Experimental film in the Netherlands
From The Art and Popular Culture Encyclopedia
|
Related e |
|
Featured: |
Experimental filmmakers ask whether things could not be done differently. Underground films analyse and critique the mainstream film industry. They step back and reflect. Simultaneously, they take forward leaps to assess new options. Sometimes the makers are self-taught visual artists who make innovative work thanks to their original point of view. Other filmmakers primarily play with the medium film and seek an alternative to the dominant visual culture.
Contents |
The 1920s
The history of Dutch experimental or avant-garde film dates back to the 1920s. 1927 saw the publication of a manifesto for the founding of the Filmliga. The movement's leaders Menno ter Braak and E. du Perron's embraced free film art, paying particular attention to the editing, rhythm and composition of films. The Filmliga movement includes the Soviet avant-garde inspired documentaries of Joris Ivens, the scientific films of J.C. Mol (who evoked an aesthetic, abstract world with his 'Het rijk der kristallen') and the work of Alexander von Barsy, Paul Schuitema, Willem Bon and Mannus Franken.
The 1960s
After a lull during the 1930s and 1940s, primarily a time of playful, poetic films by Bert Haanstra ('Spiegel van Nederland') and Emiel van Moerkerken ('Koekoekswals'), international avant-garde film underwent a renaissance in 1949 with the foundation of the Exprmntl Festival in Knokke-Le-Zoute. Later editions of the festival would screen films by Johan van der Keuken ('Lucebert, dichter-schilder', 1962) and Wim van der Linden/Wim T. Schippers, who filmed a motionless bunch of tulips that drops a single petal at the very end, for their sad movie 'Tulips' (1966). 1967 saw the founding of The New Electric Cinema in Eindhoven, which organised happenings involving music concrete made with vacuum cleaners combined with found footage material.
In 1970, Frans Zwartjes started teaching at the Vrije Academie in The Hague where he became an influential mentor to an entire generation of artists such as Jan Ketelaars, Gijs Schneemann, Matthijs Blonk, George Schouten and Ruud Monster, who constituted the so-called ‘Haagse Psychopolis school’. Zwartjes formulated his method as follows:
“I don't tell them anything. They have to work it out for themselves. There are no rules.”
The 1960s saw the rise of a group of young filmmakers who had been trained at the Nederlandse Filmacademie which was founded in 1958. This new generation, led by Wim Verstappen, Pim de la Parra, Nikolai van der Heyde and Adriaan Ditvoorst, saw themselves as revolutionaries and wanted to give the staid film world a rude awakening. In this respect they were aligned with the Nouvelle Vague and the Neue Deutsche Film.
The epicentre of experimental film up until 1974 was the Electric Cinema, run by STOFF employees Barbara Meter, Mattijn Seip, Nico Paape and Jos Schoffelen. Barbara Meter on those turbulent times:“You didn't have to fight your way through the hierarchy, but could just grab a camera and get to work.”
Visual artists who used the medium film constituted a relatively independent development within experimental film in the 1960s. The work of Shinkichi Tajiri, who lived in the Netherlands, attracted attention from the early 1960s onwards and from the end of that decade, he was joined by conceptual artists such as Jan Dibbets, Bas Jan Ader, Peter Struycken, Marinus van Boezem, Ger van Elk and Michel Cardena.
In the 1970s, movements such as structuralist film lost ground and were replaced by films with a critical subtext. Together with Willum Thijssen and Paul de Mol, Peter Rubin founded Holland Experimental Film (HEF) the principal goal of which was to screen Dutch experimental films abroad.
The 1980s
This decade is known as the golden age of video art. The latter's breakthrough in the Netherlands was the ‘Sonsbeek buiten de perken’ festival in Arnhem in 1972. From 1985 to 1995, the AVÉ festival was organised in Arnhem, which later morphed into the Hard Kijken festival. The World Wide Videofestival took place for the first time in 1982. Two years later the exhibition The Illuminous Light was organised at the Stedelijk Museum in Amsterdam. And the Impakt Festival was founded in 1988. In their work, conceptual artists such as Dibbets, Van Elk, Boezem, Struycken and the Columbian Raoul Marroquin who resided in the Netherlands, experimented with video. Other important filmmakers from the 1980s were Frank Scheffer, Noud Heerkens, Gerard Holthuis, Ruud Monster, Frederieke Jochems and Andras Hamelberg, Pieter Moleveld and Barbara Meter, who started working again after a 10 year break. The Kunstkanaal – a weekly video art show on cable TV in Amsterdam, Rotterdam and The Hague, was founded in 1987.
The 1990s
Screening opportunities arose for a new generation of filmmakers thanks to the founding of Cinema De Balie in 1996, the professionalisation of the Nederlands Instituut voor Mediakunst and the Mind The Gap evenings at De Unie in Rotterdam. During the 1990s new initiatives, such as Studio Eén in Arnhem (later De Werkplaats in Rotterdam), the Filmstad foundation in The Hague and Lazy Marie in Utrecht, primarily focused on the production of 8 mm or 16 mm, low-budget films. During the 1990s, filmmakers such as Joost Rekveld, Aryan Kaganof, Jeroen Eisinga, Karel Doing, Francien van Everdingen, Lonnie van Brummelen, Jan Willem van Dam and Martha Colburn garnered attention. The decade also saw a resurgence of experimental animation and abstract film. Joost Rekveld had the following to say about his light films that are all made without a camera and are all named after prime numbers:“To me, maths is not a cult of numbers and abstractions. It is very concrete.”
2000 to the present
In the preceding years, experimental film seemed to be overshadowed by video art, but during the early years of the 21st century, it once again attracted attention, particularly from artists. (source: mm2) De Filmbank, which inventories, presents and distributes contemporary Dutch experimental film in all sorts of ways (through rental, entries to Dutch and foreign film festivals, publications and DVDs), was founded in 2001 by Karel Doing, Anna Abrahams, Peter Van Hoof and others. The Filmmuseum conserves experimental films in the framework of the 'Collectie Nederland van de Experimentele Film' project, this was followed by a Filmbank tour which included films by Barbara Meter, Henri Plaat and Frans Zwartjes. Plaat refers to his films as 'incantations', Meter refers to a“proposal to experience time and space differently”and Zwartjes says:
“The only useful answer to the crap around you is art.”
Rotterdam gained another screening venue with the Worm, while the Rotterdamse Filmwerkplaats organises workshops for filmmakers. The Filmmuseum also conserved another selection of the Dutch experimental heritage and this was screened at the festival Filmmuseum Experimenteel in 2008.
Dutch text
In Nederland gaat de geschiedenis van de experimentele film terug tot de jaren twintig van de twintigste eeuw. Een experimentele film of avant-garde-film is een film die kritisch omgaat met cinematografische conventies, en tracht daaruit los te breken op zoek naar vernieuwing. Andere experimentele filmmakers spelen vooral met het medium film, en zoeken een alternatief voor de heersende beeldcultuur.
Voor 1980
In 1927 verscheen er een manifest voor de oprichting van de Filmliga. Voormannen Menno ter Braak en E. du Perron omarmden met hun beweging de vrije filmkunst, waarbij ze letten op de montage, ritme en compositie van films. Tot de Filmliga-stroming behoren de door de Sovjet-avant-garde geïnspireerde documentaires van Joris Ivens, de wetenschappelijke films van J.C. Mol (die een esthetische, abstracte wereld opriep met Het rijk der kristallen) en het werk van Alexander von Barsy, Paul Schuitema, Willem Bon en Mannus Franken.
Na een luwte in de jaren 30 en 40, met vooral speelse, poëtische films van Bert Haanstra (Spiegel van Nederland) en Emiel van Moerkerken (Koekoekswals), leefde de internationale avant-garde film in 1949 op met de oprichting van het EXPRMNTL-festival in Knokke. Op latere edities werden films vertoond van Johan van der Keuken (Lucebert, dichter-schilder, 1962) en Wim van der Linden/Wim T. Schippers, die met hun "sad movie" Tulips (1966) een roerloze bos tulpen filmen die aan het eind een blaadje laat vallen. In 1967 wordt The New Electric Cinema in Eindhoven opgericht, die happenings organiseert rond industriële muziek, gemaakt met stofzuigers gecombineerd met "found footage"-materiaal.
Frans Zwartjes begint in 1970 als docent aan de Vrije Academie in Den Haag, waar hij een invloedrijke mentor wordt van een aantal kunstenaars, zoals Jan Ketelaars, Gijs Schneemann, Matthijs Blonk, George Schouten en Ruud Monster, die de zogenaamde Haagse Psychopolis-school vormden. Zwartjes formuleert zijn methode als volgt: Ik vertel ze niks. Ze moeten er zelf maar op komen. Er zijn geen regels.
De jaren zestig kent de opkomst van een groep jonge filmmakers die zijn opgeleid aan de in 1958 opgerichte Nederlandse Filmacademie. Deze nieuwe generatie - onder aanvoering van Wim Verstappen, Pim de la Parra, Nikolai van der Heyde en Adriaan Ditvoorst - wil de in haar ogen oubollige filmwereld flink opschudden. Ze sluiten daarin aan bij de Nouvelle Vague en de Neue Deutsche Film.
Het centrum van de experimentele film tot 1974 is de Electric Cinema, gerund door STOFF-medewerkers als Barbara Meter, Mattijn Seip, Nico Paape en Jos Schoffelen. Barbara Meter zegt over die woelige periode: Je hoefde je niet door een hiërarchie heen te vechten, maar kon gewoon je camera pakken en daarmee aan de gang gaan.
Beeldend kunstenaars die gebruikmaken van het medium film zijn ook in de jaren zestig een relatief onafhankelijke ontwikkeling binnen de experimentele film. De in Nederland wonende Shinkichi Tajiri valt vanaf de vroege jaren 60 op met zijn werk en eind jaren 60 kwamen daar conceptuele kunstenaars bij als Jan Dibbets, Bas-Jan Ader, Peter Struycken, Marinus Boezem, Ger van Elk en Michel Cardena.
In de jaren zeventig verloren stromingen als de structuralistische film terrein en moesten deze plaatsmaken voor films met een kritische ondertoon. Samen met Willum Thijssen en Paul de Mol richtte Peter Rubin Holland Experimental Film (HEF) op, met als voornaamste doel vertoning van de Nederlandse experimentele film in het buitenland.
Jaren 80
De jaren tachtig staat bekend als de bloeiperiode van de videokunst. De grote doorbraak van de videokunst in Nederland kwam met de tentoonstelling Sonsbeek buiten de perken in Arnhem in 1972. Van 1985 tot 1995 werd in Arnhem het AVÉ-festival georganiseerd, dat later een doorstart maakte met het festival Hard Kijken. Het World Wide Videofestival vond in 1982 voor de eerste maal plaats. Twee jaar later werd in het Amsterdamse Stedelijk Museum de tentoonstelling The Illuminous Light georganiseerd. In 1988 werd het Impakt Festival opgericht.
Vooral conceptuele kunstenaars als Dibbets, Van Elk, Boezem, Struycken en de in Nederland wonende Colombiaan Raoul Marroquin experimenteerden in hun werk met video. Andere belangrijke filmmakers uit de jaren 80 zijn Frank Scheffer, Noud Heerkens, Gerard Holthuis, Ruud Monster, Frederieke Jochems en Andras Hamelberg, Pieter Moleveld en Barbara Meter. In 1987 werd Kunstkanaal opgericht, dat in een wekelijks televisieprogramma op de Amsterdamse, Rotterdamse en Haagse kabel videokunst vertoont.
Jaren 90
Met de oprichting van Cinema De Balie in 1996, de professionalisering van het Nederlands Instituut voor Mediakunst en de Mind The Gap-avonden in de Rotterdamse Unie, kreeg een nieuwe generatie filmmakers er een vertoningsplek bij. In de jaren negentig richtten nieuwe initiatieven zich op de productie van lowbudgetfilms op 8mm- of 16mm-materiaal, zoals Studio Eén in Arnhem (later De Werkplaats in Rotterdam), Stichting Filmstad in Den Haag en Lazy Marie in Utrecht.
In de jaren negentig kwamen filmmakers op als Joost Rekveld, Aryan Kaganof, Jeroen Eisinga, Karel Doing, Francien van Everdingen, Lonnie van Brummelen, Jan Willem van Dam en Martha Colburn. De jaren negentig kenden ook een opleving van de experimentele animatie en de abstracte film. Joost Rekveld zegt over zijn lichtfilms, die zonder filmcamera tot stand zijn gekomen en allemaal vernoemd zijn naar priemgetallen: Wiskunde is voor mij geen cultus van nummers en abstracties. Het is juist heel concreet.
Vanaf 2000
In de jaren hiervoor lijkt de experimentele film overvleugeld te worden door de videokunst, maar in de jaren 00 staat hij opnieuw in de belangstelling, met name uit de hoek van de beeldende kunst. In 2001 werd door onder meer Anna Abrahams, Peter van Hoof en anderen De Filmbank opgericht, die zich bezighoudt met het inventariseren, presenteren en verspreiden van de hedendaagse Nederlandse experimentele film, op alle mogelijke manieren (verhuur, het inzenden naar festivals in binnen- en buitenland, het uitgeven van boek en dvd). Op de website filmbanktv kunnen gratis korte films bekeken worden. Het Nederlands Filmmuseum conserveert experimentele films in het kader van het project Collectie Nederland van de Experimentele Film, waarna een Filmbank-tour volgt met films van Barbara Meter, Henri Plaat en Frans Zwartjes. Plaat noemt zijn films "bezweringen". Meter heeft het over een voorstel om tijd en ruimte anders waar te nemen en Zwartjes zegt: Het enige nuttige antwoord op het gesodemieter om je heen is kunst.
Rotterdam krijgt er met Stichting Worm een vertoningsplek bij, terwijl de Rotterdamse Filmwerkplaats workshops voor filmmakers organiseert. Het Filmmuseum conserveert in de jaren 00 nog een deel van het Nederlands experimenteel erfgoed, dat wordt vertoond tijdens het festival Filmmuseum Experimenteel in 2008.
