ignorare ait Lerius, qui Hift. Americ. cap. 13.605 defcribit. Monardes in Hift. Simplicium cap. 60 . eos delineare quoque videtur. Iconem exhibuit Clariff Vir D. Johan. de Laet. Nufquam per Americam inveniri dicitur praeterquam apud flumen Marannon. Recens & exficcatus editur , torreri autem praeftat , adponitur lecundis menfis bellariorum loco, quoniam ventriculum valde exficcat &: roborat, fed, fi libera- lius edatur, gravedinem capitis generat. Temperatus videtur. Mecaxuchitl frudus efl: fimilis Piperi oblongo, qui mifcetur potui Caca o , eique addit gratum faporem, corroborat cor 6t ventriculum, attenuat craflos &t lentos humores, &: infigne efl: Alexipharmacum contra venena. Colliguntur frudus in fafci- culos tresfimul Et cortice quodam obvoluti decuflatimad nos adferuntur, longitudine unciarum feptem, tenues inftar funiculi, non multum a Pipere longo differentes. Herba ipfa,in qua crefcit, humi repit, caules habet teretes, contortos & laeves, praeterquam ubi pediculi foliorum enafeuntur , quae fert grandia, craffa & quafi rotunda, odorata, acris faporis. Vide. Clariff. Virum D. Joh. de Laet lib. 5. Indiie Occid. cap. 4. Myrobalanorum vox aliter a Graecis , aliter ab Arabum interpretibus capi- tur: Graeci enim, ut Diolcorides & Galenus, per vocem, glandem unguen- tariam intellexerunt > nee in ufu habebant frudus eos, quos Avicennae & Serapionis in- terpres vocat Myrobalanos , utpote qui redius ad pruna referuntur. Arabibus Delegi. Quinque ejus genera figura & viribus diferepantia in ufu funt, quae etiam In diverfis arboribus proveniunt. Flava feu citrina, Arabibus Azfar: Indica feu nigra, Afuati, Che- bula, Quebulgi, Bellerica, Beleregi: Emblica, Embelgi. Nafcuntur in arboribus, magnitudine prunis fimilibus, fed, ut frudu, ita foliorum dl- verfitate diferepantibus . Flava Sorbi profert folia : Nigra feu Indica foliis efl: Salicis *» Bellerica foliis Lauri , fed pallidioribus, &: fubcinericiis j Chebula folia habet Perficis fimilia. Guftu funt adftringente &t acido , Sorborum immaturorum modo , refrigerant igitur & ficcant, unde & fucco eorum immaturo in alvi profluviis utuntur Indi. Exficcatis nos utimur , & quandoque in India conditis. Ventriculum bile liberant, in infufione, de- codo, febribus biliofis, Dyfenterte& calidis conflitutionibus appropriati,iis obfunt qui vifcerum laborant obftrudionibus. Infubftantia exhibiti, magis adflringunt quam la- xant, dantur a- Drachma una ad quinque in infufione, ad uncias duas. Cap. XXX, X ' / I fORMIANUM. 205 C a p. XXX. V^abuthy V^ux Indica, Myriftica , 'Tinea > 'Tifiacea, Vomica, c J?hafeoli r varii. 'XT Abuch Arabum , Nabca ^Egyptiorum. Arboris fruCtus eft Loti magnitudine, fpinofe inftar Acacia?, folia habentis Jujubs fimilia, fed latiora, flores albos, parvos inftar JujuBarum, a quibus pomula erumpunt, rotunda, odorata, dulcia, guftui luavia, ceraforum amiula, qua? apud Primates Tureas & Jagyptios funt in magno precio. Arbor bis in anno, Vere fcilicet &: Autumno, flores fm&ufque maturat, foecundiffi- maque exiftit, fed Vere ad maturitatem frudtus non producit, ut Autumno. Fru&us hujus ufus efl: recentis & viridis pro cibo; perinde enim atque cerafa noftra comedere! folent. Frigidus & flccus efl: in primo gradu ; immaturus adftringit , unde in ventriculi relaxatione, tam fruCtu ipfo, quam ejus expreflo fucco, per os, aut in Clyfteribus utun- tur. Maturi fru&us decodtum aut infufum, in febribus peftilentibus frequens , refiftit malignitati, cor roborat, bilem purgat, fitim fedat. Maturus efui jucundus, fed parum nutrit, ac nimio efu ftoinachus offenditur. Nux indica fruChis efl: arboris quam Lufitani Goquo vocant, obtriailla foraminum veftigia, qua? in fru&us cortice ligneo apparent, ac cercopitheci caput illum repra?fentare faciunt, vel, ut quidam volunt, quod in hifce arboribus libenter ha?c anima- lia ftabulentur. Avicenna Giaufi Alhend, quod nucem Indicam fonat, vulgo Maro vocant. Arbor efl: magna, foliis Palmas aut Arundini flmilibus, latioribus tamen aliquanto, cortice la?vi, materia ligni folida, ad fabricas idonea , nec minus elegans &; fplendens, quam juglandis , flore caftanea?, folo arenofo vicino mari gaudens. Ejus rami, ut in Palma, deorfum arcus inftar fledtuntur, dorfoque funt eminentiori, unde folia nafcun- tur palmas da&ilifera? flmilia. Ex inferiorum ramorum, qua caudici adhasrent , alis rami alii nudi enafeuntur , qui quinas aut fenas proferunt eradas nuces , quandoque multo plures. Nux ipfa magni- tudine a?quat caput infantis , triquetra aliquantum efl & figura? ovalis. Exterius craffo & villofo tegitur munimine, fub quo cortex ligneus durus niger, qui exa&e poliri pa- teft. In altero extremitatum tria habens foramina , oculos duos & os referentia, in al- tero vero acuminatur. Sub hoc cortice nucleus efl, albus, dulcis, ut nucleus Avellame, in quo liquor efl: fuavis & gratus, potui aptus. Vix arborem efle exiftimo , quas majorem in vita communi habeat ufum, hac ipfa. Ex ligni materia naves fabricantur ; ex ramis, qui in Malavar Olla vocantur, asdium fiunt te&a, navium tabulata & opercula, ftragula , culei , aliaque ejus generis utenfilia. Flas arbores in duas diftinguunt clafles, alteram frudibus ferendis aflervant , alteram vino coquendo deputant. Pra?cifis enim ramis vafcula apponunt , ad liquorem quem Suram vocant excipiendum. Flic efl: inftar mufti, & decoquitur, ut diutius aflervari poflit, atque tum O r a qjj a vpeant. Deftillatur quoque ex ea fpiritus, quem F u l a dicunt, fpiritui vini plane fundis facultatibus & viribus. Si Soli exponatur antequam de- ftilletur , in acetum degenerat. Solis a?ftu exficcata & coagulata in faccharum cogitur, quod Jagra dicitur. Nucis extimum villofum involucrum infervit naucis , nam ex eo rudentes & funes navibus neceflarios conficiunt , qui in aqua marina incorrupti manent. Illo quoque tanquam ftupa naves obturantur ac ftipantur. Ex cortice ligneo vafa & fcyphi tornan- tur, ac carbones fiunt aurifabris utiles. Medulla ipfa tenera & delicata, inftar Amygda- larum eft, bene nutrit, cum faccharo aut fagra editur. Ex eo trito, ut ex Amygdalis, lac exprimitur, cum quo coquitur oriza aliaque edulia. Exficcata hxc medulla C o p r a dicitur, qua? alio defertur ac venditur, eaque utuntur ut caftaneis, neque minus grata palato eft. Ex eadem ita exficcata torculari exprimitur oleum dulce , non modo utile ad lucernas, fed & adorizam condiendam. Nervis etiam conducit, in contractionibus & doloribus. In ipfa medulla contentus liquor , fuavis eft & dulcis , nullum parit fafti- dium, ac longo tempore durat. Quanto autem recentior eft nux , tanto liquor fuavior. Mihi nucum harum ali- quot funt exempla , tam involucro exteriore villofo teCfa , quam iis privata , polita Dd & lio MUSEUM & impolita, tum artificiofe caelata & excifa, tum in vafa redadtum lignofum pu- tamen. Nux myristica feu Mofehata , fructus vel Aroma ed omnibus nodffinmrn , titpote cujus ufus ed in eduliis, Trium generum accepi. Marem, fceminam & Regiam. Mas rarus efl: & fcemina pretiofior,oblongus,duarum circiter unciarum, Fcemina vero illa efl: , qua vulgo utimur, figurae ovalis ut plurimum. Utriufque arborem accurate de- fcripfit Clufiuf Exot. lib. i. cap. 15. & 16. Tertium genus , quod Regium vocant, minu- tum efl: & rarum. Arbor, quae fceminam fert, procera efl:, Pyro haud minor, perpetuo virens, frequen- tibus ramis praedita, quos alternarim intequali ferie ambiunt, folia mali aurantii foliis fimilia, fi appendicem cordatam exceperis, brevi pediculo nitentia, in ambitu non fer- rata , fed venis quibufdam , a medio nervo in latera excurrentibus, infignita, Frudus mali Perfici magnitudine, orbicularis, fupremo pediculo vicina aliquantulum, turbina- tus, ex tenuioribus extremis ramulis, oblongiufculo , craffmfculoque pediculo fubni- xus, lingularis. Operimentum exterius, quod frudum tegit, denfum ed, ut in juglande, fulcum habens per longitudinem frudus excurrentem, cumque in duas partes fqcan- tem. Sub ipfo Macis efl:, nucis corticem ligneum retis indar ambiens, qui rubicundus efl: , fed aeri expolitus flavefcit. Sub ipfo cortex ligneus durus, fed tenuis, quo difciifo in confpedum prodit nux ipfa, qualis vulgo in officinis venditur. Maris vero arbor folia habet majora &crafliori pediculo prodita, interdum pedis Romani longitudine, trium unciarum latitudine, color parte prona canefcetis , fapina viridis & fplendens , nervofa. Summo rami fafligio adhaerent frudus, craffo brevique pediculo nexi, qui quandoque bini, terni, quaterni & pluresfimul confpicmntur, ut in nuce juglande, fimiles fuperionbus quoad integumenta, nifi quod majores & longiores fint, obtufiores quoque. Nux Mofehata calefacit ordine fecundo , addringit, oris fuavitatem commendat, fcetorem manfa tollit, vifum acuit, ventriculum & Jecur roborat, Lienem tumidum ab- fumit, urinam movet, fluidam alvum fidit, flatus difeutit, frigidis uteri aflFcdibus confert, maxime recens, faccharo condita, lentigines faciei emendat. Oleum, quod per exprefl donem ex ea paratur, fragrantiflimum, nervorum & articulorum diuturnis doloribus a frigore ortis confert & ventriculum roborat. Nucis Mofehata? minutum genus mihi obtulit juvenis quidam noftras, qui illud fe- cum nupere ex Indiis attulit , vocarique ait lingua gentis Nucem Mofchatam Regiam. Ego cum primum viderem , nucem Mofchatam immaturam , vel ejus rudimentum efle putavi. Sed ille, ut maturam & perfedam elFe odenderet, per medium diflecuit, ac odendit non modo colore, fed & f ucculentia & odoris flagrantia , majores maturas fu- perare. Ovalis ed figuras & reliquis fimilis , nifl quod magnitudine vix grandius fu- peret Pifu-m. Pinus, Grxcis mwg , Germanis / vulgo a Botanicis in tria genera di- fpefeitur, domedicum, montanum Se maritimum ; fed Bauhinus quindecim ejus enu- merat fpecies. Nos, quia trium fpecierum, ex iis, quas Bauhinus recenfet, tenemus fru- dus, de iis faltem agemus. Domestica, arbor ed procera , ereda , cortice fcabro & fubrubente , materia robufta, fubflava, odorata, pingui. Rami ordine prodeunt, ternis per intervalla germi- nibus, ut ejus fummum in amplam laticudinem, ad rotas fimilicudinem, fpargatur. Foliis longis , angudis , numerofis , in modum fetae productis , totos ramos vedientibus. Nuces fructus in rotunditate, modice oblongas, turbinata figura, implentes utram- que manum, ex lignofis fquammis compa6tas. Sub Angulis fquammis bini ut plurimum continentur nuclei, oblongi, oflei, fubnigro quodam pulvifculo obfiti, feminis medulla intus pinguis, gudu dulcis & odorata, non bipartita. Frudus integer uvam repraTentat, at ubi dehifeit , quod calore Solis contingit, Rofam centifoliam imitatur. In multis Ita- liae locis provenit, praTertim in agro Ravennate. Cortex exficcat, folia refrigerant , refma calefacit, difeutit, purgat, emollit. Folia tufa & illita indammationes impediunt. Cortex fuffitus partus & fecundinas ejicit, potus alvum fidit & urinam movet i Decodum foliorum , corticis nucis & ligni , ex aceto dentium dolores collutione mitigat. Nuclei boni & crafli fu-nt fucci, multum nutriunt, fed 11011 facile concoquuntur. Rm WORMIANUM. 211 Impinguant, Venerem ftimulant, tabidos, refolutos &ftupidos juvant, renum & veficas ulcera fanant. Alterum genus montanum eft , comam habens breviorem, folia rudiora & acutiora. Nuces &: irudus minores, fere inftar Cupreffinarum, longiores, in acutum delinentes, refinofas, autumno dehifcentes. lifdem ferine pollent viribus , quibus prima dotatur , adftringunt valide, tum folia, tum nuces , tum cortex &: Reftna. Succus nucum recentium in primis commendatur ad mammas extuberantes in virginibus comprimendas , & alia ubi opus adftridione validiore. Frudus ille qui a Lulitanis dicitur Pinhas de brasil, Brafilienfibus Mun- d uy-g u A cu, Margravio Nux Cathartica, Arboris eft ad ficus magnitudinem & figu- ram excrefcens , ligno molli & fragili , folia habet circa ramos inordinate pofita, quod- libet fuo pediculo femipedem longo infiftens, funtque viridia , ad tadum mollia, foliis ficus aliquomodo fimilia , fed non ita profunde feda , verum fubrotunda , &: anterius quafi ih tres angulos definentia . Lignum folia fundunt e ladeo aquofum fuccum , flofculos fert copiofos racematim, parvos, quinque foliis conflantes, viridibus anterius, deorfum incurvatis , in medio flavis flaminibus , quas decangularem ftellam referunt, fuavis odoris. Sequitur hos frudus turbinatas figuras , feu inftar juglandis mediocris, &; ejufdem magnitudinis, primo viridis, mox flavus , ubi plane maturuit fufcus ; finditur Iponte in tres partes. In quolibet frudu funt tres nuclei, magnitudirfe nucleorum da- dylprum, in tribus concamerationibus diftindi, cortice nigro, corticis caftanete crafli- tie , in extremitate funt maculas albas. Ipfe nucleus Amygdalas figura &c magnitudine, albus inftar cuticulas ovi, exterius etiam pellicula alba obdudus , faporis inftar Amyg- dalas. Valide purgant tres aut quatuor nuclei comefti , & quidem nimis fi pellicula interior non feparetur. Arbor facile tranfplantatur , nam ramus decifus & terras infixus, aliam arborem progenerat ; ideo ad fepes vivas faciendas, circum hortos ufurpatur, nam cito crefcit & frudus fert. Nuclei ab omnibus pelliculis liberandi, &; leviter torrendi, additis corredoriis in vino macerandi , fic exhibendi tres vel quatuor. Ricinum Americanum ab hoc diverfum vide apud Pifonemlib. 4. cap. 51. Brafilienfes vocant Nhambu-Guacu, Lufitani Figuero de Inferno. Nux pistacea, quibufdam Therebinthus Indica Theophrafti , arbor eft The- rebintho fimilis, foliis colore ex viridi in luteum inclinantibus, Therebinthimodo era- mufculis utrinque emergentibus. Floret in cacuminibus racematim ut Rhus , exiguo rubro flore. Nuces avellanam oblongam referunt, cortice albo cruftofo, magis quaftx ofleo. Externa tunica arida cinericea, decidua, medulla interna viridi, dulci, fubacri. Ex Perfia, Arabia &: Syria importari folet, quamvis in Italia quoque in hortis ex nu- cleo proveniffe afferat Casfalpinus. Calefacit nux, humedat, impinguat, roborat, aperit, fed non multum nutrit, obftru- diones Hepatis referat, ventriculum roborat ex lententia Arabum. Ad Venerem ex- D d 2j citandam m MUSEUM citandam quidam magnopere commendant , macie 8 c marafmo affedis prodeft . Contra ferpentum morius valere exiftimant quidam. Nux vomica officinarum, Nuces vomicae Seplafiis, quas Metellas genuinas cre- diderunt Matthiolo. Fungus Orientalis Cadaipino; quid re vera fit, aut ex qua arbore proveniat, nondum certo conflat. Corpus eft compreflum, circulare, inftar fungi, ab- jedo pediculo , in centro apex quidam eft , luperficies exterior tenuis , lanugine obdu- da candicante & ad viriditatem inclinante. Ad Canes & Aves interficiendas iis utuntur ; homini etiam noxias exiftimatMatthio- lus; fed Millichius & Renod#us innoxias. Brafavola fe ex iis potiones fomniferas pa- rafle refert. Imo funt qui Antidotis permifceant. Compertum quoque eft, non om- nia, qu# Brutis animalibus Venena funt, homini nocere. . Phaseolorum peregrinorum varia mihi funt genera , coloribus & magnitudi- ne difcrepantia. E Maraghon allatos mihi tranftnifit Clariff, Vir D. Joh. de Laet, qui figura & colore maxima ex parte conveniunt cum iis , quos defcribit Carolus Clufius Exot. lib.2,. cap.13. Sunt enim magni, compreffi, hilo exiguo albo, renali figura, quidam prorfus candidi, quidam prorfus nigri, quidam variegati, colore albo & nigro, albo $c purpureo, albo & flavo,. albo & rubicundo. Eft & mihi Phafeoli Indici genus quod colore cum Leblab convenit , fed in reliquis difcrepat. Rotunditate adPifi majoris figuram accedit , colore atro purpureo , hilo albo , fed exiguo, medulla alba, ut in reliquis Phafeolis. Tegitur lobo membranaceo, cinerei coloris , rotundo apicfe incurvato. Quilibet vero lobus non nifi unicum obti- net frudum. Ex India Orientali, cum noftris navibus advedus eft d Chirurgo quodam, & mihi dono datus. Sed in Lobo fuo adhuc reclinantem frudum ex Hilpania mihi at- tulit Amicus optimus D.D. Ottho Sperling. C a p. XXXI. ‘jpalma faeci fera , Vinan > Pindoba , Piper Benin> longum , alburni nigrum y Tamarindorum fruSius, Taniock^ Thlxochitl> Tribulus aquaticus , Vafthema , Zapucanus interior , alia. T N Americ# Infula quadam deferta, Coronopez dida, genus quoddam palm# extat, quod frudus fuos in involucro quodam pyramidali condit, facco ei fimili , per quem vinum Hippocraticum colant Pharmacopoei , ab ipfis Manica Hippocratis dido, quo nomine & a Carolo Clufio dida eft Saccifera , Saccus creberrimis quibufdam fibris, fpadicei coloris, tranfverfim & oblique, ab infimo ad fupremum excurrentibus, contextus eft, viginti duas uncias longus, ea parte, qua patet, feptem latus. Infaeco hoc frudus continentur , cum externo & viridi fuo involucro , juglandis magnitudine, in quibus orbiculares alia? nuces continentur , adeo dur# # , ut cum difficultate ferreo malleo confringantur, etfi putamen non adeo craflum exiftat. Frudus, quos ego teneo, omni ex parte orbiculares non funt, fed feffiles & compreffi quibufdam in locis, colore grifeo ad coeruleum vergente. Nucleus figura relpondet cortici, fapore leguminofo, aliquantulum amaro, lupinorum inftar. De ufu eorum adhuc nihil conftat. Pinan Indi# Orientalis frudus eft, vel potius, ut mihi videtur, frudus cortex, te- nuis nucis Mofchat# amplitudine, fuperficie externa rugofa, purpureo nigricante, in- terna & convexa flavefeente ex nigro mixto , ut in nuce Mofchata. Charta, cui hic frudus inerat , etiam fruftulum continebat, nuclei, ut arbitror , omni ex parte quo- ad externam figuram & colorem, fragmentum nucis Mofchat# referens; fed fapor di- verfus,adftringens nempe & parum aromaticus. Hic ille frudus eft, quemfupra Indos cum calce viva mifcere diximus, cui Ciriboam intingunt, ut eo os purgent. ! fe • ■ ' 1 ; * ,r? Pindo va fORMIANUM. Pindova frudus eflpaima nucifera Brafilienfis , caudice quinque aut fex pedes craffa , cortice cinereo glabro. Folia fert alata, maxima ex parte furredA , prope folio- rum exortum , rami funt propendentes , qui proferunt tacemos quatuor aut quinque pedes longos, flofculis plenos, poft quos etiam racematim proveniunt frudus, vel cen- tum in uno racemo, qui maturi decidunt. Efl autem frudus ovi magnitudine & figura, vel paulo minor, faftigium in fummitate habens acuminatum, altera extremitate infidet calici feu capula? , ut nux Pinea , ex foliis triangularibus conflans. Maturus exterius e viridi flavefcit. Cortex exterior filamentofus , ut in Cocco, fed non admodum craflus; Illo detrado apparet pauca caro Crocei coloris (fed in meo frudu, utpote vetuflo, ni- gri ) nullo manifeflo fapore > qua? ab ^Ethiopibus comeditur. Hac ambit nucem durif- fimam, ovalem, ejufdem craffitiei cum Cocco. Hacdifcuffa, apparet intus in cavo, per interflitium , more juglandis diflindo, nucleus, magnitudine juglandis, candidus, duriufculus, faporis fuavis &c dulcis. Ex carne Crocea fit oleum Croceum , quod in lucernis ufurpatur. Ex nucleo limpi- diflimum per expreflionem, ad condiendos cibos , quam diu recens eft. Quod etiam loco olei Rofacei ufurpatur ; fed vetus lucernis faltem infervit. Ex foliis fiunt teda do- morum, florea, corbes & alia. Majo menfe maturefcit frudus. Piper, Gracis , duum efl generum, longum & Rotundum. Rotundum vel nigrum vel album : Longum pariter vel album, vel nigrum. Nigrum Piper Rotundum, planta efl farmentofa , imbecillis &: caduca inftar lupi fali- darii, qua ut fulciatur, pedamentis indiget *, quocirca Indi ad arborem Faufel ferere folent, quam circumvolvendo fcandit, farmenta habet frequentibus nodis & geniculis D d 5 diflin- i ■f 2I 4 M U S . E U M diflinda, quae humi fparfa radices agunt. 'Ad Angulos nodos Angulare protrudit folium, akernaclin,nunc in hac , nunc in illa parte , hederaceum ferme, tenue, latum, quatitor quandoque Unciarum latitudine , in mucronem definens , non ferratum , quinque nervis praeditum. Ad ramorum internodia iivse nafcuntur , teretes & oblonga, multis granis orbicula- ribus, nunc majoribus, nunc minoribus, fcopo adhaerentibus. Grana perpetuo virent, praeterquam Decembri aut Januario, ut maturari incipiunt, ita fenfim nigrefcunt. Piper album rotundum in alia crefcit planta, attamen priori farmentis & foliis adeo fimili, ut non major inter eas fit differentia , quam inter vites quae uvam al- bam & nigram proferunt. Quamvis Ludovicus Romanus arborem, quae album Piper profert, craffiorem pro- ceriorem , foliifque majoribus elfe referat. Rariores funt plantae Piperis albi, nec nili certis Malavar & Malaccae locis crefcit, atque in ufus magnatum tantum cedit. Piper longum Orientale album, in planta diverAffima a rotundo provenire vult Linfcotanus & Garcias ab Horto : fed Clulius , qui ramulum ejus ex Java nadus erat, non multum differre docet. Folia tenuiora dilutiorique viriditate , tum breviore pediculo, pluribus nervis prxdita. Frudus Julorum inftar, ad fingula internodia oriun- tur, ex ipfius folii oppoAta parte. Getera non addit, quia integram plantam Ipfi videre non contigit. Piper longum nigrum , Piper AFthiopicum Matthioli, Piper nigrorum Serapionis. Provenit in Aliquis nigris racematim , Pilorum aut Phafeolorum modo , granis Pipere nigro minoribus, & pertinaciter liliquis inhaerentibus. Nafcitur in yFthiopia apud Arabes. Omne Piper calefacit gradu tertio Se exficcat. Integra grana nigri , rotundi, quotidie devorata iis auxiliantur , qui ventriculi dolore , tum ex flatu, tum cruditatibus exorto, laborant. Aceto Se fale virentis 8e immaturi Piperis nigri racemos condiunt Indi 8e a F fervant. Piper candidum nigro calidius, longum vero calidius adhuc , rotundum utrum- que majorem invicem habent affinitatem, quocirca monet Garcias , ne temere unum pro altero fubfticuatur. Piper longum BraAlise, idem effe putabam cum eo quod fupra Ciriboa dixi- mus, licet feparatim mihi Ant, diverAs titulis tranfmiffa: fed re bene ponderata, &; col- laris invicem frudibus, differre animadverti tam magnitudine quamfapore Se aliis cir- cumflandis, adeoque longe majorem convenientiam habere cum Mecaxuchitl, de quo fupra a nobis adum. Piper benin illud effefufpicor , quod Clufius Arom. lib. i. cap. 2 . vocat uvam caudati Piperis, & LufitaniPimenta dei Rabo, Garetti Piper ex Guinea. Cubebis fere fimile, pediculo fubnixum exiguo, rotundum, plenum, aliquantulum rugofum, fubni- gricans , eadem acrimonia qua Piper prreditum, aromaticum , racematim cohaerens. Ilva mea uncialis eft Se grana aliquo modo colore ad purpureum tendunt, ac quafi pul- vere confperfa viTuntur. Granis viginti quinque tota conflat uva , inhaerentibus lon- giufculo petiolo Se incurvato fuis lingula pedicellis ; communis Piperis granis minora funt aliquanto. Tamarindorum frudus , manipulatim alga quadam compados , 8e pulpa fua conditos ad nos attulerunt naves Belgicae, quae anno mdcliii. ex India Orientali huc venerunt. Frudus eft filiquofus, oblongus, quatuor aut quinque unciarum longitudine, colore fufco, pulpa molli & acida, fibras ad latera duras, longas, tranfverfas quoque ha- bens,in petiolum durum uncialis longitudinis terminantes. Semina feu nucleos craffos, inaequales, duros in fe continebant, qui tamen ex hifce noflris liliquis, maxima ex parte, exempti erant. Arborem in quacrefcunt ita defcribit Profper Alpinus de plantis yFgypt. c,io.Tamarindus>quem DevelfideappelIant,arbor eft pruni magnitudine, ramis denfts, myrthi foliis, flores fert albos, mali Aurantii floribus perquam limiles, ex quorum me- dio exeunt quatuor fila alba Se tenuiffima, ex quibus Aliquae craffte producuntur , primo virides , tandem cinericiae , Se tales quales jam defcripftimts. In India, felici Arabia, Se AEthiopia proveniunt. In hac arbore mirum,quod ejus folia Solem femper fequantur j nam ipfo Occiderice omnia in fe clauduntur, eodem Oriente aperiuntur, ac Aliquas quas nodo ambiebant nudas relinquunt. Foliorum infufo vel decodfo , ad vermes puerorum necandos, utuntur, alvum enim folvunt. W O R M I A N U M, 21 ^ folvunt , acida funt &c guftui non ingrata , in hunc modum & frubu utuntur. Arabes hliquas immaturas faccharo condiunt , ut & pulpam ipfam, ut fecum per longa itinera deferant, iifque fttim exftinguant. Decobum Tannarindorum ex aqua, in febribus ma- lignis valde utile, fitim enim & calorem extinguit, acres & biliofos humores per alvum ejicit, in renum inflammationibus & gonorrhoea ejus ufus frequens commendatur. Taniock exOriente, potius calicem floris alicu jus, quam fructum refert ; Pedi- culo tenui infidet corpufculum cinereum femiuncia; longitudine, quod mox ab ortu in quatuqr dehifcit partes,, qua; contorta; in acutum defmunt. In medio parva quaedam flamina feu filamenta vifunuur. Cujus arboris aut planta; fit frubus ignoro , nudum enim nomen accepi. Tlilxochitl herba eft volubilis , foliis plantaginis fed longioribus & craffio- ribus, fcandit arbores, eafque complebitur , fert filiquas oblongas anguflas & quafi ro- tundas, qua; Balfamum redolent nova; Hifpania;. Frubus, quem teneo , longitudine eft unciarum obo , latitudine dimidii digiti , exterius ex viridi luteus , interius pulpa nigra odoratiflima proditus , minutiflimis granulis nigris refertus. Ferunt duas filiquas aqua maceratas , mirifice urinam movere. Mifcetur alioqui celebri potioni ex Cacao confeba;, frubus certe odore gratiffimo. Tribulus aquaticus, Butomos Damocratis Anguillar. Licet in Italia; fluminibus ac lacubus, alibique in Germania fit frequens , apud nos tamen exoticus eft. Folia habet lata, fubrotunda, crafla, parte averfa maculata, nervofa, per ambitum ferrata, cralfis pediculis , caulem craflum, pinguem. Radicem longam, fibrofam, ca- pillaceam. Frubus quadruplici armatus eft fpina feu mucrone , duabus aliis protube- randis obtufis, in medio eorum extantibus, cortice membranofo , alba intus meduM, guftu caftaneis haud abfimili , unde & vulgus caftaneas vocat aquaticas. Bellariorum loco menfis apponuntur. In annona; defebu , quandoque ex nucleo farinam confi- ciunt,ex qua panes fuh cineribus affant, ut guftui fint gratiores. Vastchi- MUSEUM Vastchima frudtus eft unciarum duarum longitudine , craflitie minimi digiti , contortus, St in Ipiras a Bafi in fummitatem circumvolutus, exteriore fuperficie tomen- tofus. St quali vellere quodam obdu&us , quod ubi abraditur , nigra apparet fidarum fuperficies. Pediculo adhaeret tenui , fufco, quinque unciarum longitudine. Duo ejus generis mihi fru&us funt, quorum alter re&us , alter contortus 8t in fe convolutus pari modo tomento obductus. Nefcio an Abaremo lit Pifonis lib. 4. cap. 29. Alium frudum tomentofum mihi exhibuit ClarilT. Vir D. Henricus Fuirenius. fn eo tomentum lene,& breviculis conftans fibris albo purpureis, nucem ambit nigram Iplen- didam, oblongam, majoris avellana magnitudine, cujus cortex ater. Levis, durus, li- gneus, in quo nucleus eft, quem defcribere non licet, quia, unicus faltem cum mihi fit ejus genens frudus, frangere nolo. Sed puto efle frudum arboris Jetaiba?* ex qua Balfa- mum Canimae depromitur. Zabu- ■; Y l • -• ^ t , f f . * l '’S FORMIANUM,, &17 Zabucaio arbor eft Brafiliae altiffima , cortice cinereo , duro & inarquali , inftar Quercus veteris. Folia ejus juniora rufa funt , vetuftiora viridia , fimilia foliis Mori , in ambitu ferrata & quodammodo intorta. Calices producit capacifiimos & fummas du- ritiei, ore in terram obverfo, & operculo inftar pyxidis opertos. In iis continentur nuces jucundi faporis , quas, ubi maturitatem fuerint confecutse, excuffo tegumento e calicibus decidunt , &: gratum Incolis fuppeditant alimentum, fa- pore Piftaceis fimili. Calidi funt in fecundo gradu &ficci in primo, Venerem excitare dicuntur, potiones & pultes ex iis conficiunt; oleum quoque exprimitur. Amygdalino fimile: prseftat affa- tis quam crudis vefci, quod caput tentent. Nuces plufquam triginta uni calici inhaerent, mediante vifcofa materia, figura ferme triangulari, Myrobalanis Chebulis fimiles. Mihi duo funt, qUorum major longitudine eft unciarum duarum , utrinque acuminatus , & Zonis quafi quibufdam per longitudi- nem excurrentibus cindus, colore gilvo. Pixides, quibus fru&us continetur, tantas funt duritiei, ut Zapuyeris non folum vafa potoria, fed &: difcos & ollasffufficiant ; frudufque fert tam copiofos quandoque, ut integro exercitui alendo fufficiat. Lignum putredini mire refiftit , & ob duritiem molendinorum faccharinorum axes ex eo fabricantur* Cortices contufi & praeparati, naupegis loco ftupas fune. MUSEUM 2 . 1 , 3 '- Sub nomine Palmae indica frudus, lapide durioris, mihi oblatum eft corpus quoddam, juglandis magnitudine, colore luteo, cujus pars altera laevis eft , fed inaequa- lis, monftrofam faciem quodammodo referens: altera vero pars corpora quxdam an- gulofa, terrena fubftantia unita & coagulata, oftendit. JEiitcm adeo reprefentat , ut fuerint qui non frudum aut vegetabile corpus, fed lapidem efle exiftimaverint. S E M I N A. Cap. XXXII. 'De Seminibus* U a m v i s variorum feminum mihi fit haud contemnenda copia, quae retate corruptionem fubeunt & fationi inepta redduntur : paucorum falcem & ra- riorum ex India, Argypto & Creta, &c. advedorum hie fiet mentio, ne hanc plantarum partem taciti prasteriifle videamur. Majoris igitur momenti brevi- ter faltem enumerabimus , additis eorum nominibus , qui plantas ipfas defcripferunt. A manati plantam non invenio a quoquam delineatam, Afphalati Cretici herba de- feribitur a Profpeto Alpino de plantis Exot;. lib. i. cap. 7. Bamiam Honorius Belli Epift. 5. ad Clufium , Bauhino Alcea Indica parvo flore, quibufdam exotica Malvacea Bammia. Lobel, in Adverfariis, Clufius in Hift. Piant, fub nomine Alceas ^Egyptiacas delineat. Ceris Cretica a Lobel. in Adverf. Cupreffus paflim a multis, Matth. Lobel. Dodon. Cordo, Goflipium Matthiolo, Guiland. Fuchf. Dodon. Leontopodium Creti- cum Profp. Alp. Piant. Exot. lib. 1. cap. 51. Lefban qui defcripferit nondum a me vifus. Lotus Cretica filiquofa quae Clufio dicitur Planta in Hift. Bauhino eft Lotus Pentaphyl- lus, filiquofus , villo fus, Lobelio in Adverfariis Oxytriphyllum alterum Scribonii. Me- lo chia Alpini Bauhino eft Corcoris Plinii , in qua opinione etiam eft Lobelius dc Lugdu- nenfis. Olus Indicum Avicennas Rawolfio. Petrofelinum Macedonicum Matthiolus deferibit, Lobelius in adverfariis &• alii. Apium Macedonicum Bauhino, Nabka eft Al- pino Paliurus Athenei. Oenoplia fpinofa Honorii Belli. Epift. 5. ad Clufium. Sefamum delineat Matthiolus Lobelius, Dodoneus, Tabernamontanus, alii, Sophera Galegas proxima Alpino, Hoxoquamoclit Camerario, Sophera Lentifci foliis Honorio Belli Epiftol.4. ad Clufium. Vide qux in ejus deferiptione ab Alpino prolata defiderat Gafpar Bauhinus Pinae, lib. 52. fed. 6 . In coftas, inquit, extremitate male pofuit fo- lium, dein filiquas dependentes facit, cum furfum fpedent. Styracis Hiftoriam perfe- quitur Plinius lib. 12. cap. 25. Matthiolus quoque Lobelius, Tabernemont. Gefnerus. Sumach mihi in horto crefcit & frudus ac femina profert. Defcribitur a Matthiolo, Lobelio, Camerario, &: aliis. Vulgarium feminum, quas in loculis fervo, addam fyllogen , quas paftim teperiuntur apud authores,qui de plantis fcripferunt,ut Myagri Monofpermi,Myrrhidis,Scorzoneras HifpaniCcC, Sifari,Cepas,Cucumerum,Trifolii odorati. Plantaginis Rofeas, Phafeoli pur- purei, albi, nigri, Calendulas proliferas, Violae marianas alba?, Coeruleas, Chriftophoria- nx, Perfoliatas, Raparum, Loti odorata, Hefperis, Hyolpiami Hifpanic. Galegas, Ace- tofas Americana, Cardui marias, Angelicas, Amaranthi majoris, Graminis Mannas, Tor- dilii, Alyfmatis, Cyani variis floribus, Arachidnes, Ricini vulgaris, Americani, Stramo- nei, Lathyridis flore eleganti, Milii folis. Cardui fphasrocephali, Cardui Ladei, Charne- pyteos, Monfpeliaci, Evonymi, Gentianellas, Hellebor^lhi, Parietarias, Nucis Veficarias, Aquilegias flore pleno , Periclymeni, Alkakengi, Laurozini, Ari , Chondrillx elegantis, Cicuos, Indis, Boni Henrici,Dulcamaras, Sigilli Salomonis, Amaranthi medii, Been Albi, / WORMIANtIM. 215? Albi, Syringa:, Pifa zEthiopica, Scorpioidismajoris, Panacis peregrini, Lupini coerulei majoris, Rhapontici veri, Loci Tetragonolobi, Phalaris, Crupina:, Thlafpios, Bliti albi. Milii Hifpanici, Sonchi Africani, Sorbi torminalis, Meliloti Italica?, Laduca:, Nigella:, Lathyridis , Scabiofae Centauroidis, Valeriana Graea:, Atriplicis Americana, Lentis majoris & minoris, Othonnae flore pleno, floris Solis, Cochlearia: Chryfantemi, Vibur- ni, Meleagridis flore albo, Panacis Afclepias, Liguftri Hifpanici, Cnici, Abel Molch, Ma- gaba:, Tebefchi ex Oriente, &c. Semen M a x ceu mungo, quale deferibie Garcias ab Horto 1 , 1. c. 11. mecum communicavit Vir ClarilT. Erafmus Brochmand , non quidem nigrum, led viride adhuc. Figura mihi magis convenire videtur cum femine lithofpermi , quam coriandri , ablata exteriore tunica, fubftantia efl: albicante, lapore leguminofo. Pabulum equorum efle in India feribit Garcias, &'ab hominibus quoque comedi; Incolas autem inGuzavate &: Decan, in febribus uti hoc modo : Febricitans cibis abftinet per decem, vel quindecim dies, (quod durum) pofl: quos hujus feminis decodiim illi propinant, in quo nonnihil pulpa: remanferit, deinde cortice delibratum, & inftar Oriza: coctum, febricitanti exhi- bent, Panem vero triticeum non nifl pofl multos dies. Gap. XXXIII. Gummata,. A Mmoniacum gummi fle didum, quod in Africa juxta Cyrenen, Ammonis Oraculum gignatur* arbore quadam aut frutice ferulaceo fuccum hunc ftillante. Vocant autem hunc fruticem cum radice Agalyllim : Colligitur menfe Junio. Pro- batur bene coloratum , ligni Sc calculorum expers , thuris fimilitudine, minutis glebis* denfum, fincerum, nulla fordefpurcatum, guflu amarum, odore caflorei. Mollit, extrahit, calefacit, tubercula duritiefque difcutic , alvum folvit afliimptum, partus extrahit, lienem confumit pondere 3]. Articulorum & Coxendicum doloribus prodeft, Afthmaticis, Orthopnoicis , quibus pedus lento Icatet humore , cum meile aut fucco ptifana:, auxilio efl: duritiem enim & tophos difeutir. Gummi arabicum verum ex Acacia ^Rgyptifpinadeflillat, laudatur vermicu- lorum in fpeciem contradum, vitri modo pellucidum , purum. Proximum efl: candi- dum •> fordidum & refinofum inutile. Illud, quod in officinis vendunt pro Gummi Ara- bico, efl: mifcella gummi variarum arborum. Vim habet infpiflandi , refrigerandi > cutis meatus obftruendi , medicamentorum acrimoniam hebetandi. Ambuftis ex ovo illitum, puftulas non patitur erumpere. Bdellium lachryma efl: arboris Saracenica: , guflu amara , tranflucida , taurini glutinis modo intus pinguis, fi tadu fubigatur mollefcens, ligni ac fordium expers, in- cenfa odorem unguis marini prabens. Ejus lignum fupra delineavimus. Calefacit & emollit durities, Hernias aquolas cum faliva jejuni difeutit, partus extra- hit , fuffitu vulvam laxat , Calculos comminuit , urinam movet. Valet ad vulfa, rupta, laterum dolores &: flatus difeurfantes. Emplaftris mifcetur , qua: contra nervorum duri- ties ac nodos fiunt, contufa refolvitur affufo vino aut aqua calida. Ee z Ex i / 2.10 . M U S E U M Ex arbufcula C a a-o pia tr&dus Brafilienfis Gummi quoddam elicitur magnarum virium. Si enim cortex hujus arboris medius incidatur, pnsfertim quando incipit flo- rere, &: linquatur per unum aut alterum diem , exfudat lachrymam Croceo rubeam, qux coagulatur, initio mollis, fed fenfim indurefcit. Magnam affinitatem habet cum Gutta Gemu,nam purgat eodem modo& diffolvitur; fed eft rufi magis & nigrioris paulo coloris, tingitque colore aureopaulo faturatiore, Diffolvitur in fpiritu vini : Lufitani vcu eant Coma lacra. Mihi a Glariff. Viro D. Joh. de Laet tranfmiffa maffa purpureo colore nigricat, & im- purior, feftucis ligni particulis adherentibus; fed diflolutum flavo tingit colore. Gummi aut lachrymam hanc ex arbore eliciendi hunc modum invenit Guilhelmus Fifo. Ignes luculenti ftruuntur juxta arborem, quorum potefhte cortex dehifeit, ma- joremque fundit lachryme copiam, que in malam coagulata fervatur. Hujus Gummi in aqua difloluti affridu impetigo tollitur. Licet tante efficacie non fit, ac Gutta Gam- ba , tamen a Drachma femis ad Drachmam unam , per integram nodem in aceto fcyllitico, autfpiritu vini maceratum, ex vino propinatum, ventrem folvit, fortiterque per inferiora evacuat : fed Pillulas accedente ftimulo , fi ex eo fiant, melius officium fuum faduras putat Pifo ; quod ob tenacitatem difficilius diflolvatur in potionibus. Arborem, ex qua hoc Gummi petitur, deferibit idem Pifo de facultatibus fimpl. 1 . 4. c. 9 in hunc modum. Caa-opia humilis ac tenera eft arbufcula guttifera , a Lufita- nis Pao de lacra dida, quod Gummi, feu gutta quadam vifeofa ex ejus cortice defluae, pafiim & e quovis terras genere progerminat. Ligno eft lento, cortice e cinereo rufefeente, difpefcitur in multos ramos, folia habet folida, inferiore parte ex viridi ru- fefeente afpera , fuperne dilute viridia & fplendentia. Florum in Umbellas congefto- ram rudimenta fune globuli bruni, magnitudine lentis , qui fucceflii temporis protru- dunt 1 fORMIANUM. in dunt flores quinque foliolis conflantes, exterius ex viridi flavefcentis coloris, interius tomento albo veflitos , & flaminibus luteis fubtilibus repletos. Pofl flores proveniunt Baccce, primo virides, magnitudine Ccrafi, rotunda?, quas differtas, ex molli quo tegun- tur cortice, fucci multum eleganter flavi exfudant. Intra corticem vero continetur pulpa alba, conflans meris Cylindris, juxta fe politis, qui fibi invicem cohxrent. In ex- tremitatibus ramorum, qui florum rudimenta, aut flores fuflinent, femper duo folia acuminata, brunni coloris, compada flant invicem, &haftamfeu venabulum referunt; Hrec decerpta ex pediculo Croceum humorem emittunt. Florent has arbores potif- flmum mcnfe Novembri & Decembri: Januario & Februanp baccas funt maturte. Elemi Gummi, cujus fitarborislachryma,nondumadhuc certo conflat. Quidam Cedri effe putant, quidam oleas ^Dtliiopicas , quidam ignoras arboris. Raro verum ad nos adfertur. Quod probum. Scammonio fimile effe debet, refinofum, fulvum, flillis exilibus conflans, mordax. Commendatur in primis ad vulnera fananda Emplaflris aut unguentis additum. In calvarias fraduris fumme conducit, medicamentum praeclare fuis fungens partibus, ge- nuinum haberi ubi potefl. Galbanum liquor efl ferula: Syriaca? , optimum habetur quod conflat granulis multis, merum, thuris effigiem prasbens, pingue, non lignofum, nonnihil feminis e fua ferula habens, odore grave, neque humidum, neque aridum. Calefacit, extrahit, difcutit, menfes ac partum trahir, appofitu, vel fuflitu, lentigines tollit aeeto aut nitro perundas , ad tuflim veterem Dyfpneam exhibetur. Cum vino & Myrrha toxicis adverfatur, 6c mortuos extrahit partus. Flyftericos, Epilepticos, ver- tiginofo$,fuffitu fufcitat. Gummi hederi ex Fledera colligitur arborea, menfe Majo, vulnerata juxta majorem truncum arboris, tlfque adeo magnum non habet ufum, nili quod pediculos necare & pilos evellere foleat.' Opopanax fuccus efl planta: ferulaceas. Panax di£las Fleracleum, vel, ut quidam volunt, Chironium. Colligitur concifa radice & caulibus, tribus digitis fupra terram. Probatur amariflimum, intus candidum aut fubflavum, foris ad auri colorem inclinans, lasve, pingue. Galbani inflar lentefcens, friabile, grave olens, dum refolvitur, propius ad ladeum liquorem accedens. Purgat pituitam lentam , eradam, e remotis partibus, cerebro, nervis, jundu- ris, thorace. Frigidis competit affedibus, tuffi antiquas , vifus imbecillitati, fpirandi dif- flcultati, podagra:, gonagras; lienis tumorem levat, hydropi, flrangurias conducit, men- fes movet, uteri affedibus auxiliatur. Solutum in aceto dentium dolori &: erofloni con- fert. Potum cum aceto ante acceffionem, rigores febriles tollit. Sagapenum fuccus efl plantas cujufdam , quas Sagapenum dicitur , ferulacea Panaci affinis, qua: in Media nafcitur. Optimum habetur , quod flncerum, pellucidum, foris rufium, intus cum frangitur flavis aut candicantibus guttis compadum, inter digi- tos lentefcens, medio inter Silphium &: Galbanum odore, acri guflu. Purgat pituitam craffam, humores lentos &: aquas e ventriculo, inteflinis, cerebro, nervis , thorace , pulmone , junduris. Morbis frigidis cerebri & nervorum, Epilepflte, Paralvfl, tremori, colicas & ventriculi dolori fuccurrit ; lenta ex pulmonibus & thorace educit , tufli antiquas confert; fplenis duritiem & inflationem curat cum aceto illitum, menfes movet , foetum evocat , uterinis affedibus fuccurrit, attenuat , diffipat &c re- folvit. Sarco colla lachryma efl arboris in Perfide nafcentis, thuri flmilis , frudicofle, fpinofas, ramis nodofis. Gummi ipfum album efl thuris modo, cum acrimonia &: ama- rore quodam. Pituitam & crudos humores expurgat , a nervis, junduris, & partibus remotioribus. Senibus, Pituitofis, Aflhmaticis, tuflientibus commoda, fed calvitiem accerfere, corpus impinguare, & fperma augere creditur. Aurium ulceribus putridis & faniofis imponitur, vulneribus cavis infpergitiir, ad nova? carnis regenerationem. Tacamahaca ex nova Hifpania adfertur, colligitur ex arbore Populo magnitu- dine refpondente, odorata, frudum ferente rubrum , femina papaveris modo , colore efl Galbani, unguibus albis, odore gravi. Calidium efl Gummi, refolyit, maturat, diffipat dolores & tumores. Uterinis aftedi- E e 5 bus 2 .- 22 , MUSEUM hus in primis conducit, emplaftri modo umbilico impolitum , & fuffitit naribus admo- tum ; dolores, ab humoribus frigidis & flatulentis ortos, Emplaftri modo diftipat. Deflu- xiones reprimit linteo exceptum , ad utramque aurem , temporibus admotum ad ocu- los defluentes detinet , inditum dentibus corruptis dolorem mitigat , & corruptionem prohibet. Ventriculo conducit, jundurarum & nervorum vulneribus impolitum, fpaf- tnum impedit & curationem accelerat. Tragacantum fuccus eft aut lachtyma Tragacanthas planta: (pinofte , ex cujus radice exftillat. Probatur album, pellucidum, gracile, leve, ftncerum, fubdulce, faliva lentefcens. Viribus parian differt a gummi Arabico , aut vulgari, cutis poros obftruit, fauces exafperatas lenit, tuffim mitigat , catharros curat in Lindibus. Contra dolores Renum & Vefica: cum cornu Cervi ufto , Drachma: pondere bibitur in paflo lique- fadum. C a p. XXXIV. Succi varii mfjjifjati» A L o e tam de planta ipfft, quam de fucco ex ea expreflb capitur, ex India allato. De planta alias egimus , hic fuccus venit expendendus , cujus duo pnecipua genera in officinis extant. Alterum arenofum, quod ftex & craffamenttim quaft eft alterius, Ca- ballinum didurn quibufdam,quia illo utantur Veterinarii in equorum curatione. Alterum Hepati cum , quod Hepatis modo coadum & condenfatum fit . Succoteri- n u m alii vocant a nativo folo, Infula fcilicet Succotera, in qua copiose provenit opti- mae notae. Eligenda pinguis, nitida, calculorum expers, fubflava , hyeme friabilis , affiate mol- liufcula. Hepatis modo coada, facile humefcens, eximieque amara. Lavatur quando- que ut quod arenofum eft fubfidat &: abjiciatur , & quod pingue ac leve eft reti- neatur. Bilem & pituitam purgat , affedibus ventriculi & cerebri appropriata. Ferunt cre- brum ejusufum, fenftium inftrumenta&: corpus reliquum ita pra:fervare , ut nullo infa- nabili affedu tentari poffint. Senfus acuit. Hepati confert, Idero medetur; iis vero noxia quibus Haemorrhoides dolent. Foris admota adftringit, dc ora venatum agglu- tinat ; intus aperit. A s a a quibufdam duplex conftituitur, dulcis feu odorata, quam officinas Belzoi- n u m vocant, &: foetida, quas eft Avicennas Altit. Asa dulcis, belzoinum officinarum, Benzoinum & Ben Judaeum quibufdam,Lafer non effe, firmis fatis argumentis oftendit Garcias ab Horto lib.i. Arom. cap* 5. Arbor in qua provenit procera eft, vafta, pulchra, umbram late diffundens ob ramorum frequentiam , quos pulcherrimo ordine digeftos , &: in altum fublatos habet, caudice eftcraffo, materia prasdura &: firma, folia minora aliquanto Citri feu Limonii foliis , non tamen adeo virentia 5 fed parte averfa candicantia , qute in minoribus ramis enafeuntur, ad falicis folia magis accedere videntur, latiora tamen funr, fed minus longa. Qmdam Agallochum , feu lignum Aloes hanc arborem efte arbitrantur. Nafcitur in filvis Malaccas loco humidiore. Vulnerantur arbores ut majori copia effluat. Novellas: Benjuvi de Boninas, quod odorarius, proferunt. Prasfertur reliquis Amygdaloides, quod ungues feu maculas candidas Amygdalarum inftar admixtas habet, ac in Infula Zeilon provenit. Quidam tria conftituunt genera. 1. Amygdaloides. 2. Nigrius. 3. Nigrum odorarius, cui tamen Afas nomen proprie competere non exiftimant quidam. In pedoris &: pulmonum viriis locum habet, Chymici flores ex eo prteparant , qui- bus multum tribuunt in hifce affedibus. Odoratum cum fit, in fuffimentis & odora- mentis locum obtinuit haud infimum. Ex eo quoque fucum eximium faciem & manus dealbantem hoc modo prasparant. Aflas dulcis §j. fpiritus vini tbj. ftent ininfu- fione per biduum in B. tepido & quotidie aliquoties agitentur , deftilla igne mediocri in B. ad ficcitatem. Liquor fervetur, cujus fi guttas aliquot in aquam communem aut Pcofaceam infuderis, ladeam totam reddet, qua lavanda facies, &c. Asa foetida, Altit Avicennce, Anjuden Indorum, Succus Lybicus, Medicus, Syriacus, Cyrenaicus, duum eft generum : alterum quod ex caule provenit, jwwAm* feu ? O R M I A N U M. i2 3 fcaparium ; alterum quod ex radice pljeu Radicaceum vocabant. In officinis duplex invenitur Afa Fcetida. Lina pura & tranflucens , altera impura & turbida , quam Ger- mani ftercus Diaboli & vocant. Quibufdam Lafer effie putatur. Acofta relert fe a quodam accepiffie , fuccum hunc ex Planta quadam foliis Coryli extrahi, concifo caule , deinde in bubula coria conjici, prius illita (anguine , cum tritici farina permifta confervationis gratia , eamque ob caufam , fi quid in Lafere furfuribus flmile confpiciatur, non adulterationis, fed puritatis potius effie indicium. Jn India frequens ejus ufuseft; tam in Medicamentis, quam cibis condiendis. Jufcu- lis & oleribus commifcent, confricato ex ea lebete 5 ad dejectum appetitum commen- datur, faftidia tollit , flatus difcutit. In dolore dentium eorum cavernis inditur , in Ve- nere proritanda etiam ea utuntur Indi , magnique apud eos eft pretii. Apud nos odo- randam eam prasbent mulieribus hyftericis, magno commodo: dolores fedat, & com- motiones tollit. Balsamorum tres mihi funt fpecies ordine explicanda. Nobilitate merito primum locum occupat Orientale, cujus fpecimine donatus fum a D. D. Hen- rico Fuirenio. Quia accurate fatis ejus hiftoriam perfecu tus efl: Profper Alpinus , qui in yEgypto ejus notitiam fibi comparavit prifcorum autoritatibus conformem; ex eo pauca hic funt repetenda. Planta Balfami Orientalis ab antiquis Arabias Medicis Baleffian , a Grascis Balfamum vocata, Arbufcula efl: ad magnitudinem Cytifi crefcens, folia gerens pauciffima , inftar Rutas, iis tamen candidiora, feu colore viridi fubalbido, perpetuoque virentia. Ejus lign u m gu mmofum ac lene apparet, colore exterius fubrubro, ramulis longis, rectis, gra- cilibus, paucis foliis inordinatim dotatis. Folia fimul terna, quina, aut feptena, alse ad- nata. Ramuli ipfi odorati, gummofl, digitis tenaciter adherentes. Flores fert parvos, albos, Aeacie proximos , ternos in Angulis alis , in umbellae for- niam, fumme odoratos , a quibus femina promanant flava, folliculis nigris, fubrubenti- bus, contenta, valde odorata , intus humorem flavum melli fimilem habentia , fapore fubamaro, parumque acri, linguam ferientia, opobalfamum redolentia, Therebinthi fruduum figuras magnitudinis aemula, extrema aculeata , &; medium craffium obti- nentia. Ex Affiuris ramorum hujus fruticis egreditur quidam liquor in canicularibus diebus, Acut lac ex Tithimallo. Opobalfamum menfe Junio, Julio, Augufto, partim fponte, partim ftipite ferro fca- rifleato deftillat , in vitreaque vafcula recipitur. Quod ftatim edudum colore efl: al- bo, qui paulo poft in viridem, tertio in aureum, & demum in melleum mutatur. Ejus flicci fubftantia primo turbida efl, craffiaque ut oleum ftatim ab olivis expreffium,poftea tenuiffima clariffima , demum Therebinthi modo craffefcit , odore eximio in primis atque acutiffimo, Therebinthum redolens, cumjuaviori odoris fragrantia, fapore ama- ro, acri, adftringente. Primis diebus leviffimum*eft, adeo acuti & validi odoris, ut ali- quibus inter odorandum fanguinem .e naribus elicuerit: in aquam ftillatum, prx levitate non defldet,fed ex alto in ea projedum, parumper in ipfa mergitur, fereque continuo affurgens, fupra totam aquas fuperfleiem totum expanditur, eique mifcetur, & citiffime ita in ea diffiolvitur, ut ab aqua maxima difficultate feparatum fecernatur ; in qua paulo poft concrefcit atque coagulatur, coagulatumque totum ftylo ab aqua eximitur, quod tunc colore ladefcit, Ave album ut lac viAtur. Qffianto hic fuccus anno Aor, eo At inodo- ratior, atque ad motum fegnior. Liquor hic primo albo colore conlpicitur, mox paucis diebus in viridem mutatur, Olei craflitie, dein attenuatur, & poft aliquot annos aureus redditur. Demum fenedute craffefcit inftar Therebinthinas , ut fupra innuimus, ac in aqua fubfldet , & lente fupra aquam fertur , ac tardiffime in ea diffiolvitur. Quocirca Opobalfamo quatuor juxta hanc varietatem tribui poffunt astat es, adeo ut in ultima fe- neda, neque fupra aquam natet, neque multum fuaviter oleat. Vires Balfami pro ratione astatis differunt : cum recens eft, igneis 8 c aereis abundat partibus & fuaviffimo halitu. Per os exhibitum vifcerum putredinem & corruptiones tollit, abfceffibus Flepatis &: renum conducit, pulmonis ulceribus prodeft , in bolo aut lindu. Vulnera citiffime confolidat ; condiendis &: a putredine fervandis corporibus etiam olim quandoque inferviebat. Theriacas eompoAtionem ingreditur. B a 1 - Balsamum animae, vulgo Canimte didum, ex arbore diftridus Paraybe pro- venit, quas Jetaiba dicitur. Ligno efl: duro, albo, cortice lento, pundulis ex albo flave- fcentibus. In ramis continet folia direde oppofita, figura parva, fed oblonga , viridia, ad tadum lasvia , nervo fecundum longitudinem &: venulis tranfverfis , eleganter infe- rius confpicuis, praedita. Fradae filiqus feu malleo contufie continent in fe fubftantiam farinaceam filamentofam, pallide fbbincarnatam, tadu molliflimam, referentem fari- nam liligineam leviter humedatam, quae pultefcere incipit, faporis alioqui farinacei &c fubdulcis. Huic autem fubftantiae tres aut quatuor lapides, magnitudine dadylorum, funt involuti, figurae ovalis , fed in duobus lateribus comprefli, duri, glabri, coloris ca- flanei. Pulpa comeditur cruda, eftque faporis haud contemnendi, qua animalia & ho- mines in peregrinatione faspe fe fuftentant. Ex ipfa arbore Balfamus feu lachryma deftillat, pellucida, & nunc albicans, nunc fla- vens, quas tandem fuccino fit maxime fimilis colore & duritie : J e t a i c i c a Brafilia- nis , Anime Lufitanis dida. Hasc prunis impolita fuaviflimum reddit odorem. Hic Balfamus quia per meatus corticis inferioris decidere folet , effofla tellure , fub arboris trunco &; radice extrahitur , fub finem asftatis , menfe Februario. Monardes ex vulne- rata arbore in Nova Hifpania colligi reflatur, haud aliter quam Maftiche aut Thus. Eo utuntur in Cephalea &; Hemicrania. Solus fuffitus ad roborandum caput & reliquas partes fufficit, frigore afledas. Calidus &: iiccus efl in fecundo gradu , nervofis parti- bus in primis , vi fua aromatica , & peculiari calore prodeft illitus y aut Emplaflri forma applicatus. Vulnera niire & cito glutinat. Folia arboris contufa lumbricos expellere, fi exhibeantur, afferunt, interior corti- cis s . WORMIANUM. 22.5 cis fubftantia rafa , & aquae impolita contra ventriculi ventofitates , in potiuncula? for- mam praeparatur, & alvum movet. Balsamum indicum, ex Hifpania nova & Peru adfertur, ex arbore mali Me- dies magnitudine, foliis Amygdali majoribus , obrotundioribus & magis acuminatis, floribus, in extremis ramorum flagellis, luteis, initio loculorum oblongorum fpecie, fed procedente tempore , quorundam veluti foliorum , caeteris longiorum & latiorum , in quorum extremitatis cavitate femina inclufa continentur candentia, & in quendam pal- lorem inclinantia, oblonga & paulifper contorta, feminibus mali Medies limilia. Incilo* quovis anni tempore , hujus arboris cortice aut ftipite , fed praecipue exadis jam atque defluentibus imbribus , liquor ille nobilis ftillat e fulvo in nigrum inclinans colorem, fapore acri & paulifper amaro, odore vehementi, fed tamen gratiflimo. Quarto ferme ordine ficcum & calidum eft, fubtilium partium , non fine quadam ad- ftridione & roboratione. Extrahitur idem decodis furculis minutim incilis ex aqua, & vitro excepto innatante liquore, fed viribus inferius eft hoc Balfamum. Tres qtiatuorve, gutts horis matutinis ante cibos linds , ventriculum frigidum ro- borant, urinam & renum veficaeque excrementa evocant, obftruda aperiunt , relpira- tionis difficultati medentur ; ventriculi & alvi dolores fedanc, calorem augent, juven- tutem confervant; pellis inditum fcetus mortuos extrahunt, partum accelerant , fterili- tati medentur, dolores externos mitigant, flatus diflipant & tumores. Cerebrum & Nervos roborant, Paralyli auxiliantur; Nervorum origini impolitum frigidis morbis prodeft , Colicis lliacifque & articulorum doloribus utile. Vulnera recentia glutinat, 'inveterata fanat, febrium rigores tollit, cervici dorfoque illitum. B e z e*t t a rubra , feu Torna Solis Bezcdini, Pannus fubtilis eft lineus , tindura ru- bicundiffima & eleganti impraegnatus , mihi a SerenilT. Principis Chriftiani V. Pharma- copeeo induflriOjChriftophoro Herfurt, dono data; fed quomodo praeparetur, quaeque ejus lic conficiendi ratio, ignorabat iple. Santali rubri tindura videtur, qua pannus eft infedus. Ad rubram tinduram corpori &: efculentis inducendam utuntur , ut Torna Solis vulgari; fed haec longe elegantior,Cofmeticis apta, hoc habens peculiare, quod aquae colorem fuuin immerla communicet, aegre vino,neutiquam Ipiritui vini. De Canc amo difputant, quid fit. Quidam Laccam elfe putant , quos redarguit Garciasab Horto , eo quod Cancamo, tanquam odorato, ufi fint ia lliffitibus veteres : Lacca autem odorata non fit. Quidam Benzoi Cancamum efle volunt , quos etiam | n errore verfari docet, quod Cancamum in Arabia proveniar, Benzoi non item. Can- camum igitur illud efle exiftimat, quod Animi vocant in officinis. Lachryma vero eft arboris Arabicae, myrrham quodammodo referens virofi guftus , qua tanquam thy- miamate utuntur. Triplex elfe volunt. Unum quod fulvelcit &: pellucidum eft, alte- rum quod nigricat & Taurino glutini, feu Colophoniae fimile eft, tertium quod pelluci- dum & refinaceum. Cate, quod Manardus veterum Lycium elfe exiftimat, mihi titulo Gummi Categu ab Hetfurto donatum, nafeitur in Cambaja, Bacaim, Manora , & in continente G ox. Succus eft coloris ruffi, arboris magnitudine Fraxini, folio minuto Ericas velTamarifci li milii mo, perpetuo virente. Florere ajunt, nori frudum ferre, multis fpinis horret, ma- teries ligni robufta, dura, denfa, ponderofa , putredini non obnoxia , ex quaPiftilla fiunt ob pondus, ad Orizam deglumandam. Incolae arborem Hacehic vocant. Succum hoc modo extrahunt: Ramos hujus arboris, minutim concifos, in aqua co- quunt, dein contundunt, cum farina Nachavi (femen id eft nigrum & minutum, confi- ciendis panibus aptum) cujufdam ligni nigri, quod ibi nafeitur, fcobe, paftilli aut Ta- bella: formantur, quas in umbra ficcant, ne Solis ardore vires pereant. Ad confirmandas gingivas , deficcandum & conftringendum, optimum eft medica- mentum, ut&jfil alvi profluvia curanda, oculorum dolores tollendosrin fumma, ubi ad- ffridioneSe roboratione opus eft, utiliter adhibetur Cate, quod ego teneo, non in paftillos eft redadum,fedmafla quaedam eft purpurea, ad nigrum inclinans, laminatim quafi cohaerens, fiflilis & friabilis, dura, fed fragilis , ad- ftringenscum levi acrimonia, pondere unciarum ferme duarum. Colovhonia duplex eft: veterum &c recentiorum. Veterum ex Colophone olim advehebatur , &: refina erat liquida , quam Cordus ejufdem arboris efle cenfet, Ff ex~ M II S E II M ex qua Elc milia Refma profluit. Cedri videlicet. Recentiorum Pix eft , quse confufa quafi eft , & ex multis congefta , ac in mafifam indurata , quse igni liquata & depurata, durior & Accior evadit, quibufdam Pix Graea; quibufdam Pix Burgundica.de qua poftea. Emplaftris permifceri foler, qua: vim habent emolliendi * qua potiffimum pollet. Euphorbium fuccus eft acerrimus , herba: ejuidem nominis , qua; progreftu temporis in arborem degenerat ferulas fpeciem gerentem, hujus folia incifa liquorem didum deftillant, qui faeile concrefcit. Duo ejus funt genera : unum Sarcocolke modo pellucidum, flavum, Pifi magnitudine, in guttas aquales denfatum, riiodice caverno- (um: alterum in utriculis, quibus excipitur, in maflam denfatur, candicans aut vitri co- lore. Eligendum eft purum, tranflucens, candidum aut flavum , acre, quod levi linguae contadu os accenfum diu tenet. Non fine moleftia tunditur, nec nifi diligenter obtu- ratis & munitis naribus. Calidum & acre eft in quarto gradu , fuftiifiones illitu difeutit , cum meile coxarum doloribus prodeft. Cariofts oflibus in primis conducit, fquammas eodem die eximit, contra ferpentum morfus commendatur. Humores olli impados occulta qualitate exflccat , fine noxa partium adjacentium , ut obfervavit Fabricius Hildanus cent. 2 obfis>2,. Glycirriz^ fuccus olim ex Creta optimus adferebatur, jam Bambergenfis ex Germania commendatur, unde copiofe adfertur : commendatur dulciftimus, mollis, re- cens, purus, tenax, &; qui confradus fplendefcit, nigerrimus, qui lingua; fubditus totus liquefeit. In fcabritie afpera arteria: efficax eft, Tuffim fedat, teftuanti ftomacho , thoraci, & jecinori conducit, veficasfcabiem, renum dolores curat, fitim fedat, vulnera glutinat. Gutta gambodia. Gutta Gamba, quibufdam fuccus laxativus & flave rufe- fcens Bauhini, fuccus undecimus Clufii , qui Gitta Jamau dicitur , Gutta Gamandra, gummi gutta, &c. Succus eft purus , nullis fordibus infedus, fulvi coloris, liquore aut faliva madefadus , flavo colore inficiens. Diu multumque de eo , cujus planta: efiet fuccus, difputatum eft, donec Jacobus Bontius in Methodo Medendi Indica eap.9. ejus hiftoriam nobis dediflet in hunc fenfum. Planta, qua: guttam Gambodiam fert , fimilis eft Efula: maxima Javanicte, & in tantam crefcit altitudinem, ut arbores mediocres attin- gat , quas hedera: modo infilvis ampleditur, craffitie brachii humani. Ex hujus caule vulnerata fuccus hic effluit, colligitur & infpiflatur. Crefcit copiofe in Cambodia re- gione Chinte vicina, unde etiam nomen fortitus eft fuccus. Evacuatfine moleftia ac torminibus, ferofos humores, biliofos item & tenues, fine mora, tam per vomitum , quam per fecefium fuo fungitur munere , poteft aliis permi- fceri Sy rupis, Pulveribus, Confervis, fed in pillulis minus operatur. Vis vomitiva infrin- gitur, additis guttulis aliquot fpiritus vitrioli; item fi per dies aliquot in aceto autfpiritu vini maceretur, ac fic blande purgat. Datur a granis quatuor ad odo. Grana tria pue- ris etiam exhiberi pofiunt, cum aliis, ratione affedus &difpofitionis segri. In hydropicis, quibus fingulariter prodeft, grana novem aut undecim praberi poflunt. De hoc fucco acriter difputarunt Reudenius & Hogfteterus peculiari tradatu , quem confide. Hypocistidis fuccus fub finem Veris ex planta exprimitur, & in umbra licea- tur. Aut ficca planta & trita maceratur per biduum aut triduum in aqua , deinde parum ebullit, colatur & fortiter exprimitur, quod refidet, rurfus coquitur ad mellis crafficiem. Infigni pollet vi adftringente, refrigerat, repellit. Lacca officinarum, Myrrha: fimilis Avicenna: , Chermes Arabum quorundam. Formicarum alatarum ftercus Amato. Formica: enim magna: in Pegu hanc maceriam elaborant, ex arbore fuccum exfugentes (unde plerumque formicarum ala; ei permifke occurrunt) & ramulis agglutinantes, quos ramulos deinde exficcant in umbra. Alii vero ftatuunt inftar Gummi aut Refina: ex arboribus fpente exfudare & concre- fcere. Quidam legitimum Cancamum efie putant. Duplex habetur , cum bacillis, quam Laccam Sumetri vocant, eo quod ex Sumatra, feu Trapobana Infula adferatur : altera in glebis, fine furculis, Lacca Comberti dida. Eft & alia Lacca faditia, qua pi£to- res & infedores utuntur, qua: huc nonfpedat. Mihi eft tam in bacillis, quam mafta. Pramanfa lacca pulcherrimo colore rubro inficit. Ea utuntur qui Laccam feu Ceram Hifpanicam conficiunt , ad litteras obfignandas. Fabri lignarii & torneatores ea etiam utuntur 3 ut&aurifabri. Extat in officinis ex ea compofkum Dialacca, qua ad obftru- f O R M I A N U M. 11 7 obftmdiones aperiendas utimur. Exficcat & calefacit ordine fecundo, ventriculum & Jecur roborat , eorumque infardus expedit , Idericos curat , aquas pellit. Eluitur eo modo quo docet Matthiolus lib. i. in Diolc. cap. 25. nempe trita aqua fontana cui Ari- ftolochia 82 Schenanthos ad aequas partes incoxerit , lavatur pillillo femper agitando , quoad clarefcat;, quod refedit coletur 82 ficcetur. Ladanum fuccus eft: ex foliis Cyfti Ledum didi exfudans. Optimum 82 minime adulteratum , odoratum efle debet , fu b viride, facile mollelcens, pingue, refinofum, ■ arenularum aliarumque fordium expers, quale ex Cypro adferri folet. Vim habet Calefaciendi, molliendi, Ipilfandi, ora venarum aperiendi : capillum fluen- tem continet, addito vino , myrrha 82 myrti oleo , cicatricem decoram reddit, aurium doloribus cum hydromelle fuccurrit, Peffis jundum,fecundinas elicit 82 vulva: duritiem fanat. Dolores, tuflim & alvum liftit, cum vino veteri. Manna, qua in officinis utuntur ad alvum lubricandam, quid fit, difputatur. Mat- thiolus in cap. 73 . lib. 1. Diolcoridis, rorem efle vult, feu liquorem fuavem , qui ex aere veniens, fublucanis temporibus , arborum ramis 82 frondibus , herbis, Iapidibus, 82 folo interdum invenitur haerere, qui brevi temporis curriculo coalefccns,grumofus ingummi morem efficitur. Ejus duo genera in Italia obfervavit, alterum ab Orientali plaga, alte- rum d Calabria. Orientalis rurfum duas agnovit fpecies. Una. quae Maftichina dicitur, a granorum Maftichis fimilitudine , 82 eft praeftantiffima •, altera vilior 82 miniis efficax Bombycina , quae exhaufta eft Maftichina , faccharo adulterata. Sed Donatus ab Alte- rnari exiftimat Mannam, qux in Apulia 82 Calabria e fraxineis legitur foliis, c ccelo haud- quaquam decidere, led ex ipfa planta defudare. Idque argumento efle, quod incifo ar- boris Fraxini cortice , ardente Syrio , abfque aliquo coeli rore exfudet 82 in lachrymas concrefcat. Cujufmodi Manna? primum exfudantem fuccum 82 liquorem , in granula ac fquammas concretum , una cum corticis Fraxini fruftulo , ex Apulia 82 Calabria mihi attulit ClarilE Vir D D. Thomas Bartholinus. Communi candidius eft , 82 inter dentes mafticatum ftrepittim edit. Sed non adeo dulce ut vulgare. Autores didos ut conciliemus, ftatuere licet Mannam & roris modo e coelo delabi, 82 concretam in her- bis reperiri, 82 hauftam ac attradam a Fraxino fubtiliorem ejus partem rurfus effundi cortice fauciato. Manna ad calidum parum inclinat temperamentum, alvum clementer movet, quo- circa pueris & praegnantibus praeberi poteft, bilem educit, fitim exftinguit, aperit, emol- lit, laevigatque gulae corporifque partes, medicamentum plane innoxium. Maslach Tureis familiare, fuccus eft papaveris albi , qui ex capitibus incifis eli- citur. Unde totos agros papavere albo, ut nos tritico, ferunt, ut inde fuccum hunc eli- ciant, qui apud eos & Perfas in quotidiano eft ufu, ad pondus Drachmae unius. Ajunt quotidie Pili magnitudine ab iis devorari, ut animofiores fiant , 82 pericula fpernant. Is qui femel & fenfim ei affuevit, nili indies iteret, brevi tabidus moritur, 82 fi per dies qua- tuor aut quinque intermittat, in idem incidit periculum. De Mechoac^ radice fupra a nobis adum, fed quia ejus fuccus mihi a ClarilT. Viro D, Joh. de Laet tranftniffiis , de eo hoc in loco etiam agendum. Fit autem hoc modo. Recentes radices, corticibus bene mundatis, exprimuntur per pannum, exprel- fum relinquitur per aliquot horas, ut fubfideat, quod fubfedit ficcatur in umbra, vocant Tapiora. Hqc fucco expreflb quidam utuntur loco Scamoneae , ad cujus fpecies pertinere arbitrantur , 82 conficiunt ex eo tabellas cum faccharo , quas mirifice ajunt operari. Dolis fucci expreffi eft a Drachma Ima ad Drachmas duas. Humores ferofos 82 Phlegmaticos, bilem item evacuat, aftedibus ventriculi, inteftinorum, capitis dolo- ribus inveteratis. Hydropi 82 proftrato appetitui conducit. Myrrha, Bola Indis, lachryma feu concretus fuccus eft arboris nafcentis in Ara-^ bia, AEgyptiacae fpinae fimilis , quae incifa in fubftratas tegetes deftillat , pars vero circa caudicem concrefcit. Theophraftus 9. Hift. Piant, cap. 4. Arborem dicit minorem efle, 82 fruticofiorem arbore Thuris, caudice duro, contorto, cortice laevi, folio aculea- to, crifpo, fpina horridulo. Myrrha alia ^ eu campeftris, quae exprefla deftillat 82 excipitur Stacte. Quamvis quidam Stadern putant efle rorem , qui ante corticem ferro folutum, fponte 82 Ime plaga, quafi faliva quadam exfudat : alia x&Gipzeti. Inter ejus vero fpecies, primas tenet 7fay^o^2tKtj , a loco natali denominata, quae fubviridis, pellucida 82 mordax, Ff 1 z. tenuis 118 MUSEUM 2,. tenuis Bdellii modo lentefcens. kcwkccXis nigrui retorrida. 4. qu3safpe- du gummi refert. Eligenda eft myrrha friabilis , Ixvis , undiquaque concolor, quae confrada intrinlecus lineas candidas intercurrentes habet, unguium fpeciem praj le fe- rentes: minutis glebis, amara, odorata, acris i ponderofa, & picei coloris, inutilis. Non hic praetereunda utiliflima Galeni obfervatio lib. i. de Antid. cap. u. ubi ait Myrrham tranfmutari in Opocarpatum, fufeipiendo non folum ejus flguram,fed venenatam quo- que qualitatem : fi igitur in Myrrha animadverterimus multas elfe glebas diverfas, ad- modum quoad odorem & faporem differentes a vera, nonabfque ratione, judicabi- mus eam mutatam in Opocalpatum. Ita quoque obfervatum Galbanum mutari in Sa- gapenum, & Cafliam in Cinamomum. Myrrha calefacit Stexflccat ordine fecundo, capitis vulnera glutinat, fcetum, menfes, Lumbricos ejicit, vi abftergendi oculis medetur, ulceribus conducit, cralfas cicatri- ces planat ; Tufli veteri & Afthmati conducit, calefaciendo, deflccando & abftergendo prodeft. Myrrhas Drachma una ex vino Cretico calido pota, hora una ante paroxyfmum, da- tur utiliter quartanariis , fed fudare in ledo oportet, atque ter id repetere, vel in forma pillulari exhiberi potefb Ad Cicatrices tollendas & faciem erugandam , valet oleum myrrhas. Ova ad duritiem coda , fecantur per medium exemptis Vitellis , replentur pulvere myrrhas, & in cella humida liquefeit in oleum , quod crebro illinitur. Fucum ex eo ad mulieres, quas faciem perpetuo confervare volunt in juvenili candore abfque rugis, vide apud Matthiolum lib. cap. 67. Olibanum feu Thus liquor eft arboris thuriferas in Arabia i quidam plures ejus conftituunt fpecies , colore & magnitudine granorum differentes tantum . Primum eft Indicum, quod maximis & inasqualibus glebis conftat, lividum, nigricanfque, candi- cantibus aut flavis maculis varium. i.Mammofum, oblongis grumis mammarum forma compofttum. j.Mafculum, parvis, rotundis, candicantibus aut flavis granis, interdum lingulis, interdum geminis quafi tefticulis conflans. 4. Orobasum, minimis granulis. Ervo asqualibus, odore mafculo fimile. 5. Manna thuris, quas nil aliud eft quam pollen dc farina, ex crebra concuflione in faeculis abrafa. Vi pollet calefaciendi &: adftringendi , oculorum caliginem difeutit , cava ulcera complet &; ad Cicatricem perducit, vulnera glutinat, fanguinem fiftit, impetigines, am- bufta, perniones, ulcera manantia, paronychias , mammarum inflammationes, {angui- nis excreationes fanat, confolidat, fuffitibus utile, fed affumptum a fanis, infaniam cau- lare volunt. Opium eft liquor ladeus qui ex Papaveris nigri fcapo leviter incifo colligitur. Pro- batur candidum, vel Leoninorum pilorum modo flavefeens, in maffam veluti ex granu- lis diverfi coloris coactum, grave, denfum, folidum, fine fordibus exiftens, amarum, guftu calidum,odore gravi & virofo, fomnum inducens, & in aqua prompte liquefeens* quod in Alia minore in placentulas unciarum quatuor , vel Selibras pondo cogitur. Quidam tria genera conftituunt: Album, quod ex Cairo adfertur, forte Thebaicum; Nigrum & durum ex Aden : Flavefeens magis & mollius ex Cambaja. De ejus qualitatibus primis difputant,veteres frigidum in quarto, at moderni calorem cum amaritudine,& vim fudores movendi in eo animadverterunt, facultate tamen nar- cotica conjunda in magnis doloribus colicis & aliis aliquot granorum pondere ex- hibent. Opium, quod apud nos in ufu eft, potius Meconium quam opium effe multi putant * extradum nempe & torculari expreffum ex capitibus , &: frondibus Papaveris ; quod evincunt feftucas &: folia, quas in ejus maffa quandoque reperiuntur. Pix burgundica a quibufdam Reflna Pini effe putatur , alba, ad flavedinem tendens. Sponte quandoque ex arbore profluit, odore non ingrato : quandoque vul- neratur correx arboris , copioflus ut emanet, praeferam cum jam fucco abundet. Calefacit & humedat, confumitd: feparat, articulos roborat, tumores duros refoi- vit, dolores fedat , Emplaftris junda pus promovet. Ad tuflim inveteratam etiam commendant cum Becchicis aliis. In primis certo experimento comperi,empiaftri modo clavis pedum aut manuum applicatam dolores lenire , & paulatim ejufmodi tumores eradicare. S A N- FORMIANUM. zzy Sanguis draconis, Cynabarum verum Diofcoridis . Succus eft ex arbore qua: Draco dicitur, & in Chartagine Peruana provenit, tefte Manardo cap. 38. Arbor magna eft, cortice tenui, qui facile incidi poteft, unde effluit liquor ille, qui fanguis Dra- conis dicitur. Duplex habetur, nativus, & faditius in panes coadus, ex rubrica , pice Colophonia. LItriufque mihi copia. Verus fanguis Draconis colligitur & in maftulas oblongas, pyramidales, foliis arboris involutas, cogitur , colore exterius prorfus inftar fanguinis coagulati , aut lapidis Hasmatitis, unciarum duarum longitudine', unius circa bafin latitudine, ab ea enim paulatim acuminatur. Puriffima eft fubftantia , multum differens ab eo , qui in panes eft coa&us. Quaslibet maffa pendet Drachmam unam cum femiffe: cum frangitur coloris eft rubicundiffimi & Cynabrii. Vide Clufium rarior. Plantar. lib. 1. cap. 1. Refrigerat & adftringit, unde profluvia alvi fiftit , fanguinem undiquaque fluentem reprimit, capitis defluxiones in partes inferiores delabentes prohibet, fi ejus pulvis ca- piti infpergatur. Vulnera recentia glutinat, gingivas a putrefadione liberat, dentes fta- bilir. Pidoribus etiam quandoque infervit, ad colorem rubicundum inducendum. Scamonium vocatur tiim planta ipfa, tum fuccus qui ex ejus colligitur radice, in ufus Medicos affervatur ac infpiffatur. Planta ipfa ex radice una longos tenues Sc viticulofos protrudit Cauliculos, quibus vicinos frutices & pedamenta ample&itur, fo- lia habet lata acuminata, lasvis Smilacis inftar, flores candicantes, radicem longam, craf- fam, candidam interius. Succus laudatur nitidus, rarus, levis , colore fimilis glutini tau- rino, fungofus, tenuibus fiftulis,guftu linguam non urens, colligitur menfe Junio. Da- tur a granis 5. 5 d 12. Sandaracha arabum, feu Vernix, eft gummi refinofum ex junipero, quod inter Succos Gummata ambigit. Vernix vero dicitur , quod verno tempore colligatur, exfudet &: concrefcat. Dicitur vero Sandaracha Arabum, ad diftindionem Sandaracha Grascorum , quas metallicum eft , Auripigmento affine & venenum exi- tiofum. Eligitur recens, pellucida, pallida ; vetus flavefcit, friabilis eft, Maftiches modo. Vim habet adftringendi & in ufu frequenti eft fcriptoribus Pidoribus , qui ex ea conficiunt vernicem liquidam, addito oleo lini, ad picturas & tabulata illuftranda. In fuffitibus etiam locum obtinet. Styrax calamita ficdida, quod olim in cannarum calamis ex Pamphylia afportaretur ; Styrax vero quia ftriatim ex arbore deftillat. Lachryma eft feu concre- tus fuccus arboris cujufdam malo Cotoneo fimilis. Profertur flavus, craffus, refinofus, albicantibus grumis proditus, in fua odoris gratia permanens,qui dum mollitur melleum liquorem fundit. Calefacit, emollit, concoquit, tuffi medetur, deftillationibus, raucedini, gravedini & in- terceptas voci, menfes ciet, alvum mollit cum therebinthina in pillulis. Difcutientibus & acopis mifcetur, cataplafmatis & emplaftris. Ad fuffitus &: odoramenta adhibetur thuris modo. Ex ea in Syria oleum conficitur Styracinum , quod calefacit & emollit, fed caput ten- tat 6c fomnum conciliat. Succus pomorum Russicus calore ignis ita infpiffatus eft , ut in placentas reda&us circumferatur, quas fpiratim convolutas in ufum affervant. Lentus eft,vifcidus, niger , fapore acido non ingrato. Ejus fpecimen ex Ruffia milii attulit Vir Clariff. D. D. ChriftianusStougardius P. M. Sitimfedare,refrigerare,eduliismiftum, gratum iis conciliare fap orem ajunt, nec credo ventriculo inimicum. Succi igyptiaci titulo granula quasdam minuta, compreffa , purpureo ni- gricantia, mihi dedit amicus : fed ex qua planta, aut unde petitus, quafque vires habuit, non addidit i mihi plane eft incognitus. Ff 3 Cap. XXXV. M II S E U M C A p. XXXV. planta Marina Zoophyta . X E Eget abi li a rariora, quce radices in terra agunt , quaeque ex ea petuntur * ha-

denus perfecuti fumus , partim integra , partim quoad principaliores eorum parces?

quantum quidem inltiruti poftulabat ratio , & eorum in Muleo noftro requirebant exempla. Nunc Marina contemplanda veniunt? qus ortus fui primordia Mari & aquis debent. A n DR o s ace feti Cotyledon Marinus , illud ipfum elfe arbitror , quod a Ce- leberrimo Viro D D. Aurelio Severino , Anatomico Chirurgo Neapolitano clariffi- mo , Fungi mappam vocari intellexi. Defcribitur vero erudite a Lobelio in ad r verlariis pag. 165. in hunc modum. Perelegans eft, fedperpufillaplanta hxc umbilicata, &; videtur a genere carum quas Parafiticas feftive quis dixerit, propterea quia non nili aliena quadra velcitur cibo ac difco. Innafcitur ferme fuper dorlis ftriatis Chamse Conchas (etiam lapillis , cujus mihi exemplum) qua: humi obvoluta ht , vacua holpite fuo vefco , apud Italos Cape Tondo vocato. Pedicellis Cirrhilve glabris, nitidis, exili- bus, uncias binas altis, crebribus, lurredis , lingulis fingulum Clipeolum, medio centro fulcientibus , Circinatum umbilici cum ouracis appenlis in memoriam revocantibus, unde Monlpelienfes umbilicum marinum vocarunt , notilhma ibi pifcatoribus ftagni Magalonenfis & Latens accolis. Frontignanae etiam reflua ftagnantifque aqme falfaz innumeras plantas obruunt. In fundo quippe , indue aqua , non in aere crefcunt & vi- vunt. Virent primo ex fquallido cinereoque colore. Poftea egefti undis exceptique lirtore albefcunt uti Conchilia Sc Corallium vocata^ quas guflu fubfalfo & amaro aemu- lantur. Semen nullum habent. Urinas movent, materiam articulis impadam dige- runt, ventrem fiftunt. Sicca eft planta potius quam calida, multum diuretica. Arbusculam marinam coralloidem, quam a magnitudine ita vo» cat Cluftus Exot. lib. 6 . cap. 1. forfan ad Alcionia retulerit quilpiam. Inter reliquas, duas ejufmodipoftideo, quas ferme notis omnibus refpondent iis, quara Clufiofunt deli- neate. Quia vero quaedam in iis obfervaverim , a Clulio non animadverfti, eas deli- neabo. Ex Norvegia ad me delata eft utraque colore albicante ad flavedinem tenden- te, qualis in Zinzibere obfervatur. Major longitudine eft pedum quatitor , in multos ramos laterales, in alteram partem nutantes, divifa. Caudex infima parte dilatatur , ut manifefte appareat , fcopulo eam inhaftilfe , non quidem in fibras radicum divaricatur, fed in 'amplitudinem paulatim extenuatam extenditur, in ambitu pedem ferme sequan- tem, cralfitie brachiali. Et quamvis cralTus videatur, materia tamen conftat friabili, fun- gofa, qux ob falfedinem facile refolvitur in aere humidiore, unde fit, ut hujus rami mihi hiberno tempore multi deciderint, & in arenaceam refoluti fubftantiam perie- rint. Quamvis femel atque iterum in hvpocaufto exficcaverim, ut primum tamen aeri humidiori exponitur, eum attrahit & mollefcit. Rami innumeris tuberculis funt oblici, qui, dum recens adhuc erat planta, capita limiarum haud inepte referebant, oculis, nafo & ore. Quod Clulius quodammodo animadvertiife videtur, dum. externe orbiculari- bus notulis diftindos refert. Planta tota tenui & gummolo cortice teda apparet, ubi bene exficcata eft; alioquin, quod corticofum eft, pulverulentum apparet. Color rubi- cundus, qui in Clufii planta vifebatur, non fuit naturalis, fed afcitirius, ut rede fufpica- tur. Saporis certe falli admodum, fed non adeo ut merum referat Sal, fed potius are- nolum quid, cum Sale permiftum. Altera quam poflideo arbtifcula , minor eft , trium fcilicet pedum , figura plane priori relpondens, fed balis ejus abrupta, & quia melius exliccata, non ita in aerehumido re- folvitur ut prior. Nutat etiam in alteram partem , ut folent vegetabilia marina plera- que. Plures deinceps ejus generis nadus fum plantas ejufdem natura &c proprie- tatis. Corallia, quamvis a quibufdam ad lapides referantur, tamen a non paucis ad plantas marinas lapidefcentes trahi folent, tum quod eorum fub aquis mollitiem praz- luppofuerint, tum quod confiftentiam duriorem tum primo ea acquirere putarim, ubi extrada& aeri expolita fuerint. Vocatur ergo Lithodendra quibufdam, Dentritis Pli- nio, Gorgonium aliorum. Corallia tamen fub aquis mollia non elfe experimentis pro- bare \ WORMfANUM. bare conatur ultima Tyrocinii Chymici editio a Pelshovmo procurata Wittebergx Anno 1650. fic enimlib. z. cap.i©. p. 15-3. differit : Generofus Dominus Johannes Bapti- za de Nicolo, Eques Maffilienfis, & Regius Pifcationis Corallorum in Regno Thune- tano praefectus, certo mihi confirmavit, quod cum Anno ij8p menfe Julio in mari Bi- zeitino regni illius i hunetani Pifcationem inftltuilfet, cupiditate naturae Corallorum inveftigandx adductus , juvenem funibus fufficienter longis alligatum, & pondere vi- ginti quffique librarum in utraque manu, ad ddbenfum liberiorem, in mare iftud cen- tum perticas profundum demiferit, ipfique in mandatis dederit Corallium ut evelleret, & inter evellendum curiose attenteque obfervaret, an molle, durumve effer. Qui, ubi rurfus afcendinet , utraquemanu Coralium attulerit, conftanterque alferuerit , illud non minus in fuo mari, quam fiipra illud, durum efle ; & fe, cum ad odo perticas aut circiter prope fundum maris appulilfet , magnam ibi frigoris vim fenfilfe. Imo quod ipfemet etiam, cum relationi ejus fidem adeo non haberet, in mare, cum retia, quibus corallia pifcari folent, contrahenda effient , antequam in ipfum aerem efferrentur , ad profunditatem unius pertica: fe immerferit, & Corallium reti adherens manu prehen- derit, idque tum xque durum , ac cum aeri externo effet expofitum, obfervaffie. Idem etiam confirmavit Ong de la Poitier, Nobilis Lugdunenfis, qui Anno 1613. ab ejufmodi pifcatione reverfus eft. Qriod fi ita fit, magno certe in errore hadenus verfati funt Praeceptores noftri contrarium docentes, pergit idem Author. Retulit quoque Domi- nus de Nicolai, quod Vere, quando Corallium evellitur, liquor quidam ladeus ex eo inter frangendum emanet, qui decidens fuper lapidem, lignum, ferrum, aut aliam ma- teriam, Corallium producit. Eft autem Corallium frutex marinus ramofus, fub aquis viridis, qui extradus lapideam acquirit foliditatem. Q^uando fuccus lapidefcens, ob peculiarem ejus difpofitionem fe poris infinuat, atque in fuam convertit fubftantiam, lapidefcere incipit, fed foliditatem debitam demum ab aere ambiente acquirit. Colorem vero ex feminio habet. Imma- turos Corallos vidit Anshelmus Boetius, fufco, viridi, alioque colore tindos, qui per maturitatem rubedinem acquirebant, utfrudus alii rubicundi. Corallis, dum eximun- tur, multa extrinfecusadhxrent, quibus depolitis, nativus color fe prodit. Coralliorum varix funt differentix, tam ratione colorum quam conformationis. Sunt enim rubicun- da, alba, nigra, ftriata, ftellata, articulata, folida, fiftulofa, fcabra, porofa, racemofa,&c. Ea qux tenemus nos breviter delineabimus. Corallium rubrum eft vegetabile marinum , cujus truncus paulatim fe in varios ramos difpefcit , inftar arboris foliis & fructibus deftitutx, colore eleo-anter rubi- cundo. Falfum enim eft, quod Plinius lib.32.. Natur. Hift. cap. z. afferit. Corallia rubra baccas habere fimiles cornis, fpecie & magnitudine. Subftantiam habet lapideam, qux poliri exade poteft. Nafcitur & per fe, & ex aliis quibus adhxret. Vidi Pifis in Italia fruticem elegantem Cranio humano innatum. Quin etiam alias plantas lignofas quandoque inveftit, Se ad modum earum divaricatur, ut, dum integrxfunt, nemo a veris Corallis eas diftinguere poffit. Ipfum vero Corallium rubrum inveftitur tunica qua- dam alba , quam politura demere oportet , ut fe prodat rubedo. Si igni applicetur, in cruftas feparatur ejus fubftantia, quarum una alteram veftit, ut tunicx in cxpis, quamvis id alio quin non appareat. In mari Tyrrheno circa Maffiliam, & adjacentia loca, copiose invenitur. Quopado Corallia rubra amiffum colorem recuperent, vide apud Anshel- mum Boethium de Gem. lib. z. cap. 154. Vim habet exficcandi,adftringendi, & refrigerandi. Cor, Ventriculum, & Hepar ro- borat, fanguinem purificat. Si a viro geftetur, coloratius redditur, & elegantius rubet, quam fi a muliere ; fi a morte proximo , aut periculose xgrotante geftetur, pallefcit & colorem mutat, imo futuros morbos, coloris mutatione, denotare volunt. Amuletum haoetur puerorum contra terriculamenta, fafcinationes , incantationes, venena, Epi- lepfiam, &c, collo appenfum, aut brachiis geftatum. Venenatis Se contagioiis morbis refiftit, fi pondere Drachmx femis exhibeatur. Si infanti primum nato, grana x. ex ma- terno lacte, ante alium cibum exhibueris, ab Epilepfia tuetur, menftrua^cohibet, gonor- rhoeam fiftit , fanguinis rejediones 8e fluxus Dyfentericos fanat , Renum Se Veficx Cal- culos expellit, cicatrices extenuat, ulcera carne explet, lachrymas fiftit, dentitionem puerorum promovet , fi id crebro mordeant. Qux omnia efficacius prxftant illa qux Chymici ex eo prxparant, Tindurx, Sales, 8e olea, de quibus multi multa fcripferunt. I M M- A- M U S E II M Immaturi corallii plantam elegantem mihi dedit Sereniffimus Rex No- flerFredericusIII Anno 1649. 6. Febr. Radicis loco erat Maffa,gypfea quali, Corallium album referens, ex qua ab uno latere varii rami obtufi, nodofi, & fcabri emergunt, ad femipedis altitudinem, ab altera vero parte Coralli immaturi planta, pedes duos cum dimidio alta, juxta radicem varii & tenues dolonum furculi emergunt inordinati & in- curvi. Planta ipfa juxta radicem craflitie eft minimi digiti, ubi ad pedis circiter longitu- dinem excrevit, caulis cortortus aliquantulum, & nodis tribus ex ramufculorum abru- ptorum reliquiis dotatus divaricari incipit & attenuari, ufque dum in fummitace in iz. te- nuiftimos filamentorum indar extenuetur ramufculos:plana ed planta, ut omnes mari- na, interiore fubflantia condans lignea, quo Corallina cruda quali obducitur , & incru- datur. Hunc fruticem eundem effe arbitror , cum eo quem podea fub titulo plantae Marina; Refedo facie delineabo. Sed quia ab hac omnia vafcula ablata funt, peculiaris jam videtur. Eodem tempore addidit Fruticis coralloidei ramum, qui omni ex parte refert hirfutum cornu cervinum , quod lanugine obducitur adhuc novellum, adeo ut tale cornu in lapideam fubdantiam converfum quis juraret. Piamus primarius dimidii pedis longitudine, craflitie pollicis grandioris, ad latera in duos alios divaricatur ejus craditie, quorum inferior, ubi uncia; unius longitudine emerfit,rurfum in duos alios difpefcitur. Florum inferior, ubi per tres uncias emerflt, alium protrudit minorem, ali- quanto tenuiorem, qui in duplicem definit apicem , eodem pa6to ramus ille , qui hunc fequitur, nili quod brevior fitob apices abruptos. Alter proximus trunco ad feptem fe extendit uncias & prope apicem etiam divaricatur in duos ramos extenuatos. Superior ramus in quatuorfeinditur brachia, quorum longius pedem ferme aequat, ddo ad latera pofita divaricantur bifariam. Ei etiam nodi quidam adhaerent, rudimenta quafi novel- lorum brachiorum exhibentia. Mirum in hac fpecie , quod fi fufpendatur ut libere in aere pendeat , ac digitis pulfetur , fonum edit metallicum , perinde ac fi ex tere efFet conflatum, cum tamen nullum ullius metalli veftigium in eo vifatur, falfa & lapidea con- flat fubftantia. Corallium album, quoad Levitatem &: fplendorem ac denfitatem fimile eft rubro, fed colore differt , qui hic albus efl &c ladteus. Mihi, praeter aliafruftula,mafla quaedam efl, trium unciarum latitudine, quatuor longitudine , variis fiflulis & foramini- bus praedita , tantae amplitudinis , ut pennam anferinam ejus cavitatibus infercre liceat. Pendet vero uncias quinque. Ferrandus Imperatus Corallium album fiflulofum vocar. Corallii Albi, in ventriculo Hirci reperti , tres particulae ex trafluNidrofienfi mihi funt tranfmiffae. Flarum una longitudine efl unciarum duarum , craflitie pennae anferino, praeter extremitates dilatatas, duas habens hifpidas , porofas extuberandas, Cotyledones reclius dixeris, ipfavero fubflantia potius os quam Corallium refert. Re- liquae duae particulae unciales funt, ejufdem fub flandae, earumque major unum habet Cotyledonem. Alcis Cornu refert fruflum Corallii albi, fed diverfae prorfus fubflantiaE a priori- bus, nec enim cavitates feu Cotyledones habet, fed folidius eft, trium unciarum longitu- dine. Ex trunco ubi afeendit, unciam circiter unam dilatatur, ac rami plani & obtufi alium protrudunt ramufculum, cujus pars abrupra. Hinc altius ubi procedit amplius di- datatur, ac mox in quinque ramos difpefcitur, quorum duo, latus fmiflrum occupantia, fibi ex adverfo funt pofita, reliqua ordine, ut digiti in manibus, locantur, fed ab invicem longiufcule divaricantur. Afperiufculum efl , & poris quibufdam fuperfkiariis pro- ditum. Corallium album ramosum fossile, truncus efl quinque uncia- rum, rudis, afper, ad cinereum tendens, inoqualis, porofus aut exefus quafi , craflitie brachii infantilis, variis protuberandis, & abruptorum ramorum reliquiis deformis, qui- bufdam in locis flriatus, foraminibus hinc inde fcatens, multis inoqualitaribus in ramo- rum fracturis: fub terra defofTus hic truncus fuiile videtur. Corallium album geniculatum e mineris erutum , longi- tudine eft unciarum duarum , craflitie pollicari , colore ad luteum inclinante , fuperfide fovi & polita, nifi ubi ramufculi decerpti, quorum veftigia fuperfuntporofa, inoqualia & afpera. Fuerunt autem feptem numero ramuli, ex quibus quinque minores, duo vero 1 / WORMIANUM. 233 vero majores & crafliores. Quamvis fuperficies ipfa, ut dixi , polita fit, per longitudi- nem tamen excurrunt linea?, non reto, fed hinc inde, pro ratione corporis, quando- que obliqua? & contorta. Geniculati truncus cum radice, corpus eft quinque circiter unciarum longum, ca parte, qua radicem conftituimus, amplum, nodofum, ex albo flavefeente cum nigris quibufdam maculis, la?ve; fed ex adverfo in alas quafi divaricatum aliquantulum ca- vum, in fe lutum, cui immerfum fuit, continens. Genu grande ubi conftituit, de fe fun- dit ramum tenuem , trium unciarum longitudine , penna? olorina? craflltie , cui circa bafin annatus fuit alius minor, fed jam abruptus. Corpus hoc exterius la?ve & glabrum eft , totum folidum &c non porofum , in quadam exterioris fuperficiei parte, ubi non candicat, fed ad luteum ac nigrum inclinat, lineis quibufdam tenuibus per longitudinem excurrentibus pra?dittim. Corallium niveum; ejus mihi exiguum efl: fruftulum, duarum circiter un- ciarum, in quamplurimos ramufculos divaricatum, fed tenues admodum, ut crallitie culmum hordeaceum non fuperent, fed omnes eleganter nivei, & nulla macula infecti. Totum corpus vix fcrupulum pendet. Quod nomine Corallii purioris in dentes efformati accepi, nihil aliud mihi eife videtur , quam particulae qutedam a Coralio albo abrupta? , figura triangulari acuta, qua dentes canis Carcharias quodam modo temulantur. Corallium minerale rudius, in varias fitom efl: formas , vel potius Informe eft: corpus, porofum, cinereum, variis abruptorum ramorum prominentiis deformatum, bafi insquali, nodofa, quatuor unciarum, ex qua emergit ftipes ejufdem longitudinis, etiam nodofus, ina?qualis, cinereus, porofus, vermicularis, cinereus. Sed omnium pulcherrimum &c maxime admiratione dignum eft in hoc corpore , quod ex nodis circa bafin, Corallium rubrum, elegans, variis in locis enafcatur,ut non immerito hoc corpus matrem Corallorum nuncupare valeam , ob frequentia Corallii rubri rudi- menta in eo exiftentia. Corallii albi genus quod Imperato dicitur , Madrepora ramosa, mafla grandis eft, novem librarum, ramis quamplurimis invicem involutis, nunc mino- ribus, nunc majoribus, in quorum extremitatibus foramina lunt crilpa interna fuperfi- cie, fex quafi membranaceis fepimentis prominentibus. In his foraminibus animalcula nidulari verifimile eft, fiquidem conchas minutas iniis deprehendi, de quibus fuo loco. Superficies exterior , quibufdam in locis candida eft , quibufdam luto quafi quodam obduto, variorum colorum: ubi frangitur, interius candicat. Exterius adha?fere tubuli quidam marini, & alia excrementa. Saxo parvo, magnitudine ovi gallinacei, fed angulofo, inaequali, coloris nigricantis, grifeo quodam fucco lapidefcente conlperfo, adnatum eft Corallium griseum, trium unciarum longitudine, totidem latitudine, in varios ramos divifum , qui in alios rurfum divaricantur, inaequaliter difperfis ramulis, quorum quidam vix dimidiam fu- perant unciam. Corallium tuberosum puncta.tum illud efle videtur , quod Bauhi- nus vocat Corallium album verrucofum, pundatum. Clufius vero Exoticorum lib. 6 . cap. 7. Plantam Saxeam Abrotanoides, deferiptio enim plane convenit, fi magnitudi- nem exceperis , qua? diverfaeft a mea. Planta eft faxea, quodammodo ad naturam Coralli accedens, porofa, quinque unciarum, in multos ramos divifa, qui deinde in alios minores fefe fpargunt, quodammodo Abrotani fcemina?, feft Chamecyparifti Plinii fo- liorum formam referentes. Nam brevibus tubulis , inftar minutiflimorum foliorum, conftant, ferie quadam difpofitis, fed magis multiplici in trunco, in cralfioribus ramis fere attriti funt, ut foramina duntaxat relito fint , tanquam foliorum tubulatorum ve- ftigla. Sed extremi ramuli in mucronem obtufum definentes integri funt. Subftantia eft dura, alba, falfum faporem retinens, marina enim eft & e laxis procul dubio in mari abrupta. Coralli nigri mihi ramus eft, fex unciarum longitudine , qua craflior pen- nam anferinam non fuperat, paulatim vero attenuatur, & non reda, fed per anfradus afeendit, ramufculi abrupti veftigia circa fiimmitatem oftendens. Totus ater eft, nec admodum porofus aut ponderofus. G I Pl a n-

34 MUS E U M

Planta marina resedae facie, cujus ramufculum defcribit Clufius Exot. lib.^.cap. 6. in maximam quandoque excrefcit magnitudinem. Mihi enim ramus eft quacuor ferme pedum in multos ramulos divifus. Planta plana eft, ut Marinx plerx- que, nullos ramos, nili ad duo latera, tranfmittens, interior fubftantia lignofa, albicans, obducitur cortice duro, nigio> Iplendente & ad naturam Corallii nigri accedente, qui rurlum lalla & alba mateiia obducitur , efformata in modum vale ulorum ru 0, olorum, quae femina matura plantae Refedx continent, exalbo cinerea , minora paulo°& infimi parte ut plurimum ipfi.s ramulis connexa , vacua , fragilia & quae digitis attrita facile in pulverem folvuntur,faporis falli. Aliam parvam ejufdem generis teneo, pedis circiter longitudine, qux integra eft, & adhxret Corallio albo, fupra quod crevit, cuique ftride adhxret. Extremitates ramu- lorum nudatx vafculis fuis. Cartilagineae funt, durae, flexiles, unde arbitror Coralli genus quoddam elfe , nondum maturum. Ignoravit Clufius ex quo mari petatur hic frutex i noftri ex mari Norvegico , Nidrofiam (pedante , eruti funt. Eradicem nullam habent, fed e Coralliis nafcuntur, quali eorum elfent rami. Ramulum exade delineavit Clufius loco citato. Frutex marinus elegantiflimus Clufii, Corallium nigrum colore aemulatur. Delcribitur Exot. lib. 6. cap. z. Meus duos ferme pedes altitudine attingit , amplitudine uncias odo, qua latiflimus, durus, lignofus , flexilis , planus flabelli inftar , bali lata in- xquali, qua rupi aut lapidi adhxfit, ex qua emergit fubftantia folida , lata, unciae unius cum femifle altitudine , quae in ramos duos latos mox difpelcitur, ex quibus minores producuntur, qui deinde in innumeros alios minulculos dirimuntur, in longum & latum fe difpergentes, tam miro ordine, utlimul quodammodo coalefcant, vacuaque tantum quaedam fpatia relinquant, Cribri, aut Reticuli foraminalmitantes. Integer frutex nigri purpurafeentis colore nitente eft obdudus. Sed Salfuginofx materiae , cujus meminit Clufius, nulla apparent veftigia. Meus enim hic frutex nudus plane eft, & Corallium nigrum fplendore imitatur. Potius ad Palmas marinas Theophrafti, quam ad Corallia, referendum putat Clufius . Mihi praeter hunc integrum & alia ejus generis funt frufta , ejufdem naturae & confiftentix. Fucus vERRucARiusfeu vermicularis, Frondipora & Efchara ma- rina Imperati, planta eft marina, trium aut quatuor pedum altitudine, totidem ferme latitudine, ex bafi lata qua lapidibus adhaeret , ex quibus etiam nutrimentum trahere videtur, in ramulos multos, tenues, fpifle divaricatur, qui in latitudinem, ut omnes plantx marinae, diffunduntur, fubftantia coriacea veftitx, tunica quadam ex polline & tomento quafi confeda, multis nodis foraminofis praedita, verrucis quafi plane obfita eflet. Haec vero tunica facile abradi poreft, cum mollis fit & nitrofa, ac pro ratione divaricationis ramorum eos veftit. Quando adhuc fub aquis crefcit , colore eft viridi obfcuro , fed exficcatus albedinem contrahit, ut alii fuci, unde ramuli vermiculis ferme funt fimiles repentibus & varie implicatis. Planta ipfa plana eft , & non nifi raro ramos ad latera tranfmittit. Ejus mihi quinque funt exempla, quaedam vafta, quxdam mediocria, qux- dam parva. Unus horum fruticum mihi allatus eft, qui adhuc lapidi trium pugnorum magnitudine inhaerebat, fubviridi, & fulphureum ac nitrofum quid prae fe ferenti , ex quo non parum nutrimenti traxifle probabile eft. Fucus corallinus niger, Corallina officinarum , Fuci aut Mufci marini Ipecies eft , quae, quia Corallis quandoque adhaeret, Corallina dicitur, quamvis etiam in Icopulis, teftis, & aliis frudibus marinis reperiatur. Mollis eft quamdiu fub aquis hxret, extrada & ficcata riget ob falfedinem. Quxdam ereda eft, quaedam humi fparfa, color nunc albus, nunc rubeus, nunc flavefeens, nunc cinereus, nunc niger, nunc herbaceus.' Diofcorides Bryon Thalaflipn vocat , Theophraftus ad fucos refert & Trychophyllon vocare videtur. Medici utuntur Corallinae pulvere, pondere iDrachmae unius, in vino, ad Lumbricos necandos & pellendos , nam amaritudine quadam cum adftridione prxdita eft. Mihi eft ejus generis quoddam nigrum , non articulatum , aliud candidum , quod ex Oftrea- rum Norvegicarum excrevit conchis , eis adhuc adhxrens. Eft & aliud lapidi ovali, avellanae magnitudine, ita connatum, ut hyftricem ferme referat. Ad <* WORMIANUM. 15 , Ad hos fucos Qu ercus marina Theophrafti referenda, cujus Iconem dedit Clufrns Exot. lib. 6. cap. 4* Tomehtofa invehitur tunica, fed verrucis caret, & ad eam altitudinem, aut magnitudinem noti affurgit, quam offendit Fucus Verrucarius. Ea, quam ego pofiideo, pedalis ferme efl: altitudinis, latitudinis paulo minoris, in multos eofque planos ramos expanfa, qui deinde in minores dividuntur , tenella cornua cer^ vina lanugine teda -ajmulantes,dubftantia molli, flexili, tomentofa, quas quo magis ad bafin vergit, eo durior. Radicem habet nullam , fed in bafin latam definit , qua; Saxis aut Conchyliis adhaeret. Rami varie implicantur & cohaerent, corpus planum confti- tuentes. Rubicundo colore praedita non efl: haec planta, fed cinereo & albicante. Ex Norvegia ad me delata. Millepora Imperati, marinum efl: germen, fubflantia ad Corallium accedente, fed magis molli & arenofa , quae ramos infinitos ju nerim ex fe fundit, obtufos, aequales, in extremitate porofos. Sed rami hi non ultra unciam longi, aequales, haud acuminati; coloris cinerei. Pedem dimidium altitudine fuperat frutex meus. R 1 e x e p o r a ejufdem Imperati efl: inftar folioli Chartae Pergamenae crifpae, con- fuse aliquomodo complicatae , infinitis foraminibus perviae , ut exiguum rete aliquo modo referat, colore ex albo in luteum tendit. Fruftum, quod ego teneo, longitudine & latitudine vix unciam fuperat, ut jam efl contortum, fed, fi explicari in planum pollet, longe foret amplius. Penna; marinae nomine ad me tranfmiflum ex Norvegia corpus gracile , ob- longum, cartilagineum, quadrangulum, interiore fubflantia albicante , quodammodo extremitatem pennas anferime plumis denudata referens, exterius membrana fubliitea tedum. Tenuis licet fit hasc penna , craflitie extremitatem pennas anferinas non fupe- Gg z rans/ M U S E. LI M rans, longitudine tamen xquat tres pedes Romanos. Nullam video habere affinitatem cum Penna marina a Gefnero, Rondeletio, Aldrovando & aliis defcripta, ut quo refe- ram vix habeam; hic interim locum obtineat, donec commodior detur. F a v a g o Alcionium fecundum Diofcoridis elfe putatur , quo nomine & hic de ea agendum. Eft autem maffa quaedam , ex innumeris conflans pelliculis feti veficis , iis h milibus , quae ex Pilis excorticantur dum coquuntur, invicem unitis, & fponmxinftar concretis, vacuis, colore ex albo flaveicente, pugni quandoque magnitudine, quando- que major, quandoque minor. Generatur juxta Ariftotelem hunc in modum. Purpura, Mytili, Buccinx, aliaque ejus generis oftracoderma, emittunt lentorem quendam, feu humorem mucofumj ve- lut a lemiois natura , femen vero eorum nullum eft. Ex illo, purpuris verno tempore congregatis , veluti favus ex putaminibus cicerum alborum, inter fe cohaerentibus, co- agmentatur, quem, pro maris fpuma , Pharmacopolas quidam fallo oftentant. Nullus autem huic meatus eft apertus. Neque fiunt, neque nafcuntur ex eo purpuras. Sed eft veluti expurgamentum quoddam. Ipfum Ariftotelem de Hift. Animal, lib. 5. cap. ij. differentem audiamus. Purpuras verno tempore eundem in locum fele colligentes, condunt quam favaginem nominant, quas velut favus eft apum, verum non ita elegans, fed quali e putaminibus Cicerum alborum, multa inter fe compolita , ftruem unam, fua cohxhone coagmentarim. Nullum iis patet foramen , neque ex iis purpuras enafcun- tur, fed cum purpuras, tum etiam reliqua teftis tnclufa, e limo fere & materia putre- fcente oriuntur. Illa vero coagmentatio, favo limilis, tanquam purgamentum, tam iis quam Buccinis evenit. Nam Buccinis quoque favificare in more eft. Itaque ne ea qui- dem., quas ex teftaceis favos falivant, alio modo quam castera teftis inclufa generantur. Verum melius atque uberius, quoties prasfunt, quas ejufdem funt generis. Emittunt enim, cum fuos ordiuntur favos , mucorem quendam, ex quo pucamineas cellulas ilice conflant. Hasc ergo rupta, diftufaque omnia, humorem, quem continebant, in terram demittunt. Mox, eo quo effuderint loco, reperiuntur Purpnrulx , exordio admodum exiguo confiftentes, quas fibi annexas gerunt, quas grandes capiuntur. Inter eos quos ego teneo Favos unus eft, qui pertinaciter Algas marinas adhasret fru- ftulo,ex quo pufillas & fubtiles enatx funt plantulx, Fuci Marini Ericx ftmiles. Spongias marinas quidam ad Zoophy ta referunt, quidam ad Fungos. Sunt autem corpora quasdam fiftulofa, ex lana quafi ftipata, & mucagine membranofa com- pada. Supra lapides & teftacea in mari crefcentes, ex radice, feu bafi latiori. Virn in fe habent motivam, qua fe conftringere & dilatare valent. Si enim aut procellis concu- tiantur, aut ab aliis petantur, fe verfus radices conftringunt, & firmiter locum in quo funt ampleduntur. Si vero quidpiam earum abrumpatur , regeneratur, ut alix vegeta- bilium partes. Purgant fe iplas in arenis a mucola fubftantia. Proprium earum eft, hu- morem copiofe imbibere , feque conftringere & dilatare. In mucagine qua fcatent, quicquid in iis eft vitale, confiftere videtur, quo fe movent , fed dilatatio & conftridio a pilofa dependet materia. Varix earum funt diftefentix, ratione duritiei & mollitiei, denfitatis & raritatis, prxfertim vero ratione figurx externx. Sunt enim globofx, latx, digitatx, ramofx, aliarumque figurarum. Ramofx feu digitatx mihi unum eft exemplum prx reliquis decorum , longum pe- dem circiter unum , latitudine pari , in quatuordecim digitos feu ramos divifum. Ex radice plana & angufta ubi emerlit, mox in maflam cralfam & latam fe extendit, qux in digitos didos divaricatur , quorum apices tenuiores & fubtiliores multo funt reliquis partibus, forfan quod nondum foliditatem &: perfedionem fuam acquifiverint. Eft una qux palmam manus cum quinque digitis exade fatis refert. Sunt prxterea alix mino- res, paucioribus conllantes digitis, & figurx varix, planx quoque, & inter eas una, qux Piscem g aleum pulchre refert. Longi tu dine eft pedis Romani, cum unciis qua- tuor, capite deftituitur, fed qua latior eft circa collum, uncias obtinet duas, Pinna quo- que dotatur una, dcin paulatim attenuatur in caudam ufque, qux in acutum definit &£ incurvatur. Prxterquam quod tota fubftantia vere fit fpongiofa , fuperius & inferius crebris dotatur foraminibus grandioribus, profundis fatis, per qux nutrimentum attra- here & vivere exiftimo. Ex Infulis Feroenfibus advedx funt omnes. Anno WORMIANIIM. i 37 Anno 'M-DCL. menfe Odtobri ad me Spongiam elegantem a Clu fio di- dam tranimifit Vir Reverendus & Clariff. D. M. Janus Schelderupius, Epifcopus Ber- genfis mericiffimus, gener meus dile&us. Quam e mari vicino eruerunt , & plane notis omnibus refpondet ei quam Exoticorum lib. 6 . cap. ii. defcribit idem Cludus, nili quod magnitudine paululum difcrepet. Mea hsec non inhaerebat laxo , cum eam acci- perem, fed ab eo avulfam docet pediculus planus, qualis eiTe folet vegetabilium marino- rum. Forma fpongias tota eft infundibuli, aut floris, tota cava &: infima parte qua laxo adhaerebat valde angufta > deinde fenfim fe attollens expandebatur, inaequaliter tamen, cum uno latere ad decem unciarum altitudinem adurgeret , adverlo ad feptem , orae inasquales & finuofas, foliorum formam quodammodo exprimentes. Amplitudinis Dia- meter fuperna parte fedecim erat unciarum , exteriore parte lobos quofdam quali fo- liola quasdamadnata tenebat , interiore linus quofdam & prominentias. Tota autem materia vulgares fpongias referebat. Sed plana, tenuis erat, adhaerente pediculo un- ciam unam longo, in extremitate plano. Aliam eodenr tempore addidit idem gener meus , quam ad fpongias aut plantas ma- rinas an referenda fit dubitare licet. Ex pediculo femiunciali, craffitie calami fcripto- rii, in extremitate plano, multi ramuli, varie difperfi&: intricati, alfurgunt in altitudinem pedis ferme &: fe dilatant in latitudinem femipedis , ac plantam conlfituunt planam , &: obductam adeo tenui materia fpongiofa , ut pervia poris tota lit , quibus fubtilis & Iplen- dens materia falfuginofa inhaeret. Tenuis eft charta! modo , figura plantam refert in ambitu finuatam, & fpongias modo mollem. Integra non eft, fed ex parte mutilata, te- nera admodum &: delicatula. Spongia ufta acris eft , digerentis facultatis , exficcat potenter, prasfertim nova, & vulnerum glutinationem promovet, fanguinemque erumpentem cohibet. Communis alioquin ejus ufus ad mundandum & lavandum corpus , abftergit enim valide S£ mundat. Tubularam non voco, porofum illud corpus purpureum , quod Imperatus eo donat nomine, & quibufdam AlcioniumMilefium dicitur, fed maifam quandam ex cruftolis vermiculorum tubulis conglobatam & varie contortam. Implicantur enim & intricantur diverfi tubuli, craffitie pennas Gallinaceas, miris adeo modis, ut explicari 8 c extricari nullo modo poftint, & maftam conftiuiunt inaequalem, tuberofam, ad rotun- ditatem 'aliquo modo inclinantem. Sunt mihi praeterea varias Planta marina in aquis crcfcentes , & in noftro mari frequentes, quas cum apud nos minus fint raras, de iis hoc loco pluribus agere non ftatui. Cujus generis funt: Mufcus Marinus Capillaceus, multifidus niger. Mufcus Marinus Goffipio fimilis , Alga vulgaris , feu gramen marinum. latum, radice in fibras difperfa; Filum, feu Cufcuta marina , Capillara Imperati , quam Epithymo ailimilat. Quercus marina veficulis prasdita. Quercus marina cochleis minutiffimis undique Margarita- rum inftar obfita. Fucus marinus caule Mufco fpongiofo obducto. Fucus marinus caule & ramis fosniculaceis , foliis in fummo latis & Quercinis. Quorum omnium pars major faxis & lapidibus adhuc adhaeret , iis bafi latiori impadFa. Has marinae plantas quare vocentur Fuci egregie docet Ferrandus Imperatus Hiftor. Nat. lib. 28. cap. 9. his verbis. Eft quasdam Fuci fpecies, fimilis radici plantae terreftris, ex qua nobiliftimus color purpureus extrahitur , quo genas olim pingebant mulieres. Hinc fucus di&us eft a colore fucato , quem eo fibi inducebant. Color vero hic ex- terius' obfcurus , fi planta in ac^to maceretur , paulatim in purpureum rubicundum degenerat. Vide autorem ipfum lingua Italica Neapoli editum. Quercum vero marinam hanc, quas diverfa eft ab ea quam fuperius defcri- pfimus, eleganter delineat Clufius lib. i. Hift. Piant. Rarior, in hunc modum. Nafcitur hxc planta in fcopulis, qui mari alluuntur, aut marina aqua operiuntur, fine ramis, fed oblongis latifque foliis , adeo mollibus , ut cum asftus reeeffit nullo modo fiiftinere fe queant, fed in faxis ftrata aut cliffufa reperiantur. Multifida vero funt hasc folia, & fecun- dum alarum exortus, atque cavitates, bullas quafdam, aqua plenas, eminentes habent, eorum vero extrema in quoddam velut rudimentum exigui Cucumeris definimt , fub- fiavefcens, aqua plenum. Atra viriditate prasdita funt, quam diu fub aquis latent, auc recenter a marinis aquis eje£ta , ficcaca autem nigtefcunt , 8 c glutinis inftar fplendenr. ' \ Gg 3: Nullis' 1 3 S MUSEUM Nullis radicibus firmantur , fed Lepadum modo faxis , aut Oftreoritm teftis adha?- rent. Mirum profe&o > quomodo non ha?c folum , fed &: reliqua ejus generis Vegeta- bilia faxis tam pertinaciter adhserere > &: ex iis nutrimentum trahere valeant. Si- quidem planta , quas ego poffideo , licet magna? fint , tam exiguis intuereant lapi- dibus , ut vix ramulo nutriendo fufficere pofle quis exiftimaverit , etiamii pleni eifent fucco , quo tamen plane deftitutos credo, cum non magis ex hifce , quam ex pumice, aquam aut fuccum exprefleris. Modum igitur Vegetandi 6c nutriendi peculiarem habere Marina, necefium eft. I. f M ITS E I S • M tISEI WORMIANI HISTORIA y DE ANIMALIBVS LIBER TERTIUS. C A P. I. v oAnimalium differentia. Xpeditis foftilibus & vegetabilibus potioribus &£ rarioribus, quo in Mufeo tenemus, ad Animalia, quo- rum aut integra corpora, aut partes in noftra funt po- teftate,ut tranfitum faciamus, ordinis fuadet ratio. Ne autem in tanta copia indifcrete vagemur , pauca de Animalium divifione &: in clades diftributione funt promittenda) ut, quo quodvis fit referendum, melius conftet. Animal ab anima fic didum volunt, Graecis tyoov , a quibufdam fubftantia animata fentiens defcribitur. Nam, ut rede Ariftoteles lib. i. de Anima cap. z. Ani- mal eft ob fenfutn primo , nam & ea quo non cientur motu,nec mutant locum, ienfum autem habent, non fo- lum vivere dicimus, fed etiam animalia nuncupare folemus. Sed, ex fenfibus, Tadus animalibus eundis primo in eft, atque ut vegetativum a tadu fenfuque omni, fic a cote- ris Tadus feparari lenfibus poteft. Quocirca, animalia eunda ipfam vimhabere fentien- di, taduconftat. Quanquam vario Animalium divifiones extern: apud Philofophum i. de Hift. Ani- mal. quarum ratione animalia in certas diftribuuntur claftes , noftro tamen inftituto maxime quadrare illam judicamus , qua omnia animalia cap. 4. ejufdem libri diipe- fcuntur in fanguinem habentia ; quo refert hominem, equum, & omnia quo aut perfeda pedibus carent, aut binis quaternifve conftant pedibus : Exfanguia, quo fpedant Apes, vefpo , atque inter marina, fepio, Locufto, Sc denique omnia quo pedibus plus quam quatuor innituntur. Ut vero nos femito, quam ingrefli fumus, infiftamus , ab imperfedioribus ad perfe- diora afeendendum putamus, primoque exfanguia, quo tenemus, tradabimus, dein progreftum ad fanguinea faciemus. Inter Exsanguia primas obtinebunt Insecta, quo incifura parte fui vel fupina , vel prona , vel etiam utraque poftidentia , nec offeum quippiam diferetum aut carneum , fed quiddam inter hocce medium continent , quippe corpore pariter intus forifque duro conftans , Ariftoteli zvlopct, Alberto Annulofii dida. Ejus fpecies cum plurimo fint, ad certas tamen & ordinatas claftes eas redegit Aldro- vandus hunc in modum. Infeda funt vel Terreftria in terra degentia, vel Aquaticae illorum i 4 o MUSEUM illorum quxdarn pedes habent, quxdarn pedibus carent. Pedes habenda, alia funt alata, alas habentia, vel detedas, Anelitra dida, vel opertas, ut Coleo p ter a feu Vaginipennia, ut Locufta, Gryllus, &c. Anelitra vel quatuor habent alas membrana- ceas,& funt vel favifica,ut apes, vel non favifica,ut cicada : vel alas habent farinaceas, ut Papiliones. Duas alas tantum habent Mufcx, culices, & ejus cenfus. Aptera, feu alis ca- rentia, vel paucos habent pedes, fex, odo, duodecim, quatuordecim; vel multos & pia- res, ut Onifci , millepedes. Pedibus deftituta infeda terreftria, funt vermes varii, tam in hominibus, quam aliis animalibus. Plantis, Lapidibus, & extra ea exiftentibus. A qjj a t i c a infeda in aquis tam dulcibus quam marinis degentia , item funt vel pedibus prodita paucis, ut Mufcx fluviatiles , vel multis , ut pulex marinus, &c. Yel Apoda , feu fine pedibus , ut Hippocampus , Stellas marinx , alixque. Confuko alias omittimus divifiones, quas vel a corporis qualitate, colore, quantitate, partibus, vidu, generatione , motu & coitu defumi folent, cum unica illa nobis fufficiat , ut fecundum eam in claffes dirigamus , quas poflidemus. C a p. II.

De InfeSiis in /pecte.

TNsectorum primatum nobis obtinet Apis, non quod rarum & exoticum fit A animal ;fed eopotiftimum nomine quod animal fit utiMimum, exigui impendii, Sc favus ejus, quem tenemus, & artificii tte. elegantias obtineat quam plurimum. Apis, Grxcis ptXiQtm, infedum eft: terreftre, alis membraneis praeditum, anelitron &favificum, unius coloris, aculeatum, mella conficiens, &c ceram elaborans. De hujus animalis natura conftitutione confulatur Ariftoteles, Plinius, Aldrovandus, tk alii: noftri inftituti non eft minutias perfequi vulgares. Cum in omnibus fuis operibus induftriam prx fe ferant mirabilem apes, tum maxi- me in favis conftruendis. Quando alveum nadas funt mundum , ex arborum lachry- mis & gummis fuccos comportant glutinofos, hifce rimas &: pavimentum oblinunt , ne quid incidat, aut intret quod nocumentum adferrepoflit. Hinc Regum fuorum cellas eminentiori loco ftatuunt, amplas & exteris majores, eafque fepimento vallant. Vicinas Cellis Regiis habitant feniores, hinc natu minores, dein adolefcentulx. Favos vero aequabiles ftruunt,eorumque partem aliquam ad mei affervandum, aliam ad apes, aliam ad fucos. Nec eadem femper vifuntur figura. Mihi favus unus eft figura ovali, pineam nucem ferme referens, longitudine unciarum trium, latitudine duarum, cdUulis fuis he- xangulis affabre decorus . Planus cum fit ab utraque parte interftitio diftindas obtinet cellulas, profundiores in medio-, ad latera paulatim profunditote decrefcentes. In lon- gitudinemfeptendecimexcurruntcellulx,feptem in latitudinem. Cellulas tot habere angulos, quot apes pedes, obfervarunt Zoographi, & xqualibus ita conftare lateribus, ut una alueram fulciat ordine in obliquum quafi difpofito. Ufum favi obtinent eundem quem cera , de quo fufe differentem vide Aldrovan- durn. Bompylio Papilio eft qui ex Bombyce feu Eruca fenei ftaminis textrice generatur hoc pado. Ex ovis fit Eruca, qux ubi penfum abfolvit, fit Chryfalis, ex qua papilio , qui folliculum Bombycinum cui includitur terebrat, & haudita multo poff Venerem tribus diebus exercet , quo perado Mafculus moritur, fcemina vero ova parit innumera, ro- tunda , minuta , femini Hyofciami non diftimilia, fubftrato panniculo albo, dein mo- ritur. Ova vero in Verinftans affervantur. Ab aliis vermis Indus , vermis lanificus & Ser vocatur: In Europa Bombyces pennx olorinx craftitiem raro fuperant , cum in India pollicis humani magnitudinem longe excedant. Domus feu folliculus, cui includitur , apud nos raro fuperat ovi Co- lumbini majoris magnitudinem , in India caput humanum xquat , tefte Majolo. Colore differunt, alixalbx, alix cinereas, alix ftavx vifuntur vermes. Pedes habent quatuordecim, anteriores fex minores , pofteriores odo mediocres, poftremi duo maximi, fupra quos cauda acuta & furreda. Ridus omnibus porcorum fimilis, oculi magni , nigri, a capite ad caudam ufque linea per dorfum medium fufea fertur. Ova commode incubantur a virgine fana, ubi eruperint foliis mori pafcuntur, laducis etiam quandoque. Cum aliquot diebus oblatas frondes voraverint , fomno corripiun- tur t FORMIANUM. 241 tui* triduano, dein rurfus vorant & fenedarn exuunt, idque quarta vice. Demum cum a cibo abftinent,fcopis imponuntur in quibus texunt folliculos, quibus fe ipfos includunt. Biduo totum folliculum abfolvunt, tanto textus artificio, ut ad finem ufque filum ferve- tur integrum, cum alioquin ffagillimum fit & tenuiflimum , humanum prope vifum fu- giens, longum vero adeo, ut multas orgias compleat. Colledis folliculis prima & externa detrahitur lanugo , reliquum affervatur in ufus. Vermes ipfi non tantum obtinent ufum, quantum feta &: filum, ex quo veftes precio- f#fiunt. In Medicina cordialibuspermifcetur, ingreditur enim Diamofchum , confe- dionem Alkermes, fpecies cordiales, fyrupum de Pomis , de corticibus citri. Quidam concifum praeferunt ullo. Combuffcum putrida ulcera mundat , cum fale dentium ru- biginem tollit, cerebrum roborat. Infedum quoddam in mari Iflandico reperitur, quod Oscabiorn vocant , & ad Pediculos aut Cimices majores, quos figura refert , fpedare videtur. Hoc enim non fecus Pifces quofdam infeftare folet, ac pediculi alia animalia. Cruftaceum efl animal, fefquidigitum longum, digitum craflum, figura; oblongae, uc cauda Gammari formatum & cruftatum, feptem conflans junduris, quatuordecim brevibus pedibus, unguiculis acutis praeditis, in quolibet latere feptem, anterius ampliatur. Corpus habet molle fub crufta,inftar maffas #qualis & perfpicu#, fuccinum ferme referens, quod in lapidem in- duratur, nulla inteftinorum aut vifcerum relinquens veftigia. Ofeabiorn vero vocant, quafi fit optationis urfus. Putat enim vulgus, fi quis, deglutiendo hunc lapidem , quid optet, voti futurum compotem, &fi Pifci qui primum capitur adhaereat* boni elfe omi- nis, & felicem Pifcaturam portendere. Hiftoria pediculi marini, quam ponit Gefherus lib. 4. Aquatil. pag. 816". non multum ab hae abludit. Pifcibus hoc infedum ita adhaeret, ut eripi non poffit , fugit ut hirudo, nec prius abfcedit , quam tabidum & exfuccum pifcem reddiderit. Reperitur cervici Mugilum, Luporum , & faxatilium pifcium affixus. In Brafilia etiam inveniri & pifcem Acarambitamba potiffimum infeftare docet Georg. Margr. Hift. Pifcium lib. 4. cap. 8. Mihi lapis ex hoc infedo eft , Cujus originem variis fabellis involutam docent Iflandi. Infedum ipfum demum etiam accepi integrum adhuc 8 c nulla fui parte mutilum. Ad infeda volucria Colcoptera, feu vaginipennia. Scarabaeus refertur, Gr#cis ncivQaft©*. Quo nomine infigniuntur omnia illa, quorum al# crnfta teguntur , hoc pe- culiare habentia, quod careant aculeo Seprobofcide, dentefque habeant, quibus edendi munus perficiant, Sc pinnas valde fragiles, quo nomine cruftis indigent ad earum tu- telam. Varia eorum funt genera , differunt enim colore , magnitudine , fono, generandi modo, capitis conftitutione, dum alii cornuti, alii fine cornibus. Ex India Orientali mihi allatus Scarab^us pulcherrimus , undarum duarum longitudine, latitudine unius ferme, capite canino, nigro purpureo jfupra oculos ad la- tera, dux prominenti#, lute#, glabr#, inffar auricularum in canibus propendent quafi. Hb Collum iqi M U S E U M Collum fcuto tegitur nigro, fplendente, cujus ambitus viridi cingitur linea , qux etiam per ejus medium trarifcurrit. Alar in acutiitn delinentes ex viridi ac purpureo micant , ut colla Anatum. In acutum definit Uropygium, Pedus, ut & venter, quatuor conftans mterledionibus, atropurpureo fplendet lasvore, pulchre admodum. An ad Meloton- tham Ariftotelis referendus, dilpiciendum. Sunt mihi & cornua Scar abii cornuti, quem Nigidius Lucanum vocat, Leonicerus cervum volantem, Cardanus Scarabelaphum, Scaliger Taurum, alii Scara- basum bicornem. Cornua hxc ramofa funt , dentata , colore purpureo nigrefcente, quibus obvia valide conllringendo apprehendere valet. Hi Scarabasi corpore nigri- cante elfefolent, oculos juxta cornua habentes, intra cornua antennas quibus obvia per- tentant, capite funt latiore, led pedore minus longo* In Italia ad dolores fedandos &: nervorum contradiones feliciter hasc cornua adhi- bent & contra holce affedus auro inclufa geftant, pueris quoque contra terriculamen- ta, fafcinationes, aliofque eorum morbos collo fufpendunt. Contra Quartanam valere putant. Cardanus refert Febres accendi , ll in oleo coquantur , eoque pulfus inun- gantur. Hifce affines funt Monocerotes didi Scarabari, unico cornu fpedabiles in vertice capitis , quos Aegyptii Mercurio dedicarunt , corpore nigro purpurafcente, cralfo, capite magno, prona parte hirfuui. Ferrandes Imperatus, ob limilitudinem quam ratione cornu in naribus gerit Rhinoceros quadrupes, Rhinocerotes vocat. Tarde ad- modum volant , unde & manibus facile capiuntur. Anni mdcxli. aefhte crebri viri funt in hortis noflris , unde periti illi quos habeo , unicum cornu aduncum & acutum habentes. Pro ratione corporis, robore praediti incredibili : unus capfulas faris magnas ligneas inclufus, cum operculum elevare haud potuit, rodendo latera perrupit &c avolavit. Scarabaeus z^ Ct) P°ZP v C@^> colore ex viridi aureo , fupina parte qua Soli & luci ex- ponitur aureum edit fulgorem , ut inter Scarabasos &: Cantharides medius videatur. Quibufdam Scarabasus viridis Plinii, quem jucundo fuo afpedu contuentium vifum acuere ait- Repertus asftate fuperiore in horto meo. Cantharides duas ex India Orientali poffideo pulcherrimas, colore viridi fu- perlucente auro fed diverlimode. Major longitudine unciam fuperat, licet capite lit fpoliata, latitudine pollicis dimidii, collum frequentibus pundulis fcabrum efl:, alas ob- longse, in acutum definentes, lasves, nifi quod utraque juxta collum uno lenticulari no- tetur pundulo. Altera minor paulo, oblonga quoque, ejufdem figuras, fed in colore hoc efl: difcrimi- ni$> quod plus habeat auri rubentis quam prior , alas prasterea frequentioribus niteant bellaris pundulis. Utraque quatuor faltem pedum oftentat reliquias, fed ob coloris pulchritudinem fe ipfas commendant. Venenata licet fint cantharides omnes, eas tamen inufumfuum traduxerunt Medici In Flydropicis ufus efl: Hippocrates, abfciffis alis, capitibus & pedibus. Ad urinam pro- vocandam quidam, fed bene prseparatis, utuntur. Ad Lichenas, alopeciam, verrucas & aliena extrahenda, faciei pubulas, fcabiem, pfo- ram, nomas , carcinomata applicant alii. Contra varios morbos mulierum, Iderum, quartanam funt qui utuntur. Sed, cum fuppetant tutiora, non temere ad hasc progre- diendum. Ad puftulas & veficas in cute excitandas earum ufus frequens efl: & tutus t Qui pro Philtro exhibent, videant ne pro Pharmaco venenum prasbeant, Vefkam im- primis vehementer exulcerant. Insect u m quoddam Apteron frequens vifum eff in navi noftra, quas ex Ind» Orient. Anno mdcxxxviii. huc appulit, pollicis longitudine, latitudine dimidii, corpore qua caput Ipedabat ardiore, qua caudam latiore,colore puniceo. Pedibus fex (quorum pofteriores longiores, hirfuti &: acuti) prxditum, antennis duabus juxta os dotatum. Inter Gariophyllos aromaticos nidulabatur, & homines in navi exiftentes mire infe- ftabat. Fuit qui Cicadam Indicam exiftimaveric j Sed, cum alis deftitueretur, eo re- ferri non debere arbitror . Cimicem aut Pulicem Indicum magnum efle exi- ftimo. Pulex enim per Microfcopium confpedus figuram exhibet huic fimilem , ho- mines etiam eodem modo quo pulices infeftat. Locusta hispanica, mihi a D. D. Wichmanno allata , corpore efl: cinereo maculato , & quibufdam in locis ad flavedinem inclinante. Caput habet cucullatum, cine- f QRMI ANUM. 243 cinereum , fquammatum , os triquetrum , myftace feu quatuor pilofis ornatum corpori- bus, in fronte tenues quafdam antennas oftentat , oculos prominulos nigricantes 3 alas quatuor variegatas, membranaceas, nervis quibufdam per longitudinem excurrenti- bus, crura quatuor, anteriora minora in fe reflexa, fed duo pofteriora, trium unciarum longitudine, adfaltandum apta, qua corpus tangunt crafl'a,alioquin tenuia & cornea, in extremo articulo ferrata. Venter octo Tectionibus diftinchis in acutam definit fpinam, in extremitate nigricantem. Totum corpus longitudine efl unciarum trium. Locutiarum tanta efl: varietas, explicari commode ut nequeant ; mediam naturam habere videntur inter volatilia & reptilia, nam cum paululum a terra elevantur, faltant, iterumque pennis deficientibus in terram cadunt, fed altius eve£tae volant aliquantifper, nocturno frigore torpent, nec matutinis horj^ fe a terra elevant, antequam aeftus meri- dianus ingruat. Frugibus infeftum animal , adeo ut integras regiones quandoque deva- ftaverint, cujus rei teftis efl Gallia anno 852. Sunt populi qui Locuftis vefcantur, ut ^Tthiopes, Tagetenfes, Parthi, Arabes, qui in loco ubi funt fumum excitantes, eas decidere cogunt, & captas fale, fole, & furno ex- ficcant, ac in maffulas formatas pro annuo nutrimento fervant. D. Joh. Baptiftam iis fil- veftri meile mixtis vitam in deferto fuftentafle docet D. Mattheus Euangelifla cap. 3. Quatuor earum genera munda effe voluit Deus, Levit, xi. 22. In Medicina etiam ufus fuos habent , nam fuflitu Strangurias mulierum medentur: panis cum Locuftarum carne comeftus, calculofos juvat. Unguium fcabritiem tollunt frixae. Crura Locuftarum cum fevo hircino trita. Lepras fanare inquit Piinius. Ad oculorum albuginem , caliginem nebulam, ex iis Medicamentum praeparat Arnold. Villanov. Brev. lib. 1. cao.i 6 . I Locusti aliud mihi eft genus hic in Dania repertum , parvum, nigrum, uncia: unius longitudine , tenuibus & brevibus antennis praeditum, oculis candidis, minutis, nulla in cauda fpina aut aculeo, caetera locuftis aliis fimile. Gryllotalm, Sphondylis Cordi, Bupeftris Dodonaei , cum quibus tamen ne- quaquam convenit. Aldrovandus vermem Cucurbitarum vocat, quia Cucurbitas in hortis valde infeftat. Gryllotalpa vero vocatur, quia cum Gryllo ftridorem habet com- munem, &: inftar Talpae terram fodit. Ejus hiftoriam accurate perfecutus eft Moufettus in Hift. Infed. cap. 24. hoc modo. Infedum vifu horridum & monftrofum , quadruplo maximam fuperans Caritharidem (vel quatuor circiter digitos longum ) praecipue aetate ubi fuerit provediore. Fcemina levius, mas faturatefufeus. Illi, praeter duas longas antennas, fibulas quatuor quali e na- ribus labiifque propendent, oculos habet majores, & alarum radix miniata macula orna- tur. Mas vero fibulis illis nudus , illarum loco , fetas duas fibulis duplo longiores obti- nuit. Concolor fibi undique videtur & fine macula, utriufque ungues coracini fune. Anterioribus pedibus robuftis admodum & varis tumulos perfodit uterque & cunicu- los agit, mediis infiftit, ultimis, quando opus eft, faltat. Cauda illi bifurca, alse corpore longiores, membraneae , corpus incifuris variis infignitum. Juniores fere toti nigri- cant , adultiores implumati videntur. Sub terra paluftri & humida maximam aetatis partem vivit, nodu tamen egreditur. Tardigradum valde eft animal , volatufque ejus Saltum refert: unde in locuftarum numerum a nonnullis ponitur. Sole occiduo primum prodit, Gryllorum more, fuaque cantilena fonora quidem fatis & fupra mille paflus ftri- dente fibi applaudit, quam ubi audiunt Agricolae oppido exhilarantur, ac fi ejus adventu terram humore gravidam & calore Solis maturatam fcirent. Grana tritici, hordei, Sc Avenae colligit, ac in cavernam afportat, inde forte hyeme vi&urum. Quidam ftercori- bus equinis eam vefei affirmant. Nudis manibus tra&ata befiia, nullum mordendi auc offendendi indicium praebet. Mihi tres ejus generis vivas, venum iri fcatula afportavit Rufticus quidam, terra ma- dida opertas , quas prope Fridericiburgum captas affirmavit. Sed caplulam perforarunt & abierunt. Alias poftmodum aliunde accepi, quas mortuas fervo. Hh 2 PhaTah- 144 MUSEUM Phalangxi AMERICANI dentes mihi a ClarifT. Viro D. Joh. de Laet tranf- miffi, parvuli funt, adunci, acuti, colore purpureo nigricante, ungulas potius quam den- tes referentes. Animal ipfum defcribitur ab eodem autore lib. 15. Ind. Occident, cap.15. Carolo Clufio in Exoticis , Margravio de infedis lib. 7. cap. 5. Brafilienfibus Nhamdu Guacu dicitur, aliis Araneus maximus & Phalangium. Totum corpus digitos tres & Te- rnis longum, bifectum. Anterior pars major &pene duos digitos longa , lefquidigitum lata, fubrotunda & comprefla , pofterior magis orbicularis , nucis Mofchatte majoris magnitudine &c figura , Telquidigitum longa. In dorlo medio verius pofteriora foramen habet umbilicale , capite caret Ipeciali ; Ted Tupra os in anteriore parte corporis ocellos habet minimos, fplendentes inftar putidulorum , & ad utrumque oris latus prominen- tiam unguiformem femilunarem, lemidigitum longam, in extremitate dentatam, dente Temilunari, Iplendente, coloris nigro purpurei. Crura habet decem, utrinque quinque, priora duo juxta dentes duos digitos longa, quatuor internodiis conflantia ; omnia in extremitate habent duo cornicula curva, nigra, fplendida, bifleda, ut cancri. Prope anum duos proceflus, femidigitum longos , juxta Te politos, fili craflioris crafl litie, quibus nere folet Totus araneus vertitur cute pilofa, brevibus pilis nimis'ad vi- fum, ad tadum inftar Holoferici. Per totam autem fuperficiem crurum partis pofte- rioris , laterum & procefliium, qui dentes continent, pili copioli funt inlperli ex albo Sc gryfeo rubei coloris. Pofterior ledio corporisin adukioribus plerumque nuda eft pilis, & cutis ex albo incarnata. Vefcuntur Mufcis & aliis inledis. Margravius idem refert Te unum in Tcatula per biennium aluifte , qui cerro tempore cutem exluit , dentibus etiam adherentibus , nova fubtus generata. FrequentilFimum eft iniedum in Infula S. Alexii. Ad inleda aquatica apoda refertur Hippocampus, que vox varie ab audoribus fumi- tur, pro fc utica a quibufdam uliirpatur, ab aliis pro Hippopotamo, ab aliis denique pro hoc inledi genere, de quo nobis hic lermo. Dicitur vero ab ’i 7 T 7 r(^> quod equum notat & flexura, quod hoc infedum ex Equo & Eruca compofitum videatur. Magni- tudine eft dodrantali, quandoque minor, pollicis cralfitie, roftro oblongo, tubuli modo cavo line fcifliira. Ab inferiore ejus parte operculum foramini opponitur. Oculos rotundos habet prominentes, in recentibus in vertice pili confpiciuntur,qui in exlicca- tis & demortuis decidunt, collo & ventre Equi collum refert. Poft oculos pinnula dute auricularum inftar. Sub ventre duas habet rimulas, ex quarum una excrementa dejicit, ex altera ova. Cauda reliquo corpore tenuior eft , quadrata, aculeata, veluti ex carti- lagineis circulis compada,ex quibus extant aculei intermediis membranis, colore fufco, pundis albis notato, alpedu pulcherrimum & jucundillimum animal. AElianus lib. 14. de Hift. Animal, cap. 20. ventrem Hippocampi venenum elle, varia- que qua: ibidem enumerat fymptomata producere aflerit. Contra morfum Canis ra- bidi, foris ulceri applicatum, valere vult idem: etiam tortus ad comedendum exhibetur. Alligatum Venerem provocare dicit Plinius. Ad Lepram, Alopecias, Ifchiadicos dolo- res FORMIANUM. res funt qui commendent cum aqua Abfinthii toflum. Contra Lumbricos & vermes exhibent quidam. Stella marina a quibufdam ad Zoophyta refertur, fed arborefeenti ftelLr > de qua poflea, potiflimum id competere videtur, qua: ex Pifce & Planta conflat. Qui- dam Oflrocodermis annumerant, quia radii tam duro conflant cortice & callo, ut gladii mucrone vix poffit penetrari. Aldrovandus & alii ad infeda referunt aquatica apoda, c]uod incifuras multas in radiis habeat. Grxcis , a Sylvatico Sydus marinum vo- catur. Infedum efl marinum, in radios quinque, odo, & duodecim quandoque divifum, ma- gnitudinis djverfx, funt enim majores & minores, parte fupina radiorum fpiculis crebris dotatum, feptem eorum ordines effe in latitudine vult Cardanus, in longitudine viginti duos , cumque animal fit non ufque adeo magnum , fupra tamen quinque millia pro- mufeidum cum fuis acetabulis exferere. Radii ipfi,in multis particulis, tanquam ex ver- tebris componuntur, ut in aqua fint mobiles. In medio oris fitus efl, quinque dentibus dotati , ut in Echino , excrementorum nullus apparet exitus , ut ore qua: fupervacua funt excernere videatur. Differunt primo ratione magnitudinis , quod quxdam ma- gna: fint, quaedam parva? : fecundo colore, quod alia: flavefeant, alix cinerex fint, alia* nigricent. Denique alia: aculeata:, alix minus, & alixplures habeant radios, alix pau- ciores. Ad duodecimum ufque numerum accreviffe radios animadverfum efl. Ejufque mihi funt exempla. Illae, quas ego poflideo, quinque radiorum, majores & minores, duro & fpinofo ve- flitx corio, quod in humido facile mollefcit & diffolvitur. Radii ipfi excavati funt, ac in meditullio os conflituunt, quo alimentum attradum conficitur & per omnes difper- gitur partes. Colore ad cinereum vergunt. Majorem duodecim radiorum ex Iflandia accepi, qux,cum nihil habeat peculiare a reliquis, deferiptione non indiget,fed Anno mdcl elegantiflimam nadus fum Stellu- lam duodecim radiorum, in dorfo coloris purpurei, cui cinerei quidpiampermiflum, al- tera parte plane cinerei , ambitus ejus vix fuperat Dalerum imperialem , Diameter un- cias tres. Stella arborescentes mihi dux funt, major altera, altera minor. Radi- ces habent quinque minores , in quarum medio os cum quinque appendicibus , qyx parvis dentibus feu fpinis horrent : pars ea depreffa efl, ambitus vero tumet, & in quoli- bet radio rima. Difpefcitur vero primo quivis radius in binos , horum quilibet rurfiis in alios binos, atque ita confequenter , totum corpus per Dichotomias ordinatur, quo- ufque ad tenuiffimum ramum deventum fuerit . Hi vero rami fimillimi fubflantia funt Aflacorum antennis, & ejufdem ferme texturx, nifi quod molliores fint , incifuris infi- nitis prxditi, ac crifpati, colore cinereo ad rubicundum inclinante. Sunt qui quafdam ex flellis edules effe arbitrentur, fed cibum minus gratum effe opor- tet. Ad uteri flrangulatum alii commendant. Kiranides fuffitum ex flella marina ex- citatum omne malum avertere ait , artefque magicas impedire. Contra omnia venena, vel potu, velldu, vel morfu illata, fuccus earum ex jure decodarum efficacifiimus ha- betur Plinio. Ad Epilepticos fuffimentum ex iis prxparari docet Myrepfius. Ad Pilos evellendos alii commendant. Qui fuperflitiofa cupit, legat Kiranidem. ExNorvegia Vermium marinorum nomine ad me delata funt infeda qux- dam, qux ferme radios ftellarum figura & fubflantia referunt, aculeati funt, hirfuti, ca- rinati , longitudine pedali ferme. Dorfum tribus conflat aculeatis prominentiis per longitudinem excurrentibus. Venter profunda & lata in cifura, undique aculeis hilpi- da,hfque ad caudam hiat,craflitie pollicis: corpus frequentibus cartilagineis conflat inci- furis, fed pelle tegitur craiTa, hifpida. Inteflinorum, aliorumque vifcerum vefligia nulla, plane ut in radiis flellx marinx. Capitis obfcura valde funt lineamenta 3 in foramen tamen definit parvum, quod oris vices procul dubio fupplet, A nemine, quod fciam, deferiptos hos vidi vermes. Ego quidem, antequam diligentius luflrafrem , binos illos quos teneo vermes hujus generis radios majoris cujufdam flellx marinx effe putabam. MUSEUM 145 \ / C A P. III. ’ De Mollibus* TNseota fequuntur animalia Mollia feu paX Inia. ab Ariftotele dida, 4. de -*■ Hift. Animal, cap. 1. fed a Plinio lib. 9. cap. 2.8. ad Pifces referuntur, quod in mari & aquis potiflimum repedantur. Sunt vero* Philofopho tefte, mollia fanguine carentia Animalia, foris carne obduda , folidum quid intus continentia. Galenus lib. 3. de Alb metit, facultat. ^ctXDicc vocat, qux neque fquammam, neque afperam, neque tefta- cearn cutem habent , fed mollem , perinde ut in hominibus, & duras funt carnis. Diffe- runt vero a Zoophytis , qux a qnibufdam inter Mollia referuntur , quod Zoophyta foli- dam intus non habeant fubllantiam olli proportionatam , nec pedes odo , nec atra- mentum, nec caput intra alveum, nec alia quibus vere & ftride Mollia prasdita funt. Huc fpedat Polypus, qui nomine gaudet Grxco , cum Latino deftituarur , a multitudine pedum & flagellorum fic didus. Albertus Magnus Multipedem vocat. Polypus, ut extera ejus generis, odo habet pedes feu flagella vel brachia, iifque con- tinuum caput (quamvis dicat Arifl. omnia animalia caput habere, excepto Polypo, qui loc o capitis gerit alveum) tum alveum feu finum continentem interiora. Brachia duo- bus acetabulorum ordinibus dotantur, excepto uno genere Elidonum. His, quoties tempeftates urgent , ad faxa aliqua adhxrent, &: fe velut anchoris jadis ftabiliunt, quin & tanquam manibus £c pedibus hifce brachiis utitur polypus. Quippe qui duobus fu- pra os pofitis cibum admoveat, ultimo vero , quod acutius , in coitu utatur. Fiftulam ante alveum habet cavam , fupra brachia , qua marinam cum efculentis hauftam tranL mittit aquam , modo in dextram , modo finiftram partem transfert. Hac etiam fuum atramentum fundere folet. Natat obliquus, pedes in eam porrigens partem , quam caput vocant , atque ita efficit ut cum natat profpiciat in adverfum (nam oculi fupra funt conftituti ) &: os habet ex adverfo. Caput illud Polypis , dum vivunt , prxdurum 8 C quafi inflatum eft. Tangunt & tenent brachiis fupinis, membranamque interjedam to- tam extendunt. In arenam tamen elapfis, facultas apprehendendi retinendique nulla, eft. Alveus Polyporum, refpedu reliquorum mollium, parvus eft, crura prxlonga, caput inter crura , qux & brachia & barbx & cirrhi appellantur. Vifcera nulla habent, fed eo- rum loco Mutim fub ore, in qua humor ille qui atramentum vocatur'. Polypus nihil fo- lidi in fe habet, ut alia mollia , Sepix Sz: Loligines. In varios colores quod fe mutet, id a molli ejus pelle provenire multi putant , qux facile glubi poteft , cujus colorem mox album, mox rufum, poftea lividum, mox variis coloribus diftindum videre licet. Vora- eiflimum eft animal & quodvis obvium conmmit, Conchularum tamen carnem prx exteris ambit , flagellis teftas frangit , quibus cubile fuum ftipat , & fic carnem abfumit. Cibi ft ar detur penuria, propria devorare brachia volunt, qux deinde renafeantur. Quidam ex Polypis edules funt, fed caro prius bene contundi debet & elixari. Apud Medicos etiam fuum obtinuit ufum ; tufus & illitus fanguinem flftit, in cibo torminibus medetur Nephriticis, e vino veteri fuccum ejus exhibent. Ad narium Polypos etiam conferre volunt. Ad Hydropes &c affedus muliebres , funt qui commendant. Ejus ufum Venerem promovere & libidinem excitare ratio & experientia docent. Meus Polypus longitudine pedem unum cum una quarta obtinet, coerulei, purpurei & cinerei coloris confufe mifti. In fummitate ejus alveus eft feu vefica quxdam Coria- cea vacua, qux in vivo inflatur aut aqua marina vel atramento repletur , fub hac caput Sc oculi , quorum tamen non extant in meo veftigia. Hinc fequitur fiftula, per quam exonerat hauftam aquam & atramentum fuum effundit. Mox corpus in brachia feu cirrhos difpefcitur odo , qui paulatim attenuantur in apicem, ab altera parte unica acetabulorum ferie dotatur , qua obvia apprehendit &: retinet. Vifcerum interiorum nulla veftigia. Totum corpus Coriacea conftat fubftantia & molli pulpa carnea. Ad elaffem Elidonum, ut fupra monui, referendus videtur. Loligo ab Italis & maris Adriatici accolis Calamarium vocatur, Ligures Totanum, Oceani accolx Cafferum,Grxci t&Qov nominant. Latini vero Loliginem, quali Voligi- nem a Volatu , ut Varro putat , tefte Scaligero in Hiftor. Animal. Arift. lib. 1. cap. 44. Motum ei tribuit peculiarem. Efferre fefe ab aquis intervallaque haud parva tranfmit- tere volatu, Meuspifcism Iflandia captus eft Anno mdcxlvii. ab extremitate altera FORMIANUM. 2 47 ad ultimum Cyrrhi majoris duos pedes longus, E mollium genere, ad pifces gregales a quibuldam relatus, colore purpurafcenre cinereo & vario. Duabus quali partibus con- fiat, una inftar thecas eft in quam fe recipit, in extremitate plana triquetra, duabus quali alis praedita, reliqua parte concava , in quam reliquum corporis recondit, quod nervis quali duobus & corpore angufto propendet, mox ab egreflu tubam oftendit amplam, cui digitus inferi poteft. Hanc tubam, intervallo unius pollicis, mox excipit caput oblongum, cui utrinque oculi clari & Cryftallini inlident ; roftrum vero durum &c nigrum habet , limile Plittaci * quod Cirrhi leu flagella ambiunt odo , urrinque quatuor ; quorum tria minora , odo uncias longa, in acutum delinentia, longitudine fenfim auda,ita ut fuperiora duo mini- ma, reliqua longiora, duobus ordinibus acetabulorum, alternarim difpolitorum, prtedita. Haec autem acetabula rotunda funt, oflea & dentata : Inferiora vero duo flagella lon- giflima funt, pedali longitudine, etiam in acutum delinentia, majoribus etiam acetabu- lis praedita , praecipue circa extremitatem , fed roftrum verius paulatim diminuuntur. Hifce Cancros, Urfos, Paguros venari & apprehendere volunt. Praeter atramentum & alium quendam fuccum purpureum habet. In cibis in Italia locum habent , & variis modis praeparantur. Stomacho conferre audor eit Archigenes apud Galenum. Affatas torminalis prodeffe vult Marcellus. C A p. IV. De Crufiatis longis. ClIccEDUNt in ordine exfanguium Cruftata, feu cruftacea, Ariftoteli ^ cruftis tenuibus contedfta, quas oflibus carent, & communes habent cum reliquis ex- fanguibus partes , ut caput» alveum, gulam, ventrem & inteftinum. Os in capite eft, quod protinus venter excipit, dentes quoque habent & oculos duros line palpebris, di- Verfimode locatos, cornua quoque & Chelas. Scaliger Cruftata dividit in rotunda &: ' caudata. Illorum cauda quali operculum alvi exitum obtegit , & ventris infirme parti sta applicatur, ut caudas Ipeciem pras fe ferat : illorum vero cauda expreffa & extenta eft. Rotunda Grasci Kagxtva,, Latini Cancros vocant , caudata Gammaros. Ariftoteles eo- rum quatuor enumerat genera, Locuftas nempe, Gammaros, Squillas & Cancros, qme rurfumin varias fpecies dividuntur. Nos quas tenemus hujus generis, breviter, more noftro, delineabimus* Astacus a quibufdam Gammarus marinus , in noftro mari frequens , .fmmmcr Vernacule dicitur, magnamque habet ratione magnitudinis differentiam. Major ul- nam quandoque fuperat Selandicam. Cruftaceum eft animal, colore, dum vivit, nigri- cante & ad coeruleum tendente, dum coquitur in rubicundiflimumtranfit, fed paulatim ubi exliccatur ad albedinem vergit, pedibus prasditum odo, quos excipiunt Chelae feu forcipes majores , utrinque unus dentatus. Pedum autem quidam bifurcantur in extre- mitatibus, quatuor nempe fuperiores caput verfus, reliqui in acutum delinunt. Cornua feu flagella ante oculos duo tenuia, longa, fedionibus multis diftinda , quibus viam pertentat, fuper quas alia minora, oculos quali incumbentes & defendentes, parvos, duriufculos, frons acuta & alpera. Totum corpus lasve, nili ubi a Balanis obfldetur, ex cruftis variis articulatim conftrudum , inter forcipes , altera grandior elfe folet altera. Ufus Aftaci in cibireft, fed carnem habet duram, difficilem concoctu, aft nutrimen- tum prtebet laudabile. Tympanicis &: Podagricis minus convenit , commendantur in Cardialgia, & Colica. Chelas funibus , quibus campanulas asdium pulfantur, appendi folent, tum ornatus, tum commoditatis gratia. Clavibus quoque nedunt noftratium quidam, ut fepolitas facilius inveniantur. Quem Gelherus, Aldrovandus, & alii Astacum medium, feu medis magni- tudinis, Norvegi .frumitKr Atongt feu Regem Aftacorum vocant *, Nos non inepte Afta- cum literatum, quod in cruftis caudam tegentibus literarum quarundam grandium & quali Hieroglyphicarum notas oftentet. Ante annos non ita multos talis Aftacus prope Bergas Norvegorum cum captus effet, loci Epifcopus exade fuis coloribus & lineamen- tis depingi eum curavit, atque huc tranlmifit, ut literas, quas crufta oftentabat Runicis iimiles, legeremus, procul dubio aliquid ominofum indicantes : Sed ejus ignorantiam no® M8 MUSEUM non potuimus non ridere, qui nefciebat peculiarem effe Aftaci fpeeiem, talibus maculis a Natura infignitam. Commodum vero accidit > quod duos ejus generis in Mufeo te- nerem i quos cum pidura dum conferrem , oftendi collegis nihil hic effe prxter Natu- ram j fed de Natura ejus effe ut talibus infigniatur maculis nihil denotantibus. Sic fsepe contingit , ut qua! rara fune, quia paucis cognita aut vifa , pro monftris aut portentis habeantur a multis, cum tamen, in luo genere, Natura non exorbitantis fint foetus ordi- narii. Hinc patet, quantum conducat in exoticorum ac rariorum Hiftoria verfatum effe, ac fupra vulgus in hoc etiam genere aliquid fapere. Meus Affacus Literatus, longitudine eft pedis unius. Chelae feu forcipes, ubi extenfi recta linea funt, craffitie paulo majore pollice , totius corporis lineamentis majorf Aftaco fimilis, nili quod Chelx in longum protendantur & minores fint. Dimidium enim pedem aequant, &, antequam findantflr , quatuor in longum exporredis dotantur prominentiis, alternatim duplici & fimplici dentium ordine confpicuis, inter quos finus ad fummum excurrunt quatuor , eleganti fpedaculo , quo fadum arbitror ut nomen Reguli Aftacorum apud Norvegos obtinuerit. Antennas prxterea , habita corporis ratione, minores habet vulgatis ; oculos non adeo protuberantes, fed majores & craffio- res. In dorfi cruftis notae conlpiciuntur nigricantes , quas prifeas Monachorum literas quodammodo referunt, utrinque fex, quarum prima a cauda numeranda T. fecunda & tertia E. quarta & quinta L. fexta I. utcunque exprimunt, ea figura qua in vetuftis manuferiptis codicibus vifuntur. Hunc Aftacum. illum effe crederem, quem Rondele- tius Aftacum parvum vocat, nili pedes forficibus carere diceret. Nofter enim quatuor primos forficibus dotatos obtinet pedes, ut Aftacus major. Gammarus feu Aftacus fluviatilis , nobis frequens , a quibufdam putatur effe Cancer fluviatilis. Sed errant, liquidem Ariftoteles Cancros fluviatiles rotundos efle 9 corpore & cauda non extenfa, fed corpori applicata , effe ftatuit. Noftratibus vocatur Corporis lineamentis prorfus Aftacum refert, atque in hunc modum a Ronde- letio deferibitur. Corpore eft tereti , capite in cornu latiufculum breve & acutum deli- nente, fub quo latent oculi, capiti prasfuppofita cornua quatuor, duo breviora, alia lon- giora, articulata, flexibilia, in tenuitatem pili delinentia, utrinque Chela eft unica, afpe- ra , denticulata, articulis quaternis connexa. Pedes utrinque quaterni, binis Chelis® priores bifidi funt & hirfuti, bini pofteriores in calcar delinunt. Pofterior corporis pars, quas collum appellatur, fex tabellis conftat, cauda pinnulis quinque, media fcuti for- mam refert & articulata eft > utrinque duas communi articulo , poftremx proprio colli- gantur, os dentibus munitum. Sub cauda appendices funt, in quibus ova reperiuntur. In capitibus bini lapilli, globi dimidiati figura, fummo ventriculo adjundi, qui majores & perfediores funt ubi cruftam deponunt. De his autem in Hiftoria Lapidum a nobis adum eft. Mares, ea parte qua corpus ad caudam continuatur, fubtus quatuor longas habent virgulas prominentes, quibus fceminx carent. Temperamento funt frigidi & humidi, foporem inducere creduntur, cibum gratum & fuavem praebent, led difficulter concoquuntur. In Martio &- Aprili commendantur, crefcente Luna, quando fcatent venis albis intricatis t an quam vermibus, improbantur. In Medicina maxime ad canis rabidi morfum, Phtifin, Hedicam, Iderum, Urinae reten- tiones &: calculum commendantur» Ad clavos extrahendos ex iis unguentum confi- ciunt, ad capitis dolores, linguae inflammationem, Paralylin, Cancrum in mamillis , fuo modo praeparati adhibentur. Albertus ad venenatos Serpentum morfus com- mendat. S qu i l l je apud nos frequentes funt , utpote quae magna copia in noftri maris ca- piantur littoribus,a mulierculis, reticulis perticae alligatis, & in modum femicirculi exten- fis, illas pifcantibusjpr^fcrtim genus illud quod quidam fquillas gibbas vocant, Graeci xetg/fog. Cruftatum eft parvulum, uncias duas longum circiter, latum vix unciam dimi- diam, Chelis carens, alioquin Gammaro fimilis, colore nigricante dc caefio dum crudae funt, cote rufefeunt, aculeos in fronte gerunt, crufta fragili , oculis eminentibus, inte- ftinum rectum in caudam definit, qua excrementum emittit. Ufus apud nos frequens eft in cibis cum Sale elixantur &: cum Pipere & aceto di- tantur ; excorticato: quoque cum butyro & aceto menfis apponuntur. Venerem ex- citare credunt , &: ad conceptum promovendum laudat SimeonSethi. Hedicis % morbo extenuatis eximie prodeffe volunt, fi aqua hordei ablutas in carnium jufculo cck \ quantur. WORMIANUM, 249 quantur. Tritas & vulneribus impolitas {picula ac {pinas evellere tradit Galenus. Cum oxymellite potas tineas & lumbricos expellere docent. Pifcatores quandoque pro efcis iis utunturhamo alligatis, ut majores allidant Pifces. C a r. V.

Dc Crujiatis ^[{ot undis.

Q Uamvis inter Cruftata oblonga & rotunda ambigere videatur , quem primo loco hic proponimus. Cancer, quia tamen, caudam ejus acutam fi exceperis, to- tum ejus corpus ad rotunditatem accedit, locum ei hic tribuere placuit. Dicitur vero a Carolo Clufto Exot. lib. 6 . cap. 14. Cancer molucanus, eo quod circa Infulas Molucas copiofe capiatur, & ad naturam Cancri accedere videatur. Clariif. Vir D. Joh. deLaet in defcriptione Indise Occidentalis lib. 2. cap. 19. Araneum Marinum vocat ; Americani Signoc vel Siguenoc. Animal eft: cruftatum, duabus cruftis duris defuper tedum, quarum anterior patella: inftar, convexa, admodum craffa, duplicata, circa frontem orbicularis, &: elegantiffime conformata, qua alteri conjungitur, femilunie in modum excifa, anteriore latere tuber- culis. quibufdam , & alicubi brevibus obtufis aculeis, diftindis ordinibus afperatur. Pofterior crufta priori minor eft, Rombiformis & utrinque dentata, foraminulis quibuf- dam pulchro ordine variegata. Cauda item Cruftacea oblonga, tertiam fcrmelongitu- dinis partem conftituens , inculpidem terminata. In quibuldam caudam longitudine corpus totum excedere, trigonam effe &a fui medio ad cufpidem ufque aculeis veluti ferratam & afperam effe docet D. de Laet. Sed in noftro rescita fe non habet. In con- vexa prioris patella: parte , Iere circa medium , duo illi funt oculi , fatis confpicui dum vita fungitur, ubi exfpiravit contractiores & cornea membrana obdudi. Concava parte plura crura habet inftar Cancri, & quidem primo odo breviora , dcin bina oblongiora, & alia rurfum bina, breviufcula, repanda, neque Chelis armata, fedofticulo obtufo ve- luti remigio mftruda, quibus natare creditur. Duas praiterea circa os exiguas admo- dum Chelas, quibus mandit. Sub pofteriore Crufta veficulx aliquot (ibi invicem fuper- pofltse , quae haud fecusinftantur ac Ranarum bucca: (olent. Littora &: vada amant hi Cancri, & in teftuariis potiffimum capiuntur varia mole ; funt enim non pauci quorum cauda palmum excedit. Clufius exade adeo omnia defcribere non potuit, (iquidem exftccatum & pene corruptum faltem vidit Sceferon. In eo erraffe videtur , quod par- tem anteriorem cum' longo aculeo effe dicat, cum {it pofterior, quod ex pedum confti- tutione liquido patet. Quanquam Molucanus dicatur eo quod circ.a Infulas Molucas capiatur, attamen Anno 1655. die Augufti 4. ejus generis vivus apud hos Helhngorx captus eft, & ad vi- rum Nobiliff. D. Georgium Rofencrantz, {upremum Theiaurarium Regium, delatus! Qui mihi nupere extindum monftrabar. Siquidem eodem tempore huc appulerunt quinque naves Belgica ex India Orientali reduces, fulpicio erat, cum quifquiliis navibus adliRrentibos implicitum,. huc delatum fuiffe. Cancer totus (pinis horridus e genere Majorum eft , Grxci enim peyas vocant, figura- cor ferine semulatur , anteriore parte in acutum deftnens, duplicatis aculeis late prominentibus horridus, Caudam ex multis conflantem laminis fub ventre recondi- I i tam 2 5© M u S E U M tam habet, in ambitu fpinis refertam, circa medium variis & inxqualibus protuberant iis dotatam. Pedes odo longos fpinofiffimos, fex articulis conflantes, in extremitate acu- tos, non vero bifurcatos , anteriores vero forcipibus dotantur , quorum dexter major finiftro. Minores funt qui apud nos capiuntur, quia, quos teneo hic captos , digitorum quin- que longitudinem falcem aequant, latitudinem quatuor ; cum tamen autores inter Can- cros Majas exteros magnitudine fuperare dicant. Cxterum notandum, nos cum Ari- ftotele & Aldrovando Majas vocare hifpidos & aculeatos iftos Cancros, quosRondele- tius Paguros indigitat. Quidam Araneas marinas efle volunt. Inter cibos locum habent : fed mares foeminis prxferuntur. Commendantur Au- tumno & hyeme, menfe Aprili quoque in plenilunio. Dum coquuntur obturanda funt foramina oris ac ventris golfypio, ne dum bulliunt aqua impleantur, faporemque fuum perdant. Cxteroquin viribus cum reliquis conveniunt Cancris. Pagurus ad magnos etiam refertur Cancros , noftratibus TL&iU-tuWt / Italis qui- bufdam Granciporro. Crufta ejus in gyrum novem crenis , imbricis modo, incifa eft, adolefcit quandoque in calvas humante magnitudinem, fed non ita orbiculatus evadit. Cancris reliquis proportione refpondens. Cruda valida &c lxvi tegitur, crura utrinque quatuor habet, villis hirta, ternis articulationibus geniculata, in quibus ungues acuti Sc obliqui, non bifidi. Brachia biiulca, parte anteriore binis articulis intercepta, forcipibus in extremo nigris, quibus confringunt qux edunt, & dura quoque confringunt. Oflea enim funt duritie , caudam fub corpore reflexam habent. Branchias utrinque in lateri- bus difpofitas offendunt , fub tergoris crufta fenis ordinibus ad tibiarum radices infertas. In pedalem latitudinem apud noscrefcit. In Anglia vifus, qui decem libras penderet. Ferunt Mufica e cavernis evocari, ea enim valde dele&ari ajunt. Inter lautiflimos cibos quibufdam in locis recenfentur , fed carnes eorum difficilio- ris funt digeftionis. Varia ex iis fercula prxparare norunt artis culinarias Profeflores : Ventrem fiftunt, cum aqux incodi fuccum falfum depofuerint. Cancer latipes e minorum Cancrorum genere , inter Cancros equites , aut Dromones relatus , parvus eft , unciarum duarum circiter longitudine Sc latitudine. Chelas habet denticulatas, pedes utrinque quatuor; poftremus &: minimus, a quo lati- pes vocatur, prxter aliorum Cancrorum naturam in latitudinem definit ofleam , fex articulationibus conflantem. E fronte extant cornicula quatuor : Telia eft laevi, parte fuperiore albefeente, anteriore quodammodo nigricante in vivis. Quare vero pofte- riores pedes latos habeat , docuifle videtur Ariftoteles lib. 4 . de part. Anim. cap. 8 . cum inquit: Parvi Cancri, qui capiuntur inter parvos pifciculos, poftremos pedes habent latos, ut ad natandum fint utiles, ut pinnarum ac palmularum vice fint illi pedes : Quem- admodumenimRanxpofterioribiis pedibus, Sc Anates, exterxque aves aquis gauden- tes, fuispedibus latis, celeriter impelluntur dum natant, ita & Cancri. Cancellus, quibufdam Bernhardus Eremita , mirabile eft animal , utpote quod ambigere videtur inter Cruftata & Teftacea ; per fe namque folus inter Cancros &c Cruftacea locum habet; quia vero teftaceam fibi deligit habitationem, in qua moretur & vivat, ad Teftacea referendus videtur. Parte fuperiore, qua extra teftam prominet, Aftaco vel Gammaro parvo fimilis eft. Pedibus utrinque ternis brachiatur, villofis, quo- rum duo anteriores feu priores forcipibus dotantur , quibus cibum ori admovet. Crufta dura WORMIANUM. ist dura pro cute vellitur, nunc Cyaneo, nunc coeruleo, nunc fulvo colore. Duojlli pe- des utrinque, qui brachia fubfequuntur, unguibus in extremo oblongis & aduncis vallari funt ; Chelarum altera crailior , altera tenuior. Pedes vero duos illos exierit cum in- gredi & pifces capere vult. Duo alii pedes utrinque hirfuti, molles, intus latent, quibus innixus corpus intro trahit. Pars pollerior nullis tabellis conflat, fed cute duntaxat, ob id Arifloteli mollis dicitur; fed, ad eam firmandam, certis intervallis diifitas lineas tres habet, latas, durioris fiibflanthT, corporis extremu, tres pinnas tenues, molles, in lateribus fitas gerit. Dentes offeos ut carabus habet , quibus efcas comminuit : cum prsedam ve- natur, totam anteriorem partem fuo domicilio exferit: ab ore Oefophagus tenuis ut filum ad flomachum tenditur. Inteflina ejus bis tantum revolvuntur, ac qui in floma- cho viridis humor fpedabatur, is in inteflinis apparet candidus. Polypos V enere exhau- ftos devorat. A Conchis nudi nafcuntur, fed Purpuras & Turbines e fuis pellunt Con- chis, iilque vefcuntur, ut eorum occupent domicilia. Cum in amplitudinem majorem excreverunt, quam ut primis teflis capi queant, in teflam ampliorem, tanquam domum novam, migrant. Raro in cibos fumuntur, fed ab aliis pifcibus vehementer expetuntur ; unde pifca- tores cochleis nudatos hamis fuis appendere folent , ut iis alios pifces faxatiles alliciant. C a p. VI. ‘De Teftaceis Vmvafaibus. I Nt er Exfanguia tertium locum fibi vendicant Testacea, quibnfdam Te- ftata dida, Grsccis bepyu&dmM, quafi Teflacea: cutis animal dicas, conchilia, cochlea:, oftrea aliis. Referri autem omnia hujus generis poffunt, vel ad univalvia, vel bivalvia, vel Turbinata. Inter Univalvia primum locum damus Patellis marinis , Grxcis As W- , Tethea quibufdam. Sunt vero Teflacea parva faxis firmiter adherentia , alteram partem detedam habentia, qua carnem oftendunt colore livido aut cineritio. Telia efl aliquantulum flriata, que pofleriorem tegit pifcis partem, nam anterior faxo occul- tatur. Telia exquifite rotunda non efl, fed inaequalis, intus levis, foris parum afpera, gibba , in ambitu livefcens , intus cava &: laevis. Carnofam fimbriam habet in corporis ambitu, quam expandit cum haret, foluta contrahit: fi fe tangi fenferit Lepas, ita forti- ter faxo adhaeret , divelli ut nequeat , fine cultri ope aut ferri acuti. Crudae Lepades a pifcatoribus edi folent, earumque jus alvum folvit; codae falubriores evadunt crudis. Lepas feu patella verficolor llriata elegans efl, coloribus variis diflinda, Rofam referens , figura non plane rotunda , fed parte altera acuminata aliquantum ; flriis per ambitum a centro dudis ita dotatur , ut eminentioribus &c crafiioribus radiis alterna- tim interpofiti fint minores & flridiores. Centrum eminens purpureum efl, quod am- bit circulus albus, hinc luteus, moxpurpureus , & fic alternatim in ambitum ufque. In- terior fuperficies etiam coloribus diflinguitur , ita ut centrum occupet macula magna nigro purpurea. Elegantiflima & rofiea vere efl patella , quam dono Clariff. Viri D. Joh. de Laet obtineo. Auris marina, ab Ariflotele A i7rag ciyej.a dida , patella major Bellonii , hoe habet commune cum patella Lepade, quod unica conflet tefla, carnofa parte faxis affi- xa : fed figura plurimum differt ; aurem enim exade repraffentat. Tefla cava efl , ar- genti aut unionum colore, foris gibba, lineis multis depida, parte una Cochlearum rnodo clavellatim contorta , e qua foramina incipiunt, initio parva , deinde magis ma- gifque auda, ut plurimum feptem , per qua: aquam admittit &; rejicit ; exterius crufla obducitur calcarea, cinerei coloris. Hujus mihi duo funt genera, non nifi magnitudine differentia. Major dimidium pe- dem longitudine sequat, latitudine pollices quatuor : minor pollices tres cum dimidio longus, duos cum dimidio latus. Concha venerea, vel a pulchritudine fic dida , vel quod pudendum mulie- bre figura exprimat, aliis Concha porcellanicaSdevrgatoria, quia ad Chartas & alia le- viganda iis utantur Itali, Belliculi marini quibufdam Medicorum. Teflam habet duram, qua* non facile arroditur, tota intus candida , foris varietate colorum infignis, figura ©vali, politiffima & equabilisfuperficie externa, ore oblongo, parte prona patulo, in Ii % ambitu M U S E U M ambity denticulato , in cujus lateribus breves canales , per quos Iirmiam exferit , vd ut alii volunt? pet uiutm alimentum attrahat? per alterum excrementa ejiciat. Hifce Conchis utuntur Medici, ad alvi fluxus ftringendos & inteftinorum ulcera. Optima ex iis pulver itatis fiunt dentifricia. Ad ulcera Canthi oculorum & dEdlopas commendantur, ob praeclaram vim exficcandi fine calidicate. JEgvptii lintea fua olu- tine imbuta, hifce kevigare folent ; in chartis etiam expoliendis utuntur. Huic Condite perforata quidam claves appendunt. Cochlearia etiam ex ea conficiunt, quae apud vi- rum nobilem vehementer commendari audivi ad feras puerorum tufles , quas' vuHo JCmcf-fjeflc vocant, iis fi jufcula& liquida forbeant aegri. Mihi varia ejus fiunt genera, colore & magnitudine differentia. Major ovum anferi- num ferme tequat, dorfo variegato adeo fplendente, ut imagines referat, pundis nigris, in ambitu flavefcentibus, inaequalibus, confperfa, linea flava per ejus longitudinem ex- currente, parte plana candida, interiore livefcente. Ejus coloris etiam minores quae- dam fiunt, minoribus afiperfite maculis. Secundum genus rotundius eft, maculis magis flavefcentibus & obficurioribus, fuperfi- cienon adeo polita, cingulo caeflo per ambitum partis feflilis dotato; inferne non albi- cat, fed ex nigro purpurafcit, fuperficie interiore candicante. Tertium genus convexa parte maxime nitet, fed, putidorum Se macularum loco, li- neolas habet varie difpofitas, coloris fufci ; per dorfum linea eft latior, albicans, ab una extremitate in aliam. Ambitus protuberans maculis coeruleis notatur , & parte feflili crenis feu dentibus nitet purpureis, fuperficie eadem, ad eundem ferme colorem acce- dente. Nucem juglandem minorem magnitudine aequat. Quartum genus parvum eft, cujus fuperficies extima, quae pundata fuit, ex parte ab- lata eft, fuccedente alia ex albo livelcente , acuminatur aliquantum , figura Amvsda- t. a l D * O Ima. Adhuc minor ejus generis eft Concha, oblonga, coloris cinerei, Crenis purpurafcen- tibus, laevore omni deftituta, exefa enim aliquantulum eft, & ad ceterarum duritiem nequaquam accedit. Minima tota alba & laevis , nucleum avellana non fuperans magnitudine , dorfo gib- bofo. Hoc genus vulgus pro Craniis anguium & ferpenrum venditat , quo etiam ha- benas & ftragula equorum exornare folent. Eft mihi ejus generis una , tuberculis qui- bufdam infignita, quam, pro Cranio Serpentis Reguli, mihi dono dedit quidam. Tubulos vermium & penicillos huc refert Aldrovandus , ex teftacea namque conftant materia, & inter Turbinata vel Bivalvia locum commode invenire nequeunt. Sunt mihi ejus generis elegantes , partim fcorfim exiftentes, contorti, ex albo flavefcentes j parcim in Oftreae vulgaris & Gaederopodis teftis, varietate infigni confpicui. Dentalia T ubuli quidam fiunt, candidi , teretes , ftriati, in acutum definentes, una aut altera linea tranfverfa inaequali cindi, praefertim minores. Longitudo non om- nino reda, fed modice inflexa & incurvata eft, dentis canini inftar, fubftantia praedura, non oflea fed teftacea. Tellinis adnafci folent quandoque, ut balani aliis cruftaceis. E n t a l i a , quibufdam Antalia, Conchulas parvulas fiunt , ejufdem fubftan r tiae cum Venereis, aut potius Cylindricis, niveas, laeves, rimulam habentes. Errant igitur Brafavolus & alii, qui Buccinum, aut Purpuram effe exiftimant. Ingrediuntur compofitionem unguenti Citrini , quod vi abftergendi fine acrimonia & caliditate polleant praeclara. Hifce affines fiant Conchulas alias parva: Striata, cum Venereis , quoad figu- ram, affinitatem quandam habentes, ex quibus monilia conficere folent, qux in Galliis quondam matronis nobilibus in ufu erant frequenti. Balani huc fpedant, Latinis Glandes, ad fimilitudincm glandium arborearum: nam ut glandis pars quaedam laevis eft in acutum tendens, quasdam afpera ; fic baec quas laxis aut aliis adhxret, partim laevis, partim afpera eft. Teftaceum eft corpus, magnitudine quandoque juglandis, ex cruftis multis ungui- formibus concretum, parte feflili navibus, cruftaceis, laxis dc aliis adhaerens, in apicem obtufum perforatum delinens, plures faepe cohaerentes, uvx inftar ; unde Polycipites a multis dicuntur, quiajuncfi coipus conftituunt ex multis capitibus & nodis quali con- cretum. Sunt mihi majores ex navibus petiti, Si minores ex cruftaceis deprompti. i Pulpa i I WORMIANtt M. 253 Palpa eorum efui apta eft, & palato grata, quod etiam veteres agnoverunt. Venerem excitare creduntur. Galenus ftomachicis convenire ait. In Normannia & Brittania in cibos expetuntur 5 fed apud nos in nullo precio. t C a p. VlL ^De ConchUiis TSiyafaibus. T>Ivalvia, Grascis , Conchas funt duabus pneditte teftis. Inter eas primas

- tribuunt Margaritiferis, quas quidam Conchas Indicas , quidam M a-

trem perlarum vocant. Hujus Conchas licet mulca fint genera , eam tamen potiflimum intelligimus, quas grandis eft , modice cava, fpifla, figura pedinibus asmula, una falcem parce aurem habens & parva foramina, quas non penetrant, interius Marga- ritas aut unionis inftar fplendens. Hasc interdum tam grandis in India invenitur, ut fe- rant in mari Borneo inventam, pondo feptem & quadraginta librarum. Harum caro ab Indis , quandoque cruda , quandoque afla comeditur , ut oftreas "apud nos , guff u fuavem & palato gratam ferunt. Tdta ad varia ucenfilia accommoda- tur ; nam capfas, pocula, cochlearia, menfas, fcipiones hifce exornant, imo cochlearia integra, manubria, ftatuas inde conficiunt, quorum exempla quadam apud me funt; Mihi hujus generis Concha una eft , cujus licet abfciflas fint extremitates & auricula, circumferentiam tamen habet pedum duorum , in Diametro pollices feptem. E pluri- mis lamellis conflata videtur, quas fine difficultate feparari poflimt ; fplendore eft eximio in interiore fuperficie» Exterius crufta obducitur fufca, quas tamen quibufdam in locis ablata eft ab eo, qui ufibus fuis aptavit. Concha striata, Italis Cappa tonda a rotunditate, duabus conflat teftis, mul- tum cavis & in dorfum elatis , ut ad figuram rotundam proxime accedant, intus Eevcs funt, foris ftriatas, pedinum modo in ambitu ferratas. Harum aliae funt albas, alis nigri- cantes, alias flavefcentes, alia: ad cceruleum vergunt, per Ginglimum conj undas. Caro dura eft, difficilis concobioUis, jus ex ea alvuin folvit. Ufta dc in pulverem re- dada dentifricium prasbet bonum. Efl mihi parvula hujus generis, exterius ad flavedinem tendens , interius lasvis &: can- dida, fafcia ferruginea, lata, lineis quibufdam diftinda, prasdita, quam ea de caufa Con- cham Striatam fasciatam vocare licet. Concha leniter striata, miniata, ambitum habet decem polli- cum, ftriis lenibus & zonis convexa parte eleganter miniatis , & in extremitatibus ali- quantum purpurafcentibus , intermiftis candidis. Interior fuperficies glabra , ad oras aliquantulum rugata & tota minio quali infeda. Ex Hifpanra etiam Conchas quafdam tenues, diftortas, tuberofas, ad rotundum in- clinantes, attulit D.D.Wichmannus, variorum colorum. Sunt enim flavas, purpureae, albicantes fuperficic exteriore. Cavitas vero ipfa laevis , fplendens inftar matris perla- rum, fed tenues adeo funt, ut fuperficiei exterioris color pelluceat. Magnitudine vix fup erant dimidium juglandis putamen. Concha echinata vel aculeata , ab aculeis quibus horret ita dida , colore eft albo, quandoque fubluteo , teftis cavis ftriatis in ambitu incifts. In ftriis eminenti- bus feu exochis eminent aculei frequentes , incurvi , certis intervallis a fe difliti, qui, fi violentia quadam abrupti fuerint, veftigia quasdam poft fe relinquunt. Interna fubftan- tia priori plane eft fimilis. Cretacea nempe. Obfervandum in his venit , quod aculei fint in exochis & ftriis tantum , non vero in canaliculis (quas ftriges quoque & ftrigi- les quidam vocant) fiti praeterea funt in ambitu, non vero fuperiore parte teftarum, qua invicem eonnedluntur , ne apertioni forent impedimento. Tribus in fummitate ne- buntur articulis per Ginglimum > infima parte ftrigilis , oppofitis nebuntur ftriis , his prominentibus, illis fubeuntibus. Elegans eft dc altera hujus generis, fuperficie convexa ftriata , echinata plane C o- rallina, ejufdcm fer me magnitudinis. Concavitas vero tota candida , Ite vis , mar- morea, nifi quod Zona quafi cingatur Corallina per ambitua% ea parte excepta ubi jun- burarum conficiuntur acetabula. Ambitu fuo pedem ferme attingit 5 ex Hifpania mihi attulit Nobilifl. Hilarius Hlfeldt. GoNCHiE longi fpecies ex Feroenfibus Infulis ad me delata, unciarum dua- I i 3 rum 5-54 M U S E U M rum longitudine, latitudine unius , figura ferme ovali compreffa. , interius laevis ex pur- pureo albicans, exterius lineis iubtilibus in orbem du&is, adduntur tranfverfae rubicun- dae ; ab altera parte, a j unctura in apicem prominentia quaedam extat, eminentipribus ftriis obliquis praedita. Concha rugata, non ab imo ad fummum , fed tranfverfim multas rugas du- das habens, mihi unica eft, cineritia, non adeo tumida, atque ftriata, ac illa quae rugas a fummo ad imum habet. Hujus Concha: ftriae minores funt in fummo, majores & magis extuberantes circa ambitum. Intus laevis, maculis &: lineis inordinatis candidis per fii- perficiem difcurrentibus per Ginglimum articulatur fimplicem. Veneti Biverones vocant. Concha rhomboides fRondeletio Mufculus ftriatus) elegans eft, oblonga* qua teftas cohaeret reda ferme , altera parte finuata. Caput vero teftac in angulum prominet , ut tota Rhombum haud ineleganter referat. Ab angulo capitis ducuntur parvas ftriae, per totum corpus, coloribus quoque variegatur, ita ut, licet albicet, tamen pedinatim hinc indetrajdcurrant lineas purpureas tranlverfim ftrias fecantes, uno vero in finu nigricat aliquantum. Qui colores ab altera parte etiam confpiciuntur, eum tefta ferme perfpicua fit : parva eft, duarum faltem unciarum longitudine. Rhomboidem minimam in poroft coralii albi inveni foraminibus , magnitu- dine non fuperantem glandem fagineam, colore cinereo. Chami e Concharum funt genere , quas hoc a reliquis differre videntur > quod femper imlittore hiantes repedantur , tefta laevi ; harum aliquot mihi funt fpecies. Prima eft Chama levis, Chameleja quibufdam, conftat duplici tefta , Con- chis laevibus, fragilibus, quae digitorum compreffu facile franguntur , intus & foriscan- didiffimis , figura oblonga , arcuata, Italis Cappa rozola. Caro intus candida , in qua duo foramina confpiciuntur, quorum alterum os eft, alterum excrementi meatus, hoe ad excernendum, illud ad attrahendam aquam 5 latere protuberante femper hiat, hinc arenas facile recipit. Alvum & urinam ciere in cibo animadverfum eft. Sed jus, in quo decofte funt, id po- tiflimum pracftat. Chama piperata major eft & in casnofis colligitur locis , atque hic Hafnias tn fodas magna copia aeftate, aqua decrefcente , invenitur. Biveroni Italis dicitur. Su- pra modum fragiles habent teftas , laeves ac compreffas , tenues adeo ut tranfpareant* colore fubluteo ; cardinibus non junguntur fanftis invicem, fed nervo, ut oftrea; labra non habent crenata , fed laevia magifque in rotunditatis ambitum circinantur Tel- linis. C 'hami praeterea mihi genus eft rarum , quod nifi ad Peloridas referendum fit* nefeio ubinam locorum locum inveniet. Duabus conftat Conchis, quas in altero extre- mitatum ita hiant, ae fi pars fat magna iis effet ablata, nec claudi ea parte unquam pof- funt, fed liber exitus & tranfuus pifei hic femper patet. Oblongas & parte interna lxves funt teftae , duas quafi in partes feffas , &: per lineam fimplicem dentatam inftar futurae jundas, qua; tamen futura parte exteriore non apparer. Superficies externa, nonpror- fus laevis eft , fed lineis per ambitum reptantibus quafi media inter laevem &: aftperam » colore eft ftavefeentc . Ambae conchae per validam Gomphofin nectuntur in medio. Carnem videre non licuit , quia nudae conchae ex Infulis Feroenfibus ad me funt de- latas. Ostrei nomen quandoque tam late ab Autoribus capitur, ut univerfum tefta- eeorum comprehendat genus; hic vero ftridiusfumitur, pro peculiari concharum ge- nere, ex duabus teftis conftante, modice concavis , parum in dorfum elatis, foris inae- qualibus & afperis, & in tenues laminas facile fedilibus , intus laevibus, candidis, carne molli & palato grata. Variant vero magnitudine & operculi fcabritie. Prasftantiores habentur, quas fibrae multae ambiunt , purpureo crine. Brittannicas omnibus praeferri folent , quamvis Norvagicae eas magnitudine fuperent ; & jam non procul Rofchildia, In finu quodam, minores capiuntur, bonitate commendabiles. Interiorem ejus carnem veteres Sphondylum vocarent, quamvis alii peculiarem conchae {pedem conftituant, de qua mox agendum. Quibufdam in locis faxis .adhasrent , quibufdam in luto & caeno proveniunt. Mirum eft quod refert Petrus Gyllius, fe a viris non paucis fpectatae fidei accepiffe, Bizantinos Oftrea ferere S& eorum quafi lac feminare , id ipfum enim in aquam WORMIANUM. M5 aquam inj edum, ad laxa ima adhxrefcere,& oftrea fieri. A cancris & ftellis marinis valde expetuntur. Oftreorum caro humida & tenax a Galeno dicitur,craffi fucci, difficilis concodionis, craiTos & crudos humores generans, ob falfedinem Venerem ftimulans, cruda alvum movens. Coda concodu facilior, fed pituitam procreat. In conchis decodam deftilla- tionibus prodefle vult Plinius, narium gravedini , teneftno & hydropi. Tefta; uftx, &C fubtiliter tritx, ulceribus commode infperguntur, valde enim exficcant. Aerius ad pro- cidentem anum ufiis eft. Ad Perniones & vulnera ju mentorum, funt qui commendent. Cinis ex iis praeparatus ad dentes mundandos ac dealbandos, parotides & eruptiones in corporibus infantum valet. Marcellus Empy ricus cinerem horum , fi in modum fidis edatur, gravedinem narium tollere, & cum meile uvx prodeffe ficribit. Ostreum gaideropodes, feu pedis Afini ; ita didum videtur , quia ungu- lam A fi ni & rotunditate feu figura, & nigricante exterius colore, referat. Tefta eft ro- tunda, nigricans, fed non adeo afpera aut laminata, ut vulgaris Oftrei. Eximio Natura; artincio, una tefta alteri articulatur firmiftime. Carnem habet ingrati faporis, quocirca inter cibos locum non invenit, dura enim, ingrata, & naufeabunda percipitur. Spondylus cum Gaideropode a multis confunditur : fed re vera diftinpuuntut figura, nexu & proprietatibus. Gaideropodes namque conchile eft rotundum f Spon- dylus oblongum & pyriforme fere , tefta duriore & cralliore, ad lapidis naturam fer me accedens, prasfertim parte fuperiore faxis firmiter adeo adnafcitur, ut non nifi malleo, aut frada laxi parte, decutiatur. In eo quoque firmior eft articulatio teftarum, quam in aliis Oftracodermis, a qua etiam nomen Spondyli accepit, vertebris enimftpmx ani- malium connexione relpondet. Mihi una ejus tefta eft, intus candida, extra purpu- rafcens, parum aurita; alia quoque eft, in qua thorus quafi perlarum vifitur, vel ipfa caro Spondyli in lapideam feu teftaceam fubftantiam concreta. Pecten, Grxcis genus conchae eft, ftriatim &pedinatim divifum, a rugis iftis & imbricaturis fic didum . Quidam Conchas D. Jacobi vocant , Itali Cape Sante. Quamvis varia fint ejus genera, magnitudine, colore & aurium difpofitione, inter fe differentia, majorem tamen hic delineabimus. Tefta utraque, qua parte aurita eft, ftrfi dior apparet, paulatim dilatatur in orbem. Altera modice cava & in orbem elata, altera plana eft & quafi prioris operculum, vinculo nigro & nervofo colligata. Utraque ftriata, ftriis a ftridiori parte in ampliorem defcendentibus. Tefta; prxterea majoris feu cava; ftria; exterius colore funt cinereo , interius candido; alterius fuperficies exterior pur- purafcit, interior candida. Carnis multum habet, in qua corpus quoddam luteum confpicitur inftar lutei , quod in ovis confpicitur, inteftinum quoque humore tenui luteo plenum. In ambitu mem- branam habet veluti fimbriam verficolorem, ex qua fila multa & tenuia dependent. Inter cibos apud veteres locum obtinuit, fed fuccumprtebet non multo meliorem reliquis conchiliis. In colico affectu exhibet Trallianus, cardialgia, vomitu, & Empyo* mate: urinam movet, deterget modice, ad Venerem excitandam non minus valet Oftreis. Mihi funt varix magnitudinis. Minores, quos pedunculos vocant, ex Infulis Feroenfi- bus delatos habeo. Musculos & Mytulos non nifi magnitudine rotunditate differre rede ftatuit Rondeletius, Aldrovandus Sc alii, ut hi fint majores, illi minores, vulgo 9t)?ufcf)fct efefftjlf / tenui & duplici conflant tefta, circa faxa aut ligna Pilis vel lana alligata. Tefta foris nigra, quandoque mufco vel lanugine obduda, intus lxvis, fplendens, exalbo ccerulea, parte acutiore craflior & fpiflior, reliquo ambitu rotundo tenuior. Caro intus pallida cum cruda eft , coda vitellis ovorum fimilis , in ambitu fimbriata. In media carne particula eft membranofa , nigra, linguas fimilis , callo quodam albo teftx ad- hxrens. Ubique fere in cibum veniunt hi Mufcnli , nam guftu fuaves funt, elixantur in aqua & comeduntur addito butyro , aceto, & falis ac piperis momento. Alvum & urinas ciere vult Atheneus. Cinis concharum vim habet caudicam, ad Lepras, Lentigines & maculas commendatur , ubi prius lavatur calcis modo , capitis ulceribus dc pupulis commodat , in Belgio ad fluxum hxmorrhoidum anitergia conftituunt easdem hre teftx. Ex a 5 ^ . M LI S . E IX M Ex Norvegia magnitudinis. ftupendae adferuntur Mytuli, fed eorum caro palato mi- nus grata & delicata , funt mihi qui pedem dimidium longitudine sequent. Circa Rodchildiam qui capiuntur, margaritis fcatent, fed impuris, immaturis,nulliufque pretii, iis quandoque adhasrent oftrea minora. Ibidem genus quoddam minutum palis adhte- ret, carne delicata & boni laporis, teftis tenuibus. T e l l i n J£j a crefcendi celeritate lic dictas, otz yivovt&i 'nXeioufy quod cito per- ficiantur, annuo enim fpacio fuam implent magnitudinem. Venetis pifcatoribus Cappa- rozoli dicuntur. T cil; is conflant lasvibus, candidis, nequaquam ftriatis, quandoque crenulis & denti- culis, in longitudine diffidis, mediocriter fortibus, intus cavis, exterius ex albo & flavo purpiirafcentibus. Exiguo funt corpore, nec facile aperiuntur. Edulium praebent ori gratum, unde Romae & alibi Bellariorum vices fubeunt, alvum folvunt, in cinerem reda&as & palpebris affri&te illarum pilos renafci non patiuntur. S o l e n, Grscis <roa A»f, a canalis fimilitudine, quam reprasfentat, fio didta : quibuf- dam juxta Plinium Aulos, Donax, Da&ylus, Onyx, quod cum his figura conveniat. A quibufdam in marem & fceminam dividitur. Venetis Cappas longae. Eft vero Solen ex Concharum longarum genere, duplici conflans tefta, lasvi, tenui, altera tantum nigro vinculo membraneo colligata, altera foluta, Dodrantali longitu- dine, pollicis craflitie, arundinis modo cava, extremis duobus femper apertis. Interiore caput exierit & retrahit, fecundum teftas longitudinem carnem protenfam habet. Tefla quandoque colore coeruleo, quandoque cinereo, lineas femicirculares,purpurafcentes, per tranfverfum du^das offendens , qua parte colligatur craffior. Ex Norvegia allati quos poffideo. Commendantur Calculofis & urinas difficultate laborantibus. Torrentur in prunis & elixantur quoque •, verum cum difficilioris fine concoctionis, & lentum ac crudum generent fuccum , de teftis uftis & in calcem redadis intelligendum eft , quod tradit Atheneus urinam movere & calculos pellere . Mirum quod de 'iis refert Plinius lib. 9. cap. 61. Elis Natura in tenebris, remoto lumine , alio fulgore clarere dedit, & quanto magis humorem habeant, lucere in ore mandentium, lucere in manibus, atque in folo, atque vefte, decidentibus guttis, dc. Concha anatifera triquetra eft, parva, foris ex albo ccerulea, lucida, lasvis, comprefla, unciali longitudine & latitudine ad perfedionem ubi devenit, quatuor con- flans valvis, interdum pluribus, quarum priores duas, triplo majores pofterioribus, quas iis tanquam appendices adhaerent, tenues valde, circa partem craffiorem, qua algas ad- hasrent, apertas, dum aperiuntur offentant .aviculae rudimenta & pennas fatis diferetas. Similes funt iis quas Lobelius ad Tameftn, qua Londinum prasteifliiit, a navis annofas Carina avulfit. Mulco & limo innati erant, inquit ille, quali fungi pedicelli, quos fere uracum Umbilici dixifies, cujus extremum, fru 6 luum ritu, inferebatur latiufculas Con- FORMIANUM. 257 chx bafi, quafi vitam alimoniamque inde fugerent avicula quarum rudimenta a fum- ma parte Concha? hiulcae conlpiciebantur. Has aves Bernacles vocant Angli & Britan- ni , Clakis Scoti, ubi abundant & capiuntur per Brumam. Galli Marguerolles & Ma- creufes appellant. Tempore quadragelimali ex Normannia Parifios magna copia ad- feruntur ac venduntur loco pifcium. Nam in aliquibus locis pro pifcibus comeduntur* utpote carnem non habentes , nec ex carnibus produ&a?. Imo a fide digno Gallo ac- cepi , publica 1 heologorum Sorboniftarum fententia in pifcflim , non autem avium claflem relatas efle has aves. Inter alios de Concha hac Anatifera ita dififeric A utor, qui Anglice Edinburgi edidit Epitomen Chronicorum Scoticorum. Ad Septentrionalem Scotia? plagam, in mari magna reperitur lignorum copia, quibus adnafcitur mirum Anferis genus, quod roftro ligno adharet, donec ad perfectionem devenerit, ClayckGeeft vocant, quod, ob mirum generationis modum, omnes in fi: up orem convertit. Prope Caftellum Dumbarton, ad oftium fluvii Clyde, in magna reperiuntur copia, nigri funt, nodu catervatim terram pe- tunt & graminis , quod in littore crefcit , magnam colligunt copiam & ad mare fecum deferunt, ibique in orbem difpofiti , fuam cuique diflribuunt portionem , quamafler- vant, ufque dum maris aflluxu purificetur , & falfedinem aliquam acquirat antequam efca hae vefcantur. Et ne quicquam dilabatur roftris comprehenla firmant, ufque dum lufficiente falfedine fint imbuta , tum comedunt '& iis vefcuntur , atque hoc perpetuo obfervant. Hi anferes faporis funt gratiflimi. De his ita Philofophatur Jul.Ca?!. Scaliger Exerc. 59. fe£t. 2. In Oceano Brittanico, ignotam vobis avem Anatis facie roftro pendere de reliquiis putridis naufragiorum, quoad abfolvatur & abeat qua?fitum fibi pifces, unde alatur. Hanc quoque vidimus nos. Vafcones Oceani accola? Crabans vocant, illas a Brittonibus Bernachia? appellantur: recepto etiam in proverbium vocabulo, cum ignaviam cuipiam exprobare volunt; quali neque caro fit, neque pifeis. Singularis nunc miraculi lubtexenda hifloria eft. Allata eft: Francifco Regi Opt. Max. Concha non admodum magna cum avicula , intus fere per- feda, alarum fafligiis, roftro, pedibus ha?rente extremis oris. Viri dodi , quorum ille parens pius fuit fimul & munificentiflimus obfervator, atque etiam confervator, muta- rum in aviculam oftreum ipfumexiftimarunt. Reperiuntur etiam ha? Conchae in Numedalia Norvegia? in Parochia Neroe, ubi jam degit D. Michael Magni , locus eft a Nidrofia Septentrionem verfus fpedans. Mihi inde ligni abietini fruftum obtigit, cui varia? minuta? & nondum perfeda? adha?rent, de- pendentes ex oblonga & tenui ‘fubftantia algam referente ; fed Conchae ipfa?* quia mi- nuta? & imperfeda? adhuc funt , bivalves confpiciuntur, non ut majores & perfectiores, quatuor aut fex valvis conftantes, ut rudimenta faltem Concharum anatiferarum elfe videantur. De harum avium generatione variant autores. Quidam more aliarum avium per coitum propagari putant , quidam ex ligno putri nafei volunt; alii ex corruptis arboris cujufdam pomis, alii ex Conchis. Quorum fententias & rationes expendere hoc loco, noftrinoneftinftituti. LIt nihil de iis dicam, qui ftatuunt diverfas elfe aves , qua? ex Conchis proveniunt , ab iis qua? ex putridis lignis aut pomis ortum trahunt. Immo non defunt, qui ex quovis ligno nafei pofle adftruant, dummodo in mari & undis juxta He- brides putredinem concipiant. C a p. VIIL De Turbinatis. INter Turbinata primas damus Cochlea margaritis je mulae , ira dida?, quod unionum fit colore & fplendore ; ex India & finu Perfica adferri folet & a quibufdam Nautili fecunda ipecies conftituitur. Glabra omnino eft & Ia?vis , parte interna infinitis prasdita interftitiis ; fuperficies ex- terna mira colorum varietate fplendens, fubinde circumagentibus fe in purpuram can- doremque maculis. Qui exterior cortex ubi detra&us fuerit, plane fubftantia Marga- ritas refert. Ex ea in frufta difleda, imaguncula?, globuli ad numerandas preces, monilia & ejus generis alia conficiuntur. Vafa quoque potatoria eleganti artificio. &k PaRruRi museum Purpura e genere turbinatorum Concha eft, parte turbinata pluribus mucroni- bus feu extuberandis horrida , fuperficie exteriore modo candicans, modo flavefcens, interiore modo violacei, modo rubicundi coloris, modo albicantis, in anfradus in mu- cronem delinentes contorta. Roftro longo tubuli modo excavato, per quod lin- guam ex ferit. Caro interior talis qualis reliquorum turbinatorum* Animal cornua li- macum modo attollit, atque eodem modo ferpit , iifdemque cornubus iter pertentat. Aquam marinam haufbfm alfervat , qua pluribus diebus fovetur & fuftentatur. Caput illi cartilagineum & durum , os in ea parte qua fcopulis haeret rotundo foramine per- vium, quo lapides arrodit; paulo inferius ftomachum habet, & cor Ervi ferme magnitu- dine fu brotundum, Hepar vifeidum tenaci lentore praeditum, quod Ariftoteles Papaver vocat, alii cor, ad cujus latus mucus purpureus, in recentibus purpuris illico extorquen- dus, cum totus in demortuis pereat. Hoc fucco olim tingebantur lanax In mediocribus purpuris ovi Gallinacei magnitudine frequentius confpicitur. Degit in aquis marinis, in dulcibus necatur. Cibum prasbent ventriculo minus convenientem, falfum enim caro continet fueeum, qui alvum lubducit. Caro ipfa dura, difficilis concodu. Papaver, feu cor gratius palato reliquis partibus. Si quis copiofius eo utatur, bilem, naufeamque procreat, & atri hu- moris copiam gignit. In Medicina commendatur ad venena, vulnera glutinanda , fi fuccus glutinolus cum fanguine Draconis miftus adhibeatur ; caro cruda capiti applica- ta, hemicraniam fanat. Tefta ufta dentes abftergit, ficcat fine rofione, lienes tumidos fanat, ad ulcera maligna ufurpatur. Funiculus fucco purpuras tindus, quo vipera ftran- gulata, ad colli affedus valer, fed maximus olim ufus fuiteruoris, feu rubicundi liquoris ad lanas tingendas. Differunt Purpuras magnitudine, aliifque circumftantiis. Mihi magnas quasdam funt, coloris exterius flavefeentis, interius purpurei & violacei, quas duos caperent liquoris fextarios, ore valde patulo, Tuberibus magnis horridae. Inter majores hafce una eft ore Trigono, tuberofa, Gefnero Murex triangularis di- da, parte convexa cinerea, inaequalis, variis protuberandis & ftriis prasdita, limbo emi- nente per ambitum. Interiore parte fubftantia laevi, fplendente, alba, & circa rimam ad purpureum inclinante, parte anguftiore dentes undecim oftentans. Altera rugas pluri- mas eminentes &: inaequales, in primis ofculum verfus. Quodlibet trigoni latus feptem circiter eft pollicum. Conchile grave &ponderofum. Minores quaedam adfunt ovi magnitudine, extus flavae, intus candidas, purpurei quid admixtum habentes quibufdam in locis. Hifce adhuc minores, intus extraque candidae, quas, ad marmoreas ab Autoribus di- das, referendas arbitror. Una inter reliquas elegans eft, tefta maculis & lineis purpurafeentibus pida & ele- ganter variegata, clavis poftremis magnis & praetumidis. Sunt quaedam fpinis acutis horridae, lineis tranfverfis quamvis circumvolutionem fe- cantibus, in oblongum canalem quinque fpinis horridum defmentes ; Ad Murices potius^ quam Purpuras referendae videntur. Buccina e genere turbinatorum eft Ariftotele tefte ; variat magnitudine. Major in tantam quandoque excrefcit vaftitatem.ut ad Cartejam, tefte Bellonio, decem capiat Cotylos. Minoris Concha, ut plurimum ovi magnitudinem non fuperat. Strias in ter- gore quinas aut plures quandoque habet , plerumque in gyrum tuberculis obtufls & brevibus obfepms, frequentioribus quam in purpura ; fed ubi in claviculam definit, unica eum comitatur. Interna parte incifam habet oris rotunditatem & canalem ad latus, per quem linguam exferit, operculo fe ab injuriis defendit, figura ovali , quo ar- diflime clauditur. In cibis locum invenerunt hi turbines , & a quibufdam magni fiunt, fed difficulter concoquuntur ut reliqua turbinata, caro alvum fiftit, fed aqua quas ex iis defluit ventrem, fubducit. In colicis affedibus, cardialgia, oculorum doloribus earum ufus commenda- tur, contra Venenum Dorycnii &: Cicutas valere volunt quidam, ad tetros oris odores ex iis collutiones prasparant, ad Alopeciam, aurium dolores,& ambufta inde unguenta conficiunt. Tuffi fera ubi laborant pueri ex ejus tefta potum iis probent, quod condu- cere animadverfum eft. WORMIANUM. 2J9 Eli mihi magna, pedis ferme longitudine, colore vario, maxima ex parte nigricante^ albicantibus & purpureis quandoque iiiterftinda maculis ac protuberandis, figura cx- teroquin fimilis jam defcriptse. Minores quoque vix ovi magnitudine , variorum colorum, cinerea, candida:, nigri» cantes, tuberibus referta:, data: defcriptioiii refpondentes. Turb o etiam teftacei generis, in longiorem & acutiorem cseteris definens verti- cem, mulos voluminibus conflans pro corporis proportione i variorum colorum , fo- ramen rotundum habens & rimam per quam excrementa excernuntur. Turbinum longorum mihi quatuor fiunt fipecies , una candida eft&ltevis, exiguis ftriis, volumina protuberantia perreptantibus, prtedita: in apicem ufque magnitudine Ion- gifiimo refipondet digito, ejufidem tenuitatis. Alter ejufidem generis Turbo , ejufidem ferme magnitudinis , voluminibus conilae magis in dorfo acutis, & duplici colore dotatur, fiuperior enim pars in lingulis volumini- bus ad album inclinat, inferior lutea dfi. Tertius ejufidem magnitudinis, voluminibus conftat compreffis in corpore albo, ma- culatum nigt arum quadratarum duplicem ordinem oftentans, fiummitate excepta, quas triplicatur jucundo fpedaculo. Quartus nigricat muricatis voluminibus & pundulis , alternarim majoribus & mino- ribus utrinque ftipatis exornatur. Longitudinem vero fiuperioris non attingit , duas Uncias fialtem aequans. Elfi &, minutulus, unius uncia: longitudine, (pinis horridus, coloris partim nigricantis» partim cinerei. Auriti turbines mihi parvi fiunt, tuberculis praediti, qui partem, turbini ob» verfam, in latam quafi aurem dilatatam obtinent, tribus angulis prominentem. Succedunt Turbines yentricosi, quorum etiam varietas mihi eft infi- gnis, five colores, five conlfiitutionem corporis fpedes. Sunt candidi, fiunt cinerei, fiunt ad purpureum inclinantes, laeves, alperi, circulis & zonis cindi, omnes ore crenato , &z fiftula ut concha Venerea: dotati. Huc referendi videntur , Notis musicaiibus insigniti aNatura, quo- rum mihi duo genera. Unum Majufculum , uncias quinque longitudine fiuperans, cir- cumferentiam obtinens odo unciarum, per quam linea: quinque atrolutea: dificurrunt, hinc inde notis quibufidam ejufidem coloris per lineas & earum intermedia fipacia dotata:,’ non abfimilibus iis quibus fioni muficales olim exprimebantur. Turbinata vero hujus Concha: pars non inepte refert tiaram leu Papalem coronam triplicem, prominentes gemmarum apices in ordinem difipofitos continentem. Tota Concha puoni fere eft magnitudine. ° Minor longe elegantius a Natura eft depida., juglandem magnitudine arnuans. Tri- plex zona corpus ejus albicans cingit , quarum quasvis ex quinque lineolis a:que diftan- tibus & flavelcentibus conftat , notulis& lineolis tranfverfis , partim coloris ejufidem, partim pundulis cmruleis dotatis. Sub zonis inordinate varia & infinita prope difipofita fiunt pundula, quas textus aut vocum ordinationes referre aliquo modo videntur. Apqrrhais a quibufidam ad Lepades, ab aliis ad Murices refertur, & quidem re- dius. Turbinatum enim eftConchile, aculeatum, marmorea duritie. Mihi ejus generis unum eft Conchile, longitudine unciarum trium, totidem latitudine, intriniecus albi» cans , forinfiecus album quoque, led maculis purpureis ad luteum inclinantibus prasdi- tum, fieptem habens aculeos, non in dorfio aut Turbine, fied in ala, ab uno latere cana- liculatos, in quorum medio fovea conlpicitur. In dorfo tres habet extuberantes pro- ceffius majores, fied in turbine ipfio minores, per ejus ambitum ordine dilpofitos. Exte- riorem fuperficidm ftr ix exornant, nunc majores, nunc minores. T r o c h u s ita didus , quod fimilis fit inftrumento ligneo, quod pueri fcutica in or- bem agitant, uiide merito in Turbinorum claflem refertur. Unus mihi eft duarum unciarum longitudine, maculis infignitus, qua circumvolutionibus dotatur, compreflus & planus ferme, reliquo corpore in acutum definens. Alius eft minor aliquanto, ex albedine in purpureum vergens , figura plane fimilis priori, nili quod fpiras habeat magis compreftas. Trochi Nilotici figuram ab Aldrovan- do politam exade exprimens. Ex India Orientali alium nadus fium minimum, colore purpureo flavefeente, diverfia a Rh 2, lupe. Uc MUSEUM fuperioribus conftitutione , fpirae enim feu circumvolutiones in apicem acutum termi- nantur ,J cum contrario modo fe habeant priores , fpiras nempe obtinentes feffiles & compreiTas, fed corpus reliquum acuminatum. Bafis hujus plana ferme eft & interru- ptis quibufdam lineolis in orbem ductis variegata. Ner ites mihi eft ovi anferini magnitudine , concha rotunda in fpiram definens exiguam , lineis frequentibus per univerfum corpus perreptantibus i quarum veftigia etiam in ore apparent, quod altera parte ftriatum, altera exiguis pundis horridum con- fpicitur. Parte exteriore labium habet craflum & protuberans, quod in obliquum defi- nit canalem, colore albicante. Videtur ad Cochleam rugofam & umbilicatam referri pofle, ab Aldrovando deferiptam. Cochlearum tanta mihi varietas , ut fingulas explicare & exprimere operofum foret. Sunt enim depreffae, variis coloribus infignitae, pundatae , Zonis diftinda: , aliif- que modis variegata; , ut Naturae in his lufum exprimere difficile > imo impoffibile fit. Paucas enumerabo, ob elegantiam commendabiles. Una mihi eft Indica magna , undulata, turbinata, fextarii ferme capax , tenuis valde, candida, purpureis maculis undatim corpus ejus perreptantibus fpedanda. Ex ea fcyphos conficiunt, ex quibus puerulis tufti fera laborantibus potum praebent. Ejuf- modi Cochleas vulgo 5ttncf-Jom vocare folent, ut & alia Conchilia peregrina, quibus pe- culiarem ineffie vim, ejufmodi tuftes curandi, fibiperfuafum habent. Cochlea rugosa non immerito ea vocatur , quas colore eft cinereo, magni- tudine ovi anferini, craffia , dura , lapidea ferme , magnis & grandibus ftriis feu incifuris, corpus ejfis Cochleatim ambientibus, dotata, ore rotundo , futura quadam tranfverfali in ambitu capaciore fpedabili, compreffiore qUam prior forma. Cochlea perlata magnitudine variat,una mihi eft pugni magnitudine, com- prcfta aliquantum, colore exterius ex cinereo purpurafeente , qui eum in ftiperficiaria faltem confiftat calce , ea ubi abraditur , quod facile fieri poteft , margaritarum mode iplendet, elegantibus quibufdam protuberandis cadatur. Intus laevis eft & fplendet, nifi quod pundfulis aut puftulis quibufdam minutis fit confperfa , ore rotundo , prope quod foramen parvum orbiculatum concham perforat , per quod aut refpirat , aut excre- menta deponit animal. Sunt mihi & minutae alia: ejus generis, umbilicos figura & ma- gnitudine referentes > Mediocres quoque figura &: conftitutione his pares, fed magni- tudine fuperantes. Umbilicata cochlea umbilicum figura refert, parva eft, magnitudine Lu- pini, comprefia aliquantum, tenuis, la: vis, fplendens, parte turbinata obliquis ftriis pur- pureis & obfeure luteis variegata , comprdfam partem circulus ambit niveus , quem in- Sequitur purpureus , reliquum candicat , ut & interior ejus fuperficies. Rondeletius umbilicum vocat varium. Coloribus differunt quandoque, alioquin figura eadem. Cochlearum Turbinatarum fpecies quafdam elegantes, fub titulo Cochlearum ad Afthma, a D. Henrico Cuftero juniore aepepi , qua: longitudine vix aequant unciam dimidiam, qua craffiores, paulo fuperant pennam anferinam, paulatim extenuata:, ufque dum in apicem circumvoluta: definant, fingulaevero circumvolutiones Zonis feu lineis quibufdam tenuibus per tranfverfum cinguntur , ita ordinatis , ut invicem cohaereant, ab imo ad fummum ufque elegantes ftrias confticuentes Cochleatas. Maxima ex parte coloris funt candidi , quamvis inter meas una ccerulea fit , & alia alba , lineis pur- pureis. Cochlea minuta muricata, ftriata oblique, oblonga eft, turbinata, quam pundula quaedam ordine circa eam difpofita caelatam quafi reddunt. Cochlea gilimdroides, a figura , qua Cilindrum imitatur, ita dida, Ron- deletio dicitur pyri modo turbinata, ovali eft figura, turbine exiguo, punctulis quando- que notata, pollicis craffitiem aequans, quamvis & major & minor reperiatur, quae apud Indos quofdam ob pulchritudinem, item in Loande & Regno Congi, Tombuti, alibi- que, teftante Linfcottano, monetae viges fuplet. Alia etiam ejus generis, magnitudine nuclei Cerafi, oblongior tamen, nullum turbi- nis oftentat veftigium, laevis ac fplendens, coloris albicantis, decem lineis aeque diftan- tibus per ambitum cingitur , ut Concha Venerea rimula hias , fplendore ei nos cedens» FORMIANUM. 2 *i Eft ejus generis minima, magnum Tritici granum vixfuperans, Ixvis, fplendens, variis coloribus infignita, obfervare enim in ea licet pun&ula purpurea, flava, ccerulea, hya- cinthina, eorumque mifturam gratiffimam. Ex Orientali India tixc delata. CochlEjE depressae apud nos in ftagnis reperiuntur non fine varietate . Sunt enim qux altera parte planae fiunt , altera excavata? & protuberantia oftendunt vo- lumina, ab exiguo initio paulatim amplitudine creficentes ad foramen ufque. Sunt qux utrinque protuberant rotunditate & circumvolutionibus ac {piris a minoriin majorem paulatim fie diffundentes amplitudinem. Veteribus Romanis olim in cibum ceflere Cochlex , & etiamnum iis deledantur multi, Itali in primis, fied peculiare genus eft quod lapit , in vineis potiffimum tempore vernali degens. Crebro ablui, purgari, & bene coqui necefle eft. Parum pnebent ali- menti, difficulter concoquuntur, & carnis fiunt durioris. Obfervandum quod ex GaL lib.x. ad Glauconem monet Cari. Rodiginus *, in Alexandria ^Tgypti falfamenta & Li- maces, quofdam etiam Afininas carnes edere, unde Elephantiafin illis frequentem effie contingit. Medicis multis modis infierviunt Cochlex. Teftx contufx minutim & dentibus af- fricatae dolores tollunt, oleum quoque ex iis ad eofidem commendatur. Pinguedo, qux innatat dum coquuntur, capillos auget. Salis beneficio in liquorem fi refiolvantur, flavam reddunt cxfariem. Plura qui volet, confulat AIdrovandum de Te- ftaceis. Huc forfian referre licet fquammofa quaedam corpora, quadrata, tenuia, laevia, cornu politum referentia quovis latere tres fere digitos longa, lapidem fchiftum aut matrem peilarum referentia, fibras quafidam obtinentia a centro ad circumferentiam du6tas,ac finus quafi quofdam orbiculares. Squammas pifcium fubftantia referentia. Nefcio an illa fint corpora, de quibus agit Linfcotanus in defcriptione Mozambique cap. 4. p. 8. ubi ait : Ad terram Bardes in extremitate oftii fluminis Gox, diftans ab urbe 3. milliari- bus e fle quxdam corpora fquammarum pifcium forma a Lufitanis Vintins dicfta, quod fimilitudinem quandam habeant cum medii Realis Lufitanix Moneta, ac horum numerum ingentem, certum orx Indix argumentum prxbere. Echinus marinus, quibufdam Aurantium marinum , quod fpinis ablatis po- mum Aurantii quodammodo referat , forma cfl in rotunditatem conglobata, dempta una parte patum comprefla, in qua os eft rotundum, quinque dentibus incurvis, intus <;avis, & in idem pun6tum coeuntibus, munitum, ii quinque maxillis internis connexi funt» qux ab ore intus erectx, ex acuto in latum tendentes & ambienti calici non conti- nux, mirabili artificio funt conftructx & celatx. Inter dentes interna caruncula qux- dam eft, qux linguae vices gerit, mox gulx jungitur, qux in inteftinum definit longum, per teftam ftellatim difpofitum, quod in parvum foramen definit, ad excrementa & e<*e- renda deputatum, ex adverfo oris fitum. Tota tefta intrinfecus foraminibus parvis ple- na eft, per quxmovendi facultas aculeis communicatu r, extrinfecus in exigua tubercula eriguntur, aculeorum Cotylem excipientia* membranula junguntur, ut in orbem mo- veri poffint. Aculeorum caput craffius eft & cavum, fed in acutum terminatur. Tota exterior tefta a fpinis denudata purpureo & flavo , alternarim quafi difpofitis coloribus radiat, & creberrimis pundulis afperatur. Magnitudo diverfa eft , quando- que femipedem in Diametro habet, quandoque minus. In. Echinis nihil eft quod cibum prxbeat , prxterquam ova qux in iis inveniuntur quinquepartita, fubrufFa, ad ftellx imaginem formata, qux quandoque eduntur, fapore non injucundo, licet ad amaritiem accedant. Quandoque coquuntur, ex intervallo manducata Phreniticis, Epilepticis & Melancholicis conducere volunt. ’ Contra Vene- num Doricnii&Carpafi commendantur comefti. Teftx crematx fordida uleera purgant , carnem luxuriantem reprimunt , ftrumas difcutiunt. Ad Dyfuriam & Calculum teruntur cum aculeis, & ex Mulfa frequenter ex- hibentur. Ad Alopecias fumit Myrepfius teftam Echini marini uftam, mucidam Iridis radicem, fingulorum unciam, qux bene contufa oleo irrigat & adbibet. Ad expelleifdas fecundas fumit Hippocrates Echinos marinos tres tenuiter tritos & in vino odorato exhibet. Morfis a cane rabido in cibo* Echini profunt recentes, cum vino aut mulfo. In dolore colico commendat Trallianus & Aecius ; ad ftomaebum hebefcentem, Echi- num marinum haud parum proficere, veficam vacuam facere, affirmat i£Iianus. Kk 5 Cap. IX, 2^2, MUSEUM C a p. IX. z De <tAmmalibus fanguineis Reptilibus. "p Xsanguia hactenus vidimus animalia, ad Sanguinea & perfediora tranli- ^ cum ut faciamus, ordinis ratio poftulat. Sanguinea vero ea dicimus, qua: vero fan- guine , non humore aliquo analogo nutriuntur. Unde in venis omnium fanorum in- venitur, &c effluit, quamcunque partem carnis vivas incideris , teftante Ariftotcle lib. 5. de Hift. Animal, cap. 19. Hasc autem vel funt Reptilia feti Serpentia, vel Natatilia, vel Volatilia, vel Greffilia. Reptilia pedibus carent, ut ferpentes, qui ita vulgo vocantur a lerpendo, quamvis hxc vox quandoque tam late fumatur, ut ad infeda. Scorpiones & araneas extendatur. Serpentum alii terreftres funt, alii aquatici. Nos hic de iis faltem agemus, quorum aut exfuvias, aut cadavera tenemus. Quamvis Servius in z. lib. ^neid. Virgilii, inter Serpentes hoc ponat difcriminis, quod Anguis fit aquarum. Serpens terra- rum, Draco templorum, hoc tamen non femper obfervari, norunt ii qui cum cura clafli- cos autores legerunt. Anguis vocabulum nos hic ftridius fumimus, pro eo Serpentis genere, quod apud nos frequens in dumetis & locis uliginolis, actam aquis quam terra gaudet, colore nigri- cante vel ferreo, magnitudine insquali, quandoque ulnas duas attingens, dorfo fquam- mis tenuibus & parvis maculato , ventre ex albo & nigro variegatis majoribus , capite oblongo, oculis parvis, paulatim in caudam anguftam delinens, vulgo Cin ©nog. Inter Cutim& Carnem pinguiufculam habet membranam, quas cum ipla cute difce- dit ubi excoriatur. Afpera arteria, longitudine quatuor circiter digitorum, pro corpo- ris proportione parvis circulis tornata, ad pulmones defertur, cui cor & velicula fellis adhaeret. Hepar oblongum inftar Lucii pifcis, cui & inteftinis pinguedo adhaeret. Inte- ftina a faucibus ad excretionis locum fub alvo defcendunt. Infra Hepar utrinque juxta inteftina, nervofavena, longo dudu defcendit, cui infunt ova , ita pelliculis albis teda, ut in Gallinis videmus, fed longo ordine dudo, in quolibet latere triginta duo. Lingua bifida & acuta. Vix veneni aliquid habere deprehenditur, fiquidem manibus tradant & in finu geftant multi fine incommodo. Vefcuntur graminibus , infedis obviis qui- bufvis, hyeme latent, coitum mutuo complexu fupinarum pardum perficiunt, ova pa- riunt, quas inftar monilis cohasrent, incubant quas pepererunt in terra &: fequenti anno excludunt. Serpentes &: angues Trogloditis olim cibum fuppeditarunt , 6c etiamnum in quibuf- dam Indiae locis in delitiis funt. Contra omnium ferpentium Idus commendantur ipfa exta vulneribus impolita. Strumis & Elephantiafi laborantibus carnes conducunt. Anguinum cor, fi mordeatur aut alligetur , efficax habetur ad dentium dolores. Ad jftrumas adipem anguium & carnem in pulverem redadam valere credunt. Anguis in- veterati fuffitus, menftrua juvare vult Plinius. Germani pulverem ex iis conficiunt, quo qui utuntur, ab omnibus venenis tuti redduntur, & a malignis corporis affedibus. Varias reperiuntur hujus pulveris defcriptionesi fed, quo fimpliciores, eo meliores. Verno & Autumnali tempore, juxta quoldam, excutiunt illud, quod Senedam An- guium vocant, vernantium Ipolium & exfuvias. Inter duos lapides aut aliud fimile ex- fuere incipiunt, ab oculis primum detrahendo, ita utoccascari videantur iis qui rem non intelligunt, tum caput , atque 24. horis tota exfuitur a capite ad caudam , cute nova fubtus renafcente. Eo enim id contingere volunt, quod quali Elephantiafi laborantibus cutis a corrupti humoris vaporibus liccetur & elevetur. H.ec Vernatio ad multa commendatur. Si oculis affricetur, claritatem iis con- ciliat. Coda in vino aurium doloribus auxiliatur, in aceto fervefada dentium dolori- bus medetur , cum cera mifta celerrime dentes evellere Icribunt, Pthirialin prohibet, ad Colicam, Dy fenteriam, tenefmum decoquunt & applicant , ad internas & externas eminentias, fenedam anguium fcinde figura Numifmatis magni, abfcondein caricis & reger clam comedat. Canis rabidi morliim impolita curati alligata lumbis faciles par- tus reddit. Sed mox a partu removenda, ex eo fumus foetum mortuum educit. Multo plura ei tribuuntur, quas apud Gefnerum &Aldrovandum legere licet. Vipera quali Vivipara , quod, cum reliqui ferpentes ova pariant, htec fola vivos fetus? Grascis Arabibus Tyrus, a Cneco fyg/ov, hinc celeberrima toto orbe An- tidotus FORMIANUM. l6i tidotus Theriaca, quod ejus bafin conftituant trochifciex ejus carne confedii, quam- vis fint qui Avicennam alios ferpentes& non viperas Tyros vocare exiftiment. Magnitudine ut plurimum eft cubitali, quandoque major. Mafculum a fcemina dif- ferte vult Nicander, quod caninos dentes duobus plures habeat, colore eft lubflavo* collum porrigens, oculis fubrubentibus, intuitus feri, capite latiore, corpore & ventre tumido, cauda curta , dorfo variegato ; herbis vefcitur , fegni tradtu ferpit , tam Vere quam Autumno exfuvias deponit. Vulgo putarunt Viperam per os concipere, & ejus vilceta a catulis in partu corrodi ; led vehementer hallucinantur. Fuerunt enim noftra astate, qui Viperas utriufque fexus eledfas vivariis inclufere, eaf- que inftar aliorum animalium conjungi, concipere , parere educareque fcetus fuos ex- perimento compererint, nullo parentum defiderato : coeunt mafculus & fcemina, cau- dis ad medium ufque corpus optime convolutis, complexifve, altera vero fuperiori cor- poris parte elevata, multis cum ore. ofculis datis. Ineft malculo membrum genitale, ea In parte ubi amplexantur, quod intus occultum habet, foeminis vero vulva ex diredro ineft, ut docuit expertus Amatus Luiitanus. Quidam populi, ^Lgyptii pradertim, earum carne in cibis ufi funt, tefte Galeno. Iri Medicina valde commendantur ad Elephantiafin , earum carnes , rite praeparata: & mundata?. Mattffcus Gradi pullos & capos jure & carne Viperarum cum pane fuba&is nutrit , ufque ad deplumationem, curaturus horum elu Elephantiacos. In variis mor- bis inlanabilibus commendantur. Quidam afferunt eos, qui Viperinis vefcuntur carni- bus, vitam degere longiorem , caput contufum & Iffui Viperino impolitum venenum extrahere & a noxa vindicare. Contra omnium ferpentum Itfus virulentos, Viperarum exta foris impolita auxiliari ait Plinius. Contra oculorum hebetudines, dolorefque Po- dagricos commendatur adeps. Impetigines, Alopecias curant exfuvias combufbe & illi- tas. Quidam pulverem ex carne confectum contra Arthritidem & ftrumas propinant. Sed earum ufus maximus eft in Theriaca, cujus bafin conftituunt , Paftilliex iis con- fedti, lalem quoque Theriacalem prasparat Galenus in multis morbis utiliffimum. Ex morfu Vipera dira ac lethalia Symptomata proveniunt , pars lasfa primum, mox totum corpus intumefcit, fequitur faucium ficcitas, capitis dolor. Ex vulnere cruenta manat lanies, circa vulnus tumens, puftula? adulta & nigricantes. Intra corpus Hepar inflammatur , bfliofas fubfequuntur vomitiones , in quibufdam fopor & fudor frigidus cumurina cruenta : intra feptem horas alii, alii tertio aut feptimo die occumbunt. Curatio quam celerime inftituenda , & vis veneni infringenda. Juvat mox vulneri amputatum caput & contufum applicare haberi li poteft, vel fcarificatur vulnus & cu- curbitas applicantur, virufque eliciatur, fupra partem afFedam ligatura fiant fortes. Ex- hibeatur Theriaca Andromachi cum vino * ut fudor eliciatur > vomitus procuretur. Commendatur Allium, fuccus foliorum fraxini , meliffa cum baccis Lauri, Juniperi* Vulnus foveatur diu multumque cum decodto Scordii, & corticum fraxini cum vino Theriaca applicetur. Ingentis Serpentis Americani pellem ex Brafilia mihi attulit Nobiliff. ChriftophorusLindenaw, longitudine pedum novem, latitudine unius, elegantiflime variegatam & fquammis quafi pi<ftam, refpondentem plane ei quam delineat Clulius lib. 5 Exot. cap. 18. Collum anguftius eft, & caudam verius paulatim etiam in ancruftum contrahitur. Tota pellis fquammis teffalerie pulchre dilpofitis, prona parte mirioribus, fupina majoribus j colorum varietate eleganti. Nam dorfum a capite aH extremam caudam, continuo ordine, lecundum longitudinem nigricantibus quali Clypeiformibus maculis ornatur, extrema vero cauda ovalis formas maculis nigricantibus diftindta , la- tera „ alterius formas maculis, inftar foliorum mali, depicta funt, fpecie venufta, colore fubfufco. Elegans, live colorem, live macularum difpofitionem confideres, Brachia ni serpentis exfuvias a Clanff. Viro D.Thoma Bartholino habeo elegantes, longitudine pedum quatuor cum femiffe , craflitie pollicis in medio, colore cinereo, in dorfo fquammis fubnigricantibus parvulis, minoribus in collo, majoribus in dorlo , lub ventre longis & magnis. Exuti capitis & oculorum in iis coijaiciuncur vefti- gia, cauda in apicem acutiflimum terminatur. Hi ferpentes Brachiani vocantur a loco ubi inveniuntur, nam o<fto milliaribus ftali- cis ab urbe Brachiana eft Styglianum feu aqua Stygia, unde non procul prope villam Sallo dictam mons eft, in cujus vertice domus Fumarola, a cujus montis fpiraculisdeor- fum «*4 M U S E II M fum verfus quindecim fere p affi.ru m fpacio defcendentibus occurret ulmus, arbor eon- fpicua, fub qua {pecus, in qua ferpentes hi vifuntur. Cujus {pecus hiftoria, cum rara fit £c ab Athanafio Kirchero lib. catenas Magneticie cap. 4- §• 2.. delcripta, ex eo non gra- vabor eam referre. ' Specus feu caverna, vulgo la grotta delli ferpi, duorum hominum capax, fiftuldfis qui- bufdam foraminibus in formam cribri perforata cernitur , ex quibus ingens quasdam principio Veris diverfi colorum ferpentum, nulla tamen, ut dicitur, lingulari veneni qua- litate imbutorum progenies quotannis pullulare folet. I11 hac jpelunca Elephantiacos, Leprofos, Paralyticos, .Arthriticos, Podagricos, fimi- %iiquc defperatis membrorum affectionibus laborantes, nudos exponere folent,qui mox halituum fubterraneorum calore in fudorem refoluti, ferpentum propullulantium, totum corpus infirmi implicantium, fudu linduque ita omni vitiofo virulentoque humo- re privari dicuntur, ut, repetito hoc per aliquod tempus medicamento, tandem perfecbe fanitati reftituantur. Et paulo poli: : Speluncamper avia& devia non fine periculo adii, & quas de litu montis, de fpiraculis feu evaporatione, de caverna & ferpentibus inaudie- ram, omnia vera effe cognovi ; Ipeluncam ingreffus, eam utcunque calidam inveni, at ferpentes non vidi, utpote eo tempore latitantes, {poliis tamen & exfuviis eorum ulmus paulo ante memorata ita onerabatur , ut Staphilodendrum , coluteam feu veficariani folliculis refertam dixiffes, quas ferpentium quorum mons fcatet geniminis luculentum praebebant teftimonium. Imo auribus ad meatuum orificia applicatis, nefcio quod ob- tufum murmur aut quis hbilofusftrepitus,fi non aeris eum halitibus inclufis luffae, certe latentium anguium manifeftum lignum percipiebatur, &c. Poft aliquot lineas haec fe- quuntur. Cura ita peragitur : ./'Eger pneviis purgationibus primo difpoficus in Ipelunca fupra ftratum exponitur totus nudus, qui vix ingreffus ftatim ex evaporatione halituum calidorum in fudorem refolvitur , fudorem fomnus fequitur, &: dum ita fomno fopitus immotufque jacet aeger, ferpentes e cavernis fuis fudore alledti egredientes, totum dor- mientis corpus {piris luis implicant, illud innoxie lingendo ftringeiidoque, qui tamen ad minimum motum aufugientes latibula repetunt. Ubi duabus, tribus aut quatuor horis ita jacuerint, ii qui curam aegri habent, e Ipelunca erutum,veftimentifque indutum, in vicinam Fumarolae domum introducunt, ubi poftea requie capta variis confortativis reficitur, duratquehsec cura donec intentus fanationis effedus confecutus fuerit. Hanc fpeluncam non aliam originem habuiffe nifi a Leprofo, indigenas norunt. Hic Roma ad huic loco vicina balnea iturus , dum in hoc monte errabundus node una, cum pluvia ingruiffet, diverticulum quaereret, cafuin hanc fpeluncam incidiffe dicitur, quam cum calidiffimamreperiffet, fepoficis vehibus ingreffus, moxque fudore fomno- que vehementi correptus , in ea magnam nodis partem tranfegit. Evigilans vero cum ferpentibus fe involutum reperiffet, horrore immenfo correptus, foras prorupit, & qui fe a ferpentibus paulo ante devoratum credebat, eorum beneficio integram fanitatem fe reperiffe comperit. Quo exemplo dudi multi alii Pfora laborantes, poftmodum fer- pentibus fe lambendos, in dida fpelunca, non fine defiderato effedu expofuerunt. Scorpio animal eh quod noli ra non fert terra , ad infeda potius quam huc refe- rendus, mole corporis exigua , articulum digiti vix fuperans, caudam fi exceperis arti- culatam ejufdem longitudinis, dorfo depreffo Sdatiufculo, internodiis cancrorum more diftindo, crufla duriufcula, colore fufco, capite exferto & prominente, brachia feu for- fices habet quibus obvia detinet dum pungit 5 pedes utrinque quatuor, bifulcis etiam dotati forficibus, caudam oblongam tenuem, articulatam, aculeo prasditam, quo pun- git & venenum ejaculatur. In hoc aculeo Plinius meatum quendam finuofum effe ait, adeo anguftum ut vtfu non percipiatur. In eo venenum gigni, continerique, quod cum ille ferit, mox per foramen, quod minus cerni poteffi emanat. Generari volunt partim per putrefadionem, partim ex ovis propriis, & terra vivere ftatuunt. Quamvis Scorpiones animalia fint venenata valde , fuos tamen in Medicina habent ufus j paratur enim ex iis, in nova olla obturata ullis, pulvis, quo quidam ad calculum comminuendum utuntur. Oleum quoque ex vivis iis in oleum commune immerfis &; fuffocaris, cujus ufus efl contra Idus fcorpii, venena alia & morbos venenatos. Ali- quando crudi in ufum veniunt , fi contufi adhuc vivi fuis Idibus imponuntur , venenum enim infiidum extrahunt. Rub et^ FORMIANUM. Rubeta feu Bufonis (ad quadrupedia digitata ab Aldrovando refertur) mentio- nem quod hoc loco faciam, in caufa e fi: ejus corium, quod mihi Clarilf Vir M. Aurelius Severinus,in Academia Neapolitana Anatomes & Chirurgia; Profeflor eximius, tranfmi- fit, longitudine eft unciarum quinque, totidem latum, ferme quadratum, nili quod emi- nentiae capitis, pedum, &c. inaequale illud reddant. Animal hoc omnibus notum, abautoribusadRanas exitiofas refertur, quod quando- que in iplo laxorum meditullio natum elfe animadverfum eft, alioquin ruderibus & terrenis gaudet fcrobibus. Corio adeocraflo & tenaci tegitur, ut ligno acuto vix per- forari pollit , adeoque decolorato, ut, li quis optime coloratus diutius intueatur^ pallidus quali Ictericus reddatur. Ventre elt turgido , no£tu quam interdiu melius videt, tardo incedit gradu, hieme latitat. Si fiepius verberetur, primo ex clunibus vene- num exprimit, dein guttas quafdam male olentes effundit. Herbas, traga, fungos & alia ejus generis inficit, obfcurum edit fonum & terra vefcitur. Venenatum admodum cum lit animal, ejus veneno medentur Cancri fluviatiles, i triti & poti, cervi cornu, Poterion, terra ligillata, Smaragdus, &c. Si cufpide acuti ba- culi caput transfigatur & exficcetur in fole Bufo, integer, bubonibus peftilentibus impoli- tus venenum extrahit. C A V. X. 'Vifccs Saxatiles Litt orales. A Reptilibus , tanquam ignobilioribus animalibus languineis, ad Aquatilia fanguinea progredimur, qua: noftrum tenet Mufeum, quippe qua; nullibi lilie humore degere poliunt , vel exiguas faltem in licco moras trahere. Horum duo lunt genera, ununt quod Branchiis proditum, ob fanguinis paucitatem frigidiufculum , fola aqua ad refri- gerationem indigens. Alterum pulmonibus dotatum, quod quia calidius & fanguinis v copia proditum, refpiratione indiget, nec femper fub aquis degit. Ha:c Cetacea, illa Pifces vocantur. Pifcium vero multa; funt differentia, illuflres tamen ea: qua; defumuntur vel a cor- poris tegumento, vel a locis in quibus degunt. Tegumentorum ratione, quidam fquam- mofi funt, quidam cute tedi, eaque vel afpera vel la;vi. Locum in quo pifces degunt, Aquam elfe conflat, eaque vel marina, feu falfa, vel dulcis. Qua: vel fluviatilis vel lacu- ftris, qua ratione quidam pifces dicuntur eL#iat leu marini, quidam vo&ptot fluviatiles, quidam Aipva\at lacuftres. Hujus divifionis habita ratione , pifces quos tenemus, in fuas diftributos clalfes confiderabimus. Amarinis ut initium capiamus, ii funt vel mife&oi faxatiles, vel \uh s litto- riiles, vel mxdyioi, in alto mari degentes. Saxatiles, qui inter laxa & promontoria vi- vunt, vel femper ibidem ftabulantur, vel maxima ex parte, quandoque nem De excur- rentes in alia loca ut alimenta quanant. Saxatiles autem holce pifces in fquammofos & non fquammofos diftribuimus. Inter fquammofos pifces refert Aldrovandus Acum utramque ; fed revera, qui di- ligentius hos pifces intuentur, non tam inter fquammofos, quam Leves locum tribuent. Nos nihilominus ejus fecuti veftigia, hic de iis breviter agemus. Acus vulgaris Plinio, Aculeatus Bellonio, Graecis fciXmvi & > nobis fpom-jifcfi/ in noftro mari* menfe Julio £c Augufto,copiofe capitur. Tenuis & longus efl Pifcis, ro- ftrum habens acutum, tenue, longum, durum, caput triangulare, ferme ad viriditatem inclinans, inferior maxilla luperiori longior, in mollem quandam fubftantiam degene- rans, dentes utrinque parvi & frequentes, oculi magni, rotundi, lutei, Branchis quater- nae, duplices, pinna; dus parva; ad branchias, dus alis fub ventre, quas rurfum alia fequi- tur longa, ad caudam fe extendens, e cujus regione in dorfo alia, cauda in duas pinnulas L 1 termina ! 166 MUSEUM terminatur. Dorfum ejus coeruleum eft, ad viride inclinans, venter candidus , argcn- teufve. Spina dorfi viridis, partes interiores longas ad corporis proportionem. ? & In cibos apud nos venit, caro ejus non adeo infuavis, fed dura & ficca, idcirco diffi- cilioris conco&ionis. Elixatur recens; fed copiofe Tumentibus noxam inferre febref que accendere credunt. _ Acus Aristotelis, Eyphline Bellonii , Blennus aliquibus , pifcis efttfenuis Sc longus, cortice pulchre caslato teftus, caput exiguum habens, rofhrum oblongum, du- rum,in extremitate latiufculum,ri6lu in altitudinem dehifcente, figura tubas, adeo tenui, ut, propter roftri longitudinem &anguftiam, ne minimus quidem pifciculus ingeri poifit, Gallis Trompette dicitur. Branchias utrinque quaternas habet, pinnam indorfo uni- cam, caudam in tenuem & fimplicem pennam terminatam, oculos exiguos, corpus ob- longum angulofum, quod a capite ad meatum excrementorum femper craf Tefcit, dein paulatim extenuatur. Ejus cinis exhibitus urinat ftillicidium curat, ut tradit Galenus. Totus cum irino un- guento infpiftatus, & cinis ulceribus infperfus, eorum putredines fanat. AdPifceslittoralesfquammofos Hirundo plinii refertur, quem Rondeletius Mugilem alatum , alii Falconem marinum & pifcem volucrem vocant. Caput habet oblongum , fuperiore parte planum aliquantum, roftrum acutum, os parvum, edentu- lum. Inferior maxilla fuperiori paulo prominentior , oculi rotundi & maximi, Bran- chis utrinque quaternas, juxta quas binas funt illaspinnas, quarum opera volatum exer- cet, latiffimas longiffimasque, ventris pinns inferiori loco, quam in aliis fits funt* magnas ad caudam extenfas , alia a podice parva , in dorfo unica ; caudas pinna lata &: lunata, quafi in duas divifa, quarum inferior major eft. Squammis magnis & latis, fed tenuibus tegitur, venter albicat, dorfum ex caeruleo nigricat, cubiti longitudinem attingit. Alga & aliis quifquiliis marinis vivit , volatu fe extra aquam per aera effert. Juxta promontorium bonas fpei navigantibus in Indiam Orientalem, magna copia fe offerunt hi pifces, & quandoque in naves fponte decidunt , noftu prasfertim . Ad centum vel amplius paffuum intervallum aquas fupervolant, ut alios pifces infequentes effugiant, ubi periculum eft , ne in avium marinarum rapacium ungues incidant, cito mergun- tur ; undique tam in aquis quam in aere hoftibus cinguntur. Carnem habent non infuavem, qui guftarunt fapore cum fcombro, quem etiam co- lore refert, convenire ajunt. Caro licet duriufcula videatur, plurimum tamen fuppeditat nutrimenti ; Elixum prasferunt affo. Cuculus marinus, Grascis K , Gallis Morrude, Anglis Gornart, noftratl- bus ivltr / a fono quem pinnis edic dum capitur aut lsditur, quibufdam Coccygium,So- phroni Trigola vel Trigla, Germanis quibufdam ©^-jjane/ Chilonii ©mift-ftKdjf. Tota ( W O R M I A N tl M. ' 1$7f Toto corpore glaber apparet, quamvis quidam minuti (limis fquammis ad latera prse- ditutn putent. Capite eft magno, offeo, calato, anguiofo, quibufdam in locis aculeis munito. Nam praeter id quod roftrum in duos arcus femicirculum conftituentes ter- minetur, fuper utrumque oculum, fupercilii loco, duo acuciftimi extant aculei, pofterior capitis pars duobus conlimilibus horret, utrumque branchiarum operculum item , fed longioii armatur, ftatimque ^ branchiis aliis omnium longi/fimus , utrinque prominer, aliquibus alioqtiin capitis partibus argentum atmulatur. Oculi nigri, os latiufculum, edentulum. In utroque latere a Branchiis , fub majore illo aculeo pinna eft fubrubra magna , ex cujus regione in ventre altera minor utrinque & minus rubra exoritur. Ante has utrin- que terni cartilaginei Cyrrhi dependent. A capite per dorfum, fere ad caudam ufque, duo acutiffimorum aculeorum ordines deducuntur* in quorum medio dux pinna* con- fpiciuntur , una capiti proxima, brevior, fed latior , novemque aculeis horrida , altera longior, fed ftridior, nullifque armata aculeis. Ventre eft plano & candido,- orificium excrementorum in medio ventre eft, a quo alia exorta pinna fere ufque ad caudam extenditur. Capite, dorfo, lateribus &pinnis rubet dum recens eft. Totus pifcis rorandus carno- 1 fiis, Branchias habet utrimque quaternas & duplices. Sonus, quem edit, pinnarum con- cuffu perficitur, vocalis alioquin nullus eft Pifcis. Guftui haud infuavis ejus caro, quas alba, dura & ficca eft, fed tamen friabilis , unde inter falubres pifcis a multis recenfetur. In aqua & vino elixatur apud Monfpelienfes, ex aceto & fucco oxalidis comeditur. Scorpio marinus, Gnecis, Gallis Rafcaffe, Italis Pefce fpi- nofo, Germanis / Danis QBccfc* Pifcis eft magno capite, anguiofo, duro, ofieo, plurimis iifdemque acutiffimis & ro~ buftiflimis aculeis munito , os ipfi magnum in eo exigui dentes confufi denfiquc, oculi magni, rotundi, exerti , in fummo temporum collocati , fuperciliorum loco acu- leos habet, branchias quaternas utrinque ofieo aculeatoque operculo tecfas, juxta cas binas latas pinnas totidemque ex harum regione in ventre, fed minores, in dorfo uni- cam, fed latam longamque a cervice ad caudam excurrentem, anteriore fui parte un- decim uUt duodecim duris firmifque aculeis horridam , ctetera obtufam innoxiam, aliam a podice ad caudam excurrentem habet, brevem ac latiufculam, tribus hifpidam aculeis, cauda uriica alata pinna conftat. Totum corpus rotundum eft, anteriore parte crailiftimum, pofteriore tenue. Squamm^, quibus tegitur, adeo funt exiles tenuefque, ut, nifi advertas, iis carere videatur. Venter albicat, cetera rubet. Alga pafci, & Carnivorum ede volunt, aculeis tum ad fui tutelam, tum ad nocendum & veneno inficiendum utitur. Sed in hifce locis minus venenatus eft, nullus enim no- ftris pifcatoribus ex illo vel metus, vel fufpicio: vulgus caudam, fues totum pifcem im- pune vorant. Ejus Iftus, Hepate ejufdem pileis & carne impolita fanantur , aliis etiam curantur antidotis, de quibus alii. Carnes durai fiunt & coftu difficiles, ingratae, ob id negliguntur, pauperiores tamen apud nos detracfta pelle recentes & exficcatos comedunt. Jus ad alvum molliendam commendatui. Fel ad menfes & fecundas ex utero educenoas , lana exceptum & ex- ficcatum, adhibetur. Ad vifum acuendum, verrucas tollendas, & cutis fcabritiem com- mendat Plinius. In capite lapillum inveniri ajunt, ad ftranguriatn & calculum utilem, Scorpium marinum necatum in vino veficas calculos & vitia fanare, jecinoris etiam do- loribus mederi, fi bibatur, autor eft Plinius lib. i. cap. 35. Ad exterendos calculos Scor- pios tres parvos integros comburito & cinerem propinato , ait liber Euporiftorum Ga- leni. Affatum Scorpium marinum Calculofis prodelfe tradit Marcellus Donatus. EI 2- Draco - 2,68 MUSEUM Draco marinus, Graecis ^^ucajvct , aliis Araneus. Sconveldius pifcem hunc a Graecis aut Latinis defcriptum non effe putat &: Cataphradum vocat, Gallis Vive , Hol- landis CUtltSU / Norvagis ixtcrftng / Norftrandenfibus @fecn-6icfcr & SDfailla*. Eft quandoque palmorum duorum longitudine, quamvis meus fefquipalmum non fuperet, capite eft triangulari, deprefto, angulofo , duos circiter digitos lato , cujus latera in ambitu tuberculis aculeatis horrent. Roftrum habet refimum, quatuor apiculis mu- nitum , quorum duo anteriores inftar Lunas cornutas vel femicirculi fe rotundant , reli- qui poft hos fuis aculeis retro converfis confpicui funt, os in fupina parte femicirculare habet, parvum, fed incifuram ejus utrinque binis Cirrhis barbatam. Truncus proxime capite depreftior odagonus eft , prope caudam hexagonus, prona parte fufcus, nigris lituris interfpeiTis, circa ventrem planus, in cujus medio podex eft, albicans, totus ofleis fquammis contedus, in quarum medio tumor durus reduncus erigitur, qui in omnibus continuatus corpus angulofum efficit , quod verfus caudam gracilefcit. Pinnas circa Branchias habet latiufculas duas, fub ventre totidem, fed longe minores, binis fibris con- flantes. In dorfo inter fquammarum extantias concavo, duas contiguas parvas, omnes nigris lituris pidas , Cauda in pinnam fubnigram exiguam & rotundam definit. Den- tes nullos habet , fed horum loco labia alpera. Squillis aliifque minutis pifcibus vefcitur. Pifcem hunc omnium marinorum, Paftinaca excepta, venenatiftimum ftatuunt, acu- leis fuis Idumpericulofum inferentem, inflammationes & febres excitantem cum do- lore immenfo, unde gangrasna. Antidotum eft pileis ipfe, aut ejus Hepar, fi plagte mox applicetur; dolorem enim ceflare facit & venenum extrahit. Refedo capite coquunt ex aqua, & abrafis cruftis cum butyro comedunt, ob carnis dulcedinem in deliciis habetur. Recentis hujus pifeis capitis cinis , omnibus venenis refiftere vult Rondeletius. Plinius dolores dentium fedari ait, fi gingivas olfibus Dra- conis marini fcarificentur. Dracunculus, quem Rondeletius a folo Plinio nominatum putat , a Gallis Lacert vocatur, quod Lacertis terrenis quodammodo fimilis. Dodrantali eft magnitudine, roftro acutiore, capite latiore, ore parvo fine dentibus, oculos magnos fupra caput habens, os in aculeum definit ad caudam Ipedantem, pinnas longiffimas pro corporis magnitudine obtinet, partftn aureas, partim argentei coloris, qua: ad branchias lita: aureas funt, in radice argenteas. Quas a fupina parte, a ceterorum marinorum pifciutn pinnis litu & magnitudine diffident. Nam & ori propiores funt, & longiores iis quas ad branchias. In dorfo duas eriguntur, prior parva eft , aurea & argen- teis lineis diftinda, pofterior magna admodum in medio dorfo , Papilionum alis, radiis quinque hordei ariftis fimilibus, membranaque conftans. Radii priores longiores funr, pofteriores breves. Hasc in medio dorfi cavo quafi vagina clauditur , alia d podice ad caudam tranfeurrit, etiam aurea, demptis fimbriis nigricantibus. Corpus totum fen- fim gracilius fit & in pinnam longam terminatur, cujus fimbria: nigricant. Eft & pido corpore , nam ab hujus medio argentea: lineas ad ventrem dudas funt. In maxillis par- tibufque anterioribus, veluti p undis argenteis notatur, ventre eft lato, plano, candido, & cuticula tantum tegitur, capitur maxime diebus canicularibus. Rarum pifcem efte refert Rondeletius, &tum ob raritatem, tum venuftatem, fum- mumque rerum omnium opificisDei in hoc pifce artificium eum pifcatores admirantur, & amicis, qui naturae rerum contemplatione deledantur, dono dant. Quem egopdfli- deo captus eft circa promontorium Scavenianum in Cimbria , mihique a parente p.M.m FORMIANUM. P. M. Wilhelmo Wormio, tunc temporis Regio ibidem Telonii pr.rfedo , tranfmiftus cum aliis rarioribus pifcibus, qui ibidem capiuntur; fed temporis injuria a colorum va- rietate multum remifit. Minutum quendam Pisciculum, vix uncte longitudine, ex India Orientali allatum, cum aliis quibufdammihi obtulit Vir Clariff.D.M.Laurentius Bordingius,quem titulo jnManfd)C-fo^anc fe accepilfe refert, eo quod vivus fonum Galli imitetur. Ore &c roftro eft acuto, corpore toto muricato, colore cinereo, pinnas duas alarum inftar ad pedtus extenfas & capillaceas habens, capite triangulari, quinque fpinis horrido. Dor- ium quatuor ordinibus tuberofis prxditum, radios de fe ftellares ejaculantibus, ratione reliqui corporis amplum ; quod mox cauda excipit fexangularis , fpinofa quoque ; fed ex ea aliquid eft amputatum. Sonum fi quem edit , pinnis, ut cuculus , excitat , cum nullus pileis detur vere vocalis , ut fupra didtum. Hunc Pifcem demum ex effedis comperi efte Phvfam feu Orbem igyptia- c u m quamvis minimum, de quo Rondeletius lib. io. Hift. Pifc. cap. ii. Hic orbis Pifcis, Nili & maris rubri accola, exficcatus & tomento vel alga oppletus, inter templorum anathemata, vel cubiculorum ornamenta fulpenditur, eam cceli partem, a qua ventus flat, roftro ad eam converlo, indicare folet. SicAldrovandus. Eft Orbis hic non ndftri maris i fed AEgyptii accola, ex quo Nilum quoque fubit, & ad illud oftium maxime adnatat, quod Salticum appellatur, in eoque potiftimufn capi folet. Accepimus praeterea in cibos non admitti ; fed non aliam ob caufam ab AEgyptiis capi, quam ob infolentem corporis figuram, detradtum corium to- mento implentes externis vendunt. Habet tamen ita lulpenftis hunc ufum , ut cceli partem, a qua flat ventus , roftro ad eam converfo, indicet. Unde a quibufdam Germanis non fine caufa ©<$C-^ane/ hoc eft, Gallus marinus vocatur, ideo forfan, quod, ficuti. Gallus templorum turriumque fafti- giis impofitus ventos demonftrat, ita &hicpiltis. Quod verum efte experimento com- peri in parvulo meo. Orbis oceani, ob corporis formam contradam fic didus, aliquibus Lepus ma- rinus, in noftro mari frequens, ut & in foro pifcatorio vernali tempore, ^tC-hCiC 0 Hol landis, ©nofMcf/ Qaf-pcm aliis, nobis a Stephano Schonvelde ita delineatur." Roftrum habet obtufum, os non amplum, inter hoc & oculos foraminula duo, fiftulis exiguis confpicua. Branchias parum incilas. Dorfuma capite in gibbum lemicircularem faftigiatur. Latera binis veluti carinis , qua; multis obtufis clavis horrent, protuberant, venter planus, in ambitu decem clavis exafperatur. In cujus medio podex eft rara? ma- gnitudinis, ita ut totius corporis figura fere heptagona fit. Corio tegitur denfo,ad tadum alpero, quod nullo detrahitur negotio, cuique dorfi gibbus & clavi facile adhxrenr, re- lido pauxillo carnis mollis & excrementi tte circa Ipinas, ingrati & ferini laporis in iis qui- bus pallidae pinna; funt, paulo gratioris quibus rubentes. Pinna; ad branchias duse funt, tertia prona parte, fupina quarta , quarum altera fuperior inferiori ex adverfo relpon- det fere, & ftriata; ferme omnes, prope caudam gracilefcentes , qua; in pinnam conti- nuam rotundam exit. Sub fterno quiddam circulare habet, inftar fcuti carinatum, quo lapidibus , ligno , folo ardiflime hserere poteft , adeo ut a;gre inde avellatur. Den- tibus caret, quorum loco in anteriore oris parte gingivas habet afperas , in faucibus fu- perioribus duo offa, in inferioribus unicum, omnia afpera. Venter prominet, ovis prse- fertim gravidus. Oefophagus laxus eft, ventriculus amplus, oblongus, multis appendici- bus vallatus, cui Epar incumbit , pallidum ex rubro. Inteftina porci inftar varia , multis gyris huc illuc recurrentia.^ Cor inter branchias triangulare, rubellum. Squillis & pifei- culis minutis vefeitur. Duum generum eft, unum minus, purpurafeentis in dorfo colo- ris, faporis gratioris, hoc noftri ©tcctt-fnt) vocant. Alterum majus, craflius, nigri &: luridi coloris, carnis infuavis, noftris Suopfo». Parum externa differunt figura : adeo ut exi- ftimem alterum marem, alterum fceminam efte. G r b i s aculeatus, JE\id.ni lib. 12. de Hift. Animal, cap. 2y quem re- demi a milite quodam Gallo , qui cum navibus Belgarum Indicis huc appulit Anno mdcliii. menfe Augufto , ab eo quem deferibit Clufius lib. 6 . exot. cap. 21 . non nifi magnitudine & paucis aliis differt. Meus enim ab extremo oris ad caudae initium decem faltem continet uncias, adeo ut duplo minor fit eo , quem Clufius delineat. Medio corporis ambitu pedem unum EI j GUirs 1 2> 7 Q M U S E u M eam quatuor unciis obtinet, corio circa ventrem albefeente , in dorfo violaceo, tnafcu- lis nigris magnis confperfo : Undiquaque firmis & acutis {pinis horridas , quarum bafes in binas alias breves & fub cute latentes definunt. Os exiguum triangulare, acutum, ri- dluvix unciam amplitudine xquante; bina offa dentium loco habente, fuperius unum, inferius alterum. Oculorum veftigia magna. Pone oculos utrinquein lateribus pinna, unciam unam longa, binis item aliis ejufdem pene longitudinis, quarum una in extremo dorfo, fupra caudam, altera fub podice. Caudas pinna uncias duas xquat. Spinx lon- giores femiunciales. yElianus non inepte cum Erinacio comparat. Aliud Orbis genus eodem tempore ab eodem accepi, quod nefeio an ab alio fit deferiptum: hirfutus enim eft, non armatus aculeis aut fpitiis, fed breviflimis fetis denfe Pipatus, unde Orbem hirsutum ego voco. Magnitudine ferme par priori, co- lore fufeo. Caput prominulum acutum, os quatuor conftituunt offa lata, in extremi- tate in acutum contrada, &: fimplici linea junda, quorum duo fuperiorem conftituunt maxillam, inferiorem duo, fine dentibus. Venter albicat aliquantum , fed dorfiira fufeum , oculorum prbitx corrupta erant & exefx , pone quas ad latera pinnx dux, unciam ferme xquantes , una fub cauda ad Uropygium. Cauda , qux non hifpida fed lenis eft , pinnam obtinet longitudine &: latitudine unciam paulo fuperans. Totius pileis longitudo unciarum eft odo , ambitus duabus unciis pedem fuperat , figura orbiculari. Mirum quoddam os mihi exhibitum eft, quod fiia figura quafi murem reprxfentat, roftra duo habet mobilia, acuta, quorum minus majori incumbit xque mobile, ventrem craffum , fphxricum, ovi ferme gallinacei magnitudine , caudam longam , anguftam, craflitie pennx anferinx, fub ventre eft fimis profundus, in extremitatem caudx excur- rens, paulatim ad finem gracilefcens, colore & duritie eft ofleo , longitudine pari , fu- perat uncias quatuor, quarum, duas cum dimidia ferme cauda tenet, pondere uncix unius circiter; ex quo animali, &ex qua corporis parte, ignorare me fateor : fuere qui- dem qui ex pifce remora illud elfe dixerunt, ('quem rite depinxit Ferrandes Impera- tus 1. 2.8. circa finem , male, Aldrovandus, de pifeibus, & Jonftonius ) fed mihi non videtur verifimile, fiquidem figuram Remorx, quam dat Imperatus, profitetur ejufdem elfe magnitudinis , cujus eft pifeis ipfe parte maxime crafla, circa collum unciam unam craffitie vix fuperat, os vero noftrum duas, adeo ut tantillum corpus tantum os capere nonpoftic, in primis fi cute & carne tegi debeat. Nifi majores dari eo, quem delinea- vit Imperatus, afferere quis velit. In Gazophylacio Illuftnffimi Archiducis Ferrandi Caroli, quod eft in arce Amris, capfa o&ava fimile os affervari accepi, titulo offis Re- morx, quod Triremibus quibufdam adhxfiffe referunt. Gap. Xlr D)e DPifcibus Delagiis. T> E l A g 1 1 Pifces, qui ut plurimum in alto degunt Pelago, varie dividi poffunt. Qui-

- ■ dam eorum femper in alto vifuntur Pelago, quidam flumina quandoque petunt. Qui

femper in alto, fiintfquammofi vel lxves ; atque hi vel offei, vel cartilaginei, loco offium cartilagines habentes. Inter offeos ponimus nos Xtphiam feu gladium , qui a roftri mucrone nomen fortitus eft ; Galeotta Straboni, Italis Pefce Spada, Germanis ©ttW&f-ftfclj, Pifeis ? ORMIANU M. Pifeis eft magnus, ad Delphini magnitudinem accedens, pelle capitis glabra & fplcn- dida, reliqui coiporis fuperiorrs alpera, nigricans> venter colore argenteo, oculi ampli emiflititii , ovi gallinacei magnitudinem «quantes , ante hos foramina duo , branchiae utrinque odon« duplices. Caput in acutum delinit, ac tandem in roftrum latum juxta caput digitos quatuor, longum pedes duos cum dimidio, olfeiim, lolidum, porofum, ci- nereum, paulatim in acutum terminatum. Maxilla inferior nonroftrata, forma trian- gulari, pedem longa, fine dentibus, (quorum vice offa quatuor oblonga & afpera in pa- lato funguntur) cujus medium oculorum regioni refpondet, extremum fuperioris ro- ftri, pedum trium longitudine fuperat. Mucro figura gladio exade refpondet, unde etiam pifci nomen. Pinnas habet ad branchias duas , in medio ventre unicam , fupra dorfum majorem aliam , aliam minorem non procul a cauda. Corpore eft tereti , d capite ftatirn valde craflo, deinde ad caudam ufque tenuiore fenfim fado. Praepinguis eft, adipemque in dorlo habet plurimum. Roftrum adeo durum, ut eo naves perforari Carnis durioris & concoctu difficilioris efte plerique autumant, quocirca ab ea ab- ftinendum fuadent, juniores tenuiores & palato gratiores autumant. Mihi hujus pileis duo funt roftra leu gladii, alter aptato manubrio ligneo vere gla- dium refert, ac licet amputatus fit apex, duorum tamen pedum longitudinem fuperat, latitudo, juxta capulum, quatuor ferme eft digitorum, in medio aliquantulum protube- rat , ex duabus quali laminis olfeis ac duris conflatum , quarum medium porolum ac Ipongiofum quid occupat, colore nigricante. Roftrum alterum, priori aliquanto tenuius, coloris eft cinerei ad flavedinem tenden- tis, pedum duorum cum femifle longitudine , qua capiti jungitur, pollicum trium latitu- dine, figura alioquin & fubftantia priori relpondens, utrinque acutum, inferiori parte eminentia quadam in medio exftat, vagina: cultrorum figura relpondens. Thunnus etiam pileis Pelagius ofleus , non fquammofus , veteribus olim magno erat in precio, variaque apud eos invenit nomina , prasfertim ratione «tatis. Ad°tri- ginta duos pedes magnitudine excrelcit, capitur quandoque in mari Mediterraneo, at-' que ex Oceano eo defertur. Pileis eft gregalis, de quo varia: opiniones. Salfamenta olim ex Thunnis parabantur prasftantiflima , inter qua: praeferebantur to(>cqa, y ex pulpa caudas proxima confecta. Mihi ex hoc pilee ofla funt quaedam , quas ob articulationem quam, habent miram, prasfertim circa caudam, digna etiam funt vifu. Uranoscopi pifeis humor Cryftallinus magnitudine pifum asmulatur, fed adeo perfpicuus & clarus, ac fi ex vitro fadus elfet. Ejus mihi aliquot funt exempla, propter perfpicuitatem & pulchritudinem commendanda. De pifce ipfo videatur Rondeletius Gefnerus, Aldrovandus. Inter Pelagios pifces Cartilagineos primum locum fibi vendicat Canis car- c h a r i a s didus, quod voracilfimus fit ,• & dentibus valeat plurimis ac robuftiflimis. k apta,?®* acutum alperumque notat. In fpeculo Regali Norvagico vel Oital-^und vocatur. Vulgo cm ©af-fafi Pifeis eft magnus Cetaceus , non tamen Cete , quia vivos non excludit foetus, quan- doque mille librarum, imo ad quatuor millia accedens, tefteGillio : Nicenfes quendam cepifle refert, in cujus ventre integer homo repertus , & Maflilienfes alterum, in quo hoiiio loricatus latitabat, unde Rondeletius fufpicatur hunc fuifle pifcem, qui Jonam Prophetam devoravit. Os non in roftro eft, fed parte lupina, in quo dentes duriflimi, acutiflimi, trianguli figura, ordine triplici, utrinque ferrati. Qui in priore ordine funt* extra prominent & in anteriorem partem vergunt. Secundi ordinis rari funt & cum re- liquis m os recurvi, maxima ex parte in utraque maxilla , carne molli fungofaque redi. Quaslibet vero maxilla duos & feptuaginta comprehendit, qua: fumma eft in utraque centum quadraginta quatuor dentium. Dorfum breve & latiufculum, Laterum & ter- goris pinnas magnas, binas haud procul a cauda , una fuperior, altera inferior, ad bran- chias & podicem bina: ali«, una in dorfo medio, cauda minus craflalpiflaque in lateribus comprefla, duabus conftans pinnis. Oculi magni rotundi, ventriculus vaftilfimus. Corio tegitur fpinis hilpido. Voraciflimus pifeis, carnis humanas avidus. Thunnorum hoftis infenfilfimus. Carne I 172 - ' MUSEUM Carne eft candidi, quas a quibufdamjn cibos expetitur , fed praeduram & excremen- titiam effe necelfe eft , idcirco nutrimenti minus probi ; oleum ex iis coquunt Iflandi lu- cernis aptum. Dentes argento includuntur & collo puerorum fufpenduntur,quia den- titionem juvare credunt, & pavores arcere. Ex iifdem dentifricia parat Rondeletius, ad dentes firmandos & dealbandos. Mihi exfuvix funt foetus hujus pifcis, longitudine pedum duodecim, humor Cryftalli- linus. Dens major, cerebellum. £) Prxterquam quod exluvix, quas teneo,os dentibus repletum habeant, etiam Ungula- tis mihi efl: dens magnus, trigonus» ferratus, qui exacte refert lapides, quos in Infula Me- lita inveniunt & Gloffopetras vocant, de quibus inter lapides egimus. Varias de iis effe opiniones tumMnnuimus , fiquidem fint qui linguas ferpentum petrefadas effe putent, item qui dentem Carcharias in lapidem converliim, item qui fui generis lapidem exifti- ment, de quibus tum noftram protulimus fententiam. Cerebellum Canis Carcharii mire a quibufdam ad calculos pellendos commendatur, a quibufdam male lapis vocatur, cum inftar pollinis fit friabilis. De eo ita ad me fcri- pfit Clariff. Vir D. Johan. de Laet, qui ejus mihi tranfmiftt particulam. Habui aliquan- do magnam ejus copiam, cum conjunx viveret , qux ifti morbo erat obnoxia, illa de- fundta neglexi. Veruntamen in ipfa nunquam aufus fui experiri , quia ureteres habe- bat angultiores, & hoc medicamentum valide admodum dejicit, & cifm fumma cau- tione eft ufurpandum. Habuerunt tamen a me multi , qui lingulare levamen funt experti. Canis galeus quibufdam, Glavius Hcliani, ©dcfay Danis, corpore eft oblongo tereti, a podice ad extremam caudam fenfimgracilefcens, corio tedus lxvi,roftro acuto & rotundo, oculis magnis rotundis, ex quorum inferiore parte enafcitur membrana candida, quae ad oculos furfum attollitur, eifque tanquam nubes caliginem offundit. Os lupina parte duobus dentium ordinibus denticulatum , primis tribus ad latera fpe- dantibus, ante ipfum duo foramina olfadui dicata, branchias utrinque quinque, juxta eas, pinnas duas, utrinque unam, alixque dux rurfum fupina parte, in utroque podicis latere una enafcitur, prxter quas dux appendices , utrinque una ex podice pendens. In dorfo binx lingulares eriguntur pinnx, prior & major in medio , pofterior &: minor caudx proxima , e cujus regione etiam altera lingularis , imo ventri hxret. Dorfum coerulei coloris exfaturati,unde illi cognomen, venter candidi. Cauda in geminam &C inxqualem pinnam degenerat, fuperior namque pars major, inferior minor. Quando- ' que ad centenas libras excrefcit . Ova gignit Vitellis ovorum gallinarum limilia , cxs t quibus fcetus nutriuntur, donec perfedi foras excludantur. Non folum majores pifces natantes, fed & homines adoritur. Infuavem duramque carnem habet, unde xgre concoquitur, fordidx plebi relinqui- tur , qux fale condire folet & in cibos transferre. Galeus asterias, Muftelus Ixvis, Danis / quali Canem Medicum di- ceres, roftro, branchiis , pinnis, totiufque corporis habitu parum differt a prxcedenti. Minor tamen eft, os habens fub roftro edentulum, dentiumque loco maxillas afperas, foramina item duo odoratui deputata, oculos parvos oblongos , juxta quos duo fora- mina tergum verfus, auditus organa, branchias quinque, pinnas duas latas fub ventre ad caput litas, alias duas juxta podicem, in dorfo duas, cauda ex duabus quoque conflat. Meus fORMIANUM. Meus longitudine cubitos ferme duos attingit, dorfo & pinnis paniceis, variis macu- lis ftellatis per totum corpus infignitus, unde & nomen After ix obtinuit, cute afperd & dura , praefertim fi a cauda furfum verfus manus duxeris , fin a capite ad caudam minime. Inter cibos vix locum obtinebit, quamvis Norvegi eum magni faciant, ac car- nes ejus falubres judicent, morfibus a canibus marinis inflictis mederi arbitrantes, fto- macho debili conducere putant, fi excoriatus & in craticula tofius exhibeatur. Corio ligna poliunt ebur, eoque quandoque enfium manubria muniunt. C £ N t r i n e j Gnecis x&vrgUnsi feu Pifcis Aculeatus, Italis Pefce Porco, quod ili coeno volutetur, Gallis Bernader. Nofirates Scavenii, a quibus ad me devenit, ©aff- 5 MUS / quod caudam oblongam attenuatam inftar muris habeat. Clufius Acandttas Ipeciem conftituit. Refpe&u Galearum brevis efi: &: crafius, caudam ejus tenuem fi exceperis , Ro- ftrum habet non admodum extenfum aut acutum, fed aduncum, caput exiguum, os mediocre, edentulum, Branchias ucrinquea lateribus quinque. Mas in vertice os quoddam femicirculare geftat Lunas figura, quo deftituitur fcemina , quod forian illud e fi: de quo difputat Aldrovandus , & ab Athenaso <z?&7yv Xotpicw vocari putat. Vinnx ad Branchias, utrinque una longa & lata, totidem minores ad podicem,' juxta quas in Mare corpora duo oblonga cartilaginea bifurcata eonfpiciuntur, qua diva- ricantur hi/pida & parvulis prasdita aculeis, exterius laevia, quas membra genitalia efie puto, iis enim in fcemina eodem in loco duo refpondent foramina, ut uterque duplici proditus videatur genitali. In dorfo duas fune pinnas, quarum prior mox a capite fta- tim enafeitur, ac criftas inftar furrigitur, aculeo armata corneo, longo, & ad caput fe inclinante, altera mox in dorfo emergit, minor, fed longiifima, ad caudas nempe extre- mitatem excurrens. Juxta finem longioris parcis caudas , alia tenuis oritur, qme in extremitatem, quas tenuiffima efi:, excurrit. Cuce efi: lasvi , colore cinereo. Mas ut plurimum minor fcemina. Meus, fi a capite ad caudas extremitatem metiaris, pedes habet duos cum femifte, fed apex caudas, feu extremitas attenuata pedem iuperat. Ingratam & concobtu difficilem habet carnem. Hepar ejus, ad duritiem Hepatis emolliendam, cum appropriatiscommendant. Cinis ad Pfbras capitis & ulcera com- mendatur. Fel fuffufiones delere volunt palpebris illitum. S t u r i o nomen Gothicum efie afferit Jul. Casf. Scaliger, & ab ea gente in reli- quam Europam tranflatum. Quod facile mihi perfuafero 2 Stur vel Stoer magnuiri notat in noftra lingua, quocirca probabile efi ob magnitiidinemfuarn hoc generali nomine appellatum quoque fuifie hunc pifcem. Accipenfer veterum efie videEur $£ GaleusRhodius Athenasi, Aufonio Silurus, Nobis ©ffor. Oblongo teretiqueeft corpore ac ferme triangulari, exili, fubtus quodammodo - planus, dorfo vero femirotundo caput quadratum &: ad effigiem parvas pyramidis 1 protenfum. Os illi fine maxillis , fine dentibus , diverfum penitus d reliquorum pi- fcium form&, idque fub mento in ipfa prope jugulum parce, ad fimilitudinem fiftula^ arundinacea rotundum, femperque patens , cartilagineum, fumme candidum. To- tum caput dura potius callofa cartilagine, quam certis offibus confiat. Naribuspras- tenuibus fupra roftrum refrigeratur. M m Bran- / r~ \ 2,74 M U S E U M Branchias habet quaternas, ofleo operimento, oculos parvos; ex roftro gemina barba. Toco dorfo craftiores quaedam fquammae ofieae, certo numero ordineque di- ftindhe, intercurrente fpinae acie ad elegantiam eminent. Caeterae corporis partes cu- ticulari fcabro admodum operimento feu cute teguntur, ad fubviridis atrique co- loris fpeciem. Venter cute laevi & argentea tegitur. Linguam habet craftam adu- ram, gulam undequaque rugofam. Pinnae funt ad Branchias duae; totidem in ventre ad podicem, praeter quas in dorfo prope caudam alia unica erigitur, ventri alia fubne- £litur. Cauda in duas pinnas degenerat, quarum fuperior craffior atque duplo lon- gior exftat. In Albi crebro capiuntur Sturiones, adeo ut inventus fit qui ducentas fexaginta aequaret libras , circa V ernum tempus ex mari in Aibim afcendit & parit. Et falfa dulci gaudet aqua, nili utrifque libere fruatur, aegre incrementum capit, ut in junio- ribus ex mari in vivaria & lacus tranfiatis confiat. Muco, fordibus, minutiftimifque quifquiliis vivit, quas fugendo ingerit, cum edentulus fit. Dum efcam quaerit, filis more terram fub aquis fodit. Robuftus alioquin pifcis , qui cauda magnas moles im- pellere novit. Caute a pifcatonbus tradatur, ne noceat. In aqua captum reti ad lit- tus impellunt, ita ut rete non adverfum fed ad latus ei fit, fecus rete laniat; cum ripam attingit, caput ejus in altum levant, •& pifcem totum in latus inclinant , fic robore fuo uti nequit. * Nobilifiimus femper a veteribus habitus pifcis, carnem habet duriufculam, praepin- guem & glutinofam, non folum recens in cibum admittitur, fed dc fale conditus, om- nium Cartilagineorum pifcium delicatiflimus. Ova fale condita & in maffam coada C a v e a r e vocant Itali, Saponem noftrum viridem plane colore & fubftantia re- ferentia. A quibufdam in dehtiis habentur, fedin iis nihil ego quod fapiat deprehendi. Carnem fallam, vocem juvare fcribit Plinius &; infixa corpori tela extrahere. Muria in fotibus Dyfentericos juvat , & dolores Arthriticorum fopit. Adeps perniones emendat. Ex ejus folliculo fecundum longitudinem extenlo Collam praeparant quidam. Pifcis quem Clufius hb. 6 . Exot. cap. 27. Triangularem vocat, quemque Lufitanos in India habitantes Capinos nominare ait , ex India Orientali ad me dela- tus , bene refpondet Clufianae defcriptioni , magnitudinem & figuram fi exceperis. 'Non enim triangularis , fed quadrangularis eft. Ab ore ad caudae pinnam pedem unum longus. Quod figura dilcrepent, ex eo provenire arbitror, quod, .qui pifces hofce exenteratos exficcant , pro lubitu quandoque diverfam eis imprimunt figuram. Dorium mei pifcis, quod fornicatum, latitudine eft trium Unciarum cum femifie. Venter, qui candicat, trium quoque eft unciarum, a ventre in dorfi eminentiam toti- dem. Cauda unciam cum femifie longa; pinna, illam finiens, trium. Os parvum, mul- tis exilibus & oblongis dentibus ftipatum, non vero ferratis ut vult Ciufius. Caput ad fupercilia prominulum, dorfum teftudinatum, unica verfus caudam praeditum pin- na unciali. Sub oculis circa ventris partem anteriorem utrinque unam habet uncialis longitudinis furfum fpebiantem, cui adjun&a rimula pro branchiis: quartam pinnam in extremo ventre inter podicem &: caudae initium. Ante oculos fingulos parvum foramen. Totus pifcis non fquammis fed corio tegitur duro teftellato, fcutato, certo / fORMIANUM. 275 pandorum numero affabre exornato. Dorfi & ventris latera paulo fupra podicem in fpinas oileas , obtufas, firmas tamen, definunt. Gibbus, quo proditus fuit ille qui a Clufio deferibimr, arte fidus videtur; dum enim per eum locum funiculum trajecerunt, atque, ut exficcaretur, fulpenderunt, depreffo a pondere reliquo corpore, hanc figuram acquifivit. Meus enim gibbo caret Separi modo levis, quia inanis. Idem hic pifeis deferibitur a Margravio , in Hillor. Brafil. Jib. 4 . cap.i. qui Grama Jupum Ape, in Braiilia vocari ait, triangularis quoque ipfi vocatur , licet meus fit qua* drangularis, rede quoque animadvertit figuras, quibus exornatur, effe trigonas, tetra- gonas, pent-agonas, Se fexagonas, ut cutis fit inftar teffellati pavimenti. Carne ferme ca- rere afferit idem Margravius, ac cavum effe , folam fpinam fecundum longitudinem habens, cui per membranas inteftina adhaerent , in Ventriculo multum arens in- ventum. Alius minor mihi obtigit pari modo corio duro teffellis ejufdem generis exornatus, qui a fronte in caudam uncias feptem habet, quadrangularis, cornutus : duo enim cor- nua uncialia, albicantia, acuta in fronte gerit , ac totidem juxta caudam , pofteriora fpedantia. Unde Piscem qjuadrangularem cornutum voco. Pinnas totidem habet quot prior : fed illa, qua? cauda? adhsret, longiftima , unciarum nempe quinque. Csteroquin prorfus convenit cum priori, magnitudinem fi exceperis. Ac- curate deferibitur a Clufio citato loco , Tertius enim eft, quem ibi delineat, fed magni- tudine meus longe illum fuperat. Lupus marinus, Gefnero Anarinchos , vel Scopelos , fed falfo , Balthicis ftfcl) / quibufdam in locis SBoIf dicitur. Caput magnum & orbiculare habet, coloris in dorfo & pinnis nigri fplendentis ad cinereum vergentis, circa ventrem albefeit. Pellis tota Levis & glabra- eft , os latum ac grande , in mandibula inferiore dentes acutos & rotundos, gemino ordine dilpofitos, habet, in acie decem, fed molares utrinque duodecim , duplicata itidem ferie fuperior mandibula quatuor anteriores longos & exfertos oftentat, & duodecim aliis acutis mu- nita eft, in medio palato, molarium ordines tres, duplicati tamen,ex quibus medius re- liquos numero dentium non fuperat, fed paulo profundius ad fauces defeendit. In ipfis faucibus offa duo alpera funt, quibus lingua? circa radicem alperitas occurrit, brevibus & acutis dentibus conftans. Pinnam poft branchias utrinque habet, alarum parvarum in modum, duabifS palmis non minorem : in dorfo pinna una a cervicis origine ad cau- dam ufque quinque digitorum latitudine extenditur ; quarta a podice incipit in caudam, qua: quadrata quodammodo, terminatur. Mire vorax mordaxque animal eft & dentibus fuis terribile , Anchoram enim fi pre- hendat mordicus, fonum edit & ftrepitum, ac veftigia confpicua relinquit. Carnes alio- quin habet efui non ingratas. Rana piscatrix, fic dida quod figura parvulam Ranam, recens natam, cum cauda (Gyrinum vocant) repra?fentet. Capite enim & cauda cantum conflare videtur. Pifcatricem vero vocant, ob peculiarem aftum, quo alios pifcesvenari folet. Graecis ctAidGg. Roma? Martino Pifcatore vocatur , quibufdam Diabolus marinus. Holfatis ©«Jje-<jan$/ Anfer marinus, Danis JJdf-trtfctyt/ quafi peram dicas marinam. Caput habet toto corpore grandius, aculeatum, afperum, orbiculatum & depreffum. Os anteriore parte vaflum , pro corporis proportione grandiftimum & maxime hians, dentibus multis, magnis, acutiflimis, in os recurvis, non folum in utraque maxilla, verum etiam in duobus palati oflibus & in lingua? radice. Maxilla? retufa? & lemicirculares , in- ferior longior & prominens, quo fit ut femper os hiet. Lingua magna, oculi ampli in capitis vertice aculeis fepti, ante quos propendent dua? appendices tenues, cornicula Pli- nio, Ariftoteli fila, Bellonio cornua. Branchias habet non detedas. A capite illico cauda fequitur brevis & carnofa, qua? definit in pinnam rotundam, craffiufculam & latam. In medio corporis duas pra?terea habet pinnas ubi caput cauda? jungitur, membranaceas, craffiufculas; eft & alia in fupe- riore cauda? parte , longa potius quam lata , dux pra?terea fub ventre parva? & una caudam verfus. Cute eft lubrica & molli, inferna parte fubalbida, fuperna ex nigro fla- vefcente. Magnitudo quandoque eft tricubitalis. Cartilagineus licet fit pifeis, tamen contra morem Cartilagineorum, ova, non animal parir, folitarius eft, non gregalis, car- nivorus, piger, aftu reliquos pifces decipiens. In lutum enim abjedus, cornua ante ora Mm 2, pra?ten- MUSEUM prcteticlit» eademqtie, cum pifces capere vult, fenfim ad os adducit, atque ita eos capit. Rondeletius extra aquam aliquamdiu vivere ait, feque aliquando vidifte in lictore inter herbas dies duos vixiife, vulpeculasque terrenae nodu paftum quiritantis pedem den- tibus arripuifie & ad auroram ufque detinuifle. Yix edendo eft ejus caro, utpote mollis, infuavis, ferinae faporis,mucofa, excrementi- tia, infulfa, virus refipiens. Fel ejus in aqua marina folutum pilos exftirpat, fuccum ex vino dccbdarum carnium, contra venena commendat Rondeletius. De ea ita differit Athanalius Kircherus de Magnete lib. j.part. 6 . pag. 6 yz. Mirum & fortafie huc ufque, inquit, ignotum in hujufmodi pifce, me obfervafle memini. Eft enim caro ejus ad lucem quafi pellucida & inftar carbunculi fulgens. Unde, fi, extractis per os inteftinis partibus, pifcis quantum fieri poteft extendatur, mirum didu, extenfus ita ad lucem totus pellu- cidus & tranfluftris apparebit, fi vero in tenebris ventri candelam aut lampadem im- pofueris, totus pifcis fpeciem carbunculi, aut carbonis accenfi, non fine intuendum hor- rore prasbebit , ut proinde non immerito ab Italis Diabolo marino, ab horrifico forfan & flammigero afpedu, dicatur. Sceleton Manus & costam syrenes tranfmifit ClarifT. Vir D. Johan. de Laet, qua: occafionem de iis inter Pelagios pifces agendi nobis fuppeditavit. Manus quatuor conflat partibus, cubito, carpo, metacarpo , digitis. Cubitus parvus admodum eft, trium faltem unciarum longitudine, conflans ulna & radio, utrumque os craflls fatis fibris cutis & ligamentis firmatum, carpi ofla adjunda tenet. Qua: nume- rari exade nequeunt, fiquidem ligamentis & tendinibus adhuc obduda funt. Metacarpi quinque difcreta, fed vicinis ligamentis junda, quoad figuram fimillima oflibus humani Metacarpi, neduntur vero reliquis per ligamenta. Quatuor ex iis longitudinem obti- nent uncias unius cum dimidia; led illud, quod in pollice eft, minus. Digitorum fequun- tur, inter quas unum pollici tributum, Indici duo, medio & annulari tria, auriculari duo, quas minora, comprefiiora ac planiora funt quam in homine, & figuram tenent longe aliam , ovalem tendentem. Sefamoideorum ad primum articulum in quatuor digitis adfunt quoque corpora fatis magna. Atque hifce manus hasc conftat, fuis ligamentis & tendinibus obducta, quas in univerfum cum fua ulna longitudinem obtinet unciarum ferme decem. Cofta multo fpiflior& latior eft humana, ad arcus fimilitudinem irtcurvata , longi- tudine pedis unius cum unciis tribus , in medio latitudinem habens unciarum duarum. Hanc Syrenen ante aliquot annos in iheatro Anatomico Leidenfi diffedam fuifle aClarilf D. D. Petro Pavio intellexi & ex Brafilia advedam. Procul dubio ex illarum fuit clafle , quas in Braftliano mari inveniri refert Barlius , de rebus geftis Mauritii in Brafilia pag. 134. his verbis. Maxime admirationi funt Tritones , Upupiapri in- digenis didi, cum humanos vultus aliqua referant, & fasmellas casfariem oftentent flui- dam & faciem elegantiorem. Septem odove a finu Omnium Sandorum leucis vifun- tur, & juxta portus Securi provinciam. Homines amplexu compreflos necare opinio eft. Non confilio, fed proniore aftedu. Cadavera in littus ejeda, cum oculis, naribus, digitorum extremis, mutilata ftnt, vero perfimile eft , ab iftiufmodi monftrorum fudu, vel morfibus ifta elfe. Hasc ille. Sed quia de ejufmodiSyrenibus dubitari folet, an dentur in rerum Natura, referam quas fide digna de iis accepi. Athanafius Kircherus lib. 3. de Magnete part. Ccap. 1. § pag. mihi 675. de Sy renibus hxc habet. Capitur certis temporibus anni in mari Orien- tali Indias, ad Infulas Vifiayas, quas Infulas Pidorum vocant, fub Hifpanorum Dominio, Pifcis quidam id eft, humana prorfus figura , quem ideo Pefce Muger vocant, ab Indigenis Duyon : caput habet rotundum, nulla colli intercapedine trunco compadum, extremae aurium fibras, quas & auriculas nominantur, ex Cartilaginea carne eleganter veftitas, quarum interior pars , ampliflimis formata anfradibus, veram homi- nis refert aurem, oculos fuis ornatos palpebris, fituque& colore non pifcis, fed hominis judicares. Nafo nonnihil aberrat, malam inter utramque non ufquequaque eminet, . fed levi tramite bipartitur, fub eo vero labra magnitudine fpecieque noftris fimillima '» dentium , non quales infunt pifcium generi ferratilium, fed planorum &: candidiffimo- rum , continua feries. Pedus alba cute contedum, hinc atque hinc paulo latius quam pro corpore, in mammas extuberans, neque eas, utfoeminis, pendulas, fed quales virgi- nibus / WORMI ANUM, 27? nibus globofas , pienas ladis candidiffimi. Brachia non longa, fed lata, ad natandum apta, miliis tamen ipfa cubitis,, ulnis, manibus, articulifve diftinfla. (forfan in viro, cor- pore cute te£lo, non apparent, fecus enim docent offa quas ofterido) In adminiftris fb- bolis propagandas membris, in utroque fexu , nulla ab humanis diftindio poft hoc in pifcem cauda definit. OfTa hujus pifeis habent mirabilem vim atque potentiam fidendi & attrahendi fan- guinem. Didacus Bobadilla vidit o(Ia hujufmodi fcifta vena , fluenteque fanguine cum vulneri applicarentui, (anguinis curfum ita ftringere, quafi vena ligaretur, cui non pmnia ofla tam fint efficacia, focminarum marium offibus multo efle efficaciora , unde in haemorrhagia pulvis infperfus alia Omnia reftri&iva ffiperat. Mira ab Erafmo Loto in Hiftoria nati & renati Chriftiani I V. narrantur , de Nym- pha feu Syrene confpeda prope Sarnum Danicam , qux varia mandata ad Regem Fri- dericum II. deferenda dedit Ruftico, & de fpetu, quem in utero geftabat Regina, pro- dicebat futurum mafculum Imperio Danico proficiendum , quod eventus comproba- bat. Fuit enim Chriflianus IV. P.M- RexDanio,&c. Formam hujus Nympho quod concernit , retulit Rufticus , eam habitu membrifque virginem plane retulifle , fed ob- litum pilis corpus, iifque candidis & denfiffimis, quales efle Phocarum (olent. Proter ubera quo leniter habebat intumentia, papillas etiam nudas & nonnihil prominen- tes habuit. Oculos humanis majores , faciem honeftam lenemque, os, nafum, men- tumque & aures nihil diffimiles a noftris , brachia pilis veftita , ut coteros artus cor- poris, fed manus glabras , latas plurimum, reliqua celabat, eaque in re curiofa erat. Toga ex corio Delphinorum, fed plicata, ftriifque concinnata, totum corpus ad pe- des ambiebat. Nomen fibi Ibrant dicebat, retulitque fe, matrem & Aviam, Aba- viamque fub iftis Samfonici matis fluftibus jam aliquot feculis habitaffe , Aviamque fuifle quo Voldemaro Regi denunciaffet , de fobole futura anxio , natum iri filium, quo patrem Imperii amplitudine effer fuperatura ; Quo cum hoc retuliffet Regi, paucis poft annis defiiffe vivere , inque domicilii poffeffionem fucceffiffe matrem quo cum aliquot multos fupra centum vixiffet annos & fatis illam ceffilfe. Ipfam vero jam pene otftuaginta annos natam loci fiucluumque ufum obtinuiffe. Relatione Nobiliffimi D.Chriftophori Ulfeldii, Regni Danio Senatoris prudentiffimi, habeo, quod cum anno i 6 zo. Gotlandiam verfus navigaret, oborta maris tranquilli- tate& vento exiftente contrario, vir quidam marinus, paulo minor homine jufto flaturo, fe ante navem confpiciendum probuit aliquoties , barba exigua, capillis nigris &tonfis intentis oculis navem contemplatus. Quod mali ominis effe cum interpretarentur Nauto, quidam, ex famulis Ulfeldii, Camifiam lineam ad ipfum projecit, unde apparere defiit. Omnes, qui in navi erant, accurate ipfum contemplabantur, excepto ipfo Ulfeldio, qui fe tunc temporis fomno compofuerat. FIoc mihi in prandio profentibus aliis narra- bat vir ille nobiliffimus , Anno mdcxlvii. die 29. Odobris. Varia igitur genera Syrenarum inveniri probabile eft, licet haud fciam an illo, quo locuto funt, ad Naturales referri debeant, cum, humana & articulata voce loqui / fit fupra naturam Pifeis. Vide quo de Tritonibus narrat Damianus Goes in deferiptione urbis Ulyffiponenfis p. B. C a p. XII. "De l?ifcibus aqux dulcis. Q U 1 a animus non eft omnes, qui apud nos in aquis dulcibus capiuntur, Pifces enu- merare: varios, qui aliis forfan rari habentur, protermittimus , eofquefaltem, qui eximii quid habent, delineabimus. Silurus, Grocis Germanis TBcftf / unde nonnullis Velfus dicitur, quibuf- dam ©cI)dtMMi(et / quod, ut Cetus in mari, ita hic in aquis dulcibus excellat magnitudi- ne, reliquifque pifeibus fit formidolofus & noxius. Danis 9 Me. Figura corporis cum Muftela adeo convenit , ut, fi quis eumMuftelam maximam dixerit, non errabit. In tantam excrefcit magnitudinem , ut plauftro vix vehi poffir. Corpus fufeum eft, nigrum, maculis eonfperfum , fquammo nullo , fed coiium faris craffum & lubricum, caput grande, deprelfum, os obtufum, oculi parvi, ridus amplus, Mm 5 ad i 7 S MUSEUM ad capitis latitudinem patulus, labia fuperiora gemino, inferiora unico denticulorum ordine, confufaneorum,intror(iim inclinantium afpera, quibus prasdam retinet ; fauces binis utrinque ofliculis limas inftar afperas funt. A labro inferiore dependent barbulas quatitor, tenues, oblongas, pallidas, a fuperiore duas ejufdem coloris, duras, longiflimas, praetenturarum inftar, quas ante fe modo exferit , modo ad latus componit. Spina illi pro oftibus, non Cartilagines. Pinna in dorfo poft cervicem unica, quinque fibris ela- ta, poft branchias duae, quarum prima, fauces proxime fpedans, aculeo conftat ofleo, duro, quo infeftos fibi arcet pifces, fupra podicem totidem , fed paulo minores, ab illo pinna unica lata, coloris fubnigri ex fufco maculofi, in caudam ufque tenuem & qua- dratam extenditur, venter magnus &: deformis, fubalbidus, obfcurus, fufcis lituris con- fperfus,ab illo quod caudam verfus reliquum eft comprimitur & gracilefcit. Cor inter branchias utrinque quaternas fi tum eft, a reliquo abdomine membranofo Diaphrag- mate feparatum, quod gula ampla perforat, a qua ventriculus dependet inteftina, quas unica revolutione in anum definunt, ventriculo incumbit: Hepar, ex rubro pallens, duo- bus lobis diftindum, cui veficula fellis diluti, aquei, pro modo corporis fatis ampla ad- hasret. Dorfo adjacet veficafimplex ; Peritoneum candidum eft. Apud nos in lacu Sorenfi capitur varia magnitudine , adeo rapax eft, ut in prover- bium abierit, pifcem pifci prasdam efie , at filuro omnes. In fluviis etiam repetitur , ut Danubio & Albi. In Albi quidem ubi confpicitur, prasfertim circa Hamburgum, mox Albis cx aquis pluviis aut nivalibus exasftuantis metus eft, ut refert Sconvelderus. Nam eas ex locis montofis, ftagnis feu lacubus colledis ceu amaras fugit, & partes fluvii fpa- cioiiores, receflus ac finus gratiores fequicur. Cirrhos, quos fupra &: infra os habet, lingulis annis decidere & renaici putant. In ejus ventre homines repertos docent Hiftorias. Caro illi pinguis &r boni faporis eft. Laudatur in cibo, tum recens, tum fale condita 3 folet namque muria condiri &c per annum fervari. Per fpinam dorfi venam candidam tranfire ajunt, tenuiflimo involucro tectam, ut in Anguillis, quam ut venenatam & no- xiam eximendam fuadent. Circa feftum Johannis Silurum optimum efle volunt. Sed poft occultare fe inter fa- xa ; nec prodire nili ab hirundinibus infeftetur. Aculeatus minor feu Pungitivus, ab aculeis quibus horret Germanis ©frtfcf- ftfcf) / Noftratibus ©unt>-fftcfd dicitur. Ejus duo genera ponit Gefnerus , fed tertium etiam extac, ftrudura corporis & cutis in primis diverfum a reliquis , quod hic deli- neandum. Pifcis parvulus eft digiti longitudine, fenos aculeos in dorfo habens rigidos, in lateri- bus lingulis pinnas duas, mox a branchiis, unam fub cauda oblongam , adipium caudas extremum vergentem. Cute conftat ncc glabra, nec fquammata,aipera tamen, ex lami- nis quafi quibuidam coagmentata, ut in Hippocampo, colore albo , alioquin cum reli- quis pungitivis, feu Aculeatis convenit. Fluvii & lacus horum pifciculorum copia abundant. Pifcatores hos pifciculos fponte generari ajunt, &ex ipfis alios omnes, hac indudi obfervatione , quod in lacunis no- vis , primo ftatim anno, inveniantur, & poftea fequentibus annis diverfi pifces, quan- quam nulli fuerint immilli. Sed probabile mihi videtur, quod verno tempore, ubi ab aquis pluviis & nivibus liquefactis ftagna& fluvii exundant, 'pifciculos hofce, ut & alio- rum fcetus , per rivulos ima cum aquis in ejufmodi alveos derivari , atque hoc pado in novis lacunis propagari. A pauperioribus coqui, & manducari conftat, & alimentum fuppeditant, nec im- probum, nec infuave. Gap. XIII / FORMIANUM. 179 C A P. XIII. Cetis. A Qu a t it ia fanguineaab Ariftotelein Pifces & Cetos dividuntur , cumque de ilJis jam dictum, hofce ut contemplemur necefle eft. Differunt vero Pifces a Cetis, non tam magnitudine, quam aliis notis, fiquidem in genere Pifcfum adeo ma- gni quandoque reperiantur, ut quofdam Cetos magnitudine fuperent. Oro-ana re- Ipiratiom dicata habent Cete, quibus carent Pifces, pulmones nempe, arteriam afpe- ram, collum, aliafque partes cum Quadrupedibus communes, ut renes, veficam teftes, penem, mammas. Vulgo Balenas vocant. Noftrates ©iMl-ftfcI)C, Cetorum quam plurima funt genera, &, ut ego exiftimo , omnia nobis nondum lat 1S funt explorata. Extat liber Manufcriptus, prifca noftrA lingua exaratus , quem pe culum regale vocant , cujus autorem foide Regem Suerronem multi putant, in eo fupra viginti fpecies Cetorum enumerantur, in mari Norvegico obfer- vatorum, quorum catalogum, juxta ejus dudum, perdringere lubet, licet proprie di- ctos pilees quoidam in hanc cladem etiam referat. I. Genus Nyding vocat, quod ad longitudinem viginti ulnarum excrefcit * quamvis quidam vix decem attingant, caret dentibus & barba (per barbam in tellio-i- mus tabellas corneas ad latera pilofas , in ore Balenarum quarundam exidentes» vulgo ©»ate-jtni>er/ Norvegis Saltai) nec hominibus infedum, captatores fugiens licet lxpe magno agnnne, ad centum ufque, in littora propellantur. ^ enus s E N vocat J Delphinosputo, quod ad quinque ulnas pervenit. III. Leipter, feptem ulnarum. IV. Wagnhyalur vel Hualhund, duodecim ulnarum, dentibus prx- dttum magnis & acutis , quibus alias infequitur Balenas , non fecus ac canis feram. Agminatim aggrediuntur bullam, eamque difcerpunt fruftulatim, donec exfpiret Szpe a pacatoribus auditus Balena: fremitus, a canibus hifce lacerata:, interim & iplk multos ex hifce laedit & conficit canibus, antequam capiatur. Puto ede Canem Car - charium, de quo fupra adum. . V. & V I. Genus vocant Andhyal & Suinhual, viginti ulnarum cujus caro & pinguedo efuiapta non eft, quia in nullius ventriculo concoqui potelh iedmconcocta ejicitur , nec ullo vafe, vitreo excepto, fervari poteft, quin propter te. nuitatem exfudet, d diutius cudodiatur. r r VII. Rarnhuallrr vel Rafnhualer. VI II. HuiTing, cujus tota cutis indar nivis candicat.

^ KIDLDHUAL - Geirhual XI. Gardhual, in nigra cute

candidas gedant maculas, carnes eorum funt edendo. & s XII. Fiskrekar: hoc genus pifces ex mari in finus adigit. De eo hstc nar rantur: quod fi pifcatorcspie & pacate pifcatjoni.incumbant, nec lites ac jurgia in- vicem moveant, pifces copiofe iis fuppeditet ; dn rixas excitaverint& fanguinem pro foderint, omnes pifces a dnubus in altum mare abigit, quad ad hoc condudum edet' Triginta aut quadraginta ulnarum datuitur, carne non ingrati faporis, fed quia ho minibus fua opera multum commodat, lege prohibitum ed, ne capiatur aut hedatur eo pradertim tempore, quo reliquos pifcantur pifces. XIII. Hlirhual, lupra lxx. proditum dentibus, fed vix majoribus , quam ut ex lingulis cultellorum fabricari poffint manubria, & ludi Scaccbici icuncula:. Vix quempiam laedit, crebro capitur, longitudine triginta ulnarum. XIV. Sletteb a k , pinna in dorfo carens, ejufdem cum priori magnitudinis. JNaves & cimbas petere folet, ut cum iis ludat, interim depe evertit. XV. Hafkette vel Hafkat, mtedina fimilia habet quadrupedibus» longitudine triginta ulnarum. r 5 XVI. & XVII. Roshyal &: Raudkierbinge, cetorum pernitiohf- fima, unde & Troldhyale, quad cetum Diabolicum diceres, vocatur. Vo- raciflimum animal, naves & homines fubvertens, ut iis potiatur. Carnes efui funt in* eptZi quandoque xl> ulnarum attingit longitudinem. V ' * € G' - s - ..... 1 XVIII. Na- V (

8e MUSEUM

XVIII. N ah ual. Hujus caro homini venenata. Viginti eft ulnarum beftia s dentata, in fupenori enim mandibula unus eft odo quandoque ulnarum, longus, acutus, ftriatus, pulcher, reda exfertus. Sunt qui putant, nec ad injurias propulfandas , nec ad inferendas ei ufui efte , fed diligenter cavere ne laedatur. Haec quidem Author citatus ; fed ego hunc Cetum eum efte arbitror, cujus dentem pro cornu Monocerotis venditant. Quod Audior Speculi Regalisaitminoribus etiam dentibus praeditum, experientia reclamat. Ipfe enim cranium & maxillam fuperiorem fa? pe manibus tradavi , & etiamnumpoffideo, fed nullum inveni dentem, pra?ter magnum iftum, de quo mox plura. Nec veritati litare credo , quod eo ad fui defenfionem non utatur. Docent enim navigationes verfus Septentrionem inftituta?, navem a tali beftia impetitam dente , adeo ut fradi fruftum navi impadtum domum retulerint nautae XIX. S k e l v i n g immanis eft Balena* ixxx. ulnarum, impetuofa valde, na- ves crebro fubmergens corporis fui objedu. Carnes tamen ejus comedunt pifca- tores. f XX. Nqrdhual, omnium maxima bellua, xc. quandoque ulnarum , cujus amplitudo relpondet longitudini, caput tertiam bellua? conftituitpartem, aqua & ne- bulis vefci creditur ; nam in exenterati ventriculo nihil rale repertum, quale in aliis. Qs praeterea in amplitudinem fufHcientem aperire nequit , quia cirrhi barbae redd afeendentes obftaculo funt, quo minus rite claudi femel apertum qiieat, hinc quan- doque fuffocatur. Dentibus caret , carne &c lardo fapido conftat ; pinguedine prae reliquis inlignis. XXI. Reid e r. Efui aptus eft Cetus , nequaquam noxius, fed homines fu- giens. Omnium maximus hujus generis, qui in Oceano captus eft , ad ulnas cxxx. acceftit, pinguis, fapidus , dentibus deftitutus. Hujus femen feu fperma commenda- tur ad Lepram, Phtilin, aliofque defperatos morbos. XX f I. Reftat una fpecies , quam Hafgufe vocant, 'cujus magnitudo datet, cum raro confpiciatur. Jlli qui fe ejus corpus vidifle narrant, ftmiliorem Infulx, quam Beftia? volunt; nec unquam ejus inventum cadaver. Quocirca fune qui exiftiment, non nili duo ejus generis in Natura efte. Hadenus Speculum Regale; Nos de iis fal- cem agemus, quorum particulas tenemus. Gap. XIV. c T)e Ceto dentato , Tlalend, Monocerote. E tum dentatum verbis Clariftlmi Caro li Clulii delineabimus, qui Exot ^lib.cL cap. 17. eum deferibit qui Anno mdxcviii. in littus Hollandicum, inter Scevelingam Catvicum , magna tempeftace appulit. Ejus longitudo quinquaginta duorum aut trium erat pedum, craftitudinis ambitus fupra triginta. Superior roftri pars, ab extimo ad oculos ufque, quindecim pedum reperta eft, ipfum in ea parte pa- latum, quadraginta duobus foraminibus live alveolis praeditum erat, in utroque la- tere viginti & uno, ad excipiendos totidem dentes inferiori mandibula? inhserentes, qui magnitudinem pollicis alicujus viri grandis & robufti habebant. In capite verfus dorfum erat etiam foramen , circiter tres pedes amplum * per quod aquam in altum ejaculabatur. Inferior mandibula, in qua illi dentium bini ordines, feptem pedum lon- gitudinem non excedebat, fragmento crafti & ingentis mali navis conferri poterat* Lingua? extima pars tam magna &: crafta erat , ac dolium cereviftarium. Oculorum magnitudo pro tam vafto corpore non erat major, quam fpacium quod pollex &; digitus index extenli comprehendere poterant. Diftabant oculi , quatuor pedibus a pinnis, pinna? vero quatuor pedes & totidem pollices erant long^, ac pedem fere denfss. Umbilicus a mandibulis, fexdecim pedum fpacio diftabat, ab umbilico ad penem, interftitium erat trium pedum. Penis vero jam mortua , fex pedum longitudinem habebat, a pene autem ad podicem, trium pedum cum femifte erat diftantia, & a po- dice ad caudam tredeeim cum femifte. Ipfa vero cauda valde crafta, tredecim pedes alta I WORMIANUM. & alea fea lata erat. In capite bellum reperifle dicebantur plus quam quartam partem dolii in quo aflervantur falici Haleces , plenam liquoris iftius , quem vulgo Sperma ceti , Hollandi HMfcOt appellant. E tota autem corporis mole in partes feda &: deinde uftulata, circiter quadraginta dolia, prxdido fimilia, plena pinguedine excepif- fe, prxter magnam quantitatem fponte fluentem , ab aliis colledam, & ad eam qux in undas marinas effluxerat. Dorfi corium nigrum erat. Ex his tanquam certis, Ceti den- tati conftitutionem & magnitudinem metiri licet. Dentes, quos teneo, crafliores & majores aliquanto funt iis quos Clufius deferibit, obtufl tamen & colore albiffimi. Ex Iflandia etiam magnam copiam minorum accepb qui figura variant, ratione fitus, ut credo, quem in ore obtinuerunt. Anno mdcl. ad oras Syderoe , qux una efl: ex Infulis Feroenfibus , appulit Balena quasdam mortua, femiputrida, in cujus cranio inventum efl corpus quoddam oflei|m, corollas inftar, interiorem ejus fubftantiam cingens, cavum, circulis parvis per ambitum dotatum, album, pollicis craflitie, lineis etiam quibufdam per longitudinem excurren- tibus. Hujus circuli duas particulas, unciali circiter longitudine, ad me tranfmifit Re- verendus Vir Dominus Joh.Erafmi, iftarum Infularum Prxpofitus honoratiflimus j quas, quia res a nemine, quod fciam, antea animadverfa, hic delineari curavi, ut ex iis totius ftrudura melius aflequi detur. Balena vulgi, fic dida quod fiftula careat, qua aquam projiciat , ut vera Ba- lena Ariftot. Bellua hxc ut plurimum triginta fex cubitos longa, odo alta, cujus oris fciflura ad duo de viginti pedes porrigitur, dentes in eo nulli, fed horum loco in utraque maxilla cornex funt laminas, nigras, fenfim in pilos fuillis limiles delinentes, qux in anteriore & pofteriore, five interiore oris parte breviores funt, in media lon- giores, lingua laxa & lata, qux fale condita multis efl: in deliriis; tanta, ut viginti tres ton- nas implere pofflt. Oculi quatuor ulnarum fpacio a fe invicem diftant, foris parvi ap- parent , intus capitis humani magnitudinem fuperant. Pinnas duas maximas in lateri- bus habet , quibus natat & catulos in metu occultati in dorfo nullam : cauda ficu fimilis Delphinorum, quam cum movet, ita mare agitat, ut naviculas fubmergat. Roftro efl' brevi, fiftula caret, corio duro, nigro, integitur, fine pilis: pulmones habet, Renes, vefi- cam, teftes, pudendum. In hujus ventriculo , mucus, fpuma, aqua, alga fcetida inve- niuntur, fine ullis pifeium fruftis. In quorundam ventriculo Ambra vifa efl. Vivos pariE catulos, foramina duo in vertice habet, per qux aquam hauftam ejicit & refpirat. Mihi ex vera Balena efl: Homoplata , feptem pedes longa, duos lata, & plane figura refpondens ei quam AIdrovandus lib. i. de Cetis delineavit. Ejus quoque mihi funt Genitalia, quorum unum flavum & perfpicuum fere, reliqua nigra, pedum odo longitudine, in acutum definentia. Sunt quoque alia, inter qux Vertebrx, Spinx, Medulla quoque, qux fevo quamplu- fimis fibris referto refpondet. Fuere qui ex ea fperma, quod vocant Ceti, confici pof- fe putarunt. Corii quoque fruftulum poflideo , quod craffum valde & nigrum , fed nequaquam eam attingit craffitiem, qux in pelle Rofmari confpicitur. Lac quoque. Cum Anno 1649 . 111 tradu Stavangrienfi Balena fcemina cum duobus pullis appuliflet, eo forfan ab infequente hofte adada, magno impetu in littori vicina & vadofaloca fe conjecit, unde fe aquis deftituta expedire cum nequivifiet, ab incolis oc- N n cifa J 482 , M U S E U M cifa cft. Cum vero ubera la&e diftenta animadvertiflet Nobiliffima qusedam matrona fp e datum veniens , ultra tres menfuras candidiffimi ladis fuis manibus emulfit , ac vi- trum eo repletum ad Sereniffimam Majeftatem Regiam ttanfmifit , cujus dono illud ego jampoffideo. Uni cornu MARINUM etiam e genere Cetorum eft , & quia pauci admodum funt, qui hoc monuerunt, de eo quadam uberius hic dicenda. Supra ex fpeculo Regali monuimus Cetum hunc Septentrionalibus dici Narhual, a Cadaveribus quibus vefcitur. Nar enim prifcis Cadaver dicitur. Qui verfus polum Arcticum & fretum Da- vis navigationes inftituerunt , ad elevationem Poli 59. 50. min. & 74. grad. trium min. in freto Davis hec animalia haud rara effe retulerunt Naute, qui eum fepe ibidem viderunt , circa Gronlandiam capitur. Defertur quoque cum glaciei fragmentis ad Illandos.Gerardus Mercatorfin Atlante minore, quadraginta ulnas longitudine attingere ait: D. Thorlacus Sculonius Epifco- pus Holenfis , in Iflandiam quendam appuliffe mihi fcripfit, triginta ulnas fuperantem, figura reliquis Cetis fimilem , pinnas duas ad latera habentem , tubera tria in dorfo, unum in ventre, branchias nullas , dentem unicum in iiniftra fuperioris mandibula: parte, ad feptem cubitos prominentem, teretem , ftriatum , acutum , nullos preterea minores. In vertice foramina duo , per que aquam pro lubitu evomit. Hujus carnem fi quis comediffet, five homo, five brutum, in mortis periculo non fecus conftituebatur, acfl venenum haufifTet. Quod tamen aliter fe habere docuit Bellua illa, quas Anno 1648. in Iflandiam appulit , ex cujus carne multi fine detrimento fanitatis comederunt, ut poftmodum accepi. Dens ejus hactenus pro vero tlnicornu a magnatibus &r aliis habitus cft ; quocirca, quid de eo obfervaverim , hilce , in veritatis patrocinium , libens inferam. Anno mdcxxxvi. cum forte fortuna apud Magnificum & Illuftrem Virum D. Chriftianum Frifium de Kragerup, Cancellarium Regium, mentio incidiffet Unicornuum, qux fe- cum ex mari Gronlandico, circa fretum Davis, attuliflent Mercatores noftri, non po- tui non iis exprobrare infignem & fupinam negligentiam, quod, cum noffent tantopere inter do&os etiam difputari, qualenam animal illud eflet,quod cornu illud ferat, quod vulgo ab omnibus, edam magnatibus , pro vero Unicornu habeatur &c ematur, ne quidem particulam aliquam reliqui corporis adferant, ex qua certo fciri pollet mariti- mumne an terreffre , an vero amphibium effer, quod tantum geftaret thefaurum. Sub- rifit Heros, & ex mequefivic, an tanto tenerer defiderio videndi aliquam hujus ani- malis partem. Refpondi nihil gratius mihi accidere poffe. Accede igitur, inquit, & voti fies compos, deduxit vero me in Mufeum ac cranium offendit, cui adhuc cornu puta- tum inhcefic, cumque tam fubito eunda accurate fatis Iuftrare non potuerim, petii ufi- bus meis tantifoer indulgeret , donec majori diligentia lingula rimari & delineare pof- fem. Annuit Heros ille nobiMimus. Cranium ipfiim inveni mandibula inferiori deftitutum , colore cinereo nigricante , qualis effe folet offium aeri diu expolitorum & ad putredinem tendentium, inequale, variis foraminibus & protuberandis preditum , quibufdam in locis equale & leve , qui- bufdam fcabrum, fubffantia offis partim porofiore , partim a cutis adherentibus parti- culis <k fibris tali reddita. Figura WORMIANUM. - 2 g 5 Figura triangulari ferme in longitudinem protenfa , a vertice ad extremitatem pro- bolcidis , feu tenuioris ejus partis , cui dens inferitur , duos exa<5te habebat pedes Ro- manos. Ab extremitate unius latioris proceffus , qui cilia firmabat & oculum dextrum muniebat, ad extremitatem proceffus, qui finiftrum tegebat, Cranii latitudo erat pedis unius cum femifie, ea enim parte eratlatiffmum : gracilelcere deinde & imminui coepit In extremum ufque oris. Occipitium verfus etiam paululum extenuabatur parte fupe- riore, fed inferior eandem tenebat latitudinem, quam occupat linea ab una oculorum orbita ad alteram duda. Occipitium totum per Diametrum pedem unum paulo fupe- rabat. Sed roftrum feu extremitas oris parte finiftra , cui dens inferebatur, erat polli- cum trium cum dimidio. Dextro latere, ubi nullus erat alveus , qui dentem capere poflet, craffa erat unciam cum dimidia, fubftantia fun^ofa. 6P Tribus circiter pollicibus ab occipitii apice, duo ampla extabant foramina, tanta ut Cranii fuperiore fupferficie duos digitos jundos caperent. Hxc cranium oblique per- forantia in palato delinebant , ubi ampliora aliquantulum , fepto olfeo &: valido latis diftinda. Per hxc refpirabat & aquam fuperfluam ejaculabatur. Canales enim duo magni a faucibus orti in h^c terminantur , ut a ventriculo expulla , dudu redo & com- modiore huc ferri polfent. In fuprema Cranii fuperficie corniculata quali duo tuber- cula, foramina dida cingebant, in acutum procelfum terminata , qux per ejus medium excurrentia , linea feu canali d reliquis offib.us fegregabantur , ipfum vero horum fora- minum feptum, in frontis fummitate monticulum quali criftatum conftituebat. Utrin- que minora alia vifebantur foramina , quorum maximum , minimum digitum vix ad- mittebat, nervis e cerebro in cutem &c fuperficiem capitis excurrentibus & mufculorum tendinibus recipiendis apta. Poft oculorum orbitas duo limul ampli vifuntur finus feu meatus, exoffeZyo-omatis & Syncipitis conftituti, utrinque unus ; oblongi , ad palati interiora tendentes, longitu- dine pollicum fex cum dimidio: latitudine, qua fe maxime extendunt, duorum cum femilTe , verfus occipitium in angulum acutum delinentes . An in his organa auditus, aut oculorum mufculi latitaverint, ignoro. A monticolis, qui foramina ejaculatoria fti- pant, offa duo oblonga, plana &c kevia, per longitudinem Cranii excurrunt, qux utrin- que aliis offibus fpongiolis & alperis fibrifque membraneis horridis muniuntur. Hxc in latere dextro aliis uniuntur , & nullam conftituunt cavitatem , in finiftro vero ma- gnum & profundum exhibent alveum , denti ifti maximo recipiendo aptum. Qui al- veus ab extremitate oris ad foraminum ejaculatoriorum parietem tendit, profunditate pedis unius, cum quatuor pollicibus. Interiorem ejus fuperficiem afperam & horridam reddebant ligamentorum mem- branarumque, quibus dentis radix obvolvebatur in fuo alveo, reliquia. Diameter ejus erat pollicum trium cum dimidio, ipfi denti relpondens. Occipi-? Mm % a*4 'MUSEUM Occipitis figura a tergo intuenti femicircularis ferme apparebat , extuberantibus In vertice quibuldam procefllbus inaequalibus. A vertice verfus foramen , per quod fpi- nalis medulla a cerebro in vertebras excurrit, pollicum erat feptem ferme. Foramen ipfum , in Diametro longitudinis , pollices duos cum femifle occupabat (oblongum enim erat, latius paulo in lummo quam imo, ubi unum cum dimidio vix aequabat) utrin- que a dextris &: finiftris extabaiit prominentia ovali ferme figura & magnitudine, qu*e primas colli vertebras finubus infinuabantur in vivo. Infedor Cranii fuperficies palatum conftituens , integri pedis Ipacio ab oris extre- mitate in occipitium ufque xqualis ferme, & finubus ac procefllbus deflrituta eft, nullifi. que dentibus infignis , longo hoc excepto. Nec ulla adfunt veftigia Phatneorum aut alveolorum , quas iis excipiendis deftinari po fiunt. Hinc quatuor pollicum fpacio per ejus medium progreflus fi fueris , occurrunt du&uum ejaculatoriorum foramina infe- riora feu orificia , a quibus infignes & magni procefiiis, S. literam quodammodo refe- rentes* utrinque oriuntur ; qui quo magis ad occipitium vergunt , eo majores, amplio- res & latiores evadunt. Hos ad latefa ftipant utrinque procefiiis Pterigoides, feu ala- res * filis finubus tam majoribus , quam minoribus infignes. Hafce alas interius con- templatus fi fueris , quodammodo ofli Zygomatis in Cranio humano relpondere vi- dentur. Hic rutfiis occurrunt magni illi finus, de quibus fupra di£tum , ab altera parte procefllbus alaribus circumfcripti. Iis adjacent interiori hac parte confpicui alii duo finus magni, oblongi, inaequales, foraminibus, inipfam cavitatem cerebrum continen- tem fefe infinuantibus, praediti, per quae, ni me fallant omnes circumftantiae, tranleunt nervi ad linguam tendentes , guftui proculdubio infervientes ac linguae motui. Ad latera horum finuum fefe dilatat Cranium, ut oculis munimentum praebeat. Utrinque fub haC dilatatione, duo grandia occurrunt foramina, tantae capacitatis , ut pollicem admittant, fefe inipfam cavitatem cerebro dicatam infinuantia , quae nervis opticis &£ motoriis oculorum deftinata efle, ftrudura ipfa docet. Pendet Cranium totum exem- pto dente libras duodecim. I / Dens FORMIANUM. 285 Dens ipfe integer non erat , fed tertia ferme fui parte mutilus , quinque inierim pe- des longus, duos pollices fi exceperis , craffitie imequalis Bafis , qua: fundum cavitatis ieu alvei occupabat: Diameter duorum erat pollicum , circumferentia fex cum dimi- dio, hinc paulatim in ampliorem molem furgebat, ufque dum Cancellis alvei liberatus, libere vagari coepit. Egreffus alveum in Diametro continebat tres ferme pollices /'tertii enim parte minor) in circumferentia o£to. Diameter fummitatis, cujus periit portio, po licis eft unius cum dimidio, circumferentia quinque : ex quo, quanta ejus defideretur pars, colligere licet, cum alii ejus generis, quotquot viderim, in acutum valde terminen- tur apicem. Figuram quod attinet, oblongus eft, teres, verfuris & ftriis multis , nunc majoribus, nunc minoribus, ab imo ad fummum excurrentibus, quarum extuberantia leu exocho loviores, ftrigiles feu canaliculo & Iulei intermedii afperiores & porofiores. Totum illud, quod alveo ambitur, fcabrum valde eft, ligamentorum, membranarum, & concreti ianguinis portione foedatum, fed maxime ubi cute capitis ambitur ut ftridius firmetur & retineatur. In extremitate, cerebrum fpedante, imum habet, hi cujus mei ditullio foramen, nervis, venis, & nutrimento fufeipiendo deputatum. Quod extra gingivas prominet, buxei ferme eft coloris, fed, cultro tenuiter fi raferis candicat. ^Etate & aeris ambientis injuriis flavedinem acquirere , non fecus ac alios dentes Elephantis, Rofmari Apri, &c. veriiimile eft. Magna ex parte cavus eft, quid vero in ea cavitate contineatur me latet, quia obftrudum erat foramen, quod eo reni- debat. Narravit mihi Efaias Fleifcherus, Pharmacopoeus induftrius, fibi a Rema Maje- ftate talem traditum fuiffe dentem ut calcinatione Philofophica ejus partem in tene- riorem redigeret fubftantiam. Cui cum ferra partem juxta Bafin abftuliftet, ac fortius aliquanto rdiquum concuteret , erupit tenellus ac novus dens , majori huic inclufus qui fuit , figura & fubftantia plane fimilismagno ifti. Q^uamvis varios & in exteris domi viderim integros hujus generis, in nullo tamen hoc obfervare licuit. Ad noft runi ut revertamur, quod ei deeft, nec ferra, nec alio inftrumento ablatum effe ocularis do- cet infpedio , fiquidem inoqualiter fe habet, fciftbris crebris & denfis de violentia atte- ftantibus. Ferunt ejufmodi belluas glaciei cruftis majoribus implicatas , magno impetu hoc dente fe expedire, unde frangi & mutilari haud raro contingit, quod ab oculatis & fide dignis habeo. Ejus cum Cranio conjundionem quod attincti abunde ex procedentibus patet non cornuum inftar externe adnafei , fed in cavitatem fibi deftinatam, feu alveum, per Gom- phofin inferi , non fecus ac dentes aliorum animalium fuis Phatniis inferuntur Situm vero talem occupat, ut, fi animal hoc naribus proditum effet , ex finiftra nare prodire jurares , quod etiam putarunt quidam qui offa hoc apud me viderunt. Verum , cum bellu a fit marina Cetacei generis, naribus & refpiratione per nares non e^et Mandi bulo igitur fuperioris pars finiftra , alveo hoc grandi dotatur , & vaftum hunc dentem (m quo elaborando materia aliorum , qiios habere debebat, penitus exhaufta videtur) capit. Oppofitum huic latus, nullam plane habet cavitatem , aut cavitatis veftjpium quo fimilem capere poffet , ne quis exiftimet animal hoc pluribus uno dotatum effe. Nullum namque habet , five majorem , five minorem , proter hunc in mandibula fu periore* Inferior an quibufdam minoribus prodita fit, me latet, fiquidem eam nun- quam vidi. Nam Iconem, quam fupra exhibui, mihi ex Iflandia tranfmifit Vir Reveren- dus & Clariflimus D.ThorlacusSculonius, Epifcopus Holenfis meritiffimus,qui belluam integram vidit, quo cum glacie Gronlandica in Iflandiam appulit, dum ipfe domi apud parentes degeret. Quin imo hoc Anno mdcxlviii. aliam hujus poneris belluam cum glacie Gronlandica ad Infulo oram Borealem appuliffe, ipfe idem mihi feripfir, Cujus molis 12. oquabat ulnas Iflandicas ; dens vero ad Sereniff. Regem noftrum Fri- dericum III. tranftniffus ulnas tres excedebat. Defcriptio, quia aliquantum diftat a pro-* cedenti, hic annedenda. 1 Bellua erat duodecim ulnas longa, pinnas caudamque habens, quales habere folene N n 5 Cete^ / S E U M Cete, curis plana, glabra &t fine fquammis* colore pallido adindar humani cadaveris, ubi ardui Solis non fuit objeda. Craffities corporis parte anteriore cum longitudine certare vifa ed , cum tamen poderiore Phocarum marinarum craffitiem non excede- ret. In medio dorfi bina prominebant tubera eaque carnea. Sub pelle carnem habuit lardo veditam, in occipitio refpiramen, binos in fronte oculos bubulis paulo minores. Caput, ii ad corpus comparetur, admodum tenue videbatur, in longitudinem paulatim extenuatum, indar bovilli fer me* nifi quod circa occipitium amplius & grandius. Nares nullas confpicuas. Sinidra Promufcidis parte dens ille fe exferebat ad longi- tudinem trium ulnarum cum quadrante , cui extremus apex ablatus ; casteroquin aliis dentibus caruit. Lingua exporreda erat, mandibula fuperior, inferiori prominentior. Probatum ed a pifcatoribus qui belluam ceperunt , eam efui non ineptam elfe. Cieteroquin Cranium hujus animalis , quod mihi a SerenifT. Reg. Maj. dono datum, paulo minus ed eo , quod fupra delineavimus, audius oflibus auditui infervientibus , carnisreliquiis haud paucis &Oefophagi particula; verum mutilatum alveo qui dentem excipere debebat, quod ab iis fadum qui fine fradura eximere non potuerunt. Mihij praster aliafruftula minuta, hujus dentis feu Unicornu portio ed, pedis ferme unius longitudine , driis &: verfuris fuis infignis , duorum pollicum in Diametro , cava parte qua caput fpedat tenuior , qua eminet crafdor , pondere librae unius & trium unciarum. Corii quoque ed frudulum, quod ex jam delineato detraxi Cranio, nigricat, nec ad-» modum craffum ed, fibrofum tamen. De viribus ut aliquid dicamus ; hoc ipfum ed quod a magnatibus 5 £ principibus pro vero venditatur Unicornu, quodque contra venena & morbos venenatos multum pol- lere omnibus perfuafidimum ed. Ed mihi judicium Medicorum Augudanorum de ejufmodi cornu, quod, cum typis divulgatum non fit, hic addere operae duco pretium. Sic autem illi» Ex longinquis regionibus ad nos hoc cornu nobis judicandum propofitum ed, nunquid effet Monocerotis cornu. Nos diligenti adhibita confideratione # eorum om- nium, qua; ad deferiptionem legitimi cornu Monocerotis requiruntur , nimirum ut fit cx toto folidum, fine ullo modo aut fiUura, anfraduofum & fpiris minufculis quali linea- mentis decenter convolutum, inodorum, colore non abfimile ebori vetudo, hoc ed, ita pallidum, ut fubflavi quid habeat,, judicamus veriflimum hoc effe Monocerotis feu Uni- cornis cornu, & ad quod exigi, examinarique debeant omnia quae undique locorum funt, urpore ad integrum & ex omni parte nulloque artificio, nififola politura adultera- tum aut a genuina forma ac fpecie in aliam verfum. Quin etiam vifumed nobis, ad experientiam, rerum magidram, tanquam xe/vje/ov defeendere , num viribus facultate id praedare poflit, quod vero Monoceroti tribui- tur ; cujus ufus adverfus venena Alexipharmacum quoddam , &: pras aliis Bezoaudicis omnibus venena propulfandi potedatem ei ineffe perhibetur. Dato igitur in pnefen- tia nodra Arfenico cani, jam moribundo, infulis hujus cornu ramentis revixit. Unde non dubitamus verum &: legitimum ede Monocerotis cornu, utraque tamen extremi- tate mutilatum, tam in bafi quam in apice, quemadmodum fenfiii apparet, cujus ra- menta, ut didum, canipod Arfenicum exhibita , a veneno eumimmunem reddidere. Cujus rei oculati tedes fuere Medici Collegas Augudani, -qui fubfcripfere, quique arbi- trantur, cum res nobilis, rara fit , preciofa , non tam locorum omnium Medicorum judiciis, quam quos talia in primis decent, Nobilium, Magnificorum, atque adeo Prin- cipum ulteriori experientias committenda , cum prasfertim ea experientia firma fit, quas non in uno , non femel , fed pluribus & faspius dabiliatur. Adum Auguftce Vinde- licorum Anno m dx cm. Menfe Martio, prasfentibus Medicis, qui fubferipferunc, & Sigharto Fharmacopoeo primario. Ego Georgius Laubius, civis Augudanus, M. D. rj* reumQia fubfcribo. Adolphus Occo Atan, civis Augudanus &c Collegii Medici Augud. & S.“C. vicarius perpetuus, idem tedatur, fretus infuper cenfura Illudriff. &Gene- rofi D. Marci Fuggeri , Comitis in Wifenhorn, &c. qui hoc ipfum cornu vidit & pro legitimo approbavit. Ego Johannes UldariciisRumlerus , civis Augudanus, Med. D. prasfens vidi, eadem vera effe manus meas attedor fubfcriptione. Ego FORMIANUM. z s 7 Ego Johannes Paulus Zangmeifterus, patritius Auguftanus, Med. D. St Sereniff. Principis Ferdinandi Archiducis Auftria, &c. obfervanda piaque memoria Medicus St Confiliarius St Oculatus teftis , hac manu propria fubfcripfi. Ego Johannes Georgius Sighardus , civis Auguftanus St Pharmacopceus, cum in prafentia, juffuque Clariifi St Dodilf. virorum Collegii Medici Auguftaiii primarii, exhibuerim venenum, fiiperinfufifque Monocerotis ramentis? ejuf- dem verum viderim efteftum, omnia, quas fupra (cripta funt» vera efle, manus mea: teftor fubfcriptione. Simile fermc experimentum legere licet apud Philippum Hegfteterum , obfervat. Med. Decad.v. cafu ix. Ante viginti annos (fcripiit vero has Decades anno mdcxxvii.) Dominus Sighartus Pharmacopceus ingenuus, inquit, una cum quibufdam ex Collegio Medico, in quorum numero St Ego, (ubjecit experientia cornu quoddam, quod Uni- cornu vocabant, & oblatis duobus canibus aqualis ftatura utrique Nucis Vomica in ] a £te Drachmam unam, uni vero ex iis cornu rafura paulo poft ad grana xii. in eodem buc- co, ambo convulfi, miras fenfere contorfiones, a quibus alter, cui & cornu exhibitum* vomuit, & convuliiones leviores fenfir, qui vivus & alacer tertio dimiflus die, periit alter agitatus multis convullionibus, qui folam nucem fumpfit, ipacio media hora. Poftera die ejufdem cornu vires experti fumus in alio cane, cujus convulfio multa , at non le- thalis, St hic fine vomitu convaluit. Hoc cornu cum apud Principem Imperii eandem experientiam faceret , jufto precio redemptum fuit. Hac He^fteterus. Nos etiam Anno mdcxxxvi. die tertio Odobris apud Johannem Voldenberaium Pharmacopoeum noftrum ingenuum de advedis nupere ex Gronlandia dentibus hi (ce* in columbis duabus & catulis felium experimentum fecimus, exhibito Arfenico &fub- limato, non plane fine nullo fuccelfu. Licet igitur Cornu non fir, fed Dens, ut alibi de- monftravimus, St eleganter probat Thomas Broun in Pfeudodoxia Epidemica c. >3. fuis tamen non videtur carere viribus, a quam plurimis ei adferiptis, qui cornu Monocerotis efle putarunt. Non poflumus quin hoc loco, licet alieno, ea referamus de Unicornu terreftri qua- drupede, qua Anno mdclii. coram Rege St Regni primatibus differuit Francifcus Mar- quis y£thiops Africanus , Legatus Regis Congenlis , dum hic Hafnia commoraretur. Fides fit penes Autorem. Animal hoc ab Africanis vocatur Tore' bina', id eft,animal cornutum, & in de- ferto Cano degere folet. Magnitudine & figura eft equi mediocris , caput, crura & pe- des habet equinos, piloios. Jubam ipithama: longitudine , caudam equinam , colore grifeo, feu afinino, per dorfum tranfeurrente linea nigra, ut in Afinis. Venter cum in- feriore colli parte candicat, pilis parvis & lenibus. In frontis medio Cirrhus extat lon- gior, ex quo emergit cornu, quod, cum aufertur,fecum Cirrhum illum trahit. Cornu hoc trium fpithamarum eft longitudine, craffitie, juxta bafin, octoaut novem pollicum , paulatim in apicem gracilefcens, cui infidet & adhsret alius Cirrhus, pu«ni magnitudine, colore purpureo. Nullis gyris aut ftriis praiditum, fed redis in apicem ex- currentibus fulcis, colore flavo. t Solus autem mas, non vero fcemina cornuta eft, licet omnibus aliis lineamentis cor- poris mari fit fimilis* Animal hoc, ob curfus velocitatem, vivum capi nequit, fed lactis interficitur, St quandoque in defertis mortuum reperitur. Cornu ipfum Africanis in magno eft pretio, ob eximias, quas contra venena habet, facultates, exterius & interius ufurpatum. Cum animal bibit , aquam fuo cornu turbat & movet , antequam quicquam hauriat. Unde ipfi Africani ejus ufum contra venena ubi requirunt, aquam extremitate Cirrhofa commovent, qua: mox ebullit ae fi jani eflec appofita, hinc bibunt St fanantur. Caro hujus animalis co6la& comefta Lepram curat* Pili cauda in cineres reda6H, St cum vino Hifpanico exhibiti, Dyfenteria medentur. Difcedens promifit Sereniff. R.egi noftro Friderico III. fe mifllirum St animalis totius exfuvias, St cornu ipfum, quod fi fidem liberaverit, forfan plura de hoc Animali nobis funt diuerenda. Gap. XV, / iHB MUSEUM ' ' Gap. XV. f De ^Deljjhino y TPri/h, IPhoca s ElphiKus, noftratibus $)?arf\>trt / ex cetorum genere eft, magnitudinis diverfe, ^ quandoque fex pedes longus, craffus quantum hominis amplexus concludere po- feft, glaber ac fine fquammis, livente tergo, ventre albicante, roftro tereti, tenui & ob- longo. Pinna utrimque ad latera unica eft, altera in dorfo ereftior. Dentibus centum & fexaginta, poft roftri cufpidem, os communitum habet. Fiftulam inter oculos gerit, per quam Bc aerem trahit, & aquam rejicit: cauda nigra, lunata, leviter fiffa, tranfverfe pofita. Prxter communem pifcium modum palpebras habet Bc meatus auditorios. Mafculo foramen quoddam apparet in ventre medio e quo pudendum exferit, quadru- pedibus fere fimile. Fceminx pudendum ano vicinum eft. Carnivorus eft, in minores pifces impetum faciens, vifu Bc velocitate prasftat, amore in prolem infigni, nam eam geftat&la&e nutrit, homini amicus, Mufica deledatur. Caro ejus vel lardum a multis in cibum expetitur, ex ea etiam oleum Bc pinguedi- nem coquunt, vulgo di&um. Flepar Bc lingua, ad efum praecipue commendantur. Jecur aKiranide contra Tertianam, Bc Quartanam, comeftum ante accefiiones, juvat, oleum ex eo elicitum Hydropicis prodeft, & ad difficilem puerorum dentitionem, cum meile inundum dentem etiam commendant affridum. Ejus mihi eft Cranium, fpina& cauda, nigra, bifurcata, pedalis magnitudinis. Exfic- cari propter pinguedinem haud commode poteft ejus pellis. Quamvis Clufius Pristin potius ad Galeas quam Cetos referat, nos tamen ob magnitudinem, Aldrovandum fecuti, hic locum ei damus. Aliis Serra dicitur, a roftri fimilitudine. In vaftam excrefcere magnitudinem , ex roftro quod ego poffideo , colligere licet, quod trium eft pedum cum femiffe in longitudine. Clufius cutem aiperam habere ait, sia dorfo fufei coloris , in ventre candicantis , fex pinnis proditum ; in lateribus, medio fcilicet corpore, dux, quibus vicina dux utrinque anguftx Bc oblongiufculx branchis. Sub podice duas pinna:, fupra cauda: initium, extremo fcilicet dorfo quinta, in fextum cauda ipfa terminatur. Caput in longum, planum , Bc firmum roftrum exit, utrinque multis dentibus five oifeis firmifque fpinis, ex adverfo fitis, ferrx inftar munitum. Binos oculos in prona capitis parte habet , binas nares in fupina , Bc infra illas oris fciffiiram tranfverfam, in qua nulli dentes expreffi. Roftrum quod ego poffideo Majus, prxterquam quod trium pedum cum femiffe fit longitudine, quatuor libras cum dimidia pendet, latitudine pedis dimidii , dentibus feu fpinis exceptis. Dextra parte dentes habet acutiffimos xxm. finiftra xxn. fed juxta caput tuberculum eft, in quo unius rudimenta latere videntur. Prona parte can- dicat, fupina ex cinereo ad fufcedinem vergit. Per ejus longitudinem in porofo offe, dux excurrunt cavitates , digiti minoris amplitudine , qux juxta extremitatem coale- fciint , nec in apice hiant. Quod fi pifeis, pedes duos cum triente longus , roftrum ha- buerit, feptem uncias longum, ut refert Clufius, is qui meum geftavit, trium pedum cum femiffe, hoc eft xlii. unciarum, habita hac proportione, quatuordecim pedum fuiffe neceffe eft, unde inter Cetacea reponendus. Sunt mihi prxterea alia minora hujus pifeis roftra ; a minoribus Bc catulis ut arbitror defumpta, qux, licet magnitudine non xquent prius, figura tamen conveniunt. Phoca ¥ORM.I ANUM. 289 Phoca, Graecis Q&iaf, Bos vel vitulus marinus, quibufdam Canis vel Lupus mari- nus, Danis cm ©ce-fjnnbf / corio tegitur duro, folido, pilofo, colore nigricante & cinereo, quandoque maculofo , capite brevi parvo , pro corporis ratione , dentibus ferratis &C acutis, naribus Vitulinis, ore mediocri , pilis longinfculis fuperciliorum loco, oculis verficoloribus & fplendentibus , lingua bifulca, meatibus auditoriis angufliffimis, collo longo, quod pro arbitrio extendit & contrahit, lato pedore, renibus vitulinis. Genitale maribus oblongum, foeminis ad terreftria accedens. Pedes habet breviffimos, carpo humano relpondentes , ex multis offibus conflantes. Metacarpium quinque conflat^ pelle redis, tanquam manus non divifa, in extremo quatuor linearum diftindiones ap- parent, & ungues quinque. Hifce vero pinnarum loco utuntur. Amphibium eft tam in mari quam terra vivens & littora amans, fed pedum in terra ufus difficilis, carnivorum , quod pifcibus infidiatur. Iffiretia incidens, ea rumpit, dor- mit extra aquam in faxis & arenis, cicurari poteft, quia homines amat. Leporum & alio- rum animantium, retro mingentium ritu, mingit, tam mas quam faemina, coeunt averii, & in medio coitu inviti cohaerent. Pariunt pecudum more, fed nunquam binis plures, Pelles a fulminibus tutos reddere volunt, iilque arculas itinerarias obducunt. ' Caro illarum i nfuavis eft difficilis concodionis, pinguis adeo ut lardum potius re- ferat, ex ea oleum coquunt. In Medicina etiam fuum invenit locum. Dextras pinnas vim Soporiferam ineffe vult Plinius , fomnofque allicere tradunt (i capiti fupponatur. Pellis Podagricis commendatur. Calceamenta & veftes ex ea conficiunt Gronlandn Carnem & (anguinem Epilepticis mederi volunt. Adeps fuffocatione uteri laboranti- bus fuccurrit, tam fuffitu adhibitus, quam in potu datus. Veteribus ignotum plane animal videtur, quod Anglis & Rufiis Walrus, aliis Mors, Danis & Iflandis Rosmarus vocatur, credo quod in Septentrionali Oceano falcem repedatur. Quidam equum marinum & Hippopotamum vocant. Monftrofum animal eft, & amphibium, bobus noftraribus, ubi adolevit, interdum majus, cute Cani marino, de qiio jam egimus, quoad Hifpiditatem, fimile, bucca vac- cx (unde & Vaccas marinas nomen a quibufdam obtinuit) nifi quod duos dentes pro- minentes, & ante recurvos habeat , cubiti nonnunquam longitudine, quorum ufiis ac pretium ebori comparatur. Foetum fupraunumaut alterum vix enititur, robuftunl & ferox animal, iocireo difficulter capitur, fas pius in terra. Hujus catulum vidit & accurate defcripfic FElius Evethafdiis Vorftius in huilc mo- dum. Bellua hasc magnitudine erat Vituli aut Canis Brittannici, majoris Phocas 11 ori diffimilis, capite rotundo, oculis bovinis, naribus depfeffis ac patulis , quos modo con- trahebatjmodo diducebat, aurium loca utrinque foramina, riftu oris rotundo, nec ita vafto, luperiore parte aut labro, myflaca gerebat (eris cartilagineis eradis & rigidis con- flantem. Inferior maxilla trigona erat, lingua craffa brevifque, atque os interius denti- bus planis utrinque munitum, pedibus anterioribus pofterioribufque latis, atque extre- f &90 M XI S E TI M ma corporis parte Phocam plane referebat nodratem, Pedes anteriores retrorfum -(pedabant cum ingrederetur, digiti quinque membrana interfepiente diffindi eaque c ralla. Poderioribus digitis ungues impoliti, non prioribus. Cauda plane carebat. Fo- dica parte repebat magis quam incedebat. Cute crafla, coriacea, pilifque brevibus ac tenuibus obiita veftiebatur, colore cinereo. Grunnitum apri indar edebat, feu crocita- bat voce gravi & valida, repebat per aream abfque aqua. Quotidie per femihoram aut amplius dolio aqua pleno' immittebatur, ut (e ibi obledaret. Catulus erat, ut ferebant qui attulerant ex Nova Zembla, decem hebdomadarum, dentes feu cornua exerra, ut adultiores, nondum habens , tubercula tamen in fuperiori labro percipiebantur , unde brevi proditura facile apparebat. Ferum di validum animal, calebat ad tadum, valide- que per nares (picabat. Pulmentarium ex avena milioque comedebat lente , & fudu magis quam deglutiendo, herumque, gedantem cibum & offerentem, magno nifu ac grunnitu accedebat, fequebaturque nidore ejus alledus. Lardum ejus guftantibus haud inluavis, Seniorum coria cccc. aut d. pondo pependiffe ferunt. Dentes habent validos, quibus rupes fcandunt di fe fudinent. Gregatim in terram prodire dicuntur, ut ibifomnum capiant. Pabulum illis folia oblonga di magna , herbe cujufdam e fundo maris nafcentis. Nec pifeibus vivere, nec Carnivorum eife volunt. Penem offeum mas habet, cujus pulvere Rufii utuntur contra calculum. Flos dentes effe arbitror quos Hechfteterus Obferv. Rarar. part.2. Decad.4. cafu 2. vocat dentes Hippopotami, (Ic enimpag. 95. inquit. Rafura dentis Hippopotami ad9fS. in aqua Pimpinelle Sanguiforbe fepius exhibebatur. Singularis hic pulvis in fidendo duxu ex utero deprehendis, ita ut Monocerotis cornua, d que fint, fuperet. Ex ejus dentibus varia conficiunt , annulos contra fpafmum, manubria gladiorum, framearum di cultrorum, quoniam pondere fuo, Idtus fortiores ut fiant, juvant. Quo nomine ad Tartaros di Tureas mittunt, a quibus expetuntur, hiandi Icunculas ex iis affabre conficiunt, quibus in ludo Scacchico utuntur. Ed mihi Cingulum , cujus bradee ex hoc dente funt formata , quod gedatum a Spafmo procul dubio immunes reddit. Animalis mihi ed integrum caput, dentes aliquot , di particula corii , quo (pillius vix credo in ullo animali inveniri. Ejus Iconem ineptam dedit Nierenbergius Hidor. Nat. Iibr. ir. cap.37. Sed accura- tiffimaed quam adduximus ex D. Joh. de Laet deferiptionis Indie Occidentalis 1 . 2. c. 6 C a p. XVI. D E AVIBUS. I s c i b u s noti immerito fubjunguntur Aves , cum affinitatem inter (e habeant maximam, ex aquis enim, ut Pifces, ortum traxiffe volunt qui- dam: Fraterculant, inquit Nierenbergius, cum pifeibus , communis humor vulva ed, ideo di pifces per aquam volant , di aves per aera na- tant , illi aves Pelagi, ifte pifces fublimes. Similitudo mceifus di ele- menti conjunxit nativitatem. Aves autem proprie vocamus animalia fanguinea , rodrata di pennata. De quarum Natura 84. partibus in genere haec tradit Aridoteles 2. de ge- nerat. Animal, cap. 12. Avibus omnibus ined eaput, collum, dorfum, Sefupinapars corporis di quod pectori proportionatur. Crura bina hominis modo , fed quae in aver- fum dedantur, ut quadrupedes carent manibus di pedibus prioribus , alas poffident di clunem demori fimilem, longiorem, ventremque medio tenus porredum cohefione perpetua. Os fibi proprium poffident, non enim labra, non dentes, fed radrum ha- bent, auriculis carent di naribus, meatufque odorandi in rodro continent , audiendi in capite. Oculi omnibus, ut ceteris animalibus, bini, fine ciliis, graviores palpebra infe^ riore connivent, nidantur omnes ab angulo obeunte membrana. At que nodue fpe- ciem gerunt , fuperiore jam palpebra connivent. Omnes ova pariunt , fed coeundi di pariendi tempus non idem omnibus ed ; cum alie omni fere tempore coeant di pariant, ut VORMIANUM. 2«?I ut Gallina & Columba?, alite femel in anno & pardus generent, a lia? fcecundius , quod aut fit quia crebrius, ut Columba:, aut numerofius, ut Gallina?. Earum differentia? quam plurima? funt , ratione morum , partium & conftitudonis corporis. Alia? gregales, alite foiitaria?, tum qua? volant, tum qua? natant, tum quae pedes habent. Alsa? vitam ancipitem degunt, ut ea?dem modo focietate,modo folitudine gau- deant: Item, alia? civiles, alia? inciviles, tum ex gregalibus, tum ex folitariis. Ariftot. r. de Hiftor. Animal, cap. i. earum differentias ratione ventriculi & ingluviei proponit i Item lib. z. cap. 17. in hunemodum. Aliis ingluvies prsepofira ventriculo eff , ut Galli- naceo, Palumbo, Columbo, Perdici (ingluvies cutis in amplum finuata eft, qua primum cibus ingeftus continetur incodus; hac parte qua jungitur gula? anguftior eft, mox am- plior, tum qua definit in ventriculum ardior. Ventriculus parti plurima? carnofus cal- lo fufqu e eft, cutis intus robufta, cruftaque detrahi facile integra poteft. Aliis ingluvies deeft, fed ejus vice gula latior & paternior, ut corvo, cornici. Quin etiam Coturnici gula amplior ineft,&c. Nec defunt quibus ventriculus ipfe fimilis fit ingluviei, ut Tin- nunculo. Sunt item quibus neque gula, neque ingluvies amplior fit, fed ventriculus longior. Sunt etiam, quamvis pauca?, qua? ingluviei gula?que amplitudine careant, lon- gitudine autem admodum prolixa , ut Porphyrio : qua? fere omnes alvi excrementum humidius, quam cetera? folent, rejiciunt, Jul. Ca?far Scaliger Exercit. ccvii. fubtilius aves diftinxit variafque differentias anno- tavit, quas hic recenfere forfan non abs re foret. Sic autem differit. Eft & divifio a parti- bus. Cruribus carentes, brevicrures, longicrures, bonis, pravis cruribus, & HcCHSi- Bifidis pedibus, utStruthiusAfricanus, multifidis, ut alia?. Digitorum numerus non idem. Terni, ut Anatibus. Quaterni duobus modis, Pfittaco & Iyngi bini ante &: re-i tro, alii terni antrorfumpone finguli. Digiti fejundi, ut maxima? parti; conjundi mem- branis, ut aquatilibus, in quibus etiam gradus funt. Nam curticruribus membrana ad ungues protenditur magis, Longicruribus non item, ut Mergis. Longiffimi pedes Alauda? , breviftimi Pha?nicoptero. Unguiredi Galerita: & aliis qua? in planis agitant, unci rapacibus, media formula nonnullis, ut Pica?. Uncorum unguium ufus ad rapinam Aquilis, nulli ufui Hirundini , ad reptandum ei avicula? , qua? muros fcandit , atque ara- neolis vefeitur, Picum Murarium Ligures Taurini vocant. A roftri fubftancia cornea, ut maxima? parti offea & carnea, ut vefpertilioni: colore & figura ; croceum, buxeum, rubrum, album, lividum, fulvum, nigrum. Redum, aduncum, longum, breve, cratium, tenue. A Lingua, longa, ut Iyngi & Glottidi ; brevi, tereti, lata, cucurbitini feminis, fi- guram Pfittaci lingua repraffentat. Lufcinia: mucro quafi amputatus. Ab Uropygio & cauda. A pulveratione & afperfione & lavacro ; A bibendi modo, quippe hauftu intercepto & morfu : Quadam etiam non bibunt. Item clamofa?, cano- rae, querula?. Fcecunda? multis modis. Una incubatione, Perdix, Struthius, Melancory- plius. Pluribus incubatibus inordinatis, Gallina?. Pluribus ftatis, columba plumipedes. Itaque finges ; femelpara? ut multa?, bipara?ut Hirundines. A temporibus: Hiberna a?ftiva?, nodurna?, diurna?. A nidis : in alga, in reftibulis, in ftercorgms, in quifquiliis, in cavernis, in faxis, in opis, in arboribus, in fegetibus, in pellibus animalium. A vidu ; carnivora?, pifeivora?, frugivora?, herbivora?, vermivora?. Et in differentiis genericis : <sO£ic;, xaw&ior, idque duobus modis; five qua?fcedo vidu Ipiritum ducunt, ut qua? in ftercoribus incoda legunt, anates cortales etiam excremen- ta vorant animalium; five qua? magno labore vidum parant, magnifque exfpedationi- bus, ut Milvus, Harpe, alia?. A locis Aereas omnes diei jubet fummi generis differentia, Vidus tamen ratione trifariam diftinguuntur. Terra, ut Gallina, aqua, utMemus aere!! ut Hirundo. Ha?c Scaliger. Nosj omiflis aliis differentiis, ad ordinem ab Ulyffe Aldrovando obfervatum nos ac- commodabimus. Is aves omnes diftribuit in aereas, terreftres & aquaticas. Per aereas rapaces & carnivoras intelligit , quas difpefcit in diurnas, nodurnas & me- dias. Terreftres granivoras ftatuit, (qua? vel pulveratrices, vel pulveratrices & lotrices fimul compleduntur) baccivoras, vermivoras, & canoras. Aquatica? vero, vel in aquis degunt & funt palmipedes, vel circa aquas. Ex his quas tenemus, hujus methodi dudu* brevibus more noftfo delineabimus. Oo * Cap. XVIT M tl S E U M 2.92, Gap. XVII. T)e iAquiU, Corvo yerficolore, Emeu, T>ica alba , Topaa, Manucodiatd , V^ooim. Qil 1 l a m quidam a vifus acumine, quidam a colore aquilo feu fuico & nigricante Avis ed magna, colore nigro feu pullo, carne dura, offibus firmis, plumis rigidis, car- nivora. Capitis pars anterior porreda , paulatim ardatur , & in rodrum terminatur du- rum, (olidum, admodum aduncum, oculi rubore vivido perfufi, parvi corporis refpedu. Collum habet longum, alas redas & extenfas, in fummitare recurvas, nervofas, paucx carnis, crura haud ita longa, pedes inxquales, dextrum finidro majorem, colore varios. Caudam brevem, (anguinem craflum, fibrofum, o(Ta craffiffima,duriffima, pennas firmas & duras; quas aliis permidas , aliferum prxfertim &c columbarum, confumere ajunc. Ungues pro mucronibus gerit, aduncos, recurvos, firmos. Leonum non diffundes. Vi- ribus inter aves validiffimam volunt, vifu perfpicaci, volatu pernici. In cibis ufum habet nullum, pellis debito modo feparata & geftata, ftomachi vitio la- borantibus (accurrit & Colicas medetur. Nervi, colli, dorfi, Vertebrarum, manuum & pedum dolores mitigant, dextri dextras applicati, finidri finitas. Offa verticis corio cervi inclufa hemicraniam curant: alas pedibus fubjedas, partum accelerare volunt. Pe- des lumborum doloribus fuccurrunt. Lingua aquilas collo fufpenfa, adafperx arterix & columellx vitia & fpiritus difficultatem commendatur.. Hepar Epilepfix relidit, Te- fticuli Venerem provocant, fuffitus fimi fcetum expellit & ferpentes fugat. Aquila ad claffem avium rapacium diurnarum fpedat, ejulque fpecies multas ab Ab drovando enumerantur, ut Chryfantes, Halyxtes, Melanurus, Morphnus, Morpho congener, Perenopterus, Offifraga, Alba, Pygargus, Heteropus, Paludris, Aves Scby- ticx, atque huc etiam refert Vultures, Accipitres, Falcones. Mihi duo funt Crania cum rodris diverfarum fpecierum, Pedes quoque, cum reli- quum corporis difficulter a tineis & Blattis confervari poffit. Corvus versicolor Feroenfis , colore &c albo & nigro alternatim in corpo- re difpofitis. Minor aliquanto ed corvis noftris nigris vulgartbus : fed rodro, capite, alis, pedibus, totoque habitu iis refpondet. Capite circa roftrum &c oculos albo , verti- ce nigro, collo, pedore & dorfo nigris, alarum pennis majoribus albis, minoribus pechis fpebtantibus nigris. Caudam obtinet ex nigris & albis alternatim condantem , albicat & Uropygium, ut & pars ventris caudam fpedans. Duos ejus generis ex Infulis Fe- roenfibus accepi, fed jam ferme a vermibus exefi, cum difficulter, ut aliae aves, a Blattis & tineis confervari ejufmodi avium exuvix poffint. E M e u a quibufdam didus Casearius, avis peregrina ed & mirabilis , in Infu- lis Moluccis, Taprobani Se aliis Indix Orientalis frequens. Dum capite furredo ince- dit, quatuor pedun>&: aliquot unciarum ed altitudine. Nam collum a fummo- capite ad dorfi initium tredecim pene uncias habet longum, ipfum corpus binos pedes latum, femora cum cruribus , ufque ad pedum inflexiones , decem & feptem uncias longa. Corporis autem longitudo a pedore ad Uropygium trium ferme pedum ed. Pennae feu verius plumx totum avis corpus , cum infima colli parte , dorfo & pedori proxima ac* que femoribus, tegentes , perpetuo funt gerrlinx , ex eodem parvo brevique tubulo prodeuntes , & fibi invicem incumbentes . Superna quidem paulo craffior > inferna vero tenuior & delicatior, illxque varix longitudinis, omnes durx & rigidx, non latx, fed angudx & rarioribus lateralibus pilis ex adverfo fitis prxditx , coloris nigri , qux tamen circum femora ad cineraceum tendunt. Procul afpicientibus hxc avis non plumis, fed villis duntaxat teda videtur. Alas fub plumis latentes, quatuor nigris pen- nis prxditas, habet, qux non ad volandum, fed ad curfum juvandum datx videntur : fi- quideni volucris non ed , nec a terra tolli poffit. Crura in ambitu quinque unciarum eraffitudinem fuperant,crebrifque corticibus feu fquammis latis teda , prxfertim fupra pedis inflexionem. Pedes habet craffos, duros,tribus craffis digitis prxditos,prona parte veluti fquammis tedos, fupina prorfus callofos, quorum medius , qui reliquis longior ed, tribus articulis condat, interior uno , exterior binis , omnium ungues valde magni, binas pene uncias longi, craffi, duri, cornei. Caput pro avis magnitudine exiguum & fere Formianum, 2i?3 fere glabrum , coloris ex atro coerulei cum colli fuprema parte , in quo apparent rari pili nigri, oculi paulo fupra roftri fi (luram, magni, ardentes, truces Leonis inftar, quos cingunt nigri pili, quemadmodum & meatus illos aurium parvos & dcteflos quos pone oculos habet. Roftri prona pars quodammodo arcuata eft , pauloque fupra mucro- nem binis foraminibus narium ufum praebentibus praedita. A cujus medio ad capitis ufque verticem porrectum diadema aflurgit, comere fub- ftantiie, tres fere uncias altum, coloris ex flavo fufei , quod cum plumarum defluvio ca- dit, &, cum plumas renafeuntur, novum crefcit. Supina roflri pars, ab ejus fcifliira ad extremum mucronem, quinas uncias longa ; anterior colli pars, quatuor pene unciis infra roftrum bina velut membranea palearia, feu barbulas propendentes habet , duas uncias longas , coloris rubri miniati. Poftica flmiliter colli pars deplumis; a capite fe- cundum longitudinem, rubri miniati coloris eft 5 deinde infima ejus pars* aliquot ru- bris plumulis, quibus nigra; intermifbc, teria. Hasc ex Clufio qui Avem vidit, tanto pe- dum robore , ut arborem humani femoris craflitie contundere valeret. Averfis re- trorfum pedibus, eos, cum quibus pugnat, impetit. Quasvis obvia vorat, ordinarius ta- men cibus eft panis fimilagineus, feu primarius, quem in magna fragmenta concifum vorat. Recentibus Gallinarum ovis maxime deleflatur, qme integra deglutit. Parum firma eft valetudine, integra per anum rejicit, & rurfum vorat & concoquit. Ovum pa- rit maximum ocpuLheirimum, fed tefta non admodum dura, externa parte virefeen- tis coloris ex cineraceo creberrimis tuberculis fatura viriditate proditis ornata. Icones duas exhibet Nierenbergius, quarum altera delineationi Clufian# jam allatas congruit ; altera multum ab ea differt, alterius harum avium generis efte videtur. Mihi ex hac ave non nifi pluma eft unica. Pica alba, pro re infolenti femper habita eft 5 unde Scaliger de judice jufto hasc aufus eft pronunciare : Sed judex bonus est pica nunc r strior alba. Quia vero mihi una obtigit, ejus Hiftoriam addam. £x Norvegia ad me tranfmifla eft , ubi in nido duo hujus generis pulli funt inventi, quorum hunc, quem poflideo, amicus tranfmifit. Cum Picis vulgaribus quoad corpo- ris conftiturionem plane convenit, nifi quod colore fit candido & flatura minori, cum ad adultam nondum pervenerit aetatem. Quod de Pica referunt, circa Autumnum calvefcere, id etiam huic contigifle credo, fiquidem, cum pennis albis adhuc totum reli- quum tegatur corpus, caput glabrum vifitur. In cibis rarus eft Picarum ufus , quod carne conflent minus grata. Sunt tamen qui efum pullorum Picas, vifum augere dicant. Gordonius Picas in olla nova urit, in pulve- rem redigi ut poffmt, quo in collyriis, vel perfein oculorum afferiibus utitur/ Ex Picis minutatim concifis liquorem deftillant quem oculis rubentibus, lippientibus, linteis applicatum conferre volunt. Ad Epilepfiam quoque cum aliis appropriacis aquam ex iis deftillant, quam quidam magni faciunt. T o r a u Avis Indica , Rhinoceros di&a Aldrovando, quod inftar quadrupe- dis ejufdem nominis cornu in fronte ferre videatur , a nemine, quod fciam, deferipta eft. Aldrovandus caput depi&um vidit , mihi ejus Cranium eft cum roftro cornuto, quod ex India Orientali ad me delatum. Cranium refpedu roflri parvum eft , anferi- num vix fuperans. Roftrum decem pollicum eft longitudine. Illud, quod Aldrovandus defcribit, ferme quadruplo majus fuifte oportuit, quatuor namque dodrantes longum aflerit, recurvum non more rapacium, fed inftar arcus cujufdam acutum. Inferior Ma- xilla longitudine fuperiori refpondet, & maxillas inferioris os ad finem ufque Cranii fuis pertingit apophyfibus. Ex luteo albicat, nifi ubi maxillas jungitur, ubi atro fplen- dente eft colore, tranfverfim inftar literas V. in acutum apicem terminati, illud pingens,' ferratum potius quam denticulatum. Oris & palati roftrique interior fuperficies plane nigricat ; lupina, qua: etiam dentata, caput verfus colore eft miniato. Circa oris hiatum, corpus latum nigrum apparet, quod quafi apophyfin quandam conftituit fauces tran- fcendentem, extra corpus roflri paululum propendentem. Reliquum ut in inferiori ex

albo luteum eft. Ubi foftrum definit, cavitas infignis orbicularis in Cranio eft, oculo-

rum orbitam conftituens utrinque, cui vicina intra cotini & roftrum foramina parva, odoratui procul dubio infervientia. Cornu fupinas roflri parti adnatum, crafliim, adun- cuiiijejufdem cum roftro eft fubflanrias, fed cavum, tenue, & molle, fubftantii Afta- ^ 0 3 eorum s-94 MUSEUM eorum crudae refppnde-ns , longum pollices odo , quatuor latum , coloris ex luteo & rubicundo mifti, linea lata nigra inferiorem ejus partem a fuperiore utrinque divi- dente, Totam avem qui defcripferit , aut de ejus natura quippiam tradiderit, nemi- nem adhuc vidi > quocirca, nudo roftro contenti ut fimus, necefium eft. Manucodiata, Indis Boeres , Lufitanis Paffaros de Sol , aliis Avis Faradifiacav vel quod in Paradifo terreftri vivat, ut quidam exiftimant, vel propter eximiam cor- poris vennftatem. Mollucani Avem Dei vocant & in fumma habent veneratione; alii Apodem, quod pedibus carere crediderint. Avis eft quandoque Columbae ,• quandoque Hirundinis magnitudine, capite com- preiio (meam delineare faltem animus eft, cum quinque diveria ejus genera proponat Aldrovandus) parvo, cujus plumae, quae fuperiorem partem a prima cervicis vertebra ad roftri ufque initium exornant, breves funt, crafile, durae, lpiflie, colore luteo, egregie micantes ad inftar auri puriftimi, radiorumque fclarium modo Iplendentes. Reliquae, qua? mentum tegunt, molliores, tenuiores & ex Cyaneo mire virides, ut in Anatum mafeu- I • * FORMIANUM. m mafculorum capitibus dum foli obvertuntur confpicimus. Circa roflrum nigricant. Roflrum, pro ratione corporis & capitis, magnum, corneum , acutum , ex luteo nigri- cantibus maculis infigne. Alarum ut & dorfi pennas ac cauda;, fu Icas, inter nigrum & rufium fulgentes, aliarum avium pennis fimiles; fub his alias funt longiores ^partim amplis divi! uris & raris ad latera plumis dotatae, partim in pilofum acumen delinentes^ colore fulvo eleganti. Juxta Uropvgium quo; oriuntur penna;, qua; juxta exortum pilo Cc , feci tandem iil longiiiimosa, duros delinunt Cirrhos , quadrangulos ferme& pedum duorum longitu- dinem fuperantes. Mox fub collo parte fupina pluma: etiam molles , fed longiore? ali- quanto quam illae funt qua; collum ornant, ex Ipadiqeo nigricantes, quas fequuntur te- - nues & o elonga;, aurea:, molles, fanguineis guttis eleganter confperfe. Quibus fucce- dunt ex luteo albicantes, rai x textura: & hiantes, ut illa; qua; in Ardearum dorfo con- fpiciuntur. Crura, pro corporis ratione, magna fatis. Tibia; enim longitudo ab infima fremoris articulatione , ubi plumis raris exiguis colore fulcis dotatur, ad pedem ufquC unciarum ell trium, membranaque feu cute lublutea Levi & alabra vellitur. Pes quatuor conflat digitis, quorum unus inflar calcaris pofleriorem conflituit par- tem, reliqui ties anteriorem, ut in Gallinis & ejus generis avibus videre licet, inter eos medius reliquis longior. Quilibet vero digitus tribus dotatur articulis , quorum pri- mus metapedium, reliqui digitos ipfos conllituunt. Superius crufla quafi teguntur du- ra, afpera, fquammatini coagmentata, inferius callofa & detrita. Qua ungues (qui aded adunci ut femicirculum ferme conllituant) digitis nectuntur , callofa quedam protu- berat pulpa , commodiori procul dubio incellui deltinata. Ungues ipfi quales avium rapacium elfe folent, magni, acuti, cornei , colore ad albedinem inclinantes. A tibiae extremitate ad unguium apices, quinque numerantur uncia; , quas non attindt corpus ejus exficcatum fine plumis. Ha:c accuratius delineanda erant, quod etiamnum multi ex modernis conilanter negent pedes habere, ex quorum numero elt Nierenberdus. Hinc patet dubia illa difficillimi nodi, de quibus Aldrovandus loquitur, ex hac hi- ftoria facile enodari poffe, imo per fe evanefeere. Quod enim omnes, paucis exceptis, hafce aves apodes elfe Sepedibus carere crediderint, id falfum efle, ocularis docet de* monflratio. Qui in Paradifo terreflri nidulari eas & certam regionem non habere in qua vivant & nidos conflituant, experientia & modernorum navigationibus falfitatis convincuntur. Didicit enim Clufius (ut in Auduario docet) ex nautis, qui aves hafce vendebant, ma- jores in Infula Aru, five Arou dunraxat reperiri, minores Infulas Papuas, Infulse Gilolo vicinas, producere, ut de earum patria dubium jam nullum fit. Error quoque patet eorum, qui, cum pedibus carere putarent , aut motu tonico in aerefuftineri, aut cirrhis feu filis fe ab arboribus fufpendere dixerunt, ut quiefeerent. De incubatus ratione , valde etiam hallucinatos efle eos conflat, qui in mafculorum dorfo quandam cavitatem dari arbitrati funt, in qua femella:, quibus venter etiam ca- vus fit, ova fua deponant, atque ita utriufque cavitatis auxilio incubari voluerunt. Ii quoque qui femellas receptaculum quoddam fub alis , in quo ova reponant" habere putant. Denique, cum pedes habeant, & crura, ut alia; aves, fruffra funt, qui Volo aere nutriri volunt , quod etiam aliis argumentis docuit Aldrovandus Ornitholoma; lib. iz. cap. ii. De Life alia non habemus, nifi quod Moluccarum Infularum Reguli religiose admo- dum , fandeque has aves colant , & Mancodiatas , hoc efl Aves Dei vocent, fibique perfuafum habeant , quod fi illarum pennas fecum portaverint , non vulnerandos iri in preelio, etiamfi in prima acie ante alios collocati fuerint. Magnates etiam noffri in pileis ornamenti loco olim geflare folebant, ut alias Stru- thionum pennas. Cum nulla ave majorem affinitatem quam cum Pavone habere mihi videtur, ut non immerito parvus & Indicus Pavo appellari poflit. Noct UA M U $ E U M ±96 Noctua, avis haud rara, huc potiflimum adducitur, ob miram oculorum ftru£id=> ram , qua Et ut in luce eminente caecutire , in ambigua & tenebricoia nutrimentum quaerere ioleat. Omifta igitur ejus hiftoria de oculis faltem agemus, quos diligenter rimatus eft M. Aurelius Severinus, Anatomicus Chirurgus Neapolitanus , delcriplit vero Zootomix parte v. p.556. in hunc modum. Noftuas admirabilis oculorum for- ma, praefertim externa. Non rotundi, neque mobiles. Extremis luis Cornea mollior, media fere Cartilaginea, & petali modo formata, cui alire globofae portiones imponun- tur. Interim humores & tunica ea habent peculiaria. Retiformis crailior Sivelutipan- nolior, Mufeuli perpauci & graciles, numero non difcreti. Ipfam corneam tunicam, fi- guram Petali aemulantem , quia per Virum ClarilT. D. D. Tnomam Bartholinum ad me tranfmilit D. Severinus, hifce haec anne&enda erant. Cornicis c r u l e a: quia alam ab amico accepi , qui avem in Scania globo trajecit, de ea etiam hic aliquid dicendum. Germanis QBifte ©oft-frajc/ ©algcn-tc^cl i / 0UcI)et/ 'irofdjc-papcgojc dicitur. In. Ulvis fk. locis non frequentatis degit. Ni- dum, ut Upupa, exOleto conlfruit, &, praeter caetera, a projeftis cadaveribus viftitat, unde etiam femper fcetere lolet, & nomen Racho obtinuit ; fed a colore Pfittacus Ger- manorum indigitatur. Roftrum nigrum eft, crura fufca, proportione corporis parva, coeruleo colore paflim nitet, in capite, alis, cauda, circa LIropygium & tota parte luperna, alibi linceriore, alibi admixto viridi. Dorii & colli proni color fufcus eft, majores alarum penna? nigra?. Ea quam teneo ala, longitudine eft unciarum odto, latitudine quatuor. C A p. XVIII. fZX ‘T avo ne , Cjatlina Omnea? ‘Tullo Tkcipite, Ojfibiu Gallina pumiU , oAvicula minima L hactenus delineata? funt aves, ad Rapaces ab Aldrovando referuntur. His '"“C fuccedunt Terreftres ipli dicfa?, quas neque in aqua, neque circa eam degunt, quas diipefcit in Granivoras, Baccivoras , Vermivoras & Canoras. Granivoras rurfum alias conftixuitpulveratrices, alias lotrices, alias pulverarrices & lotrices limul, omnes gratia fua? camis pneftantes. Ex his paucas faltem delineabimus in quibus aut gratia, aut rari Payo, FORMIANUM. ip7 Pavo, Grascis T vel T uuv, noftratibus §3aafnd / quoad colores & habitum non levem in fexu habet differentiam. Mas capite, collo & pedoris fummo, coloris eft in- tenfe coerulei» Caput pro corporis ratione exiguum, maculis variegatum, in vertice api- cem, ex nudis plumarum fcapisviridefcentibus conflantem, habet. Roftrum candicatjn extremo aliquantulum recurvum, collum longiufculum, tenue & exile, dorfum exalbo cinereum, maculis quibufdam atris tranfverfalrbus confperfum. Cauda ex longis & bre- vibus conflat pennis. Longae ex dorfo prope Uropygium ortum trahunt , quas erigit quandoque & in circulum dirigit, coloris caflanei, lineis aureis furfum repentibus deco- ratae, in quarum extremitate fpecula feu oculi, quatuor difcretis conflantes circulis, au- reo, purpureo, viridi & faphirrino. Sub oculis alia eft macula, modo viridis, modo pur- purafcentis coloris. Hi*colores ad Solis fplendorem variant fefe ubi circumgyraveric Pavo. Coxae, tibiae, & pedes cinerei fune, maculis nigris confperfi & calcaribus armati. Venter ex cceruleo viridis, prope podicem nigrefeir. Fcemina.ram elegantibus non eft veftita pennis. Avis natura falax, unus mas quinque fufficit fceminis, ova duodecim pa- rit, munditiem amans» Caro ejus fakibris & grata eft, mediae natur® inter humidas & ficcas, ut Caponum 5 fed durior aliquanto & fibrofa , codionis difficilioris , affervatam non putrefeere volunt quidam. Venena & venenata animalia fugare dicitur. Jus carnis in Pleuritide com- mendatur, lingua ad Epilepfiam. Adeps colicis prodeft. Offa ufta, & in aceto trita ac illita lepras & vitiligines emendant. Fumus e pennis combftltis, oculis exceptus, lippien- tibus conducit. Fimus Podagr® fervorem mitigat, oculis conducit, & canquam fpecift- cum ad vertiginem commendatur a Quercetano , in primis fi ab albo Pavone fit de- promptus. Gallina guine^e Aldrdvando, quibufdam Numidica Gallina, &Meleagris 9 Perdix Terne novae, avis vifu pulcherrima, pennis infinitis maculis candidis in /patiis nigris praedita, corpulentia noftras vix fuperat, tibias tamen habet longiores ; in capite fupra frontem gibbum habet calli naturam obtinentem, duritie cornu, caudam femper gerit demiffam, non eredam ut noftrates,in querendo vidu admodum follicita, unde huc illuc perpetuo vagatur. Masafcemina non difliiiguitur, nifi quod callofam illam & corneam ferme in vertice criftam majorem & eminentiorem habear. Carne eft delicata, ova pari? efui apta. Ejus fuffultam habui pellem, fed Blattas & ti- neas mihi inviderunt. Pullus gallinaceus biceps. Ante annos circiter novem cum exeun- dum mihiedomo efTet,cafu in area offendi ovum expolitum Gallinaceum, grande fatis, quod cum fublevaffem , fradum vidi & in eo formatum pullum imperfedum , qui mihi duplex videbatur. Corticem igitur porro aperui & bicipitis pulli offendi rudi- menta. Albumen confumptum erat, fed reflabat vitellus ferme integer , quem fepa- ravi, &, quicquid erat pulli, chartas impofui, ut ficcaretur ; erat enim mucofus plane, fed perfede delineatus praffertim quo ad capita. V P Ex- 19 $ MUSEUM Exficcatum in eadem charta afiervo , lineamentis in quibufdam vix conipicuis, per- inde ac fi a pidore ellet delineatus. Quamvis omnia mollia & mucola edent, langub neo colore pcrmifta, nulla tamen pars defiderabattir, cujus non extiterit rudi- mentum. Avicularum minimarum varias fpecies in Brafilia exiftentes recenfet &C defcribit Georgius Margravius Hift. Nat. Brafil. lib, 5. cap. 4, quas generali vocabulo Guainumbi vocant. Alias defcribit Ferdinandus Oviedus, Lerius in Hift. Amer. Fhevetus Auguftinus Carate in Hift. Peruana, Jofephus Acofta & alii > quas etiam Gua- racayba , id eft radius folis , & Guaracigaba, id eft Capillus Solis , Huitzitzifi Ourifia, Tomineo, vocant. A quibus aviculis difcrepare illam video, quam dono Cl. D. Sperlingii teneo. I otum ejus corpus, caudam fi exceperis, unciam unam magnitu- dine non attingit. Mufcam majorem non fuperat, plumis cinereis , ad viriditatem in- clinantibus, pnedita. Capite & pedibus, proportione corporis , minimis &: tenuibus, haud abfimilis ei quam Thevetus cap. 48. fingularium Francias Antardicas hifce de- fcribit, Grandi hiulca non majorem, quas, licet omnium avium lit minima, tam elegans tamen eft , ut fidem fuperet. Ejus roftrum oblongiufculum & valde tenue, color cineraceus , & tametfi adeo fit exigua, ejus tamen cantus admodum fuavis eft. Mea vero avis hoc difcrepare videtur, quod caudam habeat longam , feptem circi- ter unciarum , pennis tam elegantibus conflantem , earum pulchritudinem exprimere ut nullus valeat pi&or. Ex cceruleo & viridi ita micant ut Chalybs politus ccerulefcens, fed majori fplendore & gratia ad Solis radios varietatem infignem exhibens. Ultima* dux, in cauda pennas , eam, quam dixi , obtinent longitudinem , binas fequentes tres falcem attingunt uncias , & majoribus incumbunt , hinc minores fequuntur , fquam- matim quafi reliquis impolitas. An tertia fit Guainumbi fpecies a Margravio de- lineari nondum fatis liquet. Ejus mentionem facere videtur Jon. Faber in defcriptio- ne Animalium Novas fdifpanix pag. 707. Eft ex his aliqua, inquit, quas caudam cur- tam habet & rotundam Pipionum more : alia vero tam longam 8 c completam , ut bis terve longitudine fua totum adasquet corpufculum. In hac tres vel quatuor funt pennas colore pretiofo variegatas, &c. Alia me donavit NobililT. D.Georgius Rofascrantz, trium unciarum longitudine, quas cum omnino refpondeat ei , quam delineavit Carolus Clufms Exot. lib. 5. cap. 11. fub nomine Ourifias live Tominefi hic pluribus delineare operas non duxi precium, videatur ipfe Clufim Ossa I Z99 WORMI ANUM. Ossa cruris gallinj pumila huc refero, qu£ cum fuo radio arcum exquifite referunt. Crus enimipfum cum tres ferme a:quet uncias , ambitum fi metia- ris, ita incurvatur, ut duas tantum obtineat. Huic vero obtenditur radius redusqud curvaturam jungit , qua vero feemur tangit aliquantum incurvatus, rara & fpedanda Natura: fabrica. Nec omittendum Cornu caponis monftrofte longitudinis , eft namque no- vem unciarum, infpiras eleganter convolutum, ac in apicem acutum delinens, fubftan- tia cornea, colore fubluteo, ftriatum aliquantum.. Ejus generatio manifefta eft, cum enim caftrantur Galli, criftam abfcindere folent & calcaria ; atque ha:c vulneri ab- fciflie criftse ita indere ut adhaereant, ac ita paulatim incrementa fumant, corneam prorfus induentia naturam. Sed in eam longitudinem excreviffe, qua meum confpici- tur, non memini me legiffe unquam. C a p. XIX. 'De aAvibm oAamtim. TNter aquaticas aves Cygno non immerito prima: debentur, tum obmagnitu- "*■ dinem & pulchritudinem , tum ob ufum. Hic Olor, alias dicitur. Forma viduf- que ratione Anferi fimilis, fed multo major, totus candidus, plumis mollibus, roftro parum turbinato, in extremitate obtufo , colore rufo in adultis, in pullis nigricante , in cujus fummitate tuberculum nigrum,' atque rotundum, ferratum feu dentatum, collo longo & procero, in longitudinem extenfus mediocris viri ftaturam sequat, crura nigra, digitos pedum nigra membrana jundos habet, hos veluti annuli quidam interfecant in latum , medius digitus omnium craffiffimus & maximus , alarum ambitus fuperior qua- tuor eft palmorum, cauda tres palmos longa. DeCygnea cantione lis eft inter Audores haud exigua, quibufdam, qui ftreperum & ingratum fonum eos quandoque edere animadverterunt, fuavitatem nullam eorum Cantui tribuentibus , quibufdam tot Poetarum & Hiftoricorum relationibus fidem ad- hibentibus, defiiavitate minime dubitantibus. In hanc fententiam etiam inclinat Al- drovandus, argumento ab afperse arteria: conformatione dudo , ad omnes fonos for- mandos aptiftima. Ego, quid de eo mihi conftet, non celabo. Erat in familia mea juvenis honeftiftimus, D. Johannes Roftorphius , S.S. Theolo- gia: Studiofus, Norvagus Natione, hic bona fide, interpofito juramento, fande affirma- vit fe in tradu Nidrofiano , ad littus maris fummo mane , infolitum ac fuayiftimum au- diviffe murmur, fibilis ac fonis jucundiffimis permiftum , quod unde, aut quo padto excitaretur cum ignoraret , fiquidem neminem vidit hujus modulationis authorem , undique circumfpiciens , & jugum promontorii cujufdam fcandens , vidit Cygnorum multitudinem infinitam, in finu maris vicino conglomeratam , harmoniam hanc modu- lantem, qua fuaviorem in vita nunquam audivit. Ab Iflandis quibufdam meis difcipu- lis percepi, nihil hac harmonia apud ipfos freqqentius iis in locis ubiCygni funt. Quod ideo adduco, ut, praeftantiftimorum autorum de hac cantione Cygnea non vanam efte relationem, vel modernis experimentis comprobari conftet. Caro cibum non admodum fuavem fuppeditat, dura enim eft, ingrata, difficilis.con- codionis. Pellibus, durioribus & rigidiorum ablatis pennis, relida pluma molliori, utuntur ad frigus depellendum, in primis operimenta pedoris & ventriculi ex iis confici Pp i folent. 500 M U . S EUM- folent, coctionem peculiari vi juvantia. Tenellum pullum in oleo decoftum Aecius mi- rabile nervorum medicamentum efle ait. Adipis ufum frequentiorem faciem erugare, fedis vitiis fucurrere, adverfus haemorrhoides & vulvas duritiem valere volunt. Merganser Gefneri, ©dr-fugl Hiandorum, avis rariffima, corpus anferis ha- bere videtur, licet roftrum fit Mergi. Caput cum tertia colli parte ex viridi nigricat, collum reliquum album eft, cum quodam pallore. Infra colli pars& dorfum nigrelcunt, cauda colore cinereo eft. Alas dorfum verfiis nigras , mox albas , dein iterum nigricant, fed renudius, mox iterum albas funt , idque intenfius , extremas pennae nigricant. Sub alis prima pars albet , pofterior ex albo nigroque mifta refplendet. Plumas ventris &c lupinas caudas gilvas funt, quafi ex albo & flavo miftas. Palmipes eft ut Anfer. Crura & pedes cum membranis inter digitos Minii colorem habent, foemorum plumas in prona parte varias funt, fubalbidas & nigricantes per intervalla. Roftrum fimile Mergi Cirrhati, longitudine digiti medii feulongiflimi, color per mediam partem pronam niger, utrin- que ruftus vel puniceus , dentes habet ferratos & afperos, retrorfum inflexos , & alium ordinem dentium minorum paulo interius in fuperiori roftro tantum , cujus extrema portio adunca eft. Quidam Anatem Italicum vocant. Ego ex Iflandia accepi Anno mdcxl viii. Ferunt in clara luce cascutire, ac cum natat non nili caput exferere. Anseris magelianici feu Pingui ni Hiftoriam verbis Clarifllmi Clufiilib. 5. Exotic. cap. 5. proponam, & cum tres hujus avisexfuvias habeam, ac ea- rum unam vivam aliquamdiu domi aluerim , quid prasterea in ea obfervaverim , non diflimulabo. Marina eft, ex Anferum genere, tametfi roftro diffimilis, in mari vidi- tans, valde pinguis, prasgrandis Anferis magnitudine, fuperna parte nigris pennis tefta, fupina & in ventre albis. Collum, quodcraflum & breve, albis pennis tanquam tor- que cindum. Cutis crafla & denfa , inftar (iulis , loco alarum binas parvas coriaceas pinnas habet, in latera, tanquam parva brachia, propendentes , prona parte brevibus, anguftis & rigidis pennulis confertim tedas , fupina autem minoribus adhuc & rigidio- ribus, iifque albis, quibus nonnullis locis intermiftas nigra: , minime quidem aptas ad volandum, fed quarum adminiculo velociter natat, maxima enim parte in aqua ver- fatur & terram duntaxat pedibus fcetificationis gratia petit , ternas aut quaternas in una fcrobe ut plurimum latitant. Roftrum corvino majus habet, non adeo tamen elatum, valde brevem caudam , pedes nigros, planos, anferinorum pedum forma , non adeo tamen latos, eredo &: fublimi capite incedit, demiflis ad latera pinnis tanquam brachiis, fle ut procul intuentibus homunculus videatur. Pifcibus duntaxat vefeitur. Illius caro ingrata non eft, nec pifcem lapit. Scrobes valde profundas in littore fodit, cuniculi inftar. Totum folum adeo cavum, ubi multas funt, efficientes, ut per illud gradientes nautas, faspiufcule genu tenus, in eas ferobes incidant. Ex Feroenfibus Infulis delata ad me erat avis , quam vivam domi per aliquot men- fes alui , junior erat, quia ad eam non pervenit magnitudinem, utanferem communem mole fuperaret. Halecem integrum una vice deglutire valuit , & quandoque fuccef- flve tres , antequam ingluviem expleret. Dorii plumee adeo molles &; aequales , ut hololericum nigrum aemularetur , venter eximio erat candore. Supra oculos aream rotundam, candidam, Daleri magnitudine habuit, ut perlpiciliis dotatam jurares, (quod non animadvertit Clufius) Nec alas eam obtinuere figuram , quam idem exprimit , la- tiores enim paulo erant, cum limbo albo. Quocirca meam avem ad vivum depingi cu- ravi, ut Icon eflet accuratior. Anas piatyrinchos Gefilero fic dida a roftri latitudine , Germanis qui- bufdam @felcui>r/ quod inftar crepitaculi fe habeat roftrum, aliis &pd-3<m$/ q UO d ro- flrum Cochleare figura referat, fed non tam ex Anferum, quam Anatum eft familia: Roftrum ei nigrum, latum, in extremitate concavum, corneum & tenue , tres uncias longum, in apice partis fuperioris, apophyfi incurva & ccaffiori dotatum, infinitis denti- culis mollibus, cartilagineis, pedinis inftar armatum, quorum extremam roftri partem ornantes, introrfum verfus diriguntur, reliqui vero eredi eminent. Inferior roftri pars corneo conftat limbo nigro, dentibus pariter ornato, ut fuperior 5 fed membranula te- nui in medio contexta. Magnitudine eft Anatis vulgaris, cujus & pedes habet. Caput nigrum & collum, fed intermifta viriditate quadam. Secundum oculos macula alba eft » P P 3 tergum \ joa, M II S E U M tergum & cauda nigra. Gula cum ventre tota candida, alae partim nigrae, partim albae. Non admodum in noftris regionibus frequens eft ; capitur tamen hic interdum. Minor eft, attamen elegans Anas islandica proteofa cauda, Havellda ipfis didta. A vertice ad Uropygium longitudine eft pedis unius, cum tribus unciis, caput parvum & compreflum , plumis circa oculos albis , in vertice nigris ad cinereum incli- nantibus. Ejufdem coloris collum. J3orfum> intermifto colore gilvo, nigricat in Uro- pygium ufque , quod ex albis nigricantibus miftum eft. Ex Elropygii extremitate emergunt penna? quatuor, acutae, nigra? , quarum dux novem uncias longa: , dux reli- qua, ejufdem coloris &figurx, tertiam faltem partem longitudinis priorum attingunt. Supina parte collum & venter, ad medium ufque nigricat, reliquum albicat, cumtate- ribus qua? ala? tegunt. Ala? prona parte plumis teguntur nigris, purpurafcentibus, lu- pina cinereis. Roftrum inftar Anatis vulgaris latum, dentatum, in apice, feu extremi- tate, ut & parte capitis vicina, nigrum, intermedia eleganter miniatum , parvum eft & corpori proportionatum. Pedes brunni coloris, unguibus & intermedia membrana di- gitorum nigris. Quartus digitus, qui pofterior & inftar calcaris eft, latam habet anne- xam nigram membranam. Elegans eft, nefcio an ab aliis defcripta fit. Anas arctica Clufii, Lunda Feroenfibus. ad Anates quoque refertur, licet roftro non fit lato. Avis marina latipes, a fummo capite,roftro tenus ad caudam extre- mam ufque, novem unciarum longitudinem non fuperat^denfis & confertis pennis , ni- gris prorius in dorfo & parte prima alarum, qua? fex uncias longas, & vix ad caudam uf que pertingunt. Cauda binas uncias longa, pennae pedoris ventrifque & qux fub cauda albas, collum breve, craftum, nigrum, caput parvum ; vertex roftro tenus niger, reli- quum capitis a roftro ad occiput , fupra& infra oculos, album, inferna? parti proximas, cinerei coloris. Roftrum Anatinis minime fimile, unciam cum femiffe longum, quo- dammodo aquilinum & mucronatum , tenue tamen & planum , nam, qua parte capiti contiguum, fefcunciam latum. Ejus fuperna pars capiti proxima, callofapene ut in Pfittaci roftro fubfequens in qua rima? pro naribus, ex fufco fubccerulea, tam in fuperna quam inferna roftri parte, ufque ad primum fulcum. Tribus enim fulcis obliquis prona & fupina pars roftri infignitur, lpacium inter primum & fecundum fulcum, partim candicantis eft coloris, partim lub- rubri, reliquum fubrubet, cujus prona pars in mucronem nonnihil aduncum definit, fu- pina aliquantum fima, quo ardius claudi p olfit , lingua roftro longitudine relpondet fere , cartilaginofa, fubflava , mucronata & quafi triangularis. Pedes in extremo ferme corporis liti , plani, tribus digitis, membrana jundis, conftantes,fine calcari, coloris ex flavo rubefcentis , unguibus nigris. Interior digitus in utroque pede tres habet articu- lationes, medius quatuor, tertius, qui exterior, quinque. In Infulis Feroenfibus & Illandia capitur. Anatis fera? genus quoddam ex Infulis Feroenfibus ad me delatum eider vocant, quo nomine Latini appellitent ignoro , Anatem plumis mollissimis vo- care lubec. Mas a fcemina in multis difcrepat, licet lineamenta ferme fint eadem. Mas anatem figura plane refert, roftro plano, nigro, magis ad Anferis quam Anatis figuram accedente, in medio duabus foraminibus oblongis, relpirationi dicaris, prxdito, longi- tudine trium unciarum, ad latera pedinatum. A foraminibus roftri, per verticem dux nigerrima? & molMimis plumis conftantes macula? lupra oculos ad occiput tendunt , quas dividit linea albicans ftrida, qua? in colli partem fuperiorem ex viridi albefcentem delinit. Totum vero collum, capitis pars interior, pedus dorfi & alarum pars fuperior, candicanp remiges Vero pennx nigricant , ur & pedus totum & Uropygium. Cauda trium unciarum etiam nigra. Pedes tribus digitis conftantes nigri, membrana nigra ad extremum jundis. Crura brevia & nigra, digiti unguibus acutis & incurvis armati, cal- car habent ex adverfo , ad initium cruris litum, fimili membrana & ungue dotatum. Fcemina ejufdem eft magnitudinis & figura? , led non nifi unius coloris , fufea , maculis quibufdam nigris hinc inde confperfa , reliquis partium lineamentis mari re- condens. Nidos in cautibus fibi ftruunt ac ova copiofa fapida patiunt, ad qux capienda per funes periculole fatis fe demittunt accola?, ae eadem opera plumas (quas Eiderdun vo- cant noftrates ) qux mollillimx & culcitris fulciendis aptiflimx funt , colligunt. In exigua f O R M I A N U M. 305 ' exigua copia fe valde dilatant, Srpne reliquis corpus calefaciunt. Solent enim lix aves flatis temporibus fe deplumare , hinc hac merce expetita ditant venatores. A l k a avis eft maritima, major Lunda, roftro lato & nigro, itemque corpore, nili quod fub pedore & extremis alis albicet , pedes nigri , caput fufeum , nili quod linea alba ab utroque oculo ad roftri partem proximam ducatur. Nidificat in editiflimis fco- pulis ut Lunda, magnitudine asquans Gallinam minorem. Ova ejus maculata ex albo & nigro. Ex Infulis Feroenfibus ad me delata eft. Mergus maximus earrensis, Feroenfibus Ildbrimet , Hiandis Him- bryne, quali lorica ccElefti induta. Ejus Etymologias rationes ita reddidit D. Stepha- niis Qlavius , verbi divini in lllandia prasco fideliHimus , metis olim in Academia Hafnienli dilcipulus induftrius: S)min ccelum , Loricam vero fignificat, juxta illud Poetas, gefur ct felgufjor / &c. Lorica non dat morti vicinis' vitam. Ratio nominis a colore , utexiftimo, petita eft, juxta tritum proverbium , Qimbtyhn fmfa Jtmneffcm Ut / cn ficftitffit toi>Di / id eft, Himbryne ccelefti colore, voce vero infernali pras- ditas funt. Voluerunt Iflandi hac nominis impolitione lignificate,* aveshafce pulcherri- ma colorum varietate & diftindione ufque adeo ornatas efie, ut dici poffint ccelefteni quandam loricam induifte. Duo pariunt ova , Anlerina magnitudine pene fuperantia. Viridi funt colore, ferrugineis fparlim afperfa maculis, in ftagnis nidificant. Inter vo- landum, tinnitum more lolito edunt, nimbumque tempeftates diuturnas prasfagiunr. unde patet Clufium minus bene informatum elle , cum lcribit, Volantem- nunquam ejjc conjpeffiam , nec alarum ufum habere ad volandum. Aias certe magnae funt, corpori avis proportionatx , ut non videantur fruftra illis datas. Cum capiuntur, maximis vili- bus reludantur , hominemque roftro acutiftimo ferociftime petunt: fi fceminam ca- pias, ovis incubat maritus, excludit, & pullos educat. Laqueis capiuntur circa nidum extenfis. A Clufio hifce delineatur: Avis eft maxima, palmipes, Anferi asqualis, nam a col- lo, qua parte pedori conjungitur , ufque ad Uropygium , binos pedes longa, corpo- ris ambitus binorum pedum longitudinem fuperat, alas quatuordecim uncias longas, cauda brevi vix trium unciarum , collum fere odo uncias longum, ejus ambitus paulo major. Caput breve, tres uncias latum ; roftrum nigrum, mucronatum, quaruor uncia- rum longitudinem fuperans; lingua pene des uncias longa , nigra, mucronata, cartila- ginea, quodammodo carinata, fuperiore parte, qua roftri parti connexa eft, parvis den- tibus introrfum incurvis utrinque prasdita, inedia autem parte afpera; palatum limiliter quatuor exiguorum & brevium dentium introrfum fpedantium ordinibus conftat, qui- bus efcam retinet & conficit, nam roftrum dentatum non eft. 5 ^ Totum corpus denfis pennis tedum, quas in pedore, toto ventre, & alarum fupina parte breves & candidas , in dorfo autem alarumque prona parte longiores & nigras fingulas tamen circa extremum geminis maculis albis infignitas , quas in dorfi quidem lateribus longiores majoribus ; quas vero circa colium in medio dorfo alifque & fupra caudam, minoribus, lic ut alias aliis incumbentes, invicemque tegentes, ad maculas illas ufque, eam fere varietatem reprtefentent, quas in Meleagride, feu Numidica Gallina confpicitur. Collum veluti torque cindum, e nigris pennis conftante , caput etiam fi- milibus pennis tedum. Quas tamen oculos & roftrum ambiunt, parvis maculis albis funt diftindas, fub gutture etiam aliquot parvas pennas albas nigris permiftas habet. Prona limiliter colli pars , fupra torquem illam nigrarum pennarum ad uncise longitudinem, parvis pennis nigris , latera tamen alba habentibus , exornatur , quemadmodum & ea pars quas infra torquem, in pedoris lateribus. Infra podicem tranfverfam nigrarum pen- narum lineam habet, quas albas fubfequuntur. Dein fub cauda alias nigras, ^albis macu- lis notatas. Crura in extremo corpore fita, paulo longiora tribus unciis, plana, nigra, pedes qua- ruor uncias longi, plufquam tres lati, tribus digitis prasditi, quorum interiores tribus ar- ticulis conftant, breviorefque funt,medii quatuor, exteriores quinque, nigra membrana fimul connexi ad ungues ufque, qui plani; finguli etiam pedes inpofteriore parte, paulo fupra inflexionem, parvum articulum inftar Calcaris habent. ’ 1 Circa Infulas Feroenfes & Iflandiam capitur, foetum in undis educat, nec nifi procet lofo mari, ac circa autumnum, hiemifve initium conlpicitur. Terram nunquam attin- git, nec quifquam volantem vidit, adeo ut nec alarum ufum ad volandum, nec pedum ' aci $©4 MUSEUM ad incedendum habere videatur, quo fit, ut non nifi capite extet, quando fe cdnfpicien- dum probet. Halcyonis fpeciem quidam elfe putant. Colymbos duum generum habui* quorum unum faltem integrum adhuc poffi- deo, ex altero pedes tantum 8c caput. Primum genus Cristatum feu tritum, criftam habet, plumis cirta ver- ticem eminentibus, fuperius nigris, ad -latera rufis inftar pilorum Vulpis. Crifta vero haic duplicata eft, eminente ad utrumque capitis latus una, auris inftar. Roftrum duos pol- lices longitudine -aequat, an|uftum, in mucronem definens, caput parvum, collum ob- longum fiianguftum, gula, peditis, venterque albicant, & fpleridore argentum referunt. In reliquo dorfo color niger ad purpureum vergens , in alis dilutus eft. Pedum digiti terni , lati, adhaerentibus membranis, quae fquam matae apparent, led aliquoufque divifi. Ungues latiufculi , non ut in aliis avibus teretes. Crura juxta anum retrorfum porri- guntur , natationi potius quam ingreftui apta , Fcemoribus in ventre conditis. In ipfa aqua nidos ponit, voce alta clamat , pifciculis vivit. Quidam hoc Mergi genus Qrifta- tum, Cornutum vocant. Videtur Uria efteBellonii. Depinxit hanc avem Befterus in Gazophylacio, ftib nomine admirandae avis Cucullatse aquatica fpecies. Aliud genus Norvegite & Blandis frequens , apud nos raro vifium , Fridriciburgo ad- huc vivum ad me eft delatum. Hyeme enim anno mdcxxxviii. ftagnis glacie utcun- que obduclis , captum eft in quadam parte nondum glaciata i fed d paucis nifi Norve- gis & Blandis cognitum , qui fua lingua Lumme vocant. Ejus meminit Carolus Clu- lius in Aucbuario pag. 3 67. Avis elegans, Anatis magnitudine, roftro nigro & acuto, un- ciarum duarum longitudine, caput & collum pennis teguntur cinereis, in 'apicem acu- tum defluentibus, ac fi Cuculla monachali tegeretur, dorfum & a ix nigras, maculis qua- dratis albis confperfie , qux tamen majores funt in dorfo quam alis, fub collo quadrata eft macula nigra, oblonga , fcuti inftar, unciarum quinque longitudine, latitudine dua- rum, undique variegatis ex albis & nigris plumis inftar zonas cindta. Venter totus & ala- rum partes inferiores candicant. Crura juxta anum porriguntur , non tam inceflui> quam natationi apta, plana & lata, non autem gracilia , digiti cujufque pedis tres, nigri, ejufdem coloris membrana juncti , unguibus acutis & aduncis. Fcemora etiam ili ven- tre reconduntur, ut in priori. E Mergorum vel potius Colymborum eft genere, diu enim urinando fpiritum continere poteft, & ea nulla alia pernicius fe fubmergit, quod experiuntur qui fclopetis eam petunt. Vifa enim pulveris pvrii flamma, aquis fe condic, antequam globus eo pervenire pofllt. Nidum prope aquas ita ftruit, ut, cum neceffitas flagitat, in eas fe celeriter praecipitare poflit. Sed nidum repetitura, infixo tctrx roftro fe fufpendit, donec corpus fublevaverit, ac petitum obtinuerit nidum. Ubi imbres lar- giores imminere, peculiari naturae inftindtu, perfentifcit , pullis ac nido fuo ab inunda- tione metuens, querulo fono aerem verberat : e contra, cum cceli ferenitatem 6c cle- mentiam praftagierit , laetis acclamationibus & alio gratiore fono pullis applaudit , unde de futura tempeftate certi accolae, vocem Hui audientes* exclamare folent Norve^i. mm bm mt e af / Di fccmfn quia ©aa, Serenitatis pramunciam vocem jfotfoa (Sc enim clamare videtur) fentientes ; tui far bmt/ inquiline, tum Cive tone/ bUoctntnvocpeturft Ova fingulis annis terna vel quaterna ponit, magnitudine Anferinis paria, coloris prafini & maculata . Statis anni temporibus in loca calidiora migrare dicunt , nec ante adultum Ver redire; unde ominofum putant, fi quis redeuntis fonum jejunus primum percipiar. Norvegi nefas putant avem hanc interficere aut turbare , quam fandam exiftimant. Retibus 506 museum Retibus involutam inviti quandoque capiunt; quandoque fclopetis petunt. Iflandi, quia eam comedunt , vei laqueo captant , vel linea pifcatoria. Binos ad nidi aditum humi defigunt palos * a quibus fupenfum ita aptant laqueum, ut nidum petitura caput ei inferat. Yel ftagnum in quo verfatur, anguftiore fui parce, pifcatoria tranfmittunt linea, ita ut ejus extremitates quifque ad ftagni latus teneat , ac aqua; fuperficiem ea ftringat, donec infidias metuens avis fundum petat. Locum hinc ubi rurfus emerfuram ex circulis in aqua fa&is notantes, eo laqueum lines adherentem dirigunt, ut jam emer- gens ei colium indat, atque fic capiatur. Exfuvia; ejus & capiti &: pedori a frigore muniendo deputantur , Cygneis namque prsferuntur. Hanc avem depinxit Beflerus in Gazophylacio, hoc titulo, Singularis Hi- rundinis Aquatica; exotice fpecies. Sed cum Hirundine nihil ferme habet commune. Fulica, fulix Latinis, Folega Italis, pullus aquaticus quibufdam, Da- nis , a macula alba quam in fronte gerit, fed e genere Anatum non eft, ad Mergos po- tius referenda. Magnitudine eft Gallins , colore nigro per totum corpus, in collo quidem & capite atro. Roftrum acutum 8e molle ex albo rubefcit , finciput glabrum , figura ovali , alba pellicula tedum, calvitiei fpecie, toto capite gallinam referens, ventris plumae molles &C confrads colore cinereo. Alarum (qua; breviflims) ambitus per anguftam lineam al- bicat. Digitis pedum membratis nigrs lats adhsrent,non, ut in reliquo fere Palmipe- dum genere , continus, fed divulfs, ut in Colymbo. Sed hoc peculiare habent , quod fecentur utrinque, aut faltem ab altera parte juxta digitorum articulos, prsfertim in me- dio. Internodia membranarum femicirculos ferme conftituunt. Color pedum niger in recenti non exficcato. Supra genu, ubidefinunt Plums, pars fcemoris in ambitu ex viridi flavefcit. Collum oblongum, cauda breviflima. Verfatur femper in aquis &fta- gnis. Reda pedibus incedit & velociter currit. Ungues grandiufculi & nigri. Hyeme potiflimum confpicitur, tempeflatibus gaudet. Querula eft & vociferans , prsfertim quando efurit. Caro haud grata & conveniens ventriculo, nam grave quid paluftre fapit. C a P. XX. ‘T>e aAvibus circa acnuas degentibus. A B Aquaticis ad eas qus circa aquas degunt tranfitum faciamus. Hic jam primo oc- •^■Vcurrit Ciconia nigra, in Provincia Stevanienfi capta , quam ad me tranf- mifitNobiliffimusVincentius Bildede Waldbygard. Avis certe apud nos rara &£ infueta, fed in montibus Helveticis frequentior, atteftante Gefnero. Figura eft vulgari Ciconis ferme fimilis, a principio roftri ad extremos pedes extenfa dodrantes quinque cum dimidio excedit. Dorfum totum nigrum apparet, viridi fub- cceruleo & pauco purpureo mixto, fed venter & latera fub alis albo. Roftrum magnum & validum habet, colore puniceo, ut crura & pedes. Longitudo roftri fuperne a mucro- ne extremo , modice deorfum inflexo , ufque ad dimidium plumarum capitis , digitis odo, oculos pellicula rubra ambit orbicularis, collum pedem longum. Alae dodrantes quatuor, cauda dodrantem , fimiliter cruris pars fupra genu ad coxam, a genu ad pe- dem paulo brevior. Corpus inter collum &: caudam dodrantem , fimiliter cruris pars fupra genu ad co- xam , a genu ad pedem paulo brevior. Corpus inter collum & caudam dodrantale* Dorfum & pectus latiufcula. Pes quatuor conftat digitis divifis , tribus anteriora, uno pofteriora verfus, quorum medius eft quinque digitorum longitudine. Sono eam cre- pitare ajunt, ut aliae Ciconie. Aflervare integram non potui, quocirca caput, alae, F pedes faltem mihi funt fuper- ftites. Viribus cum aliis convenire Ciconiis dubium non eft, cum color ille externus tan- tam differentiam non conftituat, ut hinc viribus aliquid decedat. Ardea, Graecis, Avis eft ciconia; ferme magnitudine , roftrum luteum 8C robuftum habens , prope frontem cratium, fed paulatim tenuius evadens , oculorum pupillam nigram lutea ambit iris, croceo permixta cinereo cirrho ex tenuibus pennis conftante exornatum. Penna; fub cirrho ad cianeum inclinant , retro oculos & juxta mentum albicat. Collum fupcrius, dorfum totum,ala; (exceptis pennis majoribus) cauda Leucophari FORMIANUM. jo 7 Leucophasi coloris , alarum remiges nigricant , venter candicat , ut & pectus & collum inferius, fcemora pennis nuda, eoioris lutei, crura & pedum digiti fufci, ungues atri, di- gitos parva interftinguit membrana. Pofticus digitus longiufculus eft, & anterioribus longitudine pene squalis, quod in aliis aquaticis raro obfervattir. Ardeam in Anglia occidere capitale eile ferunt. Tanta prxdita eft continentia , ut ad Venerem acceilura dies quadraginta triftetur. Excrementa fua fi in accipitrem eje- cerit, pennas ejus & putrefacit & exurit. Aftute infidiatur pifcibus , nam Solis ita exci « pit radios, ne illi vifa umbra refugiant. Pede aqua: impofito tanquam illicio pifces alli- cere dicitur. Si pedes per defcenfum deftillentur , Sc oleo inde collebto inungantur manus, pifces fponte ita advolabunt ut manibus comprehendi poftint» Ardei niveje caudam & alas ex Brafilia accepimus : quam aveni ita defcribrt Margravius Hift. rerumNat. Brafil. lib . 6 . capite ultimo. Reperitur, inquit, & hic Ar- dea: fpecies, tota alba, roftro croceo, redo, acuto, oculis nigris, circulo aureo, cruribus & pedibus nigris. Roftrum habet quinque digitos longum, collum longiftimum, nimi- rum quinque digitos fupra pedem , corpus feptem digitos longum ; caudam quinque, cum qua ais delinunt. Crura fuperiora octo digitos longa, & ex parte pennis veftitaj interiora fex aigitos. Digiti pedum communi modo fe habent, quorum medius ante- riorum, quatuor aigitos longus, reliqui breviores ; omnes unguibus lunatis & nigris prsditi. Ardea, stellaris apud nos non adeo infrequens. A qilibufdam Alteria, Butaurus, Buteo & Butorius dicitup, aliis Bos palulTris. Nobis SXwDiiim. Sed diverfa avis eft ab ea, qua: Onocrotalus dicitur. Aviseftex Ardearum genere, toto enim corporis habitu eas reprsfentat, longis cru- ribus, fed vulgaris Ardea: minoribus, collo longo Sc mire plumofo, roftro acuto. Caput penna: tegunt nigerrima:, reliquum corpus tufea: &c pallida:, maculis nigris denfiftime refperfa:, pedes habet longos. Nam inter extremos ungues medii digiti pedis d>C calcis Ipithami ferme eft longitudo. Ungues habet longos, lunatos, acutos. Nam ille, qui cal- cis vicem in avibus gerit, longitudine fefcunciam luperat, Cauda illi breviflima, ftoma- chus capaciliimus, vorax enim eft. Infixo in aquam, lutum, terram, aut, ut alii volunt, arundinem, roftro, mugitum inftar tauri edit, qui a longe percipitur, unde inftrumenta ad fonum fabricandum diverfa ab aliis obtinuit avibus. Ad ripas lacuum 6 c paludum otiofa defidet, pifces obfervans , nec fugit hominem advenientem ad nidum ufque. Sonum vero iftum Verno tempore potiflimum edit, cum in Venerem agitur. Lingulis auro aut argento inclufis ad dentifealpra utuntur. Mihi viva fuit^ cujus pel- lem poftea farciri curavi 5 fed a tineis adeo exefa jam eft , ut nil nili caput &: pedes reftent. Arquata feii Numenius, Gallis Coriis , a roftro quod habet infiar arcus curvato nomen traxit. Ab extremo roftri ad pedes ultimos extenfa , feptem circiter palmos longitudine aequat. Colore eft cinereo a maculis fufeis & fubrubris diftincto. Roftrum habet falcis Qq 2. inftar I |o8 MUSEUM inftar incurvatum , nigrum , longitudine pedis dimidii , paulo craflms penna olorina, lingua exigua eft, brevis admodum, fub ventre candida & maculis nigris variegata» Col- lum fex digitos longum , colore oblcuriore aliquantum. Alas magna; & egregiis, partim albis, partim fulcis, maculis variegatas. Crura oblonga, colore fubfufco, digiti tres ante- riores validi & c ralli , pofterior brevis, dimidia fcemoris pars fupra genua plumis caret. Foemina minor aliquanto eft mare , & maculis prasdita magis fufcis. Dorium & alas ni- gricant. Vermibus viditat '& ova parere quina, gallinaceis magnitudine fimillima , ajunt. Elegans eft avis Brafiliana Guara didta , quas cum noftra Arquata figura & ma- gnitudine plane convenit, fed colore prorfus differt. Frequentiffimam ait Margravius Hift. Nat. lib. 5. cap. 8. in Marahoon & Rio Jennaro, tam in aquis quam terra degens. Roftrum habet falcis , feu enfis Polonici figura, longum, ex albo flavefcens, oculos ni- gros, collum & corpus inftar Albardeolx. Ala; definunt cum cauda, qua; breviftima eft, & demiffa crura longa, quorum fuperior medietas pennis veftita, reliqua nuda, digiti pedum quatuor communi modo longiufculi, brevibus unguibus prope exortum, cute inter fe connexi , crura autem nuda cum pedibus , coloris ex albo o ry f e i uti & ro- ftrum. & ’ Tota avis veftitur pennis elegantis coloris Coccinei , remiges tantum alarum nigras habent extremitates . Hasc avis primum exclufa coloris eft nigricantis. Hinc evadit cinerei, deinceps albi, fenfim autem rubefcere incipit, & fecundo teratis anno coloris eft in totum, quem Columbin vocant, quoque magis fenefcit, eo magis elegantiftimum illum colorem Coccineum acquirit. Viftitat Pifcibus, carne, adjunba femper aqua. Brafiliani e plumis hujus avis varia componunt corporis ornamenta. Togam hic apud amicum vidi. Avem meam ex Brafilia fecum adduxit NobiMimus D. Chriftophorus Lindenov, fed ego dono Clariflimi D. Collegas D. Johannis Refenir poftideo. Agmen claudat Vespertilio, qui an avibus, an quadrupedibus fic annume- randus dubitant multi , atcamen illorum potius accedendum arbitror opinioni , qui in claffem avium nod urnarum eum referunt. Volat enim, quod nullis competit quadru- . pedum, nec pedibus incedere vifus eft, licet reptando aliquantulum ferpat, & duos fal- tem perfectos habet pedes, reliquos itpperfedos. Mihi eum unus fit quatuor proditus auribus, eum hic delineabo. Capite eft murino, cui quatuor auricula; ita conftitutas , ut dux, quadruplo ampliores aliis, minores alias duas complebantur. Ridu amplo & magno, nares vitulinas, dentes murini, lingua lon- ga, libera, pupillas oculorum nigrat; Afe membranaceas, quas ab armis per latera & axillas continuo dudu ad crura ufque feruntur eaque ambiunt, quatuor plicis prxditx, quibus dilatantur & contrahuntur , hamulis acuta;. Per has vero rudimenta quaedam brachiorum nervofa difpoftta funt , quae in uncum definunt. Color corporis niger feu murinus. Pedes membrana inferiori parti annexi, in quinos digitos diffedi, unguiculis aduncis armati , in medio ampli , palmam manus quafi referentes. Inter pedes cauda exigua membranis involuta. Interdiu f ORMI ANUM. 5C c> Interdiu parum, nodu melius videt. Voce eft exili, gannitum potius quam fibilum re- ferente, carnibus, larido, & culicibus vefcitur. Ad Schirrum Lienis ex iis mundatis & in pulverem reda&is, medicamentum conficit Avicenna. Ad Podagram Cataplafma ex iifdem conficit Galenus. Sanguis pilos exftir- pat , ut &c cerebrum. Urinam vim venenatam & fepticam habere tradunt . Morfuni etiam venenatum quidam putant, quem aquas marinas ablutione, vel cinerum calentium applicatione curandum docent. Cranium avis Semend^ cum roftro ex India Orientali attulit quidam rioftra- tum, quod Regni Admiralio D. Ovenio Giedde obtulit, qui mihi id dono dedit. De eo itadiireritAldrovandusOrnithologise lib.il. De Semenda Neoterici , qui de India commentarios ediderunt, multa eaque parum verifimilia commenti funt, pro veterum Phoenice nobis obtrudere conantes. Equidem caput Semendas nullo pacto caput Phoe- nicis refert, quoniam ad Aquilinum quodammodo accedere debebat. Cum vero Cra- nium hoc Aquilino capite vel quadruplo majus fit , itaque vel eorum Semendse, vel certe veterum Phoenicis minime fuerit. Damafco allatum erat, curvum, valde craffum, colore albicante in anteriore parte , in pofteriore vero purpureo obfcuro, figura ovali. Roftrum erat palmum longum , admodum acutum & intus cavum quidem , fed fine tribus illis fiftulis, quibus Muficam harmoniam a Semenda fua edi illi tabulati funt. Meum Semendas Cranium ex tra&u Coromandel Orientalis Indias allatum eft. Ab apice roftri ad primam vertebram colli decem circiter erat unciarum long!tudine,latum ea parte, qua tuber prominebar , uncias quinque , fed amplitudine pedem Romanum asquabat. Roftrum ipfum acutum, colore buxeo, ad tuberis initium longitudine uncia- rum quatuor. Hinc tuber ovali figura eminet* altitudine trium unciarum, anteriore parte buxeum* per ambitum ufque ad Cranium , coloris purpurei, qui color inferiorem mandibulam etiam exornabat ea parte. Hanc partem mox excipit Cranium ipfum, cute adhuc te&um, in quo urrinque dud grandia foramina, oculorum orbitas conftituentia, & in occipite unum, pro fpinalis me- dullas exitu, cum duabus prominentiis, quibus inferior maxilla adhasret. Grave eft adeo, ut totum pendeat uncias otftodecim. Ex refiduis plumarum , colligitur coloris fuiffe brunni, feu atro purpurei, quod etiam refertis, qui fclopeto avem in India trajecit ac huc fecum tulit, addens eam magnitudine Cygni effe, eumque ferme fuperare collo oblongo, cruribus altis & rubicundis, digitis diferetis. Petita glande in adverfarium fe ultura involavit. Pugnax & animofa eiTe videtur. Phoenicopteros avis eft rara , de qua difputatur an cognita fuerit Ariftoteli. Gallis Flambant didam volunt , a colore flammeo. Scaliger eam his delineat. Rarior Phoenicopteros, fed cognitu facillimam efficiunt notas multas peculiares. Roftrum ne- que redum plane , fed neque aduncum habet, Seyrhici arcus potius partem imitatur, cinereum colorem nobilitant alarum puniceas pennas, a quibus & nomen, earum quo- que nonnihil ad caudam , quam hujus generis longicruris levibus breviffimam habet,’ ac veluti prascifam. Sub roftri initium ad colli commifturam , fimis turgidus eft , qualis & in Ardeola. Crura pedefque alis habet concolores, fed adeo breves, ut, cum in homi- ne Galenus agnoverit longiffimos , huic omnium,quas nota funt nobis, animalium bre- viffimos attribuere potuerit. Magnitudo ei Ardeas. Hasc ille. Verum effe illud com- peri quod ait Cardanus, Phcenicopterum mandibulam movere fuperiorem, fed non adeo caufam manifeftam effe ut in Crocodilo. Addam quas de ea ave refert Gaflendus in vita Pierefcii lib. 3. Nodu potius quam in- terdiu capit cibum , ex pane aqua madefado ; prasfentit frigus adventans ac tum ad ignem accedit, pedibus interdum ut cremetur : dolente pede altero, illius vice utitur roftto, ipfoque & altero pede alternando incedit. Dormit eredfa in alterum pedem, re- liquo in ventrem plumafquefubdufto. Parci eft fomni. Mihi caput ejus cum roftro dono datum eft ab Ornatiffimo Juvene D. Ludovico' HummelDantifcailo, quod longitudine uncias offo fuperabat. Ipfum caput , excepto roftro, trium erat, anferino haud majus, plumis ex albo rubicundis. Roftrum ipfum fi- guram a Scaligero delineatam obtinet, in medio craffum fatis, fed cavum, a cranio ad Curvaturam coloris cinerei, cum interfperfa rubedine, fed a curvatura ad extremum apicem, qui acutus eft, nigrum plane, fuperiore ejus parte utrinque ad latera Canalicu- Q q lamism 310 MUSEUM latum, ad fui exortum duobus grandibus foraminibus, olfactui deputatis, proditum, in extremitate aduncum, interne denticulatum , cum colla , feu eminentia in medio. Pars vero inferior nigra > frequentibus praedita ftriis ad extremum excurrentibus , longitu- dine vero cedit fuperiori , fed ampla & capax , craffa: lingua: fquae aberat) excipienda apta. Superiorem, non vero inferiorem mandibulam in hac ave mobilem, ex hoc roftro pacet. Linguam hujus avis veteribus Romanis in delitiis olim fuiffe, docent cupedia- rum maglftri Apitius & alii. Passer niveus. Paftor PagiKerftofin Selandia, ciim anno MricxLix. menfe Odlobri circa vefperam inCoemiterio deambularet, vidit aviculas duas invicem certan- tes in vicina confedilfe Sambuco : Quas cum prehendere tentaret, avolavit altera ; al- teram cepit & mihi tranfmifit,qua: tota erat candida, e genere pafferum, quos & llridore & toto corporis habitu aemulabatur. Hunc palferem exenteratum & exficcatum in Mufeo fervo , etfi nihil in eo rari fit praeter colorem. Tales albos palleres oblervavit Caelius Rhod. libr. 27. cap.n. Scalig. Exer. 59. Aldfovand. lib.15. Ornith. cap. 1©. & quibufdam in locis Norvegiae hyeme palferes omnes niveum colorem acquirere, fide digna relatione accepi. Albardeola ab aliis Ardeis rollro maxime differt, illa: enim acutum, h^c latum habet inftar Cochlearis efformatum, unde Alberto Cochlearia dicitur, aliis Platea, Leucorodion quibufdam, Platelea Ciceroni, GermanisTeffcl-^ang. Integram avem ex Infulis Feroenfibus accepi , fed rollrum antea habui maris ut vi- detur, differunt enim colore, quod vel fexus vel astatis ratione contingere puto. Ro- llrum enim, quod antea poffedi, majus ell illo, quod in ave vifitur colore variegato ex albo & maculis tranlveriis oblongis, extremitas albicat, ad flavum inclinans. Verum quod in ave vifitur totum colore fufcum ell. Caeterum ipfam avem, quam teneo, quod concernit, tota nivea ell, magnitudine Anferem non attingens, nam paulo minor, ca- pite anfcrino, fed rollrum habens octo uncias longum, planum , fubftantia coriacea, dura, ab initio duos digitos latum, inde paulatim ardtatur, ut medio fui vix digiti lati- tudinem expleat, hinc rurfus ampliatur, donec in extremitate (qua; Cochlear figura ferme refert , cum apice acuto) tres digitos compleat, intus ut & inferius lineis & tuber- culis quibufdam dotatum, cujus tota circumferentia linea feu fulco quodam cingitur. Collum longum, corpus totum candidum, crura nigra, longa, digitos pedis membrana parva jundtos habens, cauda digitos feptem longa, a lae plane alba, quamvis in aliis in ex- tremitatibus nigra lint animadverlae. Circa littc-ra Oceani verfari folet & quatuor foetus alere, apud Anglos ejus caro in delitiis effe folet. Pifcibus vefcitur , quos Mergis & aliis maritimis avibus eripit. His enim rollro eaput ferit, ut praedam relinquant, quam ipfa captat. Ranis quoque & fer- pentibus vefei volunt, herbas quafdam in ejus ventriculo invenerunt quidam. In aquam immiffa natat & rollro in fundo alimentum quaerit. An a t i s feta genus ex Infulis Feroenfibus ad me delatum , quod nullibi adeo fre- quens ac in Septentrione E fb er, quo nomine Latinis vocetur ignoto, cum dubitem an ab ullo fit deferiptum, Anatem plumis mollissimis vocare lubet. Mas a foemina colore maxime diferepat, licet lineamentis conveniat. Mas rollrum habet nigrum , parvum, magis ad Anferis quam Anatis figuram acce- dens , carinatum collum verius longitudine trium unciarum , duobus foraminibus ova- libus in medio ferme praeditum, relpirationi dicatis. Ab his per verticem du^ niger- rima: &£ molliflimis plumis conflantes macula fupra oculos ad occiput tendunt , quas dividit linea albicans ftridta, qua: in colli partem fuperiorem, ex viridi albefeentem, defi- nit. Totum vero collum, capitis pars inferior, pedfus, dorfi & alarum parsfuperior can- dicat. Remiges vero penn^ nigricant, ut & pedtus totum & Uropygium. Cauda trium unciarum etiam nigra, crura 8c pedes tribus digitis conflantes, membrana nigra jundli & unguibus acutis lunatis dotati , quibus relpondet calcar pari modo ungue &: membra- na praeditum. Foemina ejufdem ell magnitudinis, fed folo colore differt : fufea enim tota ell & maculis quibufdam nigris, maxime circa pedtus, conlperfa. Nidos in cautium fummitate & rimis conflruunt ac ova copiofa Gallinarum inftar po- nunt, ad qua: capienda per funes periculofe fatis fe demittunt aucupes, qui plumas earum potilfimum venantunmoiliflima: namque lunt,leviflimse,&: exigua copia in culcitris mire fe diffundunt. QriNrfcmt vocant lioftrates , & maxime expetuntur ac care fatis ven- duntur* ¥ O R M.I A N U M. 3„ dantur. Solent namque hx aves, nidos ubi druunt , pedtus deplumate ut plumis eos fulciant , quo ova in cautibus molliter locentur , & ab earum calore melius excludan- tur. Hinc nidos tantopere expetunt accola?. C a p. XXI. f Z > e Umidis Ovi s. A D avium clafTemNidi& Ova referenda, in quibus cum ratitas etiam quaedam dc- currat, minime a nobis praetermittenda. Adferri nuper ad nos coeperunt ex India Orientali Nidi quidam avium, dimidii ovi anferini magnitudine, fubflantialdiocollam referente, variis ramulis hujus fubftantisc intertextis conflantes, quos in jure coquunt &difTolvunr, atque ita comedunt, in primis ii qui in caflris Venereis flrenue fe exercere fludent. De quibus cum nihil apud audio- res invenerim, amicum meum ClarifiC Virum D. Joh. deLaet, Hifloria? Americanae am torem confului, ut, quid de iis perfpedtum haberet, indicaret i qui Anno mdcxl viil odlavo Julii ita per literas refpondit. Nidi avium, de quibus fcribis,ad nos adferuntur ex India Orientali, qui Idliocollam referunt, dedi operam ut cognofcerem, quinam illi elfent, & a duobus qui ibidem cura fumma poteftate profuerunt didici, ad oram In dio, quo Coromandcl vulgo dicitur, & procipue Patanen efie aviculas quafdara (quarura tamen nomen ut & nidorum noni meminerunt) quo ex glutinofa quadam fubftantia, ut res ipfa docet, conficiunt nidulos hemifphoricos, quos petris arduis & abruptis affigunt, inflar hirundinum, quos indigeno avellunt & opulento commercio ad Sinenfes & alios mittunt. De facultatibus variant, alii enim aliquid Venereum illis tribuunt, alii non. Diluuntur & coquuntur in jufculis,& materies, cum fit glutinofa, furculis decerpitur, cum voluptate quadam, ut ajunt, devo- ratur. Nomen autem avium, ut jam dixi, ignoro, minimas elfe reflantur, a quibus hoc accepi, & in nidulis interdum vifuntur plumulo & interdum teflularum ovorum fra- gmenta. Inter Ova magnitudine eminet Sxruthiocameli, quorum mihi tria funt* caput pueruli magnitudine oquantia , offea duritie. Ex iis pocula conficere folent quidam auro & 1 argento inclufis. Imo Garamantes pileos , & capitis tegumenta, affe- rente Plinio. Ovum Monstrosum mihi eft, quod inter alia ova Gallinacea in nido inven- tum in ouibus meis Anno mdcxxiv. odavo Junii, fubvencaneo fimile, magnitudine ovi Anferini , crufla duriore carens , cujus tamen rudimenta aderant. Integrum dum erat, licet exterius molle, interius tamen durum quid tadu in eo deprehendere licuit. Aperui, ac primo in eo materiam quandam mucofam inflar Albuminis ovi depre- hendi, cui innatabat alium ovum fubventaneum, longum, contortum. Quod fradum etiam Albumine fine Vitello erat refertum. Ovum magicum. Ex Norvegiae Prsepofitura Nads, Dicecefis Stavanarienfis,de- latum ad me eft ovum, vulgari ovo Gallinaceo prorfus fimile, integrum, cum 7 hac narra- tione , trium virorum fide dignorum manu &figillis confirmata. Fcernina quxdant honefla Anna Amundi filia, uxor Guldbrandi Erlandfoniiin Sundby, qua? in matrimo- nio ante duodecim peperit liberos, qui adhuc fune fuperftites. Anno mdcxxxviii. quarto Martii in morbum incidit , qui in annum fequentem mdcxxxix. duravit. Cutri decima- feptima Aprilis vehementius doloribus ventris torqueretur , vicinas convoca- vit, & circa vefperam ovum peperit, quod cum aperirent, Vitello & Albumine prorfus nihil diftabat a communi ovo Gallinaceo. Decima- odava Aprilis , iterum doloribus correpta parturientium fimilibus, circa meridiem , prarientibus foeminis iifdem , aliud peperit, quod integrum in aulam huc cum fide dignorum teftimonio literis confi- gnato tranfmifTum , mesque tandem cuftodia? traditum. Quod inter rara mea adhuc reconditum fervo. Tantis vero parturiginis doloribus divexaram fe conquerebatur Mater, quantos nunquam in aliis partibus efTet experta, quod & fcernina pradenteste- ftabantur. Unde per aliquot feptimanas poli ledo affixa detinebatur, antequam vires recuperare potuerit. 1

Partus hic nequaquam Naturalis effe potuit ; quocirca prxfligiis Diabolicis tam ex-

citatos fuiffe dolores iftos, quam ova fuppofita, exiflimamus. 3 ii M U S E U M Quamvis a vulgari ovo Gallinaceo nihil aut parum difcrepet , ob raritatem tamen fafti, & quia vix ante tale quid auditum, hic delineationem ovi obfervata naturali ma- gnitudine exhibemus. Sunt mihi alia prasterea variarum avium monftrofa ova, tam quoad figuram, quam magnitudinem, in quibus varium Naturas lufum contemplari licet , fed ea fpeciatim de- lineare ac defcribere nimis foret bperofura. Inter ea vero memorandum Ovum Co- lumbinum, quod magnitudine vix fuperat Pifum grandius. Teftudinis parvas terreftris, ex Hilpania adve&as, mihi oblatum eft ovum hic Hafrtias in horto civis cujufdam exclufum, quod candidum eft, & licet amplitudine Columbi- num ovum grandius non fuperet, duplo tamen longius eft. D E PEDESTRIBUS. C A r. XXII.

De Lacerto Indico, Monftrofi, Viridi , ^Argentei coloris , Vacet ano,

Igmnd , Sanco , Crocodilo, Tefiudine marina , Stellata, Tejjellatd, Vulgari. EsTAKf in cenfu Animalium Pedestria, quas in terta maxi- ma ex parte degunt, 8c quatuor ordinarie prasdita funt pedibus. Hasc> Aldrovandum fecuti, in tres, ratione difpofitionis pedum, difpefcimus clafles feu genera. Primum cvdn%ov 3 Ce\i povoxy Xov vocant, una tantum prasditum ungula, Solidipedem Plinio ; Alterum quorum anterior & pofterior pars cujufque pedis fcilfa eft , Grascis Latinis Bifulcum ; Tertium mhvSdxTvAov , feu multifidum & multipli- citer digitatum ; quoniam hasc animalia pedes habent inftar manuum humanarum fidos, quas etiam anterioribus pedibus, non folum ad gradiendum, fed &: apprehendendum utuntur. Horum alia vivum pariunt animal, tyoTVKa, vel vivipara dicuntur 5 alia ova* coodxa, inde ovipara. H xc cortice teguntur, illa pilis, exceptis Echino & Hiftrice , quT aculeis armantur. Nos, quoniam ab imperfedioribus ad perfediora afcendimus, ab oviparis, utpote reli- quis hebetioribus, initium faciemus. Ovipara ratione integumentorum differunt; quasdam enim cute, quasdam co- rio membranaceo, quasdam fquammato, quasdam crufta dura teguntur. FORMIANUM» m Inter ea, quas fquammato funt corio, primas tribuimus Lacerto indico, qui lib. y. Exot. cap. 20. a Carolo Cludo defcribitur. Sed quoniam ipfum animal non vi- dit, fed juxta Iconem a Jacobo Plateau tranfmilfam illud delineavit, in multis labi mihi videtur, quocirca juxta exemplum, quod in Mufeo meo extat, illum exhibeo. Qua- tuor ferme pedum Romanorum eft longitudine , novem unciarum ambitu, capitis colli longitudo, ufque ad anteriores pedes , o&o ferme unciarum , ab anterioribus cru- ribus, ad pofteriora, novem ; cauda, in longum & tenuem dednens mucronem, pedes duos &c uncias quatuor explet, colore fufco, fed maculis variis , nunc majoribus , nunc minoribus, quadratis, & forma Rhomboidea, inordinate difpodtis, per totum corpus variegatus , quae maculas colore ex albo ad caeruleum vergunt. Cutis fquammis ve- ftita, circa caput & collum rotundis, mox ad dorfum quadratis, per caudam oblongis circulariter dilpolitis, in ventre vero majoribus & longioribus multo quam in dorfo. Caput quatuor faltem unciarum , Mandibula fuperiore mobili, ut in Crocodilo, in- difcrete pofitis cruftis veftita. In ejus apice foramina duo mediocria , poft quae oculo- rum orbitas oblongae , hinc ad collum foramina duo obfcura, auditui procul dubio deputata. Ri&us pro ratione capitis magnus, fuperne & inferne dentibus horridus, quorum an- teriores acuti, parvi tamen, pofteriores obtuli , utrinque in inferiori maxilla fepteride- cim. Crura anteriora minora & graciliora pofterioribus, torofa tamen & crafla, fuper- ne majoribus, inferne minoribus fquammis dotata. Pedes graciles, quinque digitis pro- diti, quorum medius longilhmus , reliqui ad latera paulatim decrefcentes. Pofteriora crura duplo cralliora & longiora, majoribus etiam veftita fquammis. Pedes parvi , fed longiftimis praediti digitis & valde inaequalibus. Ex quatuor, qui cohaerent /minimus primus, major fecundus, & hoc major tertius, fed quartus omnium longiftlmus, quiiv ms primo longitudine refpondet, fed tenuior, &ab aliis longius fegregatus, ab ipfo crure ortum trahens. Unguibus omnes dotati incurvis, acutis &flavdcentibuSi Mentum ei cralfum & protuberans, fed minus quam in Iguana. _ ^ ^ v A N hiftoriam accurate fatis nobis tradit poft Clufium & alios Clanii. Vir D. Joh. de Laet, defcriptione Indiae Occidentalis lib. 1. cap. 9. ubi ait. Am~ phibium eft animal, Lacerti forma, cute partim cinerei, partim fulci coloris, quae fquam- mulis quibuldam tefta, circa caput quidem majoribus * in tergo autem &fub ventre mi- noribus , cauda oblonga, quam limiles fquammulae quibufdam ordinibus ab initio ad finem ambiunt, ita ut quartus quifque e majoribus conftct, eleganti varietate, a cervice Rr ad 5i4 MUS £. tl . M ad extremam pene caudam , perdorfi medium (pinas quasdam mucronata inftarferrai defcendunt. Rictus fatis amplus , in utraque mandibula plures dentes, breves ^pera- cuti ; oculi grandes & deprefliores : binas habet nares in extrema pene fuperioils roftri parte. Pone caput foramina duo, pfcium branchias referentia , fub cervice ingluviem ad pectus ufque pendulam > crura quatuor, quorum duo anteriora minus crafta , bre- vioraque quam pofteriora , frngula autem quinque digitis diftin&a , quorum quidam binis, alii ternis, alii quinis articulationibus conftant, omnes nigricantibus & acutiflimis unguibus armati. Taciturnum e(l animal Bc inediae patientiflimum, ova parit quadraginta aut quinqua- ginta, rotunda, tefta admodum tenui & fragili, nucum magnitudine, albumen & vitel- lum continentia , non minus grati faporis , quam caro animalis. Utrifque enim tam barbari, quam alii vefcuntur , eaque in primis laudant. In terra juxta flumina & lacus ova deponit &: excludit. Oviedus monet, dum ova ejus friguntur oleum aut butyrum non e fle addendum , alioqui nunquam percoqui pofle , fed aquas momentum affun- dendum. Obfervavit idem, carnes hujus animalis noxias efle iliis , qui aliquando lue Venerea laborarunt, recrudefcere enim malum dudum fanatum. Francifcus Ximenes in capite hujus animalis interdum lapillos reperiri ait, qui pn£- fentiflimo remedio lapides renum comminuant* Drachmas pondere in liquore idoneo haufti aut etiam corpori alligati. In America frequentes fuiit & circa Cubam Infu- lam. Lacertus viridis, a quibufdam Lacerta MAjoR di<fta, quamvis In- dicas multo fint majores. Grascis Sylvaticus Ophiomachum vocat, a fu- perandis ferpentibus. Singulari enim naturae inftin&u ferpentes adoritur, & cum illis prasliatur teftivo tempore; quandoque arbores fcandit, & inftar rante vociferatur. Viridis illa Lacerta, quam ego teneo, eam opera D. Nicolai Wichmanni ex Hifpartid accepi, ita vero viridis eft, ut fimul eleganter variegata intermiftis maculis cceruleis vi- fatur. A roftri extremitate ad caudam unciarum decem eft longitudine. Cauda vero fpoliata fuit cum acciperem. Capite eft triquetro, unciarum duarum longitudine, lati- tudine unius , oris ri&um habet dentibus utrinque minimis &£ acutis pneditum. Duo narium foramina in extrema acuminata maxillas fuperioris parte fita. Oculi pro cor- poris magnitudine mediocres , aurium meatus ad collum. Maxilla inferior fquammis magnis dotata, quas in medio latiores flint iis quas ad utramque extremitatem vergunt. Hinc minores infarciuntur ad collum ufque. Pedes anteriores unciarum duarum lon- gitudine , fupra fquammis viridibus, infra cute pun&ata & ad flavum tendente pnediti, digitis quinque acutis incurvis ungulis dotati. Hinc dorfum (equitur pulcherrime va- riegatum , venter vero fquammis tegitur flavefcentibus , cujus ambitus eft unciarum quinque. Crura pofteriora, prioribus crafliora, majora & longiora, uncias fuperant tres i digitis etiam quinque prasditi funt pedes , ungulis incurvis & acutis armati, quorum is, qui indicis fltum habet , longiflimus eft , pollexque inferiorem locum poflidet , cum in anterioribus asqualem habeat cum casteris. Ex cauda non nifl unius uncias magnitudi- nis fruftulum reftat. Lacertum viridem Plinius ftrumis exulceratis appendit , & poft dies triginta mutat medicamentum. Lacertum viridem vivum in vino coquunt & Pthificis exhibent. In dolore Lumborum, in Ifchiade , & morbo Comitiali cibis permifcent. Oleum, in quo co&us , ad multum utile. Cinere utuntur ad ftrumas & pilos generandos. Offa Comitialibus mederi volunt ; capillos denigrat oleum per infolationem ab eo fa- ctum. Fuit mihi & Lacertulus argenteus, colori argenteo fimilis, trium un- ciarum longitudine , elegans valde, priori corporis lineamentis refpondens, fed a ver- mibus erofus jam pene periit. Lacertus facetanus Aldcovandi, Tarantula quibufdam, afpera cute, co- loris cinerei , paulo major eft & abfque cauda , tres fupe.rat uncias, torofus & craflior, Lacerto communi corporis lineamentis refpondens, nifl quod oculos ri&ui propiores habeat aliis. Sceleton lacerti ut videtur, Draconis in modum compofitum, ridu hor- rendo, lingua lata exferra, oculis prominentibus , pedibus anterioribus minoribus , po- fterioribus longioribus, dorfo repando, cauda longa, fub alvum reflexa & in dorfum in- curvata. / f ORMI ANUM. / curvata, ablata carne? cute Sc inteftinis , reliquum exficcatum & balfamo quodam in- undum videtur, ut ab interitu melius confervetur. Sc incus, feu Crocodilus terrestris, parvam Lacertam magnitu- dine non fuperat , utpote pedem dimidium vix sequans, craftitie pollicis? colore cinereo? fquammofus, cauda rotunda, capite oblongo, roftro acuto? pedibus quali alatis qua- tuor , digitis quinis unguiculis armatis. Arabia hoc gignit animal Sc Mecham verfus re- periri ajunt 5 alii juxta Nilum degere volunt. Locum obtinuit in variis Antidotis. Ad Venerem accendendam cumNafturtio ejus probent jj. Ex carne Antidotus praeparatur, quam contra Idus Scorpionum, & ad Fle- phantialin commendat Aetius. Cor, lana; ovis nigra; involutum, quartanas tollit , Fel fufFuhonibus medetur. Renes potiffimum in Venere cienda valent. 'De pelle feribie Plinius, quod in cineres redada, &ex aceto fuper partes fecandas polita, impediat ne ferrum fentiatur. Cauda Diafatyrium ingreditur. Fimus oculorum detergit vitia. Crocodilus, tv tus xgoxas , quod littora timeat. Capite eft lato , rofero ferine fuillo , ridu magno , ufque ad locum aurium patente, oculis fuillis, maxillam fuperiorem mobilem habens, dentes robuftos, acutos, albos: Callendus in vita Pierefcii lib. 5. ait eum obfervalfe in fuperiore maxilla triginta feptem, utpote fedecim utrinque Sc quinque anterius : in inferiore autem quindecim ad utrumque latus , ante- riorum autem quatuor. Qui fummam conficiunt feptuaginta unius. In meo vero, quem in Mufeo teneo , numeravi in fuperiori maxilla triginta fex ; in parte dextra, quatuordecim; in finiftra etiam quatuordecim, anterius odo. In inferio- ris parte dextra duodecim, finiftra pari modo duodecim, anterius fex. Quorum fumma eft fexaginta fex. itatis ratione an varient dentes ignoro. Dentes hi inftar pedinis conjunguntur, lingua indifereta, crura cum pedibus, acutiflimis unguibus armatis, in latera fleduntur , cauda; longitudo reliquum a:quat corpus. Corio circa ventrem adeo molli, ut quolibet gladio facile fauciari poftitffed reliqua corporis partes adeo dura pelle teguntur, ut telis Scfagittis minime cedant, fquammis horridis & fpinolis referta. Co- lore Croceo quibufdam ftatuitur, fed, quotquot ego vidi, ad gryfeum Sc cinereum incli- nant; forfan vivus ad Croceum vergit. Vifus eft quandoque tanta; magnitudinis, ut vi- ginti fex cubitos aequaverit. Meus odo falrem eft pedum. Pigrum eft animal, nec in latus facile vertitur, gratum fpirat odorem, quatuor menfi- bus frigidis fing cibo in latibulis ha;ret. Perniciofum alioquin , quod unguibus necat, dentibus conterit , denfiftima offa diffipat. Quamvis non omnibus locis metuendum* Sexaginta annos vivere quidam volunt. Caro ejus a quibufdam populis America; comeditur : ova etiam, qua; anferinis ma- gnitudine paria, a quibufdam manducantur, fed ingrata funt valde. Carnis decodum opitulari iis, qui ab Araneis & Vefpis funt demorfi,vult Rhafis. Den- tes ex vivo animali fumptos, dextros viris, finiftros fceminis alligatos Venerem ftimulare credunt. Adverfus horrores febrium, a;gros adipe Crocodili inungunt JEgyptii; con- tra ulcera putrida Sc morfus Crocodilorum etiam commendatur. Corium crematum cum amurca miftum, Sc parti amputanda; inundum, carnem adeo reddit ftupidam,ut ferrum non fentiat. Chameleon quafi parvus Leo. A medio capite retrorfum offeapars triquetra .eminet, reliqua vero antrorfum cava Sc canaliculata, eminentibus utrinque offeis mar- ginibus, afperis Sc leviter ferratis. Oculi ipft cavo receffu.prsegnandes Sc corpori conco- lores conduntur, cujus pupilla non movetur: fed animal totius oculi motu circumfpicit, ore femper hiante. Linguam habet longam, Sc terreftri Lumbrico fimilem , in cujus extremitate fpon- giofus quidam Sc glutinofus nodus exiftit. Dentium Sc gingivarum loco os quoddam continuum & ferratum habet. Superius labrum brevius, Pulmo, ad comparationem corporis, illi ineft maximus. Cor habet magnitudine cordis Muris domeftici, Flepatis lobos duos, quorum finifter eft major. Folliculus Fellis, granum hordeaceum amiulans? ftniftro jecoris lobo adhxret. Inteftina omnia interaneis Lacerta; fimilia. Pedes ante- riores a pofterioribus valde diferepant: ut enim priores pedes ternos digitos intra, binos extra, ita pofteriores ternos extra Sc binos intra polii dent. Longitudo animalis, a fum- mo roftro ad initium cauda;, feptem vel odo digitorum eft, altitudo quinque. Nuper Dominicus Panarolus Romanus tradatum de ChameleonEe edidit , quem Rt 1 Romse 516 MUSEUM I Romx diflecuit, ift quo varia obfervavit* ex quibus quaedam delibabimus. Oculos habec in omnes parces verfatiles, animal pigrum & ftolidum, os claufum gerens, praeterquam ubi infecta venatur •, quod celerrime prseftare novit, cibum non mafticat, fed tranfglutit, collum ferme nullum , fed caput immediate trunco nectitur, Coftarum conftitutione pilees aemulatur, fupra dorfum fquammam duram habet, fpinofam, caudam incurvatam. Oculorum mirus motus, uno immobili alterum movere poteft in omnes partes, quando unum attollit, alterum deprimere valet, quod in aliis animalibus non obfervatur, quin imo in pofteriora oculum torquere , ut ajque polteriora atque anteriora videat , quia omni carent mufculo , & folius membranae corrugatione in omnes parres moventur. Quando oculum fixum tenet* membrana illa sequaliter circa pupillam crifpatur circu- lariter, fed fi in unam magis quam alteram moveat partem, magis in una quam altera crifpatur. Nervi optici ab uno quidem ortum trahunt principio , fed non uniuntur, ut in aliis animalibus, antequam ad oculorum tendunt orbitas. Hinc fit quod unus oculus moveri pofifit, immoto altero, laxi quoque funt&non tenfi. Aere folo non vivit , ut volunt quidam, fed mufeis, formicis, & aliis animalculis vefeitur, quas fubita linguas eja- culatione arripit, vifeofitate quadam, & non mafticata integra deglutit. Caret Liene Diaphragmate, & cum vifcera, habita corporis proportione, minora fint, aere diftentus apparet, fed in quem ufiim ignoratur , nifi ut eo linguam diftendat vidum quasfiturus. Color Chamasleontis verus, cinereus eft, fed juxta animi aftedus quandoque eum co- lorem mutat, ut & ratione calidioris vel frigidioris aeris, non vero fubjedi, ut quidam Volunt. Vide de hoc animali obfervationes Pierefcii traditas a Clarilf, Gaflendo in ejus vita libr. j. Digitata ovipara crufta dura tecta Testudines funt, quas in Mari- iias, feu Aquaticas & Terreftres dividunt, quidam addunt Lutarias. Eft autem Teftudo animal quadrupes, digitatum, oviparum , crufta dura tedum, vifu ingratum, fuperio- rem teftam figura ovali habens & concavam inftar fcuti , fiib qua caput , pedes, & cau- dam pro lubitu reponit & exferit, capite brevi, cervice anguina , afpedu truci, loco dentium os unicum habens, pedes ferme Lacertorum fimiles, non digitis fiffis fed un- guibus folum. Ventrem quoque tefta tegit peculiaris. Tam firmam teftam huic animali impartita eft Natura, ut rotis plauftri currentis minime conteri poftit; hanc vero nun- quam mutat. Hibernis menfibus latitat, lento admodum incedit greflu, voce eft exili. Fceminas mares valde reformidant ob eongreflum, qui ipfts injucundus, ova pariunt ovis Gallinarum fimiliafed oblongiora. Caro edulis eft, & quibufdam in locis in lautitiis habetur, fed concodu difficilis , Hy- dropicis commendatur, ut &: Pthifi & aliis pedoris morbis laborantibus. Cinis ex cre- mata cum albumine ovi miftus fifluris in mammis mulierum ortis medetur. Crollius in Herniis eo utitur. Sanguine colledo & exficcato Plinius ad ignem facrum, verrucas abolendas, capitis ulcera & porriginem", defluvium capillorum &: Ophiafin. Ore detentus dentes mobi- les firmat, contra morfum Vipera: & Scorpionum Idus etiam valet. Fel Anginis Sc No- mis, Epilepfias etiam conducit. Combufto tegumento fiftulas fanant , & capillorum cohibent defluvia. Pedem dextrum pedi dextro Podagrici, &: finiftrum finiftro, utiliter alligat Albertus. Testudinis marinae una mihi crufta eft fuperior , quse tergum tegit, craffi- tie pollicis, longitudine pedum quatuor, latitudine duorum cum dimidio, utpro feuto commode quis uti poffit. Varias quafi habet futuras , ut ex variis variarum figurarum teflulis videatur coagmentata. In ea vero arte pidoria delineatus eft miles , cum ma- elia! r a & fcuto. Sunt prxterea mihi duo majores nulla pidura illuftres. In ejufmodi teftis infantes olim lavabantur apud Tureas, fcutorum etiam loco utun- tur, quia ferri Idibus refiftunt. Solinus in mari Indico tam grandes efle feribit, ut teftis duabus fuperna parte jundis , & inferne didudis, aedes fuas conftruant. In Taprobana Infula sedium teda ex teftis Teftudinum conftare refert yElianus. Populos Chelonophagos ejufmodi corticibus pro cymbis , quibus ad continentem navigant, uti docet Diodorus Siculus, item pro vafts & tentoriis. Tantum ufurn apud eos unica hsec res habet. Testudinis terrestris- elegantis mihi Tefta eft , colore luteo , ftellatim pida, per convexum fi metiaris, dorfi operculum digitos feptem longitudine fuperat, lati- W O R M I A N II M. py latitudine quinque, colore nigro, ftriis Rhomboideis referto: tres ordines prominentia- rum, praeter limbum, teftam conftituunt fuperiorem, in quorum medio quinque, in iis, qua? ad latera, quatuor quadrata? confpiciuntur eminentia? , a quarum centro , nunc plures, nunc pauciores ad ambitum derivantur Linea? aurea?, ftellatim difpofitx , ut vel hoc nomine Testudo picta vel stellata dici valeat. Inferior tefta odo difcretis conftat laminis , futuris quaficonj undis ; quarum dua? reliquis duplo majores, nigro & fubluteo colore variegata? omnes. Ex India Orientali pufillum, fed elegans genus Testudinis terreflris attulerunt Mercatores noftri, quarum unam, quam integram teneo, vivam domi diu alui in horto, Tefta? fuperioris longitudo vix quatuor eft digitorum , latitudo quatuor. Tribus conftat teflellarum ordinibus & limbo omnes ambiente. Hx vero teftella? variis colori- bus eleganter pida? funt, nigro, albo, purpureo, fubviridi, luteo, qua: ubi laminatim de- cidunt, fubfunt remanentia veftigia ex nigro luteola. Inferior tefta tota albicat, & va- riis lineis denticulatis interftinguitur. Caput & roftrum Pfittaci forma habet, in cujus fummitate prominentia qua?dam miniata luteo interftinda, collum angufturn. Pedes anteriores, ut & crura corneis fquammulis obfita, plani funt pedes, in quatuor ungues terminati. Crura pofteriora longiora funt & tenuiora, corio communi teda , fcd pe- des fquammoft & ut anteriores quatuor unguibus armati. Caudam tenuem habet in apicem terminatam, vix digiti dimidii longitudine. Alia? ejus generis funt, majores & minores , qua? cum coloribus & magnitudine fal- tem ab his differant, pluribus de iis hoc loco ut agam minus neceflura efle arbitror. De ufu omnium fupra in genere adum eft. Nunc ex teftis varia & elegantia confi- ciunt opera, pedines in primis, cochlearia , qua? cum iis certant * qux ex Axhate elabo- rantur ; Ciftula? & alia ornamenta infinita. C A P. XXIII. ^De Viviparis digitatis, Vipara qua? tenemus animalia hadenus perfecuti fumus , fequuntur V i v r f a- r a, qua?, ratione conftitutionis pedum, ab Aldrovando dividuntur in folidipedia,bi- fulca & digitata. Alii in fera, qua? feris imbuta funt moribus, femifera , & domeftica difpefcunt. Nos hic de digitatis primo agemus. Leo, Ae&rv Grxcis, Quadrupes eft digitatus, capite mediocri, fronte quadrata, iii medio cava, fupercilio eminenti, oculis Charopis, feu dilutae viriditatis, nafo craffo, ma- xillis a?qualibus,ridu amplo, labiis tenuibus, rigente collo, magno, pedore robufto, fre- moribus parum carnofis , medio venrre gracili, cruribus validis & nervofis , pilis flavis, neque redis , neque crifpis , pedes anteriores quinis digitis, pofteriores quatuor diferi- minantur, cauda in apice hirta. Leama fola juba & mammis, membrifque genitalibus a Leone diftat. Lingua eft afpera. Falfum quod quidam ajunt , collum vertebris de» ftitui,& ofla cavitate ac medulla, contrarium enim docet experientia. Catulos miro amore profequitur, pro quibus etiam ftrenue pugnat , pedatim oradi- tur, injuriarum memor, raro bibit & egerit, oculis apertis dormit", gratum fe erva be~ nefadores pra?bet & magnanimitate pra?ftat. Carnem habet ingratam, interima quibufdam populis Agriophagis comeditur. Ce- rebrum, cum modico olei auribus inftillatum, doloribus & furditatr medetur. Dens i collo puerorum fufpenfus dentitionem fine dolore promovet. In Epilepfia & Quartana Cor pulverifatum exhibent. Pinguedo ad multa commendatur , dolores lenitTnervos roborat, articulis impados humores confumir, quod ipfe experientia didici, perniones curat, duros tumores refolvir. Sanguis Carcinomatis & Cancrofls ulceribus ftlitus pro- deft. Supra pellem qui federit, ha?morrhoidum doloribus non infeftabitur. Calcei ex ea elaborati Podagricis conveniunt. Mihi Cranium eftLeonis , quem Sereniflimus Rex nofter felopetario globo per ca- put in cerebrum trajecit , quem globum ipfe in cerebro inveni & aftervavi. Ridu &£ dentibus deftitutum erat Cranium cum acciperem, Eft mihi Pes quoque pelle nuda- tus, grandibus & fortiflimis proditus tendinibus, ex quibus robur, quod in pedibus eft colligere datur* r $i8 M tl S E t| M Dum hxc a carnibus mundarem & percoquerem , pinguedinis collegi quippiaim qua feliciter ufus fum in articulorum tumoribus , & humoribus tenaciter iis im- pactis. u Rsus, Grascis ap ens, deforme eft animal, capite parvo, oculis minutis, nodu melius quam diu videns, dentibus acutis, maxillis firmis & verfus caput crailis , lingua exigua, auribus parvis & mutilis quafi , interim acutius audit quam videt. Cranium juxta frontem fragile ac tenue , quocirca eradam cervicis pellem , quam Norvegi QaiomfKmri vocant, ei obducere novit , ubi periculum vel a venatoribus, vel ab aliis ipli imminet. Cruribus eft curtis, pedibus latis, unguibus robuftis & acutis, licer non admodum longis, quibus fretus altiffimas arbores celerrime fcandere novit. Cutis villofa valde & firma, ut difficulter transfigi poffit. Offa habet dura, inteftina Suis fimillima; lardo quo- que veftitur eundem in modum. Varia funt Urforum genera : funtenim magni & parvi, albi & nigri, terreftfes & aqua- tici. In Norvegia tria genera obfervarunt. Primum maximum, quod non plane nigrum, fed fulvum eft, non adeo nocuum ut reliqua genera; graminibus enim & arborum foliis vefcirur, unde illis ©wjj&iut vocatur, in locis defertis & filvis vaftiffimis ftabulari, feque nucibus & glandibus faginare folet, antequam ingruat hiems. Secundum genus minus eft & nigrius, Carnivorum, equis aliifque animalibus infeftum, 31&gt<r$lmir vocant , vo- raciffimum animal, quod licet graminibus & foliis etiam vefcatur, circa Autumnum ta- men armentis infidiatur. Tertium minimum, nocuum tamen, SOtytdttOm vocant, quod formicis deledetur, earumque nidos evertere foleat, iis ut potiatur. Hafce tres fpecies permifeeri animadverterunt, ut intermedia quaedam genera ex iis generentur. Nos quartum genus addendum cenfemus, Alborum nempe Urforum, quod aquaticum vel amphibium eft , Pifcibus gaudens Gronlandiae peculiare. Mira circa naturam Urforum obfervarunt Norvagi , quorum quasdam hic recenfen- da duxi. Urfa certo anni tempore concipit, 8c non nifi tertio quovis anno paric circa Decembrem tres fcetus , qui casci & abfque pilis , fed quoad membrorum conforma- tionem perfedi, non vero informes, ut vulgo creditum , hoc enim obfervarunt , qui praegnantes diftecuerunt. Ubi ex fuo perrumpit latibulo , quandoque fpacio annuo, quandoque tribus annis fecum Catulos ducit. Hieme omnes latent in fuis Cryptis (Q3iomcjn;e vocatis ) fed verno tempore ex iis egrediuntur, & graminibus ae arborum foliis faturantur in Autumnum ufque, tum qui Carnivori funt pecora fedantur, quas quo pinguiora, eo majori expofita funt periculo, iis enim in futuram hiemem faginantur: baccis variis etiam deledantur, pifcantur quo- que naffas pifcatorum ubi invenerint, in littus trahendo. Stabula Agricolarum petere folent , ex quibus pinguiftima quaque auferunt , fed non per eandem egrediuntur viam, per quam ingrefli funt . Quandoque integra armenta incredibili velocitate abigit unus Urfus, fed ex iis unica vice non nifi unum aut ad fummum duo vorat, lecus ad Lupus facere folet. Quando magnus eft Sorborum proventus, tum pecoribus maxime infidiari folet, ex eorum enim elu ftupidi adeo redduntur dentes, ut curari nequeant nifi calido fanguine carne animalium utatur. Quidam Urfi equos &: boves adoriun- tur , in dorfum eorum fe conjiciendo , morfu venas circa collum aperiendo , fangui- nemque exfugendo , donec concidat animal. Reperiuntur tamen quandoque equi, qui eum Urfis pugnare non dubitant, Sc vidoriam quandoque reportant, anterioribus pedibus frontem ejus comminuendo ; fed fi dorfo equi infultandi ei fada fuerit facul- tas, jam de equo adum eft. Singularis inter equos & urfos eft antipathia, adeo ut vix repedantur equi, qui ejus cadaver domum tranfportare velint. Quicquid ex praeda reliquum eis fuerit, quod una vice confumere nequeant, terra obruunt, ne ab aliis auferatur : imminente hieme fibi latibulum ftruunt , ita ut frigidio- res auras & ventos ab ipfo arceantur, Ulvarum & cautium objedu. Quandoque fpe~ culas ante latibulum fuum conftituunt , ex quibus infidiantes animadvertere poffinr. Raro in eodem tradu mas & foemina conjundim reperiuntur, fed crebrius plores mares. Antequam quieti fe componit, excrementa fua depomt, ne iis cubile maculer. Pedes lambendo murmurando tempus terit , nec quicquam comedit in Martium ufque, obruitur quandoque nivibus in magnam altitudinem. Raro, nifi Ufus, homines laedit. FORMIANUM. ^ l^dit. Si quis ex improvifo eum invenerit, fugit, fed, ubi aliquoufque progre/Fus fuerit* regreditur, & fi tum eum offenderit, qui fug^e caufa fuit, in difcrimine verfatur. Mull- ea deleffatur, fed ignem averfatur. In Norvegia carnem Urforum, prxfertim juniorum , multis in locis comedunt, eam- que pinguem & delicatam fatis judicant. Oculum urfi exficcatum, collo puerorum appenfum, contra pavores valere volunt. Teftes Epilepticos fanant. Fel exficcatum ad idem commendatur , &: demorfis a cane rabido , magno commodo exhibetur. Adeps memorias conferre dicitur, pilos longos producere, alopeciam fanare, faciei ci- catrices delere, linguas paralyfin curare. Sed crines &: barbam albam reddere dicunt* nifi mifceantur ea quas nigredinem conciliare valent. Doloribus lumborum, articu- lorum & pedum ulceribus medetur. P ili adufti, cum adianto & radicibus arundinis, etiam ad pilorum generationem conducunt, pelle vero hieme commode utimur in cur- ribus & rhedis , ut pedes a ftigore muniantur. Ursus albus, quoad corporis conftitutionem , piarie refpondet nigro, fed colore &c moribus diverfus * quandoque magnitudine fuperat nigrum , circa Gronlan- diam capitur , quandoque vero glacierum fragminibus in Iflandiam vedus* prasda fit. Animal ferum, nulli, &; ne ipfi quidem homini, parcens, nulla curans arma, pilis enim longis, villofis, & denfe ftipatis cum tegatur, & corio denfo cum muniatur, venatorum non curat tela. Sub ventre vero locus eft pilis deftitutus , & pelle tenuiore conflans, hic ubi Ixfus fuerit, fuccumbit. Gaudet aquis &: maxima ex parte in aquis verfatur ; hinc fit, ut, dum fe glaciei committat, Phocarum ut venetur pullos, refoluta glacie &c in Iflandiam tendente, fequi cogatur. Si enim mari aperto fe commiferitffn Balenarum incidit rictus , quocirca eoufque carnibus Phocarum fe fuftentat , donec terram verfus glaciei appropinquaverint fragmina, ut natando evadat. Mihi unum ex Iflandia Septentrionali tranfmifit Juvenis ingenuus Giflaus Magni, junior fuiffe videtur , quia flaturas eft mediocris. In quo, praster colorem niveum &c maculam fub ventre pilis deftitutam, hoc admiratione non caret, quod totum corpo- ris truncum per pedes exemiffe videantur. In tota enim pelle, corpus veftiente, nullum apparet foramen, praster oris & ani, nequaquam dilatatum, fed naturali Sc nativa pro- portione ; crura faltem parte interiore fciffura Spithami longitudine funt difeifla , pet quas fciffuras exenteratum fuiffe oportet. Anno MDcxtix. meufe Juiio, Amftef odamo ad me tranfmifit animal hoc vivum, quadrupes, digitatum, fub nomine Felis Americanas , Vir Dodiflimus D. Chriftianus Foffius , quod titulo Co ati deferiptum inveni in Brafiliana Hifloria Quadrupedum Georgii Margravii * in hunc modum. Coati Brafilienfibus eft: V ulpes , magnitudine felis , cruribus brevibus & manibus Cercopithecorum , nam & eorum more arbores velociter confcendunt, currunt ufque ad ramorum extremitates^ viditant frudibus. M XI S E tl M lubentiflimte autem ovis & Gallinis; pedes pofteriores majores prioribus, in finguliS pe- dibus digitos habet quinque, acutis unguibus. Caput acuminatum Vulpinum* aures breves fubrotundas, ut felis oris partem inferiorem breviorem fuperiore habet, promU- fcidem longam, acuminatam, narefque amplas, quafi fifluras ; oculos nigros. Pili totius torporis obfcunc ochrae coloris, longi, caudam habet longiorem toto corpore , quam fuperius e re&am geftat & incurvatam > cujus pili anulatim variegati cum Umbra & Ochra. Quando comedit, more canis anterioribus pedibus tenet cibum. ClarifT. Vir D. Joljan de Laec notat fe aliquandiu ejufmodi animal cicutatum te- nuifle, valde domefticum , fibique amicum adeo ut ad os eniteretur, Sz ex illo cibum caperet, fed cum caudam fuam praerodere ccepiffet, ab eaabftinere non potuiife, ita Ut illam pene totam confutueret, & moreretur* Meum quod teneo animal figura fermecum jam data defcriptione convenit; difcre- pat tamen in quibufdam. Color pilorum magis ad cinereum , quam Ochram inclinat, nili qulbufaam in locis ubi nigricat , ut circa oculos &z pedum extremitates. Cauda longitudinem ipfius corporis non attingit , craflior & latior aliquantum ea parte , qua clunes attingit, annulis quafi quibufdam nigris cincta : pedes anteriores, qui minores funt pofterioribus, manus referunt, iifque utitur in rebus apprehendendis & divellendis, inftar Simi te. Aqute inje&uni, quod offertur, prius anterioribus pedibus lavat ac verfat, quam ori admoveat. Omnibus ferme geftibus Cercopithecum refert. Quia Iconem ejus non fatis accuratam dedit Margravius, a perito piftore delineari curavimus noftrum. Castor, Grtecis quafi yd&p , quod ventricofum fit animal. Fibrum vocat Plinius, a Graeco quod tenerum notat, pilis enim praeditus eft mollibus &z tener- rimis. Noftratibus Q3en>cr. Magnitudine squat mediocrem canem villaticum, corpore craffo, colore ex cinereo ^nigricante. In dorfoduo genera habet pilorum, unum longum, quod rarum eft&fu- pra alios eminet, alterum minus, tenuius, lenius, fed coloris diverfi , quo nigrior pellis eo preciofior. Dentes anteriores acutiffimifunt, quibus tanquam gladio ad fediones lignorum Uti- tur, rubicundi, crura brevia , pedes longi , ita conftituti , ut anteriores fimiles fint Caninis, quinque digitis & unguibus praediti, pofteriores Anferinos aemulantur, cum inter digitos membrana quadam fit interjeda , ut ad natandum fint aptiores. Caudam habet latam, pifci fimilem, fefquipedalem, fenos digitos latam, diios eradam, quatuot interdum librarum pondo, ad margines attenuatam, membrana glabra 3z livida tedam, fuper quam linea; qusedam, lquammas pifcium mentientes, depicta;. In inguinibus gemi- nos habet tumores ovi anferini magnitudine, utrinque unicum, membrana fua conclu- fum, inter quos genitalia. Hi tumores teftes non funt , ut vulgo exiftimant , fed folli- culi membrana contedi, in quorum medio meatus obfervantur, ex quibus liquor pin- guis & ferofus exfudat, quem Caftor fiepius admoto ore lambit, & reliquum corpus eo perfundit. Si quem momorderint Caftores, non definunt antequam offium perceperint frago- rem. Falfum, quod ajunt quidam , fibi teftes amputare dum venator eos infequitur. Invehendis lignis ad fuas habitationes hoc utuntur compendio. Super unius refupinati ventrem ligna ordine difponunt, qua; pedibus fulcit , deinde beftiam itaonuftam per crura mordicus apprehenfam ad locum trahunt deftinatum alii. Sed funt qui verum hoc dfe negant, qui viderunt eos concifa ligna humeris imponere &z ad fua transferre domicilia. Corticibus arborum vefcuntur, dz, quando ad cadenda ligna fe conferunt, femper eadem femiia a fluvio ad arborem gradiuntur; arboremque, quam elegerunt fecandam pro aedificio & decorticandam pro efca , non prius relinquunt, quam totam dentibus diffecuerint. Tanto ingenio funt prasditi, ut, cafum quando minatur, fingulis ictibus fufpiciant , ne improvidi opprimantur. Ligna in ftipites duarum ulnarum longi- tudine dilfecare folent, ac, qua; hiberno deputarunt viftui, aquis immergunt, ut cortex viriditatem & fuccum non amittat. Maximas arbores dentibus profternere norunt, noft fecus ac fi fecuri effent amputata. Domicilium fuum mira arte fabricant prope aquas dulces, tanta amplitudine , ut quinque aut fex capere poflic ; illud que in varias diftin- guunt contignationes , ut, aqua ubi accreverit , in fuprema aut media tuti degere poffint. Ubi decreverit aqua, femper in infima degunt, quia Caudam aquis immerfam ut WORMIANUM. beant neceffe eft. Ramos, quos hieme excoriant, Cupra tc&um ponunt, ut in altum quandoque excrefcant cumulum. Varios praeterea fodiunt fub terra cuniculos , ut eiabendi habeant commoditatem, fi neceflitas id efflagitaverit, zEftate procul a domi- cilio fuo in filvis & latibulis verfantur ; hieme domi manent, &c reparationi domus in- cumbunt. Salicibus & ornis maxime deledantur. Ex Caftoris pedibus poftremis & cauda edulium parant palato gratum, quod murenae & anguillas fapore refpondet, & in carnifprivio Catholicis conceditur. Reliqua caro ingrata. In ulum Medicum Caftoreum maxime venit, ad Epilepfiam, Paralyfin, Lethar- gum, Vertiginem , aliofque capitis morbos commendatur. In Afthmate, doloribus dentium, fingultu, colica paflione , uterinis inprimis affedibus , magno cum Commodo adhibetur. Ad menfes movendos , fecundinas expellendas , venena infringenda vim habet magnam. Quocirca quam plurimas compofitiones ingreditur. Ad Venerem ftimuiandam Felle utuntur. Coagulum Epilepfiae infervit. Pellis combufta fanguinem fiftit, ea quoque Paralytici & Arthritici commode veftiuntur. Canem in genitali os habere , quod coitum ipfi reddat difficilem & dolorofum, omnibus in confeffo eft. Ejus generis unum poffideo , longitudine unciarum trium cum femiffe, canaliculatum, inasquale, qua corpori adhasret craffius, ad extremum acu- tum, jam humile, jam extuberans &finuatum, craffitie pennas anfetinas; fed ea parte, qua corpus refpicit, tuberofum& craffws. Lepus, animal omnibus notum fatis, deferiptione non indiget ulla, faltem, quas ili hoc animali rara obfervaverim , delineanda veniunt. Leporis plane nigri pellem far- ctam accepi a Nobiliffimo D. Holigero Roftecrantz, Bornholmias Prasfide Regio, qui Anno mdcxliv. quoSueci in Cimbriam irruperunt , eum in Boringholmo cepit, ac, quia rarum & ominis haud boni effie putavit, mihi dono dedir, ut inter alia rara in 'Mu- le o fervarem . Externa figura & membrorum lineamentis nihil plane a vulgari Lepore differre video, nifi quod totus niger fit , exceptis pedum extremitatibus , quas ad cceru- leum tendunt, intermiftis quibufdam pilis fufeis , qualibus ordinarie praediti fune vul- gares Lepores. Cornua Leporibus effe , pro monftrofb habetur, atque raro ejus generis vifuntur. Renodeus de materia Medica narrat Illuftrem Heroem Comitem de Vitri in vena- tione Leporem cornutum cepiffe, cujus cornua Regi Anglorum Jacobo dono dederit* tanquam fmgulare munus. Cunradus Furer, qui Eliftoriam Animalium Gcfneri in Epi- tomen redegit, & in linguam Germanicam tranftulit, de Lepore agens, duo paria Cor- nuum depingit, majus alterum, alterum minus. Lepores vero ifti Cornuti in Saxonia capti funt, cornua vero apud Eledorem vifuntur, ea forma qua ibidem proponuntur. Mihi ejus generis duo funt , cum Cranii particula, coloris fubflavi, ut Cranium ipfum longitudine duarum unciarum, juxta fummitatem plana aliquantum, obtufa ac paulu- lum incurvata, qux mihi dono dedit Plaftes- quidam, qui caput ex gypfo iis aptare de- bebat. Qffium temporalium Apophyfes quasdam in cornuum formam enatas videntur 5 namoffeas potius quam corneae funt fubftantite. Alia duo cornua Leporina, hifce majora & elegantiora, mecum communicavit No- biliffi Eques Ebbo LIlfeld.Chrift.Fil. E Cranio emergunt dux Apophyfes oblonga, offea3 fubftantias, cui infidenteoronte duas prominentes, alperae, tuberculis iriasquales, in cor- nua delinentes, capreolorum cornibus fimilia, magnitudinem fi exceperis, longitudine unciam fuperanria, purpurei coloris, quorum dextrum intres acutos ramulos divarica- tur, finiftrum in duos. Cranii addita portio , abunde docet ex nullo alio animali depro- mi potuiiTe. Ut non fit quod de eorum fide quis dubitet. Norvagias & vicinis rractibus Animal quoddam peculiare eft, e nubibus quandoque decidens, pafcuis & Tegetibus cladem inferens ingentem , de quo cum inter veteres* Ariftotelem, i heophraftum, Plinium, Solinum, LEiianum, &c. neminem: Neotericos paucos, & quidem obiter faltem egiffe videam > rem non ingratam rerum Naturalium ftudiofis fadurum me puto, fi, quas mihi de eo cognita perfpedla funt , in chartam paulo uberius conjiciam, aliis, qui acci%tius lingula obfervarunt, elimanda relinquens. Occafionem vero hujus diicurfus prasbuit Vir Reverendus D. M. Janus Schelderupius, Dicecefis Bergenfis Lpifcopus vigilantiffimus, gener meus diledtus; qui, cum me rebus Naturalibus rarioribus obledtari fciret, hujus animalis exficcati, rogatus, exempla quas- dam tranfmifit,ex quibus multa* quas huc faciunt, didici, eaque, quas aliorum relationg S $ haufi ? r-2. MUSEUM hauft,veia efte animadverti. Ut autem confiet qui autores hujus animalis meminerint» non pigebit eos recenfere, qui ad manus meas pervenerunt. Primus, quod fciam , qui de hoc animali aliquid literis prodidit, fuit Olaus Magnus, qui libr. 18. cap. 20. Hiftorix gentium feptentrionalium ea fcripfit , qux repetuntur a Cunrado Gefhero in Iconibus animalium quadrupedum viviparorum Tiguri editis Anno mdlx. & in ipfa Hiftoria Quadrupedum cap. 17. Art. z. ubi obiter faltem ex Olao Magno hujus Iit mentio, nulla propofita hiftoria aut defcriptione. Ex eo quoque id habet Jiil. Cxfi Scaliger , quod de hifce animalibus fcripfit Exerc. 192. feri:. 3. ut collationem inftituenti facile patere poteft. Qux examini fubjicere aggreftus eft Fortunius Licctus lib. 2. de his qui diti vivunt fine alimento cap. 46. Eline etiam haulit, qua: de iifdcm tradit, Jacobus Ziegle- rus in Norvagix defcriptione , ad caftrum Bahus. Obiter ex Zieglero eorundem mea- tionem facit Jonftonius , Taumatographix clafteq. cap. 8. fed ita ut de veritate Hifto- rix dubitare videatur , cum tamen in Hiftoria Nat. quadrupedum poftea edita, cap. 17. de muribus art. 3. ejus hiftoriam a Zieglero hauftam integre proponat. Petrus Unda- linus in fragmentis Hiftoria: animalium Norvagix MSS. qux penes me funt , pauca etiam de iis congeffit', lingua vernacula , quorum in fequentibus fiet mentio . Qux igitur ab hifce omifla, negle&a, aut parum perfpeda fuerunt, hic adducam, additis ob- fervationibus nonnullis, quibus eorum natura &c indoles illuftrari poteft, meliora do- centi lubens ceflurus. Obfervationes Confirmationis ergo a me hic addu&x , a viris fide dignis in Norva- gi 4 , Palloribus verbi divini prxeipue funt tranfmiftx , ut de earum fide dubitare jure nemo poflit. Multa prolixe narrata in paucas contraxi periodos, refeiftis fuperfluis,iis, qux rei tangunt nervum, retentis. Si qui fint qui plura aut diverfa de hifce animalibus alibi obfervaverint, ea fi communicare non fuerint gravati, dabo operam ut iterata: ad- dantur editioni. Interea vale ac hxcce boni confule. , i Animal hoc, de quo agimus, vulgo a Norvagis / dmntgcr / fcmenba* & £ommet appellatur. Olaus Magnus &mmr & femmittf vocat, Scaliger femmr/ Zieglerus fcem vel &mmer. Quarum vocum originationem dum inquiro , videtur mihi quod a lc &: ad- jundis ortum trahant, it vero vel adjedive capitur noftratibus&: turpem notat , vel fubftantive falcem mefloriam indicat. Utroque modo hifce appellationibus quadrare videtur. Si enim a fubftantivo trahas, Meliores Latinis indicabit, & eos qui falce fegetes demetunt, quod hxc animalia, dentibus primoribus in falcis modum formatis, facere dolent Agricolx : lin vero adjedive, turpia animalia notabit, qux, ob noxam & cladem quam frugibus & arvis inferunt, merito turpia & deteftanda habentur. Hoc fenfu mu- res falciferos aut turpes, idiomate Romano haud inepte, quis vocaverit. Hxc quidem lingux modernx confone dicuntur. At quibufdam in locis Norvagix fomjjunfce vocari accepi, eo quod latratum edant fimilem catulis canum > &, fi baculo tangantur, denti- bus mordicus adeo eum arripiant , ut fe per aliquod {parium trahi hoc pa6to permit- tant. Item f&j-JUcnN, a frit vel iojut/ quod deteftabilem prifeis notat, & £ 9 ?ant>e, id eft, vivens vel creatura. Quod hoc animal omnibus fit deteftabile. Sic £8manN id vocant, quod nullius eft precii Sc frugi , Se 0 ficMaiii>ef)ontc nullius xftimii. Alii focttldle vocant. (Site vero ignem denotat , quali fint frugum ignis ; eas enim inftar ignis confumunt. Quidam veterum Diopetes efle putant, a Ad? , quod caelitus decidant: fed vox hxc nimis generalis eft , & pluribus competit animalibus e ccelo delabentibus. Plinius lib. 31. cap. 7. ita vocat Ranas calamitas. Nobis placuit Mures norvagicos appellare . Quamvis enim in Norvagia varia murium genera reperiantur, prxter vulgares, quales funt filveftres, qui glandibus & avellanis vefcuntur , 6 c eam ob caufam Mures avellanarum a quibufdam vocantur > Mures item aranei, qui ob venenofitatem fufpedi funt, de quibus ferunt, quod, fi cor- pus bovis aut equi tangant , claudicare eos faciant ; quod item homines rotarum or- bitas maxime fugiant i fi enim in eas inciderint, propriis viribus exinde fe expedire ne- queunt, unde fxpe in iis mortui reperiuntur. Quamvis, inquam, hos aliofque mures alat Norvagia, tamen, quia in aliis etiam reperiuntur regionibus, Norvagici proprie dici nequeunt: verum hi Norvagix funt peculiares & proprii, ita ut alibi vix reperiantur, quo- circa hoc titulo eos donare lubuit. E murium efte genere docent lineamenta & mo- res, fed ad nullum eorum, qux ab Ariftotele 6 . de Hiftor. Animal, cap. 37. & a Scaligero Comment. in z. libr. de Hiftor. Animal, recenfentur , referri polle docebit Hiftoria. Voca- fORMI ANU M. |i 3 Vocabulum Muris varii, cujus meminit Seal. Comm.inlib. 6 . Hiftor. Anim. Arift. cap. juxta ejus diftindionem 437. hifce aliquo modo quadrare pofle videtur, cum variis co- loribus praediti funtnoftri ; fedeum ad deferiptionem Muriis varii allatam a Gefnero de quadrup. lib. 1. pag. 839. & ab Aldrovando de quadrup. digitatis viviparis lib. 2 . cap. 27. relpicio, illis Mus varius potius inter Sciuros quam Mures locum habebit, quod & inge- nue fatetur Aldrovandus, vel qui hunc tomum edidit , Bartholomeus Ambrofinus. Juh Cari. Scaliger ab effedis vocat Locuftarum fimillimam peftem , tum quod locuftarum modo agminatim accedant & e nubibus delabantur , tum quod confumptis frugibus, quando moriuntur , morbos poft fe relinquant peftilentes. Quod ut melius intelliga- tur , addam quod de Locuftis refert Paulus Orofius lib. 5. adverfus paganos cap. ir. M. Plautio Hypfeo, inquir, & M. Fulvio Flacco confulibus, vix dum Africam a bello- rum excidiis quiefcentem,horribilis & inufitata perditio confecuta eft. Namque, cunl per totam immenfie locuftarum multitudines convaluiflent, & non modo jam fpem cunelam frugum abrafiflent, herbafque omnes cum parte radicum & folia arborum cum teperitudine ramorum confumpfiflent, repentino a,rreptas vento, atque in globos coadx, portataeque diu per aerem , Africano pelago immerfe funt. Harum cum ini- merfos acervos longe undis urgentibus , fludus per extenta late littora propuliflent, te- trum nimis, atque ultra opinionem peftiferum odorem , tabida & putrefacta congeries exhalavit. Unde omnium pariter animantium tanta peftilentia confecuta eft, ut avium, pecudum, ac beftiarum corruptione aeris diflolutarum putrefada paftim cadavera vitium corruptionis augerent. At vero, quanta fuerit hominum lues, ego ip(e,dum refero, toto corpore perhorrefeo. Siquidem in Numidia, in qua Micipfa Rex erat, odoginra millia hominum , circa oram vero maritimam , qua: maxime Carthaginienfi atque Uticenft littori adjacet, plus quam ducenta millia periifle traditum eft. Apud ipfam vero Uticam civitatem triginta millia militum , qua: ad pr^fidium totius Africa: ordinata fuerant, ex- tinda atque abrafa funt. Quas clades repentina ac tam violenta inftitit, ut tuiic una die per unam portam ex illis junioribus plus quam mille quingentos mortuos elatos fuifte narretur. Similes hiftorias vide apud Sigebertum in Chronicis ad annum dccclxxiv. Antonium Bonfinium rerum Ungaricarum Decad. 2. 1 . 9. GregoriumTuronenfem 1 . 6 . Hift. Franc. cap. 33 . & alios. Non immerito igitur Scaliger Locuftas peftem vocat, cum ex iis tanta peftis produda; 8 c noftra animalia Norvagica, Locuftarum fimillimam pe- ftem ; cum ex eorum putrefadione morbi peftiferi & contagiofi oriantur , ut in pro- gtefili apparebit, tum quoque quod fatis & graminibus vere fint peftis. Nobis arridet Muris Norvagici titulus, quo etiam in fequentibus ea donabimus. Figura Murem aut Soricem reprasfentat , nifi quod cauda fit minori. Unde miror quofdam e vulgo, qui pullis Aliferum nuper exclufis, aut quatuordecim dierum, illum aflimilent, cum nihil illis fimile habeat, praster colorum varietatem. Longitudine eft unciarum quinque circiter, dantur enim majores paulo &: minores, pilo fubtili, variis coloribus tindo, capitis extremitas fupina nigricat, vertex flavefeit, hinc collum & fca- pulas nigrae, corpus reliquum rufefeit, intermiftis maculis quibufdam nigris , parvis, va- riarum figurarum ad caudam ufque, quas brevis, vix dimidias uncis longitudine, pilofa, tenuis, ex flavo nigricans. Macularum autem in omnibus non idem ordo, figura, aut magnitudo obfervatuix Caput acuminatum ; os cingunt pili multi, rigidi,myftacis inftar, ex quibus duodecim longiores reliquis &: rigidiores, utrinque fex , late difperfi. Os parvum eft, cujus fuperius labrum fciflum, ut in Sciuris, ex quo eminent dentes duo, magni, inciforii, acuti* incurvi, quorum radices ad oculorum orbitam pertingunt , & molarium infertionem ; parte extrema, qua eminent, excavati. Quibus in inferiori maxilla, quas tribus proceflibus jungitur fuperiori , totidem refpondent , eodem modo difpofiti. Ab his diftant maxillares, utrinque numero tres, quorum anterior latifiimusi quatuor incifuris conftans, fecundus tribus, tertius minimus, fuis alveolis diftindi, &: ad interiora palati interftitio fat magno fiti. Lingua pro ratione oris magna fatis & ampla, ad extremitatem dentium inciforiorum pertingens. In eo, quem me pnefente fecuit Clariif. & Excellentiff. Anatomicus D. D.Thom. Bartholinus , invenimus in faucibus ramenta quadam palearum, faeculento humore obduda. Ut vel hinc colligere liceat inter ruminantia locum habere hoc animal. Oculi parvi, nigri. Aures obtufas, in dor- fum reclinantibus auriculis. Crura anteriora breviflima , pedes pilofi , quinque acutis & incurvis unguibus armati, quorum medius longiffimus, reliqui utrinque ab hac longi- S s 2s tudioe 3*4 MUSEUM meline defcilcentes, anteriora Ipedantes; quintus pollicis aut calcaris °al]i inftar, altius aliquanto crura verius ficus eft. Pofteriora longiora videntur , led figura ab anteriori» bus nihil diferepantia. In uno eorum, quos dilfecuimus, inventum eft os tibiae liniftri pedis pofterioris, fradum & per callum confolidatum. Mirum, quod, etfi cruribus fit breviflimis > curfu tamen feratur celerrimo & conci tatilfimo , pelle eft tenuiftima & fa- cile coi ruptibili, nili qua labia tegit , ubi craftior apparet , ut pili myftacis in eo melius firmentur. Venter totus albicat ad flavedinem tendens, Ofta tenuia & fragilia admo- dum, ut ad minimum Idum facile frangantur. Interiora vifcera rimari non licuit , quia exenterati & exliccati fuere hi mures omnes quotquot ad me pervenerunt. Scribit ad me ClarilT. & Reverend. EX Socer, M. Janus Schelderupius, Epilcopus Bergenhs, fibi in vihtatione fua vivum ejufmodi animal oblatum elle, quod cum cado includi curalfet, & folia betuLe ad manducandum objeciffet , ex iis ftrenue comedere coegit , fednon nifi unicum diem fupervixifte : exenterari dum curavit, obfervavit vifcera hepatis, cor- dis, &c inteftinorum tanta pinguedine oblita, ut referret anlerum faginatorum maftas: exenteratum cum ad proram navis fufpendilfet, ab adventantibus picis fubito decer- ptum eft. Sexus diftindionem animadverti, quia in eo, quem primo dilfecuit ClarilT. D.D. Thomas Bartholinus, penis vifebatur longitudine conlpicua > litus vero erat paulo infra uropygium. Ex reliquiis inteftini redi excrementum expreflimus nigrum, muri- no fimillimum. Hsec lingula ut melius appareant & intelligantur, Iconem Muris hujus vivi adjecimus, & fceleti imaginem, quod ex oflibus conftruxit & Mufeo meo dicavit, fopius laudatus Anatomicus nofter D. D. Thom. Bartholinus, addito eleganti hoc Epigrammate : fhi pluit ex coelo repetit vefiigia coeli : Hoc opui e fi W o r m I , quod fuit ante Jovis. Thom, Bartholinus. FIGURA l F I G If R A t Muris Norvagici vivi Iconem exhibet quarri fieri potuit accuratiflimam. 'Fuj. E. (Scefetoti oMdiris c^wvajici . FlGUKA II. Sceleton ejus reprasfentat. a 'Dentes Anteriores falcati fuperioris ma- xilla cranio infiti. b Dentes anteriores inferioris maxilla fal- cati. c Lingua crajfa fatis & magna . d ^Molares dentes . e Triplex apophyfis , qua inferior maxilla fu - perior i neliitur. f Scapula. g g Pedes anteriores , in omnibus digiti quin- que totidem aduncis & acutis unguibus armati. h Dens unus anterior ex alveo exemptus , ut radicis longitudo appareat . i Dens molaris primus , latifflmus > ex qua* tuor quafi compofitus . k Huic vicinus ex tribus quafi conflans. 1 Vltimus ex duobus. m Offa auditus Circulo inclufa . n Cofla utrinque quatuordecini. o Vertebra lumbares ad caudam ufque duV decim. p Offa ilii. q Os femoris triplici nodo conflans ut offl ilii jungatur. r Penis, offl ilii membranula adh arens. f Patella in genubus. t Offa cruris f ralla per callum confolidata. u Pedes pofleriores , cum digitis fr unguibus i quorum pollex & minimus longitudine aquales & minores tribus reliquis. x Cauda decem conflans articulationibus. \ 3*6 M II S E II M Vorax admodum eft animal, ut breviffimo tempore prata & agros frudibus confr tos conlumat & vaftet, maximo colonorum incommodo. Indenti examine, more Lo* cuftarum cadentia , omnia virentia deftruunt , & quae morfu tantum attigerint emo- riuntur virulentia, inquit Olaus Magnus. Hinc eft, quod Scaliger Peftem vocet Locu- ftarum fimillitnam. Ferunt quidam fruges non confumere , led genicula emergentis ariftcE arrodere tantum , unde decidunt germina & ad maturitatem non perveniunt. Vere de iis dici illud poteft, quod de Muribus Agreftibus notat Ariftotel. Iib.6. Hiftor. Animal. Locis compluribus agri tam inaudito modo oriri folent, ut parum ex univerfo frumento relinquatur. I am cito abfumitur , ut nonnulli mediocres Agricolis , cum pridie metendum ftatuerent , poftridie mane cum melioribus accedentes ad fenerem, abfumptam inveniant totam. Nec Tegetibus & graminibus inleftum folum hoc animal, fed & iplis hominibus. Fide digna relatione accepi , dormientem puellam adortam elle horum catervam , ac morfibus & vulneribus lubito eam vehementer defcedafte,ut, nifi doloris acerbitate excitata fuiflet ac hoftes abegilfet, de vita adumfuilfet. Nec mi- rum tanta copia provenire ac catervatim fata infeftare,cum foecundiflimum animal Mus fit. Refert namque Ariftoteles lib. 6 . Hift. Animal. & ex eo Plinius lib.n. Nat. Hiftor. cap. 65. Mure fcemina pragnante difleda , inventos intus foetus praegnantium fpecie, & in vafe miliario relida fcemina, non multo poft aperto vale, exdtere mufculi centum viginti numero. Ex noftris in Norvagia inventi novem mufculi, praeter feniores, in uno nido. Vindiciarum cupidus eft, fi enim bacillo aut alia re leviore tetigeris3 in pedes po- li cr io res le conjiciens, eredo corpore, ridum obvertit & morfu le defendere conatur* fonum quendam inconditum &ftreperum latratum erudans. Injuriarum externarum minime patiens. Si enim vel leviter baculo tangatur aut percutiatur, moritur. Latibula fub terra Vibi conftruit, in quibus plures fimul habitent, & ad ea per cuniculos ambagio- fos etiam fub terra vias & femitas ducunt , trium digitorum latitudine, non admodum profunde , fed paulo infra fuperficiem terra ad radices fruticum & plantarum, libi in majori copia habitant, terram ita arant, ac fi roftro fuillo eflet fubverfa. Planta Sanicuke valde deledari animadverfum eft,folia ejus morfu curiofe detondent, nec ceftant ante- quam tota planta fit confumpta. Forfan cum ex cafu graviore e nubibus decidere lu- duntur, & hac planta fibi mederi norunt, peculiari natura inftindu. Vivit hoc agmen, inquit Olaus , donec non guftaverit herbam renatam. Conveniunt quoque gregatim quafi hirundines avolatura , fed ftato tempore moriuntur acervarim. Quidam frigoris impatientes efle referunt , ac mox ingruente hyeme frigoribus , nive & glacie opprimi* Sed utrumque non videtur improbabile. Maximam enim partem, qua: cuniculos altius in terra non foderunt, frigore necari crediderim : reliquias vero in cuniculis & horreis fe a frigoris afperitate defendentes, verno tempore, guftato novello gramine, interire. Accepi virum quendam religiofum aliquot dolio amplo inclufifte, fcenum, contrita fru- menta & fraces pabuli loco exhibuifte, atque ita per biennium incolumes confervafte, adeo ut In hoc dolio etiam fcetus fuos excluferint. Sed denuo appropinquante vernali tepore, gramina recentia ubi exhibuiflet, eneda fuifle, nonfecus ac fi venenum aliquod haufiflent. Venari & confumere hxc animalia etiam alia folent, ut feles, vulpes, canes* oves, in quarum ventre reperta, fues, viverra, rouftela:, quas ex eorum efii adeo pingue- fcere refert Olaus ut inde pellium menfuram reddant ampliorem. Addit, iis corruptis aerem infici lue , ut incola: vertigine & idero corripiantur. Inter aves corvi, cornices, pica:, bubones eos perfequuntur , nec a ferpentibus aut aliis muribus tuti funt. Sed de his fufius in fequentibus. Animofi adeo funt, ut infidiantia non curent etiam maxima animalia, non enim fugiunt fed audader iis ridum opponunt, fe defendere magno ani- mo conantes. Cum animalia hxc certis in locis , non quovis tempore arvis incumbant, de eorum generatione varia: extant opiniones. Jul. Ca:f. Scaliger Exetc. i$i. fed. i. e nubibus pu- tridis generari autumat, eo quod cum pluvia decidant, ut ait Olaus Magnus, per tem- peftates & repentinos imbres e ccelo decidant. Idem Olaus mox hac de re fubdubi- tare videtur, dum inquit. Incompertum unde veniant, an ex remotioribus infulis, & huc vento delata, an ex nubibus faeculentis temere nata deferantur. Id tamen compertum eft, ftatim atque deciderint reperiri in vifceribus herbas crudas nondum concodas. Alii ordinario natura curfu per coitum & generationem propagari ftatuunt. Scaligeri opinio non admodum abfona: fiquidem ei faveant pileatorum & aliorum in FORMIANUM. 3 i 7 inNorvagia obfervationes, qui in mari navigantes viderunt hxc animalia, magnitudine inaequalia, e nubibus decidere in cimbas , fcaphas , ac vicinum piare. Anno mdcli. fcemina quaedam BirgittaHoflund in Parochia Sogne, quam per aliquot annos adverfa valetudo lecto adfixit, fefe paululum ubi recollegiffet , auram captatura, aeri fodo fe expofuit» fedenti ad parietem in linum delapfum eft horum animalium unum, quo quan- topere perterrefacta fuerit dici nequit. Aflacus Houglandus Pnefedtus in Rafnefiord, cmn eodem anno fcapha mari fe committeret, duo in cimbam in medio mari decide- runt, admirantibus fociis, qui in eadem cimba erant , fubfequente mox tempeftate in- genti, cujus forte pramuncia fuere. Obfervatum quoque, quod, poltquam deciderint, per quadrantem hora; circiter, femimortua jaceant, antequam fe in pedes conjicere va- leant. Catervatim vero e nubibus decidifte, vix obfervatum. Cum vernali tempore e mari nebula craftiores elevantur, & vento lilente in vicinos littori fcopulos impingunt, tum majori copia ingruunt hae beftiae. Nebula autem,cum qua decidunt, foetida admo- dum effefolet, crafta & fere palpabilis, adeo fufFocativa ut liberam refpirationem im- pediat. Quae tamen vento flante occidentali non univerfalis eft, fed certis tantum provinciis incumbens, inta&is vicinis. Obfervatum quod poft ejufmodi pluvias ac ne- bulas vere decidentes, in montium verticibus, ad tres vel quinque ulnas nive redis eo* rum caterva? lint confpecte. Quae in terra generari non potuerunt, tum gelu conftri- da, & tanto nivium cumulo teda. Decidilfe igitur e nubibus neceffum eft. Nec aliis hxc opinio deftituitur fulcimentis : ii enim aliis ejufdem cenfus animalibus pluifle conftet, quidni & hifce id fieri pollet? Avicennae licet non credamus, qui vitulo quandoque pluifle refert: ignobiliora tamen animalia in nubibus generata cum pluvia decidilfe docent obfervationes virorum dodillimorum indubitata?. De Ranis res eft notiftima Euftaehius teftatur in Dardania Paeonia Ranis pluifle tam multis, ut incolis aufugiendum fuerit. Quam rem fufius perfequitur Athenaeus libr. 8. cap. 2. ex Hera- clide Lembo libr. 21. Hiftor. In Paeonia & Dardania, inquit, tanta vis Ranarum e ccelo delapfa , ut publicas vias privatafque domos implerent. Primis autem diebus incolas paftim eas occidilfe, xdibufque occlulis aliquandiu patienter eam moleftiam pertulilfe : Sed cum nihil proficerent, domefticaque fupellex illis tota obtegeretur, ac cum ciba- riis elixas affafque Ranas offenderent, aquarum erepta commoditate, & quia coacerva- tis illis non erat pedem ubi ponerent, mortuarum odore ad extremum vexati, patriam deferuerunt. Audi oculatum teftem Jul. Caef. Scaligerum Exerc. 191. Eft in Santoni- bus, oppidum Mirabellum, cujus viae & angiportus Ranarum (alii Bufones fuifle dieunt) pluvia tam referti fuerunt, ut primum horror perculferit oppidanos, deinde ftupor ce- perit, tum faftidium ex illuvie, poftremo lues ex odore malo putrefa&orum. Eandem Hiftoriam repetit Exerc. 323. bis verbis : Mirum bellum oppidum eft Santonis pratu- rae, in cujus agro tantum pluit Ranarum , ut cumularim totae vix tegerentur. Oppidani neque domo efferre pedem, neque ubi veftigium ponerent habuerunt. Eadem exer- citatione narrat, dedu&is ex hiatu novo rupium limpidiflimis aquis, poftridie non Gyri- nos fed perfedtas ibi ranas vidiffe , incolas in lapidea foffa quae ante villam erat. Quod fi igitur Ranae tanta copia in nubibus generari potuerint, & cum pluvia decidere, quidni & mures hi,praefertim cum tantam agnofcat ranaru cum muribus, quoad generationem, cognationem idem Scaliger, ut mox fubj ungat: Si mus non femper e parentum femine, fed e quifquiliis in navi, fic in aere rana, haud ex ovo fed ex aqua genitali ccelefti calore condenfata, conformataque. Narratum a ruftico quodam Norvago, cum hyeme cum focioperflumenglacieconcretumiterfaceret, in media glacie decidilfe in pileum &c veftem bufonem fat magnum, ftupente qui aderat focio. Ex pluvia tonitruum & fulmi- nali bufones gigni inde colligit Libertus Fromtmdus lib. 5. Meteor. cap. 6 . Art. 1. quod poft talem pluviam horti cujufdam vias exiguis bufonibus oppletas aliquando vidit. Tantum Erucarum e ccelo una notfte decidifte narrat Diodorus Siculus lib. 4. Biblioth. in VelauniiSjUt eas, in domos reptantes, biduo toto accenfa palea urere neceffum fuerit* vix ad id fufficiente hominum mulierumque turba. Erucis & Lumbricis in Iflandia quan- doque pluilfe fide digna relatione accepi. Certe, fi ex luto Nili, ut tradunt Autores, ita effigientur mures, ut, abfoluta priore corporis parte, noviftima etiamnum terrena vifa* tur : quidni in nubibus ex variis quifquiliis murium femine impraegnatis , e terra eleva- tis & aqua ccelefti certo modo temperatis, certis in locis tale murium genus effingi poffe credamus ? Non valde diffimilem generationis eorum in nubibus modum tradit Fride- ricus f ? - 8 M U S E U M ricusNaufea lib, 4. mirabilium cap ,9. Cum, inquit, vapore aqueo fimul elevatur mate- ria vileoia, qua: per virtutem Solis in id genus res & fubftantias, eooperante illuc ccelefti impreflione , tranfmutari poteft, maxime quia vehemens ventus una cum humore res ejulmoui iuftollere potens ht. Quo etiam factum videtur , ut in Notvagia C um nebulis illis crailis Sciuros & Muftelas, quas Hermelinos vulgus vocat, etiam decidiife viderint. Qiiod ultimum ad confirmationem fequentis opiniinis maxime facit. Cumiaitur coc animalium genera in nubibus generata pluviis decidiife, fide dignorum autorum con- flet tefhmoniis, quidni & haec eodem modo generata in nubibus ftatuamus ? In Nord- landia, & plaga Septentrionali Norvagias, crebrius imbribus decidere animadvertunt, ac hinc deinde terreftri itinere verfus traflum meridionalem tendere, ubi minus quan- doque noxia funt. Petrus Undalinus, qui de animalibus Norvagize quasdam vernaculo idiomate reliquit Schediafinata, refert quod anno mdlxxx. ex Jemptia & tradfu Ni~ drofienfi, ubi agros devaftarunt, magno agmine in Lifterenfem irruperint Provinciam, uoi non multum detrimenti incolis attulerunt, quamvis ex iis quasdam in annum fecun- dum vixerint, quod raro contingit. Contra hanc Scaligeri fententiam dilputat Clarii! Fortunius Licetuslib. 1. de his qui diu vivunt fine alimentis, cap. 40. led argumentis plane levibus. Primo, in margine li- bri citat Scaligeri Exerc. 195?. cum tamen ea Exercitatione ne gry quidem extcz de his animalibus, fed de lanis, paicuis Belgicis & Brittanicis, &c. ibidem agit Scaliger. Verus locus, ubi de histradfat animalibus, eft is quem fupra nos citavimus, letflio nempe tertia Exerc. 191. cujus verba integra adducam, Equidem ex iis ea exfculpit Licetus, qua: ibi- dem non reperiuntur. Sic autem Scaliger: Loeuftarum fimillitna pellis, ea qua: Notve- giam frequenter incumbit e nubibus putridis. Pluit ab iis beftiola quadrupes, mamiitu* dine soricis, pilo vario, fcmncr nomen habet. Depafcitur Locuftarum more omnia vi- rentia. Confumpto pabulo intereunt: corruptis aer inficicur lue, unde Vertigine & R.e°io morbo incolas corripiuntur. Tantum Scaliger vere- & experientias confone. Contra Licetus loco allegato : Hoc ipfum dicere polfumus de tomcr (toner eft in Scalio-ero^ Scaligeri, quod beftiolarum genus e nubibus putridis lion gigni, ex eo plane conjicias, quia Norvegias incolas , ante horum animalium exortum & interitum , aere ufos non mfaiubri, monet vir acutiffimus. Sed ubi quario ? ne verbum quidem hac de re Scaliger loco citato , ut cuivis legenti patet. Imo contrarium docet experientia. Antequam enim decidant, & dum decidunt aerem inquinatum efte putridis vaporibus, & nebulis adeo crailis, ut refpirationem ferme intercipiant, omnes reflantur, qui decidentes vi- dere hos mutes, & nos ex eorum relatione fufius id expofuimus. Alias quibufdam in locis Norvagiae , quandoque ferenum & limpidum effe , quandoque vero, vernali prasfertim tempore, craflbm,nebulofum,& foetidum, fatis reflabuntur quotquot in iis lo- cis vixerunt. Ex quibus apparet, nullius momenti effe ea quas mox in Liceto fequuntur, utpote & rationi& experientis repugnantia. Sic namque pergit : Rationi veto conlen- taneum erat, eas gentes eandem luem contraxiife, multo prius aere putridis vaporibus feu nubibus referto, unde gigni tomer poliunt , atque poftea contrahant, eodem in- quinato vaporibus , in quos corruptione tomer abierunt. Quod hic Licetus rationi confentaneum ait, id experientia repugnat 6c veritati. Nunquam enim animadverium hofce morbos iis in locis, ubi h xc animalia fuerunt, gralfatos fuiffe, antequam cadavera harum beftiarum aerem infeeilfent. Verum igitur ulcimum, quod lues ha: homines oc- cupent, aere inquinato vaporibus, in quos corruptione tonet abierunt. Hinc, quantum praejudicii gignet ratio, experientia non fiiftentata, abunde liquet. Altera opinio Olai, qua: ftacuit in Infulis quibufdam remotis, aut in fummis montium apicibus generari, vulgari maris & foeminae copula, fed poftea procellis & tempeftatum vorticibus, aut nebulis citcumventos hos mures abripi & in alia loca tran/portari, non omni plane caret prooabilitate. Ipfe argumentum ex eo depromit, quod, ftatim atque deciderint , reperiantur in vifceribus herbae crudae nondum concobhe, imo fruges , tri- ticum & liligo, &c. Quod fieri non potuit, nili ante extitilient iis in locis ubi tales her- bae generantur, quod m nubibus contingere non polfe fatis conftat. Accedit, quod alia animalia pari modo in aerem elevata fuiife ac mox decidiife doceat experientia , ut de Sciuris & ^duftelis didlum. Plinius Hift, Nat. lib. 51. cap, 1. ita hac de re dillerit. Q uid mirabilius elfe poterit aquis in coelo ftantibus ? At illas, ceu parum fit in tantam altitu- dinem pervenire , rapiunt eo fecum pifcium examina. Athcnasus lib. 8. Deipnofoph. cap. z. O R M I A H, U M. |15 > cap.i. Multis inlocis Pifcibus Deum pluiile non ignoro, inquit. Phanias lib. 2 . deiisqure apud Ercfios Trfv&mg fuerunt, tradit in Cherfonefb pifcium multis vifam fuiffe pluviam, non paucis in locis, multotiefque & tritici & ranarum accidiffe, H^c ille. Cum igitur talia animalia in terra & aqua generata in aerem elevari confiet, quid vetat quo minus & hsc in terris procreata eo quoque deferri polii nt, acrurfum decidere ? Nec obftat, quod, fi e terra attollerentur & rurfum deciderent, oporteret omnes exanimes labi & partim femivivos > partim contufos reperiri hos mures. Nam corpora cum habeant le- via, pellem mollem , gravem allifum facere nequeunt in lento defcenfu , & cum pedi- bus fint brevibus , quos fub alvum mollem retrahunt , ut non ita facile frangi aut ltedi poflint. Accedit quod rarius in urbibus ac pagis, fed crebrius in mollibus arvis & pa- fcuis decidant. Fatentur quidem illi qui decidentes in urbibus viderant, obfervaffe fe quofdam , mox in pedes fe proripientes abiiffe , quofdam canquam femimormos & exanimes aliquamdiu jacuiffe antequam fe recolligerent, quofdam vero plane mortuos fuiffe. Quin imo in pagis Norvagiae non tegulis lapideis fed mollibus cefpitibus tegun- tur jedes, ad quos allifi nihil detrimenti capere poliunt. Prima? fentemix patroni rege- rere poffunt, idem hoc argumentum contra pluviam aliorum animalium, qux e coelo decidunt, valere. Cujus tamen vim infringit quotidiana experientia & hiftoriae fide di- gna: , illxfa enim ut plurimum decidunt, & ad iuum quasque tendunt latibulum. Confi- derandum praeterea, quod in defcenfu femper in cognato & nativo verfentur elemento, aere nempe in quo generati, ad terram ufque, quocirca motus defccnfus in iis llon adeo violentus, ut in rem duram, quae eos laedat, impingere poiTint vehementius. Qui communi modo ex maris 5c fceminx commiftione generari volunt, urgent fru- ftra illis conceffa elfe genitalia , nifi ad generationem iis uterentur. Sexus difcrimen idem arguit : mas enim ut plurimum major efl foemina, & maculas nigras majores habet. Et certe Infulas ac loca allegant in quibus perpetuo vivant ac propagentur aliorum mu- rium inftar. Efl in tra&uDicecefis Stavangrienfis Provincia, Jedereti dida, cui adjacent parva: Infula:, in quibus femper confpici volunt , fuis latibulis & cuniculis terram ita fubvertentes, ac fi roflro fuillo effet egefla. Ita vero rem fe habere ajunt, ut, fi hvems fuerit afperior , in minori copia cernantur verno tempore, fin levior, majori. In eorum latibulis, qux plerumque ad radices fruticum & arbuftortim funt (quorum cortices terra vicinos , cogente fame, abradunt & comedunt ) confpedus aliquando fuit unus gran- dior, quinque vel fex fcetibus minoribus ftipatus. Imo lingulis menfibus parturire cum ftatuant quidam, non mirum quod tanta copia confpiciantur. Alia: quoque accedunt caufe, ob quas foetus uno tempore plures,alio pauciores edant. Obfervarunt namque Agricolae mures filveftres ordinarios, iis annis, quibus largas in filvis quercus & fagi fup- peditant faginas, ex reliquiis a Suibus non confumptis adeo pingues *& falaces reddi, ut foetus edant innumeros, qui anno fequenti carervatim in campos & horrea irruant, ob- vias fruges confumentes. Quod fuo damno , hoc anno mdclii. experti funt qui Sca- niam incolunt. Hafce opiniones earumque fundamenta fi expenderimus, ac quid Na- tura in aliis animalibus moliatur confideraverimus , non videbitur abfonum fi ftatueri- mus, omnibus hifce modis generari & propagari ha:c animalia polle ^ ac certis terrarum tradibus immitti. Inipfis quidem nubibus generari poffe ex materia difpofita & horum animalium feminio pragnante, quis negaret, cum videat hoc in aliis ejufdem generis contingere poiTe ? Atque hxc effe illa qua: catervatim in montibus akioribus reperiun- tur, quorum quidam cum pluvia decidunt : alia vero ventorum & turbinum violentia, ab eorum cacuminibus & infulis ubi ordinarie generantur, rapi & ad alias regiones de- ferri,quis impofTibileputaret,quiidin aliis haud raro fieri animadvertit ? Anno mdcxxv. naves circa Nidrofiam navigantes pluviam cineream funt experta:, tranflra opplentem, cineribus, ex Hecla monte Iflandia: tunc temporis ardente, vento & tempefiatibus eb tranflatis. Ordinaria: vero generationis documenta evidentia prabent membra pcni- talia utriufque fexus, quia haud fruftra iis conceffa a Natura, qua: nihil fruftra agit. Quin fi addidero per putredinem quoque, ut alii mures, generari poffe , forfan non abeurave- ro. Non quoa flatuam putredinem caufam principalem eorum effe , fed quod in limo & terra putrida, ubi antea fuerunt, feminium quoddam eorum latitaverit, quod certa coeli conftitutione, adjuvante calore putredinali, in adum deducatur , atque fichse animalia exiftant. Sed de generatione fat dictum. 13 ° M II S E tl M Uc ortus horum animalium miras & difputationi obnoxius s ita & interitus. Vivit* Inquit Olaus Magnus hoc agmen donec non guftaverit herbam recentem Conve- niunt quoque gregarim quafi hirundines avolatura;, fed ftato tempore aut moriuntur cum lue terras, aut a beftiis didis Lekat, vel Hermelinis confumuntur. De iis loqui vi- detur, qua; nec a frigore hyemali,nec ab aliis animalibus vinci aut abigi potuerunt. Pii- niuslib. io. Nat. Hift. cap. 65. de muribus repente genitis, quomodo repente intereant qu^rit, tanquam de re nondum fatis cognita & perfpeda. illud autem adhuc latet, in- quit, quonam modo illa multitudo repente occidat. Nam nec exanimes reperiuntur nec extat qui murem hyeme in agro effoderit . Cui tamen relpondiffe videtur Ariftote- les lib. 6. de Hift. Animal, cap. 37. in hunc modum : Interitus minime evenit ratione, paucis enim diebus abolentur, quanquam fuperiore tempore homines vin- cere vel (uffiendo, vel lues, ut latibula effoderent, admittendo , non poftent. Quin etiam vulpes eos venantur, & catti filveftres in primis : fed tamen fuperare coniam & celeritatem proventus nequeunt: nec aliud quippiam vincit, nifi imbres: iis enim quam primum intereunt. Quod de iftis muribus Ariftoteles& Plinius , id de noftris hifce di- cere valemus, quod (olo recenti gramine vincantur, qui aliis mediis debellari nequeunt» Sed quomodo hoc contingat, aut qua; (it illa vis in recenti gramine, qua non fecus ac veneno necantur, inveftigatu eft difficile. An per hyemem in latibulis fuis, ut glires ru- minatione depaftarum frugum & graminum viventes, ita attenuata & corrugata obti- nent vifcera, ventriculum in primis, ut avide vernali tempore devorata gramina ferre, concoquere , & elaoorare nequeant, unde cumulata; cruditates eos ita diftendunt, ut compreffis vitalibus fuffocentur, ac mori cogantur ? An ros vernalis herbis incumbens tota fubftantia his ita venenatus, ut imber illis de quibus loquitur Ariftoteles ? Quicquid fit, in novellis herbarum germinibus aliquid ede oportet, quod ipfis tota fubftantia fit adverfum. Obfervatum, quod mures, qui cum pluviis decidunt primo vere, ante feftum Annuntiationis Maria; , ut primum guftaverint gramen novellum, emoriantur : fed qui poft feftum Marite decidunt, vel ex aliis generantur, integro vivunt anno , donec rur- fum nova gramina e terra pullulaverint, quibus deguftatis intereunt. Qui, de eorum interitu, ex Durcefi Bergenfi ad me perferipta funt , addam. Ab intemperie frigida hyemis fe defendere norunt , quamvis , ingruente bruma , non adeo agiles ac vegeti fint , ut tempore asftivo. Si nix ante glacialem terra; conftri&ionem inciderit, perfo- rando nivem,fubeafecondunt&radicibusherbarumacgraminumvefcuntur. Sin con- trarium accidat , corticibus certarum arborum & virgultis pecorum paftui deftinatis fe fuftentant. Hujus generis funt Ulmi, Coryli, Sorbi, aliaque ejus generis, non fine infigni rufticorum detrimento, qui quandoque aliud non habent quo pecora per hye- mem pafcant , quam ejulmodi corticum & virgultorum reliquias. Accedit, quod ejuf- modi frutices, corticibus nudari , plane pereant nec anno fequenti renafeantur , unde snfigne Agricolis detrimentum. Herba; quoque & gramina , radicibus fpoliara , plane pereunt, nec vernali tepore redire queunt, hinc pecora fame, pefte, & pabuli inopia plane eneda concidunt. Verum tantam cladem hifce muribus non infert frigoris afperitas , quantam ab aliis patiuntur animalibus, corvis nempe, cornicibus, picis, bubonibus, felibus, canibus, vul- pibus, muftelis, muribus aliis , colubris & anguibus quoque ; qux hafce beftias venan- tur & occidunt. Urfus maxime omnium horum venatione dele&atur, ubi enim in eo- rum agmen inciderit, faltatac ludit, iifqueadeo implicatur, ut a venatore improvifo quandoque circumveniatur, ac globo trajiciatur. Capra; & oves eos quoque Come- dunt, fed magno fuo detrimento, morbos enim inde contrahunt, quibus dein confi- ciuntur. Coelo fereno agminatim aquas petunt, in earumque fuperficie non fecus ac in terra currunt & ambulant: fed fi inopinato ventus aquas agitaverit , madefa&is pilis & graviores ab aquis redditi , fubmergmitur. Invicem etiam morfibus fe petunt ac conficiunt. Obfervatum, quod (i homo quifpiam eos aggrediatur, ut necet, ftans uno in loco infinitos poffitprofternere, ut mirum fit, quomodo tanta copia, tam fubito, con- gregari poffint: ied,fi quis eos prxtereat ac non offendat, rari occurrunt. Miraculofe quandoque a Deo in mare prscipites agi experientia docuit , adeo ut multa millia fimul mortua reperiantur, aquis marinis innatantia, eo delata ex locis, ubi frusftus in agris ac campis antea confumpferunt. Quo fpe&ant illa qux de aliis muribus differk Bodinus lib. 3. Theatri Nat. Murium nempe illa examina a Deo produci extra Natura; f O R M I ANUM. 33 X Naturas ordinarios efFedus, &: eadem potentia Cic evanefccre, ut nullus ufqiiam vivus aut mortuus, populatis frugibus , repedatur. Alioquin, inquit, terras omnes vel fce to- re, vel fui propagatione infeftarent, nec Dei julTuled ordine Naturas frugum copiam & inopiam prodire putaremus. Qux quidem licet rede fatis dicantur Phyficus ta- men, cum hon tam de caulis univerfalibus & remotis fit follicitus, quam de proximis & immediatis , eo acquiefcere nequit. Deus quidem omnium caufa rede dicitur , fed quia ad efredus in Natura producendos, non immediate, fed per caufas naturales agat, hafce inveftigare Phylici eft muneris. Nec quicquam fioc ipfo decedit omnipotentias divinas. Nam, ut rediflime phijofophatur Libertus Fromundus Meteorologias lib.5. cap. 6 . art. 4, Minus eft rem tarn admirabilem fola omnipotentia efficere, quam infu- per caulis naturalibus fecundis talem genium indere, ut caufas primas in opere tam mi- rifico valeant miniftrare. Sicut majoris ingenii eft horologium ad horas numerandas fabricare, quam manu propria campanam pullare. Et certe , qui fagaciore funt indole, quique diligentius omnia contemplantur quas circa hxc animalia contingunt, facile ad caufas interitus eorum pertingent. Quia nobis non datum eft tempus , locum, aut mo- dum obfcrvare, relationibus aliorum contenti, probabiliter hasc difquirimus. Quo- modo examina illa murium, quas anno mdcxvii. quasdam Belgii loca occuparunt, per- diderit Deus, rationibus Natune confonis dode oftendic idem Fromundus loco citato. Hyeme, ait, autumnum illum excipiente, acre & profundum gelu mures altius in terras vifcera compulit. Deinde altillima nix fuperfufa foramina implevi c , ac denique pluvia quodam diluvio fuperveniens cum fubita nivium tabe , ita univerfos fuffocavit , ut ne unus amplius ufquam apparuerit. Corpora enim illa , ex pluvia & terreftri pulvere alilf- que caufis raptim & perfundorie conformata , citilfime dilTolvuntur & in fua redeunt elementa. Pdri modo, licet Deum noftras has peftes miraculofe iri mare praecipitare conftet ; ventorum tamen & tempeftatum minifterio uti probabile valde videtur. Ubi omnia media Naturalia ad mures hos Norvagicos profligandos irrita apparent, ad preces & fupplicationes confugiunt homines , flagellum hoc Dei deprecaturi : & certe quandoque conatu haud irrito. Obfervatum namque, quod poft generales & pias preces, publice indidas & habitas, populi fui mifertus fit Deus, atque partem in mare prascipitaverit, partem ventis & tempeftatibus ita abegerit, ut, quo delata fit tam fiibico, nemo inveftigare potuerit. Vir quidam reverendus, tradus Lyfterenfis verbi divini prasco,fide dignus, D.Magnus Schanke, retulit ante annos quinquaginta circiter tantam copiam horum animalculo- rum confpedam fuifle, ut fruges & gramina omnia peflum dederint, ut quo fe verte- rent incolas non haberent. Fruftra tentatis mediis omnibus naturalibus, tariderii vota Deo nuncuparunt, Eleemofynas pauperibus erogarunt, precefque folemnes & publicas indixerunt : cum vero ejus gratia Ecclefiam peterent, campos omnes hifce conftratos viderunt; fed abfoluto lacro officio , domum cum tenderent , omnes agminatim iri mare prascipites ados obfervarunt,ut vix unius fuperefFet veftigium. Pontificii conjurationes & exorcifmos excogitarunt, quibus ejufmodi animalia , fru- ges confumere nata, abigerent. De quibus legeFrancifcum Leonem in fuo thefauro fori Ecclefiaftici part.4. cap. 3. item Hieronymum Merigum in tradatu de everfione Dasmonum, Exorcifm. 17. ubi Benedidionem aquas proponit, contra vermes, aves, lo- cuftas, & alia animalia ex maleficio frudus terras devaftantia. In Sacerdotali Romano hic extat procefliis, quem ut nemini commendo, ita hiftoricas relationi ut fiat fatis, non eft quod prasteream. f. ^Adjutorium nottrum in nomine Domini . 3 ^. fecit Coelum $$ Terram, it. Domine exaudi orationem meam » Et clamor meus ad te veniat; it. Dominus vobifcum. fy. 6t cum Spiritu tuo ; • \ QrmUi. ¥ i i ORA- MUSEUM 33 1 ORATIO. t P Reces nofiras qua fumus domine clementer exaudi , ut, qui juH e pro pec- catis nostris affligimur , t3 hanc avium , njermium , feu murium , aut locu- fi arum , vel aliorum animalium perfecutionem patimur , procul d tua potentia ex - pulfi, nulli noceant , t3 hos campos , agros , --vel nj ineas aut aquas in tranquilli - tate r S quiete dimittant , quatenus ex eis furgentia t3 orta , tua majeHati defer- viant , ?3 noHra neceffitati fubveniant. A? er ChriHum Dominum noHrum , oAmen. Oremus . ORATIO. O Mnipoten s , fempiterne Deus, omnium honorum remunerator , f3 pec- catorum maximus miferator , m cujus nomine omnia genua fleclunt ur , coele - fiia, terre flna t3 infernalia, tud potentia nobis peccatoribus omnipotenter concede , ut , quod de tud mi fer ic ordia confifi agimus, per tuam pietatem hos pefhferos vermes. Vel mures, aves vel locuHas aut alia animalia, per nos fervos tuos, maledicendo ma- ledicas, fe gregando fegreges, exterminando extermines, ut, per tuam clementiam, ab hac peHe liberati, gratiarum acliones -PMajeHati tua libere referamus . T er Chri- flum Dominum no Hrum. aAmen. E X O R C I S M II S. E X orcino vos peftif eros vermes, mures, aves, feu locufias aut animalia alia,, per Deum Patrem t omnipotentem , %3 Jefum f ChriHum filium ejus, t3 Spid ritum t fanclum ab utroque procedentem, ut confeHim recedatis ab his campis, feu Vineis, vel aquis*, nec amplius in eis habitetis , fed ad ea loca tranfeatis , m quibus nemini nocere poffitis , l3 ex parte omnipotentis Dei , %3 totius curia coele His , f3 pcclefia fanffia Dei, vos maledicens quocunque ieritis, fitis malediHi , deficientes de die in diem in <-vos ipfos t3 decrefcentes , quatenus reliquia de vobis nullo in loco inveniantur , nifineceffariaadfalutem %3 ufum humanum , quod prafiare dignetur ille , qui venturus e fi judicare vivos t3 mortuos $3 feculum per ignem. Zimen* Oremus. O R A T I. O. i ■ ' , . ‘ , ‘ : • ‘ ►'* • i D Omine Jefu ChriHe,qui Jordanis flumen benedixifii, %3,in eodem baptiza- tus , aquas mundafti i3 purificaHi, ut elementum falubre efficerentur in re miffionem peccatorum , has aquas quoque bene t dicere %3 fitncli f ficare t3 mun- da "t* re digneris , ut nil m eis noxii , nihil peHilens aut inficiens , nil corrumpens remaneat , fed omnia pura l3 munda m eis efficiantur, quatenus, qua ad ufum hu- manum ex eis creata funt, cum falute noftrd (3 'gloria tud affumamus,per Dominum noHrum Jefum Chrifium filium tuum , qui tecum vivit S regnat in unitate Spiri- tus fandi Deus, per omnia fecula f culorum. r>. Amen. VORMIAN tl M. ^ Ex horum animalium corruptione aerem infici, & peflilentem fieri, inquit Olatis Ma- gnus, ac incolas vertigine ac idero affici. Aerem receptaculum efle omnium exhala- tionum terreftrium in confefTo eft. Quales igitur hx, talis & ille: fi exhalationes ficcx, tenues, ex locis mundis, defxcatis & ventis perflatis ortum trahant, aerem purum & fa- lubrem reddunt: fin vero ex locis impuris, ftagnis, cloacis, aliifque putredine corruptis exhalent, quin noxium, infalubrem, imo peftilentem quandoque efficiant minus dubi- tandum. Cum vero aere carere nequeamus, utpote quem fingulis momentis &ore,& naribus, & per potos cutis hauriamus, fi corruptus ille fit, putridis exhalationibus & ma- lignis refertus, non potefl: non fpiritus &fanguinem inficere, atque ita morbos pefti- lentesj ac contagio fos halitus generare. Halitus autem hi, fi cerebrum potiflimum in- feftent , vertiginem producunt >. fi Hepar &c vicina vifcera , veflculam etiam biliariams Icteri caufa erit. Vertiginem contingere la?fa facultate imaginativa eerebri &C fenfu com- muni, notum eft Medicis. Cum igitur corrupta exhalatio ex putrefadis hifce muribus per nares & os attrada ad cerebrum defertur , motu fuo inordinato fpiritus animales turbat, & in circuitum agit * hinc homo idem depravata imaginatione exterius fieri pu- tat, quod interius contingit, feque totum circumagi, adeo ut labi cogatur. Iderus vero cum variis de caufis fieri poffit, tum.etiam potiflimum a venenata aliqua qualitate, quam ex putridis hifce animalibus exhalare nullum eft; dubium. Siquidem , viva adhuc dum fune, venenato morfii germina adeo inficere folent , ur prorfus emoriantur & conci- dant. Fuit in Dicecefi Bergenfi vir religiofus, cui & oves, & vacca:, & equi tanquam pefte correpti concidebant, eo quod comederint exfceno ab hifce beftiis arrofo,& in quo re* periebantur cadavera horum murium a melioribus falce occiforum &: aliis modis ene- dorum. Anno 1648. in folo tractu Niordfiordenft ex pabulo horum animalium veneno in- quinato, apud folos rufticos (non computatis palloribus , prxfedis aliis officialibus) facta computatione moriebantur boum q.uatuor millia quinquaginta quatuor : ovium fedecim millia quingenta fexaginta feptem; equorum centum fepeuaginta tres. Unicus Pallor D. Samuel Bugge, qui h xc miscam communicavit, boves quinquaginta hac flra- ge amifit, & capras zo. Ne quis hxc gratis a me dici exiftimet ; ecce penes me eft publicum inftrumentum^ in quo Angulorum Rufticorum nomina & numerus pecudum proftratorum extat. £0 fine, ut Magiftrarus hxc videns de annuo cenfu fubditis aliquid remitteret, quod & fa- dum. Talem autem venenatam qualitatem , vim quoque habere fanguinem corrum- pendi, & in humorem flavum convertendi vel ex Galeno conflat 5. de loc. Af£ cap. 7. ubi refert cuidam fervorum imperialium , cum a vipera effer morfus , univerfum cor- poris colorem ita mutatum fuifle, ut porri colorem referret. Cardanus Com. iri Aphor. 65. lib. 4. Hip. inter externas Ideri caufas , recenfet Idus venenatorum anima- lium, potum venenatum & malarum aquarum. Quo non immerito referendus aer quem attrahimus , putrido & venenato halitu infedtus, adeo ut Jacobus Grevinus lib, 1. de venenis cap. 1. inter venena naturalia, aerem infedum reponar, vel a malignis vapo- ribus, vel ab aquis putridis & cadaveribus (ut hic) vel a paludibus foedam odorem emit- tentibus , vel ob tempeftatum mutationes , vel ob influxum caeleftium corporum. Et quis nefeit , veneni inter alias hanc naturam efle ut humores in Hepate corrumpat, ex quibus non modo bilis procreatur , pravas ac flavas exhalationes ad corporis fuperfi- ciem tranfmittens, fed tk eadem totius corporis habitum inficiens, unde auriginofo &c foedo colore tota tingitur cutis ? Quocirca in talibus cafibus magis alexiteriis , quam aperientibus &manifefta aliqua qualitate agentibus contra morbum pugnandum. Res eodem modo hic fe habet, quo cum Locuftis, de quibus Petrus Bizarus in Hiftoria &: Annalibus Senatus populique Genuenfis hxc refert. Virulenti cujufdam modiis con- tagio plantas & fata inficiunt, ut mox uredine eontabefcant j eoque fit ut partim ab in- fpiramine dum vivunt , partim a refolutione dum pereunt haec infeda , vitiatis paulo poft alimentis ac potibus, ipfius etiam fpiritus corruptelam in hominem & in extera ani- malia propagent. Prxter enumerata ab Olao Magno morborum genera etiam pecu- liaris quxdam lues, Norvegis foct dida, eos corripit qui harum befliarumf madationi & expulfioni fe dedunt. Ex foetore peffimo infedus aer infpiratiom at- tradus, brumali potiflimum tempore, glandularum in collo intumefeentiam procreat* coiijimdam cum vocis mucedine, impeditat deglutitione. Hic tumor etiam bubones " T t ?, axillis 334 M U S E U M axillis & inguinibus , aliifque in locL habet focios. Quin imo , quamdiu morbus hic du- rat, femper xgri in naribus fcetorem percipiunt fimilem ei qui ex cadaveribus harum beftiarum exhalat. Curatur vero morbus hic apertione tumorum, ubi maturuerint & confolidatione, quo fado fymptomata omnia remittunt. Natura ipfa quandoque (pon- te tumores aperit, & reliquum curat: quandoque vero indiget artis ope. Vulgatus cu- randi modus hic eft. Acum ferream juxta apicem curvare folent , ut inftar hami fiat, quam ignitam tumori applicant, atque fic fine dolore locum tumidum aperiunt, quo aperto , eodem inftrumento purulentam & putridam extrahunt laniem , ulcus mun- dant, ac fic paulatim confolidatur. Illi, in quibus nulli apparent tumores, periculolius laborant , gravioribufque torquentur doloribus , cum indicium fit naturam robuftam adeo non eife , ut ad emundoria malignam materiam protrudere valeat. Raro tamen obfervatum hominem quempiam ex. hujus luis malignitate diem fuum obiifie. Boves vero, jumenta &: pecora, tanquam pefte quadam correpta corruunt, cum hxc animalia frequentiora vifuntur. In primis fi hyeme in horreis latitent & pabula inficiant. Acce- dit quod cum ab aliis animalibus, ut felibus, m-uffclis, ululis, &c. trucidantur, relin- quuntur eorum cadavera in horreis, ubi putrefcentia tabo, fanie, & fcetore foenum cor- rumpunt, quod a pecoribus comeftum, non poteft non & morbos &£ peftes excitare, reliquaque animalia pedum dare. Animal hoc ullum in cibis aut Medicina ufum habere, non accepi : fed fruges confu- mere natum, tanquam flagellum divinum ab omnibus exofum habetur. Fuit qui pelles ejus exficcare& pellionum more praeparare conatus fit, ut ad veftes fulciendas utere- tur; fed irrito conatu , flquidem tenues adeo fuere , ut nec praeparationem , nec acus aciem ferre potuerint, quin difcerperentur : quocirca ab inftituto difcedere coadus fuit. Cum beftia fit omnibus invifa , nullam ex ea opem fperare potuit quifquam. Ad pec- cata punienda a Deo immitti, non eft quod dubitemus : quocirca &c feria poenitentia & calidis precibus profligare non efl: qui dubitet. Mus aquaticus Clufii, ad Gliris aut Talpae accedit magnitudinem, longitudine undas feptem sequat , denfis &: mollibus tegitur villis , coloris fufci fubcoerulei, praeter ventrem , qui pilis ex albo cinereis veflitur, capite parvo, acuto, parte roftri fuperioris prominula, qua terram inftar Suis aut Talpae evertere novit, oris hiatu modico. In fiipe- riore maxilla dentes funt duo, magni, lati, firmi, totidem in inferiori, fed minores & ob- tufi, oculi exigui & vix confpieui. Ridus latera longis pilis cinerei coloris obfita, cauda, odo uncias longa, plana, lata, rariflimis brevibufque pilis reda, fquammata ferme, inftar Serpentum, cum ofleo nervo per ejus longitudinem extenfo. Pes uterque anterior ira quinque digitos divifus , acutis unguibus armatos ; pofteriores longiores funt & magis plani : digiti membrana quadam connexi, ut natationi inferviant. Ex Ruftia ad nos adferuntur, & verum illud eflecomperi quod Doldius ad Clufiutra feripfit , odorem mufci referre , licet neget id fe obfervafle Cluflus. Mulierculae enim noftrae eorum exfuvias inter veftes confervare folent , ut gratum eis concilient odo- rem. Difficulter affervantur, quia pili decidunt, & a vermibus eroduntur. Echinum terrestrem ab aculeorum afperitate quidam fic didum volunt : alii quod ob aculeos teneri nequeat. Diofcorides Cherfaeon videtur appellare, Galenus Acanthium, Ericius & Erinaceus quibufdam , quod nomen cum afpiratione fcribere malunt alii, Noftrates Duo genera ftatuunt, unum Suillum, roftro porcino, alterum Caninum, capite canem referens. Animal notum eft , magnitudine parvum referens catellum, aculeos pilorum loco geftans in dorfo & toto corpore, excepto ore, pedibus & parte inferiore, quam rara tantum & innocua lanugo operit. Ubi venatores aut alios prx- fentes animadvertit, in orbem fe colligit, roftro & pedibus intus contradis ut contrer dari nequeat. Cubiliorum oftiola, pro ratione ventorum fpirantium, claudit 6 c recludit. Cum capitur urinam emittit, cujus contadu fpinse dorfi decidere folent., Coeunt eredi humano more, propter fpinas. Quidam exenteratum & mundatum coquunt, ut alimentum fuppeditet : fed fuillum tantum, non caninum genus. Hepar rite exficcatum Renum vitiis medetur, ad quod Fel cum lade canino etiam commendatur. Lienis affedibus Lienem adhibent. Carnes in febribus diuturnis commendantur, item ad abortum, ventriculum debilem, Cachexiam> Nephritidem, Elephantiafin. Ad Plicam curandam Erinaceum difledum applicant, o . f carnem* WORMIANUM. 355 carnem comedunt, adipem inungunt, ad omnes Renum affalus & Hydropem valere volunt. Hystrix ad Erinaceos refertur, animal enim eft Ipinis horridioribus & grandio» ribus proditum Erinaceo, magnitudine Vulpis, os habens Leporino limile, dentelque quatuor longos, duos in fuperiori, duos in inferiori maxilla, aures humanis, pedes ante- riores pedibus Taxi fimiles, pofteriores Urii, dorfo & lateribus fpinse bicolores, partim albs, partim nigras fune , ad duorum aut trium palmorum longitudinem accedentes, quas animal pro lubitu, ut Pavo caudam, erigere poteft, cavernas ingrefturus eas de- mittit & terna cute in hoftes ejaculatur , deftinato i£fu & vulnere quandoque infanabilii prtefertim fi nervus pungatur. Tam diu utero gerit, quamdiu Urfa. In filvis ritu Ta- xorum cavernas fodir, vefeitur pane, pomis, piris, paftin-acis,& aquam bibit. Quidam ut Erinaceum coquunt, & carne ejus in cibis utuntur. In ufu Medico ident prteftare volunt quod Erinaceus. Spina ad dilcriminandos capillos utuntur mulieres, quod pilos augere & confervare credant, dentifealpii loco quoque in ufum venit, quod dentes roboret. Armadillo. Hujus animalis primo meminit Oviedus , qui illud Bardato vocat, quod Panopliam fignificat, Petrus Martyr Phaleratum : Graxis & Latinis Cata- phradus dici poteft. Hilpanis Armadillo, Brafilianis ftatou, Gefnero Herinaceum Brafilianum. Tres ejus fpecies reperiri afterit Clufius, mihi duo funt magnitudine falcem difere- pantes, quorum majorem hic delineare lubet. Magnitudine eft Porcelli, a roftri extremitate ad caudx apicem, tres ferme aequans > pedes, caput quinque pollicum eft ad aures ufque, ab auribus ad caudte initium, corpus totum pedem habet cum femifle, cauda pedem xquat. Ambitus eft pedis unius & quin- que pollicum. Tegmen durum teftaceum, colores ex albo flavefeentes , caput ratione . corporis tenue &exile,inftar Porcelli fere,ri£tu mediocri, nullis dentibus horrido, frons, ab auribus ad roftri extremitatem, corneo &teftellato munitur fcuto, oculos ambiente, inferior maxilla cute laltem veftitur, auriculte patulas, membranacea; & tenues. Dorium lupra Icapulas amplo & lato tegitur Icuto , ex orbiculatis telfellis conftante, nili quod longiores aliquanto lint verius extremum. Reliquum dorli novem ambitur circulis , figuris pyramidalibus depidis , lumbos tegit lamina limilis ei qua fcapu Ix te» guntur, cauda, praeterquam quod annulis conftet duodecim, paulatim magnitudine de- crefcentibus, ac teli u Iis quali Rhomboideis pictis , in apicem Iquammolum &c acerum terminatur, venter cum gutture, natibus & parte crurum , nulla crufta tedus, fed villis oblitus. Pedes & crurum pars eis vicina telfellis etiam obducitur , pedes anteriores quatuor praediti funt digitis, unguibus acutis armatis, quorum duo anteriores lonaiftimi, pofteriores minores, penis uncis longitudine exfertus^ Specubus ut Cuniculus conditur, una node leucae Ipacium excavare dicitur, nili Iicre- tur, vix le includi patitur, formicas venatur, cubat fupinus, cauda ori admota, qua reda procedentes formica: incidunt in inlidias & cibum deludenti fuggerunt. Cum fugit in prsceps caput caudamque ventri applicat, ac crufta tuetur, fefe in Ipiram convolvens® In uliginofis lacubus verfatur, lumbricis, pifeibus, & vermiculis vefeitur, ut & baccis qui- bufdam ac pomis. Pluente coelo fupinus jacet, & ventre, qui exermis eft, colligit aquam contentam inter cruftas laterum, fic perdurat, tranlado imbre, ferrne diem integrum, donec occurrat cervus fitibundus, qui accedens ad potum immergit buccam , tunc fe claudit animal, labra & nares comprehendens cervi, qui difeurrit hinc inde, donec fpj- ritus anguftia defatigatus corruat. r Commendantur carnes ejus in epulis, quamvis quoddam genus venenatum dari tr&« dat Nierenbergius, caro pinguis eft & excrementofa. Crufta data jj. pondere, fudo- reni in moroo Gallico provocare dicitur. In cauda ofticulum extare ajunt, quod in te- nuiftimum redactum pulverem, ac magnitudine capitis acicuhe in aurem inditum, do- loreni 6c tinnitum fanat. Conchulis ad fures deprehendendos utuntur» Tangunt prius cum Concha terram a fure calcatam five aliud quod iple tetigit, implent maximam po- tione quam Chicam vocant, tympanis deinde circumtonant, Concha interim {ponte fubiultante & tripudiante. Hoc veneficio notatur furis vultus puftula in genis, qua: per utramque maxillam ferperet, nifi maleficium diligenter diffolvatur. Gap. XXIV. 53' 5 MUSEUM C a p. XXIV, c De Tsifulcisi » s u l c A animalia ea dicuntur Ariftoteli lib. A, de Hiftoria Animalium cap.ii. quae ^ forcipem pro ungula habent, Graecis ut oves, capra- cervi, equi fluviati- les. Et paulo poft : Bifulca binis fiiTuris utrinque, id eft a parte priore , pofterioreque diducuntur. Inter ea primas tribuimus Rhinoceroti. Rhinoceros, animal quadrupes, varie a multis defcribifur , qui eum non vide- runt, quocirca & errores haud paucos in ejus hiftoria cernere licet apud Antores. Ego quxdam ad ejus naturam facientia, ex fide digno Jacobo Bontio , qhi aninial hoc non folum centies caveae inclufum vidit , fed in filvis etiam vagans obfervavit , de- promam, cum eo me ducant partes quas ex eo poffideo. Cute eft cinericia & nigra, in- ftar Elephantina: , rugofa admodum, cum profundis plicaturis, circa latera in dorfo. Craffam admodum habet pellem, ut quae idui Japonica Machaerae facile refiftat. Neque enim h aec beftia (ut apud nos pingitur) fcutis munita eft, fed hae plicaturae hos clypeos mentiuntur , neque una pars durior eft altera. Roftro eft porcino , fed ante acutiore, neque tam obtufo, in cujus extremitate cornu illud extat, unde nomen fortita eft bel- lua. Aliud altero majus pro aetate Rhinocerotis. Colore etiam cornu variat, modo nigrum, modo cinereum, modo album eft. Magnitudo autem corporis mediocris fla- turae ad Elephantem proxime accedit mediocrem, nifi quod pedibus fit longe humilio- ribus, ac propterea tam confpicuum etiam non eft animal, exterum innoxium, nifi la- ceffitum , neque crudivorum ut Tygris , fed herbis vefeitur &: virgultis , iifque fpinofis , nam linguam habet afperrimam , fed fi irritetur hominem fimul ac equum tanquam pulicem profternit, quem deinde lambendo necat, dum, afperitate lingux , cute & carne ufque ad offa hominem denudaverit . Carnibus Mauri vefcuntur , fed nervofa plane eft & concoctu difficilis. Ex hujus animalis cornu mihi Poculum eft, de quo in Artificialibus dicendum. Dens quoque & Cofta. Dentes mihi duo fiant- molares, quorum unus altero major. Major quadratus ferine eft, cujus latus longius duarum eft unciarum, reliqua minora, ea fuperficies, qua cibus mafticattir, inaequalis finubus quibufdam laevibus &: protuberandis acutis, cum foramine in medio, triquetro, colore fufco, eminentiis albis variegato ; extra gingivam parum ejus prominuifle apparet. Radices habet tres, omnes quidem duplicatas, fed ex iis major craffior is qui ex adverfo duorum pofitus eft, colore buxeo, radix longior uncias duas longitudine non aequat, pondere unciarum trium eft dens totus. Ferunt dentem hunc*, dolenti denti applicatum, dolores fedare, quod tamen nondum expertus funi. Coftam etiam ab amico accepi, quam Rhinocerotis efle retulit, fed proportionem ad tanta; bellux magnitudinem dum confidero , aut ex animali juniore , aut ex nothis coftis e Ile neceflfe eft fateamur. Quindecim uncias longitudine fuperat, crafla & fpifta fatis, lata circa medium uncias duas, arcuata, qua fpinae adhxfit tuberculis quibufdam praedita, altera extremitate, qua fterno adglutinabatur, fpongiofior. Alce, quibufdam Jul. Caelaris Animal Magnum, Bifons Plinii, Onager Olai Magni, Tarandus aliorum, nobis ^(fDiur / Germanis ©tnM. Magnitudine Sz proceritate equum fuperat, imo in Norvegia tantus obfervatus eft, ut fub yentre ejus quis ftare valeret. Humeros depreffiores habet & humiliores partibus pofterioribus, pronum incedit, a fiimrno capite ufque ad humeros, & maxime in cervice magna eft pilorum prolixitas, ut jubam quafi conftituat, fed non adeo magnam ut iri equis, in aliis partibus pili longitudine non differunt ab equinis, licet denfitate fuperen- tur, non vero craffitie, colore ad cinereum vergit, fed, pro viciffitudine temporum anni, varias fub it mutationes. Caput oblongum & gracile eft, fi cum toto corpore con- feratur. Labra magna, prominentia , eraifa, fed maxime fuperius, qua de caula retro- greditur in pafcendo, ne in priora tendens involvatur. Os longum, dentes non admo- dum magni 1 , nec longi , aures longae Jataeque. Foemineus fexus cornubus caret, Mafcu- linus lata gerit, craffitie duorum digitorum tranfverforum, in ramos feu digitos dilperfa * pondere, in adultis, duodecim ferme librarum, quae ftatis temporibus mutantur. Re- cens i W O R M I A N U M. cens nata molli quadam lanugine obducuntur , ut cervina , ventre funt obelo , cauda brevi, unguibus bifulcis & bifidis, ut boves. Comitiali morbo fiepe tenentur, quo non liberantur nifiappofita prius fuerit auri al- tera pedum pofteriorum ungula. Timidum animal eft, advenientes homines fugiens, quovis parvo vulnere moritur,& fifuum viderit fanguinem exanimatur. Cornu non ferit, fed canes perfequentes unguibus repellit. Raro folitarium eft, fedplures fimul vagantur. Cum nivibus terra tegitur, ita progrediuntur, ut unum procedar, reliqua fequantur, eadem legentes veftigia,ita ut unius faltem veftigia quis fe videre exiftimaret : latratu ca- num audito, fugiunt fecunda aura, ut veftigia cum ip fis abeant, famis & ficis funtpatien- tiftima, pulli affueti manfuefcunt. Carnibus eorum vefcuntur, fed cibus eft minus gratus, quod ipfe experimento didi f, donavit enim me ejus fruftoMagnif. D. Cancellarius Frifius, quod, etfi animal dudum fuiftet madatum., quamdiu tamen crudum erat, totum fanguine madebat , affum tam durum &infuave erat, eo vefci ut haud potuerim. Cornua infigni pollent adverfus Epilepfiam facultate, in primis fi circa Calendas Se- ptembris animal capiatur & madetur, quia tum maxime vegetum & fucculentum , in Venerem ferri folet. Nervus circumligatus membro fpafmum patienti , paroxyfmum tollit , & porro ab hoc malo pnefervat. Ungues pras reliquis Epilepftx efficaciter me- dentur , hyfterica; item paffioni , cordis affedibus. Ex unguibus quidam dextrum, qui- dam finiftrum pedum pofteriorum commendant in hunc ufum alii, omnes hac vi pol- lere, non fine ratione afferunt : ut quis ab his morbis hujus unguis beneficio pneferve- tur , annulumex eo confedum in annulari fmiftrae manus geftet, aut particulam collo fufpenfam, ut cordis regionem tangat. Jn curatione in pulverem redigitur, & cum aliis appropriatis exhibetur. Mihi hujus animalis, eft caput integrum cum cornibus, pedes item ac crura aliquot cum ungulis , ex quibus pes unus in formam poculi feu fcyphi redadus eft. Pentacula quoque ex cornubus, cordis figura, certa conftellatione in Boruffia confeda. Rangifer, Norvagis SfammJ vel DCcmfbiur/ animal eft Septentrioni peculiare , fi- quidem alio tranflatum non diu vivere animadverfum eft, locis namque deledatur per- petuis nivibus & glacie horridis, & peculiari mufci in petris nafcentis gaudet alimento, quo fi deftituatur morbis corripitur. Ad figuram cervi quam proxime accedit, fed tene- rius aliquantum eft animal & membris gracilioribus,pilis curtis, colore gryfeo, duobus pneditum cornibus, pro ratione corporis magnis fatis & ^mplis , frondofis, gracilibus & teretibus juxta caput, feddifatatis aliquantum ubi in apices terminantur, qui plerum- que incurvantur pofteriora verfus. Cornua, qux ego teneo, duodecim ornantur apicibus. Mox ubi e Cranio emer- gunt, ramum longum anteriora verfus emittunt, multis incurvatis hamulis quafi infi- gnitum, quem Noryegi $5iunwcfer vocant, eo quod hujus beneficio glaciem frangat aquarum , ac ramos arborum ad fe trahat * earum gemmis & foliis ut vefcatur. Fce- mina etiam cornubus praffiitaeft, fed minoribus , eseteraad figuram cervi accedunt. Vefcuntur hieme mufco, aliifque herbis & germinibus arborum & foliis. Ubi omnia nive funt cooperta , apte pedibus nivem diflipare norunt , ufque dum ad faxa aut arborum truncos pervenerint , quos detegunt. Exiguo vitam fuftentant ,* nodu ut plurimum vidum quaerunt, interdiu in magnis niviumcongeriebus fub cautibus latitant. Ajunt Lappos & Finnos,in diurnum alimentum, tantum faltem lingulis tribuere mufci, ' quantum chirothecte (ux digitus major capere poteft, licet zo. milliarium iter eadem die confecerint. Non admodum funt feri , fed facile cicurari fe patiuntur , ut jumentorum loco iis utantur* Velociffimum eft animal, & hoc maxime in eo mirandum, quod, ubi nix mol- lior eft, nequaquam mergantur eorum pedes, ubi currunt, ultra calcaneum, kfcftorccit vocant Norvagi. Natant perite fatis, catervatim incedunt, ita tamen ut longo ordine fe fequantur, caput in clunes antecedentium reponentes, dux, ubi defatigatur, ad ulti- mum difcedit locum & fequenti officium refignat. Foetum verno tempore in cautibus edit, ubi frigus maxime penetrabile corpora adurere folet. Variis capitur modis, laqueis, foffis, baliftis, aliifque mediis. Horum animalium multa & numerofa armenta poffident Finni, ex quibus ad ipfos multum redundat utilitatis. Lac ex iis muldum fuave eft, ex eo cafeos quoque confi- U u ciunc j$8 MUSEUM eiunt non ingrato fapore ; fed butyrum non praeparant , carnibus eorum vefciinttfr, quas Tale quandoque condiunt, & vento ficcant, pellibus veftiuntur , pilis fellas fufful- ciunt, nervis veftes cdnfuunt atque ex iis habenas & vincula conficiunt , quibus navi- culas fuas quandoque colligant, abfque ullo ferramento, quo deftituuntur. Ex cornu- bus manubria cultrorum, Sc alia utenfilia conficiunt, fed praxipue trahendis vehiculis fiios aptant Rangiferos, atque celerrime maximum itineris conficiunt fpacium. Unus eorum vehiculum trahens praxedit, habenis ad conula alligatis, Redore baculo totum negotium dirigente, alter vehiculo alligatus fubfequitur, & cum prior trahendo defati- gatus ruerit, in ejus locum fubftituitur pofterior, fubfequente illo , atque ita Operas par- tiuntur, donec peniumabfolveriiit. Laflitudinis dant fignum, gradum fiftendo, & lin- guam cum an odi tu exlerendo. Duodecim horarum fpacio , ultra centum millia paf fuum conficiunt. Varia de hoc Animali prodiderunt Autores, qua: veritati & experientis minus litant. Scaliger Ex. 208. ad Aicem refert, fed male, toto enim genere diftant, ut vel ex iis, qu£ jam diximus , patet. Nec rede ftatuit cornua Rangiferi lanugine obduda , hoc enim illis tum faltern contingit cum repullulant crefcunt. Magno huic viro merito condonandum, quod remotus valde ab his terris,, aliorum relationibus fidere coaduS fit. Sed Olao Magno an tam facile ignofci debeat dubito , quod in hifce regionibus feptentrionalibus natus, &curiofus, ut videri vult, palpabiles adeo effutiat namias. Primo befliam tricornem vocando & pingendo, cum-duobus falt<bm prxdita fit cornu- bus , nam quod in medio ponit eonfidum eft, quod reflabuntur qux inMufeo teneo. Deinde non obfervatum, quod Cervo procerior & robuftior , cum minor fit multo. Tertio, nec veritati litat, quod flando eundoque, melius quam fe inclinando, floribus ac herbis pafcatur, propter cornua nimis antrorfum incurvata, idque laterali obliqua- que corporis inclinatione. Obfervatum namque eftfiepius , quod cum currat cornua Ri dorfum refledat, cum vero herbis pafcitur , refla prominent, nec illi ullo funt impe- dimento. Quarto, Jubas non meminit quifquam, eos qui vidit; Alcen cum Rangifero confundere videtur. Quinto, nec probabile quod currulibus jungantur plauftris , fi- quidem tota regio montofa, & tefqua invia curribus tranfiri nequeunt , fed terra nfvi- bus obduda traharum &: vehiculorum quibufdam in locis non refpuit admini- culum. Sunt mihi cornuum Rangiferorum fpecimina magna fatis, fed tenuia, ut eorum fert proportio. Capiftrimi quoque eft ex nervis elaboratum, rubrum, forfan eorum fanguine fin- dam. Gtonlandorum (quantum quidem ex circumflandis colligere datur) jacula & fagittte cornii hujus animalis armata? videntur, quod ex iis , quae in Mufeo teneo , ap- paret. Cervus , Grxcis sA^<p©-, Danis Sfriott / Germanis iptrfcf) / animal eft quadrupes, bifulcum , colore fubflavo, ravo, albo aut alio colore , magnitudine equam mediocrem referens , cornubus magnis in ramos difperfis , quibus a mare fccminx diftinguuntur. Cornua autem haec decidua funt lingulis annis , initio a bimatu, bimis enim cornua' primum oriuntur fimplicia & reda ad f abulonum fimilitudinem , hinc fubulones didi , quorum duo mihi funt cornua : Trinis bifida exeunt, quadrimis trifida , & fic ufque ad annum fextum, facies iis carnofa, nafus fimus, collum oblongum & exile, cor ma- gnum. Mira eorum in currendo velocitas, citm eredas tenent auriculas, acerrime audiunt, fin demiflas, gravius, tempore libidinis efferuntur & pro fceminis certant, mutuis quan- doque fe confidentes vulneribus, partus fuos teneros ftudiofe tegunt, & abfconditos, inter profunda fruticum vel herbarum > pedum verbere cafligant ad latendum. Vitas longas eife ferunt & febres non fentire. Pelle cervina veftitos Serpentes non tangere referunt. Cornuum aduftorum odor ferpentes fugat & culices. Caro alimentum prasbet bonum, prxfertim juniorum, cre- brum ejus idum febribus refiflere volunt. Hepar quidam vituperant. Ex tenerioribus cornubus magnates epulum conficiunt , contra quodvis venenum utile. Sanguis al- vum fiftir, caro febribus medetur. Medulla & Adeps dura carcinomata molliunt im- polita. SufFumigitim ex pilis contra abortum commendatur. Cornu Cervini maxi- mus efl apud Medicos ufus, contra venena omnes morbos malignos, mucrones cx- WORMI ANUM. $ 39 teris partibus prasfetuntur, quidam dextrum finiftro , quidam finiftrum dextro effica- cius putantes. Longum foret lingula recenfere , quibus accommodantur. In annofo- rum corde os reperitur crucis formam referens , quo prasftantius in corde roborando & venenis pellendis non datur ullum. Milii ex eo funt cornua, fecundina, membrum genitale, os de corde. Partium ufum eleganti carmine complexus eft Balduinus Ronfasus, Monstro sum cervinum cornu dono Seteniffi Principis Chriftiani V. G. M. obtineo, cujus defcriptionem dedi lib. iv. Monumentorum Danicorum in Hi- ftoria aurei cornu in Cimbria inventi. Cornu illud, cum particula Cranii cui adhaeret, longitudinem pedis unius conftituit, in ambitu pollices obtinet d,ecem> colore melleo, obtufum, nullis ramis infigne, duabus parvulis papillaceis protuberandis in fummitate donatum. Figura mirabile efb , quodammodo fpicam grandem frumenti Turcici refert. Crebris enim tuberculis piforum magnitudine obfitum, inaequale, alperum, variis fora- minibus &fulcorum anfradibus deforme, fubftantia tophacea, molli, porofa , juxta cranium protuberans paulatim &: fenfim finuatur. Primo alpedu nihil minus quam cornu efle videtur. Strepsicerotis cornua mihi bina , capiti ligneo aptata , quorum, quodvis lon- gitudinem habet trium pedum , in acutum delinentia, juxta apicem paululum dorfum verfus incurvata, nigerrima, in ambitu caput verfus odo ferme uncias habent, & odo- decim quali annulis &; rugis completis a bali ad medium dotantur. Hinc vero laevia fune & polita cum exiguis quibufdam protuberandis in apicem ufque. Plinius lib. 8 . cap. 51 . inter capras filveftres hoc animal recenfet, eique cornua ereda tribuit, rugarumque ambitu contorta , & in leve faftigium acuminata , jam enim a primo ortu fenlim gracilefcunt. De hoc animali parum legere licet apud Gefnerum aut Aldrovandum. Magnam interim affinitatem habent cornua & plane limilia funt illi quod fub nomine Origis ab Aldrovando depidum eft, & ejus animalis elfe videtur, quod Qrygem vocat * ea enim, quae cornubus Orygis Oppiani tribuuntur, hifce eom- p erunt. Capreolus, Dorcas, Nobis OutaMur / Germanis 9tefjC vel Dvdk-fcocf. Forma & colore cervum imitatur, nili quod minor lit ; Mas cornua in capite gerit, fenis plerumque tamis diftinda, vifu acuto, voce debili, quam venator libilo folii imi- tatur, ut alledum Capreolum , quali ad fui generis animal proliliens, interficiat, aut capiat. Si foemina fuum amittit maritum, alium quierit, eumque fecum ad priftinum ha- bitationis fuie locum addiicit. Foemina capta, maritus alio difcedit , ac aliam fequitur conjugem, undefoeminas rarius maribus capiuntur. Carnem habet fuavem & meliorem cervina, quandam limilitudinem & familiarita- tem ad corpus humanum obtinentem. Corporibus humidis prodeft, colica item 8c morbo comitiali laborantibus. Ventrem moratur 6c nervis fiecitate prodeft , Tormi- nofis & Dyfentericis in cibo Caro conducit. Jecur Caprea: contritum ex vino bibitur, affiedibus oculorum medetur ; aflum, fanguinis profluvium fiftit. Fel faciei delet macu- las & lentigines, oculorum hebetudini fueeurrit, tinnitum aurium tollit. Varia ejus funt cornua, figurae etiam diftortas ; inter quas unum quod altero ramo eredo, altero in pofteriora diftorto & apicibus volam manus cum digitis refert. 11 % Caprea 34Q MUSEUM Caprea feu Dorcas monoceros. Anno mdcxlIx. menfe Octobri, ve- hationi prope Flenfburgum cum operam daret SereniflimusRex Nofter Fridericus II I. cum SereniiF. Regina Sophia Amalia, & aliis aulicis, Capreolam foeminam cepit, quae unicum cornu in frontis parte finiftra gerebat, curvum, pilofum, nullis ramis praeditum, sn acutum delinens, abafi ampliore Scpiloliore, in apicem anguftiorem excurrens, lon- gitudine unciarum quinque cum femiffe. Quod mihi, particulae cranii adhuc adhaerens, per cubicularium fuum, Nobiliftimum Hugonem Lytzow, dono mifit. Cum primum capta fuiffct, omnes, confpedo cornu, marem effe arbitrabantur, fed exenterare eam ubi ccepiffent, ex genitalibus fceminam agnoverunt, raro fpedaculo. Fceminis enim in hoc genere cornua negant, quiNaturalem Hiftoriam fcripferunt. Scaliger Pater lib.3. de Re Poetica pag. 86. fcribit fua aetate captam in Gallia Cervam quae cornua haberet. Sed, inquit, hoc ut interdum fieri credamus, ita monflro propius efl. Quod de noftro hoc etiam jure pronunciare licet. Gefnerus, in Iconibus animalium quadrupedum ferorum, ordine primo cornua de- pingit Capreoli fceminae, his additis verbis : Cornua haec nuper vidi apud generofum Cimbrorum Comitem Guilhelmum Werhnerum, qui ea Capreoli fceminae fuiffe ('cum fceminae cornutorum , quorum ramofa funt cornua, fine cornibus effe folent) affe- rebat. Ap er indicus, Zainus, aliis Coja Meti, apris noftris figura refpondct, nifi quod minor fit, pilis quoque longioribus, variegatis albo &: nigro colore. Supra dorfum, circa Renes umbilicum habere ferunt , fed verus non eft umbilicus, ut refert Francifcus Hernatidus, fed mollis &glandulofa quadam pinguedo , ex qua digitis humor exprimi poteftaqueus, alii mammam effe putant, qua pullos nutriat, alii per hunc umbilicum refpirare volunt, quod vero haud fimile. Terribiliter frendet, fcetidus eft. Venatores, ubi eos capiunt, arbores confcendunt, quem videns grex Zainorum accurrit, cum ho- minem non poftit, truncum &: arborem mordet ac lancinat, ille interim tutus vena- bulo quos poteft transfigit. Gregarim difcurrunt & ducem eligunt minimum & viliffi- mum omnium, quo occifo Grex diflipatur. Ferus eft & truculento morfu cum primum captus eft, obvium ferit, cum cicuratur .placidus, & domefticus. Vefcitur glandibus, radicibus, & aliis montanis frudibus, vermiculis quoque. Carnes noftratium multo funt fapidiores , falubriores , fed procidendus umbilicus, alio quin uno die corrumpitur. Anno mdcxxxvii. unum Lugduni Batavorum fe- dioni publicae fubjecerunt in Schola Anatomica , in quo quo inventa particularia, ita ad me perfcripfit Vir Experientillimus D. D. Flenricus Fuirenius, fimulque pilorum fpe- eimen tranfmifit. Porcus Americanus, quem fecuimus, parvus erat, fetis longioribus, variegatis ex albo & nigro. Hepar nullo ligamento fufpenforio in abdomine contineba- tur, fed per membranam vertebris medebatur. Lien longitudine duorum palmorum, craffuie digiti unius , non fubcoftis lateris finiftri fitus, fed tranfverfim in abdomine, mediante peculiari membrana, adipofo renum membrano jundus. Ventriculus duo- bus quafi cornibus dotatus, quorum alterum circa fuperiorem, alterum circa inferiorem ejus partem extabat. Folliculo fellis carebat, inteftina tenuia ad dextrum latus , loco paulo elatiore , craffa ad finiftrum decliviore fira erant. Longitudo totius Fftulo inte- ftinalis xxxiv. pedum Geometricorum erat. Pulmones in feprem lobos divifi, utrim- que tres, unus in medio circa.cordfs mucronem , utrique parti communis. Supra fpi- nam dorfi, prope lumborum offa, mamma erat, cujus circumferentia Imperialem ma- gnitudine J f ORMI ANUM. 541 gnimdinea:quabat,qua lac proli prasbuifle videbantur teftari glandula, fubftratas, in eas enim ven^e varte, eseque magnse, inferebantur , papillae vero l'ub 'ventre nullius ufus elfe putantur, iis enim nuite grandute, nullae vena?, quaj pro lade generando fanguinem ve- herent, aderant, C A p, XXV.

I)e ^Animalibus fohdipedibus .

A Ni M a l 1 a , qux fidos non habent pedes , fed unica in pedibus prodita finit 1111- gula, [Aovuvuxa,, five [Acow%a , Grasci vocant, Plinius folidipedia, Theodorus Gaza folipedia. Horum reliquis prseftant, quas a juvando Jumenta dicuntur, ut Equus & Bos< Ex Equo quia rara quasdam tenemus, & hic principatum dabimus, Equ us cornutus. Sereniffimo ac Fotentiffimo Regi Noftro Fridenco III. in- ter alios equus eft cornutus, generofus & alacer, ftatune mediocris, coloris o-ilvi, cui ex utraque auricula, parte exteriore, enatum vifitur cornu, incurvum, acutum, penna; olorinas craffitie, longitudine unciarum duarum cum dimidia, quamvis dextrum* finiftro majus. Hasc cornua pendula & mobilia ex auricularum parte externa enata propen- dent, & ftatis temporibus decidunt, feu potius exteriorem tunicam aut laminam exuunt, per vices , pradertim fi morbo aliquo infeftetur equus. Remanet vero corpus ipfum,' fed diminutum, quod fenfim rurfus augetur ac crefcit, donec ad maturitatem ac juftam magnitudinem pervenerit, ut rurfum deponatur. Scalpendo ad pradepe aures, jam hoc, jam illud excutit, quod inventu difficile eft, quia, ftraminibus permixtum, aut atteritur' aut pedibus conculcatur. Horum cornuum, fic excuffiorum,unumaSereniffima Majeftate Regia dono accepi, quod, quoad longitudinem, dimidium faltem sequat ejus quod auricute adhxret, incur- vum eft, acutum, uncte unius longitudine, cavum, craffitie majoris pennas anferinas. externa fuperficie a bafi ad medium ufque colore cinereo, rugofum, aiperum, d medio vero in apicem argenteo, qualis in conchis margaritiferis conlpicitur, in apice ad nigre- dinem paululum tendens. Interior cava fuperficies etiam argentei eft coloris. Totum pondere xxi. vix fuperat grana. Situs & proportio ut melius intelligatur, Iconem capitis adjecimus. Joh. Eufeb. Nierenbergius lib. 7. cap. 2. Hiftor. Natur, vidit in aula Re<% Hilpaniariim equum cornutum. E c^u 1 n A F OjJ i N a mandibula inferi oR > trunco quercino ita Innata , ut infertld- His nulla appareant veftigia , mihi etiam a Sereniflimo ac Potentilfimo Rege NoftrO Frkicrico III. tranfmifla eft anno mdcxlix. 6. Februarii : opus certe in quo Naturae mirari licet folertiam &c conatus inlignes. Quercinus truncus , cui Mandibula hasc infe- ritur, lpngitudine fuperat pedes duos Romanos, craflitie brachium humanum, ad lo- cum ubi mandibulam recipit, in quo nodus tumor duorum pugnorum magnitudine, per quem tranfit mandibulae portio anguftior. Inferior haec trunci pars, partim cortice tegitur proprio , partim eo nudata & teredine ex parte confumpta. In nodi feu tumoris medio rima apparet ex concretione partis fuperioris cum inferiore enata. Superior trunci pars, quas eminet lupra mandibulam, non adeovcrafla eft atque inferior, fed pau- latim tenuior redditur, atque, ubi ad pedis emerlit altitudinem, in duos divaricatur ra- mos, quibus tertii mox fupra nodum annumeranda funt veftigia. Mandibulas per tranfverfum trajedas longitudo^ft pedis unius cum dimidio > pars ejus anterior, quae a ligno libera eft, uncias tres longitudine fuperat, ac fex primores oftentat dentes; pofterior ac latior, decem eminet digitis ac utrinque quatuor oftentat molares cum dimidio, & alarum inftar divaricatur. Sed pars ejus fmiftra frada eft, & plus fui amilit quam dextra, mufcofa quibufdam in locis obduda fubftantia. Exiftimo mandibulam hanc impolitam fuifle ramo quercino juniori, qui fenfim ex- crefcens per interftitium utriufque alse mandibulas , paulatim in majorem audus eft am- plitudinem, ita ut & inferior & fuperior pars rami adaudi coaluerit, &, accedente copio- lo nutrimento, in nodofam hanc molem excreverit, quas &c extra & intra mandibulam tam arde amplexa eft, ut line fradura avelli nequeat , coalefcente paulatim fuperioro parte corticis cum inferiore, ut jam continuatum exiftat corpus* €a p. XXVL W O R M 1 A N tl M, 545 Gap. XXVL Hominem concernentia traUans. ’ ... i • ■ A Bsoluta hiftoria eorum quse Mufeum noftrum tenet ex Brutis petitorum, ad ei qu£ hominem concernunt properamus , inter ea primo occurrit Embryo, quem ubi duobus menfibus cum femifte in utero geftaftet mulier hujus urbis, abortive ejecit, magnitudine unciam parum fuperans. Cum primum accepiftemji omnia membrorum, etiam genitalium, lineamenta erant confpicua. Jam vero obfcu- ribra, quod molliores partes exficcatae lint, &: corpus totum aromatis conditum. D ens giganteus, in Dioecefi Alburgenfi, Parochia Blanterup, inventus, cum parte maxillae , formam habet dentis Canini maxillas inferioris. Dono Clariffimi Viri D.Chriftiani Johannis, Epifcopi olim Alburgenfis, vvv \v eum teneo, qui ab ante- ceftbre fuo M. Jacobo Holmio fe accepifle in adjunfta teftabatur fchedula, in qua ex ejus proportione de totius corporis ftatura conje&uram faciebat in hunc modum. Si juxta proportionem hujus dentis aeftimanda eft reliqui corporis gigantei magnitudo^ proportionalster, maxilla circumferentia erit ulnae unius & trium quartarum ulnae . Ca- pitis z\ ulnarum, a vertice ad imum menti ulnae if. Latitudo inter humeros duarum ul- narum & dimidias, Auris longitudo i, latitudo 4 ulnae. Lingua lata 7 % ulnae , longa O ris latitudo 4. Pedis longitudo unius ulnae & quartae partis ulnae. Brachii extenfi ab axilla ad extremum digiti medii 54 ulnarum . Altitudo gigantea , circiter cubitos feri ulnas Selandicas novem. Quas omnia utcunque ad dentis hujus quantitatem propor- tionaliter re f pondent libi invicem ad hominis bene proportionati proportionem tri- plicemj cujus altitudo ut plurimum eft trium ulnarum, ficut dentis hujus ad dentem ho- minis jam viventis proportio bene tripla eft. Sunt mihi & alii dentes molares magni, qui pro Giganteis funt oblati , fed quia' de iis valde dubito, non exiftimo operae pretium fufius eorum hiftoriam perfequi. Crania varia funt in quibus futura fagittalis ad liafum ufque excurrit , & ofta in Lambdoidea a me primum obfervata clare latis extaiit. Unum eft calcinatione Philofophica ad niveum candorem redaiftum , molle ac friabile, ut cornua Cervorum, quas hoc pa&o calcinari folent. Scutiformis Cartilago Laringis in os degenerans. Peculiare hoc ei eft, ut iri quibufdam olfefcat , ab aliis enim & hoc obfervatum. Refert namque Cardanus furem fulpendio mul&atum ftrangulari non potuilfe, quod hanc Cartilaginem olfeam habue- rit, quod demum animadverfum, cum fulpendio liberatus, & de patibulo detractus, in caufam hujus rei accuratius inquifitum eflet. Huic adjacent Auditus organa, Cochlea, Labyrinthus, aliasque partes adjacentes ofleasj ad auditum hominis facientia, eo modo feparata, quo a Caecilio Folio Anatomico Veneto delineata fuere Anno mdcxlv. Novem Dorsi vertebra, per quarum foramina , medullam (pinalem ex- cipientia , crevit radix juglandis eo ordine , quo fe ipfas in corpore vivente excipiunt. Anno mdcxlvii. cum in horto fuo, ubi olim ccemicerium fuit S. Clementis, ju- glandem eradicare conabatur Chriftophorus Johannis, Conful hujus urbis honoratifii- rnus, ad radicis extrema Sceleto n humanam offendit, fer me corruptum, per cujus Ipi- nam radicis propago ita crevit Ut intrans per infimam vertebram ramulos emiferit per fummam fuis fibris divaricatos, miro fpeftaculo. Radix digiti minoris cralfitie eft , qua truncum lpedabat longitudine pedem unum cum tribus unciis aequat , ac variis fibris, ornatur , hinc vertebras novem tranfiens mox in ramos tres, etiam fibrofos, divaricatur. Inter quos longiflimus pedem ununi fuperat unciis quatuor, ita ut fatis appareat, non manu humana radicem hanc infertam fuilfe vertebris, fed temporis fuccdfu Crevilfe radicem, atque hunc duftum obfervafle, monftrante ipfa Natura. Giganteae Costj particulam, pedem unum cum femiffc longam, craftam unciam unam , latam tres, mihi dono dedit Nobililfimus Nicolaus Troile, Admiralius Regni Dante ftrenuus. Erofa & carie ex parte corrupta erat, quia diu fub terra latitaverat hic in Selandia, ubi inventa. Huc forfau non incommode refertur M u s c use r an i r hu m a n i, cm vires & pro- 344 MUSEUM proprietates attribuunt mirabiles. Quidam florem Cranii appellant. Crania enim humana, patibulis, rotis, aut palis affixa, ventis, pluviis & radiis folaribus continue ex- polita , mollefcunt & ita difponuntur > ut mufcum de fe protrudant , quem Paracelfici Ufneam vocant. Commendatur peculiariter ad fanguinem narium fiftendum , fi portio eis indatur, aut fyndoni rubro involvatur tte de collo fufpendatur , aut manibus teneatur. In vulne- rum haemorrhagia, dyfenteria, uteri procidentia, defperato menfium profluvio com- mendatur. Ingreditur confedionem unguenti Hopliatrici feu Armarii, quod virium fuarum maximam partem ex eo mutuari videtur. M u m i a humana huc etiam fpete&e videtur, licet fupra, de Afphalto ubi a£tum, quaedam de ea tradiderimus. Nihil autem aliud efle videtur^quam Cadaverum, aroma- tibus conditorum, fluens liquor concretus, cadaveribus adhaerens. Ex ^Egypto adferri foleti ubi cadavera olim duplici modo condiebant. Ditiores medicamine confe&o ex Aloe, Myrrha, Croco & Balfamo , plebei vero Afphalto folo, ut a corruptione immu- nes effient. Succus igitur ex cadaveribus exfudans, permiftus cum conditura, Mumiam conftituit, qua utuntur. Magnus ejus ufus eft ad contufiones, fanguinis grumos difiolvit, partum facilitat , fpafmum & convulfiones juvat, omnia interna & externa vulnera, exulcerationes, alia- que ejus generis curat. Permifcent aliis, vel feorfim Drachmam dimidiam exhibent. Hujus cenfus eft Manus liniftra hominis ex Higypto allata , cujus etiam fupra fa- te eft mentio in Hiftoria Bituminum, longitudine unciarum feptem, unguibus, articu- lis, omnibufque lineamentis integra, linteo ex parte involuta, multorum annorum de- curfu ita aflervata, ut nihil de ea perierit. Adeft & Cranium puerile , quod etiam Mumia conditum fuit , in vertice aper- tum, quod offia ad jun&uram fagittalis coronalis futuras nondum fuerint confirmata, unde colligitur adulti hominis non efle. Cranium stupendum ex Scania accepi, quod, quia affinitatem aliquani cum humano habet, huc referri poffie putavi , figuras enim fphaericae eft & futuras non mul- tum abfimiles habet, fed humanum non efle multa funt quas arguunt. Figura eft globofa mftar humani, fed tenue, leve, magnitudine duplo ferme fuperans humanum. Ambitu fuo, a dextra in finiftram aurem, duos habet pedes cum unciis duabus. Ab occipitii fo- ramine , per quod fpinalis exit medulla , ad nafi initium , pedes ferme duos. Os occipi- tis, lambdoidea circumfcriptumfutura 3 unicum eft & triquetrum, fupra illud verticem verfus quinque confpiciuntur foramina inaequalia, quse fola dura matre tegebantur, fi- gurae diverfae, ut plurimum tamen ovales. Ab apice futurae lambdoideae , unde emer- gere folet fagittalis, ad coronalem , mute tranfcurrunt, nec rete, nec tranfverfae, fed undatim fORMIANtIM. 341 undarim variarum jfigurarum offa ampledentes futura. In vertice amplum foramen conftituunt offa ablata. Ex iis vero, qua:reftant, colligere licet fagittalem ad nafifummum perreptaffe , &: nafum (qui tamen non figuram nafi , fed probofcidis habuiffe videtur monftrofi) in duas partes diviliffe. Orbita: oculorum nulla veftigia. A parte inferiore ptoceffus Styloidis apparent reliquia:. A dextra parte, os Zygomatis integrum, in fini- ftra ablatum. Sub offe Zygomatis in ipfa maxilla duo fuperlunt dentes molares, figura multum difcrepantes ab humanis & aliorum animalium. Quilibet enim, parte ea qua e mandibula extat, prominentias quinque femilunares habet. Reliqui dentes, tum lateris finiftri, tum anteriores, defiderantur, ablata probolcide. Cranium totum fuperficie in- terna variis finubus & foraminibus dotatum eft, leve admodum &: fimplici conftans la- mina, dura: meningis multum adhuc tenens,in primis ea parte, qua: cerebrum a cerebello difterminat. Tantas eft capacitatis ut cerebrum humanum ordinarium dupla propdr- tione capere potuifie appareat. Hadenus crediderunt Anatomici, nullum animal majus cerebrum, habita corpo- ris proportione, poffidere, ipfo homine, at hoc duplo grandjus fuit. Humanum non effe, ex probolcide & dentium conftitutione patet. Inquirenti mihi diligentiftime , an aliqui hoc animal viderint eo in loco ubi inventum Cranium , nemo fe unquam tale quid vidiffe afferere potuit. Quin imo operam dedi ut alia ex hoc animali offa haberem* quo ex iis de conftitutione reliqui corporis conjeduram facere poffem , fed nulla prae- terea eo in loco reperiebantur. Inventum autem fuit Cranium hoc in prato quodam Scania:, per quod fluviolus labebatur. Varia fuere judicia illorum, qui illud apud Me viderunt, fed nemo adhuc aliquid pro- ferre valuit, in quo acquiefcere animus potuit* MUSEI 34f> M tl S EI W P R M I A N I HISTORIA D E ARTIFICIOSIS LIBER QUARTUS. C A P. I. \De oArtificioJts e terris elaboratis. Rimas in hac clafle tribuo Vasis cHiniti- cis: in primis artificium offendit Unum rotundum* totum niveum, tres circiter uncias liquoris capiens, in, cujus medio ftatua quadam viri togati, ad cujus pedes foramen per quod infuius liquor in cavum flatuae cor- pus afcendere per canalem intus occultatum poteft, ac rurfusper alium defcendere, cujus orificium fun- dum vafis penetrat ac perforat. Hinc fi liquor poculo infundatur ad fcapulas flatuae ufque permanat & non elabitur , fin plus infuderis totum per futidi foramen, metu vacui, confequenter exfiillat. Aliud ejufdem ferme magnitudinis, fed o&angulum, coeruleo colore exornatum, In meditullio globum habet excavatum, cum foramine in fummitate ; in quo ex eadem argilla puerulus clauditur, qui, ubi liquor infunditur , per foramen emergit £c confpi- ciendum fe praebet. Vas ligusticum. Ovalis efi: figurae, ex argilla figulina confe&um, fed eleganti nivea incruftatione dotatum, in extremitate altera effigies muliebris exprelfa efi: , quae quandam in Balneo recubantem exprimit. Ex Terra sigillata Silefiaca confecta fidelia ventricofa efi: , coloris purpurei, ad coeruleum tendentis, amplo ore, anfa unica, parte anteriore figillo dotata, ut folent paftilli Terrae figillatae Silefiacae , in quo mons triceps, fcutulum, duae claves decuffatim fe fecantes offenduntur , & hae reperiuntur literce . Terra sigil- la t A. Ex Hispania duo poculorum genera accepi, rubicunda, laevia, ac fi ex Bolo Ar- meno edent elaborata, in Hifpania dei Extreme dicuntur, quorum minus ex terra impuriore & cralfiore conflatum, ventricofiim, duabus anfis praeditum, Leoninis capiti- bus, cum aliis ornamentis ornatum, qnatuor circiter unciarum capax, operculo fafti- giato, nulla incrufiatione » fed fragmentis lapillorum albicantium quibufdam in locis afperfum. Alterum duplo majus, grato rubore fplendidum, pro ratione proportionis leve ad- modum, iitrinque anfatum, venter in collum definit anguftum , quod ad labra pau- latim W O R M I A N II M. 347 fatim ampliatur. Nulla incruftatione aut aliis ornamentis dotatum, fed ex fubtiliori & puriori conftat argilla. Dotes eas habere arbitror, quas terras tribuunt figillat^e, infufum liquorem, contra venena Se morbos malignos, vim ex iis contrahere putant. Fidelia ex terra (igillata Bohemica confectas (quarum tres poftideoj ejuf- dem funt figura: cum iis , quas Terra ligillata Silefiaea pnebet. Una harum colore eft purpureo, altera albicante, tertia ad rubedinem tendente. Liquoris circiter libram ca- piunt lingulas; piduris & literis exterius ornatas. Semiovalis figuras eft poculum ex terra ligillata Melitensi nivea confectum , unciarum duarum capax, craftiim, exteriore fuperficie variis figuris exornatum. Vipe- rarum nempe, Salamandrarum, Scorpionum , & aliorum animalium ei impreflorum. Labrum ambit hasc inferiptio. Divino hoc pauli antidoto atra ve nena fugabis. Operculum figuram Scorpionis impreffam tenet. Syracusanum ejufdem ferme eft magnitudinis & figuras, led lutei coloris ; fed, quia ejus fragmenta faltem ad me pervenerunt , exade delineari nequit. Ex Terra sessana poculum, rubicundi coloris , frequentia tenet micantis auri granula. Anguftum eft, ex ovali ventre bali fuftentata,in collum oblongi ufculiun terminatum. Intus ad labra, incruftatione viridi prasditum , unica & oblonga anfa. Terra rudis &; argillacea eft ex qua conftat, & credo hasc pocula , faltem ob auri in sis micantia granula, in precio elfe. Fideliam jgyptiacam, prifei operis exotici , ex Belgio ad me tranfmifit D. D. Nicolaus Wichmannus, quam cum ex terra Samia vera elaboratam elfe quidam exiftimaverint, merito in precio habenda. A tenui bali in ventrem rotundum alfurgir, qui paulatim in collum anguftum terminatur, quod pauiatim fe dilatans prominentem conftituit canalem, effundendo liquori commodum. Anfa prasdita eft , digiti unius capace. Rubicunda quadam, fed fubtili, tegitur incruftatione convexa ejus parte, cum ornamentis quibufdam aureis ; concava vero fulva eft. Subftantia interior , ut ex fra- gmentis conftat, grifea , ad albedinem declinans , libram circiter liquoris capit. Ex TEgypto delatam alferit is qui dedit. Urna lacrymaus terrea, ex Italia allata eft , a Viro Confultiff. D. Petro Charifio, Reg.Maj. apud Belgas Legato ordinario. Vafculum eft oblongum , colli an- guftioris, pyriforme , ventre ampliore, longitudine quinque unciarum, colore ex rubi- cundo albefeente. In ejufmodi vafculis lachrymas pro defundis fu fas olim colligebant Romani, eafque* cum reliquis inferiis, tumulis mandabant. Lampas fictilis italica, ex argilla vulgari confeda , figura eft pyri- formi, fed fupina parte plana , prond ventricola, anfula dotata & foramine uno amplio- re > per quod oleum infunditur, altero minore ex quo prominet ellychnium. In ejuf- modi lampadibus veteres liquorem quendam incombuftibilem habuilfe volunt , qui igni nutrimentum perpetuum fuppeditabat , in mortuorum fepulchris, fed noftram vulgaris ufus fuilfe arbitror. Vide quse hac de re peculiari opere commentatus eft Vir Clariff. Fortunius Licetus* XX 2 Id OL U M « ^ MUSEUM Idolum isidis jegyp TiAcuM, quod ego teneo , Exercitatione literati^ quarta expreflic & commentariis fuis illuftfavit ClariC Vir D. M. Thomas Bangiusi S. S. Theologia: in Academia Hafnienfi ProfefT. P. Collega conjunteimus. Sta- tua eft ex argilla confete, quatuor unciarum longitudine, ineruftatione cceruleatete. Caput peplo quali cingitur, cujus Syrmata anteriora per fcapulas adpe&us dependent, a tergo vero unum grandius oblongum ad pedes ufque defcendit. Aures, una cum nali& totius faciei lineamentis, fatis funt confpicua, a mento dependet barba oblon- giufcula intorta. Dextra manus ad latus finiftrum reflexa tenet ligamenta per hume- ros dependentia, perae longiufcula, qua a tergo dependet, lineis parallelis & tranfver- fis dotata. Siniftra decuffatim dextram fecante, & ad dextrum latus vergente, hamum ad humeros vergentem fuftinet. Totum, quod infra diaphragma eft, panno involutum videtur, cui varii chara&eres ^Tgyptiaci & avium figura nigro eoiore indute cernun- tur. Bafi innititur quadrata, ejufdemcum toto coloris. Ufus horum idolorum apud ^Tgyptios alius non fuit, quam quod cadaveribus exen- teratis, & balfamo oblitis, inderent, fan&itatis cujufdam , ut arbitror, titulo. Unde in Mumiis ex iEgypto advete reperiri folent. De quo confuleViriClarilfi D.t). Cafpari Bauhini commentaria in librum i. Diofcorid. cap. 85. Statua ex gypfo, pedis unius altitudine, artificio haud contemnendo elaborata, tres exhibet homines, quorum unus grandavus, fub' pedibus juvenis, fceminam nudam rapientis & auferentis , proftratus exclamare videtur. Credo hoc artificio expreflum elfe raptum Sabinarum, quam defcribit Livius lib. 1. Sed adeo pulchre omnia corporis lineamenta , & afte&us ipli exprefli funt , ut vix a quoquam melius id fieri potuifle arbitrer. Variis in locis Dania Urn^e effodiuntur Fictiles, figurarum diverfarum,of- fibus combuftis &c cineribus referta, ex cadaverum humanorum reliquiis. Quo autem modo olim in his regionibus mortuos cremaverint, & cineres in his urnis collegerint,- ac in tumulis e terra erete fepofuerint, libro 1. Monument. Danicorum a nobhedito- tum, legere licet* Ante o Ante paucos annos ipfe in colle propeprasdiumLindhoImianum unam inveni,colord lateritio, figura cylindrica, altitudine pedis unius i in qua olfium fragmenta & cineres continebantur. Fragmentum unius teneo, eradas, Ventricofas, coloris cinerei (quam prope Egerup, hic in Selandii territorii Academici eruit Vir Celeberrimus D. D. Cafpar Bartholinus, tum temporis Academias Redor. Quo in loco alia quamplurima , quas cum demor- tuis tumulari folebant, ab aliis inventa, inter alia & pugio asneus deauratus? qui tandem in meam devenit potedatem, de quo etiam alibi fum adurus. In Dioecefi Wiburgenfi in Crmbria, in colle quodam Huolhoi dido, inventa ed uni cinerei coloris, quas in fe minorem continebat ex puriore argilla elaboratam? coloris nigri, politam, ut ex fragmentis, quas teneo, condat. Continebat odium puerilium $2 cultelli asnei fragmentum. Mac na prasterea quasdam mihi ed integra & capacidima, altitudine pedis unius & unciarum feptem, amplitudine > qua venter maxime protuberat, pedum trium cum unciis quatuor, colore ex cinereo rubicundo, ex communi argilla in figulino furno excoda. Inventa ed in Cimbria in tradu Verumenfi& Anno mdcxlix. a ClarilT. Viro D. M. Stephano Stephanio , Hidorico Regio , mihi dono mifia. Fiac minor ed quam dono Nobilidhni Viri D„ Otthonis Kragii, Regni tknte Sena- toris prudentidlmi, poffideo. Sed elegantior, politior, ex materia fubtiliori elaborata, colore fubfulvo, levis, altitudine unciarum odo, amplitudine, qua venter maxime pro- tuberat, pedis unius cum femide in circumferentia. Ex ventre hemifph^rico, collum exfurgit amplum, eredum, labro paululum porredo. Copiofum cinerem dc odium fragmenta habet. Ex Cimbria huc delata. Vide additamenta ad Monumenta Dauicay P a g- ^ Xx 3 /

De zArtificidJis e Succino.

pRiETEROiiAM quod nobis varia fint Succini fruftula , quibus Natura inclufit Mufcas, Tipulas, Araneas, Culices ; artificiofa etiam fune quamplurima e Succino affabre elaborata, ut Scyphi, Patella?, Teffera?, globuli precatorii, aliaque quibus deferi- bendis non neceffum effe arbitror tempus ut teramus » cum infinita ejus generis inge- niola manus elaborare valeat. Inter reliqua vifu digna eft .Musca alis succi- N ei s , qua? vivam tam artificiofe mentitur, ut pulchrius aut melius exprimi noti poifit. Eft praxerea Globulus parvus, cavus, pifo haud major, qui ubi aperitur ex ea- dem materia in eo reperiuntur novem Metae, quibus pueri ludere folent, duo minutif- fimi globuli 3c tres cubi. Quae omnia exterius apparent, fiquidem globulus, in quo ha? e continentur, ex Succino plane petfpicuo elaboratus eft. C a p. II L of "De zArtificiofis e Lapidibus elaboratis. i~\ Lla ex lapide talcofo Norvagico, craffa eft, ponderofa, coloris cinerei, librarum circiter quatuor capax, cum anfa ferrea. In ejufmodi ollis in Norvegia cibos fuos coquunt , fiquidem ignis violentiam optime ferant, & lapis ipfe, cum mollis fit, facile excavetur , & quamvis recipiat figuram , unde ex compadis hujus lapidis laminis for- naces extruere folent. E marmore scibiician o, vulgo @wpenfin-jltt'n / ( eo quod inftar Serpentis maculatus fit) mihi funt arte fada, Mortarium quod liquoris libram unam capit, cum piftillo, Fidelia paulo major, Cochlear, pocula fex ita aptata, ut unum alterum capiat, cum operculo eleganti. Teffera fedecim angulorum cum totidem inferiptionibus. Mollis enim cum fit lapis, facile tornari &: fculpi poteft. Quandoque adeo porofus, ut. Scyphi ex eo elaborati nifi oleo Nucis Mdfchata? expreffo perfricentur , liquores perfluant. Ex Marmore florentino elegans mihi eft Globus exade fpha?ricus & politus. In circumferentia decem uncias amplus, maculis fuis flavo purpureis varios terrarum & infularum tradus. , colore vero cinereo maria & aquas referens, ut Globo Terreftri, in quo Mundi partes depinguntur, plane fimilis fit. Circulos prxterea exhi- bet Codeftes, Ardicum, AntardicUm, Tropicos, AEquinodialem Scalios. Huic Peda- mentum ex Ebeno cum columnulis ex cbore aptari curavi, ut nihil defit quod in Sphae- ra terreftri artificiofa defiderare quis poflit , cum hic Naturte priores partes fint de- ferenda. Lamina polita ex eodem Marmore , trium unciarum longitudine, duarum latitu- dine, rudera collapfa? urbis &; turris vafta? tam accurate exhibet, ut pulchrius a Pidore vix depingi poflit. Ex Alabastro mortariolum in Diametro pedem dimidium habens, cum quatuor anfuiis, ex quibus dux canaliculata? funt, ut liquor infufus commode de- pleri & effundi poflit. Per ambitum craflitie eft pollicis. Piftillum quoque habet , eraf- fitie pollicis, longitudine pedis unius. Statui varix Sc parva?, ex eodem lapide elaborata?, Artifices commendant, & candore inter fe differunt. Ex Lapide lydio fabricatam fagittam ex Iflandia ad me tranfmifit Dodifiimus Arngrimus Jona?, P. M. anno mdcxliii. quam pra?ftat ipfius, quam meis verbis deli- neare. . Vifendum, inquit, telum an fagittam, unguem (unciam unam cum dimidia) lon- gam, paulo minus latam , cuipide mutilam, mitto. Ex lapide Lydio (ut conjedura fert) facta. Ha’C fe obtulit in lardo vituli marini , bene magni & annofi : Nam in denti- bus annorum indicium habere dicuntur. Beftiam illam Rufticus vicinus fagitta unci- nata feriit, & alligato fagittte fune peremit. Beftia dum madatur, reperkur, ut didum, lapidea illa fagitta in media lardi fpiflitu- dine. Quas propterea illi innocua fuit, ut alias deprehenditur: nifi enim, larido pene- trato , interiorem carnem contingat, non fit lethalis. Interior illa caro Plieste, hanc WORMIANtlM. 35 i hanc circumplexa pinguedo , five laridum cum Danis & Germanis vocatur. Pifcium autem talem pinguedinem , ut Balenarum & Vitulorum marinorum , a porcis mutuata voce laridum voco. Repertam hanc lapideam fagittam rufticus pifcator den- tibus primoribus tentavit, atque infulfus cufpide exarmavit, ut videre eft. Hujufmodi autem fagitta? materia cum in Iflandia nulpiam extet , conjicimus effe Gronlandicam, aut nefcio ex qua circumjacentium terrarum. Habet latior finis fagittae foramen exi- guum , quod forte filum ex fubtilioribus Balenarum fibris , beftiam Jethaliter i6tam at- trahendi fine, infixum habebat. Sed telum minus penetrabile, (ut dictum) ac interiuij in larido viva: beftiam minus diffolubile, ratione di£ta deprehenfum eft. Pene pra?teriiffem Monumentum Marmoreum ex roma subterra- nea erutum Anno mdcxliii. quod mecum communicavit Clarifl! Vir D. Johannes MuleniuSi Lapis eft cinereus, quadratus,longitudine ix. unciarum, latitudine quatuor* infcriptio trium ferierum ita habet, fed rudi admodum manu fculpta. 'CtISTANTINUSf EBERETAS SIBI f LOCUM FE CERIIM Manubrium Cultri ex Achate, variorum eft colorum, nivei, coerulei,. miniati, ni- gricantis, purpurei, flavi, ita miftorum & locatorum, ut elegantiffimam varietatem ex- hibeant, Longitudine fuperat uncias tres, craftitie pollicis, affabre politum & elabora- tum, ut ei ferrum commode inferi pollit, circulis & ornamentis ex argento eleganter illud cingentibus. Ejufdem longitudinis eft Manubrium pugionis ex Jafpide viridi , cui macula? purpureae rarae funt infperfe, ut ad Heliotropios referri debere arbitrer; fed duplo craflius, & in extremitate utrinque habet appendicem , qua facile , ut ibidem in latitudinem, unciarum duarum cum femiffe excrefcat. Is qui obtulit, retulit ex xfaff- Xioig fuiffe D. Pauli Lutheri Medici, qui frater fuit Martini Lutheri: hoc ipfo hasmor- rhagiaS variarum partium fiftere folebar, quia vires ejus fiepius exploratas habebat. Argento deaurato includitur ex Prassio elaboratum caput fcemineum cum pe- plo , prominente facie & capillorum cirrhis , collo & pectoris portione. Eleganter vh refeie & prifei operis efTe omnia docent lineamenta. Magnitudine eft unguis humani, figura ovali ; totum opus commendat manum & ingenium artificis. Ex Oniche vel potius Onichacathe, quatuor zonis vel laminis diffin- do, GamahuIam poftideo elegantiffimam dono Glariff. & Confult. Viri D. Clau- dii Plumii, P. M. in Academia Hafnienfi olim J. II. ProfefToris celeberrimi, qua? pro ftrato zonam habet onychinam fubcceruleam, cui incumbit facies decora muliebris ex zona candida in convexum fabricata. Huic infidet nigra ^Ethiopis facies, ex zona ejuf- dem coloris , tam affabre elaborata , ut per nigra? faciei fuperficiem oculi candidi emi- cent. Hifce demum viri barbati & cincinnati caput integrum additur candidum , fed capillis barba lutea , ex ultima zona elaboratis. Egregium certe Sc Artificiofum opus. Ex Amiantho confedam Chartam incombustibilem mihi do- navit Illuftriffimus Marchio Ca?far Alexander Herculanus, ejufque experimentum in meo Mufeo fecit , pradentibus aliis Illuftribus perfonis. Charta? hujus fruftulum fevo candela inunxit, Sc accendit, arfit, donec fevum effet confumptum, nitidiore & candi- diore remanente charta? ejus parte, quae ignem experta erat. Frufta duo mihi obtulit, quorum quodvis longitudine eft duarum unciarum, latitudine unius : craflius aliquanto charta noftra vulgari , fed atramentum & calamum feriptorium fine difficultate ad- mittit. Lana ex hoc lapide confe£ta, ut Sc funis portione digiti longitudine mihi tranfmif- fus eft a Clarifl. Viro D. D. Petro Boudelotio , tum Sereniff. Regina? Sueci^ Archiatro^ Vide cap. 7. lib. C a p . I V* museum Gap. IV. L T)e oArtificioJis ex ^Metallis Auri Argenti elaboratis, A II r e u m annulum giganteum dono Nobiliffimi D. Laurentii tllfeldia ^■kpofiideo, qui in Selandia repertus eft anno mdcxlvi. die Decembris ir. a puella quadam viginti circiter annorum, in tradu Orientali collis Uterhoi didi, qui litus* eft inter Bafnefium & Terebyam prope Molendinum Bafnenfe. Annulus ex duplicato filo aureo condat, in fe convoluto , tres ambitus cum dimidio conftituente : Filum illud aureum in utraque extremitate continuum fuifte videtur, fed jam in extremitatum altera ruptum. Si extendatur duplicatum, pedem unum cum unciis feptem longitudine sequat. Diameter eft uncia: unius cum femifte, pondere Drachmas fuperat quatuor. Annulus aureus in India Orientali elaboratus & gemma Chryfoprafo orna- tus , peculiaris eft artificii , quamvis enim major non fit quam ut pollicem commode ambire poffit , gemma tamen confpicdse eft magnitudinis , unguem digiti majoris asquans, & in ambitu parvulis Hyacinthis cinctus. Strudura Metalli peculiaris eft, & diverfa ab iis quas apud nos elaborantur. Ex auro mihi Tinctura eft pulveris violacei confidentia, qua:, Cochleari ar- genteo aftri£ta , aureo illud tingit colore. Pulvis ipfe levis admodum eft & fubtiiis. Eadem tindura impraegnatum teneo Linteum, cujus fi particulam igni combufteris, quod lineum eft perit, remanente tindura aurea filamentorum confidentia &: figura. De hujus tindura: confedione non habeo quod dicam, fi quidem is, qui obtulit, ab alio habuit, 8 z fecretum fibi elle voluit. Eft Sc ex Auro Catenula tenuidimi fili craftitie, longitudine undarum duarum cum dimidia, pulicem per collum alligatum tenens, &: ftringens fubtili artificio. Hunc vero pulicem ita alligatum per femeftre &: ultra vivum tenui, lingulis diebus manui appli- cando iifque dum (anguinis quantum fatis erat extraxerat: fed, mea incuria, fame Sc ine- dia confumptus eft. Ex argento Pixidula, odangula, duodecim continet Cochlearia , deaurata, Cenuia Sc levia valde. Pyxis vix pifum majus magnitudine fuperat. Crux argentea Ruftica e collo videtur geftata, pofieftorem ab armorum violentia tutum ut redderet ; anfa enim in apice dotata eft. Deaurata fuiffe videtur, fed longo ufu aurum jam fere detritum eft. Oblonga eft , duas ferme. aiquans uncias , tranfverfa vero brachia unam, plana, craftitie cum dorfo cultri certans, pondere Drachmas duas haud sequans. Altera parte minorem infculptam tenet crucem viridem , ad cujus latera fculpta hafta &C (pongia arundini affixa : In capite literis Rufticis incifa habejt : Rex glo- ria, ad dextram Jesus , ad (iniftram Christus, ad pedes Nik a , feu Vincit. Altera parte iifdem characteribus , continuo tradu a capite ad calcem- Domine ARMA CRUCIS TUtE NOBIS DEDISTI UT IIS DIABOLUM FUGEMUS. Ili angulis, qui ex perpendiculari & tranfverfa conftituuntur linea, quatuor quafi clavi ar- gentei apparent. C a p. V. c De Artificiofis ex AEre ^ Terra elaborabis, U T Anificiofa ex JErc elaborata , qua: Mufeam noftrum tenet , breviter perfequa- mur, primo occurrit inftrumentum illud ex Orichalco formatum, quo ludere & tem- pusterere folent pueri. A Cardano, 1. 1 5. de fubrftitate, fub nomine Subtilitatis inutilis defcriptum, ex feptem annulis, bracteis, & appendicibus conftans. Hujus fabricam & tradandi modum fufius defcriberem, nifi Cardanus, loco allegato, hoc la- bore defundtus eifet, quo Ledorem candidum remitto. Bergis Norvegorum ante annos aliquot capta: fuerunt faga: quasdam , qux, inter alia, fub tortura fafife funt , fe Pifcaturam folito infeliciorem &£ difficiliorem reddidifte. Equum \ V O R M 1 A N II M. Eqjium & Lupum ineiim certum in locum maris dimitteftdo. Quod ubi dili- gentius inquifitum fuit , inventa funt quorum meminerunt, & huc ad fummum Magi- ftratum delata, mihi vero a Magnifico D. Cancellario Frifio communicata. Eq^us cum fuo ephippio rudiftima arte elaboratus, duarum unciarum eft longitu- dine cum dimidia, pondere aequat quatuor librales uncias. Lupus vero minor, collo bc capite ereflus, cauda parva, loiigitudinem obtinet uncia; unius cum femifte , pendet vero unciam unam libralem. Quamvis in incredulis , permifiione divina , efficax fit Daemon, piis tamen omnia cedunt in bonum. A t i d i s ftatua aenea, cujus effigiem dedimus lib. 5 . Monumentorum Danicorum, in defcriptione cornu aurei , repraeientat juvenem fcdentem & medicantem, dextra caput & mentum fulciens, finiftra crus finiftrum tangens. In capite mitram gerit in mo- dum cornu incurvatam. Tota ftatua tres uncias longa eft. Pendet quatuor uncias cum Drachmis quinque. Antiquitatis Romanas infigne Monumentum, quod dono Clariff. Soceri D. D.Tho- mx Finckii teneo. Videatur Pignorius in additamentis ad imagines Deorum Vincentii Cartari, & in originibus Patavinis. Fibula romana, qualem depingit Eruditiifimus Vir D. Johannes Rhodius, in eleganti Tradatude Acia , plane convenit cum ea, quas quarta eft numero inter eas quas a Claudio Menetrio habuit. Pondere eft Drachmas unius , &: multa asrugine obdud'a. Stylus aeneus romanus longus eft uncias quatuor cum femifte. Craftitie penn^E anferiii£e minoris , acutus in extremitatum altera, altera appendice rotunda b£ plana dotatus , ut ea, qua; prima fcripfit, altera commode deleat. Cui etiam fini ftylus ipfe, quialioquin teres &: longus eft, paulo fupra appendicem dilatatur, & figuram quafl rhomboideam acquifivit, ut prementi digito facilius aptari poftit. Pondere eft Drach- mas unius cum fcrupulis duobus. D raco jEneus, duarum unciarum longitudine, craftitie digiti, ita formatus ut primo grande caput, cum rictu patulo & oculis eminentibus, exhibeat, alis in dorfo complicatis, quas aliud caput ore prehendit. Sub ventre caput humanum confpici- tur,5c pedes ungulis complicatis, qui etiam brachia quodammodo referunt, buccas ca- pitis tenentia, inter quos pedes oritur cauda, quas mox divaricatur ; fed deinde coit ac collum conftituit capitis Draconis , quod per divaricationem iftam fe infinuat , ac in dorfo extremitates alarum apprehendit, ftru&ura prorfus mirabili, Pondere eft uncia- rum quatuor cum femifte. Prope Coldingam Cimbrise effofLe funt duse armilla; aenea; , rarae ftruftura; , quas ex meoMufeo delineavit Vir ClarifT.D.D. Thornas Bartholinus in erudito fuo de Armil- lis tractatu. Cylindricas funt figura; ex junftis quali tredecim annulis, ut altitudinem fex unciarum afcendant , ea amplitudine ut brachia hominis mediocris flaturas ambire va- leant. Lamina;, ex quibus conflant, una parte aperta; funt , ut pro lubitu dilatari aun comprimi poffint, fimul utrinque duo foramina trigona, quibus fibula; (quarum etiam aderant particula;) inferi potuerint. Externa fuperficies, tria obtinet crepitacula, anfae annulis quibufdam alligata, quorum duo magnitudine & figura dimidium referunt da- lerum , tertium vero oblongum, teres, anfatum , com capitulo in extremitate, inftac bap filis campanae. Concufla armilla, haec ftrepitum edunt magnum, Linum vero pen- det uncias quatuordecim. Quem ili finem fabricatae fint hae armilla: , non certo con- ilae : quidam in facris , quidam in bellis ad ftrepitum excitandum iis ufos effe majores noftros putant. Y f Sic m \ 354 MUS E LI M Sic.® iNEi Iconem dedimus Iib. i. Monumentorum Danicorum cap. 7. EfFof- fa autem eft in Selandia juxta pagum Egerup > ubi collis eft in quo urna; & varia vete- rum ornamenta reperiuntur. Tota ex #re conflat deaurato, ftrucftur# elegantis. Ma- nubrium longum eft uncias tres, acies reliqua pedem unum, lata unciam cum femifte. Hinc patet arma #rea etiam olim in Dania in ufu fuifte. Sunt enim mihi &: fragmenta alia ex ejufmodi pugionibus in Cimbria prope Ripas inventa. Bull^ feuBraofe# du# figura ovali, concav#,olim Ephippiis aut froenis magnatum aptata fuifte videntur. Altera minor, artificiofe pertufa & variis m#andris ornata : altera major, integra. Vetuftatem pr# le ferunt magnam. Inventa fuerunt Stikelftadii Nor- vegorum , eo in loco ubi ante fexcentos annos in conflid u bellico periit S. Olaus Rex Norvegorum. Auro obductas fuifte indicant adhuc reliquiae. Gladio lus ameusfub terra in fepulchrd inventus, fine capulo, longitudine pe- dem #quavit , fed abrupta cufpis figuram vitiavit & aliquid de longitudine fuftulit : ex apice acutiore in latiorem tendit finem, utrirtque acutus. Figura enim eft triangulari, oblonga ; circa baiin foramina tria*funt, per qua; capulo olim aptatus fuifte videtur; ea modo quo jam ligneum adjeci. Per ejus longitudinem du# quafi coft# excurrunt, quovis latere, qu# corpus firmant & robuftius reddunt. Triangulus etiam parvus, du- plicata conflans linea, latus utrumque exornat. Anno mdcxliv. cum Malmogia a Suecis oblideretur, collem quendam urbi vici- num complanarunt noftri, ut in eo, tanquam loco opportuno,tormenta bellica inho- ftem dirigerent, inciderunt in Urnam quandam #neam, offtbus & cineribus refer- tam, quam foftbres incauti & inepti ligonibus prorfus contuderunt. Fragmenta , qua; ad me devenerunt, elegtptiftimam & variis ornamentis confpicuam fuifte declarant. Tot enim fuperfunt turricula, tot deaurat# reliqui# , ut vel hinc colligere liceat , vi- rum fuifte primatem &c magnarum opurn, cui hoc fepulchrum conftrubmm fuit. Ex Cimbria duos Cuneos #neos tranfmiftt D. Axelius Juel, fub terra ibidem inventos. Major longitudine fuperat uncias quinque, latiore parte tres. Ex angufto enim corpore definit in aciem latiorem. Alter paulo minor eft, fed craftior, ad latera eminentias quafdam habens, ut manu firmiter apprehendi & firmari poftit. Ufum FORMIANUM, m LTlum in bellis habuifle arbitror, cum cominus pugnabant. Si foramini habuiffent quibus manubria indi potuilTent, lecuriculas fuifle arbitrarer. , Cultellus ^neus cum manubrio ejufdem Metalli, longitudinem obtinet trium unciarum, altera parte obtufus, altera acutus, acie incurva. Manubrio parvulo ann il- lato alius infertus eft annuitis , ut eo fulpendi poflk. Inventus eft in urna quadam fe- pulchrali, una cum cineribus &offibus, prope Calingburgum effofla. Inter crepundia pueri ibidem tumulati fuilfe ex antiquis fepeliendi ritibus colligere poiTumus. Vide Mo- numentorum Danicorum lib. i. cap. 7 . Sigilla quatuor mihi funt, quorum tria asnea , unum plumbeum. Grandius in circumferentia pedem habet, in Diametro uncias tres, effigiem S.Canuti folio inliden- tis, dextra globum, finiftra fceptrum, in cujus apice flos Lilii, tenentis, undique ftellulss cinctam exhibet. In circumferentia has literas , more veterum exaratas, oftentat: f Sigillum convivii sancti canuti de sioburg. Hoc (equitur aliud in Diametro uncias duas cum femifle tenens , cui infculptx funt hx literie grandiores, ita ut emineant,non vero rnore aliarum in ipfa materia depriman- tur. P. R. O. R. O. M. A. Tertium asneum minus eft,in medio magnum I. exhibens, quod ambiunt literas mi- nores, quas ob vetuftatem legi nequeunt. Quartum figillum plumbeum eft, effigiem S. Gertrudis infculptam tenens, quam li^c ambit infcriptio : Convivii sancti gertrudis desiogwart. Calcaria ex Orichalco elaborata, crafla, ponderofa > fimplicitatem prifcam pras le ferentia, dono Reverendi Viri D. D. Petri Wmftrupii, Scanias Epifcopi vigilantif- fimi, habeo, qui retulit hasc olim pofleflbrem agnovilfe Byrgerum Archiepilcopum Da- nias & Suecias primatem, in hiftoriis noftris celeberrimiim. Huc referre libet Libellam feu' Stateram Siniticam, licet tota ex asre non flt conflata. Bacillus eburneus, feptem unciarii longitudine, craffitie pennas colum- binx, pumftis & lineolis accuratiffime & minutiffime diftindtus, ex altero extremorum lancem parvam asneam dependentem obtinet, cui ponderandum aurum inditur, quod expendit pondus xneum quadratum, feu potius teflellatum , quod filo fulpenfum tranf- currit lineas &; pundla in baculo lignata. Huic autem ponderi in duobus amplioribus lateribus infculpta funt pun&a quinque, in anguftioribus tria. Totum vero pondus Drachmam unam cum fcrupulis duobus pendet. Ltniverfa hasc fabrica thecas lignes clauditur, figura Cochleare ferme referenti, in cujus manubrii extremo clavus eft, cir- ca quem volvitur operculum, ubi aperitur aut clauditur. Ferunt Sinenfes Mercato- res has libellas ad cingulum portare, ut oblata numilmaca iis ponderent & depretio ftatuant. Propter affinitatem aliud Libella genus addo , quod Grascum elTe dixit , qui obtulit. Lignum rubicundum, teres, in extremitate planum & rotundum ut ei nummus incumbere poffic, longitudine decem unciarum , inclufum fibi tenet aliud in extremi- tate plane ejufdem figura, fed manubrium habens quadratum, novem clavis plumbeis illud penetrantibus circa finem dotatum. Conjunguntur vero hasc duo circa medium ferme clavo ameo , ut jungi & disjungi poffint. Aperto hoc inftrumento , fi latiori rotundiori parti fecundi ligni nummum impofueris duarum Drachmarum, elevabit ex- tremitatem illam cui plumbum infixum &: alceri prorfus junget. Hinc colligo certa? pecunias probandas deftinatum efle hoc organum; quamvis de ejus ufu nihil certi mihi conftet. Ad Artificiofa e ferro elaborata ut tranfeamus, primo occurrunt Gladioli in- dici flammati, fic didi quod lamina inftarflammas fabricata fit, quorum unum bre- viter defcribam , alterum enim ab eo vix differt. Longitudine eft pedis unius cum lemilfe, utrinque acutus, in mucronem delinens, ubi ferrum incipit, bafin habet craf* fam, obtufam, hamulis quibufdam & ornamentis variis exornatam. Manubrium ferro ubi jungitur,coronula viiitur elegans, ex sere deaurato elaborata. Ex buxi ligno conftare videtur manubrium,' idoli cujufdam muliebris ftatuam, lineamentis pulchre exprellis , 1 exhibens, facie venufta , capillis a tergo in clunes defluentibus, auriculis magnis, mann liniftra occiput tangens , dextra verfus abdomen deflexa , peftus monile exornat, i runco variis pampinis 3c maiandris exornato infidens , dextrum crus , quod bovi- lium eft, elevat, (iniftrum pedem fub ornamentis recondit. Idoli cujufdam effigiem Yy % effe •jjtf MUSEUM die arbitror , fimilem iis quas expreffit Laurentius Pignorius in appendice ad trana- tum Vincendi Cartari de imaginibus antiquorum. Ferunt Indos gladios hofce veneno inficere* ut iis idus inferant magis lethales. Vagina ex ligno confiat, exterius incrufta- tione ex nigra Lacca Indica , ornamentis aureis decora , exornata: interius rubro panno obduda. Eft & alius gladiolus, decem pollicum longitudine, cujus ferrum figura folium Pyri refert, e baii obtufafubrotunda in apicem acutum paulatim delinens. Manubrium ex ligno confiat nigro, in obtufiorem & crafliorem extremitatem , rudioribus quibufdam ornamentis confpicuam, terminato. Hujus ufum in bellis elTe accepi, ubi Indi cominus congrediuntur. Exiguam prae fe lert artis induftriam: quocirca, ut priorem Magnatibus, ita hunc plebi deputatum credimus. Hasta Indica Regia, quam dono NobililT. D. Laurentii Ulfeldt teneo , longitu- dine eft pedes odo. Ferrum pedem unum cum femilfe parum fuperat , flammatum, acutum, aureis ornamentis eleganter depidum , & quidem majori ornatu & artificio, ubi lignum ei inferitur, conlpicuum eft. Lignum ipfum parte fuperiore craflius eft, ubique teres, fed paulatim in craflitie deficit, ita ut ad extremum vix pollicem aequet. Reges & Magnates in India ejufmodi haftis armati incedunt in bellum ituri. Adelt li- gnea vagina, eleganter Indico more depida , qua ferrum tegere licet ubi confultuni videtur. Bardus Norvagicus genus haftas eft, ferro magno, lato, acuto, figurae femiluna- ris, dotatum. Unus mihi eft elegans, cujus ferrum fplendidum auro interftindum mi- cat, longitudine pedis unius cum femifle. Hoc autem ferrum ad latus haeret , ut bipen- nem referat, vel fecurim incurvam. Lignum, fex pedes longum, corio rubro obdii- dum , & ligulis ferreis ad extremitatem ufque fulcitum , firmum , craflum adeo ut vix manu ambiri valeat. Eft &: mihi alius longior, fed rudior, ejufdem ferme figuras, quem in bello geftafte virum fortem & procerum colligo ex ferreae ligulae interioris prominen- tia, ad manus ftabiliendas apta. Tyrocnestis fpecimen ex India mihi attulit amicus, artis & elegantias parum, Sngeniofas fimplicitatis multum habens. Ligno enim rudi, pedis longitudine, pollicum duorum latitudine , fune ex corticibus nucis Indicae elaborato , ferrum ejufdem ferme longitudinis alligatur, quod in extremitate femicirculum refert, frequentibus radiis afperum. Hoc inftrumentum jundis genubus inter foemora tenent, prominente hemi- cyclo afpero, cui Cocronum feu Nucum Indicarum nucleos affricant, ufque dum in minimas redigantur particulas, in alios ufus affervandos. Calcaria antiqua , ob fabricam figuram , digna funt vifu. Primo unum eft: grande, cujus longitudo eft pedis unius & trium unciarum. Arcus, qui calcaneum cin- git, odo unciarum cum dimidia, axis feu fpina, quas ftellam continet, decem : ftella con- fiat radiis acutis duodecim , & in circumferentia fefquipedem cum dimidia uncia tenet i Partem exteriorem tam arcus quam fpina: exornat litera H. ad morem prifeum effor- mata, corona regia exornata, & appendice ad imum volubilis Novies autem hasc lite- ra repetitur. Centrum fiellas una reliquis grandior ejufdem figura: occupat. Regis cujufdam Haraldi calcar fuilfe indicare videtur coronatum hocce H. fed cujus pne- cife, noftrum non eft divinare. Simile plane aliud teneo, magnitudine & figura non diferepans, nifi quod loco literce H. in iifdem locis extet prifeum E. pari modo corona- tum, Regem Ericum an defignet difpiciendum relinquo. Obfervare in his licet, arcum, qui ftringit calcaneum, majorem non effe, quam ut commode meo quadret: unde colligere datur , nequaquam giganteas , fed potius mediocris flaturas hominem fuiffe, qui illud poftidebat. Non minorem fapit antiquitatem aliud quod dono Clariff. Viri D. M. Chriftiani Longomontani teneo, quod e ruderibus quibufdam fub terra effofium fuit. Arcus, cal- caneo cingendo deputatus, in angulum acutum ferme & oblique dilatatum definit, qua fpinam capit quatuor pollices excedentem : nec reda linea pedem ampleditur , fed inclinato utroque brachio ac rurfum elevato, utrinque V. Romanorum effingit. Stella vero, extremitati fptoas inferta, parvula eft, duodecim interim radiis (quorum quidam carie & rubigine confumpti) infignita. Longitudo totius eft odo pollicum. Vide figuras lib. i. Monum. Dan. cap. 7. V e tuftatem etiam quandam pras fe fert Par, quod a D.Wichmanno accepi. Ferreus, qui 4 ¥ORMI ANUM. 357 qui calcaneum cingit, femicirculus ab interiore parte duplici dotatur fibula, quae lorum, quo pes ftringitur, altera parte divifum excipere debet : Ab eo ftimulus feu procellas, qiii rotulam autftellam excipit, derivatus quinque fer me eft pollicum longitudirie, ap- pendiculam fupra fe hamatam habens duorum pollicum. Rotulas feu ftellas enormes funt, in Diametro quinque pollicum , in decem radios divifie. Calcar invi&iflimi Suecorum Regis Guftavi Adolphi , quamvis nihil peculiare a modernis obtinet, quia tamen tanti fuit Herois, in Mufei mei ornamentum alfervoo Primo Stellam feu rotam ejus calcaris , quod geftabat cum prope Lipfiam anno mdcxxxii. contra Casfarianos fortiter pugnando occubuit, auro inclufatri& eleganter exornatam, numeris quoque anni, & diei menfis quo hoc fadum exhibentem, me do- navitIlluftriflimusComesChriftianusRantzovius,ut in rei geffoe memoriam inter Ra- riora mea aflervarem. Paulo poft reliquum Calcaris obtinui a Nobiliflima vidua Co- mitis Holkii, qui in confli&u fuit cum occumberet. V rir. t J t * J i » F l GtlllA i Inftrumentum contradum* FIGURA II Inftrumentum extenfum. a lamina ferre# figura, h Lignum linguiforme incifura pr aditum* .« Clavus trudens ferrum acutum * d ferrum acutum c[uod ex feritur & retra* hitur. e Acumen ferri. ■ Yy 3 £ Locus 3JT$ MUS £ Lotus vacuus in extenfo inftr umento cui uvula prolongata immittitur. g Retinaculum unum , quod a clavo truditur, dum ferrum extenditur. h Alterum retinaculum , quod cxtenfum te- E U M net ferrum fcindens ,quo digito in extre- mitate, manubrium verfus, prefb) fin- dit relaxatum ferrum. i Extremitas Jeu manubrium totius - inftr to- menti. c Jiptandum picitrram hanc minorem ejje ipfo Inftrumenio > cujus naeram magnitudinem jam deiineaymm. Norvegix incolis familiaris eft Catharrus, qui hyeme ad uvulam fifi fauces palari ma- gna vehementia defeendens eam in tantum molem extendit, ut, nili mature debita adhibeantur remedia, fulfocationis immineat periculum: Quia vero rion femper in ptomptu funt apta remedia, ad Chirurgiam confugiunt, fic uvulam totam propenden- tem forfice auferunt, fine omni incommodo aut vocis lasfioiie. Quia vero hxc opera- tio non adeo trita , egregium in hunc ufum Inftrumentum excogitavit Rufticus qui- dam DioecefisBergenlis, Canutus Thorbcrni didus, quod cum aptum fatis iit, &cirdi, tuto, fic jucunde fine dolore uvuiajn amputet , fic delineandum duxi. Lamina ferrea plana, §xj. longa, inextremitatum altera globulo parvulo exornata, paulatim ampliatur, donec circa medium duarum acquirat unciarum latitudinem, qux paulatim minuitur S£ ad uncix unius cum dimidia xqtialem anguftiam redigitur, quo, machinis ab altera parte laminx exiftentibus , pro lubitu extendi fic exferi ppteft , ut uvulam exfeindendam comprehendat, in hic parte clavus cx tat mobilis, qui fcrtidbns, ferrum, altera extremi- tate ei annexum extendit, fic retinet donec laxari ufus poftulat. Hic autem clavus duo- bus retinaculis nedtimr, quorum alterum extertfum firmat, ac retinet, alterum compreL fum laxat, ubi exfeindenda uvulpQux omnia ex Icone melius patent» Jacula indica varia furit, quorum ftrufiluram facile collegerit quilpiam ex de- feriptione, quam jam promam. Omni ex parte feryo non condant, fed ligno tereti, levi, In acumen paulatim definente, quatuor pedum cum femilfe longitudine, ferrea praefi- gitur cufpis, fex poli cum longitudine , miicrorieacutilfttno , quadrato, paulatim fe di- latante, ac alas duasfutrinque unam) acutifllmas conflitncmc: quae, quominus infixum jaculum fine magna partium dilaceratione fic dolore extrahi poffic, impediunt: demum partem excavatam exhibent, cui lignum teres inferitur,craftitie pennam Olorinam non fuperans. Magno impetu fic violentia in obvia jaculari poffunt, ac penetrant facillime, m eorum violentiae nil nili ferrum aut xs refiftere poflit. Ejus generis effe videtur quod titulo HastjE Americana aefiepi , longitu- dine eft pedum quinque, craftitie digiti minoris, in fumnlo cufpide ferrea acutiffima, fo- lium Myrthi referente, dimidii pedis longitudine , latitudine trium digitorum , dotata. Imum ejus ferrum aliud occupat, etiam dimidium pedem longum, quod in aequalem excurrit latitudinem quadratam, cujus pars infima acumine non cedit aciei cultri. Hamus feu potius Jaculum ad Balenas capiendas totum ferreum eft, trium ferme pedum longitudine, cufpide grandi, utrinque hamatum,fiftula in extremitate alteraprx- ditum, cui lignum teres fit oblongum inferi poteft, Cetis 6 c Balenis capiendis fabricatum, vulgo vocant belluarum harum pifcatores. Eorum ufum ita deferibit Ron- deletius, Manentibus in ftatione multis biremibus fcaphulis, binorum in lingulis alter remigat, alter in prora ftat,haftam (ita jaculum hoc vocat) tenens: fignificante autem Ipeculatore Xiphiam (feu Cetum aut Balenam) fuperveuire ( nam Bellux tertia pars e mari prominet) fic propinquante fcapha, ille, e manu corije&o ferro, haftile extrahit, ferrum enim hac figura fati um eft, fic leviter haftili aptatum de induftria. Ex eo appen- fiis eft funiculus longus, quem vulneratx bellux laxant, dum difcrucians fic effugiens mortua fuerit, tum vel in littus trahunt, vel in fcapham recipiunt, ni fi omnino grandis fuerit pileis. Sed hic modus falcem obfervatur in minoribus. Majorem Balenam ubi infequunror,in lingulis cimbis deni collocantur robuftf fumiges, alii tela mulca, longa, cufpide hamata, in belluam conjiciunt, quibus infixis fic altius hxrentibus , funes lon- gifEmps telis annexos relaxant , ufque dum vitam cum fanguifte fuderit. Tunc una cum funibus Balenam in littus retrahunt, adjuti maris undis. Prxdam deinde partiun- tur, cujus pars unicuique cedit , pro telorum conjccforum copia , qux propriis notis infculptis , ; f O R M I A N tl M. 359 infculptis internofcuntur. Mares difficilius capiuntur, foeminae facilius, maxime fi fcetus fequantur. Sera indica, vel, ut alii volunt, Turcica, corpus eft ferreum, teres, ad ovalenl tamen tendens figuram, ad cujus latus alterum, quadratum haeret corpus, in quo repa- gula, ^ vectes, & alia ad feram (pedantia. Clavi aperienda eft plana, variis foraminibus & fulcis ambagiofis prodita ac pertufa ; qu^ foramini inferta apte ad alterum dum tru- ditur latus, aperitur fera, artificio haud vulgari confeda. Totum corpus longitudine non fu perae uncias quinque. Cingulum ex filis ferreis articularim nexum , in quovis articulo duos habet fti- mulos acutos, qui, ubi nudum tangunt corpus, cutim pungunt & dolores excitant. In altera extremitate uncinulus eft , qui ab altera parte excipitur ubi corpus cingit, quo claudi & aperiri commode poffit. Longitudine eft pedum duorum cum unciis quin- que, Monachi devoti, hujusgeftatione, carnem lafcivientem compefcere folent. Bombarda exigua, duarum faltem unciarum, omnibus conflat neceftariis ad glo- bulum expellendum, ignem excitandum & pulverem nitrarium incendendum. Fiftula &fera ex ferro eft, reliquum ex xre deaurato. Monticuius artificiofus ex variis Metallorum mineris conflatus , fed maxime Galena & Pyrite. Excepta bafi & ornamentis in apice extantibus, altitudine eft polli- cum quinque, in Diametro trium. Bafi ligneae infiftit & in certas coagmentationes 6c cryptas quafi difpefcitur. Inferior tres continet ftatuas operariorum Metallicorum, malleis alilfque inftrumentis mineras excavantium. Supra hanc alia vifitur crypta , in qua quidam extat, qui virgula divina Metalla inquirit. Summum feu apicem exornat plumbea Crucifixi imago, cui adftant Maria & Johannes. Cernere licet in toto corpo-* re variorum generum Pyrites, Teflellatos, Granulatos, Porofos, Steriles, Fertiles , & Galenas haud minorem varietatem, Metalla argenti, asris, plumbi, &: aliorum finu fuo foventem. Speculum ex Metallis conflatum huc fpedare videtur, nitidum enim, pulchrum & imagines rerum adeo exade refert, ut cum optimo e vitro elaborato certare videa- tur. Quadratum eft quovis latere uncias odo fuperans. Gap. VI. 'De V^umifmatis . AD Artificiofa e Metallis elaborata fpedant Numifmata , quorum feriem & varie- tatem, quxin Mufeo noftro fpedatur , brevibus perftringam , cum ex profefFo de iis alii magna cura egerint.

Inter reliquos nummos Aureos unus eft Denarii Romani magfritudine , duas pendens Drachmas , altera parce effigiem Regis barbati & cucullati , dependentibus a tergo Cirrhis quibufdam, oftentans; torque circa colium, &c parce paludamenti, variis Syrmatis ornati. Parte altera exhibet equitem equo infidentem . Omnia rudi arte utrinque elaborata. Limbum cingunt charaderes quidam, qui Ruffici, ^Ethiopici, aut Runici an fint, dignofei nequit. Sunt enim qui Regis cujufdam Gothici numifma fuiffe arbitrentur. Cycli Judaici ab uno latere thuribulum exhibenti ab altero florentem viro-am Aaro- nis cum inferiptione Hebraica. _ Alius nummus argenteus minor, duarum Drachmarum pondere, ab una parte ima- ginem Cacaris exhibet, ab altera florem, quem dicunt unum efle cx Denariis, quibus Chriftes a Juda venditus fuit. Sed meus nullam fapit antiquitatem, nam ab altera par- ce Latina h^c legitur mferiptio: Imago Caesaris; ab altera Germanica h^ec, 2i M & i ,3 95 ££)3)?/ id eft, flos Aquilegis. Ab aurifabro quodam ad imaginem nummi i 35o M II S E U M nummi Rhodienfis exprcflu-m arbitror, de quo confule Antonium Augudinum Dia- logo u. Se Seldenum de jure Naturae Isb. i. pag. zic>„ Romanorum prifca numifmata mihi magna varietate St copia funt , quae vulgo Medaglia dicuntur , tam Graeca quam Romana, argentea Sexte a. Et quidem ex De- nariis argenteis Drachmam maxima ex parte ponderantibus ultra fexaginta, in quibus, ab altera parte, variorum Imperatorum cernuntur effigies affiibr e exprelfie; ab altera, divorum dacuse, aliaque Emblemata. Cernere etiam licet ante tempora Imperatorum cufa, in quibus Roma cum Caffide, Romulus Se Remus aliaque cum Confuluni nomi- nibus extant, Adfuntin hac clade Numifmata Augufti, Nervae, Veri, Aritoninorum, Probi, Otthonis, Se aliorum. Ed Se nummus in quo Virgilii effigies Se nomen legitur, altera parte folem odentans fulgidum , tenuis quidem nullam fapit antiquitatem. Sed hic prae reliquis obfervandus eft Denarius Antonini , qui ex ferro aeri mido ConRafe videtur. De quo forfan Plinius lib. 33. cap. 9. Mifcuit Denario Triumvir Antonius ferrum. Ex Are etiam mihi ed copia majorum Se minorum Numifmatum, omnium Iro- peratorum Romanorum Se Graecorum, defunt fceminarum illudrium Se aliorum, qui- bus hic honos habitus , ut in eorum memoriam Nummi cuderentur. Inter quos qui- dam operis Se artis indudria excellunt-, quidam temporis injuria Se vetudate adeo funt detriti, ut inferiptionis non conflet ratio: quidam vero ad verorum fimilitud-inem ccfn- fe&i, antiquitatem mentiuntur. Quorum omnium infcriptiones Se rationes examinare nimis foret prolixum , Se peculiare opus requireret : Sed ab aliis abunde hoC prsfti- tum. Numerum enim fuperant o&ingentefimurti. Inter hos enim feries ed omnium Imperatorum a Jul. Caelare ad Gallienum ufque, ab Illudriffimo Regis Galbarum apud nos Legato, D. Cafparo Coignet deThuillerie, mihi dono data. Sunt praeterea mihi variarum nationum Numifmata, tam ex afgerito, quam sere, plu- rima: Danica, Arabica, Turcica, Indica, Italica, Hifpanica, Gallica (inter quae feries eft: argenteorum a Philippo I. in praefentem ufque Regem , ab Illudriffimo Comite de Harlei, mihi tranfmifla) Germanica, Scotica, Anglica^ Polonica , Ruffica , Suetica , ex quibus pauca, quae antiquitatem aut raritatem aliquam lapiunt, hic attingant. Arabica, ex argento, magnitudine sequant Maream nodratem, utrinque literis Arabicis exarata, quarum quaedam in orbem limbum cingunt, quaedam internum occu- pant fpacium , nomen Imperatoris , fub quo cufa, exprimentes, pondere, maxima ex parte, Drachmam aequant, tenuia enim funt. Horum complura apud alios apud nos vidi, ex Norvegia allata, quae a Siguardo Norvegiae Rege, Jorfalafar di&o , conquidta putant. Is enim, cum in Palsedina militiae operam dediffec , ingenti thefauro onudus domum rediit, ut refert Snorro Sturlaefonius in Hidoria Norvagica a me lingua verna- cula edita. De Indicis Numifmatis pauci fcripferunt, qusedam igitur addam de iis qusepofi fideo. Primo occurrit Lariha dictus nummus , qui rotundus non ed, fed ex ob- longo , craffiori tamen, comprdfo filo argenteo , conduplicato, condat, literis Indicis utrinque exarato. Horum quinque Dalerum Imperialem condituum > pendet enim Drachmam unam cum fcrupulis duobus. In Si am monetae loco utuntur globulo argenteo, nomine Tikal, ab alterit parte compreffo, figuram 5 exhibente , ab altera rimulam obtinente ; fcmpuli udius pondere. Ed Se moneta alia minima deaurata , Fanno dicta, fed ex una; falfem parte cha- radenbus quibufdam exornata. Relatum mihi ed , horum duodecim valere unciale'* quamvis pondere fcrupulum dimidium vix sequent. Ex J a t a mihi allatum monetae mirabile genus , ex phirribea, aut ejus generis riie- talli condatis materia. Rotundum quidem , led quadrato & fatis amplo foramine per- vium, characteres quofdam circa ambitum habens, pondere exili. Tres enim ferupu- lum condituunt , ab incolis P 1 t his vocari ferunt. Hujus figura? mihi duo genera* alterum aeneum de quo podea, alterum plumbeum jam deferiptum : Dicunt ducentas hujus generis filo alligatas circumferri * fed quandoque undecies mille , quandoque duodecies mille aequivalere Dalero Imperiali. P 1 a s t e r moneta Chinitica fic difta ejufdem ferme ed figurae , rotunda namque ed , Se in medio foramen quadratum obtinet, fed minus prioribus. Ut Javaniea ex W O R M I A N tl M. 3 $r plumbo 5 ita Sinitica hxc ex asrea conflat materia. Characteres quofdam Siniticos ex alteri parte obtinet, decuflatim crucis in modum ficos inter orbem exteriorem & fo- ramen quadratum. Quaelibet Drachmam pondere aequat. Per foramina quadrata fila trajiciunt Indi, atque ita colligata geftant. Non pofium quin hic etiam mentionem faciam Nummorum Danicorum. in ollis & urnis fepulchrorum collibus inclufis inventorum, qui etiam antiquitatem fa- piunt haud contemnendam. Omnes mediocris /olidi Danici non fuperant magnitu- dinem, ex argento conflati. Sunt qui nomen Ludovici Imperatoris praeferunt, ita enim habet infcripdo, Hl udo vicus imp. ab altera parte majoribus charaderibus, i* Venecias. Alius ab una parte Crucem oftentat, quam circumdat infcriptio, f Hl udo vicus imp. ab altera templum, quod ambiunt hae literae , Xristia- n a religio. Quod fi Ludovicum Pium intelligant Imperatorem , filium Caroli Magni, ad annum dcccxxx. fe extendit eorum aetas. Alius hoc exhibet, Edelred rex angl. Hic Anglicum Imperium obtinuit circa annum Chrifti dccclxiv. Eft & qui Canuti Magni titulos praeferat hoc pado, Cnut rex angl. ad annum Chrifti mx v ii. referendus. Ecce Tibi quorundam fpecimen. Ex infigni varietate hosfaltem adducere placuit, omnes enim enumerare, prolixum nimis foret. Inventum apud nos etiam eft numifina tenue, prioribus paulo majus, ex aere, ut vide- tur, ciifum,quod,ab uno latere, Regis aut Imperatoris cujufdam effigiem habet, Imperii infignia manu tenentis, ab altero Epifcopi cum pedo Epifcopali, fine omni inferiptio- ne. Rudi opera eunda exprefla funt. Nu mismata chartacea Lugduni Batavorum, neccffitatc urgente, cufa in obfidione , quae demum in Argentea commutata funt , etiam in meo vitatur Mufeo. Defcribam ea ipfiffimis verbis amici mei, dum viveret, multum diledi D. Johannis Meurfii, lib. i, Athenarum Batavicarum cap.xxn. Pecunia haec duplex erat, &viginci odo affibus illa major : ifta minor quatuordecim aeftimata. In majori ab una parte Leo dabat', pileum in haftili ferens, circumfcripturrij Hac libertatis ergo: parte altera in exteriore ambitu incifum erat , Deus servet leidam: in inte- riore vero In. O. V. L. S. G. I. P. A. C. id eft , Nummus obfeflle urbis Lugdunenfis , lub Gubernatione Illuftriffimi Principis Auriaci cufus. In minori parte adverfa itidem credas Leo gladium praeferens clypeumque in quo exprefla infignia urbis, claves duae decuflatai, cum inferiptione, Pugno pro patria: A verla vero pars haec haber, Lugdunum batavorum. Icones vide apud Meurfium loco citato. Ex ftanno etiam tempore neceffitatis ctifaNumifmata, docet illud quod Gry.pwah diae anna 1651. proponebatur. Ejus mihi exemplum eft , magnitudine aequans Dalerum Imperialem, fed multo craffius , pondere unciarum quatuor. In cujus uno latere infignia confpiciuntur civi- tatis Grypfvaldenfis , in quorum fummitate quatuor lineae quaternarium numerum in- dicantes , ad latera Anni numerus 1631. in ambitu Necessitas g ry p s val- de n s i s. In altero latere infignia Romani Imperii , hac inferiptione : F e r d i n. I h Ro m a n. &c. reliqua enim commode legi nequeunt. Nummi vitrei fragmentum ex Sicilia attulit mihi Clariffi Vir D. D. Thomas Bartholinus, vitrum viride eft , ab altera parte veftigia figilli cujufdam apparent, qute affequi nequeo. Non lue commemorabo Meda lia Pontif. Romanorum, in primis Urbani VIIL & In nocendi X. in annis Jubilaeis confeda,ejus enim generis & alia funt multa, partim in Memoriam Virorum Clariffimorum , partim in Reformationis EuangeliCEC teftifL cationem , ali orum que praeclare adorum publici juris fada. Eorum enim numerus magnus. Z z Ad 3^ MUSEUM Ad hanc vero cladem merito referuntur Pentacula & Amuleta, ex mi- ftura variorum Metallorum , certa confteliatione elaborata , quorum virtutes a multis commendantur. Hujus generis mihi duo funt. Unum quod majus, Soli dicatum, de quo Paracelfus lib. 7. Archidox. ubi ejus figuram delineat & modum fabricandi do- cet. Alterum minus, quod contra Epilepfiam commendant autores. Gap. VII. c De zArtrfimfis e vitro , eique affinibus elaboratis. TTRni lachrimales, in quibus lachrymas pro defundis fufas colligebant Veteres Romani , tam ex terra figulina quam vitro conficiebant. Prioris exem- plum fiipra dedimus: Jam de vitreis agendum, dux enim mihi funt ejus generis. Una integra, quam dono Viri Clariff D. D. Thomx Bartholini habeo, altitudine unciarum quatuor cum femilfe, ex bafi plana & lata, collum afcendit craftitie minoris digiti, quod demum in latius terminatur labrum. Colore opalino , longa fub terra mora acquifito, quibufdam in locis gypfea materia obduda, five alachryniis five aliunde mutuata. Alia mihi eft ejufdem figura:, fed major & craflior, coloris ejufdem, ab incauto ma- nibus frada. Hac me donavit Clariff. Vir D. D. Petrus Bourdelotius, Sereniff. Reginx Suecix Archiater. Ufus harum olim fuit , ut in iis colledx pro defundis lachrymas aflervarenturj atque ita cum cadavere monumentis infererentur. Oculi humani ftrudura vitrea, qux infervire poteft iis, qui monoculi funt , aut vitium aliud contraxerunt, ut hoc commode pallietur. Ovalis ferme eft figurx, conca- vas, eam oculi partem, qux extra palpebras prominet, coloribus vivis reprxfentans, vitro inuftis ut deleri nequeant parte convexa. Sed concava plumbo obducitur, ne veri oculi reliquias lxdat. Hic vitreus rite applicatus & palpebris infertus, ad motum veri oculi moveri poteft, & omnem deformitatem tollere. Globus Sphaericus, ovi magnitudine, intus fruftulis variorum colorum refertus, inor- dinate difpofitis, quae per vitri ambientis fuperficiem pellucentia , gratum oculis prae- bent fpedaculum. Ufum alium non habet, quam ut ob pulchritudinem fufpendatur, ut oculos pafcat. Parvulas quaedam ftatuae vitreae, tam hominum quam aliarum rerum, artificiofe hic elaboratas funt a Gallo quodam, qui pecuniam ab iis corradebat , qui modum vivis co- loribus ex vitro haec elaborandi cernere cupiebant. Nam, ex tenuibus varii coloris.vi- treis bacillis , igne lampadis eas conflavit, perite fatis & eleganter , quamvis fenex in opere perfpiciliis uti cogeretur. St atuas bullas vitreas appenfas habent, ut aqux in j edas innatare valeant. Templum Venetiis , inter reliqua , fpeciofum & magnificum , D. Marco facrum, intus eleganti exornatur incruftatione Mufiva, ut vocant , varias hift orias facras aptis coloribus repraefentante, & auro quibufdam in locis obduda. Hoc opus ex meris confiat teflulis vitreis coloratis & deauratis, quibus debito modo coagmentatis id quod debent reprasfentant. Ex hac incruftatione viginti circiter mihi funt teffulx, quas curiofitatis ergo ex locis corruptis Venetiis dum eflem, erui, ac jam in Mufeo fervo. Prisma cristallinum trigonum , feptem unciarum longitudine , duarum ferme in quovis latere latitudine , varias refert figuras, pro varia ejus ad oculum appli- catione, jam enim inverfis capitibus deorfum, pedibus furfum, jam monoculos, jam quatuor oculis proditos monftra. Colores prxterea omnes (quamvis coloratum non fit) dum adverfus lucem fecundum longitudinem collocatum, rebus , qux per illud cer- nuntur , conciliat , ut iridibus omnia objeda depida videantur. Cernere enim licet colores fplendidiffimos, rofeos, candidos, virides, puniccos, coeruleos, aureos, imo om- nis generis. In officinis vitrariis hxc conficiuntur prifmata , quas quo majora eb accu- ratius omnia offendunt. Vitrum viride rotundum, Daleri Imperialis magnitudine , altero latere ex- cavatum, xneo filo ita conftridum, ut una manubrium prxbeat , prxterquam quod radios folares colligat, & obvia eremabilia accendat, objeda, qux per illud cernuntur, minora reprxfentat. Quocirca Pidoribus, qui vaftos terrarum tradus aliaque grandia r J repras- f O RM I A N II M. & rephefentare compendiofe cupiunt, utile & necdTarium. Cunela enim in debita pro- portione & diflantia, fed minuta valde, exade exhibet. i elescopilim inflrumentum opticum jam notum fatis , ex tubo oblongo pro- portionato, & duobus vitreis orbibus artiheiofe politis, utrique ejus extremitati adapta- tis, conflans, mirum in modum jam excultum e(f 5 & indies excolitur, ut objeda procul diflantia majora reddat &: exade reprarientet. Illud, quod teneo , quamvis ex perfe- diffimis non lit, iuam tamen meretur laudem, & didita oculis tanquam prodentia obji- cit, mira jucunditate. In Aflronomia, Militari difciplina, Nautica, aliifque ufum habetn maximum. De ejus accurata confectione integrum tractatum confcripfit Hieronymus Syrturus Mediolanenfis, qui magno labore ejus lecreta rimatus elt : Excoluerunt hanc artem Fontana, Kirkerus &: alii, quos legant qui hic peculiare aliquid defiderant. Nos ex Syrturo, quo pacto primum inventum iit hoc organum, paucis exponemus. Prodiit, inquit , anno mdcix. feu Genius, feu alter vir adhuc incognitus, Hollandi fpecie, qui Middelburgi in Zelandia convenit Johannem Lipperfein : is elt vir iolo afpedu infi- ge quid praeferens & perfpicillorum artifex. Nemo alter efl in ea urbe , & juflic per- fpicilla plura , tam cava quam convexa, confici. Condicto die rediit , abfolutum opus cupiens, atque ut ftatim habuit pne manibus , bina fuicipiens, cavum fc ilice t & conve- xum, unum &. alterum oculo admovebat fenfim dimovebat, iive ut pundum con- curfus, ii ve ut artificis opus probaret, poiteafoluroartiiicc abiit. Artifex, ingenii mini- me expers & novitatis curiofus, ccepit idem facere & imitari , nec tarde natura fuggef- fit tubo ha:c perfpicilla condenda. Libi unum abfolvit , advolavit in aulam Principis Mauritii & adinventum obtulit. Princeps habueritne prius, nec ne, fuipicandum erat: Rem militiae utilem & neceilariam inter arcana cuflodiri julfic. Verum ut caiu fenfe- rit evulgatam diflimulaverit induflriam , & benevolentiam artificis gratificans. Inde tanta: rei novitas per totum effunditur orbem, & plura alia confinguntur perfpicilla, fed nullum illi contigit melius aut aptius priore, adeo ut dicas non Artes folum, fed ipfam Naturam omnia conferre , ut magnis Principibus omnia inferviant. Hxc ille. Omnia vero artis fecreta,qua: ad ejus fabricam rite conficiendam requiruntur, qui difeupit, apud eum legat tradatu fupra allegato , ubi & perfpicillorum exadam tradic confe- dionem. T i , > CistuIjE quardam Catoptricj, quadrata:, longitudine Unciarum fex, al- titudine & latitudine duarum, ex afferculis ligneis compohta:, uno laterum longiorum vitro dotantur, per quod lux ad interiora diffunditur. In extremitatum altera , parte elafiore,foramen eonfpicitut quadratum, parvum, per quod interiora contemplari licet: In ipfa cavitate varia: funt ffatux juvenum, virginum, imagines ledorum y graminum* aqua: , aliorumque coloribus eleganter diflindorum. Qqia: ubi per quadratum fora- men afpexeris, triplicata apparent omnia, atque illorum qua:dam longiflime remota, fpedaculo jucundo & pulchro. De his aliifque fimilibus confule Athanafli Kirckeri artem magnam Lucis & Umbra: lib. io. parr. 3. Thermo scopiUm, quod Crafeologon vocare foleo , conflat ligno oblongo , quadrato, trium pedum altitudine, unciarum trium latitudine, tenente victum globo- rum, quod collum habet longifhmum, non amplius penna anferina, longitudine pedum duorum , terminatum in aliud globofum corpus * quod ligni cavitate tegitur. Huic vitro irieft liquor quidam fpirituofus viridis, qui j pro ratione temperiei aeris, afcendic modo, modo defeendit. Urgente frigore afcendic , urgente calore defeendit , unde aeris temperiem exade demonflrat. Superficies ligni , qua vitrum fpedar, charta te- gitur, lineis atramento fignatis certos temperiei gradus oflentans. Superior pars gradus frigoris fignat, media temperiei, infima caloris. De infigni hujus inflrumeiiEi ulli lege Athanafium Kirckerumlib. 3* Magnetis de catena Magnetica cap. 2. Smicroscovium tubulus eff lenticulari vitro, pollicis falcem longitudine, totus quidem ex vitro, fed exterius ebore fuffiilcus, ita ut, columnulis nixus , per feneffellas quali lucem admittat. Lens vero cochlea eburnea cingitur , ut auferri & pro labitu aperiiu mfli amentum poffit, ubi objedum ei indendum. Totum corpus ex ebore &c vitro conflat. Aperto inffcrumento res minuta examinanda vitro inditur, atque claufo eodem, .per operculi lentem contemplanda, tam exade difeernitur, ut mirum fir.- Pediculus aut pulex magnitudine magna: mufcie apparet, ac diflinde pedes hamatos, , Zz i mteflma^ 1 3 6 4 MUSEUM inteftina, oculos, aliaque contemplari licet, qua: alioquin latent. Thecam habet ebur- neam cui includitur, ne externa aliqua violetur injuria. Figura: alterius aliud eft Microfcopium* quod licet vitro lenticulari etiam objeda examinet , non tamen Pyxidi includitur , fed eburnea cingitur corona, qua: per lami- nam aneam* manubrio eburneo comprehenfam, firmatur, ut obje&um forpice in ma- nubrio fito fuftentatum lenti apte objiciatur. Sic fingula, minutiflima etiam , clare fa- tis difcernuntur. Perspic illum polygonium ex duobus rotundis conflat vitris* inflar alio- rum perfpicillorum. Sed quia Polygona funt,objeda adeo multiplicant, ut, cum unum objiciatur, mille te videre putes. Eft & parvus tubus ejufdem facultatis, ex lamina ferrea tenui, ftanno obdu<fta, con- flans, figura conica , longitudine unciarum quinque. In cujus minori extremo vitrum commune parvum extat, in altero majus Polygonium. Per hunc tubum ubi rem afpe- xeris unam* in infinitum multiplicari videtur. Specula tria quadrata poflideo , limbo ligneo veftita , in quorum primo faciem tuam contemplatus fi fueris, eodem tempore in ejus medio integram, led parvam vide- bis, ad latera , quatuor ejus partes diftradas Sc deformatas. In altero quinque apparent oculorum paria, quinque nafi, quinque ora, & omnia alia, quascunque objeceris, quinquies repetita videbis. Tertium concavum omnia majora reddens , faciem communem, giganteam, polli- cem brachii magnitudine i & fic de casteris. Sed perfeclius eft rotundum ligno undique cin&um , in Diametro vitrum quatuor habet pollices, radios folares potenter colligit & mira exhibet fpedra. Si extra fpeculi centrum caput ftatuatur , inverfum apparet & pedes furftim , fi propius applicueris in- gentem confpicies faciem Gigantis &c digitos brachii magnitudine, & multa alia pro ra- tione diverfitatis applicationis. Sed primarius ejus ufus eft quod collectis & ejaculatis radiis folaribus obvia comburat. Cujus rei periculum facere 'qui volet, fjalendentis So- lis radiis fpeculum obvertat, & fomitem vel accendibile objedum obvertat centro. Quod invenitur tam diu removendo &c appropinquando, donec unitos radios in obje- &o confpexeris , tum illico ignem concipit. Meum hoc anno mdcix. Venedis ab Agyrii quodam emi , qui ligneam in qua fedebat feliam eo accendebat , ut emptores alliceret. Speculum feu Tubus dioptricus, conflat ex tuba lignea , unius pedis lon- gitudine, qua: in altera extremitate vitrum habet Polygonium, in altera vitrum aliud quod charta plane tegitur, ut non nili per exiguum foramen , per quod vix acus 'tranfi- re poteft, afpicere obje&a liceat. Firmatur hic tubus fuis pedunculis in plana tabula, ut non dimoveatur, eique certa proportione diftantia depicta objiciuntur objeda, diftor- ta admodum & feparatis partibus inverfa. Hac objeda per hunc tubum fi alpexeris, non videbis illud quod oftentant, fed diverfa & bene proportionara. De horum tubo- rum fabrica confule tradatum Gallicum Niuroni , quem vocat , La Perfpeddve cu- rieufe. C a t o p t r i e a specula, licet non e vitro , fed Metallis fint elaborata, quia tamen fpecula funt, huc fpedailt. Cylindricum tota mole fua pollices novem altitudine non fuperat, fed fpecu- lum jpfum fepofita bafi lignea & apice fex falcem habet pollices , circumferentia qua- tuor. Alt ipfum fpeculum dimidia falcem eft Cylindri pars, ab averfa parte concavum, ligno fulcitum. Ex miftura conflat Metallica, bene polita , ut inflar fpeculi Cry ftallini objeda reprsefentet. Verum nulla rite formata exhibere poteft, feddiftorta valde ae juxta principia optica ex centro in circumferentias circulares ducta. Imagines ipfaehoc pado con fecla: nil nifi confufum exhibent chaos , applicato autem debite Ipeculo, ordinatis & pulchra: fatis apparent. Sunt mihi ejus generis effigies Cardinalis Richelieu, fceleti humani, Monachi & nuda: virginis, quas nemo quid fint dixerit , nifr applicato rite fpecula. Coni cu M fpeculum eadem arte, 8z ex eadem materia elaboratum eft, qua Cylin- dricum, nifi quod figuram habeat conicam. Huj us fpeculi duo mihi funt exempla, alte- rum altero altius, ubi applicatur unum imagini optice in capfa rotunda delineans, ico- nem Servatoris oftentat , ubi alterum eodem in loco ponitur , emergit imago Virginis Maria:, W O R M I ANUM. 3^5 Marias. Si invertatur capfula Sc applicentur fpecula, unum Lilium flavum, alterum ru- brum exhibebit ex eodem loco & fitu, aliaque jucunda. Conus alter altitudine eft un- cis unius cum femifie, alter unciarum duarum. Capfh, in qua depidas imagines, &: cui fpecula induntur, in Diametro uncias habet octo. C a p. VIII. De zArtificiofis e flantis elaboratu. U Erba pati feu magvey leniffima, fpecies Aloes Americanas, follis anguftis, minoribus & tenuioribus, ad purpureum vergentibus colorem, radice magna & fi- brofa eft. Ex hujus plantas fibris conficiuntur fila tenuiflima & elegantiflima , quas P i t a dicuntur , quae faeminas Mexicanae maximi faciunt & ad varia opera utuntur. Horum filorum mihi duo funt genera , unum rude adhuc & non fatis ad opera praepa- ratum, alterum in fila quibus neri poteft aptatum. Vide Margravium lib. z. Hift. Piant, cap. 1 6. Mecum hasc fila communicavit Vir Clariff. D. Johan. de Laet, amicus meus, dum viveret, ehariflimus. Filum contra spasmum nil aliud eft quam filamentum ex nervis Rangife- rorum confedum, quod parti fpafmo laboranti impofitum, morbum tollit. Et quamvis ratione materias huc non fpedet, ratione forma? hic de eo agendum obiter exiftimavi. Ex arundinibus confedus eft Pecten , quem Americanum vocabat is qui obtulit, dentes ex corticibus arundinis videntur confecti, & feparatim nexi > extremitates clau- dunt oifa quadam lata , fed dentes junctos in medio firmant arundinis maculati frufta oblonga: longitudine eft unciarum quinque. Culei ex ftoreis foliorum arundinaceorum, in quibus Gariophylli ex India Orien- tali navibus noftris funt advecti, viminibus quibufdam ex junco Indico, vulgo Rottins dido, ligati & ciiidi, ex quibus etiam anfas habent. Longitudine ut plurimum funt pe- dum quinque, amplitudine cum tonna noftra certant. Gariopbyllis Indicis referti, ma- gna copia ad nos deferebantur. Corbis indica non ex viminibus, ut vulgo &, fed ex Arundinum Indicarum corticibus difledis, ac decuftatim fe fecantibus, confeda, ita ut figuras rhomboides, ex his dccuflatis fcdionibus conftitutas , fingulas ftipet unus ordo per lineam redam ab apice ad extremum totam ambiens. In Diametro pedem unum habet, longa pedes duos circiter. Cum ad nos devehebatur , repleta erat Cofto Arabico , quem vuko Cinamomum album vocant. Ex Sparto elaborata corbis Indica, pilei plane refert figuram, cui ablatus limbus, adeo ut quidam Africanum pileum exiftimaverint. Figurae eft hemifphasricas, in Diametro uncias decem obtinens, ex Sparto albo, nigro, purpureo, & nervis ex Balenarum cirrhis confectis ftipata, tam arrificiofe elaborata, ut artificium mirari liceat. Paropsides parvas ex Sparto fubtili, fex circiter uncias habent in Diametro, cum rotunda: fint, lacca rubicunda obducitur centrum, quod ambit corona aurata, limbus etiam lacca rubra obdudus , fed fundus amplus lacca nigra tegitur arte fubtili. Ex eodem Sparto, fed crafliori , conftat Aulium feu Storea Indica, in qua federe ac difeumbere folent Reges ac Magnates Indorum, dum aut conviviis indulgent, aut Legatos peregrinos admittunt. Pedes fex longa eft, tres cum tribus pollicibus lata’ coloribus eleganter variegata, in primis, albo, nigro, flavo, rubicundo & fubviridi , tef- fellatim ita digeftis omnibus, ut ornatum praebeant jucundum. Anno m d clui, metu Anglorum venientibus ad nos navibus Belgicis , ex India Orientali redeuntibus, varia rara & vifu digna a nautis emi. Inter reliqua Storea erat ex ftramine artificiofe confeda, rubicundo & ptioiceo colore, decuffacim flavum fecante, vario fque rhombos pingente. Longitudine eft pedum quinque circiter, latitudine trium,. Is qui vendidit referebat fponfos & fponfas, ubi matrimonia contrahebant, in ejtifmodi ftoreis difeumbere. Capsam p raster ea tum accepi figuras cubica, pedem unum longam, latam & pro- fundam, cum fuo operculo. Exterius tegitur cortice tenui, caftanei coloris, quem cin- gunt ol firmant ramuli ex junco Indico, colore purpureo tindi, filis ex pilis confedis alli- gati. Interior fuperficies foliis palmatum cinda &c exornata, lingulari artificio junda. 2z 3 Limbus' i66 MUSEUM Limbus capfx & operculi) nigro colore tinctus. Gfcterum, etfi-levis admodum 'fic hxc capfa, latera tamen digitum craffitie aequant, ut inter utrktnqiie 'lupcrficiem ramulos delitefcere arbitrer. . , Aliam etiam accepi capfaiii quadratam, oblongam, pedem urium cutii cribiis unciis longam, dimidium latam, decem uncias profundam , opere elegantiore elaboratam. Exterius textili opere ex Sparto fabrili, variegato, confiat, & juncis purpureis cingitur acftipatur, candidis quibufdam Conchyliis lunatis ac dentatis > ordine eleganti difpoli- tis, ita ut iiteram Latinam S. binae j undas referant, undique exornatur. Interior fuperfi- cies textili foliorum arundinaceorum tegete ornatur. Qna Icitfin f ecipit bpetcu|ira , foliis palmas purpureis & flavis alternatim difpolitis nitet. Parietes capias, craifa: quam- vis, gravitatem tamen nullam operi conciliant. Corolli precaritE, quibus in precibus annumerandis utuntur Pontificii, mihi fune variorum generum , fed huc tantum /pedant illae , quae ex, Vegetabilibus furit confedas. Ejus generis mihi una eft, Romae elaborata, cujus globuli ex ftramine elegan- ter contexto conflant, tam majores* quam minores. Ita vero funt difpofiti,Ut poft de- cem parvos fequatur unus major. Sunt vero fexaginta minores, praeter eos qui appen- dicem coiiftitutint cruciformem. Ornamenta vero ex eadem materia confed‘a& glan- des referentia extremum occupant. Junguntur vero omnia ligula ferica , ut fua pul- chritudine ob artificii raritatem oculos eleganter pafcant. Planta quam lachrymam Jobi vocant, fpecies litho/permi, grana magna, piforum fer- • me magnitudine, lapidea & dura admodum fert, in quibus (enlen reconditur, colore funt vario, in primis vero cinereo & ad nigrum inclinante. Ex his etiam mihi eft confe- da corolla precaria, fed non nifi quinquaginta conflans granis, exceptiis iis quas crii- cemadjundamconftituunt. Poft decimum quemque fcquitur globulus polygonus ex nigro Gagate confedus. Hasc autem omnia junguntur filo ferreo cacenas inftar. Panis fruflum mihi eft ex extremo involucro Nucis Indicas confedi , qui procul dubio tempore neceflitatis in ufum faltem venit. Sapore enim eft haud grato, eoiore luteo. Alius Panis ex Yuca feu Mandioca, fimilis bifcodo fimi!aginco,fapore non ingrato, ex radice Yucx confedus eft. Varios autem modos conficiendi Brafilienfes habent. Simplicior hic : Mandiocca cruda cultro ab exteriore cortice liberatur, hinc pura la- vatur aqua, fcinditur in particulas ligulas figura , duos circiter digitos longas , femidigi- nim latas. Particulae has exponuntur Soli per biduum ut exficcentur , non expre/fo fucco, ficcatas funt albiflimas, ita ut cretas loco infervire poflint ad fcribendum, tundun- tur in pollinem in mortario ligneo , ex quo panis coquitur delicatiflimus , albiflimus, certans cum pane fimilagineo optimo. Fit etiam ex hac farina bifcodus diu durans , cujus fruftum mihi eft fapore haud ingrato, quod ex Infulis Canibalibus cum noftris navibus huc eft delatum, diu aflervari polle videtur. Ex Corallio rubro effidum Cranium humanum, magnitudine Pifi majoris, artificium non olet lingulare, ruditer enim faltem elaboratum eft. Sed quia ad plantas Marinas refertur Corallium, hic ejus facienda erat mentio* t v ‘ ' . . . C a p. IX. iJe oArti ficto Jis e lignis elaboratis . Lobus buxeus polygonus, omnia Sciathericorum, quas fingi pofllmc, obtinent ^ genera, duorum pugnorum eft magnitudine ; latera habet viginti lex , quorum viginti quatuor, partirn quadratorum , partim trigonorum variis exornantur fciatheri- ciSjCum indicibus ex laminis asneis varia figura affabre confedis. Latus quadratum ih vertice , pyxidem' parvam nauticam obtinet, cum acu Climata mundi demonftrante, diredioni operis inferviente. Inferius quadratum pedem eum bafi admittit , cui tota fttudura innititur. Opus fuilfe ajunt Nobiliffimi D.Tyehonis Brahe, Fas t-i Fasti d anici, libro fecundo Fafiorum Danicorum a me explicati, in Mufeo meo aftervantur, &: alii multo plures, quos hic repetere minus neceflum judico, varie- tas enim eft infinita, tam ratione figura? ligni, quamratione notarum impreftarum, ut ex iis, qua? ibidem adduximus, colligere licet : duo hujus fpecimina hic adjunximus, qui plura defiderat cum explicatione eorundem, Faftos noftros Danicos adeat. Gronlandica instrumenta ex ligno elaborata varia funt: Remus Gronlandicus, odo fere pedum longitudine, ita eft comparatus > ut duplicatus videa- tiii , in utraque extremitate alas habens latas & longiulculas , figura myrti folia expri- mentes , manubrium quod intercedit Cylindricum eft, paululum tamen compreftum, craftitie brachii ferme, quo manibus commode prehendi poflit, atque ita Idibus alter- nis navis (quas Coriacea eft) impelli: quasvis ala pedem tinum cum dimidio habet, reis- 3«8 MUSEUM quum m en far 4 manubrii eft. Nodis duobus juxta initia alarum dotatur, ex Balenarum cirrhis confeflisfin eum, ut arbitror, ufum, ut a navicula retineri commode poffit, ejus in remigando ubi non eft ulus. Offeo limbo tenui undique cinguntur alte, clavis minu- tis offeis eis infixis, qui tamen in extremitate major eft ac latior. Mirum quam affabre fine glutine, aut aliis ejus generis, rimas 8c lacunas ligni refarcire norint, ferro & ferreis deftituti organis. Has t m feu venabula Gronlandica, fex circiter pedum , ex ligno conftant abieti- no, infummitate foramen obtinent, cui offea inferitur culpis, mobilis, &: ligno loris ex cirrhis Balenarum confeflis alligatur . Circa haftx medium hamus quidam offeus conip icitur, foraminulis pervius, per quae tranfiens ejufdem materia: lorum, illum ligno aptat, cujus ufum dfe arbitror, ut fortiori manus impetu in obvium hoftem aut feram trudatur. Ei non plane diffimile eft Jaculum, pertica enim conflat lignea, pedum quatuor, in cujus apice foramen eft, quod acuminatam recipit bafin , grandioris ex offe hamato cufpidis 5 qua: , Balenas aut pifces grandes ubi venantur, ipfo ictu e finu fuo excidit. Sed quia loro, ex corio fabrefaflo Balenae, circa mediam ligni firmiter ita alligatur, ut ap- pofitum verticillum motum beftia: fequatur, a ligno divelli nequit. Hoc enim aqusefu- pernatans, prasdam, longius licet divagatam, eandem prodit. Cufpis vero oifea, quinque hamis prodita, longitudine tertiam lignei manubrii aequat partem, craftitie pari. Eft & inftrumentum aliud ligneum Gronlandicum, quod cujus fit ufus nondum con- fiat. Haftae corpus ligneum, quatuor pedum longitudine, dilatatur paulatim circa fi- nem; hinc utrinque duabus alis, palmas longitudine & latitudine, ovalis ferine figurre, offeis clavis ligno affixis dotatur. Inter alas autem has os eft teres, pollicari craftitie & longitudine , in cujus extremo finus quidam feu acetabulum extar, quod cujus fit ufus ignoratur. Sagitta Gronlandica?, duorum pedum longitudine, ita funt compofipSjUt apex acutiffimus ofleus,nunc duobus, nunc tribus hamis dotetur, qui ligno firmiter adeo alli- gatur nervis, ut dimoveri nequeat. Qua nervum tangit, rima ei excipiendo dotatur,' fupra quam binae alae, ex avium pennis, nervis ligno aptantur > uc citatiori ferantur eur- fu, dum ejaculantur. Arcus finnicus, feu Lapponum , fex ferme pedes longus , ex ligno conflat abietino, cirrhis Balenarum primo obduflo, deinde cortice Mediano Betulae, fpiratim circumvoluto, teflus, figura femicirculari. Arcus ex India Orientali octo eft pedum, ligno conflans tereti, reflo, non incur- vato , in fuperficie lacca , feu incruftatione rubicunda , obduflo. Circa medium ubi manus finiftra fagittando arcum prehendit, lineamentis quibufdam trium digitorum lon- gitudine obducitur. Nomine Arcus Brasiiiani alius mihi donatus, ex ligno fufeo Braftliano con- feflus, pedum duorum cum femilfe longitudine , in extremitatibus cornibus armatus. Lignum ab altera parte figura eft Cylindrica, fe paulatim ad extremitates attenuante : ab altera plana, nulla re obduftum, undique lasve & glabrum. Eft major quidam ejufdem figura:, pedes quatuor excedens, ex ligno nigerrimo coftfeftus, titulo Indici Arcus mihi exhibitus , fed ut prior in extremitatibus cornibus nd h m unitur, Circa medium vero ex pennis &: aliis ornamenta quasdam recipit, pedis circiter dimidii longitudine. Arcus persicus non intentus femilunati ferme eft figura > fed ubi tenditur nervo fuo, haec figura mutatur, & in extremitatum utra que cornibus reflexis confpici- tur. Ex ligno quidem fabricatus, lacca rubra obduflo ; fed intus, qua nervum fpeflat, cornibus bo vinis ei apte nexis fulcitur , ut non ni fi a viro forti flefli poffit. Ejus lignum in medio teres eft, apprehenfioni commodum, quod ad latera dilatatur , ufque in cor- nua angufta, quibus nervus alligatur, ferico variorum colorum obductus, fabrica ele- ganti & nitida. P h a r e t r a R u m duo mihi funt genera , • tinum arcui capiendo deftinatum, ex corio craffoconfeflum,& filis argenteis & aureis, apte nexis, ornatum, tama; magnitu- dinis ut dimidium arcum intentum capere poffit. Longitudine duos fuperans pedes, latitudine pedem unum, ubi in ventrem protuberat. Alia W O R MI A N II M. Alia efl fetidior , etiam ex corio , eodem modo exornato , confeda; longitudinis ejufdem , fed ftridior, fagittis capiendis deftinata, viginti quatuor continere pofTe videtur. Sagitta variorum generum , his jundas Indica, quatuor pedes longas, ex arundine confefa, /pinis oblongis, duriore ligno armantur, veneno irifedo,quod inftar nigri alicujus bituminis iis indudum eft. Sunt ex vulgari ligno quercino, pedem unum cum dimidio longas, obtufas, plumbo munitas, 'alatas, gravem idum inferentes. Alias ejufdem magnitudinis , cornu acuto armatae, citius ut penetrent , ut ferruni asmulentur. Ferrata, feti ferro armatas, variorum etiam funt generum, quasdam lanceas acu- tas iri extremitate referunt, quasdam bifurcatas, quasdam tricufpides , acutas omnes 8c adforticer 'lasdendum comparatas. Scythica sagitta ex Tartaria allata, licet omni ex parte ex ligno non fit, huc tamen fpedat, longiflima eft &levi(Iima, maxima ex parte ex arundine conftans. Longitudine pedes quinque attingit , ita ut tres pedes compleat Arundo circa bafin alata ; pedem unum (emis, lignum teres folidum, firmum, olorinas pennae craflitie, arun- dini infixum» filiique alligatum tenet. Hamatam cufpidem ligni extremitati filis apta- tam fuifie, ex oife confedam, refiduum ejus docet. Modulus Lupati, ad indomitos equos fanandos, quem, ex ligno, fua manu fe- cit Illuftrillimus Princeps meus D. Chriflianus V. P. M. cum ob artificii raritatem, tum " quod tanti Herois ingenium & in Mechanicis induftriam abunde probet, mihi femper fuit gratiffimus. Praeterquam enim quod d tanto Principe liberaliter mihi collatus, de ejus in me aftedu tefietur ; ob artificii nitorem & pulchritudinem, omnibus qui vide- runt, pro miraculo erat. Veri lupati ferrei omnino exprimit figuram magnitudinem, adeo ut nihil in eo defideretur. Ipfius infuper Principis nomen C. litera coronata, cum numero quinario, infeuiptum habet. Pedem longitudine fuperac opus, quod lau- dat artificem. ( Aaa a Exi^ 57° MUSEUM 4 a Exterior & convexa /cuti fuperficies. b Pellis exterior , quafcuturn obducitur. c g Capita clavorum quibus anfiafcuto alli- gantur. d Lamina lignea exterior fibris tranfver/is. c Lamina lignea interior fibrarum recta- rum. f Concava fiuti facies: g Corium depilium concavam fc uti fuperfi- ciem tegens. h cAnfia tres brachio finifiro capiendo defii w nata. i Interior lamina lignea rectis fibris pradita> fupra litera e. delineat a. Clypeorum antiquorum Septentrionalium duo mihi funt fpecimina : alterum ex Iflandia , corruptum ferme & vetuftate detritum ; alterum ex Norvegii . Nam in templo Roldal prope Hardangriam, Dicecefis Stavangrienfis , diu delituit, antequam procuratione NobiMima* &: Dodiffimx D. Birgittae TottjDominse deTureby, ad me devenit. Ejus fabrica digna eft qux notetur. Primo lamina lignea incurva, quatuor pedum longitudine , duorum circiter latitudine , fibris redis parallelis dotata, parte eonca- ( WORMIANU M. 37i concava corio firmiter agglutinaro obducitur. Hanc ambit alia lignea pariter firmi- ter adhxrcns, fibras habens tranfverfas, & corio, eleganrer depifto, parte convexa ob- ducta. Quaelibet vero lamina lignea craffitie vix eft dimidii digiti. Figura eft oblonga. & convexa, ita ut fuperior pars , qux caput defendere apta eft, anguftior fit inferiore: Anfievero dux, quibus finiftro brachio aptari poteft, ex firmi (limo corio, quatuor fer- reis clavis , latioribus in extima fuperficie capitibus, corpori aptamur, ut gladiorum idibus amputari nequeant. Opus xvi licet vecuftioris, ingenii tamen acrioris. Poculum ligneum tantx tenuitatis centum in fe torno elabqrata tenet, ut craffi- tle chartam non fuperent, contadum enim vix ferunt. Ita vero comparata funt, ut unum alterum excipiat ordine, donec ad minimum, fuerit deventum. Primum & majus pede & bafi dotatur, quibus reliqua carent. Clauduntur vero omnia theca lignea fir- miore, ut fine periculo tradari Sc geftari poffit. Donum Illuftriffimi Comitis Chriftiani Rantzovii. EftinNorvegia, diftridu Chriftianienfi, Rufticus quidam qui cxlatura cum quovis artifice certare audet, quamvis artem nunquam a quovis didicerit, & folius cultelli ope id prxftet , quod alii multis & diverfis organis. Is ex ligno Aceris Can- tharum fabricavit, qui penes me jam eft, quatuor librarum capacem, qui propor- tione, anfa, operculo & reliqua caelatura maxime nitet. Arcem enim Agershufanam, cum horto, pifcinis & adjacente territorio, tam elegan- ter in eo fculpftt, ut , folo ingenio id prxftare potuifte eum , negaverint qui opus vi- derunt. Cistula Indicte vel Chiniticx ex ligno elaborata? , lacca quadam funt obdudte, tam nigra, quam rubra, variifque imaginibus aureis lineis conflantibus exornatae. Lac- cam hanc Trigautius Bitumen vocat (fed, ut mihi videtur, improprie) fimilc ladi ex ar- boris cujufdam cortice expreflum, ac inftar picis glutinofum, ex quo conficiunt Sanda- racham quandam. Hoc Lnfitani Ciaronem, Sinte Ci^e vocant. Eo menfas, ledicas , ftipelledilem, domos ipfas & navigia inficiunt, varioque ad lubitum colore or- nant. Qux omnia deinde ad inftar fpeculi fplendent, Sc nitore fuo oculis , levitate etiam manibus, cum aequali majeftate blandiuntur, &: multam ferunt aetatem, &c. Penarium Chiniticum, in quo peregre profeduri cibum ac potum aftervare folent, pedis unius cum femiffie longitudine, unciarum novem latitudine, unius pedis altitudine, ita confe&um eft, ut fupra columnas quatuor fuperius firmetur tabulatum, atque in duas partes dilpefcatur. In priori caplulte tres continentur quadratte, eduliis ailervandis deputatae: in altera lagenulx dux , ex Marcafita argentea elaboratx, collo anguftiore, fed ventre amplo & globofo, quas inferius inverfa quxdam capfula quadra- ti, duobus foraminibus, lagenularum infimam partem ambientibus, fundo fuo fir- mat, ne geftando cadant. Supra has lagenas aliud parvum, columnulis quadratis firma- tum, extat tabulatum, peculiaribus quibufdam minoribus capfulis deputatum, itidem quadratum. Tota vero haec machina lacca rubra, nigra, auro, variifque ornamentis &C coloribus dea-anter eft incruftata, Scyphus Rufticus ex ligneis afterculis conglutinatus , magnus eft, decangulus, pedem in Diametro habens, intus & foris lacca rubra obdudus, nifi quod fundi exte- rior fuperficies nigra fit. Exterius auro aliifque coloribus pingitur , fextariorum qua- tuor capax 5 pes enim ad fundum ufque liquorem etiam capit. Scutellx etiam parvulae ex fubfili ligno, vernice flava &: maculata qbdu&x, fua ha- bent Cochlearia, eodem modo exornata. Tubulorum, quibus Tabaci fumus hauritur, ligneorum tria peculiaria mihi funt fpeciniina. Unum in India Orientali confe&um, quatuor pedum longitudine, fiftula eft tenuis Olorinae pennae craffitie , quae in partes quatuor dividi poteft , ita enim una pars alteri inferitor, ut commode, quando fumo conftipatur cavitas, feparari fine in- commodo poftint,& rurfus jungi. Exterius coloribus variis depingitur, ac lacca incru- ftatur. In extremitatum altera, ex luto indurato fabrefa&um eft receptaculum, cui Tabacum indendum. Alter Tubulus e Brafiiia allatus, duorum falcem eft pedum , ex ligno Guajacino , ut milii videtur, confedus, ita utpaulatim anguftecur. Receptaculum Tabaci grandius eft ita ut pollicem admittat, & fuftentatiir ab animali quodam fculptili, quod lupum refert, & variis filis aeneis depingitur & exornatur. Superficies exterior Ixvis eft , nodum A a a i tamen M ii S E II M tamen quendam in medio habens , colore fu ico i fuliginofis quibuicia.ni annuliS de- picta. Tertius in Belgio videtur confedus, duos pedes longus, tenuis, ut primus, fed incru- ftatione quadam pulchra ex fruftulis matris perlatum & lacca variorum colorum nitet. Tam receptaculum Tabaci, quam pars illa tenuior, qux ori inditur, ex tere argentato confeda eft* ° Mac iloti incommode retulero Pyxidem s i n i ti ca m elegantem. Orbicularis eft figura^ ex ligno Verhice obducto fabricata; ambitu fuo pedem circiter continens, jn Diametro pollices quatitor cum lemifle, operculo ex eodem ligno dotata. In ejus centro foramen eft, cujus Diameter vix pollicem aequat, in cujus fundo ftylus minutus, quem arnbit lamina argentea perforata, acus nauticte, acetabulo -capiendo' apta. Ipfa vero acus in extremitatum altera, quas meridiem fpedat, rubicundo colore eft infeda ; totam cavitatem, in qua acus continetur, vitrum claudit pe Huc i d u m 5 p cr q u o d m o t u s acus com- mode ob fervatur. In ambitu obfervantur circuli, characteribus Sinicicis nigris infigniti. Qiiorum extimus partes continet 24. ita etiam fecundus &ter : tius. Quartus circulus odo habet areolas cum fuis notis eo modo quo in figura hac exprelfa cernuntur. Pyxidem hanC Nauticam effe credebam ego , antequam literis it. P. .D. Marti ni Martiilii S. I. mupet ex Sina reducis melius edodtis eram. Is enim in lireris Bruxeilis 27. Febr. Anni 1654. ad R. P. D. WUhelmum ab Aelfe datis , debac pyxide ita difterit. Quod attinet ad pyxidis hujus explicationem , dico Sinerifem clfe, ac qnamplurimas fimiles in Sinis efle, ac fuifie jam anci qu i ili m i st e m p o r ib 11 s . Nam gens illa pyxidis ufum jam qUafi i tribiis millibus annis habet. Non eft autem hac pyxis Nautica , fed forti- lega. Nautica enim aliam habet formam, nec tot charaderibus infcribitur, nili in exti- mo limbo , ubi ventorum nomina. Hcc ergo pyxis fottilega eft, quam Montilogim Sina adhibent , pro felici 1 fepulehri loco inquirendo. In fdpulchris enim conftruendis non minus fuffiptuofi qiiam thperftitiofi femper fuereSinae,putant enim fub terra Dra- conem, feu influxus varietates e ile, unde cor, caput, vel caudam inquifunt,ac fimilia eo plane modo, quo Chyromantici venas ac lineamenta manus confiderant, & judiciarii Aftrologi fyderum aipedus. Sed de his plura in mea Sinenfium hiftoriarum Epitome, quam brevi communis juris faciam. Eft autem pyxidem aliquo modo explicemus, ha*c addo in Clariif. Viri D. Olai gratiam. Circulus extimus 24. partes continet, ex quibas ©x decem literis quas Gan vocant, U charaderibus horarum arte difpofitis,domiis feli- x e es I fORMIANUM. 373 ees &: inielices efiorraant, eo modo quo Afirologi, cum figuras erigunt Afirologicas, duodecim faciunt & fingunt domus. Cum autem Sina? ex hora mortis , nativitatis & diei, annique computum indagent & felicia vel infelicia, pro defundi fepulchro; hinc illas literas confiderant, per quas hsec natio anni, diei, & horarum nomina difiinguit. In fecundo circulo funt iidem omnino c ha rade res, fed fuo ordine difpofiti, primus e fi FZLI hora media noctis : tertius CHLI ZfJ hora fecunda poft mediam no- dem, &c. Sina? enim diemnodemque in duodecim partiuntur aequales partes pro ho- ris, intermedias litera? funt decem C A N additis duabus, quas hoc @ notavi figno, quarum prima cceli feu primas fortunas fignificat, altera eledionem. In areolis tertii circuli funt varia felicitatis &: infelicitatis nomina. In odo areolis quarti circuli funt quatuor litera? quatuor mundi partium. A. eft Aufier, B. Occafos, C.Boreas, D. Ortus. Ha?c figura — ceelum fignificat, £— ha?c vero montes, & ita — ventos. Ha?c demum rr terram. Librum Sinte habent Yckeriq; vocant, qui totus in his figuris ex- plicandis eft, in quo ex materia zz ~ & imperfedo ex forma — & perfedo “ odo figuras etfbrmant, ac ex illis odo in fe multiplicatis 6 4. Symbola condituum, pro quadam rerum omnium univerfitate. Plane Pythagoricum quiddam dicerem, nifi ante Pythagoram C A I N librum habuiflet Sinica gens. Ha?c Martinius, quorum accu- ratiorem explicationem cum multis aliis prasclaris Sinas concernentibus, in Epitome Hiftoriarum Sinenfium, a Diluvio ad Chriftum, &c Athlante extrema? Afias, propediem editurum fe promittit. Nart/E ab Alexandro Guagnino didas, nobis ©ficr/ Norvagis olim / ita ab eo delineantur. Pedites in Nartis celeriter per nives iter conficiunt. Has autem Nat- tas funt ligneas quasdam & oblongas foleas, duorum triumve cubitorum longitudine, quibus in pedes indudis, baculo oblongo cum cufpide foffulti celerrime feruntur, adeo iit nullo modo equi, quamvis agillimi, curfu infequi pofiinr. Nam equo currenti alperi- tas nivis, montes, casterasque via: obftaculo & impedimento funt. In Narratum autem inftrumentis currentes, colles, truncos , fqveafque facillime tjtaqfiliunt, hocque modo feras omnis genetis apprehendere, capere , & telis transfigere folent. Hi ipfiis Nartae a Saxone lib. 5. Pandae trabes vocantur, dum de Finnis loquens, quos pandis tra- bibus vedos conferta nivibus juga percurrere ait. Et lib. i(?. Lubricos stipites nominat. Paulus Varnefridus de geftis Longobardorum, cap. 5. de Schrikfinnis agens. Ligna incurva ad arcus fimilitudinem appellar. Saltibus, inquit, Utentes, ar^e quadam, ligno incurvo ad arcus fimilitudinem feras alloquuntur. earum quod attinet, refert Guagninus fiipra citatus in Ceremillbrum 'Lricfiptione , quofdam hasc infirumenta ad foas proportionis ftatunam in longitu; v J ,i nern conficere . Vide qua? de iis notavimus in Literatuia Runtea, cap. 19. Nart^ quas ego pofildeo , fex pedes longa? funt, cx ligno quercino fabricatis , latitudine pollicum trium , fe‘d anguftiores aliquanto in medio , ubi ex virgultis anfas fotit , quibus pedes inferendi. Anteriore lui parte incurvata;, inftar-proras navis , paulatim in acutum delinunt 5 ibique exornantur lignea- quadam fecuricula, in tranfverfum locata, ut nives commodius dividant pofie riore partedatiores funt, non curva? fcd redae. Qua nives vel terram tangunt Ixvlffimx funt, & quandoque pilofo Rangiferorum corio obducuntur ; qua furfum foedant co fiam quandanvin corporis obtinent medio , & lineis quibufdam ad limbum exor- iantur. Tr aha Fi n nic a , qua ope Rangiferorum ei alligatorum hyeme per nives ferri folent Finni, ex novem confiat afferibus, viminibus & clavis ligneis , ita in conve- xum coagmentatis, ut fua capacitate & hominem decumbentem, & ei necelfaria cape- re pollit. Anterior ejus pars acuminatur, ac proram navis plane refert. Imo totum ejus ! corpus magis cymbam feu naviculam figura exprimit, quam aliud quidvis. Puppis lata eft, pro corporis capacitate / duorum pedum amplitudine ; qui fundum & medium to- Aaa 3 tius- $?4 . M il S E II U iliis traho-, quae ocio eft pedum, conftituit affer, planior eft & craflior. Ei enim tora incumbit moles , illeque vedura maxime atteritur. In toto ejus corpore ferri nihil, fed ligneis clavis & funibus colligatur tota moles. Exlflandia tranfmiflus mihi eft Calceus ex Betulas Cortice confedus. Cortex Ipfe in philsras longas fciffus videtur , quae deinde j undae eo modo quo lintea texunt textores. Philiro kx unciali funt latitudine, ita ut, per longitudinem dudo, trahfverfas admittant, modo afeendentes, modo fubftratas, ufqtie dura tota calcei mediocris con- geries iit confeda. Fistula ex Buxo qua ordinarie luditur, uncias fex longitudine fuperans quoad ftrudurarn nihil habet peculiare, fed quia a juvene deglutita, & per tres integros dies & nodes in ejus ventre portata ac demum per alvum excreta, fui mentionem hic etiam requirit. Quia vero rei gefto hiftorianl ipfius juvenis manu lingua vernacula configna- tam teneo, iummam ejus hic addam: Anno mdcxlvi. circa finem Augufti, juvenis qui- dam Nicolaus Erafmi, Scholo Coagienfis Alumnus, aetatis Anno xvii. cum in platea fiftula hac canerer, quas erat condifcipuli fui, Nicolai Olai , acceffit circa quintani po- meridianam hic Nicolaus luam repetens fiftulam. Relidebat ludens ac canere per- rexit, quo oftenfus alter pugno in fauces adverfarii percutiendo fiftulam detrulit, ita ut nec manibus , nec ullo alio inftrumento eximi potuerit, cruoris haud parum per os effluente. In faucibus per quadrantem horas ubi hasliffedn ventriculum delapfa eft, ita 12 1 in dextro latere ipfam fentiret. Doloribus vexatus decumbere coadus eft, & per tres integros dies neque dormire, neque comedere aut bibere potuit: die tertio, circa quartam pomeridianam , nullo adhibito pharmaco (ponte per alvum eam excrevit. Hinc paulatim convalefcere coepit, licet faucium ex coriatio per aliquot dies degluti- tionem cibi potus moieftam redderet. Cum hxc feriberet Coagii Anno mdcxlvii, belle fe habuit, quod &fua manu teftatus eft Schola Redor Johannes Ivarius. Obiter hic moneoTibiam mihi effe Iftandicam proprie fic didam ex olfe tibiae agninas, pulchre fatis elaboratam & fonoram. Organum musicum Lituanicum , quod cum procedentibus ad me mifit Yir Clariff. D.D. Loiiblius in Academia Rcgiomontana Profeff P. peculiare eft. Excava- tus ex parte affer , quadratus ferme nifi quod circa alteram extremitatem attenuetur aliquantum, & hinc inde moandris quibufdam ad latera exornetur. Longitudine duo- rum pedum eft, latitudine, quibufdam in locis , unius cum dimidio. Hujus pars una, quo ca^a non eft, fed oblique excifa, foramen rotundum obtinet , tanto magnitudinis ut Hianum pueri admittat , cum rofeis quibufdam ornamentis. Reliqua pars concava, ut ad folium perficiendum fit aptior, novem fidibus oneis obducitur, quo verticillis pro 1 ubitu & harmonio ratione extendi ac laxari poffunt. Non vero oqualis funt lon- gitudinis, fed proportionaliter deficiunt. Quo pado, an digitis, an plectro in hoc lu- dant ignoro > dum digitis tanguntur fides, fonum edit haud ingratum. Organon quam- vis rude, non tamen frequens. Ex Buxo arte tam fubtili fculpta eft Vagina cultri , odo unciarum longitudine, ut artificis manum adeo peritam mirentur omnes, quotquot opus viderunt, artis fcul- ptorio periti. Uno latere exhibet hiftoriam Adami in Paradifo, Abrahami filium ma- da re conantis, &Loth.i cum filiabus: Altera annunciationem Mario, Chriftum crucifi- xum, eumque reforgentem oftentar, ftatuis & iconibus, quamvis minutis, tam eleganti tamen proportione ck difpofitione ordinatis , ut vix artifex ullus id melius proftare po- tuiftet. Magni a peritis fit & oftimatur, qui rem intelligunt. Machina tractoria , cujus beneficio pondera compendiofe elevantur. Tantum enim quadrante ulno ea proflatur, quantum tribus aur quartior ulnis fine ea. Conftat vero trochleis quatuor aut quinque vel pluribus pro lubitu funibus proportio- num diftantia ligatis. Sed tota ftrudura melius cw-n^U quam calamo docetur. Catena lignea, ex ramo uno arboris , variis lateralibus ramulis onufto, con- flat. W O R M I A N tl M. 37f ftat, ica excifis, ut finguEe anfulae integras fint, variis modis intricatas , & laterales cate- nulas jundas habeat prout ligni ratio tulit. Singulas vero catenulas in glandiformera nodulum, ornatus gratia, terminantur. Principalis pedum quatuor efi: longitudine, la- terales quasdam majores , quasdam minores , quasdam etiam duplicatas. Principalis ex hamo ligneo, ex eodem ligno excifo, dependet. Mus artificialis ex ligno confe&us, & corio murino pilofo te&us, intus rotis & ma- chinis, horologii inftar , prasdftus. Quorum beneficio, ubi clave apte regitur & incita- tur, inftar Muris vivi, concitato fertur curfu, ac ire ac redire fponte fua poteft. Statua ex ligno, articularim jun&a & aptis veftibus decora, manibus rotam tenet, quam librato & te&o pondere ita verfat, ut rem fune alligatam attrahat , perinde ac fi viva videatur. Faldistolium , fellat plicatilis genus eft, prifca arte ante trecentos annos ela- boratum. Ejus pedes decuffatim fe fecant, quorum quivis longitudine eft trium pedunt Romanorum, infummo caput Draconis infantem ridu tenens, in imo ungulas rapacis cujufdamavis infantem comprimentes oftentant ; per reliquum corporis variis gyris & msandris verficoloribus ornantur. Caeterum in medio umbilico quafi dotatur, axem firmante & ita tenente, ut complicari &: explicari ejus beneficio rota fella poffit. Co- rio craflifiimo laeditur, cui infidendum ei, qui hac fella uti velit. Ad latera hanc habet tnfcriptionem , literis prifcis &c Longobardicis ligno incifis. f Anno: domini: m: ccc: l: secundo: magister: allo: fecit: hanc: cathedram: Epifcopi cujufdam Lundenfis fuilfe memoratur, & ejufmodi fellas plicatiles Faldi- s t o l i a vocata fuifte a medii xvi autoribus invenio. Hanc feliam cum olim apud me vidiftet Vir Clarift. D. M. Stephanus Stephanius, Hi- ftoricus Regius & in Academia Sorana Profeftor publicus, meumque inftitutum de novis ornamentis ei addendis cognoviftet, eleganti epiftola dilfuafit, qua:, quia jucunda con- tinet, locum hic merebitur. Sic vero fcribit. Epilcopalis illa cathedra, quam fumma cum voluptate apud te vidi , majorem fpirat antiquitatem , quam tu illi adjudicas. Nam , fi infcriptioni fides conftare debeat , fabricatus eft eam Alio , anno Domini mccclii. hoc eft triennio ante mortem Petri II. Archiepifcopi Lundenfis, qui obiit anno Chrifti mccclv. y. Calend. Maji , ut videre eft in Chronico Epilcoporum Lun- denfium Nobiliftimi Arvidi Huitfeldii, literaT. deinceps: Hic vero Petrus ducen- tis fere annis Birgerum , cujus tu astati aflignas feliam iftam, in Epifcopatu prscelFit. (Notandum hic, me accepifle, hanc feliam fuifte Birgeri Archiepifcopi, non vero quod ejus astate fit confeda; potuit enim hereditario jure ab anteceftoribus fuis eam accepif- fe) Ergo citeriorem redolet antiquitatem , quam facile exiftimaftes. Monumentum certe eft preciofiftimum &auguftiffimum. Csterum ex earum genere eft fellarum, quas Pontificale Romanum, hoc eft liber continens varios Ecclefias Romana ritus &: cere- monias, barbaro vocabulo nominat Faldistolia (nobis gaafo-flod) quarum ufus erat in variis confecrationibus & ordinationibus Epifcoporum, Abbatum, Prefbytero- rum, imo Regum , Principum&; aliorum. Quomodo hxc omnia aptiffimis figuris &: iconibus non uno in loco prxdidus liber repraffentat. Valde autem difplicuit mihi in- ftitutum tuum de cathedra ifta reparanda, &: novis ornamentis condecoranda, quum hoc nihil aliud fit, quam antiquitati fucum facere. In primis nollem mutatam pellem illam, qua: feliam conjungit & fedem prsebet. Nam mihi Elephanti videtur corium effe, aut animalis quod Unicornu vocant , aut alterius rari & peregrini, certe alio fub Sole nati. Vide qua: de Faldiftolio habet Dodiff Henricus Spelman in Gloffario Latino Bar- baro ad literam F. Navicula, duorum pedum longa, ad formam maxima: navis bellica: affabre ela- borata, omnia habet tam apluftria, quam vela, tormenta bellica, trochleas, funes, qua: ad navem bene inftrudam pertinent. In puppi quoque & ad latera depicta, auro exor- nata, &: id quod debet eleganter exprimit. Capsula lignea triquetra, faba: magnitudine, in fe continet duodecim C o c h- learia lignea, tam fubtili arte elaborata, ut peritam artificis manum mirari fatis nequeam. i C A P. X, MUSEUM 37 ^ Gap. X. c I)e zArtificioJis e F molibus elaboratis . VTUc e m Indicam ejufque frudum fupra defcripfimus, jam fufficit monere ex fru- dus cortice ligneo & duriore, varia utenfilia, inprimis pocula & fcyphos elaborarb poliri enim adeo exade poteft ut fplendore cum ebeno certet. Ex eo fcyphus mihi , cujus venter cortex eft ita politus ut fplendeat, castora ornamenta, ut pes,bafis, opercu- lum, ex argento affabre fatis elaborata. Cortex unus cftfphxricas rotunditatis, poculo aptus, in quo pulchre opere antiquo Incife fluit hiftorix , miiTionis Spiritus fandi in Apoftolos, defcenfus Chrifti ad inferos, &£ judicium extremum ; fub quibus excifa quoque infignia Urbis Amfterodamenfis& numerus anni quo elaboratus hic fcyphus, qui eft 1553. adeo ut centum jam elapfi fine anni ex quo confici coepit. Ex Nuce faufel fupra defcripta , Pyxides parvae ebore exornatas variae conficiuntur, etiam tales in quibus pulvis Tabaci affervatur: eleganti enim miftura ni- vei & purpurei coloris oculis funt obledamento. Niveum autem iffum colorem pro- greffu temporis in flavum degenerare animadverti. Avellana in odo rhombos asqualiter divifa & cingulo ex charta pergamena jundos, Paflionis Chrifti hiftonam tenuibus quibufdam ftatuis affabre elaboratis exhi- bet: Quamvis ex quovis adu pauca quaedam repraefententur, ira tamen funt compa- rata, ut, quid fibi velint, facile dignofcere liceat. In pyxidula eburnea, Calceoli duo minuti continentur, ex duobus ceraforum nucleis elaborati, induftria haud vulgari. Huc quamvis non fpedenr, referenda quaedam duxi arte compoflta, qute raritatem quandam fpirant & ad hanc claffcm funt relata, inter quae primo occurrit Atramentum chiniticum forma maffe cujufdam oblongae , unciarum duarum longitudine , latitudine unius ferme. Solida eft, quadrata quandoque, folii Perfici figura , nigerrima , .variis charaderibus Chiniticis ab altera parte infignita , ab akera floribus & aliis ornamentis exornata. Dum ad ufus applicant, faliva aut aqua madefaciunt, atque penicillum, quali pidores utuntur, huic intingunt , ut eo chara- deres fuos effingant. Nec enim ftylo ferreo , ut reliqui Indi nec calamo aut penna feriptoria , ut Europaei , utuntur. Quinque mihi funt maffulae hujus atramenti nigri (rubrum enim etiam datur) diverfis charaderibus Chiniticis &; figuris infignitae. Sunt qui putent ex terra quadam bitummofa nigra , cum gummi, confici. Alii vero, ut Trigautius , ex fumo olei praeparari afferit : Eo vero uti in marmorea lamina eaque apprime laevigata , cum aliquot aquae guttulis , fcriptorios iftos panniculos affrican- do , donec laminam inficiant , deinde penicillo e pilis leporinis > quo ad fcriben- dum utuntur, atramentum excipiunt. Habet hoc prae atramento noftro fcriptorio, quod commodius in forma ficca circumferri poffit , fine metu maculationis aut infe- dionis. Charta di spania, folium eft vulgaris chartae, ab altera parte tindura qua- dam rofea ad purpureum vergente & aureo fplendore radiante infeda, qua mulieres utuntur, ut genas reddant rubicundas & faciem venuftiorem. Tinduram hanc quidam ex Cnici floribus. Spuma maris, &; arena in Hifpania confici dicunt. Ego eam ex ligno Brafiliano aut Sandalo rubro excradam chartis his illini «arbitrarer, ut exficcari ac hac forma circumferri queat . Hoc fuco quando utuntur , digitum faliva madefaciunt & chartae affricant, qui tantum abradit tindurae , quantum fufficit/ reliquum in ufus af- fervant.

Gap. XI.

\De aArtificiofis ex oAnimahbus elaboratis „ Q l U a M vi s fupra de Inftrumentis Gronlandicis e ligno elaboratis egerimus , ta-

men, quia alia reftanc ex pellibus animalium confeda, hic de iis commode tradari

poffe autumo. Primo autem occurrunt . Vestes Gronlandicse quasdam, confedae ex pilofo Phocarum corio, diligenter prae- ¥ O R M I A N U M. 377 praeparato. Thorax latus annexum habet caputium , quod capiti inductum tantum re- linquit intedum quantum faciei fpedandas fufficit, loro etiam circa faciem conftrinm poteft, ut unda marina penetrare nequeat, tam parte anteriore quam pofteriore Syrma dependet longum ac latum , quod femoralia pene tegit, &, dum in navicula feti cymba fua coriacea funt, foramen, per quod fe immittunt, claudit, ne aqua: quid intret. Fe- moralia tibialibus nectuntur, utraque arda adeo ut corpus ftride ambiant. Calceorum nullus ufus. Thoraces alii ex avium maritimarum exfuviis tam egregie confarcinantur, ut pen- us nigra: nigris, alba: albis pulchre refpondeant. Figura a priori non differunt. Indufia eandem prorfus obtinent figuram, fed ex pifcium inteftinis, pulchre praspa- ratis, & filis ex nervis confedis fubtiliter fatis confutis conftant, limbum ex corio pllolb canum, ut videtur, habentia. Cum acubus ferreis deftituantur, miror qui tam apte tot tenuia inteftina confuere valeant. Veficas etiam qiiafdam habent , quas dum navigant dotfo alligant inflatas , ut iis fu- flententur, ne fubmergantur. Gonfeds autem funt ex coriis Phocarum , abrafis pilis & debite praeparatis, foramina in iis fi- quae funt, illa apte adeo oflibus Aipare norunt , ut ne ventulus quidem cum inflantur exire poflit. Magna: funt Me vefics, urpote ex inte- gris animalium pellibus confedas , longitudine ut plurimum quatuor pedum , amplitu- dine pro ratione corporis animalis. In iis foramen eft , per quod inflari prp lubitti poflint in ipfo mari. Ex cirrhis Balenarum appendices etiam habent , quibus laxari ac conftringipoflint, neceffitate urgente. Navigia pari modo ex coriis eadem ratione qua vefics prsparatis conficiunt. Su- pra bacillos ligneos, in navigii formam -compados, coria hxc extendunt & confuunt, ita ut in utraque extremitate acuta fint, in medio vero foramen rotundum, per quod infe- riorem corporis partem inferunt, & loris conftringunt, dum fe navigationi accingunt. Alia quasdam lora fuperiori navigii parti adjunda cernuntur* quibus remum & jacula alligare valent ubi neceflitas flagitat. Navicula illa, quam ego teneo, ododecim pedum longitudinem fuperat, fed latitudine vix duos ; adeo levis tota efl: ftrudura, ut fine ne- gotio in dorfo geftari poflit, ab homine non adeo robufto. De remis, &: aliis inftrumentis oflibus armatis lupra diximus. Olim pocula ex cornibus boum confeciffe majores noftros, in tradatu de aureo cornu demonftravimus, ubi etiam quasdam, qua: tenemus, delineavimus, labris ex tere deauratis, & variis emblematibus infignitis. Cum magna fit horum varietas in magni- tudine, ornamentis & aliis, fingula defcribere nimis foret ta:diofum, confulatyr didus nofter tradatus, Monumentis Danicis infertus, ubi etiam illud defcribitur & delineatur, quod ex ungula Gryphis conflare quidam falfo putant. Cornu cervini fruftum , feptem unciarum, per medium juxta longitudinem difiedum, in duos ramos paulo infra medium divaricatum, egregie parte convexa po- litum, Herculis labores arte fculptili artificiofe admodum exprimit , circulo inclufos, ut fingulos ferme corporis torofi artus &mufculos numerare liceat, & monftrorum clava* debellatorum corpora proftrata mire repraffentata. Supra hanc effigiem qusedam ex- tant ornamenta ridus leonini & alia; infra in ramis divaricaris dua: confpieiuntur effi- . gies, nitide & eleganter incifae. Ad lasvam Palladis cum caffide & chlamyde: ad dextram Autoris, quem Albertum Durerum fuiffe arbitror. Qua latius patet hoc cornu, un- ciarum efl quatuor. 't :£ *S ; ^ j$H. [iMM m | Baltheus sericeus, fex bullis feu laminis quadratis, ex dente Rofmari con- fedis, diftindus efl, ita ut prima lamina, quas fex uncias fuperat, longior fit reliquis, ' in extremitatum altera, fibulam conftituat, cui acus argentea adhseret, cujus beneficio circa corpus ftringi poteft, ultima enim, quas hujus fibula foramen ingreditur, tenuior efl, in obtufum apicem definens. Reliqua quadrata, oblongas. Quia dentes Rofmari in fpafmo & Convulfionibus commendantur, eum in finem hoc cingulum elaboratum puto, ut nudum flringat corpus, & ab hoc affedugeftantem liberet. Mandi hyeme cum nodes funt longiores, ingenioli cum fint, ex dentibus Balenarum, ad focum varia conficere folent ; In primis Ludi scachici (in quo excellunt) latrunculos. Quorum aliquot mihi fpecimina, viridi & albo colore diflinda, qua: ita lunt fculpta , ut quifque fuum officium, habitu, veflitu, 8c lineamentis perpulchro ex- primat. r Bbb ^ ) 1 378 ' M II S E II M Ex dente Balenae , quam Sildreh.e vocant. Poculum ab iifdem coftfe- dum, in fuperiore pane juxta labrum exhibet imagines trium juvenum faltanriurn, & fe mutuo extenfis brachiis manibus apprehendentium ; hac infcriptione : Leitid. drottins: o g: akallid, han. id eft, Quasrite dominum & invocate eum. Inferius florum duorum, aliorumque ornamentorum confpiciumur varietates, opera eleganti & nitida. Nec minoris artificii eft Cochlear ibidem ex offe elaboratum , longitudine pedali. Cymbulae enim refert figuram juxta proram pauiatiin anguftatam ; Manu- brium. vero conftituit Draco cochleam contortam ridu tenens , Complura alia funt ejus generis Jflandica > qua?, artifices commendant, & raritate fu a fe praebent pulchra. Ex Alcis lingula Pent acula, certo armi tempore & conftellatione, in Boruffia conficiuntur, cordis figuram habentia, qua? ab altera parte Salutationis Angelicas hifto- riam imprefTatn habent, ab altera hos charaderes : 0 0^ 0©3 pez £> 3 >X id eft. Ave gratiofa, Do- minus tecum. Verba funt Angeli Mariam Virginem falutantis. Commendantur ha?o pentacula collo geftara , contra Epilepfiam & convulfiones. Non eft quod hic tangam Cochlearia varia ex concha venerea, cornibus animalium , concha perlata, teftudinis crufta, dente Rofmari, cum nihil habeatis peculiare praeter materiam ex qua funt elaborata. Ex eadem ungula confedus eft annulus peculiaris figurat, Magnitudine tantus us pollicem ambire poffit, ita formatus, ac fi ad latera ramulorum amputatorum offende- ret veftigia, qud craflior eft fcutum exhibet, cui incifum nomen Jefu, hoc pado, I. H. S, lacus alterum fcuti ornatur magna litera T. alterum M. prifcum habet. Credo gefta- tum fuiffe contra Epilepfiam &fpafmum, opus hodie aut heri non confedum. Ex ebore multa feneo eleganter & artificiofe elaborata, qute fubtilitate & artificum induftria excellunt ; ex quibus quadam obiter recenfebo. Statuae trium re- gum, Virginem Mariam falutantium, egregia arte, ex dimidia parte unius dentis Ele- phanti , habitu Grscco fculptorum excellunt. Eo vero magis confideratione funt di- gna?, quod dentis illa pars, per medium fecundum longitudinem diffeda, arguat inte- grum dentem in Diametro latitudinis fuiffe fex unciarum. Ipfae vero ftatua? altitudine ieptem. Statua ex ebore, quinque uncias alta, in China elaborata, virum exhibet habitu Chi- lienfi, ampledentem fceminam ejufdem nationis , qua? fubfata manu alapam ei minita- tur. Et capitio & toga & calceis & facie Chinenfes affabre fatis exprimunt. Non tangam hic Tormentum bellicum cum fuo prtefedo &: aliis inftru- mentis, huic negotio neceffariis, fubtiliffime tornatis, ut hafta? pilum craffide non fupe- rent, pocula varia, Rhombi, Rheda?, aliaque quampliirima, quibus artifices fubtilitate certaife videntur de palma, cum quamplurima fint. Non i 'S * l j ‘ i i J |8g M U S E II M Non polium vero quin T u b je ex ebore in formam Cornu elaboratas mentionem faciam, quam dono SerenilT. Regis Nofiri Friderici III. Anno mdcl. accepi. Lon- gitudine eft pedum duorum , unciarum trium , amplitudo labri latioris , pedis unius 8c unciarum duarum, anguftioris quod inflatur, unciarum trium cum dimidia. Crafla fa- tis,- ut pondere libras fex civiles asque t. Superficies exterior variis fculpturis exornatur, quarum icones vetuftatem pra fe ferunt magnam,, Diftinguitur vero hac Tuba annulis quafi prominentibus in quinque clades. Quarum prima, labro ampliori vicina, conti- net duos Leones procumbentes & ad certamen quafi fe provocantes, & Dracones ri- sibus oppofitis bellum minantes. Secunda claffis infignita eft maeandris quibufdam Pampiniformibus, expanfis foliis per ambitum reptantibus. Tertia, qua: maxima eft» & plus quam medietatem totius tuba: occupat , pluribus & eximiis ornatur fculpturis» Occurrit namque primo eques loricatus, hafta adverfarium, gladio parma armatum, profternens, quem a. tergo, jaculo ex arcu emifto, petit tertius, tunicatus & tegmine ca- pitis pyramidali ornatus : Eum fequitur pedeftris ordinis miles, tunica & parma te&us, ftritfto gladio imminens vicino , qui nudo capite & longiore indudus tunica , nudum liominem,fcuto incumbentem,hafta profternere conatur, quem vexillifer equo infidens inhibere videtur. Hunc ordinem claudit arbor, in qua cernitur nidus ovis refertus, cui infidianti Serpenti, Avis ipfa, quantum poteft, refiftit. Quarta claffis bellum fpe&antia etiam continet. Eques enim loricatus, ftri&o enfe munitus, cum focio fagittario, ex arcu tenfo jaculum in adverfarium equitem emittit ; fed tunicatus quidam gladio ftri&o & parma, tam horum, quam infequentium, nudi fcilicet equitis vexilliferi, peditis fica armati, conatibus refiftit. Hos excipit miles tunicatus, ftrifto enfe 8c parma infi- gnis, qui dum inermem Sc nudum ad pedes ejus provolutum petit, occurrit alius pedes, hafta eum repellens & proftratum liberans, peplo corpus tegens. Agmen claudit capti- vus nudus, manibus poft terga revin&is , caput per aflferis foramen exfertum tenens, cujus humero infidet corvus, carnem dilanians & crudeliter ma&ans. Quinta claffis paiftoritia efle videtur. Sub arbore, ex qua fportulaSc corium dependet villofum, fedet quidam paftorali habitu, pelle hirfuta tedus, capram mulgens, cui adjundi hadi, partim jacentes, partim faltantes, atque inter eos unum cornibus tenet alius paftor. Furem ad- ventantem dum infequitur canis, lupus haedum difcerpit, quem pedo fuo paftorali abi- gere tentat alius. Claffis, qua: fequitur, venationi dicata videtur. Eques enim dum hafta Cervum petit , pedes nudus venabulo Aprum excipit, quem bini canes tenent. Captum vero, Se equo impolitum, ducit quidam tunicatus, dextro humero baculum, cui inditum caniftrum , geftans. Peregrinationi feptimam clafiem afcribere an debeam nefcio. Peregrina quidem hic fculpta animalia id fuadent , ac eo nos ducunt. Nudus homo, Camela infidens, a tergo clunibus Cameli infidentem habet Leopardum aut Lu- pum Cervarium, ad pedes Pfittacum oftentat. Hunc pracedit alius Elephanto inequi- tans, dextraiferrum incurvum tenens, quo beftia regitur, quaacollo vas vinarium loris alligatum portat. Denique arbor, in qua nidus quinque aviculis refertus, occurrit, ili quo mater pullo nutrimentum roftro prabere videtur,reliquis alis ac roftro gefticulan- tibus. In altero nido ova cernuntur, qua: puer nudus alteri porrigit, ut Iportula indat. Quibus fuccedit Cercopithecorum colludentium par. Forfan hac aucupia denota- bunt. Denique alata Gryps bovem profternit, cui affidet Sphinx capite humano mi- tram geftans, pedibus quatuor, alis binis, cauda oblonga, quam fequuntur aves bina’, colli oblongioris, cauda diffufa, utrinque Phialam floribus onuftam cuftodientes; an Struthiocameli fint, judicent alii. Reliqui duo circuli ita funt comparati, ut prior non nifi foliis quibufdam fimplicibus, partim laevibus, partim erifpis, exornetur: pofterior duplicatis foliis ex contortis fuis ftipitibus prodeuntibus. Verfus orificium coronula cingitur. Statuam quandam antiquiffimam, Regis Norvagia pompam referente, ex dente Roftnari elaboratam poffideo, trium unciarum altitudine, duarum cum femifle latitudi- ne: p xC x ipfe corona redimitus equo infidet, dextra fcutum latum tenens,quem ab altero latere pracedit fignifer, finiftra haftam gerens prapilatam, cui m parte fiiperiore ad- haret vexillum, dextra arcum habens. Hunc fequitur Tubicen, gladium oblongum ad latus tenens, ore vero cornu incurvum inflans. Ab altero latere quidam genubus terram tangens ftapedem Regis tenet , quem ad clunes equi Regii fequitur Armiger, fcutum Re°is finiftra, & gladium dextra tenens magnum, fcutum ipfum ovalis eft figura, incur- & ~ vum. FORMIANUM. 3 §t vum, latus finiftrum a capite ad genua tangens. Ex hac ftatua colligo, fcuta, quibus ve- teres utebantur in Norvegia, duiim fuifle generum , unum quo equites utebantur, am- plum, latum, & planum , figura femilunari, alterum peditibus dicatum , ovalis figura,’, incurvatum, qux eleganter in hac ftatua funt exprefta arte prifca, & non nimis fuhtiJi. Ex Cornu rhinocerotis elaborata Phiala, ex India venit Orientali, figu- ra ovali ferme, nifl ubi finus cornu ipfum admifit. Longitudine eft unciarum quinque, latitudine quatuor, profunditate duarum. Concavi parte polita eft ; convexa folia vi- tis & pampinos ita excifos obtinet, ut a corpore ipfo feparata extent, ac peculiare opus conftituant , arte ad tantam redadum fubtilitatem, utperfpicuum fit. Color corneus eft, ad flavedinem tendens. Alius mihi eft Scyphus etiam ex Cornu Rhinocerotis, nigdor &craflioris fubftan- t\x , pedi infiftens pumilo , totus altitudine fuperat uncias quatuor , profunditate tres, labrum ovale, in extremitate altera anguftius, oblongum cum fit, longitudine fuperat uncias tres; latitudine circa medium duas attingit. Capistrum ex nervis Rangiferorum rubicundo colore tindis & artificiofe in craflitiem minimi digiti redadum , longitudine eft quadraginta pedum cum dimidio. Hoc Rangiferos traha: alligant Finni , eoque curfum eorum ita dirigere norunt , ut i via non exorbitent. InAuris Americana, nihil fapit artificii, fed tribus tantum conftat ofliculis, ex uno ofle excifis, ita ut medium duas habeat anfas , ex quibus duo extrema , pariter anfata, dependent. Craftitie pennam anferinam non fuperant , extrema figuram habent par- vas glandis. In medio oflis interftitio parvulum eft foramen , cui immitti acus poteft, qua: auriculam perforet. Ex cujus animalis offe conflatum fit hoc opus nefcio, nullam pra fe fert elegantiam. Os enim colore flavum eft , quibufdam in locis nigredine de- turpatum. C a p. XIL r De yanis aArtificioJis, C II p r a de corollis precariis ex ftramine & vegetabilibus egimus : hic monendum, alias plures nobis efle, ex certis baccis, ut videtur, faponariis, ex Balfamo America- no infpiflato , ex tornatis oflibus, ex vitro colore Corallium amulante , ex fuccino &£ aliis, quarum quadam appenfos habent numulos facros, ut vocant, quadam alia orna- menta. Librorum chiniticorum mihi funt fragmenta quadam , qua omnia ita funt exarata, ut folia fint duplicata, &, ob charta tenuitatem, ab uno faltem latere ex- preffos habeant charaderes. Legunt & fcribunt a fummo pagina ad imum defcenden- do. Trigautius de Regno China cap.y. hoc illis peculiare efle refert in libris fcribendis, quod nullus omnino liber vulgato {efmone fcribatur,fed dodo. Sermonis hac diverfi- tas in fola vocum compofitione confiftit. Omnes voces monofyllaba funt, quamvis fape duarum aut trium vocalium. Ut rerum ita vocum lingularis fuus eft hieroglyphi- cus charader. Nec pauciores litera quam voces numerantur, idemque apud ipfos eft didio, fyllaba, elementum. Ac licet pro rerum multitudine fit numerus charaderum, eos tamen inter fe ita componunt, ut feptuaginta oduagintave millia non excedat. Ex iis qui decem millia noverit, eos fere, qui ad feribendum neceflarii funt, aflecutus efh P. Alvarus Semeda cap. 6. refert apud Chinenfes vocabula tantum efle cccxxvi. voces vero mccxxviii. definentes in vocalem , aut M. & N. monofyllabas , indecli- nabiles, tam nomina quam verba, Literas fexaginta millia, in Lexico dido, Haipoen, contentas. Ad commode loquendum fufficiunt odo aut decem millia. At Joannes Bbb 3 Gonza- «U M U S E U U Gonzales de Mendoza dicit ukra fex millia charaderum in eorum libris reperirh Semeda hos affert charaderes. — i unum notat, 4 - decem Terram, Re- gem Lapidem pretiofum. Sed Mendoza Regem , quem Chinitice Bontai vocari ait , ita delineat : Coelum Guant urbem, quam alii Lombi vocant , ali i Fu W - Ex fragmentis, quas ego poffideo, quadam duobus, quasdam quinque, quasdam decem conftant foliis , ut Herbarium , quod undecim depidas herbarum oftentat imagines, quibus nomina & vires charaderibus Chiniticis additae. Eft mihi praeterea elegantiffimum Volumen, quod integrum fere effe videtur, folio- rum feptuaginta duorum, variis imaginibus refertum, quod Philofophiam , Phyiiogno- miam, Medicinam & Hiftorias compledi ex additis tabulis colligere licet. Urinam tandem exoriatur, qui huic literatur# iiluftrand# fe dedat. Eft & mihi Epiftola quaedam Chinitica, in charta quinque pedum longitudine, unius latitudine, defcripta. Haec vero charta ab uno latere rubicundo colore infeda eft , ab altero candida, atque sta complicata, ut quinque conftituat duplicata folia. Prima fa- cies unicum faltem continet charaderem, qui titulum aut infcriptionem denotabit, al- tera odo & praeterea fuprema & infima parte agglutinatum aliud chartae rubrae fruftu- lum oblongum, uncias unius latitudine, quod tres concinet charaderes. In reliquis fo- liis nihil plane extat. Quodlibet autem jam defcriptum folium latitudinem obtinet quatuor pollicum. De hujuftnpdi epiftolis mihi loqui videtur Trigautius capite fepti- mo, dum inquit : Cum fe mutuo propinqui & familiares officii caufa invifunt, ad repen- dendum vi litationis officium adftringunt vifitatos . In his porro vifitationibus haec fere ratio obfervatur. Qui vilitat ad ingreffum libellum profert in quo nihil aliud legitur praeter vjfitantis nomen, cum modeftis Epithetis, pro ratione vilitantis & vifxt^ti, eum- que libellum pariter ad herum defert janitor. Porro fi pluris ab uno, vel unus a pluria bus vifitatur, femper pro numero vifitantium aut vifitatorum funt libelli. Hi fere^ duo- decim paginis e charta candida conftant, Sc fefquipalmam oblongi funt. In prima facie media e papyro rubra, ad duorum digitorum latitudinem fragmentum affigitur libelli longitudine , &c plerumque libellus hic chartaceo facculo cum eodem rubro addita- mento in extremd facie includitur. In his tanta eft varietas , ut omnino ncccffum fit domi viginti fere thecas paratas ad omnem ufum habere , cum variis titulis , ita conti- nuus eft eorum ufus. Epiftol# Chinitica, cujus ego fpecimen exhibeo, defcriptionem talem dedit nobis Alvarus Semeda cap. iz. Thie charta eft, feu liber plicaturis conftans internis, & ex- ternis, longitudine palmi, amplitudine manus, trium generum. Major fex habet folia, media tria, minima unum. Omnes hifce utuntur in vifitationibus. Qua ordinarie utuntur, alba eft, cum appendice rubra ejufdem longitudinis, lata digitos duos, extra adhaerente, fi ob reverentiam, aut invitationem, tota in charta rubra fcribicur.fi condo- lenti# ergo, ex charta lutea, fi quis in ludu fir, ccerulea eft litera, ut &: externa illa por- tio, fed charta alba. H#c charta unicam faltem literam habet infcriptam: fenfus ferme hic eft ; Vefter amicus intimus, ad vos veniet falutatum. H#c litera offertur janitori, ut ad dominum ferat. Epistola Japonica magnam cum Chinenfi habet affinitatem, quoad chara- fter^ (qui tamen majores & confufiores apparent) & fcribendi modum a fummo ad imum! Mihi una eft in charta duorum pedum longa, unum cum tribus unciis lata, in medio fecundum longitudinem complicata, ita ut exterior fuperficies notis fit exarata, interior vacua, dein in columnulas diftinda videtur non lineis, fed fola complicatione. Ab uno laterum notis exaratorum , duodecim cernuntur columnae , literis varie notat#, in altero feptem columnul# literis diftind# cernuntur. Tota Epiftola ita exarata, tali modo complicatur, ut ex duodecim columnis, quibus eonftare videtur, prima fit interior, quam ambit fecunda , hanc tertia quarta, &: fic confequenter ad ultimam ufque, qu# parte externa charaderibus vacua eft. Hi autem charaderes rudi valde penicillo funt dudi, & maxima ex parte complicati, ut multi fi- mul cohaerere videantur, a fummo ad imum. De Literis' Mal abaricis fupra egimus lib. z. cap. 14. ubi de Palm# foliis Meruimus, fed quia de ftylo, quo fcribunt, nihil relatum, pauca hoc loco addenda. f ORMI ANUM. 583 Rudi arte confe&us eft ex acu ferrea, ligneo, vel potius arundinaceo, ut mihi videtur, manubrio (medii digiti longitudine , calami fcriptorii craflitie) inferta, & circumqua- que lineo vinculo ligata. Accepi ex relatione noftratium, qui ex.Iridiis reverfi, mihi literas ftylum obtulerunt , quod dum fcribunc, palma? folium, pollici finiftne mantis exterius applicent; dextra ftylum movent, &pundandoliterasexarant; Quod celerri- me facere norunt, ut fcriptorio calamo vix quifpiam eos alfequeretur, in charta nobis ulitata. Quandoque grandiores, quandoque minores literas pingere, docent varia li- terarum apud me exempla. - Epistolam ^thigpicam mihi dono dedit LieefatilTimus Juvenis jobus dolphus, quam ad ipfum RomdfcripficGregoriusa£thiops, In charta oblonga unius 1 S§4 MUSIUM' pedis cum unciis quatuoi* & Lita uncias fex , l aris Hdhiopicis exarata, hoc habet pe» culiare, quod nullos margines literis deftitutos obtineat, fed extrema chartae, tam lu- pe rius quam inferius & ad latera, attingant notas. Idem Ludolphus in fui recordationem, in charta* pedali longitudine, exarata obtulit Hiero g lyp hic a mexicanA, miris conflantia figuris, vario colorum genere depi&is, ex quibus vix quifpiam quidquam collegerit; duo autem ordines efle videntur, charta enim lata eft uncias quatuor. Magnam affinitatem haberet cum quibufdam ex iis, quas depinxit Clarifl. Vir D. Johan. deLaet lib.y. defcriptionis India: Occidentalis cap. io. Persicas & Arabicas Epiftolas a peritiffimo earum linguarum Wilhelmo Lejel accepi. Scripta: funt in charta optime Levigata , literis Arabicis a dextra in fini- Itram. Quadis Epiftola finiftrum charta quadrata angulum fuperiorem amputatum ha- bet, quo fine nefcio. Praeter ea quae literis fcripta funt ad latus Epiftohe, figillum, mo- do unum , modo duo * nigro colore imprefium oftentat. Una vero eft Epiftola * quae non ad latus, fed in fronte gerit figillum quadratum , cum reliqua rotunda fint. Com- plicantur vero, uni philyrae digiti latitudine obvolvendo reliquas omnes ad extremam ufque. Libros hic non exhibebo alios , Rufficos tam manufcriptos quam impreffos, eorum volumina, longiffimae&: agglutinatae chartae i nfcripta, Arabicos, Runicos, inter quos exi- mium eft opus Faftorum Danieorum, a me lib. 3. Faftorum enodatum, & Legum Sca- nicarum codex elegans, in membrana literis Runicis exaratus , cujus alibi mentionem feci ; ad calcem enim duas habet Regum Danieorum feries , quas fuccincto commen- tario olim illuftravi. Huc nori incommode retulero Volumen antiquum, vere fic ditftum. Cylindrus enim eft odo unciarum longitudine, ex ligno excavato & corio obdudo, rimam habens per longitudinem excurrentem, per quam membrana, cui literse inferiptae funt, inferitur & eximitur. Huic includitur lignum teres, feu axis rotabilis, fuis eminentibus utrinque prominentiis feu verticillis extra corpus Cylindri , ut his circumrotari axis poffit , qua* membranam feripta tenentem altera extremitate annexam habet, ut volvendo ei obduci poffit , revolvendo vero per rimam eximi & explicari , quo qua: contineat legi poffint. Continet vero hoc volumen Leges Convivii cujufdam S. Johannis, ut colligo. Mem- brana ipfa duos pedes longa eft, lata dimidium. P a p y ji us chinitica, fubtilis admodum eft , utpote ex feri<po elaborata, fed magnis adeo philyris feu foliis ut unicum aequet longitudine pedes quinque, latitudi- ne duos cum unciis quatuor, nitida valde & pulchra. Japonica minoribus philyris , pedem longitudine vix aequantibus cum femifie, pedem unum lata. Multo fubtilior eft Chinitica, ita ut, qui primo viderit, negabit cre- nae dudum cum atramento ferre pofte j attamen & atramentum fert ut non perfluat, & ita complicari, teri ac tradari poteft, ac fi linteum effet, fine omni metu ruptionis : unde ferunt Japonenfes ea loco ftrophiolorum uti, & res preciofas ei involvere. Papyri t . f ORMIAN tl M. |g 5 . Papyri V eri, ex arundinibus Nili confe|be, mihi eft fruftulum, quod cinerei co- loris, tenue, firmum tamen. Qjaa? planta iruerit Papyriis & quomodo ex ea olim perfe- cerim: chartas, in quibus fcribebant, docet Theophraftus lib.4. Hiftor. Piant. cap 9 Plinius lib. 15. cap. ji. ubi inter reliqua fic difierit: Papyrum ergo nafcitur in paliifiri- bus vdigypti , aut quiefcentibus Nili aquis, ubi evagata: ftagnant, duo cubita non exce- dente altitudine gurgitum, brachialis radicis obliqua? ctaflitudine , triangulis lateribus, decem non amplius cubitorum longitudine, in gracilitatem faftigiatumt thyrfi rnodd cacumen includens. Semine nullo, aut ufu ejus alio , quam floris ad DeoS coronan- dos, &c. & poft quxdam : Praeparantur ex eo charta?, divifo acu in prteteilues , fed quam latiflimas, Philuras. Qui plura volet, confulat Guikndiiium de Papyro, qui am- plo commentario Plinium illufiravit. 1 Aliam vet& Papyri fpeciem ex Arundine confedam Lugduno Batavorum ad me tranfmifit filius yilhelmus Worm. Folium longum eft pollices feptem, latum quatuor, colore non plane candido, fed ad flavum inclinante, cradiufculum, levigatum, & nefcio quo glutine obdudum, ubi enim charta complicatur rimulas contrahit Feviufculas. Calceorum antiquorum varia habeogenera, quorum delineationi incumbere minus necefie eft , quamvis quidam ex holoferico , quidam ex corio ferico varie de- pido , quidam figura? varietate ludant. Servantur falcem propter antiquitatis reve- rentiam. ^ Chinenses foleas habent eX candida tela, tuberculis referta, cui rubicundi co- loris nota imprefFa. Quod pedis fuperiorem ambit partem, etiam ex candida tela , fed alterius generis, confe&iim, extrenicf faitem tegit digitos , pedis latera & calcem ; fim- briis ex coeruleo ferico, in varios maeandros confe&o, exornatum, prtefertim circa di- gitorum & calcis extrema, opere Europaeis vix imitando. R u s s 1 c 1 hoc habent peculiare , quod ex unico frufto corii fa&i fint, & ram folea quain quod pedis fuperiorem tegit partem, ejufdem fit generis. Loris ofilonais per oras rraduchs ita circa pedem conftringuntur , ut eum ftri&e ambiant. Corium, ex quo eonftant, colore nigrum non eft, fed fulvum, ad purpureum inclinans. Fjnnici etiam peculiarem habent ftrudturam. Ex corio enim Rangiferorum aut Aleium pilolo conficiuntur, in apicem acutum & cornutum delinentes. totum pedem tegunt, cum Rufiici non nifi digitos tueantur. r Tympanum lapponicum , quoad modulos pulfato varia explorant ma- giam fuam exercent, ex ligno confiat ovali, excavato, pedali longitudine, decem un- ciarum latitudine, cui fex infculpta foramina, & manubrium, quo commode finifira te- neri pofiit, dum dextra puifatur. Anneftitur ei nervis qiiibufdam membrana variis & ineptis figuris fparfim fimguine aut rubicundo colore pidis exornata. Huic adcft aeneum corpus Rhomboides, convexum paululum, in Diametro duarum circiter uncia- rum, in lingulis angulis & in medio catenula tenea onuftum. Bapfile feu infirunientum ofietim, quo tympanum puifatur, fex uncias longum, crafficie minimi didti figura lite ram T. Latinorum repraefentat. Cum quaftionem inflatuum , arixeum illud corpus tympano imponunt, inftrumento offeo dextra pulfant&ftrenue cantant, tum rhombus hic aeneus hinc inde fakat. Se d> finita cantione & pulfatione,in figura qusefcit qua? rem indicar, quam quxrunt. • i Laqueus coccineus, quo ftrarigulata Vipera, colli affeflibus& Mammario- 1 nibus conducere volunt* quo nomine apud me aflervatur. De Pileo Bfafiliano fupra capite ©flavo egimus , tandem enim comperi pileum non die, fed ceroem Africanum, r r 7 1 ; 1 i Cee Oculi - » |> ( Oculi humani ftrudurse e charta elaborata dignas funt quas hic locum inve- niant. Primam concinnavit Celeberrimus Medicus, Guilhelmus Fabricius Hildanus, deque ea peculiarem confcripfit Epiftolam, ad Georgium & Francifcum Lyckios, No- biles Danos , quos hac fabrica donavit. Epiftola autem haec extat in centuria fecunda obfervationum Chirurgicarum, obferv.i. ex qua recenfere lubet ea quas ad hanc ffru- duram facere videntur. Casterum, inquit, in diffedionibus Anatomicis, vix aliquid ad- mirabilius, aut artificiofius, ftrudura oculi humani, meo quidem judicio, occurrit; ut merito, per excellentiam, Creatoris appelletur miraculum : Hinc fadum eft ut Anato- mici per omne sevum, in demonflranda, ad oculum, oculi Anatome occupati fuerint, obftacula experti fint, atque etiamnum experiantur varia: Quo fit, ut, quod follicite & fedulo perfequuntur , difficile affequantur. Membranas enim tres pofteriores vix cernuntur. Adde quod in diffedionibus paucis fpedatoribus ea loci opportunitas prope cadaver contingit, qua mirabiles oculi partes pervidere, eafque diffinde notare queant. Saspe igitur apud me cogitavi, quomodo tandem oculi fabrica inMufeo,menfa, colloquiis familiaribus, vel asffivo etianftempore, citra cadaveris ufum monff rari poffet. Et quia prasdido ftudio non mediocriter obledor, meo igitur marte, talem aggreffus fum concinnare effigiem , quas pridem Clariffimo & longe Excellentiffimo Viro I). D. Cafparo Bauhino, Anatomico & Botanico infignf, domino & amico meo in per- petuum obfervando, aliifque viris dodis perplacuit, &c. Poff pauca. In hujus ff rudurse ordine, quantum fieri potuit, Naturam imitatus fum, quoad litum, formam magni- tudinem. Primo Mufculos fex expreffi, eofque, ut ad naturalem formam magis acce- r perent, ex corio rubro fabricavi, ex quibus quatuor redi, duo obliqui. Nervum pras- terea motorium per omnes Mufculos difperfum, eumque una cum extremitatibus Mu- feulorum in membranam (columbo innominatam didam) delinentem. Pinguedinem, ouse Mufculos 2>c nervum opticum ambit, omifi, uti quoque humorem aqueum. Hasc enim quomodo vere effingi poffint nondum video. Membranas omnes inter fe ita complico, ut rotundum corpus oculi cum fuo nervo optico exhibeant, & quidem ut lingula divelli , divulfa monffrari , tum denuo complicari poffint. Crvffallinus autem humor refidet in craiTd illa portiuncula , per quam reprasfento vitreum. Hasc de ejus firudura Fabricius. Singulas autem partes artiriciofi hujus oculi fpeciaiius utluffremus, occurrit I. Externa feu conjundiva dida membrana, rubris venulis infignita, forami- ne ad pupillam prasdita. II. Sex Mufculi, inter quos duo obliqui ex rubro corio, ner- vorum motoriorum propaginibus confpicui, a tendine, feu propagine ex qua oriuntur FORMIANUM. 387 crafilore & firmiore , definentes in III. Tunicam innominatam didam Columbo. IV. Succedit Sclerotica vel dura dida , quod a dura Matre oriatur. Hujus pars ante- rior dida cornea, hic ex vitro eft efformata. V.Choroides tunica a pia matre orta, cujus pars exterior uvea,in medio perforata, circa foramen, iridem pidam habet. VI. Re- tina ex interiori cerebri fubftantia orta. V 1 1. Tunica vitreum humorem continens, in qua refidet. VIII. Humor Gryftallinus, per quem rubicundis literis tranflucet nomen Antoris hoc modo : Guil.Fabric. Hildanus inventor fecit Anno 1601. Alter oculus artificiofus , pariter ex charta fabricatus , donum eit Clariflimi Viri D. D. Pauli Moth, Medici Regii, qui Anno mdcxl. e Galliis redux eo me donavit, ele- gantioreft& nitidius elaboratus, plura quoque in oculo fpedanda exhibet, hsec nempe : I.Conjun&iva,feu adnata, Album oculi Hip. II. Tunica innominata Fallopii. III. Pin- guedo Mufculos ambiens. IV. Trochlea ad fextum Mufculum fita. V. Mufculi fex or- dinarii in homine. VI. Septimus Mufculus nervum opticum cingens, in brutis tantum. VII. Nervus motorius in omnes mufculos ramos mittens. VIII. Sclerotica membra- na, cujus anterior pars cornea vocatur, feu Nervi optici prima membrana, a dura matre orta,fimul corneam conftituens. IX. Uvea,in qua iris,pupilla>a pia matre ortum trahens, nervum opticum cingens. X. Nervus opticus dilatatus, vocabulo Retina: infigtiitus. XI. Humor aqueus. XII. Ligamentum Ciliare, quod tamen in proprio loco non inve- nitur , fed vitreo includitur. XIII. Vitreus humor cum fua membrana. XIV. Mem- brana Arachnoidea. XV. Humor Gryftallinus lenticularis ex vitro Cryltallino. Micrographii Ipecimina adeo accurate funt fcripta ut Lynceis fit oculis illa qui legat. Unum in circulo , folidum Danicum aequante , exhibet Orationem Domini- cam, Symbolum Apoftolorum & Decalogum. Aliud figuram Chrifti in cruce penden- tis, cum Iconibus Maria: Virginis & S. Johannis, in membrana ita exhibet, ut quilibet dudus faciei, veftimehtorum & aliorum ornamentorum, literx fit &c voces ex Pfalmis Davidicis , tam minute fcripta: ac fi merx eflent linea:. Aliud , in quo exhibetur Maria Magdalena in deferto procumbens & peccata deplorans, pari artificio nitet, ut aciem oculorum minus Lynceorum fugiat. Spe&at huc membrana in qua totus Catechifinus Germanico idiomate , Anno mdcxlvi. exaratus eft , a quodam Johanne Kuhn a:tatis Anno xli. qui in quavis manu unicum faltem habuit digitum. Literas certe eleganter fatis depidlas, tam mi- nio, quam atramento , varietate quoque infigni ludentes oftendit membrana. Rem vero ita fe habere ipfemet hifce in eadem teftatur : 3of?att icf> gcnau&f / i<pat nm m finget an jcDe fwnDf. Fuit hic Fcemina qu*dam Angla , brachiis deftittita, qua: calamo feriptorio ore ap- prehenfo, me vidente, his literis nomen fuum, in charta, quam habeo, expreftit : ELISABETH SIMSON. Anno 1620. Ore praeterea nebat eleganter, filum lingua acuMntrufit, aliaque multa ore prsefta- bat, qux alii manibus folebant. Imagines Catoptricae, juxta leges opticas elaboratae, & fpeculis cylindricis de- ftinata:, quamvis nil nili confufum Chaos primo afpedu exhibeant, adhibito tameri •fpeculo, oftentant eleganter fatis elaboratas imagines Cardinalis Richelieu, Sceleti hu- mani, Monachi Benedidini, & nudae Virginis. Statua Regis Norvagiei ex dente Rofmari , prifea arte elaborata, ita fe habet. Rex equo infidens cum fcuto amplo , ab una parte praecedentem habet tubicinem cornu inflantem, quem fequitur vexillifer, cum vexillo St.balifta : ab altera parte quen- dam habet, ftapedem ejus flexis genibus tenentem, quem fequitur armiger, fcuttim & gladium Regis geftans. Omnia haec in uno frufto dentis Roimari funt exprefla, trium unciarum longitudine & latitudine. Amuletorum opus in membrana duorum pedum longitudine , unius cum fe- niifle latitudine, eft exaratum , ita ut una facies quadraginta odo contineat cireulosj quorum quivis in Diametro duas habet uncias, charaderes continens miros, quorum quoldam in Paracelfo, quofdam in Cornelio Agrippa cernere licet, contra varios afFe- dus, & ad varia impetranda, ut tituli prae fe ferunt. Altera facies varias habet precatio- nes, confecrationes &c charaderes , lingua Saxonica conferiptas. Quas hic delineare Ccc z iioloy |St MUSEUM nolo , ne faperftitiohi ahfam prasbeam. Ita vero compofita eft membrana, ut quadrata quadraginta obdo cohaerentia conftituat, quorum quodvis trium unciarum : ac ut me- lius ferico inclufa collo geftari poflit, Anguli anguli ex complicatione orti , amputati funt. Ex Cyrrhis Balenarum contortis Scipio, feti Baculus, longitudine quatuor eft pedum, flexilis, diverforum colorum, laevis, Iplendens, ac fi ex diveriis conflatus eflet gemmis, Achate, Sardo, & ejus generis aliis. Aulo£ uM literis Runicis infignitum, quod olim aram exornabar facelli Bilden in J?rovincia Hadelandise in Norvegia, prifca arte depictum acu eft, cui Runica infcriptio hujus fenfus data: Lodena notavit, cujus sororis filia erat Ragnilta. Longitudine eft trium ulnarum Seelandicarum , latitudine unius cum una quarta , ex panno fiibcceruleo confedum & variorum colorum figuris exornatum. De quo confule Monument. Danic. Iib. 6 . monum. 6 . Vestimenta finnica pilofa ex Rangiferorum pellibus eonfeda funt. Tho- rax amplus , fcemoralia ftrida admodum, ocreas chirothecas, in quibus artificium in primis oftcntarc folent: funt enim intus pellibus villofis fuftultas, exterius ex pedum -pilofo corio confuta?, ornamentis ex ftanno (quod dentibus in filamenta artificiofe du- cere norunt ) & pannis variorum colorum fpectandas. C u sto dem pudicitiae voco fcemoralia quasdam ex linteo rudi ita confeda, ut rima, cujus beneficio aperiuntur &: clauduntur, fit ad latus firmo loro, hinc inde per foramina lateralia trajedo , daufa , & hujus lori ope thoraci ita. nexa , ut fera claudi poflint, non nifi clave aperienda. Fuit in Falftria quidam, noftra memoria, qui cum uxorem , omnium teftimonio pudicam, fufpedam haberet, fuftibus & verberibus coe- git, ut fuis manibus has braccas neret, ad ideam quam ipfi prasbuit. Quod nolens vo- lens prasftitit miferrima. Confectam induere juflit,fera claufit/ibi refervata clave. Adeo ut nec Naturas fatisfacere, nec urinam reddere, nifi impetrata amarico clave, potuerit:. Hanc tyrannidem patienter tulit illa, per menfem unum aut alterum. Tandem amicis Scconfanguineis rem detegere coabfca eftvqui, inftituto convivio, maritum invitabant. Cum jam hilariores effenc, tyranno facinus exprobrant, & ejus uxorem, ut,fublatis veftf- bus, fpedaculum hoc prasfentibus omnibus oftenderet, compulerunt. Ille vero libidi- nem exprobrans, caufas hujus rei habuifle fufficientes prastendebat. Tandem ad Magiftratum delata hasc injuria, qui maritum cum dedecore exulare juffit. Cum vero ante tribunal flarent, a judice juftus eft maritus elavem porrigere, ut, aperta fera , onere liberaretur miferrima mulier. Sed , in tam prasclaro invento fibi gratulans, id recufavit, protendens aniiffam effe. Quocirca adhibito cultro rimam fe- cerunt FORMIANUM; crerunt , per quam elapfa eft, quseque adhuc in opere tam prieciarb cernitur. Apud Magiftracum depolita ha;cBracca tara diu afiervabatur, donec ego in Faiftriam venif- fem, Sereniflimum Principem D. Chriftianum V. agrius laborantem curaturus. Tum audita Hac hiftoria, de rei veritate inquirens, ope Celfiftimi Principis machinam hanc vidi, & accepi, quam titulo cuftodis pudicitia; donavi. Sed res talis eft, qua fi fallere voluiflet maritum uxor facillime potuiftet. Lagenae vitrea magna; artificium haud vulgare praebent. Dua; funt, quadrata utraque, pedem altitudine fuperans: latitudine, in quovis quadrato, unciarum quinque circiter, ore non admodum lato, pollicem enim vix admittit. Harum una intus mola ex ligno confe&a ad amplitudinem vitri dotatur, in quam ex contignatione fiiperiore dum decidit arena, moventur rotae. Supra hanc contignationem arenariam, alia eft in qua equites quatuor, dum rota; circumaguntur , etiam in orbem equitant. Quamvis mirari liceat, quo pado,per anguftum oris foramen, intrufa fit lignea hxc & vafta Ma- china, mirum tamen magis quo pa<fto ligneum epiftomium, quod os claudit ardle fatis, tranfverfo ligno plano, & ad amplitudinem vafis magno , fit interius traje&um , omni- bus occlufis. Altera lagena ejufdem eft magnitudinis & pari modo occlufa. Sed in fe continet molendinum, ad amplitudinem & capacitatem vitri, quod ex ligno licet fit fabricatum, ad modum eorum qui vento agitantur, fuas etiam habet alas, qme moven- tur, ubi arena exfuperiore contignatione decidit, corio deaurato obducitur, &c fcala, bafi, aliifque ornatur requifitis, qua; in majoribus confpiciuntur molendinis. Sed quamvis mirari liceat, quomodo integra ha;c Machina, tantas amplitudinis, tam anguftum os penetraverit, & quomodo Epiftomio ligneo, quod totum claudit, Infertum fit, poft claufuram, tranfverfum lignum, quod in ipfo vitro ei inferitur, admiratione noii caret. Fuit qui mihi artificium detexerit, fed explicari jam nequit, & melius oculari demonftratione, quam fcripto* talia docentur. F 1 ^ t & I Cec 5 INDEX \ h aecipuarum rerum , qux in hoc opere continentur. A Bda Arabum. pag.i7S Abortum impediens. 66 Abietis coni. 197 Aeaeis, fruclus. 17 S Acaron. 39 2 Accipenfer. 273 Achates. 96 Achiotl. 179 Acies. 123 Aconitum Pardalianches mi- nies. 34S Acar ambit amba* 142 Actes vulgaris. 26$ Actes Ariflotelis, 265 Aculeatus minor. 278 Adamas. 105 JEgilopes. is 2 JEs. 120. ejus dijf.J}ec.i2i.i22 ex Aetna fluor. 47 Aethiopica epijlola. 383 AgaUochum. 166 Agarictts feu Agaricum. 137. ejus virtutes, Jpec.var. ibid. Agafyllis. 209 Agnus Schyticus. 189 Albardeola. 310 Alabajlriim. 42 Alabajlrites. ibid. Album Hijpania. 131 Alce. 336 Alcea Indica . 21S Alcionium. 49 Alettorius. 71 Alka., 303 Almendras de Veru. 181 Al09.22z.166.Americana.193 fr udius ejus. 187 Alopeciam tollens. 2 .41 Aovai feuAhovay fruBtts.iS 3 Alvi profluv .fijtens. 10 s . 210. 229. alvum folvens. 219 Alumen , ejus differentia. 23 Ambra quomodo generatur. 33 ■ fpte. 34 Ambuflioni nsed . 46 Amianthus. ss Amethyjlus. 99 Amabilitatemfygratiam con- cilians. 73 Amor ut augeatur. 78 Amatoria res. 64 Amorem conjugii fovens. 103. firmat Tureo is. 107 Ammoniacum. . 219 Ammonites. sz Amomum Indicum . 181 Amuleta. 65.93.96.387. ex mixtura metallorum. 362 Amygdalus novi regni. 1 So Anacardium. 182. ejus duo genera. ibid. Anacok. is s Atianus. 1S3 Anas Arciica. 302. 1 flandi ca. ibid. Tlatyrichas. Anda. Andro face. Anginis med. Animalium differ enti st. Animo languido med. Animi alacritatem dans. Anfer Magellanicus. 300. li- gnis adnafeens . z$7 301 184 230 138 2)9 184 61 Antidotum Arfenici.114 » coh - 1 tra ven'enum. 1 S4 Antimonium fiy ejus ufius.123 Antophylli. 184 Aper Indicus. 340 Apis. 14 o Apoplexiam tollens. 193 Aporrbais. 239 Apoflemata fanans. 196 Apteron infechim. 242 Aqua lapidefcens fiypetrefiens. 32.90 Aqua ex arundinibus. 141 Aquila unde ditta. 292. aqui- linus lapis. 77. eor.jp ec. ib. Araehidne. 143 Araticum Ape. 1S6 Ardea. 306 Argenti var.fpec. 113.116.117. xiS. Argentifodina, ibid. Norvegica. 119 Argentum vivum. 126 Argilla quid fit. z. ex ed pa- rietes firmiff. 3 Argyrites. 133 Armadilli Var.fpec. 335 Arquata. 307 Arfenicum album. 29. quomo- do paratur. ibid. Arthriticorum doloribus med. 274 Artificiofa varia. 38. ex ani- malibus. 376, frudibus, ib. lapidibus. 330. metallis. 332. ex plantis.363.fuccino.330. terris. 346 Arundo. 141. Indica verficol. flexilis. 142. fativa. 142. faccharina. ibid. Afa. 222 Affius lapis. 49 Afpalathus. 166 Aflactis. 247- fluviatilis. 24S A flhmati cismed.163.171.1S3. 106. 221. 228 Aflroites. 67 Atides flatua &nea. 333 Atramenti opt. pr&parat. 202 Atramentum Siniticum. 376 Audaciam pr&jlans. 99 Aves. 290. earum differ. 291. Brafili carum var.fpec. 19S Avellana Indica. 187. purga- trix. ibid. Auris marina. 251 Auricula ludA. 138 Aurium dolorib.med.262. 317 Aurum. 114. in Norvegia magna copia. 113 Aurifodina. 113 Auri pigmentum. 28 B. B Acca Lauri . 187 Baculus S. Pauli. 90 Balanus. BaUna vulgi. 2S1. lac ejus. ib. Balaffius „ 103 Balfami tres Jpec.213. Orien- tale. ib animA.224.Ind.22s Bqltheum fericum. 377 Bambus, 147 • ubi nafcatur.ib. Baobab. 204 Bardus Norvagicus. ' 336 Baf altes, • 42 BdeUii lignum. 166 Bdellium, fpec. gummi. 219 Beli oculi. 109 Beid el offar. 188 Belemnites. 70 Belzoinum feu Benzoinu. 222 Ben Magnum. 287 Bezetta. 225 Befoar minerale. 101 Bezoar lapis unde. 110 Biceps putius gallinaceus. 257 Bilimed. 135.212227 Bitumen. 29. cur in aqua ar- deat. ibid. quomodo exfiin- guatur. ludaicUm. 30 Bifimutum. 123 Bifulca animalia. 336 Bixa. 189 Bidcca Alexandrina ■ 131 Blennus pifeis. 266 Boletus cervi. 13S Bolus albus offlein. 8, Boli var. jpecies. 11.12 Bombycinus fruBus. 189 Bombax. 1 89 Bombyx. 140 Bonduch. 189 BonJeuBanffeu Buncho. 1Z9 Bononienjis lapis. 46 Boramez . 285» Brontia. 76 Bucar dia. 80 Buccina. 238 Bufonius lapis» 107 Bufo. 263 Bulla &ne a. 334 Byffus.139. arboretis, terreflris. ib. inde veflcs conficieban- tur. 140 C. C Aa-opia. 220 Caapeba. 13S Cacao. 191 CadmiA Jpecies. 12%. fornacum. 134 Cadegi. 162 Cajous. 292 Calabaffum. 197 Calampart. 166 Calamus aromaticus. 144 Calcaria antiqua. 336 Calcar Gufiavi Sttecid regis , quodgefferat cum adLtpfiam occideretur. 351 Calcarium faxum. 43 Calcedonius. 98. grandinofus, Iflandicus, Criflalloides. ib. Calcei Sinenfies. 383. lfiandi- ci. 37 4. Ruffici. 383 Calculofls med. 39.73.74.138. 134 . 163,171 . 194.219.236. 264. item 93. 93. 97, 107. 39 ■ 70 Callum generans. 93 Calx viva. 45. ex ea aqua mi- rabilis. 46 Camehuja gemma. 97 Cancamum. 223 Cancer in mamillis. 24 8 Cancro med. 46 Cancer Molucanus. 249 Cancellus. 230 Canella alba. 176. nigricans. 177 Canum coitus difficilis. 321 Canis galeus. 272 Cantharus ex fmaragdo. 109 Cantharides. 242 ' Caoba. 166 Caova. 189 Capilli ne defluant. 168.41. ut denigrentur. 5,14 Capitis dolores flflens. 42, 207. 170 Capparozoli. 236 Capreolus. 339 Capflcum . 192 Capfula artificiofa. 379 Caraguata. 193.206 Carbunculus vetus non re- por it ur in rerum natur a.133 Caro ut regeneretur. 22t Carpionum lapis. 59 Carpobalfamum. 194 Cafavi. 161 Cafiearius. 292 Cafiitatis gemma. 106 Caffla Americana. 194. fiolu- tiva & aromatica. 17 y Caffia fifluU duorum gene- rum. 194 Cafianea equina Indica. 199 Caftor. 320. ejus hifloria. ib. Cafioreum. 322 Cate. 22 $■ Catena lignea. $74 Catharrum tollens. 174 Catharrus Norvagicus. 338 Catoptica fpecula. 364 Cdtoptica cifluU. 363 Cedrelate. j 99 Cedrus de monte Libano. 199 Centrine. 275 Cephaglione, 169 Ceraunia. 74 Cerebro med.110. 241.137. 229 Cervus. 33%. ejus coitus. 13 8 Ceruffa. 131 Cetorum varia Jpecies. 169 Ceti & pifces diflinguuntur, 279 Chaace. 189 Chalazia vetus. 9% Chalcitis. 26 Ch amarum var i a gener a, 254 Chameleon. 319 Charta incombujlibilis. 331 C harta di Spania. 376 Chelapa. 139 Chelidonius. 72 Chinenfium potus quo hospites excipiunt. 169 Chinitica literatum. 381 Chocolate potus. 191. ejus qua- titor Species, ibid. Chronicis morbis med. 117 Chryfetis. 139 Chryfocotla. 128 Chryfolitus. 106 Cicatrices obducens. 3 4 Cinamomi kiflor» 167 Cinereum Plumbarium. i}6 C ingulti m ex fidis ferreis, 339 C tribo a. 196 Ciflul&indk&fiyChiniticA.37t Cleopatra gemma, izo Cly fieres. 209 Cly- m I N D E X; 37° 519 17 9 Clypeorum geneta. Coati . Coccinea tinctura, Coccula feu Cotula Elephantina, j 97 Cochlea margaritis amula. 257 Cochlear JJland. 378 Eochlea in deliciis apud Itat. 160.161 Cocogola . 167 Cogitationum inconftantiam prohi- bens. 94 .519 Colico dolori med. 59. £1.99. 228. 247.258*162.297 Collyriutm. Colophonio,. Colubrinum lignum. Columba lapidea. Colymborum duo genera. Coma Lacra. Comitiali morbo med. Conceptus ut prohibeatur. Conceptus ut firmetur. Concharum varia species. 251 253. &c. Conicum Jpeculum. Contagium pellens. Conferva Plinii. Confrayerva. Copra. Corallia. 230. 2 j i- 232.233 ri<t eorum & varia fpecies. Corbis Indica. Cordis affectibus med. 35.78. 104. 1 105. x 10. 23 i» 337. 141. 166. 173.1 ii.i 14 Cor lapideum. 8 2 Corneolus. 99 Cornua varia, leporis. 199. Caprea. .1 69 225 167 83 304 220 3 37 79 93 252. ■ 361 98.241 139 1 34 109 hifio- , ibid. 365 340. Caponis. 199- fofiile. 54 Corticum varia fpecies. 177 Corvus verficolor Feroenfis. 29 2 C«. 41. Olearius , Aquaticus • ibid. Coflum Arabicum. 146 Coxarum affedibus med. 1 77 Cranium ftupendum ex Scania. 344 Creta varia. 4.5. Crocodilorum fpecies. 315 Crus gallina • 299 Cruflatea. 247 Cruftata rotunda. 249 argentea Rufiica contra armo- rum violentiam e collo geffata. 352 Cryftallus. 99. 1O0. 101 Cryftalli Mater. 1 o 1 . generatio. 8 8 Cuci. 197 Cuculus marinus. 2 66 Cucurbitarum var.fpec . 197, 158 Cultellus aneus. 355 Cupreffus. x 68. mas & foemina. ibid 388 ibid. IJ 4 288 252 Cuftos pudicitia. Cygnus. 299. cantio ejus ■ Cyperus. D. D Elphinus . Dentalia. Dentibus eorumque doloribus fedan- dis med. 168. 174- 176. 221. 223. 262 Dentes ut evellantur. 262 Dentifricia. 65. 99. 25S. optima. 59- Mi ,/J i Dentitio puerorum ut promoveatur • 231 "Deriagen ex Oriente. 154 Dejperatis prafens remedium. 10 6 Defperatis membrorum effectionibus labor antiu admiranda curatio. 2 64 ‘ Diarrhce afflenda med . jio Digitata ovipara. 31 6 Diopticus tubus . ' 3 64 Divitia ut augeantur . 78. wt «o» defint. 1 08 Doloribus fedandismed, 45.53.194. 2 1 1. 2 19. 221 Doronicum. x ' ( 145 Draco marinus. 268 Drakena. s 54 'Dy [entericis med. 56. 61-78. 105. 1 xo 151. 179. i88« 102* 203. 208 7 E. E Plenus. 1 68- ignem non fentit.16 9. IfiandicuS fofiilis. ibid. Ebrietas ut arceatur. 9 9 Echinus marinus . 161. terrejiris. 334 Elemi gummi. 221 Elephantiafi med. 154.262 tEpidefrtm morbo med. 1 146 Epilepticis med. 4 5. 54. 59. 65.73. 78.94.97. 105. 152. 23 1. 297. 319- 317 Emeu. 292 Entrochos lapis. 7 o Erva barbofa. 193 Eruganda faciei modus. 300 Eryfipelatem avertens. 73*94 Evonymi arbor . 1 40 Euphorbium. 226 Exoticorum & rariorum hifioria co 248 104 239 199 7 1 373 quantum profit. Exficcandi vim habens. Exfanguia animalia. F. F Mbarumvar . j^ec. Facundia ut augeatur • Faldiftolium. Eafcinationes ne ladant. 67.77. ** /?ner a «r arceantur. 9 3*99 Fajli Danici. 362 Favago, 1 236 Faufel. 200 Febribus med. 138* iyi* 157* 167. 170* 172* 179. 184. 203. 208. 219. ni. malignis. 61. 152. ar- dore»» mitigans. 105 Fe/ vitri. j 3 4 Femoralia uxori d viro applicata. 3 88 Ferrum. 121. Fpec.var. 1,23. flos. ib. Ferrugo. $ 113.13 1 Fibula Romana. 353 F icuslndica. 148.163 Fideliarum var. fpec. 3 47 Filum contra Jpafmum. 363 Fiflula deglutita ab adolefcente , & die tertio per alvum excreta . , 374 Florentinum marmor. 44 F/« <*ra. 131 Fluores. 10 t F cetum pellens. 292. mortuum edu- cens. 261 Fofiilia, ' j Fr abluris med. 5 3 . ofhum. 139 F rutius varii. jyg Frutex marinus. 234 Fmc«j Verrucarius feu Vermicularis. 234. coraUinus niger. 234 Fulica. 306 Fulmen ne aliquem tangat. 7 7 Fulminaris Lapis. 74. verus quomodo probetur. ibid. Fungus. 137. Sambucinas. 138 Fungites. 8 x F«r Hf prodatur- 78. «f notetur ve- neficio. 3 3 j 22 1 ibid. 272 202 297 44 138 ejus fer-. 6’’ 1 Albanum . '-J Galena. 127, duplex. Galeus ^ifterias, Galla. Gallina Guinea. Garantronius. (jargarifmus. Gariophyllus regius. 3.03. vandi ratio apud Indos. Gariophyllorum lndicorumfolia. 162 eorum hifioria. ibid. Gemma nucis Maldivenfis. 203 gemmarum generatio & varietas. 81. &c. Gigantis dens. 343. cofta. gladioli Indici flammati. Gadiolus aneus. Globuli faponarii. Gloffopetra, giycyrrhifa. Goffypium. 189. Iavanenfe Granatus, gravedini med, ibid. M5 3 54 203 ^7 126 205 104 M5 Gronlandorum injlrumenta, 3 61 . wa- vigandi modus. Grumos [anguinis folvens. Gryllotalpa. Guajacum Indicum. Guanabanus. Gummi. 192. Arabicum. 1 19 dera. Gummata. Gutta Gambodia. Gypfum. H. H tsEmatites. Hamoptoicis med. Hamorrhoidum doloribus & fluxibus med. 4j. 105. 317 377 344

170 204 be- lli 219 226 46 64 73 H amorrhagiam nariumfifiens . 105 Halos ^Anthos. 34 Halcyonis fpecies. 3 04 Hammites. 32, Hafta Americana. 358. Indica regia. 356 Hamus ad capiendas balenas < Hedica med. Hedera arborea, Heliotropius. Hemicrania curanda ratio. Hepati infervientia &■ roborantia. 43. 105. 152. 155. 160. 189. 222. duritiem molliens. 273. ob- ii* 248 » 7 i 93 292 2 1 1 219 215 244 290' 343 82 204 ftrudidnes referam. Hernia med. 108. 177. Hilxochitl. Hippocampus. Hippopotami rafura quid fit Hominem qua [pedant- Homo [iliceus. Flomoucul. Hordeum fertilifiimum, 1 5 0 .Herma- phroditicum. ibid. Humores purgans. 172. 226. 217 Hyacinthus. 1 04 Hydropicis med. 1 54.1 55-171.226. 217. 246 Hypojafminum. Hyflrix. Hyfterica pafiioni med, Hyflerolithos. I. I ^Acula Indica, lalapa. lapontca Epiftola. lafpis. 9 3 . var. fpec. Idero med. Iecur confirm. 154 171. 227 lg. 205 Ignis elicitur ex ligno. 179 Impetiginem curans. j 9 Impinguans. 2 1 1 Infediones fanans . 189 Inflammationes reprimens. 162.105 Ingenium acuens. 99 Infleda. 139. mollia . 246 Ifldis ldolum vEgyptiacum. 348 ijlebianum Saxum, varias imagines 150 335 337 83 358 »55 382. 384 94 1 57. 227. 248 & med. 157. reprafentans Tf Apoc, D^Kan Kyirovata. 38 205 ibid. L Ablab. Lacca varia Jpecies. Lac Luna. 227 389 3 47 »53 5 » 206 226 6 Lac augens. 69.71.100.1 10 Lacertorum varia fpecies. 313.314 Ladanum. Lagena vitrea. Lampas fidilis Italica. Lampaton. Lapidefcens aqua.. Lapides in genere ^3 6- . Afleria . 5 9 u Armenicus . 65. Caftaris. 7 3 . Co- racinus. 59. Fungi fer. 91. grandi- nis. 16. illuminatus. 46. Iudai- cus. 69. La.fi.li. 65. minus pre- tiofi. 81. mutabilts. 108. Nova- cularum. 92. Orbes. 1 3 3. e i?e«i- bus Bovinis. 74. Schiflus. 57. Pr- finus. Lapides ab ^Agyrta deglutiti . 4 x Laqueus coccineus. 386 Lenticula qua Efau primogenituram vendebat. zo 6 Leo. , 3 » 7 Lepas. 251 Lepra med. ut. 154. 243. 297 Lepus. 321. niger malum omen. ibid. Lethale uni, alteri quod prodefl. 14 5. .147 Libidinem Rubinus coercet. 104 Lichenas fanans. 1 5 1 liem' ?raed. 151,152.157.171,177. 189. 210. 221. 309 Lignsjm, 170. fofsile Vmbria. 159. literatum. 17 1. lapidem Ample- dens. 174. monftrofum. 174. ‘Ttf- »ax/a /eti Molucenfe , 171. Rho- dium. 171- Santalum. ibid. Saf- fafras. 173. e Siam. 174 Linaria coerulea . jg 0 Lini fpecies. X89 Lingua lapidea, humana flmilit. § 3 Lippitudinibus conducens. 162. 169. 297. oculis. Lithargyros. 1 3 5 Liventia fanans. 151 Locuflarum var. fpec. 242,1« vefcun- tur varii pop. 243 Loligo. 2 46 Lucens in tenebris. 2,76 Lud.us Hdmonlii. 39. Daracelfi . ib. Venerea med. 127. 1 54-1 57* x71.174.177.335 Lumbricos pellens. 138. 224.234» 3 3 5 Lupatus figneus mirifice fadus. 3 69 Lupus marinus. 275.289 M. \ KAchina tradoria. 324 veflium abftergens. 46 Magnetes. 61.62. 63 Maguey. Ma/abatrum. Malabrica litera, «. Malignos morbos pellens. Maltha. Mambu. Mammas virginum extuberantes quid comprimat. Mandioca, Manobi. Manna. Manubium cultri ex Agate . 1 Manucodiata. Margarita quomodo purgantur- 193 162 386 93*54 45 14 r 2 1 1 1 6 1 208 117 357 294 1 1 o Marmor. 41. ^Album. 41. Nigrum, viride. 4 3 . metallare. 130 Maflach. 227 Majfa elegans ex variis lapidibus. S 9 Mater perlarum. 253 Matlalixjtis. ’ X j7 Matalifla 156 Matricis fluxui med. 7 r Melancholicis conducentia. 34. 65. 66. 72. 104. 106. 108. ni. 11 4. 140. 261 Memoriam firmans. 1 o 5 . 3 1 9 Mecaxuchitl. ■ 'i 208 Mechoaca. 150.156. 227 Mechoacanna » ^ 155 Medalia varia , 3 59. 360. (Jic. Anacardicum. 182 Menflruis med. 174.191.194.195« 206.228. movens, x 52.142.1 54. 327 .Jiflens. 73. 123 Mercurius. 116. fpecies &- uflus. ibid» Merganfer. 3 O o Mergus maximus Feroenfis . 303 Merofhtus. y t Metallum quid . 1 improprietates. ib. 127 13«

13» 26 114 159 251 3 59 152. 161 affinia, Mica. Millepora. Minium. Mify. Moerorem pellit aururn. Moly virginianum. Monilia ex conchis. Monticulus artifleiofus. Morfibus venenatis med. 1 3 1 1 5 7. 1 67. i Cane rabido. Mulieribus fluxu albo laborantibus. 56. 59. hyjlericis. 84.213. wor- 6» puerormn. 241.246 Mumia humana . 3 44 Mundubi. 107 Mus rotis adus. 375. Narvagicus &" ejus hifioria. 312 x 65 Mufais pyxioides. 140. terre/lris cor- ralloides. ibid. cranii humani. 3 4 3 Mufculi & mytuli. 255 Muficalibus notis inflgniti turbines. 1 59 N. N Abuch.Nabea. 209 Tflana. 183 Narcaphton. jyg Naturalibus mediis operatur Deui, 103 1 Navicula' elegans. 37^ Narium gravedini med. 255 Nervis. 1 06. 3 17. mirabile medy 00 Nephriticis med. 5 o. 9 5 . 1 8 4. 2 46 160 196 3 » » m Niisr Nerites. Nhamdu . Nidi avium, Nil albums v 1 I INDEX, - . 1 ff f ■■ • ■* ’

.f ?

» . . v . L 4 , 1 • ; . , Nirfing. . . tj 7’ Nobilitatu fignum apud Indos- 1 40 NoBua. - 296 Nummi Americanorum. 19 : Numifmata varia. 3 $ 9. CRartacea. , 3 6 \ . Stannea. 36 q. Vitrea, ib. N«at Cdthartica. 111. Indica. 109. Mofcbata. 87. 164. Myrifiica. 410 » Piflacea. ,1. n, Vomica. 1 1 2. O. O Belifcus ex Smaragdo. 1 o 5 Obryfum- I 14 Obfidianum marmor. 41 Oculus catti. 108. mundi, ibid. hu- manus artficiofus ex charta . 3 8 6- ex vitro. 3 1 1 1 z 2 13 z 1 1 2 IO Z44 P.inan, Pitidova. Pihhiu de Brafil. Pinus. Piper, z 1 3 . var-Jpcc-, Pifces Pelagii, lyo. aqua dulcis. Z77 Saxatiles. 16 y ut facile capian- tur. 197 P t Tum Indicum. 178 Pituitam moventia. 138. 155, i6q. 17S.zz1.zzi Pix Burgundica. zz8. Graea. 1 z S Planta marina. 134.276 Pleuritidi med. 59 Plumbago. 13 £ Plumbum. 114, var.fpec ibid. •ans «i? ■ 'J 7 ' 7 a. eorum dolor ibus med. 4 6". 64* «b 0 Podagricis OTed.4 1 . 49 . 173.221. 1 / - \ 309. T . IOJ. 107 - I 10. 1S8. 125. 228. 317 » * 258.262. 293. ft Hiantibus: 54 Polygonum globus huxeut fcioterica > ’ Odor [navis. 224 referens. 366 Oedcmatofos humores refolvens U 3 Polypus. 246 Oleum Saphiri. 105 Pompholyx. 133 1 ^ Olilanum. 228 1 T orphyrites . 44 Omphacitides . 201 Porus: 48 Onyx. 57 Prfimdcrifialiinunt. 362 Opalus. „ 107 Prifiis. 188 Opobalfiamum. 213 Profluvio alvi med. 208 Opopanax . 22 1 Pfeudoddamas. 103 Opium . 228 Pudendorum ulceribus med. 5 ? Ophites . 43 ‘ Tuellarum morbis med. 73 . Opuntia. 148 Pulmonum vitiis. 43‘64 .222 Grbti t^Egyptiacus. 169. hirfutu* ib. Pupillis expurgandis . 7 ? Oris halitum commendans. i6i 166. Pumex. 47 3 68. Impuritas ut tollatur. 67 Organum muficum Lituanicum. 3 74 On\a Orientalis. 1 j o Orthopnoicis med. 219.151 Ofiium fraBurts coagmentandis, 5 3 Oflracites, 79 Ofteocolla. 5 3 Oflrea in lapidem verfa. 87 Oftrearum var. ffiec « 1 5 5 0t<4 varia. 311 Ovipara animalia, 311 Ovum Mulieris & ejus hifloria . 3 1 1 . p' P, P Agurus. z 3 o. Jj 5 ec, ibid. PaUekjns leBuli inCoromand. 1 4 1 Palpebrarum asperitati utile. 64 palmarum var.fp.ee. 164. Jdcci fera. zoz. Indica. % 18 ' Panis Brafihcnfium. 366. iu lapirltm verfits. 84 ‘Tapequanhe. 1 5 8 Papulis med. x 11.15 5 Papyrus. i3 5. Chiniticus. 384. e* arundinibus Nili. 383 Paradifiaca aves. 294 Paralyfi med. 223 Paropfides ex fparto fubtili . 3 £3 Parturientibus med. 78.198 Partum confcrvans. 99. retineri fa- ciens. 105. accelerans, ibid. faci- litatis. 344 r TaJfcr niveus „ 510 ‘Pavoribus puerorum arcendis. 3 19 Paio. 297 PeBinitcs lapis. 88 “Pellen genus concharum:, 233 Pellaris vitiis med. T ” J 2 2 z Pediculis necandis infer vient. 197. z z i ~ Penarium Cbiniticum. 3 7 1 Penna manna. Z35 Pentacula. 3 6 l Parcarum lapis. 39 PtrU. 1 09 Perniones emendans. 273 Perlpicillum Pol-ygonum. 3 $4 Pex faxeus. g 2 Pcftem prohibentia ■ 33. 34. 77. 78. 3 04- 1 1 i r Phalangi. ^ Americani dentes i z 44 Phafeoltss Ind. 178- Peregrinus . z 1 i. Phengites. . 44 Philtra. 139. 134 Phoca. 289 Phxnicopterot. 309 Phrenitidum mitigans. 106.261 Phtificis med. iJO.278.314 Pica alba, 293 P/ 7 .? fiagnahs. j 3 9 Pili ut generentur. 3 14. 3 19. est era Purgans. Purpura. Putredinem prohibens. <*. q : 138.211 238 1 H .Quercus animal gignit. R. 17 102 234.236 192 ifi 337 373 dicentur .46.21 1 manna. Quina, R Adix Chinee. R angi fer. JRana pijcatrix . fenum obflruBionibus med. 70. (37 174. 194. 211.226. caliditati. 125. lapidibus. 3x4 Rcjpirandi dijficultati med. 2 27 Retepora. i 3 5 Rhabarbarum. 137. nobiles virtutes. 138. 139 Rhinoceros. 356 j Rhus Virgjntannm. 1 3 1 | Rofa Itierickimlica, ibid. i Rofmarus. . 189' ( Rubinus. 105 Rubra tinclura. 213 Rugis faciei tollendis med. 228 Rufi itus Norvagictts anificiofus. 37 1 . S. , . S Acchantni unde conficitur • 141. coquendi modus. 142. de Mam- bu. 143 Sagapemsm. 221 Sagittarum varia genera. 368. 3 69 < 3 W. 18. 19.10.21,22 Salibacba. 167 Sanclaracha gummi. 29.229 Sanguinem fi fietis. 69.73.93. 106. 189. 246. 344. purificans, 131. attrahens. 277 Sanguis 'Draconis. 229 Sanitas ut incolumis fit. 104 Santerna. 128 Saphirus. 104 Sarcaparilla , 139 Sardonix. 97 Saxa. 3 7 . var.Jpec. ibid. Metallica. 130 Scachtci /tsdi. 377 Scamonium. 219 Schiflum.' £4 Schola Fridericiburgenfis auBa. 1 1 s Scipiones Indici. _ 145 Scorpionis icluum curatio . 142. 143. 264 Scorpio marinus. 267 Scoria var. fpec. 132 Scorfrnera. 132, Scyphus fufiiciu. 3 7 1 Secundina pellens. % 2 7.321 Se lenit es. 3 S Semina varia. 2 19 77 - Sepes Americanorum. 193 Sera Indica, 3x9 Ser peritum difirimina. %S%. exuvia varia, 263. extis cu- rantur. 262 bVc» <e»ed. 3 34 Sigilla anea. 333 Silefiaca Fidelia. 34S Silex cufpidem venabuli referens. 8 5. varia forma & fiec. 39,84.130 Silurus. 277 Simplex medicamentum fiepe adhi- bendum. j j 2 Singultientibus med. 131 S.tim febricitantium extinguentia. 71- 96. 100. jo6 Smaragdus, 103. quomodo probetur. ibid. Smeliiss Sipitofiopiurfr. Smiris. Solen. Solidipedia animalia . Somnum conciliantia . Sortubrandur, ' Sory. Spatum. Specula variae Sperma augens. Sperma ceti. Spirandi difficultati med , Spiritus corroborans. Spiritus difficultati med . Spinelltu. Spodos. 133. vires, & ffiec. ibid. Spongia Bedeguaris. 138. Sylvefiris Rofa. ibid. Squamma aris. '1 3 1. ferri. ibid. Stalaffitis var. fpec, 5O.Jl.52 Statera Sinitica. 355 Statua articulatim junEla. 3 7 5 . ex gypfo- 3 4.8 .Regis • Norvagici , 380- Pjfrert. 361 marina. 245. arbor efcens. ib. Stenomarga. - j Stibium, J - 1 2 5 Stomacho med. 42-9 3 . 1 62. x 66. 1 84 223.226.292 Storea Indica. StrHWH med „ Strtpfiaros. Sturio, Stylus Rom • anens. Styrax Calamitd. Subula Americanorum 4 363 65 256 341 iOo J69 2 6 IjO 364-359 22 1 34 33. 221 34-HO 292 105 3 <n lS , H3 r4 33 ?

333 229 1?3 Succinum in aquis dulcibus. 3 3. 0 - rientale. ibid. dwceto lapide fiens, 8- efiigyptiacus. 229. Injpijfatsss. 222 Sudorem mofsntia. 53, 151. 1J4. iif 3 o. 170 Suffimenta opt. 178.229 Suffocationibus uteri med. 8 4 Suffufi ortibus delendis. 273 Suibus med. 3 8 Sulphur , ejus nfus. 2 7 Sumach. 1 5 1 Surditati med, 317 Sujpiricfis. i S 5 Sydcrites quid . 121 Sy neopi med. 1 10 Syren Danica. 277. manus, eofia. 2?6. 277 T. T Abaxir. * 141 Tacamahaca. 221 Taniock- 115 Talcum. 57.130 Tamarindorum fruBua. 214 Tauyirghent. 1G0 Tellina . 2 5 S Tela fubtiles in Norvegid. 140 Terhplutn Venet. incruflatum. 3S2 Terra vana. 3. 4. j. S. jeqj- Terriculamenta arcens. 106 Teflacea univalvia. 1 j j. eorum fis- eses. 1 S 1 Te/iudo. 3 1 S- var.ffcc - ibid. Thermofcopium. 3S5 Thunnus. 271 Thymiamatis maffa» 178 Tineis puerorum med. 5 S Tinnitui aurium med, 335 Topan avis Indica. 193 Topafius. % 06 Tophus. 4 8 246.247 37 5 f ■ 33 ? 18 t 211 m 174 215 104 2 59 380

37 -

252 14$ ity i 59 '* csr- 107 228. MS Tonitru ne Udat. Tormincfis med, Totake frtdius , . Tragacanthum. Traha Finrnca. Triangularis pifeis. Tribulus aquaticus, Triflitiam pellens. Trochus , Tuba in cornu formam elaborata. Tubera cervina. Tuberosum lapis. Tubulorum fpeciet. Tubulus Tabaci. 371. vermium, Tunal. 'Turbinata. Turbinum var. fpec. Turcoisi 106. colorem mutat pr, poris confiitutioni. Tufifmed. 19 5. 22 1.226.227'. puerorum.’ Tympanum laponieum, V. T 7 Agina cultri buxea mira. 3 74 ’ Vas Chinit.s 46. Ligufiicum. ib. Vafichima. r ziS Vegetabilia. 230. rariora. 137. «*- crementa. ibid. Venenis med. 77. 94. 96. 107. lio* ni. 172- 1 84. 203. 22 1. z6zi Venenofi animalis morfibw. 1 47 Veneri refrenanda. 125. repugnans. xGl.excitans &fiimulans.'<iy.i 3 S 157. 1 S 1 • 20 j. 2 1 1. 2 1 2. 2 17« 213.246^25 5.292.3 1 5.3 2 1 Ventriculum roborans. 155.157. 160. 189.197.2 10.112.226.227 Verdello. 45 Vermes marini . 24 5. peirfficaft. 93 Vermibus puerorum pellendis med. 68 • 214 Pierle^r^ petrificata. Vertigini med. Ve fles Gronlandica . Vicea ^Africana.- Victoriam concilians . Vigilias excitans. Vipera. x6i. purificat A, Virga aurea Virginiana. Virginum mamma ne crefeant. Virgini anum allium. Virgilii Epitaphium . Vifum confortans , 1 P/f» Caruidenfis. Vitriolum. 24. 25. ejtujpecies. Vitrum viride . Vitulus marinus. V ivi par a digitata. Vlceribus m aiignts med. 54. 56. 191» V}t. i4i.2S1.273. Tibiarum. 196 Vmbtlicus marinut. 71. magnus. 73 Vnicornu marinum. 282, ep» bifo- ria. 1 8 3 -de Vnicornu judicium Au- guflanorum med. i86.de Vnicornu tcrreftri biforia. 287 Vniones. 108 Vomitum ciens. 46. 185.116 Pe* «r clara fiat, 1 97 Vranofcopus pifeis. 271 Vrina cruenta fine noxas 148 Vrinam moventia. 93. 142. 162- 174 184. 194. 203. 111. 2i£. 241« 248.256 Pr»,e lacrymales. Vrfihus lapts. Vtero med. Vterinis affeBibus med. Vftis med. Vulva duritiei med. Vulvam claufam aperiens 90 297 37 <f 178 «8.72.77 16% 90 '13 41 If I 16 a 106 tU tu 362 i «9 317 347.362 73 157. 197* xoo. 222 21? 227 13 ? Vulneribus variis med. 167. 184.104 221. 223. 224. 225.116.128« 129. 255 X, V - Alapa. Xiphia. Xyloaloe. Y. Y Tue a. Ecotl. Tvand, Z Abucaio. Zeiblicium. Zoophyti genus. ii 7 270 166.1 68» 205 ? 1 3 l6£ 217 43 190 •Y " . J F I N I S. £ F4>- y - ■ ' . - : : " ' ' ; • I,' 9 V . ' V.' 1 ' ' i':' 1 -- K "■ 1 I,*.; -ri;.': ‘'"i; , ‘ ' ■ ,;Vlvv. crlsrb QH70.D42C789 Museum Wormianum; {{GFDL}}

Retrieved from "http://artandpopularculture.com/Museum_Wormianum"

Museum Wormianum

From The Art and Popular Culture Encyclopedia

Full text[1]

Views

Personal tools

Search

Metas

Navigation