De sacris et profanis imaginibus  

From The Art and Popular Culture Encyclopedia

Related e

Wikipedia Wiktionary Shop Featured: Rhombicuboctahedron by Leonardo da Vinci

De sacris et profanis imaginibus (1582, "Discourse on Sacred and Profane Images") by Gabriele Paleotti.

Excerpt

< 36601405800019 آل 36601405800019< Bayer. Staatsbibliothek

1 1 4į ngo Liturg DE IMAGINIBVS SACRIS, ET PROFANIS JLLVSTRISS. ET REVERENDISSENSW D. D. G A BRIE LIS PALÆOTI CARDINALIS, LIBRI QVINQVE. Quibusmultiplices earum abufus,iuxtafacrofancti Concilij TRIDENTINIdecreta, deteguntur. AC VARIÆ CAVTIONES AD OMNIVM generum picturasex Chriſtiana DISCIPLINA reſtituendas, proponuntur. Advjum quidem Ecclefia fua BONONIENSISſoripti,ceterum bono omnium Ecclefiarum nunc primum SAPIENS Latine'editi. IS . CR Ig VNIWO Cum PONTIF. MAX . & CAESAR . MAIEST.. Gratia & Priuilegio , INGOLSTAD II,, Ex.Officina Typographica DAVIDIS SARTORIL . Anno M. D. XCIV. i CLEMENS PAPÀ VIII. i D futuram rei memoriam , Cum , ficut accepimus,dilc & us filius Dauid Sartorius Typographus Ingolſtadienſis,Opusde Imaginibus facris & profanis, à Venerabili fratrenoftro G A BRIELEEpiſcopo Sabinenſe, Cárdinale Palæoto nuncupato , compoſitum ad communem Eccleſiarum vtilitatem , ty piscudi facere intendat, Nos cupientes vt Opus prædictum quain emendatiſſimè in lu. cem prodeat , & ne poitquam prodierit ab aliquibus feu negligentia feu malitia mendis deformari, aut aliter temerè vitiari & deprauari poflit, ac propterca eiuſdem Dauidis in demnitati profpicere, ac illum fpecialibus fauoribus & gratiis proſequivolentes, Motul proprio & ex certa noſtra ſcientia eidem Dauidi, vt nemotam in Vrbe, totoque ftatu no Itro Eccleſiaſtico ,nobis mediatè vel immcdiatè ſubiecto ,quamalibi in vniuerfo Chriſtia no orbe, Opus prædictum quocumque idiomate, ac tam in paruo, quàm in magno folio , aut alias quomodolibet durante decennio proximo à primæua dicti Operis impreſſione computando, fine fpeciali dicti Dauidis,aut eius hæredum ac fuccefforum ,aut ab eo cauf ſam habentium licentia imprimere,aut impreſſum vendere,feu venale habere,vel propo nere poflit auctoritate Apoftolica tenore præſentium concedimus& indulgemus. Inhi bentes propterea vniuerſis & fingulis vtriuſque fexus Chrifti fidelibus , præfertim libro rum imprelloribus & bibliopolis, in Vrbe videlicet totog; Eccleſiaſtico ftatu noſtro præ dictis, fub quingentorum ducatorum auri de Camera, pro vna Cameræ Apoftolicæ ,pro alia accuſatori & Iudici exequenti , ac pro reliqua tertiis partibus dicto Dauidi,feu illius hæredibus vel ſucceſloribus , autab eo vel eis cauſſam habentibus, nec non amiflionis lia brorum & typorum omnium , Dauidi vel ſuis prædi tis applicandis : Alibiverò vbicum. quecommorantibus ſub excommunicationis maioris latæ ſententiæ penis ; à qua nifi à Rom. Pontifice, præterquam in mortis articulo conſtituti,abfolur nequeant,ne dicto de. cennio durante Opus prædictum , vt prædicitur, finc huiufmodi licentia imprimere,aut ab aliis,præterquam delicentia huiuſmodi impreſſum vendere, feu venale habere ,vel pro ponere audeant, ſeu præſumant. Quocirca mandamus vniuerfis & fingulisVencrabilibus fratribus Patriarchis , Archiepiſcopis, Epiſcopis aut aliis locorum ordinariis, corumque Vicariis ſeu Officialibus in Spiritualibusgeneralibus, ac in dicto ftatu noſtro Ecclefialti co Legatis, Vicelegatis, Gubernatoribus, Poteſtatibus & aliis Officialibus,vt quando & quoties pro parte dicti Dauidis vel eius hæredum , aut ab eis cauſſam habentium ,prædia ctorum fuerint requiſiti , præmiſſa contra inobedientes exequantur & obferuari faciant, inuocato criam ad hocfi Opus fuerit auxilio brachij ſæcularis. Non obftantibus confti. tutionibus & ordinationibusApoftolicis quibuſuis perſonisautloco quomodolibet con cellis & confirmatis . Quibus omnibus,illorum tenores ac ſi ad verbum inſererentur, præfentibus pro expreſſis habentes,hac vice duntaxat ſpecialiter &cxpreſsè derogamus, cæterisque contrariis quibuſcumque. Volumus autem vt præfentium exemplis etiam in ipſis voluminibusimpreſſis,vel extra volumina quomodocumque manu Notarij publici fubfcriptis , 8: alicuius perſona in Ecclefiaftica dignitate conſtitutæ figillomunitis,ea dem prorſus fides in iudicio & extra illud adhibeatur, quæ adhiberetur eiſdem præſenti bus li forent exhibitæ vel oſtenſæ . Datum Romæ apud ſanctum Marcum ſub annula : Piſcatoris die I V. Iunij M. D. XCIV. Pontificatus noftri anno tertio. M. Veftrius Barbianus. TYPOGRAPHVS LECTORI S. 16 u8 uc ti LLVSTRISSIMI Cardinalis Pa læoti Commentarium de ſacri Conſiſtori conſultationi bus, Bone Lector , proximededimus: Cuius etfi iam antea erant aliquot exempla Romæ edita , overò Venetiis co dem tempore typis recudebantur , argumentum præterea paucos admodum ex inſtituto le&tores reſpiciebat,neg,plu rimos etiamfimilitudinis quadam fpecie,fed hos duntaxat complectebatur qui ir aliqua alicuius publici confily parte verſarentur , experti tamenfumus, sag pro miraculo admirati, tanto publico omnium plauſu fuiſſe exceptum , vtfand'alteriqui ex hac officina prodiêrit libro concefferit omnino nulli. Hinc euenit , cum ex.quing, libris quiab hoc ipſo auctore de Imaginibus confcriptifunt,priores duo ad nos proximè'abamicis mißi delati fuiſſent,vt no bis neutiquam ambigendum putaremus , quin reliquis que tuncpra manibus erantftatim amotis , prelum iftis unis vacuum mox deſtinaremus. Certi nos eximiam eo fa &to apud omnes gentes, quacumque Chriftianæ pietatis religio & Latini ſermonisfonuspertingit,gratiam inituros,atque eam quidempuram &illibatam , quodin opere de Conſultationibus aliis editionibus præuentis non licuit . Uberrimam in de auguramur, quod iftius commentationis vſus dubio procul ad longè plures quàm prioris pertinet , plerique quippe, alieni ab omni publici muneris officio homines, nulla profe &to conſulendi neceßitate aſtrin . guntur, quitamen imaginum vſu carereneg; debent neqz poſſunt, niſi eàdemo opera ex omni religionis , prorfus humanitatis conſuetudine emigrare ve lint . Quam infignité' autem àfingulis pæne' ordinibusin hoc generepecca tum, quam etiam peccaretum procliuetum periculofum ,quantopere porròne ceffe fit, non vno modo exoleſcentem Chriſtianitatis diſciplinam , hac potißi mimparte reftitui, &facrofanétum Tridentinum Concilium editis grauißi. misdecretis hand obfcurè indicanit, Illuftrißimus Cardinalis cum curaest exequutus. Onum nobis ægrèfuit,eritg, tibi mi Lector ,quod cum quinqueli bros titulus promittat , duotantum nunc abfolutiprodeunt , reliquitres affecti conceptig , perficientur Oedentur tunc demum , quandocumque auctori a A 2 publicis & Hi DE, ſti. nº tur, 7115, ni in lici ea.ر entie mula Typograph.ad Lectorem . publicis negotiis aliquidoryſupererit .Interim , vt illorum quoque guſtumper ciperes, indicem capitum , vtiRomâ millum accepimus,placuit attexere; quod tu boni nimirum confules. Promptum eratmulta deinceps magnorum virorum in hoc Opus elogia ſubiicere, exſtant enim epiſtola in eamfententiam perplures,ab iis fcripta,quo ruim doctrina &pietas , atque etiam denique auctoritas & amplitudo in illuftri loco est poſita , verum enimuerò gemmea phialefruftra commendatio nem ab aureis argenteisö, emblematis quarere videbamur, & auctoris pre terea modeftia parcendum parendumfuit. Vale. .. Concil. Trident. Seß . XXV. Omnis fuperftitio in imaginum ſacro vſutollatur: omnisturpisquz ftus eliminetur : omnis denig laſciuiavitetur: ita vt procaci venuſtate imagines nec pingantur, nec ornentur. u; Item eâdem Seßione . PostSTREMO tanta circa hæc diligentia & cura ab Epiſcopis adhiheaa tur, vt nihil inordinatū, autpræpofterum , aut tumultuariè accommo datum ,nihil profanum ,nihilg inhoneftum appareat, cum domum Dei deceat fanctitudo. Cùmlibri hi duo,defacris & profanisImaginibus conſcripti, nihil aduerſus fanam orthodoxæ fidei doctrinam autbonos mores complectantur;accuratè verò atg, eruditè ea explicent ſolideſ defendant, qua adantiquißimum & faluberrimum ſacrarum imaginum vſum conſtanter retinendum , perniciofum autem earundem abufum acriter profligandum ,ſpectare poſſunt,meri tißimò typis excuſi , ad omnisgeneris hominum vtilitatem vberrimam in lucem prodibunt. Sic teſtorego IOANNES RIEPELIVS ad D.Virg. Paſtor, S. Theologiæ Profeffor , & Theologici Collegij in alma Academia INGOLSTADIANA hoc tempore DECANVS, J NDEX LIBRI PRIM I. CAP. I. Quidnam in præfenti tractatione quoad abufus imaginum præcipuèagere fit propoſitum ,&de ordinein hocprimo libro obſeruado,qui in tres partes diuiſus est. II. Quidhoc Imaginis nomine accipiamus. III. Derebus quæ in qualibetimagine,concurrunt ani. maduertenda. III. De Imaginum origine in vniuerfum . V. AnImaginum inftitutio antiquior libris fuerit , &in quo inter fe conueniant. VI.. Imaginumfingendarum velpingendarum ars , an inter nobiles,velignobiles ſit numeranda. VII. Quod ars faciendarum imaginum , fiex Chriſtia . na diſciplina exerceatur , habenda est nobilißi ma. VIII. IX. X. Exempla aliquorum pi&torum ,& fculptorum ,& a. liorum artificum imaginum ,qui in ſanctorum , ac beatorum numerum relatifunt , autquiopti ma,exéplarig vita præter cæteroshabiti ſunt. Depictura,& fculptura, & aliisartibus, qua in fa ciendis imaginibusverfantur. Imagines ad duoprimacapitareferri, vt aut facra fint,autprofana. Quanam profane imaginesdicantur. Quibus ex caufis imaginesprofana induétæ fue. Quid fint Idola,fimulacra,ſculptilia,&alia huiuf modi nomina . De Idolorum , & fimulacrorum origine . XV. XI . XII. rint. XIII. XIIII. A 3 Index Capitum XX. XXI. xv . Vndeprimum Idola , & fimulacra inuecta in mun . dumfuerint. XVI. Quænam ex Imaginibusfacrevocentur. XVII. Deſacrarum Imaginum origine, &vetuftate . XVIII. Quibus ex caufis in Chriſtianum populum Imagi.. nes facræ inductæ fuerint. XIX. DeChriſtianarum Imaginum fine vero,proprio & . Quod Imagines Chriſtiana fummum Deum , & nos ipfos, & proximum noſtrum refpiciant. De Chriſtianipictoris adexemplum Oratorum ,of ficio & fine . . Deiucunditate, qua è Chriftianis Imaginibusper. cipitur. XXIII. Quod Chriſtiane Imagines ad beneviuendum ,po pulo valde profint. XXIV. Rationes alia ,quibus vtilitas illa , quam populusà Chriſtianis Imaginibus adbene viuédum have . rit,probatur. XXV. Quod Imagines Chriſtiane affectionibus homini commouendis,& excitandisferüiant. XXVI. Quàmvary, & fingulares èpiis, & ſanctisImagi nibus effe£tus excitentur. XXVII. Quantam vim Damon adhibuerit , vt imagines facras è populochriſtiano tolleret. XXVIII.De auctoritatibusſcriptura fanéta,fummoru Pon tificum , & Conciliorum ,quibus imaginum vſus probatur. XXIX . Exempla vetera àmultis fcriptoribus gracis,& la . tinis allata, que vfum Imaginum probant. XXX. Que ſit ratio verè,chriſtianéque imagines ſacras venerandi, &de cultu quiillis debetur. . XXXI. In quo chriſtiani,& gentiles differantin Imagini. busadorandis. i XXXII. Libri fecundi. XXXII. Anidem cultus imaginiſacre debeatur ,quipro totypo illius debetur: &an unusſit aétus. XXXIII.Hoc tempore in facris Imaginibusadorandis ,nul lum inter chriſtianos periculum fubeffe Idolola trie committende. SOOCOOCOO 000 Poococooc0000000oC ÍNDEX LIBRI SECVNDI. CAP.I. Cum Demon imaginum vſum tollere nnpoßit, faltem abufibus deprauatum reddere onatur. II. Derebus, quæ pingi,aut non pingipoffint, &de huius libri ordine . III. Depi&turis facris,quæ in iispeccant ; qıa ad fidem pertinent,primùm veròdepilturistemerariis. IIII. De fcandalofis picturis. V. i Depi&turis erroneis. VI. Depicturis ſuſpectis. VII. Depicturishæreticis. VIII. De Imaginibusſuperſtitioſis. IX. Depicturis Apocriphis. X. Depi&tura louis, Apollinis, Merciri, Iunonis, cea reris, &aliorum Deorum falforum . XI. Depicturis ſanctorum , & fanéturum , autaliarum rerum ,quæ ad religionem pertinent. XII. Profanarum picturarum abufas; &an illa inter chriſtianos admittendefini. In Ecclefiis non decere pieturasprofanas. XIV. De Imaginibus Imperatorumgentilium, aut tyrã norum ,aut aliorum , qui Chriftianam fidem in. fecuti ſunt. XV. Repondetur variis oppoſitionibus de Imaginibus Impera. XIII. IndexCapitum Imperatorum gentilium ,&aliorum huiufmodi retinendis . Quanam imaginesphiloſophorum ,oratorim ,poë tarum , Ducum ,aut aliorum gentilium admitte XVI. da fint.. XVII. Deſtatuis, quas Chriſtiani populiPrincipibus ſuis ponunt, & dedicant. XVIII. Déftatuis illis,quas Chriſtiani Principesſibiponūt. XIX De Imaginibus è naturali hominis fpecie fumptis, quæ Retractus appellantur. IX De Imaginibus,ſiue Retractibusaliorum . ΣΧΙ.. De amantium imaginibus,in& iis faciendisquam rationem pi&toresinire debeant. XXII. De Imaginibushereticorum . XIIII. De Imaginibusſanctorum . XXIV. Deprofanispicturisquæ varias res exprimunt, vt bella , Prouincias , ædificia , animalie , arbores, plantas, & alia . XXY. Deabuſibus , quipicturis facris, & profanis com munesfunt:primò & de mendacibus, ele falſis. XXV!. Depi&turis non verifimilibus. XXVII. Depicturis ineptis, & indecoris. XX VUI.Depicturis in proportione peccantibus: XXIX. Depicturis imperfectis. XXX. ' Depieturis vanis,& otiofos XXXI. Depicturisridiculis .. XXXII. Depicturis qua afferuntnouitatem , & funt infolio XXXIII. Depicturisobſcuris,qua intelligifacile no poſſunt.. XXXIV. Depicturis indifferentibus, & incertis. XXXV. Depicturis immanibus, & horrendis.. XXX VI.Depicturis monſtri, & prodigy fimilitudinem ha bentibus. XXXVII.Depicturis vocatis.Crypticis;& an antiquitus illa ta, rum Libri ſecundi. $ rum vfus effet tantum in locis fubterraneis , ax etiam in ædificiis eminentioribus pofitis. XXXVIII.Vnde originem habuerint picture Crypticæ fecun dumvarias opiniones. XXXIX.Deorigine picturarum Crypticarum rationes aliæ , & curhoc nomen acceperint. Cur Crypticas picturasadeo veteres , &recentio res amplexifuerint, & illæ nomen hoc confer XL. uarint. XLI. XLV. Crypticas parum hodie cuilibet loco congruere,Ec clefiis autem nullo modo. XLII. Refpondetur aliquibus obie &tionibus, quæ adduci ſolent ad Crypticas defendendas. Du XLIII. Depingendis virtutibus , & vitiis,& quàm diffi cilè ſitillarum imaginesreferre . XLIV . Quædam aduertendaad repreſentādasvirtutum , & vitiorum imagines . Deſymbolic depingendis. XLVI. Depicturis, qua vulgo Impreſe dicuntur. XLVII. Deinſignibusfamiliarum ,quævulgo Arma domui dicuntur. XLVIII.Quod inſignia familiarum in Ecclefiis non conue niunt . XLIX. Quare cum in libris fpiritualibus, anthorum no mina finereprehenfioneapponătur, in locis, aut piituris facris ,infigniofumiliarumnon conue 1 niant. L. Deinfignibus familiarum,quæin Ecclefiis affigū tur,tam quoad auctoris propoſiti ,quàm quoad aliorum opinionem , quă concipere poffuntij qui illas fpectant. Animaduerſiones aliquot in qualibetpictura ob -- feruanda ;vtvniuersè poßitfatisfaccre . Conclufio ,quid præcipuèneceffarium iudicetur, vt LI . LII. ? B Tes IndexCapitum IX. Depingendis imaginibus Apoſtolorum ,cum eorum habitu, &infigniis. De S.Petro . DeS.Paulo . De S. Andrea. De S.Iacobo . De S.Ioanne . DeS. Thoma. DeS. Iacobo minore . DeS.Philippo. DeS.Bartholomæo. DeS.Matthæo . De S.Simone . De S.Thadeo. De S. Mathia . Defiguris Euangeliſtarum , & corum habitu, do inſigniis. DeS.Matthao . De S.Marco , De S. Luca . X. De S.loanne . XI. XII. De modo pingendi ſanctos Innocentes. Depicturis Martyruna, &eorum inſigniis,& va riis generibus martyriorum . S.Stephani. S.Laurentij . S.Vincenti . SS. Fabiani, & Sebaſtiani. SS. Ioannis , & Pauli .. SS. Cofme, & Damiani. SS. Geruasij, & Protasij. SS.Vitalis ,& Agricola. S. Proculi, vnius ex Protectoribus ciuitatis Bo nonienſis, XI11. . Libri quinti . 1 XIII . Depicturis Confefforum , vna cum habitu eorum , & infigniis . De Confeſſoribus Pontificibus, DES.Sylueftro. De S.Gregorio . De S.Petronio Epifcopo,protectore & Bonon . De S. Ambroſio . DeS. Auguftino, DeS.Hieronymo. De S.Martino . DeS.Nicolao . XIIII . De imaginibusConfeſſorum non Pontificum . S.Benedikti. S. Antonij . S.Bernardi , S.Dominici, vnius de Protectoribus Bonon . S.Franciſci, vnius ex Protectoribus Bonon . XV . Depičturis ſacrarum Virginum , & aliarum fano Ĉtarumfæminarum . S.Maria Magdalena, S.Agathe . S.Lucia . S. Agnetis . S.Cecilie . S.Catharina . S. Anaſtaſia . XVI . Derepræſentanda imagine Paradiſo. XVII. DeLimbo, Purgatorio, & Inferno. XVIII . Deimagine diaboli. XIX . Deexprimenda figura iudicij extremi .

INDEX Index Capitum XXVIII. Quantum boni, & commodimundo afferre poteft pictor ſtudioſushoneſtatis, &deuotionis. XXIX. Quantum damniemergat à pictore vitiofo ,& pro digo honeſtatis. Concluſiorerum præcedentium coniunéta cum lau de honeſtorum , & dedecore impudicorum picto XXX. rum . II. III. NDEX QVARTI LIBRI. CAP. I. De picturisfingulorum ſanctorum ſecundum ordi nem litaniarum . Depictura Deipatris. De Imagine Deifilij, qui est Chriſtus Saluator no ſter: & de quibufdam facrismyſteriis ipſius. Et primum de Natiuitate Saluatoris. Decircumciſione, & impofitione nominis IESV , & quopacto hoc nomen formandum ,aut effin gendum ſit . Deadoratione Magorum . Depræſentatione in Templum ,fiuede Purificatio ne. Defuga in AEgyptım . Dediſputationein Templo, quando inuentus fuit à parentibus. Deinfantia , &reliqua atáte vſqz ad 33.annos. Defigura faciei,& vultu faluatoris. Denuptiis in Chana Galilea. De diuerſis miraculis ſaluatoris. Deingreſſueius in Hierufalem , & folemnitatepal marum . De Cana Domini. De Libri quarti . . De Magdalena lacrimis rigante pedes Domini. Delotione pedum Apoftolorum . Deflagellis, &coronappinea. De affixione eius in cruce . Delatronibus, & caluario . De ſepulcro,& cuftodia. De vnctione exhibita à tribus Mariis. Defindone ,quo inuolutum eft corpus Domini. DeReſurrectione, &apparitione Domini. De Aſcenſione . De Pentecoſte , Demodopingendi Spiritum ſanctum Deum . De pingenda fanétißima Trinitate . Depictura glorioſa Virginis Dei Matris. De eiufdem Conceptione ,&Natiuitate . De Annuntiatione , De Viſitatione , Deforma,habitu ,& ftatura beata Virginis. Defpafmoiuxta crucem . De Morte,Aſſumptione,&Coronatione illius. Devariis imaginibus , quæ dicuntur fačte fuifleà fancto Luca . Deadmirabili, & facratißimadomo beatæ Virginis IV . V. VI. Lauretana . 1 VII . Depicturis Angelorum , &habitu ,atque inſigniis eorum . 1 DeAngelo Michaële. De Angelo Gabriele. De Angelo Raphaële. De imaginibus Patriarcharum oto Propheta . VIII . rum . De Adamo, dEua . De Abrahamo, Moyfe, &Dauid. De ſancto Ioanne Baptiſta. B 3 IX . DE Index Capicum res que picturaexprimuntur, ab omnibus com mendentur. OOC Boocoooooooooo J ND EX TERTII LIBRI. CAP.I. Depicturis lafciuis , nec honeſtati congruentibus, que est præcipuamateria præfentislibri. II. Demagna procliuitate natura noftræ advitia car . nis, & vndeea oriatur. III. In quibus cõſiſtit obſcanitas, &quibus regulispor ſit dignoſci. IV . Quàm vehementer odiofa fit carnis turpitudo, na turæ ,legi, & Deo. V. De damnis, que conſequuntur lafciuiam ,& fædita tem . VI. VII. VIII. IX. X. Devariis caufis unde deriuatur vitium luxuria , &ex quibus nutriatur; Quod fenfasoculorum , vnum est ex præcipuis lu kurie inſtrumentisa Quantum animedetrimentum quandog, attulerit vnicus 'aſpectus incautus. Quod vniuerſa mundi calamitas precipuum ha buit ortum ex afpeétu, &intuitu. De valida impreſsione,quæ in nobis efficiturex oba iectis oculorum . Quod ftatua,& imagines virorum ,fæminarum & præcæteris habentmagnam vim ad mouendos ſenſus noſtros. De cuſtodia oculorum aßiduè retinenda, ne conpi ciant res laſciuas. Authoritates fcriptorum gentilium reprehendē tium obfcanas imagines. XI. XII. XIII. XIV . Libri tertij. XIV. Teſtimonia fanctorum Patrum ,qui damnarunt fæ daspicturas, XV. Authoritates Conciliorum , qua eaſdem improba runt. XVI. Defiguris, fiuepicturisnudis, & quantoftudio à ca ſtis oculis fint auertende. XVII. Rationes varia , quare imagines nude Chriſtianos non deceant. XVIII. Teſtimonia, &exempla contra praui vfum effin gendi nudas imagines. XIX. Quales fanéti, & qua circumſpectione,aliqua ex parte corporis,poßint nudi exhiberi. XX. Non licere denudare aliquorum corpora ,ſpecie ad viuumea magisexprimendi. XXI. Quod ſubſanctorum Imaginibus non liceatfacies aliquorum hominum exprimere: &multo mi nusfi eiufmodifint, vt poßintadlibidinempro uocare . XXII. Excufationes artificum , curexprimant imagines nudas , aut laſciuas,aut cumgeftibusparumho neftis. XXIII. Reſponſionesad fuperioresobiectiones. XXIV. Alie item refponfiones oftendentes nulla ratione excufari poffe , quiexprimunt res fædas,&ob ſcenas. XXV. Artificis induſtriam , & laudem æquè oftendipof ſein imaginibus veſte teĉtis , ac in nudis ;imo ex aliquorumſententia ,melius etiam , ac clarius in illis ,quàm in iftis. XXVI. Narrantur ex authoribus grauibusquidam effe Etusperniciofißimiexconpečtu obſcenarü ima ginum orti. XXVII. Quaretolerenturmeretrices , nec tamen permit. tenda fintinhoneſta imagines. B ? XXVIII. cocSoococsac Soocooooo 1 ÍNDEX QVINTI LIBRI . CAP . I. Admonitiones in vſum Parochorum ,pro depin gendis fuis Ecclefiis , Oratoriis , &Capellis. Quod picturis facris conueniunt ornamenta pre ciola, &aurea, de cætera eiusgeneris.ob maio rem venerationem . III . Exempla antiquorum , quiornarunt Eccleſias ſa cris imaginibus feu piētis,ſeu ſculptis,feu moſai coopere, feu alio precioſo artificio. IV . De locis in quibus conueniat ,vel non conueniat ef fingi imagines facras,&de fraudehæreticorum circa hanc rem. V. Devotis,quæ offeruntur in Ecclefiis , &quid circa illa oporteret obferuari. VI . Decæteris rebus , veluti armis,inſignis militari bus, nauibus, crocodilis , cornibus ceruorum , onocrotalis ,ouis ſtruthionum ,animalibus pere grinis, & aliis eiufmodi,nunquid conueniat po ni in Ecclefiis. VII . Deſepulcrismortuorum , &modo depingendi illa . VIII . De oratoriis , facellis ,crucibus, & aliis picturis fa cris quæfiunt extra Ecclefiam maiorēin viis, & aliis publicislocis, intra, velextra Ciuitatě. IX . DeædibusCanonicorum ,&domibus Curatorum , X. De Monaſteriis Religioſorum clauftris ,refectoriis, locis capitulorum , á callis ſingulorum . XI. De modo pingendi Hospitalia , confraternitatum loca ,caliapia , &de ipforum labaris , vexillis , & infigniis. XII . Quopacto palatia Magiſtratuum ,aule publica art dientiæ , & loca fenatuum fiue , cöfiliorum eſſent adornanda , XIII . Libriquinti . tra Ciuitatem , aut extra . XIII . De ratione depingendi Academias publicas, bi bliothecas,gymnaſia, & loca priuata advſum librorum . XIV . Qua rationepicturis ornandifint Arcus, trophea , et huiufmodi alia adexcipiendos principes cum triumphis, & feftiuitaté,ſeu latitiapublica. XV . Animaduertendanonnulla in effingendis plan tis , arboribus, auibus,piſcibus,animalibus, rebus fimilibus . XVI . Quomodo oporteret picturis decorare hofpitia in XVII . Domus priuatæ fingulorum ,quomodoeſſent depin gende, &ornanda. XVIII . Quodomnis capax domus tam in Ciuitate , quàm in Villis ,deberet habere aliquodoratorium , aut capellam advfumfamilie . XIX . Quid obferuandum ſitcirca imagines antiquas in iuria temporis delet as ,aut obſcurat as . XX . Depæna infligenda iis , qui iniurij funtin imagi nes , &adquēiudică eiusrei cognitio pertineat . XXI . Animaduerfionesgeneralesadvſumartificum , vt poßintfacere imaginesprudenter,ac Chriſtia nofiue , religioſo more. XXII . An liceat in diefefto pingere aliquam imaginem facram in vfum Eccleſia . XXIII. Cautiones quedam in futurum à pictoribusChri ftianis adhibenda ,cupientibus,vt oportet, ex ercere artem fuam . XXIV . Devariis , & grauißimis erroribus ,in quos labun tur mali pittores. XXV . De modofacræ confeßionis à pictoribusfacienda , cum quibuſdam interrogationibus , vnde me . lius agnoſcerevaleant erroresfuos, & purgare eorum conſcientias . 5 XXVI Index Cap. Libri quinti . XXVI. Quid curare debeant Magiſtratus,feu fuperiores tam fpirituales,quàm temporales, Préfectior. dinum , Patres familiarum ,Magiſtriartium , et quilibet alius proviribus , adeuellendos abufus prauarum imaginum . XXVII. Qua diligentia vti debeant permulti Artifices, quiexercentſein conficiendis figuris,cuiuſmodi ſunt impreſſores , vitrarij, aurifices,calatores, figuli, & qui faciunt cotylas, ſpecula,ventila bra , feu vannos, aulaa ex corio,pannostextos acu; nec non plumarij ,feuphrigiones,textores, & ali artifices, vt abufus ipſorum ablegentur. XXVIII.Ordines in futurum retinendiin Ciuitate, & Dix ceſiBononien.quoad omne genus figurarütam in Ecclefiis,quàm etiam vbig, in aliis locis. XXIX. Auctores qui ſcripſerunt de Imaginibus tum pi Etis,fculptis tum ,iuxta variam eorum diſciplin nam . XXX. Conclufio totius operis cum nonnullis animaduer. fionibus ad Lectores, Finis Indicis quinque librorum . SS DE IMA 1 DE IMAGINIBVS SACRIS, ET PROFANIS LIBER PRIMVS. 300C PRO OE MIV M. Niermulta,quę à ſacro Concilio Tridentino & fapien tiſsimè, & fan & iſsimè cóftituta ſunt, vt vera in hominum mores diſciplina Chriſti induceretur,vel potius vt adve. terem propriamų; formam , ac dignitaté reſtitueretur; Vnum illud fuit de facris imaginibus, in quod ſacriConcilij Patres acrius incubuerunt , cùm in eas hac tempeftate fallaces duas dæmo. nis technas , hominum“; vitia, licetalterum altero grauius irrepfiffe animaduerterent. Primum eſt hæreticorum , & Iconomachorú , qui perpetuum cum imaginibus bellum gerunt, qui debitam illis obfer. uantiam eripientes , conati ſunt eas de locis omnibus deturbare, & profligare. Alterum eſt Catholicorum , qui vſum imaginum reti. nentes, illarum tamen dignitatem præpoſterè affe & am procacive nuſtate deformarunt. Sacrum igitur Cócilium damnata primùm perfidia , & impietate hæreticorum ,conſilia tranftulit fua ad Catholicorum abufusfanan . dos, & in eam rem magnopere incubuit, & Epiſcoporum munus hoc eſſe voluit, vt ſua quiſq; in Diæceſi quàm diligentiſsimè & Religioni, & pudori, & dignitati imaginum cõſuleret. Itaq; Illuſtriſsimus & Re uerédiſsimus Dominus, D.Cardinalis Palæotus Archiepiſcopus Bo nonienſis paſtoralis officij munus ipſe ſuum agnoſcens, cùm intelli . geret Dei beneficio neceſſariam non efle in ſuo populo primæ partis curam , & medicinam , quippe quivetere maiorum fide,ſincerag; re ligione nixus,nóſolùın longè abhorreat ab omni hæreticæprauita tis nota, fed etiã orthodoxam fidem in publicis Gymnaſiis ,maximo C2 cum 2 Proæmium . cum fru & u doceat , arbitratus eft non fore à ſuo munere alienum , fi partem alteram temporum diuturnitate non nihillapfam, atque va riis in rebus reintegrari indigentem ,curaret reftituendam . Quare dedit operam pereosviros, qui &bonitate, & do & rina, & prudentia , & rerum Ecclefiafticarum cognitione excellunt, vt illa in corpusvnum redigerentur, quæcum certo ſacri Concilij ſenſu con fentirent, quæq; & fummiDeigloriæ ,& vtilitati populi ſui ſeruirent. Quod cum illi ſummadiligentia, & fincera fide præſtare conati fue rint,rem iam fæpius inter fe communicatam, & a & itatam ſtudioſius, quatenus fieri potuit , in hunc librum coniecerunt. Quo in genere viſa ſunt interdum ardua quædam, &ſummè difficilia emergere, quæ mentesita à re ſuſcepta reuocabant, vt pene' videretur præreptus ille fructus, qui expetebatur. Sed cum di& aret ipfa ratio in morbis curandis neceſſariam eſſe cognitionem originis, vnde morbus fluxit, vt affe& is partibus adhi beri medicina poffet, hi cum ſe ad rem inueſtigandam contuliffent, & in cauſam ipſam pleniore gradu ingreſsi eſſent, & principia tot abuſuum exquiſiuiſſent,quipaſsim in toto hoc fingendarum imagi num artificio viſuntur , ex multis duæ ſe in primis cauffæ offerebant, vnde totius morbi vis exorta videbatur. Altera eft , quòd vt de ora toribus ſcribitur , illos qui dicendi facultate, & au & oritate excellere cupiunt , oportere in omni literarum varietate verſatos eſſe, ſcien tiasque omnes callere,quando omnibusderebus contingere poteft, vt ſermonem habere, & populo fententiam probare ſuam debeant: ita videbatur de pi&tura dicipoffe,quçcum popularis quaſi liberma teriam omnem accipiat , quæ vel cæli, vel terræ, vel animantium ,vel plantarum fit , vel in quaſcunque hominum a&iones cadat,pi&torem pariter requireret ea rerum cognitione præditum, & inftru & um ,vt ſingula hæc vbi res poftularet,aptèpenicillo poſſet exprimere: Hinc que pi& orem oportere , fi minus omnia perfe & è comprehenſa ha beat,leuiore ſaltem cognitione illa attigiſſe , nec eorum omnino ru dem eſſe , vt muneri ſuo poſsit ſatisfacere, id quod de ipfis etiam ar chitectis olim ſcriptum legimus. At verò videmus inter eos, quiar tem iſtam profitentur, nonnullis exceptis, qui iuſta commendatione fraudandi non ſunt, reliquos in cæteris diſciplinis parum verſatos, aut potius omnino rudes deprehendi, ſiue id propter vi &us neceſsi tatem acciderit , quæ eos aliis artibus imbui non ſit paſſa, ſiue etiam id propter communem quandam rerum penè omnium corruptio nem Proæmium . 3 nem ſit ſecutum , ex qua perrarò id quod gerendum eſt, ſua propria methodo ,ſed fortuito potius perfici videmus. Secunda eſt ratio, quia cum in imaginibus, de ſacris dicimus, re quiratur, vt illæ quidem intuentium corda commoueant, & pieta tem eliciant, & veri Dei cultum oſtendant, pi&ores plurimicum in Dei cognitione non ſint inftru & ioresquàm reliqui, &in pietatis ftu dio non ſatis exercitati,in pi&uris non poffunt, quas faciunt, cam re ligiofæ mentis propenſionem exprimere, quam ipſi parum intimis ſenſibus experti ſunt. Itaque res iam ipſa docet hac tempeſtate per paucas imagines ſacras fieri,quæ officij ſui partes exequantur. Cùm igitur hæ primæ , & originariæ morborum noſtrorum radices ha beantur,exiſtimabatur ad fananda hæc duo vulnera , quæ & grauita te, & diuturnitatemorbi latiùs dimanarunt , præſtantiormanus ali qua requiri,fcilicethominum le & iſsimorum , qui & in ſcientiis eſſent verſati, & pietate,ac deuotione conſpicui:quodquidem licet ipſino bis polliceri non fatis poſsimus,non tamen à ſuſcepta re defiftendum duximus, nonmodòpro obedientia, quam ſacro Concilio debemus, ſed etiam , quia licet in hac vita non poſsimus omnia plenè , & perfe aèexequi;Deus tamen pro ſua clementia ſatis idà nobis accipere ſo let,quod hominis imbecillitas magnitudini eius potétię adnixa, præ ftare poteſt,quippe qui ex paruo femine copioſam meſlem ſæpe pro ferre ſolet, & fructum illum , quem præſens ætas maturitate perfe & ú accipere non poteft,pofteritati reſeruat, magno nihilominus au & o rem illius operis præmio in cælis recompenſans. Qua ſpe confirmatis animis,diuina ope nitentibus, non deſtiterunt illi , qui onus impofitú ſuſceperunt, hoc ſumma diligentia ample&i , & ea colligere, quæ di ftributa in hos quinque libellos ad rem facere viſa funt, quiſaltem viã aliis aperient, vt ampliorem campum naci, de re vberius diſſerere, & inchoatum opus perficere poſsint. Nunc quod magni referret, illud effet,vt homines cognitis pictu rarum erroribus , in quibus quaſi in ceterrimis tenebris fortè adhuc verſati ſunt, iam mentem huc afferrent, & ifta quæ præſens diſputatio verbis perſequitur,illi opere exprimerent, & ſtudiosè exercerent;ne que enim dubium eſt, quin hæcipſa, quæ collegimus, aditum patefa cere aliis poſsint ad dignitatem, quæ facris præſertim debetur imagi nibus, magna ex partereſtituendam . Hinc animaduertent pi & ores, & ſculptores, qua ratione poſsint arte ſua nomediocriter prodeſſe Chriſtianis animis ;hincintelligent, C 3 & in 1 4 Proæmium . &intelligendo corrigere poterunt abuſus illos,quos in fuis operibus diſperſosagnoſcent.Hinc etiam cæteri &homines, & fæminæ com modè perſpicere poterunt, quæ imagines Chriſtianorum domos de ceant,quæ dedeceant.Vtinam verò'ne hominum iniquitas conſilium propofitum fruftretur, & oblatam boni inueniendi , & exercendi fa cultatem , ne aſpernetur. Saltem parochi quidquid alij fecerint, hinc arripere poterunt permulta,quæ populum ſųū doceant,&re , quanti eſt, probè perſpecta, alios adhæcplenius complectenda excitare de bebunt. Nos certè,vt verè fateamur conſiderates hæc , quæ in imaginibus vitia deprehenduntur , non tàm artificum , à quibus illæ effinguntur, errata eſſe,quàm Dominorum, qui eas formari præcipiút,aut potius præcipere, prout debuiffent, prætermittunt,cum hi ſint tanquã prin cipalia agentia artifices verò,illorum voluntatis executores;propte rea in hoc opere nobis non cum pi& oribus, & ſculptoribus ſolum lo quendum eſſe propoſuimus, ſed potiſsimuad parochos,nobiles, prę. fanteſớ; viros fermonem dirigendum eſſe , qui huiuſmodiornamen . tis Eccleſias,propriaſ( ;domos curantdecorari.Nam cum eorúmen tibus id quod re &tum , piumg;eſt fuerit perſuaſum , dubium non eft, totius negotij difficultatem magna ex parte ſuperatamiri. Quocirca non mirabitur le & or, in his tractandis multa fæpe exſcientiarú diſci plinis deſumpta, multa ex authorum tum Græorum, tum Latinorum libris deprompta fuiffe ;id enim ad ſtabilienda magis in veritatis ſemi. ta, præclara elegantium virorum ingenia fa & um eft, quorúin primis ratio habenda erat; ita tamévt nec ea quæ artificú vſuipoterantpro deſſe, fuerint prętermiſſa;fed vniuersè omnia ita diſpoſita, & locis ſuis diſtributa, vt quamuis nobis cas præcipuè licentias, quæ ſacras imagi nes peruaferunt,euellere propoſitúfuerit; non tamen eas etiam, quæ profanas attingunt,tamquam valde illis annexas,filentio prætereun das cenſuerimus , quippe quæ populi diſciplinæ grauiter fæpe ſolent officere; quod ex iis, quæ differentur,facilè colligipoterit. Reliquum nunc eft ,vt ficuti omnia Iudicio , & correctionifan &tæ ſedis Apoftolicæ ſubiicimus, ſic Deum precemur, vteum fiuepi& o . ribus, fiue patribus familias ,aut aliis ad quos ſpectat, ſpiritum largia tur, vt ficut nos pio conſilio ducti, hæc populo noftro propoſuinius, ſicillehæcbenigne'accipere, atque in vſum recipere , fibiin animum inducat; hincģue facri Concilij decretis,acſummi Dei gloriæ feruia tur ;qui præcipuus fcopus, &finis vniuerlis debet efle propoſitus. ! QIDNAM QVID NAM IN PRÆSENTI TRACTATIONE QUOAD A B VSV'S IMA ginumpracipuè agerefit propofitum ,&deor dine hocprimo libro obſeruando,qui in tres partesdiuifus est. CAPVTPRIMVM. THSI IN SACRIS LITERIS TRADITVM, cum Deus, & Dominus noſter primum hominem ſuæ imaginis fimilitudine decoraſſet, & bonis in ftruxiſſet, & ornafſetomnibus; quæ vel potcrat na: tura hominis illoin ſtatucapere, vel decebat ſummi Dci libe.. ralitatem ei largiri,hominem ipſum diuinis muneribus ita ab uſum eſſe ,vtà ſumma animi pace, ac tranquilla viuendi ratio nc excidens, in fummam calamitatem , acrebellem ſenſuum perturbationem fucrit prolapſus. Placuit tamen diuinæmiſe ricordiæ exiguú quendam æternæ lucis radium in animis om nium, qui ab illo deſcenderunt, congenitum relinquere , quo duce Deum eſſe , & vnum Deum, & eūdem rerum dominum, & creatorem cognoſceret: * Quo cæleſti igniculo (quod na. Auguft.de turæ lumen dicimus ) eò magis cognitio illa in animis homi- lib.arb.lib.z. num confirmata eſt, cſfeſcilicet vnum aliquod rerum omniū “:3.83feq . principium, quò frequentius rerum vſus cos docuit, non pof ſe homincs humanis neceſſitatibus ea quæ illis defunt, pro priis viribus ſuppeditare. Atque inde ipfi fecum ſtatuerunt, elle ſummam aliquam poteſtatem , quæ omnibuspræeſſet, cui omnes ſubiicerentur, ad qucm confugerent confilij, &auxilij cauſa , cui honorem, amorem , ſumniamq; obſeruantiam deferrent. Cuius rei te- bs. Thom . 2, a. tom.2 . Item 9.85. art. 1. 6 De Sac. Imag. Prof. ſtem habemus non diuinam modò ſcripturam , ſed ex gen cGicer.lib.z.de tilibus authorem præclarum dicentem : ' Nulla gens est neque begibuss. tam immanſueta , neque tam fera ,quenon , etiam fiignoret qualem habere Deum deceat ,tamen habendum fciat. Accedunt denouis nauigationibus hiſtoriæ , ex quibus colligimus in prouinciis non paucis , quæ planè diſiunctæ ſunt à cæterisregionibus , & ab omni elegantia, atque humano cultu auerſæ ,licet illægen tes literasignorent , arte nulla vtantur , leges nullas nouerint, magiſtratus denique nec vſquam viderint, necipfæ apud ſead miſerint; aliquod tamē religionis genus apud cas.vigere : Quò d Laétant.lib. quidem fpe &tat , quod ſcripſerunt nonnulli , d homini magis 3. diuin,inſis. elle propriam religionem, quàm rationem; nam in brutis fpe 6.20.6c de ira Dei c.7. cies aliqua rationis interdum fe oftendere videtur, qua homi nem in rerum vſu imitantur; at religionis veſtigium nullum planèin iis agnoſcas, quippe quæ hominis propria hominem vnum reſpicit,ad hominem pertinet , nec abeffe à ratione po teſt , nec homini non incffe ; vt ſcitè admodum , & do &tè fcri eCicer.de leg . ptum eſt; ' Ex totgeneribusnullum est animalpræterhominē,quod habeat notitiam aliquă Dei.Quod ſi qui vmquã inuenti ſunt,qui · Deum effe ncgarent , hi potiusmonſtri ,& prodigij loco , aut brutorum animantium numero habiti ſunt , quàm hominis nomine digni, cum ab eo, quod ratio ſuadet, & impreſſa diui. nitus in homine cognitio poftulat, tam longè diſceſſerint. Hinc igitur in omnium fæculorum curſu , cæperunt ho mincs non interiore tantum animi ſenſu , ſed externis etiam argumentis altiſſimam hanc cauſam venerari , & vario cultu fs.Thom . 2.2: ſe eidem ſubicctos profiteri: fatque hæc ipſa religio di& ta eft, 984.art 1. & quòd homines cum Deo coniungeret, &vt quidam dixerüt, ſeg. religaret . Sed quia hoc naturæ lumen , vnde religio eſt orta, licet nulli negatum ſit, non tamen omnes vſu , & exercitatione æquè coluerunt ;hinc religionis falla principia ſunt excitata, & veri Dei ignoratio conſequuta eft : Nam cum primi parentis culpa naturæ lumen obſcurius factum , & debilitatum eſſet, hominum diligentiam , & induftriam requiſiuit, quali ager, lib. 1. g s. Tam. 1. 2 . 9.81 . art . i . qui. Lib. I. Cap. I. 7 9.81 art.7 . qui bene cultus vberem meſlem afferre ſolet , neglectus autē , &dereliétus, ſpinis, &herbis inutilibus horreſcit. Itaq; illi qui lumen hoc diuinitus acceptum , tamquam ducem ſequentes, fe iuſtitiæ colendæ , itemque innocentiæ ; pictati, reliquiſque virtutibus exercendis tradiderunt , diuina benignitate aucti, fummi Deinotitiam, & tutelam adepti ſunt: " Qui verò ſenſi. h Alex.de A les par.3.q.6. bus addi&i , voluptatibus ſeruierunt, naturæ bonum prauis membr.s.art.3. cupiditatibus magis perturbarunt , atque inde grauiflimiser roribus implicati, fummi Dei loco illud habere cęperüt, quod neque Deus erat, nec ſuperſtitioſi ſceleris labe carebat. Qua re factum eft , vt cum multa ad religionem tuendam extrinſe cus aſſumerentur. ' veluti oblationes , victimæ , thura , imagi- is.Thom .2 2 . nes, altaria, & facrificia;hi, quioptima mente, ſinceriſque mo. ribus affecti Deum colebant, eiſdem ritibus , & præcipuè ima ginibus ſanctè vterentur: Qui verò corruptis ftudiis vitamin ftruxerant, & omnia ad libidinem, & ad ſuperſtitiones retule rant, imagines Dæmonibus adſcripſerunt,idola fecerunt,mia teriam ipſam cuiufuis generis fædè , & indignè compoſitam , adorationis honore proſequuti ſunt , atque Dei loco habue runt. Nec tamen idem ſenſerunt omnes, fed diffidentibus er rorum gradibus, quibus ſe implicuerunt, videntur etiam quò propiùs , aut longiùs à naturæ lumine receſſerunt, plus etiam, vel minusrc&tam morum diſciplinam violaſſe. Itaq; fuerunt qui vniuerſam antiquitatis religionem , in quinque ſectas di Atributam eſſe vellent; ? cx quibus nonnullæ imagines accepe - l'Epiphan lib.r: runt , aliæ fuftulerunt, aliæ variam , &difficilem quandam ra- cap.1.88 6.5.83 in Anacephal.. tionem ſequutæ ſunt. Nos qui horum temporum vtilitatem in primis fpe &tamus , nolumus multiplices hominum mores, & varia gentiuni inſtituta ſcribendo perſequi; niſi quatenus res ipfa ferat, vt facilior ad curſum inftitutüaditus aperiatur : Verùm ad earú imaginum vſum orationem noſtram conuer timus, quæ hac tempeſtate magis laborant , & præſentialiquo remedioadiuuandæ ſunt. Quare ne petitum altius rei demon ſtrādæ initium ſumamus, ad Chriftifaluatoris noftri tempora D defcendi & DeSac.Imag.& * Prof. deſcendimus, quemvt veritatis fundamêtum , &veræ religio nisau&torem agnoſcimus, & veneramur.Hanc nos vnam efle, & perfectam , quæ ab eo inftituta eſt religionem profitemur, quæ fidelium vocatur Chriſtianorum , quia Chriftum Deum, & hominem ,Saluatorem , & Redemptorem humani generis adorant.Fidelium , quia veritati diuinitus patefactæ , ſacrarum literarū teftimonio fultæ , communivniuerſalis Ecclefiæ con ſenſu explicatæ ,conftanter credunt, fideliterq; obediūt;Ideo que imagines ſacras admittunt , & adorant eo cultu , & ritu, quem ipfa Ecclefia probauit, & præcepit. Huic tres præcipuè ſectæ aduerfantur , quæ communi nomine infidelium fe &tæ appellantur : item vna Chriſtianorum , qui perfidi Chriſtiani m Alex.de A- vocantur , atque hi omnes in imaginum vſuta diſſident; * ve les in 2.pur.q. nihil planè commune habeant cum veris Chriſtianis. 158.in princ. Infideles funt Iudæi, Gentiles, Mahumetani : Iudæicum Deum vnum adorent , trinum in perſonis non norunt, & Chriftum Dci filium , gentium expectationem Sal uatorem , Melliam , vt eorum verbo vtar , negant, & pertina. cius hærentes literæ ,quam ipli malèintcrprctantur, imagines n P. Burgen.e. Idola eſſe putant, & auerfantur. “ 20. Exod. ad Gentiles , quos alio nomine Paganosappellamus, Idola Deorum loco habent, ſtatuas , imagines hominum , aut beſtia rum, ſiue ſolem , lunam & ftellas, aut alia huiuſinodi, quæ ipſi ſibi excogitarunt, veros Deos opinantur, aut faltem diuinitas tem in iis contineri putant, vt infrà dicemus, idcirco Idolola. træ nominantur. Mahumetaniaffirmant, ſe Deum inuiſibilem , & vnum vea nerari , nouo adorationis inftituto , quod à Mahumete per fraudem , ac dolum acceperunt ; nullain Dei imaginem , nul. lam ſanctorum probant. Sunt inter hos interiecti Chriſtiani , vt roſæ ſpinis ſeptæ , illiinquam , quos catholicos , quos fideles dicimus, qui cum Chriſti legem ſemel animo hauſerint, nec vnquam eiecerint; Eccles dit .z . Lib.I. Cap.l. . . Eccleſiam Romanam matrem , & magiſtran agnoſcunt,illius præceptis, quæ Spiritu ſancto ducitur, obtemperare, atq; ob ſequi ſtudent. Sunt verò alij Chriſtiani quidem nomine, fed hæretica la be deprauati, vel ſchiſmate infe & i, qui à nobis perfidi Chri ftiani vocantur, quod ſe confiato ſcelere à ſanctæ Eccleſiægre mio ſegregarunt, & fidem , cui ſe in ſacro Baptiſmo obftrinxe runt,violantes, proprias ſibi leges ſtatuerunt, propriis inftitu ris , acmoribus viuunt ,fictiſque mendaciis conglutinati, te . merèin ſacras imagincsinuchuntur, apertumque illis bellum indicunt. Hæc igitur omnia in vnum colligentes , dicimus duo ex his extrema, & vnum medium deprehendi: Altcrum extremű eft infidelium paganorum, qui plus tribuūtimaginibus, quàm deberi ſcimus , cum illas, vt Deum adorent. Alterü eft ludæo rum, Mahuinetanorum, & Hærcticorum , qui plus illis detra hunt, quàm par eft,eas omnino vbique repellentes. Eftin me diocatholicus Chriſtianus, quinccimagines tollit, nec vt di uinamrem vencratur: ſed cum in iis colendis ad prototypum mente recurrat , cam in earum veneratione moderationcm ructur, quam ſacri Canones , &ſacroſancta Concilia præſcri pferunt. Verùm cum in hunc Catholicorum cultum graues abu fus temporum diuturnitate inuecti fuerint, conſilium noſtrā eft , vt Catholicorum diſciplinam reftituamus , non vt aduer fus paganos , ſiue hæreticos ex propofito certemus ; niſicum rcs exiget, vt id quod agimus, pleniore aliqua probatione, ſiuc explicatione indigeat. Quod vt commodius affequamur, cam ſcribendi ratio nem arripuimus, quam magis cum rei vtilitate conſentire exi ftimauimus , non vt magiſtrorum more , & fubtili methodo hæc ageremus; ſed id potiffimum inſpicientes, vt deprauatis imaginibus ſubucniremus. Ideoq; cum abufus omnes in duo imaginum genera incidant, vel in fàcras, vel in profanas,ope D 2 { ram 10 De Sac.Imag. 65 Prof. ram dedimus , vt hoc primo libro , quem in tres partes diftri butum , ad reliquos ducem conſtituimus, primum generatiin de Imaginibus,fecúdo de profanis , tertio de ſacris ageremus, ordinem illum in ſingulis ſequentes, quem materiæhuicex plıcandæ aptiorem effe iudicauimus. doraa 1 1 Quid hoc Imaginis nomineaccipiamus. CAPVT SECVNDVM. Tigitur expeditiore ,clarioreque via , quod nobis propoſitum eſt aſſequamur, ab vniuerſalibus qui buſdam principiis ad rem cognoſcendam neceßa riis exordiendum duximus. Primùm illud eft ,quid ſit Imago, quidq; ipſi hoc nomine ſignificemus; in quo tamen nolumus vlla lege adftringi , vt perfectam , plenamque diffini tionem tradamus, modò tantundem generali deſcriptione ef · ficiamus,vt tollanturæquiuoca, & ea quæ dicturi ſumus aper tiora & clariora fiant. Itaq ; imaginis vocabulo , figuram omnem ex quauisma teria conflatam accipimus, quam ars , quæ alio nomine deſi gnatio dicitur , ab altera forma ſumptam eidem formæ fimi lem finxit. Diximus figuram omnem, vt formasomnes rerum , cùm carum quæ rationis munus habent , tum earum quæ non ha * S. Aug.lib.de bent , ' complecteremur; ex quibus altera non diflimilis for quant. anm . ma clici poteft; nec ex vnopuncto, vel ex vna tantum linea conſtant, ſed ex pluribus , vt eft forma hominis,velelephanti, vel auis , vel piſcis, vel arboris , vel ſaxi, velcæterarum rerum non modo naturalium , fed illarum etiam quæ ab arte profe &tæ ſunt, qualis eſt Eccleſiaſtici templi, veſtimenti, libri, aut a licuius reiexterior forma ſeu figura . Diximus figuram potius quàm veftigium, co quòd nomi ne veftigij impreſlio illa ſeu ſignum propriè vocatur, quod pe des 6.7.tom.i. 1 Lib. I. Cap. II. IT 9.93.4rt.6 . d Ibid . artic. 7. 8. des prætercuntis in puluere, velin molliori terra rcliqucrunt, quæ vox licet ad alia etiam transferatur , nihil tamen ſignifi cat, quod non vfu rationis carcat, & fitimperfectú , imo quod alterius rei fignum potius quàm ſuam ipfius figuram oſten dat, vt inquit diuus Auguftinus : Veſtigio viſo, tranfille animal bs.Ang.de do itrin . Chriftia . cuius veftigium est , cogitamus. lib.2. cap. 1.10 Diximus ex quauis materia conflatam , vt materialesima- mo 3 . gines ſeiungeremus ab incorporeis, quæ ſola intelligēria con cipiuntur , vt exempli cauſſa di&um eft à facris º Theologis, c S. Thom in i. qui de diuinis perſonis ſcribentes imaginem Filio tribuunt, 9.35,art.2. & mentem hominis ad imaginem Dei, interdum etiam Tri- S.Thom. in 1 . nitatis factam dicunt. Præterea dixerunt : varias animo , & mente imagines concipi ex iplà varietate phantaſmatum , & rerum quæ illi dimprimuntur, de quo ſcripſit egregiè beatus Baſilius &à vetere Philoſophiafnõnihil mutuatus eft, quod e S.Bafil.bo à re propoſita non eſt alienum , nam hominis animam picto. mil.de Virgi ris tabulæ ſimilem dicit, in qua pictor imagines quotidie de- f Plaro in Phi ſignat,intcrim verò addens , & immutans aliquid, velo tectas lebo . apud ſe habet, donec perfccto opere induſtriam probare ſuā Ariporz.de pollit :Sicin mente noſtra , vt inquit ſanctus ifte, tanquam in 14. plana tabula quotidie variæ cogitationes informantur , quæ tum demùm proferentur, & patebunt, cum ab anima velum corporis ablatum fuerit , atque ex hac imaginum varietate, qua intus homoafficitur,ſuntqui dicant appellatam eſſe ima ginatiuam , vim illam interioris ſenſusin animali , quæ ſæpe o ritur ab iis rebusquæ ſubſenſum cadunt, interdum ab iis quæ nec ſunt,ncc eiſe poſſunt, vt ſcylla , & chimera, ipfa tamen in tus formas quaſdam concipit , & quaſi componit , quæ phan taſmata dicuntur ; aliis præterea modis agit, & agitur, quæ ad rem iſtam non pertinent. Deinde diximus , quam ars ipſa finxit, vt illas excludere mus, quas tulit natura , id quod vel in ſpeculo intuemur vel experimur in aqua, vel per diaphanum cernimus; idem vide mus etiam in filio , in quo dicimus patris imaginem elucere, vt eſt anima textu D 3 12 De Sac. Imag. 66 Prof. 1 1 & Genej.cap.s. vt eft in facris libris8 : Et genuit Adım Seth ſecundum imaginem fuam . Diximus, quæ alio nomine deſignatio dicitur , cum hoc communenomen ſit à quo artes oēs quę ſtatuariæ ,aut imagi num effectrices ſunt,originem ducunt , cum deſignantur pri mum omnes fiuc nudislineis , fiue vnico colore, aut pluribus fiant,ſiueſcalpello , vel alio inſtrumento , aut inſculptæ emi neant, aut in ſuperficie plana fi & tę aſpiciantur, ſiue ex auro cõ. ftent, fiue ex argento , ſiue ctiam ex marmore, deniq; ex ligno, & excompoſita ad formas cùm recipiendas , tum retinendas materia, quam fuccum appellant. Diximus,ab altera forma ſumptā , nam licet duo effe pof ſint quę admodum fimilia ſint, vt duo homines vultu fimiles, duo leones,duæ aquilæ, non tamen alter alterius imago dice tur; cum vnus non ſit factus, vt elaborata ſimilitudine alte h 8. Anrufin. de Gereedli .rum nobis offerat, vt affirmat D. Auguſtinus diccns " : Sialter seramimper- ex altero natus non est,nullues eorum imago alteriusdici potest :ima. feit.cap.16.10 go enim tunc eft,cum de altero exprimitur, & c. Imagoenim prius iPlarolib.10. aliquid ſignificat præccdēs vnde ea deſumitur, cùm Plato ' di de Repub. cat : In quacunquere tria confiderasıtır , Idea rei, res, &imago rei; vt idealecti , lectus, & imago lecti. Idea est in Deo anterem ; res à natura autab arte post Ideam ; imago à pictore vel alio artifice post rem . Diximus, alteri formæ ſimilem , hûc enim ftatuarij mens & imago ipſa , fiue picta fit , fiue ficta ſpectare ſolct, vt quàm proximè ad prioris formæ ſimilitudinem accedat : quod ita proprium cſt Imaginis, vt ab exemplari nomen fæpe accipiat, 15 Auguftin . dicente codem diuo Auguſtino ': Adeo funt fimilesimagines re pro.ad sim- bus,quarum funt imagines , vt plerunque earum etiam nominafor placian.lib.2. tiantur; ſic hominem pittum ,hominem appellamus, & intuentesta . bulam ,autparietem dicimus,ille Cicero est ,ille Saluftius. Et inquit m S. Nazian. Nazianzenus " : Heceſt natura Imaginis, vt imitatione idexpri oratione 4.de Theolog. mat, à quo primum deducitur, &cuiusimagodicitur. Inde nõnulli opinati ſunt,imaginem dictam effe, quaſi imitagincm . Quæ mo 3 . 9.3.romo 4. Lib. I. Cap. II. 13 . Quæ ipſa D.Auguſtini teſtimonio quem ſequitur diuus Thomas, confirmantur, dum ait hæc tria diuerſa eſe,imagi nem , fimilitudinem ,& æqualitatem ; & vt cius verbis vtamur, inquit ille " : Aliudest imago, aliudæqualitas, aliud ſimilitudo: vbin s:-Auguffin . imago,ibi continuo fimilitudo, non continuo æqualitas : vbi æquali- pire 74.rom.4. tas,continuofimilitudo,non continuo imago:vbifimilitudonon con tinuo imago,non continuo æqualitas. Cùm velit dicere, ex multis quæinimagine deliderantur, inprimis hoc vnum requiri, vt aſſumptam habeat ab altera ſpecie formam ſuam, & priorem illam expreffa Gmilitudine referat . Eft tamen illud exploratum , imaginem conſiderari inter dum, vt ſimilitudinem , interdum etiam vt myſterium, quo · nihilſimile ſignificatur, qualis ferpēs ille fuit, qui ſummi Dei iuffu à Moſe ere & tus , quatenus ſerpentes in defertis locis ve nena vomentes º exprimcbat , certa imago & vera ſimilitudoo Num.capi fuit ; fed in quo paflioncm Saluatoris noftri repræſentabat, no te 21. imago, ſed myſterium fuit. Itaque cum planum iam & manifeftum ſit, quam in par tem imaginis vocem accipiamus , non alios ſcriptorum ſenP Quintil. lib. ſus enumerabimus, qui ſtudiis ſuis ſeruicntes,ita hoc vocabu - s.cap.2. lo & hacnominis fignificatione vſi ſunt, vt illam maximè ad 9 S.Thom .lib . 3.contra gent. , ſuas rationes accommodarent, cum aliter acceperint P Rhc- cap.104. tores , aliter Aftrologi 9, aliter luriſprudētes ', aliter etiam per l.Imagina wria de reg.Iur. translationem aliquando facra Scriptura , vbi ait ' :Veruntamëss Pfal.38.72. in imaginepertranfit homo , aliter etiam nonnunquam Docto res Ecclcſiafici, ex quibus S. Ambroſius docet in quo diffe t S. Ambrofli rant vmbra imago, & yeritas, dicens : Vmbrain lege, Imago in bro 1.offic.cap. Euangelio ,veritas in caleftibus. Aliter alijTheologi diſtinguen- 48. tes interfignum formam , & imaginem " , aliter denique Da mafcenus*, quimultas imaginis ſignificationes pręter eas quçq.5. membr.i. ab'auctoribus Scholaiticis ' ponuntur effe affirmat: quæ quo niam hoc loco ad rem ſuſccptam , minus accommodata vi- ſeen.ferm .1ode dentur , vel longam explicationem requirerent , mifa fa-Imag: ciamus. u Alex. de A. les.in 4 parte art. I. x loan . Dama у Alex.de A De rebus q.61. les.in i parti 14 DeSac. Imag. 66 Prof. POCOOCsocsoc OCCJ000000SOCCS00Sooc Derebus qua in qualibetimagine concurrunt animaduertenda CAPVT TERTIVM . Vm imaginis nomen ita accipiatur vt dictum eſt, nunc permulta occurrunt , quæ omnia ad ipſam imaginem conſtituendam concurrere ſolent. Primus eft ipſe auctor Imaginis,aut artifex: ſc cunda eſt materia ex qua imago conficitur: ſubfequitur in ſtrumentum aut medium illud , quo ſpeciesfingitur: accedit præterea vniuerſum corpus imaginis , & forma ipſa quæ no .. men affert : poftremò finis eſt qui cauffam cur fieret imago præbuit. Quod pertinet ad artificem ,quicfficiens cauſa dicitur, multa in illo requiruntur, vt ſuo reſpondere officio poflit, de quibus ſermonem pleniorem in proprio capite habebimus, cum magni , id noffe ponderis habeatur : Nunc duo tantum monemus, quorum primum eft ,artificem eius rei quam tra Etat ſcientem , & bene peritum eſſe deberc, vt eſt ſcriptum in vetere Adagio , Quam quiſq; nouit artem ,in ea fe exerceat. Secundum eſt , licet artifex bonus fit, hoc non fatis effe, nam præter artis præſtantiam , cum ille & nomine & re Chri ftianum fe probare debeat , exigunt ab eo illæ ipfæ imagines, quas facit,vt Chriſtianum animum , & pietatem teftetur ſuā: cumilta qualitas religioſæ mentis , quæ auelli à Chriſtiano pe & tore non poteft nec debet ,eiuſmodiſit, vt cum res ferat, ipſe illam & declarare , & profiteri debeat, quod facilè conſeque, tur,fiea, quæ in hoc opere tradita leget, nõ omnino contem nenda duxerit . De materia ex qua imagines fiunt , & deinftrumentis quæ adhibentur , nolumus ipſi verba facere, cum ſint artis, & dif ciplinæ artificum propria , quò non dirigitur orationoftra:il lud tan Lib.I. Cap. III. 15 lud tantum animaduertimus,quod ficut in iis quæ vitæ tuen dæ ,acſuſtentandæ ſunt maximè neceſſaria ' , veluti etiam in a S.Thom.in i. illis Sacramentis, à quibus animi falus prorſus dependet , at- 9.66.art.3.6% tributa ea eſt materia quæ communior, & vniuſcuiuſque au- S.Chryfoftom . xilio ſeruire in promptu eſſet, vt puram & naturalem baptiſ- rom..homil. a . moaquam, quæ locis ferè omnibus præfto eft: ita imaginum rroch contra formandarum neceſſitati,omnem ferè materiam adſcriptam anar.fol. 316. fuiffe :nam non folùm ex omni lignorum genere, ex terra, ex ſaxo, ex metallis fiunt, fed innumerabiles à natura , & ab arte materias acceperunt , vt ceram & flores , & auium plumas, & radices herbarum , & arborum folia, & lana, & linum, & ſeri cum, & chartam, & goſſipium , & lacrymas arborum, & ſex centa alia :qucmadmodum præter illa quæ quotidiano fan &tæ Eccleſiæ vſu admitti videmus , in Nicæna etiam Synodo , b Symod. 7. a quæ ſeptima vocaturadnotatum fuiffe legimus; In qua Theo- ct10.3.folos3. doſiusAmorien.Epiſcopus ita loquitur : Probo que à primordio recepta traduntur imaginesfiue , ex auro ,fiue ex argento,fiue colo rumduétibus,fiue quacunäz materiaexprimantur. EtdeS. Ioannc Chryſoft. traditum eft , imagine cerea, quæ ſpirare pietatem videbatur,mirificè oblectatum fuifle, ibienim ſcriptum eſt: c Synod.7.6 & 10.1. fol.ss. Ego &ex cera fufilem picturam pietate plenam amaui : & hæcipſa varietas in figuris etiam formandis ſeruata eſt, cum fiant ali quæ longiores, nonnullæ breuiores : aliæ eminentibus corpo ris membris, aliæ in plana ſuperficie fingantur: denique aliæ coloribus , iisque variis, aliæ ſimplicilinearum ductu expri mantur, & demum his faciendis maxima inſtrumentorum di uerſitas aſſumi poffit,nam fiunt aut pennicillo, aut ſcalpello, aut carbone extin &to , aut gipſo , aut atramento ſcriptorio: quædam etiani textura finguntur, quædam glutino confici untur, quædam eximpreſſione cmergunt, aut lineis deſignan tur,modòin opere vel phrygio, quod recamúvocant, vel mu ſco ,velteſſellato,modòin plano, aut in ſuperficie conſiſtunt: nec tantùm in Eccleſiis , ſed intra domorum parietes, in pla tæis, in villis,in libris, in valis, in veſtimentis fedem vendicant E fibi, 18 De Sac. Imag.6o Prof. 183 . 598007.a- fibi ,de quo adhuc in ſeptima Synodo hæc verba memoran . 7. folio tur: Diffinimus fanctasimagines è coloribus tefſellis,aut alia qua uis materia commode paratas , dedicandas, e in templis Dei collo candas , habendasg, tum in facris vaſis, &veſtibus,tum in parieti. bies, & tabulis , in edibuspriuatis, &in viis publicis: Vt denique ſummatim dicamus,nulla ferè eſt materia, nec locus yllus eſt, aut tempus, quo imagines non recipiantur, cum mille induci modis, milleinſtrumētis excitari poſſint;cuius rei maximum, & grauiſſimum offertur teſtinionium ſanctorum Patrum, qui in Synodo fupra di&ta affuerunt, quicum loquuntur depar e Synod.7.4- fione Domininoftrivtuntur his verbis: Nos paßim in Eccleſiis, cisore 4. folio in domibus,& foro, in picturis, in ſindonibus, in promptuari veſti bus , omnibus denique in locis hanc figuram ponimus, quocontinuò contemplantibus nobis, hacin mentem veniant, & non obliuifca 103 . Quod verò attinet ad formam , exploratum cſt,cumina go aliquid tale fit, vt fpeciem à natura, vel ab arte procrcatam oftendat , in ipfam recipi rerum omnium formas poſſe, quæ ſunt & ſenſu oculorum percipiuntur, imo illarum etiam figu rasadmitti , quas oculorum ſenſus minimè affequitur,modò cadercin mentem pofſint, cum illa ipſa forma,quam auctoris phantaſia commouit, &excitauit , deſignatione poftea expri matur ; hinc dicitur imago illa effe aut montis, aut fluminis, aut domus,aut Regis , aut fan & ti, aut alterius, quam auctoris induſtria intuentibus offerre folet. De cauſa finali,dicimus illam etiam in vnaquaque imagi ne eam eſſe, vt alteram rem imitatione perſequatur, qui finis artifici, vt ſupra diximus, propoſitus eſt;deinde illius finis, per multi & varij quidem effectus ſunt, vt ſunt variæ caufæ , quæ · pictorem ad imaginem faciendam impulerunt.Itaq; nonnulli omne illud quod per imagines efficitur, ad tria capita retule runt, ad honeſtum ,ad vtile , & ad delectabile;alijad tres animę potentias, ad memoriam , ad intellectum , & ad voluntatē; alij aliter ſenſerunt, vt propriis in locis agemus. De imags 1 Lib.I. Cap. IV . 17 OOC2000000000 Booooc Deimaginum origine quoad vniuerſum .. CAPVT QVART V M. OGNIT A qualitate imaginum , de quibus a & turi ſumus, nunc aggredimur aliquid generatim de il larum origine attingere, ita tamen, vt propriis lo cis diſtinctè magis de diucrſis principiis, vnde ex ortæ, vnde indu & tæ fuerint, pro variis illarum generibusveli mus differere. Dicimus igitur inter multamirifica ,& præ ftantia munera , quibus æterna Dei prouidentia hominē præ ter cætera ,quæ ab co creata ſunt,ornare voluit ; ſingulari eum hoc priuilegio fuiſſe illuſtratum , vt poſſet homo arte, & in duſtria, illa ipſa opcra , quæ excelſa Dei manus fabricata erat, imitari, & exprimere, Hoc tam cxcellens munus , homini ſoli multis rationi bus conceſſum eft: at verò quod pertinet ad rem propofitam , duæ in primis conſiderari ſolent;altera fuit;vt haberet homo ampliorem facultatem ,latioremquccampum aperiendi ſen ſus ſuos:nam cum ipſe ynus ad mentem ſuam ſignificandam tribus inſtrumentis vtatur,voce,nutu ,&ſignis; vox eſt perſo nale quiddam , & à loquentis perſona ſeiungi non poteſt;id circo paucis locis , paucis temporibus, paucis denique rebus ſeruit. Nutus autem cum fiant actione , & quaſi concentu corporis, fiue harnionia , & numero , & aliis modis, quosmi morum ars inuenit , ' minus poflunt hi quoquc omnibus præ Ito eſſe ,cum agentis perſonæ hæreant , & breuem terminum, quem præfcripferunt oculi corum , qui recognoſcere nutus ipfos debent, tranfgredi non poſſint. a Arifor.in Atſigna;quod eft tertium inſtrumentum , duorum gene- poet , rum ſunt; aut enim ſunt naturalia ,vteft fumus, qui oritur ab igne, & veftigium quod imprimiturà pede : ſed ifta etiam lon gè no progrediuntur: aut ſunt ab arte facta, & hominum con- b Auguff.lib . fenfu comprobata , quæ ſigna datab vocantur; iſta verò ſunt 2 de doctrina E 2 Chrift :1.1, autcap.2.700.3. 18 De Sac.Imag. Prof. 1 aut characteres literarum , aut notæ, aut lineæ, aut (vt vulgo dicitur)Ziphræ ,aut aliqua eiuſmodi, quæ quidem non intelli guntur ab omnibus,necillis cognita funt, qui nö didicerunt; nec multi ſunt,quidiſcendi facultatem habeant. Vtigitur hominum deſiderio ,& communineceſſitati ſa tisfieret cupientium & ſuos, & alienos ſenſus aliis tam abſen tibus quàm præſentibus ſignificare ,ars fuit inuenta fingenda rum imaginum , quæ vt occurrunt ftatim vt plurimum agno ſcuntur, & inter omnes gentes comuni quali lingua loquun tur; Itaque in tabernaculo , & in templo antiquæ legis, quod iubente Deo factum eſt; non traditur quidquam ſcriptū fuiſ. ſe ; at fi &tæ erant palmæ , erant mala punica, crant lilia;erant Cherubim, &alia quæ poterant omnibus id quod ſecundùm naturam, ac vim propriam repræſentabant,facilè declarare: Gi enim non ſint eiuſdem regionis homines, aut ſi linguam ean & Plin.lib.7. dem non tencant, ſunt hi inter alios tanquã muti , Plinio di cente : Tanta est loquendi varietas, vtexternus alieno non fit ho minis vice . Nec vllum eſt inſtrumêtum ad interioremmen tis ſenſum commodè exprimendum aptius ſurdis etiam & d Plin . lib.zs. mutis, quàm imagines, & picturæ . Itaque ferunt . Quintum Pædium Romanum hominē natura mutum, qui fuerat cum Auguſto hæres ſcriptus, Meffalæ oratoris affinis ſui conſilio adductum fuiffe , vt picturam diſceret , qua poffet, & naturæ impedimentum ſuperare, & ea, quæ animo conceperat,ratio ne aliqua explicare; vt in ipfo etiam cæli firmamento, nõnulli dixerint varias animaliun formas, varias figuras rerum aſpi ci, vt cognitioni, & naturæ hominis commodius hac ratione pateant . Altera præcipua cauſa ea traditur fuiffe, vt iſto medio tan .quaminſtrumento ,diſcendi deſiderium ,quod omnibusà na tura inſitum eft,excitari,& iuuari poſſet:nam cum à ſenſibus cognitio noftra originem ducat , cumque hi non queant ad cognitionem aſſequendam iis rebus vti , quæ non adſunt, fie bat , vt adipiſcendæ ſcientiæ facultas, & anguſtior, & impedi Ғар 1 . rap. 4. tior Lib . I. Cap.IIII. 19 tiorob rerum abfentiam vel diſtantiam exiſteret. Itaquc diui næ fapientiæ placuit homini facultatem hanc tribuere , qua poffet facile hac diſciplina respingendi , ſeu repræſentādiim bui, atque ita hac via ante ſingulorum oculos , resnon ſolum quæ ex materia conſtant, ſed etiam materiæ expertesomnes cùm à natura , tum ab arte profectas, non modò præſentes, ſed longinquas etiam, & illas, quæ iam prætericrunt, aut extincta ſunt proponere: ita vt hæc ipſa facultas, quæ deſignatio dici tur, qua rerum omniumimagines mirificè informantur, & ex primútur,inter cæteras prima & præcipua habita ſit, quęcom muni huic addiſcendi neceſitati ſubueniret; cum rerum -om nium formas facile complectatur, & quibuſcunque in terris conſiſtant eas propriis oculis exhibeat. Itaq; collecta vtraq ; ratione , quando alteram altera con fequitur , originem imaginum ob eam cauſam inuentam eſſe dicimus , vt fimilitudinem rerum imitatione complecti, & clo. Damaſc. longinquitatis impedimentum in cognoſcendis rebus ſupe- orgr. 3. de ima rarepoffimus;non quod nõ valcant ipfæ rebus ctiam præſen tibus, & iis ; quæ in oculis hærent ; ſeruire, ſed quod in primis eas officij partes tanquam proprias ſuſtinent. f Vt detrimen . fPolidor.Vir tum & quaſi iacturam fru & us ex rerum abſentia nobis inter-gil.de rer.lib.2Innent. . c.23. cepti, reſarciant; nam fi res omnes vt expetūtur, ftatim occur rerent , & quoad ſenſuum cognitionem ita præſto eſſent, vt voluntati noſtræ obfequerentur, non eſſet vſus imaginum ne ceffarius: quod Lactantij verbis ex parte aliqua ſignificatur; dum ait. Nam omnino fingendarum fimilitudinum ratio idcirco abg Lattan.lib.z. hominibus inuenta est, vt poſſet eorü memoria retineri,quivelmorte divin.Inftit. fubtracti,vel abſentia fuerant ſeparati, & c.Et paulòpoft. Etenim hominis imago neceſſaria tumvidetur ,cum proculabest,ſuperuacua futura, cùm preſtoest. Dicas quæſo quiſnam eſt tam non modò diligens , ſed cu. rioſus, qui ſi commodè poſſet verum Chriſti vultū, item Bea tæ virginis, vel Apoſtolorum præſentem afpicere, aut mirabi. les illorum a & iones oculis contemplari; laboraret admodum in eo gox cap.2. E 3 De Sac. Imag. EsProf. in co libenter, vt vel conſcriptas legeret , vel pi &ura expreſas intueretur ? Sed quoniam illud viſu ipſo affequi nó poffumus, &natura quæ præterierunt,præſentia eſſe non patitur,adima gines decurrimus, & huiuſmodi remedio neceſſitatis angu ſtias compenſamus. Quod ſiquis dicat , imagines potius voluptatis cauſa pro pter Principum, aut Regum honores , aut propter religionis ftudium ,aut etiam propter alias cauſas inuentas fuiſſe:reſpon demus , hocipſum opinioninoftræ non aduerſari, cum hi ſe cundarij magis fines, ſeu particulares effectus ſintà principali fine tamquam à prima cauſa deducti; ſicuti à primis,& vniuer ſalibus ſcientiarum principiis,variæ propoſitiones, & conclu fiones oriuntur , delectatio autem cognitionem boni adepti h S. Thom .I. 2.conſequitur : & nos probè ſcimus, cum diuerſa ſint genera imaginum, cumque tam ex ſacris, quàm prophanis multæ ſpe cies exiſtant, de quibus agemus poftea, diuerfos etiam in lin gulis depingendis fines propoſitos effe , & varias ob cauſas inductas dici poffe : fed nos hocloco decauſa principali, & de ipſa origine imaginū loquimur, cui primæ caufæ aliæ omnes, quæ proximæ & ſecundariæ ſunt, ſubordinātur, de quibus pro locorum opportunitate differemus. 9:32. art. I. oc Cocooc AnImaginum inſtitutio antiquior librisfuerit & quid interfeconueniant. CAPVT QVINTVM. Vmagamus hoc loco de origine imaginum , per opportunum videtur effe , vt dicamus, in quo cum libris imagines conſentiant ; quando certumno o bis eſt;auctores, cùm ſacros, tum gentiles, cum de imaginibus loquütur, non modò illas cum libris coniungere, & ſimiles dicere, fed nomē etiam quod græci fcriptoribus tri a Iul.Poll.lib.;. buunt, quod eft agafaus, pi& oriæquè impartiri,idemquefar tum Lib. I. Cap.V. 21 Homil. 40. mart. &um effe in voce illa ggapn, quæ fcripturę, & pi&uræ tribuitur, & in illa gçaois, aut gçapcov,vt quibuſdam placet, quæ calamo, aut alij inſtrumēto,quo ſcribitur, cū pennicillo , quo pingitur, communis habita eit ; ita vt imagines ipſæ ,modò libri muti, modò popularis ſcriptura appellatæ fuerint, dicente ſancto Baſilio . Quæfermo hiſtorie per auditum exhibet; ea pictura tacens bs.Bafil.in per imitationem oftendit.Et Damaſceno ;' Quia nonomnes literas norunt, neque lectioni incumbunt ,patresnoftri confenferunt,hec in cDamafc.lib. imaginibus repraſentari, &fan &to Gregorio. ' Quodlegentibus ds.Grey.loby :cap .17. . fcriptura hoc &idiotis præſtatpictura ;quia in ipſa ignorātes vident, epiß.9. & c. quid ſequi debeant,in ipſalegunt qui literas neſciunt. Hæc tamē ip- perlatum do, ſa,quæ communivſu comprobatafunt, permulta requirunt;confecr.dif.3. .quæ vt faciliora, & expeditiora legétibus proponamus, in tres partes diſtribucmus;primaerit de origine imaginum, &libro, rum ,ſecunda de fine,tertia de inſtrumentis ſeu mediis; quibus & illæ , & ifti vtuntur, Quod pertinet ad originem, non hocagimus, vt ſubtilius diſputare velimus, quodnam horum prius editum ſit, id eſt v frum prius imagines eſe coeperint,an libri ; no modoquia hu iuſinodi quæftiones multas difficultates, & fructum exiguum afferre ſolent; ſed etiam quia interdum res aliqua ; quæ ſupe riore tempore inuenta fuerat, poſteriore perfe & ior &abſolu tior eſſe cæpit ; & alia quæ ſuperioribus ſeculis nata erat,lon giſſimi temporis obliuione intercepta , nunc demum in lu . cem iſtam reuocata eft , ita vt pro rationum diuerſitate vtraq; illi , quæ medio tempore emerſit , & prior dici & poſterior pof fit; alia eritin parua prouincia paucis hominibus cognita, quæ ſi cu reliquis vniuerſi orbis partibus, quibus fuit cognita, con feratur, cui fuit ignota , erit quaſi tenuis riuus cum immenſo mari comparatus. Itaque in renoſtra , licet ſcriptorum aucto ritate nixi probaremus, alicubi pertempus aliquod librosan te cognitos fuiſſe, quàm imagines, quonam argumento dein de poſſemus vti, vt probatione neceſſaria aliis etiam tempori bus, & reliquis hominibus fuiffe cognitos oſtenderemus: ز Itaquc 22 De Sac.Imag. Prof. Itaque omiſſis ſubtilioribus diſputationibus, &probabi litatem potius quandam ſequentes, exiftimabimus poffe dici, imagines ipſas, ſaltem rudi modo , & modico artificio confe etas, libris anteriores extitiſſe; nam ſcimus ea facilius inueniri, &in vſum hominú arripi, quæ minorem cùm moleſtiam , tum laborem coniunctum habēt. Quare cum exploratū ſit in cha racteribus literarum informandis , & in conſcribendis libris neceffariam fuiſſe diligentiſsimihominis induſtriam , & peri tiam ; cum ipſi characteresà rebus naturalibus, & ſimilitudine, & forma valde differāt , in ſimplici verò imagine lineis adum. branda, minorem curā, &ſolicitudinem requiri , cum ad hoc natura ipfa videatur viam monftrare,prout videmus in ſpecu lis, & in corporibus lucidis accidere: Idcirco probabili ratione. ducti exiſtimamus, primis illis temporibus; dum erant inculta ingenia , &in diſciplina rerum parum exercitata ; facilius ho minibus perſuaſum fuiſſe , vt artibus illis operam darēt ſuam , quæ difficultatibus ininus laborarent : & ad quam ipfamet ho minis natura erat magis propenſa, Itaque prius animum rebus quas propoſitas habebant , figura exprimendis , quàm chara eteribus, & notis inueniendis tradidiſſe; quibus commune ni hil cum creatis rebus erat: quin etiam in eadem arte, quę mul tis exercerimodispoteft, veriſimile eſt, primam illi parti eos manum attuliffe, quæ facilior erat ; quemadmodum de pictu Plin.lib.zs. ra ipſa ſcriptores tradunt; quæ primo fimplici linearum deſi gnatione, quaſi adumbrata, deinde colore vno, poftea diuer ſis compta , illuſtriorem indies ſingulos fpeciem habere coe pit : quod etiam ſcriptum eft à Græcis de arte, quæ Plaſticæ di citur, quæ propter cădem rationem fortaſſe vſu prior , quàm cap . 7. ars ſtatuarum fuit. Quod ſiquis vellet, fundamento firmiore nitens, hac ipfa temporis prærogatiua, imagines honoratiores reddere,poflet hic quidem fortaſſe dicere, per imagines, animorum affectio nes ſine alterius rei adminiculo , ſed recta quodammodo via repræfentari, per literas autem voces tantum ſignificari, quæ interio 6.3.8.9. fplin . lib.34 . Lib . I. Cap.V. 23 h mus ; Io. cap. 3 . interiorum ſenſuum argumenta ſunt, cum dicat Ariſtoteles; g Arift.lib.per Quod voces ſuntſigna eorum , qua funtin anima; &ea qua fcribun. Fibermens in prin . a tur,ſuntſigna eorum ,quæ funtin voce, ex quibus concludi poſſet, imagines literis priores extitiffe: nam fi duo ſint, quæ rem ali quam ſignificēt,illud quod ſine medio fignificat,altero , quod mcdio vtitur ad fignificandum , prius eft. Quod præterea variis multorum populorú exemplis con firmarimagis poffet, qui vtanimorú fenſa exprimerent, non charactcres, ſed imagines adhibuerunt , vtinfra vberius dice Imo Angelorum mutuam locutionem non vocibus, h Eodem lib. aut characteribus, ſed rerum imaginibus mente conceptis at- cap. 12. que inuicem communicatis , feu ad alterutrum ordinatis fieri Theologi tradunt. i In 2. fene. Illud verò inprimis magni putamus , quod à ſacris litte- diff.10. ris, vt à vero rerum fundamento accepimus: ' communi ſcili- 1Eufeb.depra cet ſanctorum Doctorum conſenſu traditum , cum Mofesli -par.Euang.leb. brorum ſacrorum quibus adhuc vtimur , auctor fuerit &ma Iofeph. contra gno interuallo reliquisgentiliū ſcriptoribus anteceſſerit ; cer- Appion.lib.2. tum eſſe , ante illum per longum aliquod tempus imaginum in orationead vſum extitiſſe; vt infra propriis in locis oftendemus. Nec mo- Gentiles. uet nos , quod contra de Seth , & Enoch ſcriptum legimus; Clemen.alex. qui cum in ipſa penè mundi origine vixerint, permulta priſcis m Polid.Virg. illis temporibus literis cõſcripta nobis reliquerunt ; aut quod Libros,cap.6. 1ofeph.lib.i.ay. Plinius de Affyriis tradit; " Litterasſemper Aſſyrias fuiſſe, & ater num illarum vfum ; Quia iam dictum eſt à nobis, ſermonem no- Georg. Cedren . in hift.in princ. ftrum , vniuerfalem imaginum vſum ſpectare, cum non nege S. Auguft.lib. musin aliquo terrarum angulo potuiffe contingere, vt homi- 15.de ciuitare nes aliquam haberent propriam cauſam , cur litteris potius, Descap:22, quàm imaginibus vterétur ; vt Hebręis accidere potuit, qui cu mulseb. Dei populus fuerit , & primià Dco ipſo imbuti,hoc etiam cxi- n Plin lib.7. miomunere digni habiti ſunt, vt tanquam aliquod multarum cap.56. artium , & fcicntiarum exemplar , reliquis gentibus propone. rentur.Itaque tum characteres litterarum, tum imaginum ar tificium cognitum habuerunt, atque ex his modò vno, modò F altcro tiq.cap.2. Tertull.de habe 24 De Sac. Prof.Imag cap.i. 1 altero vſi fuerunt, prout rerum , & temporum opportunitas magis exigere videbatur . Idcirco , quod attinet ad illud , quod fupra à Plinio ſum ptum attulimus; ex ipſius verbis percipitur, id nullo fundame to fulciri ;cum dicat litterarum vſum æternum fuiffe; à verita te enim primo aberralle ex co ſatis coniicimus , quòd mundi creationem , & rerum principia negat: vtidem Plinius aliolo co de Magiæ origine diſſerens, inanem arbitratur effeopinio bem illorum , qui voluerunt ab Azonacc annisante bellum Troianum quinque millibus inuentam fuiſſe ; inquit ipſe.º o Pin.lib.30. Mirum hoc inprimis ,duraſſe memoriam ,artemg tam longo auo com mentariis nonintercidentibus,praterea nec claris, nec continuis fuc ceßionibus cuſtoditam ; & multas alias rationes affert ; quæ rei propoſitæ feruiunt. Reſpondere ſecundo apertius poffumus Euſebium ſequê tes quiait,Iudæam in Syria fuiffe , & fæpe nomine Syriæ appel latam; Itaque illud quod multis in rebus de Affyriis dicitur de Hebræis di&tú intelligitur: Idcirco ſcribit. MultiSyroslitteras prapar. Euang. primos comperiiſſe afferunt,Syrijautem Hebræifunt, nam Iudeain Lob.10.cap.2. Syria femper à fcriptoribushabita fuit,& Phaniciam etiam apudprio fíos appellari conftat ; temporibusautem noftris Paleſtinam Syria apa pellant. Sed Hebræis prætermiflis ad rem noſtram rcdcuntes dicimus, licet ratio videatur ipſa nobis dictare, imagines ante litteras fuiffe,tamen concedimuspermultas res, librorum vo luminibus ante fuiſſe traditas, quàm pictura expreſas:Vndefi has ſpectemus,dici poffet,libros imaginibus priores eſc; tum quia imaginum artifices, illud quod in libris inueneruntpo ſtca imitatione perſecuti ſunt; tum quia in libris adhuc multa continentur , quæ pennicillo & arte expriminon potuerunt; cum ipfa deſignatio non omnia comple &ti aptè poflit, quæli bri poſſunt,vt nemo ignorat ; & ideo hacetiam in parte tenu. ior,&fterilior pictura , quàm literarum vſus deprehenditur. Nunc ſecundam partem aggredimur , quæ define imaginu eft; qua in rerefpicientes nos ad fimilitudinem illam , quam auctorcs PExfeb.de Lib. I. Cap. V. 25 1 diend . au &tores in his duabus facultatibus admiſerunt, dicimus qué admodum omnes libri hunc ſibi finem proponunt, vt legen tem inftruant, &aliquid doceant; ita poffe dici, ipſas etiam pi duras ad eundem finem cum iis, qui illas aſpiciunt,contende re; vt Plutarchus his verbis ſcriptum reliquit. 9 Dixit Simonides q Plutarch.de picturam efſe poëſim tacentem ,poeſim picturan loquětem , Nam quas e dePoct.du res tanquam ,fi coram agerentur pictores reprafentant; ha vtprate ritæ oratione narrantur;ac cum pictoresidem coloribus & figurisex primant;quod ſcriptores verbis,&diétionibus; materia quidem , do modo imitationis differunt; utriſqz tamen idem est finis propoſitus. Itagoptimus hiſtorie ſcriptor habetur, qui narrationem perfonis,a nimog mouendo aptatis figuris ita conformat,vt picturareferat. Et ſanctus Baſilius in quadam Homilia dixit : Res in bello fortiter i Bafil. Homil . geftas tum eloquentes homines ſæpenumero, fum pictores exprimüt; 40 Mare. illi fermoneornantes;hitabulisdelineantes;&vtrig, multos ad for. situdinem excitant. Nos autem addimus ; licet idem videatur vtriuſque facul tatis finis eſſe, effectus ille tamen quià fine oritur , multo am plius & vberius in pi&ura, quàm in libris diffunditur,ſitamen pi&turæ illas res omnes poſſunt, quæ libris continentur,expri mcre, nam libri doctistantum viris, qui pauci ſunt patent ; ſed picturæ omnium ordinum, omniumgenerum hominibus ex ponuntur. Ad quam rem optime facit, quod ſanctus loan . Chryfoft. ſcripſit ;' cum quæreret, cur Scriptura ſacra tardiuspatefacta s toan. Choo ſaltem poft bis mille tercentum ſeptuaginta annos ad homi- Soft.Homil.9. nes peruenerit, reſpondetipſe, Deum primis temporibus vo-riochen . luiffe homines operibus ſuis, & crcatis rebus , quæ poſſuntin telligentia omnium comprehendi tamquam perfe & ionum ſuarum rudibus picturis erudire ; & affert dietū illud Pfalmi; ' t Pfal.18 Cali enarrantgloriam Dei, &opera manuum eius annunciatfirma mětum , quod vtait, non poterat librorum vſu effici,quià pau cis intelliguntur, & ſequirur. Siper lebros nos Deus docuiſſet ,illos fantum peritusdidiciſſet, nonimperitus; &diues emiſfet libros ,fed aidpopul Art 101 26 DeSac.Imag.6s Prof. 1 in non, dom . non pauper : & deinde illum librum intellexiffèt tantum nofcēs illam linguam ,fednon Scytha,Barbarus, Indus &AEgyptius: verùmex a spectu rerumcreatarum , qui liber eft cõmunis ,fruitum capit idiota, pauper,diues, &quicunque alius, Et verſiculo Pſalmi;cuiusmen tionem ſupra fecimus,vtitur. Non funt loquela , neque fermones, quorum non audiantur voces eorum . Sic illú declarans : nullagens eſt,nulla lingua , nulla denique hominum conditio , qui taci tas voces, operibus Dei expreſas; quæ Dei maieftatem , & am plitudinem prædicant, non audiat : quod etiam ſcripſit Nazi anzenus : " quæ ratio nemo no viditquàm probe congruat, cú us Greg.Na zianz.homil, natura imaginum , quæ propriam formam rcrum quæ à Deo creatæ ſunt, imitando effingunt;& ſeſe deinde in omnium co: gnitionem, & intelligentiam inſinuant, quod libri facere non poſſunt, vt multos alios admirabiles effectus omittamus , qui proprij , & peculiares imaginum ſunt , de quibus loco ſuo age x Infa cod. mus. Reliquum eft,vtad partem tertiam veniamus, quę deme diis eft , quibus libriad perſuadendú vtuntur, de quo dicimus; 9 S. Thom . 2.2. cum tria inprimis in oratoris arte neceſſaria haberi foleant, ' 9.177.art. 1. in qualia ſunt, Delectare, Docere,Mouere;no eſe dubium, quin ref. cadem ipfa præclarè in pi &turam cadant: Atnuncfatis eft mo nere, eò aptiores pi&turas effe ad hæc media ſigillatim adhibe da, & cxercenda, quò facilius ab omnibus agnoſci poſſunt: id quod per libros fieri non videmus: Præterea S.Baſilius in qua dam ſua Homilia , vtrummodeſtè dixerit, an verè , non affir mo , plus arti pingendi , quàm ſuæ facultati ſcribenditribuére mil 2 S.Baſs.sn . in BarHo- videtur:cum dicat .” Exurgite nuncôsplendidi egregiorumfacto rum athleticorumpictores, Imperatoris imaginem mutilatam , ves ftrisartibus magnificate,coronatum athletam obſcuriusà medepietū, veſtræ fapientiecoloribus illuftrate: diſcedofortium Martyris facto rum pictura à vobis fuperatus;gaudeo taliveſtre fortitudinis victo ria hodie victus; video manusadignem , lučtam exactius à vobis de pictam , video luctatorem in veftra imagineilluftrius à vobis depictü . Neque hoc magis de libris hiftoricorum dictú cfle volumus, quàm Nap: 26 . lasm Mart. 1 Lib. I. Cap.VI. 27 quàm delibris Oratorum , aut Poëtarum, aut aliorum; quan do pictura non plus vni , quàm alteri hærens in res omnes prolixè effuſa amplitudine ſua materias omnes comple&ti tur, omnibus ſeſe locis, & hominibus, quaſidiuinam imitetur & naturam & præftantiam impertit , quod interim Chriſtia norum pi&torummemoriam excitare poterit , vt cum mcmi. nerint ſe illos effe, qui libros populo publicè pro falute om nium legendos quaſi conſcribunt, ſtudiosè curent, & enixe ſtudeant imagines talcs facere , quæ tam præclaro , tam glo. rioſo finireſpondeant. OOOC - a oc Jmaginumfingendarum ars an internobiles vel ignobiles fit numeranda. CA PVT SE X T V M. On obftantibus iis , quæ capitibus fuperioribus dicta ſunt , dubitari à multis folet, vtrum ars iſta formandarum Imaginum interingenuas artes, an intermechanicasponenda ſit; Qua de renonmo dò in vtramquc partcm pcrmulta inuenimus , ſed opiniones etiammedium quiddam tenētes deprehendimus, quæ , vt va rij caſus fc offerunt, modò hanc , modò illam partcm tuen tur . Qui dicunt has eſſe artes ignobiles & mechanicas,viden turinteralias rationes , hanc vnam afferre : ſicuti inter homi nes aliqui funt,qui ſerui ſunt, & corporis viribus præftant;alij liberi, qui ingenij altitudine ita excellunt, vt ad imperandum nati videantur : Ita artes illas,quæ corporis labore, & manu a Ariftor.r.po artificis exercentur ,non effe pofle non feruiles,non mechani- litic.cap. I. cas, cum ipſum corpus, dumexercentur, & abicctum , & fordi dum reddantzýt ſcripfit Ariſtoteles " , Sordidißimiſunt,in qui- b Arift.polir. bus corpora inquinantur, maximèilliberales,qui vſuplurimocorpo- lib.1.cap.7.89 ris lib.8.cap.2. F 3 DeSac. 68° Prof. Imag: condi. ind. cap. I. ris egent; & in eadem fuiffe fententia Senecam ipſum legimus, Seneca epift.qui in quadam epiftola ad Lucillum , hiſce verbis vtitur ';Non 89.lib.sz. facilè adducor, vt in numerum liberalium artiumpiitores recipiam , non magis, quàm ftatuarios , aut marmorarios, aut cateros luxuria miniſtros.Et Vlpianus Iuriſconſultus,de fabrorum operis ſcri dl.fi non foro bēs ", in earum numero pictorum operas ponit. Itemq; Vale tem& .liberi de rius Maximus de Quinto Fabio pictore loquens,aitº;Cæterùm < Veler.Max: ſordidoſtudiodeditum ingenium , qualemcung, illum laborem fuum lib.8. de . “ filentio obliterari noluit, glorio. Contra tamen apud Reges , & apud veteres, & priſcas; vt aiuntgentes , picturæ nobilitatem magniæſtimatam ,& ſum f Plin.lib.zs. moin honore habitam fuiſſe conſtat, dicente Plinio ; carte quondam nobili tunc cum expeteretur à Regibus populisg &illos no bilitante ,quos effet dignata poſteris tradere : & apud Romanos Quintus Fabius,cum ſua gente cognomen à pictura accepit, g Plin.lib.eod. ipfo codem Plinio dicente 5 ; Apud Romanosquoque honos huic artimaturècontigit,fiquidem cognomina ex ea pictorum traxerunt Fabyclarißimæ gentis,princeps ,eius cognomin:s ipſe adem falutis pinxit.Multis pręterea locis de nobilitate ipſius ampliſſimum h Plin.lib.zs: teſtimonium dicit,h &præter alios, de Græcis inquit '; Effe Cope2:8. Ofe- ctum est Sicyone primum,deinde & intota Gracia,vtpueriingenui iPlin.lib. eod,ante omnia diagraphicen ,hoc est, picturam in buxo docerentur , re cipereturýars ea in primum gradum liberalium :femper quidem ho nos ei fuit,vt ingenui eam exercerent ; moxvt honefti,perpetuoin. terdiéto, neferuitia docerentur. 1 Arift. polit. Et Ariſtótelesin Politicis ', cum dc iisartibus, quibus ani miingenuorum adoleſcentium imbuendi ſunt, differeret, & picturam inter illas numerafſet, ſubiicit, hācartem addiſcen dam effe non modo , quia vtilis eſt, ſed quia reddit hominem contemplatorem pulchritudinis,quæ in corporibus verfatur:quarere enim omnibus in rebusvtilitatem ,minimèconuenit viris magnani tros,lib.12.cod. mis,atque ingenuis. Itaq ; Imperatores Thcodoſius & Valenti de metar.E nianus in ſuis legibus , illos quiliberales artes profitebātur, Epideo, cap. 4. « p.io. CAP. 3. coniun I. archio . Lib.l. Cap. VI. 29 Dum . 2 . coniunxcre cum pictoribus, & priuilegio donarunt, ne cogi poffent, vt hofpitio milites exciperent. Et Philo Hebræus " à ſancto Hieroymo tantoperè com- n Philo Ind. mendatus, ita fcribit de laudibus picturæ : Quidampi& turandi nito libro de fonts Artem adeo neglectam , vilemg exiſtimant; vt eam ad textores re degent ;ego verò etiam nomen eius admiror, præfertim quando terre ſegmenta, celeſtes circulos , animalium ,ſtirpiumg differentias, huncmundimultiformem contextum afpicio , quæ admiratio cogit mecredere,huiusopificem inueniffe artem variegandi,atq; ita & in . uentorem veneror, &inuentumeius honoro, operis veròipfiusfpe Etaculoftupeo. Inter has diffidentes opiniones, alij temperatammode ratione quadam ſententiam complexi ſunt, & medium cur ſum tenucrunt , interdum his artibus nobilitatem tribuen tes,interdum auferentes:dixeruntº, quando pi&turæ ad alio- Tiraq.de . nobilit.cap.14 rum petitionem, lucri cupiditate, &mercedis cauſa fiunt, túc ſeruilc quiddam continere, cum aliorum iuſſufiant, & feruo. rum proprium ſit,alienæſeſe voluntati addicere, & quaſiven ditare. Itaque ſcripſit Cicero p : illiberales & fordidi funtqua- p Cicer.lib.c. de offic. c. Iam ftus mercenariorum omnium , quorum opere non quorum artes e de artif. ESC, muntur , eft enim in illis ipfa merces authoramentum feruitutis. Sed li ad finem proprium naturæ imitandæ , & exprimendæ dirigantur, & à voluntate noſtra proficiſcantur , ſiue animi gratia, ſiue exercitationis honeſtæ cauſa, fiue oblata laudabili occaſione fingantur,vt fcribit Plutarchus ? de Polignoto no- qPlutarch.in bil fimo pi&tore,tunc aiunt , gradum , & locum inter libera- Cimones. les obtinere, quia liberorunt hominum cſt, ipſos ſibi impera re : hancque ipfam diſtinctionem exemplo complurium alia rum artium , quæ publicæ vtilitatis cauſa inſtitutæ ſunt, con firmare conantur,de quibus aliter cum libera agentis volun tate exercentur; aliter cum mercedis quæſtu fiunt, homines ftatuere folent ". · Glo.cap.i.de Sed hæc ipfa differentia multis difficultatibus ſepta eſt; ein 6.466. & hon. primo, quia artis effentiam non comprehendit, fed ea attin - c.cum decorė, Gira cicr . 30 De Sac. Imag. 6o Prof. norariis de ordın . les in 3. part. 9. 44. memb.2. Tiraq. de git ,quæ interdum accidunt, & ad ipſum artificem pertinent ?. mobil. cap.34 Deinde, quia multos alios præmiis &mercedevočari ad ſua tl.fe creditor ſtudia obeunda perſpicimus', nec tamen dignitatis iacturam C depac.l.1 C. vllam patiuntur , quales ſunt, qui publicè docent in Acade defuffrag. miis, quales etiam ſunt cauſarum patroni , & medici , & per ul. 1.6.in ho- multi alij “ : Poftremò, quia merces , & præmium non folet propriam actionum cöditionem immutare , & vitioſam red Bar. extra dere , niſi in iis rebus , quæ mere ſpirituales dicuntur, vt ſentiúc x Alex . de A- Theologi & Canoniftæ * Alij videnturſenſiffe in hac re,vtin mercatura, de qua 0 c. non licetü. lim reſponſum eſt ' ; ſi in minimis rebus , fi in tenuioribus ne. 9; 3. fbi Ar- gotiis verſaretur,ipfam quoque & humilem & abiectam red y Caiet.2.2 7. di ; quod ſi magnis precioſisque rebus coëmendis, & venden. 122. art.4. in dis ſe dedcret, tum magnificam haberi, vt fcripfit Marcus Ci Kauarr. in ccro,qui ait? : Mercatura ſitenuis est,fordida putandaeſt,ſinma Man.cap.13. gna &copioſa, multaſ vndique apportans, multisý finevanitate Zuco r.l. of. impertiens,non est admodum vituperanda. Itaquedepictura di fir. xerunt, illam etiamı ſua opera ſequi, & à rerum qualitate, in quibus verſatur,totam pendere ; quæ ſi permagniæftimatæ ,ſi magnificæ habitæ fuerint, quales ſunt imagines,figura, & de ſignatione præſtantes, ipſa quoque pingendi ars ſeſe effert , & maiorem dignitatis gradum obtinet ; ſed ſi paruas res, & ob ſcuras perſequitur,vt eftin arte , quam ſcudariam vocant , in qua non magna ingenij vis elucet; ipfa quoque illiberalis, & obſcura redditur. Sed ne hoc quidem fatis tutum eſt, cum nobilitam era iftarum artium , quæ imagines faciunt,nec à materia, nec a loco , nec à coloribus, nec ab alio huiuſmodi re oriatur ; ſed ab ipſa in primis limilitudine , quæ aptè & cum decoro ſit ex preſa. Vt igitur de re propoſita aliquid concludamus, neceffe eſe dicimus , ſtatum quæſtionisconſtituere, & perfpicuè, quo pacto alicuius rei nobilitas intelligatur , & in quoſita ſit ,ex plicare. Quem tamen campum latiflimum elle ſcimus, cum fatis Lib. I. ' Cap .VI. . 31 ſatis multa à pleriſque ſcripta fuerint, & cum diuerfæ fentētiæ extiterint, aliæ à Iurisprudentibus, aliæ à Philoſophis , & aliæ ab aliis traditæ . Sed nos qui in hoc argumentum incidimus, non eo con • filio , vt de co ſubtiliter diſputaremus, fed vt difficultates tol leremus nonnullas , quæ animum alicuius in curſu lectionis implicare poffent : duas tantùm opiniones , & eas magis vni uerſales, & quæ ad rem'noſtram magis pertinent, attingemus. Prima eftillorum , qui& do &ti; & in humanis ſtudiis ſapientes habentur. Secunda eft ex Chriſtianędiſciplinæregula,vt ſen tentia vtraque perſpceta, artis huius honor & dignitas illu ftrior emineat , Primi dicunt , rei nobilitatem perpendi duobus modis poffe, alter modus eſt in opinione hominum fitus , & ab alie no potius iudicio, quàm ab ipſa præſtantia rei pendet; idcirco extrinſecus aſſumpta , & accidentalis, vtaiunt, nobilitas dici tur. Altera propria natura & perfectionerei nititur, interior que nobilitas appellatur, quia ipſa à ſe oritur , & particeps eft Philoſophiæ , aut ſaltem aliquo modo poteft ad Philoſophi am pertinere. Nos igitur exiſtimamus vtramque nobilitatem arti huic, de qua loquimur, iure tribui poffe. Nam quod ſpectat ad pri mam, cum huiuſmodi nobilitas à certa & explorata cognitio ne rerum non oriatur, perſpicuum eft ,non effe illi propriam , & perpetuam ſedem.in ipſis rebus conftitutam , ſed dignita tem haurire ſuam ab opinione,& exiſtimatione aliorum, quæ quoniam fæpe & diſſimilis, &varia eft pro locorum, &tem- a Bart. porum, & ordinum , quos populi ſequuntur,varietate, & dif C. de dignut.la ſimilitudinc,accidentalis nobilitas dicta eſt,cum aliquo loco bro 12. videamus quaſdam res , aut quoſdam homines plurimi fieri, Alcialmerces de Gerbfign. eoſdem ;loco alio contemni. Itaque Iuriſprudentes cùm ſatis multa de ifta nobilita- lo.munds in tc , quam ciuilem appellant , differuiſſent, poftremò addu- Thag.de 3:0 de Plat.lib.i. Callan catal. &ti ſunt, bil. cap.1o . 8 part. 32 De Sac. &Prof. Imag. 1 &ti funt,vtdicerent , nobilem illum appellandum effe, quiibi vbicft ,nobilis habetur : Inde dixeruntrem eandem & nobi lem, & ignobilem effe poffe, prout locorum homines de ca ſentire folent . Itaque, vt ad hanc ipſam imaginum fingendarum artem veniamus , exiſtimarcmus ipſi quidē tum haberiillam poffe , & liberalem , & ingenuo homine dignam, cum apud gentem aliquam laudis, & exiſtimationis non vulgarem locum obti neret, quæ licet poftea mutata fententia , vt abiectam & hu milem eandem reſpueret, non tamen fieret , quo minusan tea nobilitatem illam , quæ accidentalis dicitur, quia incerta &fluxa eſt ,olim obtinuiſſet : Quod fi cuiabſurdum videretur & indignum ,iudicio populi , qui temerè interdum iudicare rolet,dignitatem huius artis fubiicere : Refpondemus eluce. re hocipfo præclarius differentiam illam, quæ inter nobilita tem interiorem , de qua poftea agemus, & eam quæ extrinſe cusaſſumitur, de qua nunc dicimus , intercedit; quando illa ſolido & perpetuo ſuo ipſius fundamento nititur ; ifta verò ſuſpenſas extrinſecus rationes habet , & tota ab aliena opi nione pendet. Iftud addimus,nchanc quidem ipfam ,de qua loquimur,eſſe omnino incertam , & mutabilem, ſed ſæpe iu Aam, &cum ipfa ratione conſenticntem . Nam in rebus hu iuſmodi, cum ſermo hocloco ſit de eo, quod ſæpius contin git, ipfo rerum vſu docente,perſpicimus,hanc ipfam opinio num varietatem, cùm alicubi pictura in magno pretio habe tur,alibi contemnitur, non oriri inprimis ab inſcitia, vel in conſtantia populorum, apud quos præclaræ artes diu negle Etænon iacerent,ſed à qualitate illorum proficiſci, qui eas ar tes exercent , & à rebus quibus faciendis ſe dedunt:vt enim aliquæ artes, &ſcientiæ , ac diſciplinæ, cum ab iis , quipcritio res, & præſtantiores ſunt,tractantur,magnam obtinent apud omnes exiſtimationem : contra verò, fi à debilioribus, & he. betioribus ingeniis ſuſcipiuntur, concidunt, &planè ieiuna &humiles habentur:Ita pictoribus,& aliis accidere ſolet, qui pluris, Lib.I. Cap. VI. 33 res , pluris , aut minoris æſtimantur,pro gradu præftantiæ , & pro opinione populorum, apud quos non ipfæ artes , ſed ij , qui artes profitentur, pondus , & vim rebus & a &tionibus affer re ſolent,vt de re ruſtica ſcriptum legimus , quæ primis Ro- b Cic.pro sexi manæ Reipublicæ temporibus , cum graues cultores ſui ha Rofc. buit, nobiliſſima etiam iudicata eſt , ſed cum vetere Repub. corrupta, ad inferiores ordines, & gradus hominum deſcen dit,viliorcenſericæpit. Ex quo dicere poſſumus futurum effe, vt ab artificum in. duftria hæc pingendi, & ſculpēdiars, cùmmaiora ,tum mino. ra ornamenta accipiat , cùm inter fe ipfi valde differant, non modòingenio, &ſcientia, ſed etiã inucntis, &operibus ipſis, in quibus verſantur; ſcriptum eft enim de veteribus , quoſdä с Ariftor. I. res præſtantiores ſemper imitatos fuiſſe, quofdāres abie &tio- Poer.poft prin . cipium . alios cómunia tantum & vulgaria perſequutos, vt inquit Plinius de pictore,qui nihil pingebat niſi " Tonftrinas,ſutrinas, d Plin.lib.zs. rfellos,obfonia ac fimilia ,&obidcognominatus Rypographus.Vnde cap.io. apud Thebanos ſcribit Ælianus“,legem fuiſſe,vtpi&tores & c AElian. Leo's ſculptores effingerent cixgyas eis to saperlov, & erat illis pæna cô, bro 4. ftituta, qui eis noxeipov. Quain differentiam , & noftris temporibus in variis pi & oribus obſeruatam eſſe , & adhuc recognoſci ſcimus. Quapropter quod attinet ad artis præftantiam , legimus cam fæpe tanto in honore fuifſc, vt ipſi ctiam Imperatores, . ipli Philofophi,aut nobiliores Poëtæ ,complexi illam fuerint, vr eſt ſcriptum de Hadriano , de Marco Antonio Philoſopho &Imperatore , deAlexandro Seuero , pariter Imperatore, de Socrate, de Platonc , de Æſchine, de Euripide, & de Metro doro; dequo præſertim ita ſcribit Plinius : Quod erat pictor frlib. lib. 35. idemg Philofophus,magna in vtrag ſciētia auctoritatis ; & in Cro- Cap. II. nicis traditum eft , Conftantinum Octauum Imperatorem , g sigisbert. in anno nongenteſimo decimo octauo ab Imperio pulſum , pi- Cronic,an.yle . & turæ ſubſidio , quam & egregiè callebat, & fplendidè exerce bat,inopiam , &miſerias ſuas ſuſtentaffe. Quin .... G 2 34 De Sac. Eg Prof. Imag. cap. 12. + Poer. . Quin etiam de iis, qui in teſtaceis operibus artem ſuam occupant , aut ex luto , ſeu ex gypſo , vel ex materia huiuſmo di imaginesfaciunt,quià Latinis figuli dicuntur, Plinius ſcri h Plin.lib.35. bith : Multas gentes,oppida,nationes ,hac arte nobilitatasfuif ſe ,videlicet , & c. & à NumaPompilio ſapientiſſimo Rege tra i offic .Text. dunt '; Septimum Collegium figulorum Rome inſtitutum fuiffe , Sorb pi& ores. præter multos alios , quorum ars in fingendis imaginibus à ſcriptoribus maxima cum artificum laude, & cum nominis commendatione celebrata eſt. De altera nobilitate, quæ interior appellatur, dicimus illam etiam ipfam , huicarti valde congruere ; cùm enim pi {tura poëſi, à qua regulam quodammodo lumit, ſimilis fit, 1 Arifor.in dicente Ariſtotele " , præſtantes pictores ; præftantes poëtas imitari debere ; proinde , vtipli poëſi interingenuas artes,lo custributus eſt, ita debere in ipfarum ordinem, &chorum pi & turam recipi, quãdo poëſis ,cùm virorum &foeminarum res præclarè geftas tradit ;aliis item exempla bene , & laudabili ter viuendi præbet: quod eſt officium artis ingenuæ, quæmo ralis dicitur : ita pi&tura ftatuens nobis ante oculos, illos, qui virtute aliqua excelluerunt , inde erudit reliquos & excitat ad illorum imitationem. Præterea , vt omnes ſtudiorum , & ſcientiarum facultates honeſtiſſimæ ſunt, ita hæc imaginum, quæ apud populum facilioris alicuius doctrinæ locum te net , debet ipfa etiam in ſuo genere non ſordida, ſed valde ingenua & honefta haberi , cuius rei cauſa eo eft iuftior, quia . omnibus cognitum eſt , artes quæ Philoſophiæ cùm actiuæ , tum contemplatiuæ ſeruiunt (in quibus , vt ſtatuebant vete res, omnis beatè viuendi ratio fita erat) ſemperingenuas, & li berales habitas fuiffe; ingenuis cnim&liberalibus hominibus non feruis tradebantur, quales ſunt ſeptem , quæ appellantur artes liberales . Nam cum illarum ſingulis, & in primis Geo metriæ , &partibus illius,pictura (vtita dicam) ſeruiat, & qua: ſi ſubalternetur, quippe quæ non modò imitationes illas perſequatur, &aliis repræſentet,ſed etiam corporiscuiuſque linea Lib.l. Cap. VI. 35 lineamenta diftin & im exprimat, hinc fequitur , vt dici pollic cam ad philoſophiam quodammodo referri, & ob id etiam inter ingenuas, &liberales recenſendam effe. Quod fi obiiceret aliquis dicens, artes iſtas non poffe non ſordidas, & mechanicas vocari, quia colores liquidos , carbo nes extinctos, terram ,ſaxa ,ſcalpellum , ceram ,&ſordidasma terias tractant;Refpondemus,his inſtrumentis non obſcurari artis dignitatem , quemadmodum nec ſcriptorium attramen tum caufarum patrono in dictandis conſiliis , nec Theologo in Homilia , vel fermone conſcribendo quidquam de excel lenti facultatis illius præftantia detrahit, nec obſcurior fit Ma thematicus , aut Aſtrologus,licet tabellas, circinum ,regulam &aſtrolabia , aut menſuras , aſliduè tractet , quia artes omnes inſtrumentis ſuis egent. Itaquequi verius ſcripſerunt, " mechanicas illas tantum m Xenoph.in artes vocarūt, in quibus labor corporis, qui primus in illis eſt, oEconom . nonmodò membra eneruat , &alligit, ſed mentis aciem lan guidiorem & hebetiorem facit , cum ſcripſerit Ariſtoteles , “ n Arift.polit. lib.8.cap.a. Artes ille quacunque deterius difponunt corpus, &cuncta mercena ria exercitia,fordidanuncupamus: mentem enim occupatam , & vi lem reddunt. Quarum numero non eſt comprehenſa ars ima ginum ,vtfcribit Galcnus, qui cum honeſtas, & liberales artes, à mechanicis artibus ſegregaffet, ftatimadſcripſit, ° iftis addefio Galen.in ex placet , plaſticen & picturam : nametſi vtraqueopificis manu tracta in fin . tur,neutratamen viribus iuuenilis corporis eget. Proinde vtramque nobilitatem colligentes dicimus, fi rei precium ; ſiipſius conficiēdę difficultas; ſi æſtimatio poftquam perfecta res eft: fi vtilitas quam affert: fi honor, qui ei habetur à ſummis viris; ſi excitatio quæ inde oritur ad virtutem , & di ſciplinain populis inſtruendis eiuſmodi ſunt,vtartem, & arti ficem nobilitare verè poffint; non eft dubium , quin hæc om nia cum in has artes de quibus loquimur, cadere, & conuenire pofſint,ipſę ſumma & exiſtimatione, & dignitate, & fplendore hor.ad bon , art, G3 non 36 De Sac. Prof.Imag. non dignæ cenfeantur, præter illa priuilegia, de quibus capitc fequenti agemus. Soo 1 1 J.Thom.1.2. 9.91. art.s. Quodarsfaciendarum Imaginum ,fiex Chri ftiana diſciplina exerceatur,habenda est nobilißima. CAPVT SEPTIMVM. RÆTe R duas nobilitates politicas ſuperius cnar ratas, Chriſtiana nobilitasaccedit,cò cæteris præ ſtantior, &illuſtrior , quò lex Euangelica , à Sal. uatore noſtro in mundumillata , omnium ſeculo . rum leges poft felonge relictas , & præftantia , & dignitate vincit; quam nobilitatem iure quidem huic etiam arti tri butam affirmamus. Nec tamen hoc dicimus , quia ars iſta ſummi Dei imperio inſtituta fuerit , vt alibi oftendemus: hoc enim probaret res omnes , quæ in mundo lunt, fiue fenſu ve tantur , ſiue careant , nobiles effe , quando ab codem om. nes fonte , & auctore manant : Sed Deum ipſum dicimus, licet communis omnium rerum auctor , & princeps exiſtat, ſigillatim tamen rebus omnibus gradus ſuos ordine quibus cffent diuiſos conſtituiffe , aliaſque loco ſuperiore poluiſſe, alias inferiore ; aliis perfe & iorem naturam , aliis minus perfe & tam impertitum effe : item alias minores , alias maiores, quæ mutuo inter fe officio coniungerentur, feciſſe : atque ita ho minum etiam gradus cùm maioribus , tum minoribus officiis diſtinxiffe , id quod vniuerſi orbis & pulchritudo, &neceſſi bs.Thom.2. 2. tas, & perfe &ta forma requirebat. vt videmus inter ipſa cor 9 183. art. 2 . &3. poris noftri mcmbra,quæ licet Deiomnipotentis manu crea ta, fa &taque ſint, partes tamen eorum aliquas effe ſcimus, quæ 81. Corintb.12. nobilitate aliis concedunt: Vnde Apoftolus Paulus, Quapu samus ignobiliora membra eſſe corporis,his honorem abundantiorem circun Lib.I. Cap. VII. 37 cr. Corinske. Iz circundamus. Et rurſus: Non omnis caro ,eadem caro : fed aliahomi num ,alia pecorum ,alia volucrum , aliapiſcium . & corpora celeſtia, doo corpora terreſtria :fedalia quidem " caleftium gloria,alia autem ter . d ..Corinel ,ts : reſtrium.alia claritas folis , alia claritas luna, & alia claritasſtella rum.Etrurſus: Que inhonefta funtnoftra ,abundantiorem honorem babent. Nos verò alia rationc adducimur, Chriſtianæ ſcilicet legis priuilegio , quæ egregia , ac planè mirifica ratione nobilitat, atque illuſtratres ſuas, idque duplici via , quarum altera adres omnes vniuersè pertinet , quas ex Chriſtianæ diſciplinæ præ ceptis operamur : altera eft propria , ac ſingularis artishuius, & quarundam aliarum actionum : Vnde vtrumque hunc affe . quendæ nobilitatis modum, propoſito noftro maximc con uenire arbitramur. Itaque , vt facilius, quod prius eſt; intelligamus ; ſcien dum eft, illa omnia, quæ nobis communia cffe poffunt, etiam cluinfidelibus & gentilibus, vt funt illa , quæ naturæ bona coafunt, aut illa , quæ bona externa vocantur , autilla , quæ purè ad mores tantum pertinent , apud Chriſtianam religio nem non magni per ſe ipfa æſtimarı, poftquam iis cælorum regnum ,quò nati & facti ſumus; aſſequi nemini licet : idcirco nobilitas illa ciuilis, de qua ſuperius dictum eſt à nobis , fiue interior, ſiue externa,niſi cumChriſtiana pietate & charitate coniungatur, & referaturad ſummi Deigloriam, inanis, & ſu peruacanca euadit : de quo nos monēt ſæpe doctores ſancti.ffChryfoft.be nehonorum titulis nitamur,aut falfę nobilitatis fucatam fpe- in's March.is ciem ſequamur, illam omittentes, quæ homines extollerc, & s.Auguft.lib. perducere ad verum decus poteft:vt inter aliosſanctus Hiero- 2.deferm .Do nymus in epiſtola quadam fcripfit.3 S.Gregorius Neſcit religionoftra perſonas accipere , nec conditiones homi- Nazianzen. num ,fed animos ſuſcipitfingulorum:feruum &nobilem de manibus mobilemmale pronuntiat: folaapudDeum libertas est, non feruirepeccatis: fum manobilitasapudDeumeft,clarum effe virtutibus. Quidapud Deūbe, Hieronta in virisnobilius Petro,quipiſcator, & pauperfuit? Quidinfæminis Celant.lib . beata epift. 14. mini in monte moratum . 38 De Sac. Prof.Imag, beata Maria illuftrius,qua fponfa Fabri defcribitur?Sed illi piſcatori, & parperi, cæleftis regni à Chrifto creduntur clailes;hæcfponfa fabri, meruit eſſe materillius, à quo ipſa claues datæ funt.Elegit enim Deus ignobilia, &contemptibilia huius mundi, vt potentesac nobiles ad humilitatem faciliusadduceret. Hinc perſpe &tum , & planè cognitum habemus , Chriſtia nam religionem alitermetirires , quàm cæteræ leges folent: Illa enim non externa ſpecie , necinteriore vi rerum , aut aliis quæ ad opus perficicndum adſciſcuntur, contenta eſt,niſi pu. ra mens, & charitatis amoradiungatur ſeruiendi Dco, cui hæc ipſa tanquam noftrarum manuú facrificium offeruntur: Cum enim huc ſpectant, tum veræ nobilitatis ſplendore ab co do nantur, qui primus , & ſummusrerum artifex, omnia quæ ſibi oblata ſunt ; & abſoluta , & partibus omnibus pergratiam per fecta reddit : quod quidam volucrunt ſignificatum eſſe illo ſal h S.loan.c.12. uatoris noftri di&to: h Cum exaltatusfuero,omnia traham ad meipſum . Contra verò reliqua omnia, licet eximia, & præclara nobis videantur,licet illuſtrium virorum opera effe probentur, licet ad exitum egre giè perducantur , niſi apud Deum grata, &accepta fint, abic &a , illiberalia , & nullius ferè ponderis exiſtunt , dicente illo i S.loan.c.is. ipſo : Siquis in menon manferit,mittetur foras ficutpalmes,& arefcet &in ignem mittent , &ardet: Quam differentiam præclarède 15. Auguft.lib.prehendit fanctus Auguſtinus cum ſcripſit. ' Et ſi vſusquarun . F411.cap dam rerum fimilisvidetur nobis effe cum gentibus, ficuticibi & po . 230 tus,tectorum ,veſtimentorum ,& lanacrorum ; longè tamen aliter hi ſcerebus vtitur ,qui adaliumfinem vfum earum refert, &aliter qui ex his Deogratiasagit. Ex quibus colligimus ; cùm hac ratione nobilitariresomnes poſſint,licet paruæ , & humiles videan m S.Augufli. tur ; vel potius cum res nulla ( vt placet ſancto Auguſtino " ) inucniri poffit,quæ,adhibita Chriſtianæ religionis regula, de bcat aut parua dici,autlcuis;nobilitatē iſtam ad artes , dc qui bus agimus, co facilius perduci valere , quo propius ad Chri ftianæ 20. contra 23,4.cle dor. Cbrift.cap. 18 . Lib. I. Cap. VII. 39 ftianæ pietatis normam accefferint;vt verè illud affirmarepof fimus, hodie longe nobiliora , multoq; illuſtriora à Chriſtia nis pictoribus opera confici poffe, quàm olim A pellis ,aut Phi diæ, aut Protogenis,aut aliorum, quos vniuerſa celebrat anti quitas, imaginesſe oſtenderint. Sed ifta nobilitasquia communis cum cæteris artibus , li. cet mechanicæ, & humiles ſint, poteft effe; nos hocaddimus, aliam propriam , & domeſticam huius artis laudem eſſe , quæ facile percipitur ex iis formis, quas facit ; cum intuentium ó culis imagines illorum proponat, qui meritorum magnitudi. ne, vitæ fan & itate , & virtutum omnium ſplēdore reliquis ex emplum ad bene viuendum oftenderūt, & præter cæteros ipſi Deochariſſimi fuerunt, eoque in cælis fruuntur. Quod qui dem labores , & artem , & induſtriam artificum ,& vniuerſum operis corpus ſtudiosè perfectum , & hunc ad finem conuer. fum ,mirificè illuſtrat, & ornat ; cum nulla honeftior , aut præ ftantior hominum ingenio proponi occupatio poflit , quàm ve virosillos fummo Deo proximos , qui diuinæ præſtantia muncra participarunt, laudibus veriſſimis efferant . Huc potiſſimum accedit alia ratio ab altiſſimo finc , quo Chriſtianæ picturæ ſpectant,ducta:nam cum hominum actio ncs illius virtutis propriæ fint,ad cuius finem dirigütur, cum que omnes imagines facræ ,acta religioſa exprimentes, nihil a liud agant , quàm vt voluntates hominum à rebas terrenis 2 uertant, & cum Deo coniungant,quicharitatis finis eft; fequi tur , vt dicamus fignorum formandorum artem ad charitatis diſciplinam referendam eſſe,atque inde nobiliſſimum , & ma ximum virtutis opus euadere poffe. At fiquis contra, imo huiuſinodi artem chriſtianis homi nibus paruifaciendam diceret , quia cum vero lumine fidei polleant , & in creaturis ipſis ſuprema Dci Maieſtas eluccat, il liſque cognitis facile poterit animus ad cæleftium rerum con fidcrationem , & amorem euchi , & artificum opera multo illis inferiora efle norint,non debcntanimos adifta demittere,fed H micntem 40 De Sac. Prof.Imag. cap.40. n Petrar.de re- mentemefferre ad rerum opificem Deum, vt fcripfit ille. forrun.lib.2.** Tu,quem hæc facta , & fucis inanibus adumbrata vſq; adeo delcctant, attolle oculos adillum , qui os humanum ſenſibus, animumintelle £tu , calum aftrisfloribus , terrampinxit,& pernes quosmirabaris artifi o Idem Petrar. ces ,quos vulgus, errorum princepsinuexit, & c.Et paulo pòft :º Pro Iob..cap.41. fectò fi illum afpicies,quiſolidam terram fretum mobile, calum volu bile fecit ,quique non fictos,fedveros viuoſque homines; &quadrupe desterra.calo volucres dedit,puto vt Protogenem , atque Apellem ,fic etiam Polycletum pernes,& Phidiam . Nos ad hæc, quando imbecillitas noftra non patitur,vte uolemus altius , &ſublimiorem naturam rerum , ſine inferio rum adminiculo affequamur ; idcirco artem iſtam dicimus tanquam medium aptius , &propinquius , acinſtrumentum quoddam facilius, ad maiora cognoſcenda commědari, hinc que eam iuſte dignitatem ſuam retinere, exemplo earum vir tutum ;quæ quamuis mediocres, ( ſi cum maioribus conferan tur) tamen è virtutum choro non excluduntur, eædeniq; tum ob neceſſitatem , tum ob præſtantiam ,in honore, & exiſtima tione habentur , præter alios permultos fructus, quos imagi nes ſacræ nobis pariunt , de quibus loco opportuniore dice mus. Nunc ex his putamus omnes intelligere , quæ ſit amplitu do , quæ dignitas, quæ præſtantia, artis huius , quando titulos quatuor nobilitatis, eximios, &ſingulares obtinet; quo rum duosab humana ſapientia, duos ab euangeli ca veritate accepit ; quod multis præ terea exemplis proba bitur. Exempla Lib. I. Cap. VIII. 41 oc Exempla aliquot pictorum , & fculptorum ,quiin Sanctorum Beatorum numerum relati ſunt, aut qui optima exemplarig, vita prater cateros habitiſunt. CAPVT OCTAVYM. Dea,quæ diximus,vt artis huius dignitatem præſi dio firmiore muniamus , commemorare nunc ali quoslibet, quicum Chriſtianoanimo optimaque mente pi&turam exercuerint, nobilitatem, & fplen dorem illius ita confirmarunt, vtinmortali ctiam gloria or narint : nam præter eos , quos veteris Teſtamenti hiſtoria ' a Exod.35.37. nominat Bezeled & Ooliab , qui ſcicntiam non ab homine traditam , ſedà Dcoin mentem infulam acceperunt forman di imagines ex auro , argento , ærc , marmore, atque ex alia omnis generis materia , & præter ſanctum Lucam Euangeli ftam , egregium , & illuſtrem pingendi artificem ; Eccleſiaſti. ca hiſtoria tradit , quinque viros , & ſculptura præſtantes, & b Lib. 4o diuinæ laudis ſtudioſos,Imperatörc Diocletiano maluiſſe a cerbiſſimos corporis cruciatus martyrij caulà ſubire , quàm Idolis fabricandis grauem fummo Deo iniuriam inferre,quo rum nomina ilta ſunt; Claudius , Nicoſtratus , Symphoria nus , Caftorius & Simplicius : quorum fit commemoratio in fancta eccleſia ,in Martyrologio ' dic octauo Nouembris : c Ado.in Mar in quorum vita legimus, * Quod fuerunt artifices inſignißimi, pyrologio &marmorum cæfores probatißimi, & artemfuam crucis ſignomuni. Sanét.com. 6 reconfueuerant. fol.165. In Nicæna Synodo fecunda dicitur: & fan &tus Athanaſius, & alij affirmant, d imaginem ſaluatoris à ſancto Nicodemo ds.Athanaſ. fuiſc factam , è quacum Bcrittum allata cact, mirabiliter fan- inlib.de image Berit. Ed in Sy guis ille fluxit ;vt ncmo ignorat. nod.7. actif H 2 la De Sac. Esº Prof. Imas. • Sur.tom.s. fol. 195. 1 1 4 1 In ſan & i Cornelij Centurionis vita ſcriptum cft de pi & tore quodam , quem Eucratium vocabant ; cum petitum cf ſet ab eo , vt ſancti huius imaginem pingeret ; quia rem viſus cſinuitus ſuſcipere , inmorbūgrauem incidiſſe ; Sed cum illi vir fan tus poftea apparuiſſet, & veram ſpeciem oftendifſet: rc pictor animaduerſa,mutata fententia errorem correxit, &ve roanimi dolore commotus, ſummaque pictate incitatus , pi &uram faciendam ſuſcepit, ſumma felicitate perfecit ; quam morbi totius liberatio conſecuta eſt. f Metaphraſtes Scribit Metaphraſtes in vita ſancti Eutychij Patriarchæ apud 6.fel.562 Sur.com .Conſtantinopolitani; cum adoleſcens picturæ bene peritus . de muro veneris imaginem ſuſtuliſſet , vt aliquas fan & orum imagines eum locum ſufficeret; incurſu Dæmonis, qui Vene reæ imaginis cuſtos erat, ita grauem pictoris manui plagamin . flictam fuiſſe , vt repentinus tumor & vulnus ſummum vitæ periculum denunciare viderentur : at pictorem ſingulari pic tate incenſum , cum à Deo precibus illius fan & i valetudinem priftinam impetraffet, perpetuum grati animi argumentum dediffe , cum fan &túipſum codem loco pictum reliquiſſet; & inquit. Quo in loco pictor vulnus acceperat,in eo memoria , & grati animideclarădi cauſa,ſanctiviri depinxit imaginem ;vtmanus,que curationis beneficiumacceperat , medicum fuumfecundum Deumte ftaretur. Idem Metaphraſtes & in vita ſancti Anaſtaſij martyris Per Siras,ana- fæ de quodam dicit , quifuſoria arte imagines argenteas con fal.fol.53o. flabat, & vencficiis, & magicis cantionibus ftudcbat; quem cum ſanctus Anaſtaſius in Eccleſias adduxiſſet, in quarum pa• rietibus ſanctorum res egregie , & mire geſtas, & martyruin laurcas pictores exprefierant,ftatim reſipuiffc, & ad Chriftuin Dominum mentem, & conſilia ſua tranſtuliffe. In vita etiam fancti Gregorij Papæ legimus la de Saturnino Taleas Monacho & pi &ore, qui præter alias virtutes,cum fan & ūGre gorium præcipuè coleret, illius imaginem inter nõnullos ſan &os conſtituit;cuius pietas ita lummo Dco placuit, vt imagi Sur.tom.i.in h loun . Diac.in nem Lib.I. Cap.VIII. 43 nem ipſam ſingulari priuilegio donarit; nam ſæpe ante illam lumen ardere inueniebatur, quod nemo illi accenderat. Ad hoc accedit Lazarus Monachus , & pictor nobiliſſi. mus, vt tradit Zonaras , queni Theophilus Imperator acer - i Zonar.lib.s. rimè infe & tatus erat, quodimagines ſacrasſtudiosèpingeret; anwal.fol.sk Cùmautem verberibus coelum , ſummoquc cruciatu corpo ris penè confectum , in carcerem conieciffet , & nouæ femper in Monachum crudelitatis vim intenderet, miræ rei cauſam dedit ; quod hiſce verbis declarat : Piétor cum ex plagis illis re ... creatus,iterummanusfacrarum imaginum pictureadmoueret,ignis tas laminas Tyrannus eius manibus admoueri iußit, ne labores manuum eius pj adorarepoffent. Fertur enim confeſſorille postea tormenta carcere ciectus, plagas adhuc in manibusgeftans,diuina adiuuantegratia , venerandas imagines depinxiſſe, ac post Tyranni interitum , Saluatorisimaginem incarcerepinxiſſe, acqualis nunc cernitur reftituiſſe, cumprius imago iam olim eraſa fuiſſet. Præclarum nobis exemplú proponit Cedrenus de quo -l Cedren. in dam ſeruo Dei Methodio monacho, itemque pićtore , quicompend. hie cum pi&turam ſuam Chriſtianis refertam documentis ad no - num.40. uillima hominis exprimēda egregiè accommodaffet, effecit, vt Bulgarorum Princeps gentilitate reiecta ad Catholicam fidem aduolarit , cum ei horribile extremiiudicijfpe & acu lum obtuliſſet, quod ille his verbis declarat: Bogoris Bulgaro rum Dux cum nouam domum ædificaffet, monachumMethodium Roma oriundum ,pingendiſartificem , hiſtoriis eam totam exornare jußit :diuinog inſtinctu fačtumest, vt non diceret nominatim , que Animalia depingi vellet,ſedpingere fuo arbitratu , modò terribilis eſſetpictura,iuberet: monachus ſecundùm Chriſtiaduentum depin xit, quòd nihileo terribilius ſciret . Princeps abhacparte videns iuftorum cætum expreſſum , ab altera impiorum ſupplicia perpetien rium ,edoétusgàpictore quid fibiiſta vellent,illicò ſuam eiurauitfu perſtitionem : inſtitutus, vtdiximus, à S. Epiſcopo diuinis arcanis, intempeſta noctebaptizatusest. Contra eum proceres Bulgarorum , acpopulus infurrexerunt, & interficere conatifunt, quos illeparua H 3 fuorum 44 DeSac. Prof. Imag . m Sur.tom.6. de Sit. Sanit.in cap. 32. 1 fuorum manu , crucisfignoprelato,fudit: reg inopinata territos ad fidem Chriſti perduxit. Et de ſancto Eligio dicitur : Quodmultas fanctorum ex asa Gita S. Eligy ro,argento,atqgemmis fabricauit thecas,fiue tumbas,et mauſoleum ſanctimartyris Dionysü:multa præterea fan &ti huius eximia opa S. Audoënus Epiſcopus Rotomagenſis in eius vita prædicat. Scriptum eſt etiam ( vt ad exempla recentiora veniamus) 2.Gcorg, Vai de pictorc Romano, qué Petrum Cauallinum appellant"; qui Guris pictorum..præter excellentemartis huius induſtriam , pictatein Deum, & ftudio in pauperes maximè floruit : cùm verò ætate iam af fecta ſenectuti proximus eſſet,tanto animi ſtudio religionem complexus eft, vt ſumma vitæ innocentia, & bene viuendiex cmplum præbuerit, & in Sanctorum penè numerum relatus ſit: tradunt autem artificio , & manu huius Crucifixum illum factum eſſe,qui adhucin Eccleſia ſancti Pauli extra muros vr bis Romæ viſitur, qui dicitur anno Milleſimo trecenteſimo ſeptuageſimo, ſanctam Brigidam allocutus eſſe : alias etiam imagines pinxiſſe creditur , è quibus mira quædam, noua, & inaudita effloruiſſe nemo ignorat. Accedit ad hos venerabilis frater Ioannes Feſulanus, or o InGiris fan-dinis Prædicatorumº , pictor nobiliſſimus, totiusquc Euro. Prad frater pæ teftimonio celebratus ; fuit hic quidem ob eximiam hu Seraf. Razzi, militatem , & fimplicitatem Chriſtianam , pater verè angeli cus appellatus:hic permultaegregiè pingendo perſecutus eft, nec tamen quidquam præter Sanctorum imagincs fecit,nec ad rem vllam manum attulit, nec pennicillo ante orationem vnquam vſus eſt , nec Crucifixo exprimendo operam ſuam dedit vnquam , quin lacrymis genas & pectus perfunderet; in cuius operibus proprius quidam deuotionis fpiritus, & mira ſanctitas elucebat . p In libro In Chronicis verò ordinis feruorum ſcriptum cft Pipico Chron.ord.fer rem quendam anno millefimo ducētcfimo quinquageſimo wor.fol.14. ſecüdo ,cum laqueis peccatorum teneretur, fæpius aggreſſum fuifle pingere fanctæ Virginis Deiparæ vultum , quæ Florentiæ colitur, &orum ordinis Lib.I. Cap.VIII. 45 1 colitur, & Nunciatæ vulgari nominc appellatur, nihil tamen ciėx ſentētia fuccellifè, quodcum ſuſpicaretur peccatorum ſuorum cauſa fieri,conſiliumipfe fecum cæpit, vt Sacramen to confeſſionis,culpas omncs abſtergeret: quod cum feciſſet, &inftrumenta omnia ad opus perficiendum parata haberet, res mira accidit , vt cum manū vellet operi admouere, caput venerabile , cū reliquis partibus abſolutú offendit, quod mi niſterio Angelorum mirabiliter factum effe, exiſtimatum eft, &ad rem viſendam vniuerſa ciuitas confluxit. Legimus etiam de fratre Bartholomæo item ordinis Prę. dicatorum ? , qui cum pingendi arte excelleret , religioncin q Vaſar. ir bisa ingreſſus, & cam , quam profitebatur regulam arctè comple- ris pictor. xus, picturam ita coluit , vt multas præclarè factas imagines, pietatis ſuæ teftes reliquerit ,in quarum facie cæleſte quiddam videbatur elucere. De Alberto Durero picore, & Geometra Theutonico, no obſcurum in illius vita teftimonium habemus , vt dubitare nemo poſſit, quàm diligens in pictura fuerit, vt ſạnctitatis , & honeſticultor; cum ſcriptum ſit: Fuiſſe illum ſanctimonia ,& pu doris diligentißimum cuftodem , &nullam fpurcitiem ,nullum déde cus in ipfius operibus extitiffe, refugientibus fcilicettalia omnia ca ftißimisanimicogitarionibus. Multi præterea extiterunt è variis gentibus, & ordinibus religioſorum præſtantes viri,quicum pi& ura , & ſculptura,& architecturæ ſcientia bonitatem Chriſtianam , & pietatem , & fan & itatem coniunxerunt, quæipfa operibus ſuis, quæ adhuc extāt , præclarè teſtati ſunt: inter quos nonnullos etiam Bo nonienſes commemorare poffemus, niſi noſtri conſilij ratio non ad pictorum hiſtoriam contexendam , fed ad exempla quædam illuftriora decerpendaſpectaret; vt infixam in legen tium animis huius artis, quando piè fan & eg; ſuſcepta eſt, vim & dignitatem relinquamus : iis igituromiſſis ad reliqua ſermoncm noftrum transferemus. De pictus 46 DeSac. Prof. Imag Depictura, & ſculptura ,&aliisartibus qua in 1 faciendisimaginibus verfantur. CA PVT NON V M. V m imagines vtilitatis communis omnium cau ſa inuentæ , & editæ fuerint, cumque dignitatem eximiam , & propria ornamenta habeant ; non eft mirum varias etiam iis exprimendis rationes ſuf ccptas effe,Nam , vt alias diximus, modò cxauro, modò exar gento , interdum ex ære, ex marmore, ex ligno, & ex terra fą. étæ ſunt;modò lineis adumbratæ funt, modò coloribus defi gnatæ , modò aliis etiam modis fi &tæ , cum quiſque, vt fibi commodior , & populo iucundior res erat, artcilla vteretur: fed cum hæ diſſimiles faciēdarum imagines rationcs videan tur;ad duas ſpecic primas artes'rcuocari ſolent , quarum alte . ra Pictura, altera Sculptura dicta eſt;hinc controuerfiahone fta illa quidem primum cft orta, quæ adhuc viget ; vtriex his prior locus debcatur, nec defuerunt, qui ab vtraque parte de pugnarent acriter, & alteram alteri anteferrent. Nos hocloco iudicandi partes non ſuſcipimus; imoillas, vt germanas ſorores, deſignatione tanquamcommuni patre Ortas , cum agnoſcamus; exiftimauimus, vt arbitri honorarij facere ſolent; qui alteri partiomnia non tribuunt, vtriqueau tem aliquid permittant; vt diſſenſiones tollant, & vtranquc partem mutuo beneuolentiæ vinculo coniungant; ita, inquã, nuncfaciendum , vt pro rationum diuerfitate & diffimilitudi ne alteram alteri præponi interdum poſſe arbitremur, & fi in codem homine ambæ coniunctæ reperiantur, mutuo fibiv traſque ornamento , & fplendori effe. Illud autem vetcrum ſcripta teſtantur, vtriuſque artis o pera præſtantium artificum manu confecta , maximè apud omnes gentcsin exiſtimationc ſemper fuifle;ipſosautem au Stores Lib. I. Cap. IX. 47 Demetrio. & tores imaginum, & fummam laudem aſſecutos, & pręclaram nominis memoriam adeptos eſſe: quod ſi ab operum æſtima tione artis dignitas colligitur, vel hocipſo probatur, quanto in honore habitæ fuerint hæ artes ; cum ſcriptuſita, imagines a Strabo lib. quaſdam tanta pecunia ſæpe comparatas fuiffe, vt admiratio- 14.EbideAn nem ſola ipſa narratio pariat; Vnde ferunt " pictorem quen- 6 Plin .lib.zs. dam egregium , cum maximain vim opum pingendi artifi - cap.9. cio congeffiffet, reliqua poftca, quæ fecit, donare omniacæ . piſſe; quo nomine fapientiffimus habitus eſt , cum donan dum illud duxerit, cui par ncc pecunia,necæſtimatio eſſe vlla poffet. Legimus etiam permultos Reges, & ſummos Imperato- C Plutarch.in res præſtantium artificum operą tanti putaſc, vt ſuo ipſa pa trocinio exceperint, & vrbes ab hoftiuin impetu, à direptio. ne, à nilitum furore liberarine , verentes no picturæ aliquæ il luſtriores incendio perirēt: quod Rhodiis aliquando regnan te Demetrio contigit. Quod ſi quis diligenter( vt ſummatim dicam )animaduer tat, nullum mercaturæ genus inueniet, quod tanti vnquam apud homines fuerit , quanti omnibus feculis fuerúnt ima gines probè perfe &tæ , quando nec gemmæ ipfæ maiori ftu• d Plin.lib.7. dio ſeruantur , nec maiore animi vel dolore, vel moleftia cap.38.6 lob. 34.cap.7.8. E quàm iſtæ , amittuntur. Quod fanè meritò videtur fieri; nam lib.35.cap. 4.8. fi diligentius cuſtodiendafunt, quæ maiorem induftriam re- & feq .És lob. quirunt , & omnibus partibus abſoluta rarius viſuntur; vti 36.cap.Quinio. que ſi attentius res conſideretur ; id in imagines pulchras & aptè fabrefa & as cadere intelliget : Nam ipſa loci deſcriptio, corporum ſuperficies , partium compoſitio, vniuerfæ hiſto riæ concinna ſeries, temperata colorum venuſtas; lucis , & vmbræ partitio , perſpectiuæ modus & ratio , Analogiæ , di Atributiones , diſcretiones , illud , quendam ſaxis motum & ilicunditatem'dare, ita imaginem conflare & producere , vt non videatut ex fruftulis conftare , & alia huiuſinodi, diffi cultatem ſummam habent, & ſublimem pictoris induſtriani , I & inge 48 DeSac. &Prof.Imag. &ingenij vim oſtendunt. Hincq; mirari nemo debet; li per raroimagines præclaræ aliquæ fiant; & ſi interdum aliquæ fi unt, li hæ maximi fieri, & ſummo in honore apud omnes ha beri folent. Ex hisautem quæ breuiter perftrinximus, qui iudicio pol let, ſatis coniicere poterit,quid ipfidedignitate, & æftimatio. ne vtriuſque artis ſentiamus. Soosoo fmagines ad duo primacapitareferri, vt aut facra fint,autprofana, CA PVT DE CI M V M. OSTYL A T hoc loco argumentum nobis propo fitum , vt videamus , quot modis imagines pingi poſlint,quæuéinter illas differentia conſideretur; qua in re, li illud refpexerimus, quod fuperius di& tú cft, fcilicet , imagines ita natas cffe , vt rerum omnium, quæ creatæ ſunt,fpeciem referre aptè poßint, ſiue propriè, quales ſunt earum rerum forinæ , quæ fenfu percipiuntur ; ſiue lar gè,qualescarum ſunt, quæ adhibitis quibuſdam fignis intel ligentia comprehenduntur, poterimus dicere , tot efeima ginum differentias, quot ſunt rerum ſpecies , quæ imaginibus exprimuntur. Quia tamen nimium multę diuiſiones hinc duci poffent, quidam materiam fpe & antes , vnde fiunt, & artificium , quo componuntur , diucrſa , & propria nomina imaginibus tri . buerunt : vocarunt illas,quæ lincas,& colores adſciſcunt, pi Euras: illas verò, quæ inciſum , & inſculptum aliquid habent, ſculpturas. Vbi autem opere fuſorio , aut manu formatur aliquid, Græci Plaſticen, Latini Figulinam appellarunt. Sed hæc ipfa diuiſio nimis latè longcque manat ; cum , exempli gratia , Git longè alia materia , & ars imaginum , quæ acu pin guntur, Lib. I. Cap. X. 49 guntur , atque earum eft, quæ ſcalpello fiunt: alia carum , quæ colores liquidos adhibent ; atque carum, quæ flatu , flamma.. que confiantur,vt in vitri materia experimur: alia denique il larum , quæ aut textura componuntur , aut Muſeo opere finguntur , aut velis concinne diſpoſitis , fiue floribus aut foliis intermixtis folemni aliquo, &fefto die in parietibus formari ſolent: & idem in modos penè innumerabiles imagi num fingendarum cadit, vt di&um eft fupra. Proinde omiſſa hac diuiſione, quæ parum ad rem facit, &accidentaria eſtà materiæ diuerſitate extrinſecus fumpta, imaginum varietatem, & multitudinem ad duo potiſſimùm capita reuocamus , quorum alterum ſacrarum , alterum pro fanarum dicimus ; in quo veterem legis normam ſequimur, vt Moyſesſanctusſacerdotes docuerat " ; mandarat enim , vt a Lewis. io . fcientiam eam, qua poffunt à ſacris profana internoſci, tene rent : Itaque Ezechiel Propheta querebatur, dicens ' : Sacer- b Ezech.c.zz. dotes interſanctum , & profanum non habuerunt diftantiam ; inter pollutum , &mundum non intellexerunt. His igitur duobus capitibus vniuerſam rem comple đimur, cuius veram ſuis locis diſtinctionem explicabimus, &abuſus , qui in ſingulas imaginum ſpecies incidunt, vt le ctorcs ab iis caueant, oftendemus. Quia verò facrarum quæ dam propria ſunt , quædam profanarum ; quædam vtriſ. que communia,dabimusoperam , vt ſigillatim , quatenus fie ri poſſit , de iis agamus,interdum à ſacris, interdum à profa nis'exordientes, interduin vtraſque coniungentes, vt rei op portunitas feret. Nunc verò legentēmonemus,has ipſas differentias ima ginum vel ſacrarum vel profanarum ,duobus modis conſide rari poffc , primo ex figura,deindeex ipſa intuentis perſona: nam fieri poterit, vt imago ahquanaturā, & formā habeat hu. iuſmodi, vt ſit verè inter fandas aumeranda, tamen aſpiciētis opinione ad alium ordinem aggregetur:quod fit ob eam cauf Sam , quia qui rem ſpectat, opinione longè alia ducitur,quàm artifex, 1 I 2 De Sac. Es Prof. Imag. artifex , qui eam cffecit, ductus fuit ; vt fcribiturdeſerpente c. Num. 21. • æneo, quem iubente ſummo Dco Moyſes fabricatus eit“; qui erat apud quoſdam imaginis facræ , & myſterij loco, apud a lios quaſi Idolum erat ; ita ex his imaginibus aliqua poterit quoad primum aſpectuin ipſam intuentis ſpeciem , & ſacra &religioſa haberi , quę à perditis & impiis hominibus idolum aliquod exiſtimabitur, mente autem captis , voluptatis cauſa facta videbitur : vt à ſanctis Patribus in ſeptima Synodo ani d 7.Synod. a- maduerſum eft , in qua legimus d : Quemadmodum in Babylone étio.4.fol.105. Iſmaëlitæ organa, &cytharam , &alia quadam ,ficutiipfi Babylonij habebant, & illiquidem adlaudem Dei,ij veròin miniſterio Damo num ,fic de Imaginibusgentilium & Chriſtianorum cenſendum est: fiquidem gentesad cultum diaboli, nos verò adgloriam &recorda tionem Dei, illas feruamus,vt iam imago eadem multas diffe rentias allatura ſit ,pro vario & diſſimili illorum, qui ſpectant, ſenſu , quod non longè abeſt ab illo dicto , quod à Philoſo phis , tamquam vulgare axioma circumfertur , licet alio pertineat: Quodomnereceptum habet feper modum recipientis, & non recepti. Hincģue perſpicimus è forum fucco, qui in agris naſcuntur,melconficiab apibus ſolere, ex eiſdem ab araneis mortiferum venenum exprimi; quod etiam multis aliis in re bus accidere ncmo negarit. Nos igitur licet illud nobis fit propoſitum , vt de facris imaginibus præcipuè fermonem habeamus , exordium ta men hoc loco ſumemus à profanis, quarum vſus ficut Chri ſtiano homini rarior effe debet, ita de illis ſermo breuior fiet: facras deinde vſque ad huius libri finem perſequemur; nec ta men omittemus pofterioribus ctiam libris illa omnia interferere, quæ velad facras, velad profa nas neceſſaria fuerint, vt res ipfa poftulabit. Os so Quanam Lib.I. Cap.XI. ار Soodsoord pooooo THE Quanam profana imagines dicantur. CA PVT X I. O c ipſum profaninomēà Scriptoribus large ſum ptum , variè accipiſolet, fed quod pertinetad rem noftram videtur triplici ſenſu vſurpari, quod varia exempla ſæpius teſtantur. Primus eſt qui ſacris re bus opponitur; placuit enim priſcis patribus noftris ſanctis,ve facilius in Chriſtiano populo cuiuſque munus & officium di gnoſccretur, tanquam in duas claſſes vniuerſum populum di uidere, quarum alteram Laicorum vocarunt, id eſt populariú : Nam hi priftinam viuendi libertatē omnibus hominibus per miſſam retinebant,vt vxores ducerent, & vitæ neceſſitatibus, & Ciuitatis commodo ſeruirent;alteram clericorum dixerüt; corum ſcilicet , qui è populo ad Dei ſummicultum euocati & aſciti eſſent, vt S.Hieronymus teftatur dicens . “ Duoſuntgene- a S. Hieron .ad ra Chriſtianorum ;vnum genusdiuino mancipatum officio,qui Cleri- Leuitam qué ci vocantur;alterum laicorum ,quibuslicet vxorem ducere : Item June 12.9.1. reliqua omnia in duos ordines diſtribuerunt, quod idem ſi gnificat quod laicum vel ſæculare;fecunda ſacra dixerút : pro fanasillasresexiſtimantes,quęnaturæconditionem & ftatum retinerent,communique vſui ſeruire poſſent : ſacras autem il las quæ longius ab hominum & vſus communitateabefient, bs.Thom.2.2. & quaſi nobiliore priuilegio honeftatæ ad veri Dei cultum, & q.81. art.8. Ianfen in con ad ea quæ religionis ſunt, perlatæ eflent. His autem duobus cord.Euang. nominibus nõ modò omnes homines, ſed tempora etiam ip- 6.60.fol.466. ſa, & loca, & actiones denique omnes complectebantur, & in hos duos ordines diſtributa eſe volebāt ; proinde lex antiqua facerdotibus iubebat , vt haberentſcientiam difcernendi inter fa crum & profanum . Cognitis igitur huius differentiæ finibus & quaſi termi nis, qui reiſacręconſtituendæ præſcribuntur,illud ſequetur, vt alterius generis imagines in profanarum ordinerelinquantur. 1 3 Alter cLenic.io . 52 De Sac.Ed Prof. Imag. Alter fenſus, quo profanam rem dicere folemus, hic eft, quãdo res, quæ ſacra prius, ſeruata canonum forma, fa & a erat, poftea facinore aliquo, aut caſu violatur,fædataque fan & titas cius perit, ita vt cum ad facrarum rerú ordinem aggregata iam ellet, nūc tandem relabatur, atque ab illo ftatu concidens, iam impura fiat,ac oppoſitum ſanctitati iocum teneat: ſanctum e nim purum aliquid & mundum , & à terreftri forde remotum ſignificat, vt à Græco nomine ära colligitur , Vnde Eccleſia vulgo dicitur profanata, aut cemiterium, aut huiuſmodi alia res ; quo ſenſu dictum illud Pſalmiaccipicommodè videtur : d Pfalm.88. Profanaſti in terra fanétuarium eius. Et Ezechiel : Sabbata mea CEzech. 23. profanauerunt. * Et in libris Machabæorum : Altareprofanatum , fMach.4. &portas exuftas. * Et Iudas vehementer inftabatpuniens profanos. Atque hic ſenſus differt à primo, de quo ſuprà: nam primus il . le peccatum nullum habet; hic ſecundus rem prauè affe &tam , &itatu ſuo deiectam ſignificat. Tertius ſenſus eft è ſimilitudincquadam aſſumptus, cum ad res illas perducatur, quæ licet nunquam ſacræ fuerint,nun quam violatæ ,tamēita abſurdæ ſunt, vt contrariæ & repugna tes ſacris habcantur : idcirco profanum hominem, & profanú ſermonem in malam partem interpretamur, cum in Ezechic $ Ezech.21. le legamus: 5 Tu autem profaneimpie dux Ifrael. Et S.Paulus ait:

• Timerb.6. Deuitansprofanasvocúnouitates:quo ſenſu dicifolentà quibuf dam picturæ profanæ, pingendi licentia corruptæ , quæ offen fionis multum habent, de quibus loco proprio dicemus, cum neceſitas poftulabit.

Quibusexcaufis imagines profana inducta fuerint. CA PVT X I I. RÆter illa , quæ deinuentioneimaginum generae tim aliâs diximus, ſi quis prima earum initia, quæ pro. fanæ dicütur,diligentius inueftigarit, quatuor ex cau. lis fluxiffe illas inucniet; ex neceſitate,ex vtilitate,ex delecta R tione, Lib. I. Cap. XII. ور cione, & ex virtute; quos quidem quaſi quatuor fontes, pofſu musad facras etiam imagines, ob alias tamen caufas dcriuare; fed de his loco opportuniore agemus. Neceſſitas ipfa oftenditur, quia cum homo ad ſocietaten &communitatem vitæ natus ſit, &multis aſſiduè adiumentis indigeatad imbecillitatem ſuam ſuſtentandam , interdum co gitur rationes ſuas aliis patefacere, quod cum verbis ſolis effi cere non queat, quæ percipi non poſſunt, niſi ab iis , qui & lo quentem illum audiunt, & eâdem linguam tenent,neceſſario factum eſt, vt inſtrumentum adhiberet aliquod , quo vtrique incommodo mederetur; atq; illud fuit, imagines profanas ca rum rerű, quæ creatæ ſunt, effingere , modò animaliū, modò plantară, modò earum rerú quæ ab arte profeëtæ ſunt , modò humani corporis diuerſarū partium, quibus maiorum noftro rum induſtria vſa eft ,vtſenſus intimos animorú facilius aperi. rent, cum vſq; ad illorum temporaliterarum elementa minus cognita effent,nec ſcribendi facultas ſatis pateret, q permulti ſcriptores grauiſimiteftantur,quicú loquuntur de variisgen tibus , & eorum inftitutis , affirmant imagines ab iis literarum loco adhibitas fuiffe ,ita inquit Diodorus • de Æthiopibus, a Diod. Sicut. quos in mūdo primos ante omnes gentes extitiſſe arbitratur, & ait : Sunt AEthiopum litera variis animantibus extremitatibuſ hominū atq;inftrumétis,fed precipuèartificumperſimiles ; nonenim ſyllabarun compoſitione aut literis verba eorü exprimuntur,ſedima ginum forma,earü fignificationecuſu memoriahominù tradita.Idem fcribit Phil." de Ægyptiis : AEgyptijoccultă Philofophiam defcri. b Phil.Iud.lib. bunt literis, ut vocãthierogliphicis,hocest notisanimalium , qua ipſi venerantur etiã pronuminibus. Et Cornel.Tacit. de iis populis Cornel.Tacis. fcriptú reliquit : Primi AEgyptyper figuras animaliū fenfusmentis effingebat, & antiquißimamonumēta memoria hominū impreffa fa xis cernütur. Itē Plinius: d Ita Sculptura illa ,effigieſj quas videmusdPlinimo Aegyptia funtlitera. Quadereà multis pręterea multa cõſcripta(16.36.cap.8 . ſunt, ſed hac têpeſtate dicunt, qui noui Orbis res obſeruarunt; inuentas elle gentes longiſsimo terrarú interuallo diſiunctas, complu lib.4. deGita Moyfi. lib.ir. 54 DeSac. Prof. Imag 1 complures illas quidem, quæ nullam cognitionem literarū at tigerant, nec ſcribendi rationē vllam norant; imaginibus tamē & ſignis rerum vtebantur; fed cum loca illa in ditionem Chri ftianorú poftea veniffent, characteresliterarūdoctiſunt,adeo vtillosrebusſuis commodè & ſcitè explicandis adhibeāt: ita que licet Hebræi , qui literarum ſcientiam ante omnes gentes acceperunt, nulla neceſitate ad imaginum vſum impulſi fue rint , vt dictum eſt, non tamen fequitur reliquos etiam homi. nes primis temporibus huiuſmodi remedio non eguiſſe , & il lo ſatis commodè non vfos effe ,cum homo à natura ita factus fit ,vt rerum imitationem ſuſcipere &perſequi aptè poßit. Secúda imaginum cauſa, quæ ab vtilitate profecta eſt ,nul lum penè latet , qui cum animo ſuo vtilitates omnes , quæ hac etiam tempeſtate ab imaginum & figurarum vſu hauriuntur, conſiderarit, ſiue in vetuſtate rerű tollenda , & quaſi iuuentu. tem eis largiēdo, ſiue in deformatis & corruptis iā rebus, dum fæditas abftergitur, reſtituēdis; pi&tura enim paupertatem di tare,abiectaſque res honeſtare poteſt; cum tenui impenſa par uoque pennicilli opere, ilia, illa inquam, videatur efficere, quæ vix, aut ne vix quidem , inaxima vis auri efficere poffet.Hucac cedunt etiam vtilitates illæ omnes,quas bello, & pace percipi mus , cum ars iſta regiones & ſitus locoru , cum prouincias & regna , cum denique terrarum orbem breui paginæ ſpacio ex preſſum oſtendat, cumque illa omnia quæ ipſi aggredimur, & ad exitum perducere conamur, deſignatione excipiat, & quaſi numeris omnibus abſoluta, oculis noſtris proponat. Maior autem inter cæteras eminet vtilitas illa , qua cogni tionem mirabilem rerum naturalium nobis ars iſta tradit, quç dum nobis viuam quandam illarum formam offert,arborum , plantarum , auium, piſcium , quadrupedum, ſerpentum , inſe & torum , marmorum, & earum etiam ſpecierū, quæ peregrinæ ſunt; ſcicntiain docet; quam ſi tollas, multis quotidic difficul tatibus nos vrgeri & dcnſioribus tenebris opprimi neceſſe fu erit, vt alliduè experimur.Ex quibus dicere poſſumus nullam elle Lib.l. Cap.XII. effe autem nullam facultatem , nullam deniq;ſcientiam , quæ non maximum fructum , & fummam commoditatem abima. ginibus percipiat ; quod cum item veteres animaduertiſſent, dubium non eft, illos etiã ad artem iftam colendam , ſummo que ſtudio complectendam acriùs incitatos fuifTe , præter vti litates alias, quas alio loco referemus. Quid verò de dele & tatione, quam tertiam poſuimus ima ginum cauſam ,dicemus? velpotiusquid non dicemus ? cum innumerabiles propè res dicendæ fe offerant?Non eft dubiú, quin maximè antiquitas ad artis huius ftudium fuerit excita ta,propterillam voluptatem qua intuêtes pictas tabulas , tam ob excellentem imitandi induſtriam , & ob elegantiam , & va rictatem colorum , quam ob alia, quæ indead iucunditatem a nimorum planè mirificam redundant,afficiebantur;cum illos inprimis natura ipſa alliceret, &doceret, quæ nullo hominum auxilio, rerum imagines ſplendidiscorporibus exceptas ita re fert & proponit afpicientibus, vt & colores, & a&iones repræ • ſentet, id quod in ſpeculis, in Chriſtallo , in aqua videmus alli duè fieri: quod cum ſenſum hominis ſuauiter & iucundèmo ucat, facile nobis perſuadet, homines hacipfa voluptate pro fuſos atq; incitatos fuiffe , vtdeſignandi artem acciperent , & modò has , modò illas rerü formas imitarentur,de qua animi iucunditate plura loco alio dicemus. e Infra cap.1a. Reftat vt caput iſtud concludentes , de cauſa poftrema di. cámus, quæ imaginum profanarum origini tribuitur,quarum initia à virtutc, & à laudabili ſtudio ducta exiſtimantur: ſępe e nim contingit, vt homines beneficiorum acceptorum cauſa, aut rerum magnarū ſpe & cupiditate , aut virtutis ftudio ,quã plurimi faciunt;aut meritorum magnitudine , quæ in aliis ad mirantur, in animo ſentiãt, eximium quoddam ſibi deſideria cxcitari,vtiuftas & prçclaras cogitationes ſuas reliquis patefa ciant, quod qui cupiunt, non verba tantú ſectantur, ſed ſigna, quæ gloriæ plus habent, & ad temporis diuturnitatem aptiora ſunt,adhibent: Idcirco multigrauibus cauſis adducti,quæ ſibi K poſtcrita . 56 De Sac. &Prof. Imag. pofteritatis memoria videbantur non indigna , ſtatuas & imaa gines ſummorum virorūnomini dicarunt, quaſi parerent ali quando, &in lucem ederent, quod animo conceperant.prętf reà cognouerunt, quam commodè reliqui poffent ad rerūco gnitionem per imagines,tanquam per libros adduci, itaq; va rietatem hiſtoriarum , narrationes rerum egregiègeſtarú, quæ commemoratione poſteritatis dignæ erant, bella, vi &torias ,le gationes , Principum virorum imagines , animalium formas, inſtrumēta minusante cognita, & obſcura hocipfo ſtudio per fecuti ſunt, vt homines hoc ſcientiæ beneficio auctos, acriùs ad imagines non modò tuendas , fed etiam & numcro & æſti matione augendas apud reliquos impellerent. Huc poſſemus alia quædã adſcribere,præclara quidem, & à virtute proficiſcentia,quæ eximaginum occaſione homines excitarunt,vt ſummum Deum & cæleftes ſanctorum Spirituú choros eo magis colerent, & Ecclefia illius ſanctam ornarent; ſed cum hoc ad facras imagines pertincat , de eo loco ſuo age mus. 00 Quid fintIdolaſimulacra.ſculptilia, &alia huiufmodi nomina. CA PVT XI I I. Nter profanas imagines de Idolisquædam agen da duximus,non quia non multa &copiosè, &do etèab aliis decorum nomine, & origine , & reliquis, quæ huc pertinent , tradita efle ſciamus : ' ſed quo 2.controu.lib. niam tractatus noftri ratio ita omnino poſtulare viſa fuit , ne 2.cap.2. Eſeg. hanc partem ſilentio omitteremus.Idola igitur dicunturima gines , quæ falſa fimilitudine religioſas res oſtendentes, eam conſequuntur ab hominibus obſeruantiam, quæ nullo modo eis debetur : Vt enim in naturæ , & artificum rebus, aliæ veræ , aliæ falſæ ſunt, vt partusveri, &fuppofiti; vt aurum verum, & adulteri, a Bellarm . rom. Lib. I. Cap. XII . 2. Corinth. 6. CA.20 . hemil.a. adulterinum ; vt gemmæveræ & fimulatæ ;ita in iis quæadmo res pertinent , & in virtutibus ipſiseadem diffcrētia reperitur, cum altera iuſtitia vera fit ,altera falſa ; charitas item altera ve ra, altera fi & a ,dequa Apoſtolus " loquitur: idem igitur in ima- b Ad Romz.sa. ginibus contingit, quando ex iis aliæ veræ , ſacræ , & religiofæ ſunt,aliæ ſimulationercligionis fucatę,quæſimulacra,ſculpti. lia, conflata , fimilitudines, & aliter etiam dicuntur. Quod fi verum etymon quæramus, &differentiam , qua inter ſe diſtin guuntur,expiſcari velimus, orationem habebimus nimis lon gam ,nimiſquediligentem, & à re noftra planè alicnam . Tan tùm dicemus, voluiffe quofdam hæc nomina diſtinguere , & cOrig.inExodl. pprias, & certas iis qualitates aflignare, noninco tantū, quod admatcriam attinet, ſed ctiam quod ad formam . Alij volucrunt Idolum, quæ vox græca eſt,eſſeidem quod in editione ( quanı vulgatam appellant ) dicitur Theraphim. cuius fit mentio in libris ludicum, d & OfeęProphetæ, de quo d Tedic.cap.17 . 18.0fea cap.3. interpretes ſacri , & Rabbini veteres multa dixerunt. Liren.in gene. Alij hæc nomina non modò confusè, & tanquam fyno- cap.31.63 Car shuff. art.77 nima inter ſe acceperunt,ſed ad imaginis nomē etiam alia no mina aggregarunt.proinde S.Hieronymus ſcribit , vbi in ſa- c S. Hieronym. cris literis Idola, pofitúcſt,Aquilam ,figuras, velimagines in- de Heb.quaft. terpretatum efle, &apud Ciceronem legimus : Imagines, que rom .3. Idola nominantur. ' EtPlato : Idola vocamusimagines, quae in fcic,lib.1.de aquis, & in fpeculis funt,& quæ pictafunt,&quæ typis,figuris feu ex- finib. preffa, atque alia huiufmodi. 6 Itemſimulacri nomen , quod lati- gplar.in So nè dicitur , pro eo acceperunt quod eft Idolum apud Græcos, phifta. cum in latina interpretatione , vbi diciturin Plalmo : Simula cra gentium ,argentum aurum , Græcè dicatur: Té cisánetāv čby @ v . Hasautem proprietates , & differentias illas , quæ in vocibus, & diſſimili lingua infunt,prætermittentes,cõmuncm loquen di conſuetudinem , quæ linguarum , & orationismagiſtra eſt, fequemur. Dicimus autem in ſacris literis , & apud Doctores ſacros, imaginis nomen jca accipi, vt ſuperiùs cxplicauimus, quod h C.12.2 kuisus quidem in Gen.cap.31. lib. K 2 58 De Sac. Prof. Imag. S. Exod. cap.20. quidem ſi vocis proprietatem inſpiciamus,tam piæ, &fan &tæ , quàm impiæ, & diabolicæ formæ conuenit: ſed frcquentior & magis communis vſus bonam in partem interpretatus eft , vt ipſe Moſes in principio ſuorum librorum Deiore loqucns te i Genef.cap.1. ftatur: Faciamus hominem ad imaginem ,fimilitudinem & noftră. Contra verò nomen Idolı, ſimulacri, ſculptilis , & conflatilis, ' i Bonav.lib. communi vſu in malam partem acceptum'eſt, tamquamno 3.dift.37.in men rei , quæ legibus omnibus damnata eſſet ,atquehocdu plici ratione, aut quia rem, quæ ncc eſt, nec fuit vmquam, of fert: aut quia talem offert, qualis numquam fuit. Primum in Sphinge, in Tritone, in hominibus canino ore fi &tis ,aut in ali is rebus,quæ numquam extiterunt, videmus : quapropter fan m 1. Corine.10. Atus Paulus dixit. * Quod Idolum nihilest in mundo. Et Theo n Theodor.in doretus apertiùs teſtatus eft dicens . " Idolum nullam habet fubfs . ſtentiam , &quoniam Gentiles ea qua nuſquam forent, effingebant, vt sphinges, Tritones, &centauros. AEgypty verò homines fub effi grecanina , & bouina , ea facræ litera Idola ſolentappellare à voce o Tertul.lib, de græca rido , vt ait Tertullianus, º quæ forma dicitur, cuius im Idolo. Alex. de minútum nomen eſt etwor , id eft formula ,quæ rem no veram, Alesp. 2.9.158. necin rerum natura exiſtentem , ſed ſpeciem quandam tātùm Sonius lib. de ſignificat,licet alij dicant,Idolum , P id eft, cisósurn, quæ doloris p Fulg.Epifcop .ſpecies eſt ob cam rationem ,quam ipfi adfcribunt. Carthag.lib.i. Secundo modo alicuius vel hominis, vel beſtiæ , aut folis, mytholog.c.2. aut ftellarum imago fingitur, vt adorationis honor,hac ratio necomparatis ipſis rebus tribuatur , idcircoģ; Idola appellan tur; licet enim illæ , quod pertinet ad ſubſtantiam , & formam , veræ fuerint, finis tamē, quo ſpectant, longe alius cſt, & àcon ditionc, & natura illarum , magno interuallo diſtat; itaque ſan I Auguflib, ctus Auguſtinus dixit ; 9 Pagani ea colunt,quæ funt,fed pro Diis co cap.s.com.6. lenda non funt. Hæc verò ipſa Thcodoretus communi ſimili. s Theodoret.in tudinis voce comple &titur, quod nomen antiqua lex his ver Exod.cap.20 . s Exodi cap.20. bis ſuſtulerat. ' Non faciestibiſculptile ,negzomnem fimilitudinem . Lenir.s.26. Quod erat deadorationis cultu dictum : ftatim enim ſubiecit: ts.Thom.i. 2. Vt adores ea,vtfan & i Doctores interpretati ſunt. Huc memb.I. 9.100.art.4. Lib.l. Cap. X111. ور 1. ad Corinth . cap. 1o . Jud. 17. Lenst. 20. A lud. 2.10 . Hierem . 49. Amos 4. Huc etiam trahuntur illa verba , quædeſimulacro di &ta ſunt, & ſculptili ,& conflatili, quæ ſæpe in facris literis legun tur : omnia verò accipiuntur quaſi res Dei ſummi iudicio damnatæ, & ſanctæ legis decreto improbatæ. Ob hanc cauſam S. Ambroſius dixit “ Simulacrum ; verè nihil est, quia imago vi. u S. Ambrofin detur rei mortua , fed fub tegmine fimulacrorum Diabolus colitur. huc alij etiam tituli pertinent in diuinis literis reiecti * , & * Pſalm . 96. damnati , qui Idolis dabantur, vt Molochius, Aſtaroth ,Baal, 2.Para ! sp ( 33 Chamos,Melchon,Bempha,item alij permulti. Nunc veròlegentes commoncfacimus de inſidiis , & fal. 1. Regum 7. lacia Hæreticorum inimicitias cum pietate Catholica geren- Numeri 21 . tium, qui cum viderent in ſacra Scriptura ſæpius effe nomen Idoli, &fimulacri in malam partemacceptum, vt imaginum Regum 23 . ſacrarum vſum è populo Chriſtiano tollerent, vbimentioin ciderat imaginum , codem loco Idoli nomen repoſuerunt, aut ea,quæ ſuprà diximus, vt cum Idoli nomen inuiſum per ſe bonis eſſet,huius vocisſono imagines omnes in populi inui diam vocarent : nomen enim impoſuerunt, quod bonorum aures nonmodòabhorrerent, ſed leges ipfæ ferre nullo modo pollent:quod ipſum in græcis libris interpretandis machinati ſunt, nam verbum cirov, quod imaginem transferre debuerüt, ſimulacrum retulerunt ', vt rem inuiſam magis , & planè oni- y Sander.lib.x. nibusodiofam redderent . de imag.c.io. Molan.cap.87. Itaque omnes illi Concilij Nicæni decreto iuſto quidem anathemate damnati ſunt, qui ita impiis cautionibus ifta no mina confundere,& perturbare audent, in quo fcriptum eſt ?:Z.Conciliation Quifacrasimagines Idole vocant, Anathema: Qui ex Scripturaſen- Syn.7.a£t.4.8 % tentias contra idola dietas in fanctasimagines torquět, Anathema: afl., in fin.es aft.7.fol. 187 Qui dicere audent ,fanitam Catholicam Ecclefiam Idola vmquam accepiſe, Anathema , quod in Concilio Conſtantinopo litano, Adriano II. Imperatoreiterum confirmatum eſt . De K 3 De Idolo 60 DeSac. Prof. Imag, Oooo : DeIdolorum , fimulacrorum origine . CAPVT XIV . Pvd doctos , & ſcientia præſtantes viros, non eft dubium hanc Ipfam Idolorum , & fimulacrorum materiam, à Chriftianis ſcriptoribus, tum Græcis, tum Latinis vberiùs & pleniùs explicatam eſſe; qui tamen inprimis operam dederunt , vt inanem illorum fpeciem optimis rationibus confutarent ; dolos autem ,& in ſidias, quibus illorum temporum homincs irretiti tencban tur, reprimerent: Nos verò, quicum viris agimus , qui Dei be nignitate longè ab iis tenebris abſunt,puriſſimam verilucem nacti, hanc partem vniuerfam , tãquam minimè neceſſariam prætermittimus: properat enim oratio noſtra ad primam ori. ginem , & ad ipſa Idolorum initia, vt fciamus, vnde accerſita inorbem , vnde adſcita primò fuerunt: quod vt plenèpateat diſtinctum ,duasin partes diſtributum proponimus, in altera originem primam inueftigabimus , quo feculo inuenta , qui bus hominibus culta fuerint: in alteraquæremus, quidnam veteres adduxerit , vt Idola reciperent , & in ſuis prouinciis locum habere paterentur. De primo varias fuiſſe ſcriptorum ſententias inuenimus, non modo Gentilium, fed etiam Chriſtianorum . De Gen a Comment.in tilibus nihil erit quod multa dicamus, non modò quia cum dololat. in fin .puro fideilumine carerent, non potucrunt à vero falſum in fol. 627 . ternoſcerc,fed etiam quiâ vniuerfę antiquitatis cognitionem Polid.Virg.lib. affecuti non fucrūt, & ſuis ſcriptismagnam ſuperiorum tem porum partem non attigerunt. De Chriſtianis minimè per turbari debemus, quod ipfi inter fe diffenferint,cum hoc non ad doctrinam , fed potius ad hiſtoriam pertineat, quæ à teſti monio , & diligêtia illorum pendet, qui antiquitatis comme morationem ſuſceperant, 2. cap. 23• Satis Lib. I. Cap. XIV . 61 . Satis verò inter vtramque claſem conuenire videtur, cerrarum orbem his olim refertum monſtris, ſummaque hu ius generis varietateoccupatum fuiſſe, cum ſcripſerit Heſio dus(affirmante Euſebio b ) illis temporibus vltra triginta mil- b Eufeb.lib.s. lia Idolorum fuiffe , & ex co ,quod à Varrone ſcribitur, vt ait de prap.Ekamu fanctus Auguſtinus : Perſpectum est, hoc fuiſſe Gentilium inftitu- cS. Augufin. tum , vtfingulishominum actionibusfingulos Deos falſospraficerēt, lecuir.Dei, &nomina cuiğı propria tribuerent. Cùm igitur hæc non ita perſcripta fuerint, vt res fortale ipſa poftulabat,aliorum ſententias, vt explicatas inuenimus, potius in medium afferemus , quàm iudicabimus , ita vt in tegrum legentibus ſit, quod melius fuerit internoſcere, & dc cerpere . Voluerunt quidam Idololatriam , & falſam Deorum reli gionem , vera antiquiorem eſe, cum illis vidcatur perfecta veri cognitio , & ſummi Dei cultus firmiore in hominum ani. mis fundamento eguiſſe, quod pertinet ad pictatem, quam fundamento illo , quod rude hominum genus , &naſcens - uum habuerit : quem errorem patefecit, & reprehendit La & antius his verbis d : Errant qui Deorum cultus ab exordio re- d Laftan.li,z. rum fuiſſe contendunt , &priorem eſſegentilitatem ,quàm Deireli-cap. 15. alias gionem ,quam putant pofterius inuentam ,quia fontem ,atq;originem veritatis ignorant. Alij . dixeruntverum, & falfum cultum Deià primis illise loan.de Tur, fratribus Abel & Cain ortum effe, inde ytramqueEccleſiam merem.lib. I. de Ecclef. capie manaſſe ; veram Eccleſiam , & religionem ab Abel ; perfidam , te 25. & diabolicain à Cain ductam :quod ex fan & o Auguſtino in hanc fententiam dicente , colligimus ; Aprincipio procef- f S. Auguftin . ſerunt duæ ciuitates, vna Dei,altera Diaboli;unaceleſtis,alterater . reſtris ;cæleftem ædificat Abelterrenam verò Cain . Item alio loco inquit 8 : Hæc ciuitas initium habet ab ipfo i Abel, ficut mala à S.: Augufting in Dalm.142. Cain . Alij dixerunt Idololatriam decima quarta poſt diluuium tuli. generationc exortam effe, & à Cham, qui Noë patris male 14. de ciuit. Dei, lib 15. cap. 1. in enarr . dicto 62 De Sac. Prof. Imag contra Iulian . dicto damnatus eſt,inuentam ;vtſcribit ſanctus Clemens Pa h s.Clem.re- pa his verbis " ; Quarta decima generatione ex maledi&ta proge cognis.lib.s. fol. 11. nie,quidam propterartem magicam primus aram ftatuit Demoni i Lactantius bus;quod item Lactantius tenuit quodam loco ſcribens '; V. bib.a, cap. 14. nus ex filis Noë, cui nomen fuit Cham ,non texitpatrisnuditatem ; & paulò poft; ideo ab eo expulfus, conſedit in eius terra parte,qua nunc arabia, &de nominefuo Chanaan diéta est ; hæc fuit prima gens,qua Deum ignorauit, quoniam princeps eius , & conditor cul tum Dei à patrenon accepit, maledictus ab eo; itaqzignorantiam di uinitatis minoribusſuisreliquit ; in quam ſententiam fan &ti Ire. k s.Ireneus li- næus k , & Cyrillus ' , & præterea alij frequenter iuêre. bros.cap.29. At ſanctus Iuſtinus m fallæ religionis inuentionem , & do I s.Cyrıll.lib.I. &rinam Orphco tribuendam putat, & dicit ; Orpheus multit1 fol.9. dinis Deorum ,fiue plurimædiuinitatis, &vt ita dicam, wonugeórusa ratione ad ge primus auctor, qualia pofterius ad filium fuü Muſeumprædicauerit. tiles, fol.ss. Hancetiam fententiam Athenagoras " in ſua legatione con. n Athenag.in firmat. Sed Lactantius Firmianus de formandis ſimulacris, Chriftianis. & de arte imaginum agens, &Poëtarum opiniones refellens, qui Prometheum auctorem & protoplaſtem hominum ap o Laftan. Fir- pellant , multis in locis idem dicit , quod hic adſcripſimus ºs Poëtæ hominem de luto à Prometheo factum effe dixerunt : res eos nonfefellit ,fednomenartificis:namDeusipfe hominemfigurauitex limo terre , vndehomo nuncupatus est, quod fit factus ex humo: Prometheus autem primus omnium fimulacrum hominisformauit depingui &molli luto, ab eoje nata primò ars, & ftatuas , & fimu lacrafingendi,fic veritas fucata mendacio est ,namfiétio veri, ac vin ui hominis è limo, Deiest. p Epiphan.in Atqui videtur Epiphanius P imagines penicillo , & colo Canacepha.in ribus factas à ſtatuis, & ab iis fimulacris feiungere, quæ ſcul . ptura peperit, fiuc ex lapide, ſiue cxligno, ſiue ex metallo con itent, cum putet Idololatriam à pictura ortam, priorem eſſe, 9 to. Damafc. & à Scruch excogitatam , quod poftea Damaſcenus ? etiam enJofarbat boi Bar . fcripfit;Idololatriam verò ftatuarum , & fimulacrorum , quæ idola ſunt, à Thare patre Abrahæ inuentam primò fuille , atq; oratione pro mian.libro 2. cap. io. princ. Ate 320 ita Lib. I. Cap.XIV . 63 . ita ſcribit; 1temporibus Seruch ſimulacra cæperunt, percolores quidem ab initio depingentıbus hominibus,ac repreſentantibus eos, qui olim apud ipfos in honore fuerunt; deinde verò à temporibus Tharæ patris Abraha , etiamper ſtatuas Idololatria error inductus. Idem etiam in prima ſcriptorum parte , quæ contra hæreti cos edidit",cum hæcipfa dixiſſet, adiccit, hanc inprimis cau- " Epiphan.com ſam fuiſſe, cur vellet Deus, vt Aram filius Tharæ ante patrem cap. i . moreretur, quali pænas abipfo patre, qui primus Idola face re eſt auſus, expeteret ; nullus enim filius, ante illa tempora , morte ſua patris obitum anteceſſerat,nec naturæ ordo, & cur ſus interruptus fuerat. Item Suidas originem ſignorum à s Suid.in Gerbe Seruch , & à Thare ductam affirmat, licet hoc quidem variè, Seruch . & non eadem omnino ratione. Verum S. Cyrillus * Alexandrinus Arbelum Regem Ar-ts. Cyrillus fyriorum Idololatriæ auctorem his verbis dicit; In facrisliteris Tuli.in. circa nullú omnino inuenimus,qui ante diluuium Idololatriæ criminefue- finem . rit implicitus;primus regnauit in Aſyriorum terra, virſuperbus,& arrogans Arbelus,qui deprimushominumdicitur àfubditis nomen Deitatis accepife. indeperſeuerarunt Aßyri, & finitimaillis gentes facrificantes, &adorantes;poftea fuit Ninus Arbeli filius,cuius tem pore vixit diuinus Abraham . & Alexãder de Ales “, Idololatriæ 4 Alexander vſum dicit apud gentiles extitiſſe, antequam apud Hebræos, part.quaft.158. necante ſecundam ætatem cognitam fuiſſe . Inquit etiam S.Thomas* quoſdam , exiſtimaſſe, ſecundo * S.Thom .2.2 . mundiæuo Idololatriam inuentă fuiſſe,autà Nembroth ,qui homines ad ignis adorationem compellebat " ; aut à Nino, y S.Hieron,in ofeam . qui Beli patris imaginem adoratione honeftauit, à quo multa Idolorum nomina fluxerunt,vt Baal, Beelzebub, Beelphegor & alia ? :cui Belo Semiramis Ninivxor, imagines immenſæzlanlen. Con cord . Euangel. magnitudinis dicauit, vt ſcribit Diodorus " ; etli multicontra cap.49. fol.374 . aſferuerunt Baal nomen fuiſſe Dei Aſsyriorum, à quo poſtea a Diod. Sserl. Beli nomen dictum eſt . Alij præterea Idolorum principia , & diuerſas ſectas ſuper fitionum quaſi matres, & altrices fuille dixerūt " ; ſed ab Epi. b Polid. L phanio de Ales in 2. membr. 6. 9.94.art.4. lib.3.cap . 4 . virg: 106.6 . cap 13 . 64 De Sac. Prof. Imag. i gof . Romul, c Epiphan . phanio‘quinque tantum numerantur,Barbari,Scythæ ,Grę. Strabo lib.i. ci, ludæi, Samaritani;Alij ſcriptores ' vniuersè rem ad duo ca 14. circamed. pita referre videntur , ad Barbaros , & ad Græcos : Darbaros c Paler.Max. dixerunt hocloco illos qui animalia, arbores , plantas cole lob.i.cap.3. bant,in quorum numero primum locum tenuerüt Ægyptij: aut ſolem , lunain , & ftellasadorabant, quales fuerunt Chal dæi : Græcos illos dixerunt,quilouem, Apollinem, Venerem, Cercrem, & huiuſmodi Deos venerabantur , ita vt Romani f Dicocha ( quod ſcribit Dionyſius Halicarnaſſeus f ) à Græcis religio Iscar,lib.2.in nem ,ritus, & facra acceperint, non à Barbaris ; cum non plan tas, & animalia, fed loucm , & Martem coluerint, ad quæ pro prium , & ſingulare quoddam genus ſuperſtitionis adſciue runt, vt virtutes , atque etiam vitia in Deorum numerum re ferrent, & diuina numina bonis, item improbis hominum a g Laitan.lib.i. ctionibus ſæpe darent : quod Lactantius 8 commemorat, di cap.20 . cens : Apud eos ipfa etiam vitia religioſa funt,eag;non modò non vitantur, verùm etiam coluntur. multa etiam nomina , multag; h S. Auguftin.exempla ponit S. Auguſtinus. " de ciuitDei . , lıb.4.cap.11. Sed Hebræi populum ſuum à cæteris ſeiunxerunt, cum feq. Gentiles vocarent omnes illos , qui veri , & inuiſibilis Dei cognitionc carebant , & communi hoc nomine illos appel larent , quaſi iure gentium , non Dei legibus viuerent , vt quidam voluerunt; aut aliam fortaffe rationem in hoc fequu ti ſunt, quam tamquam non valde neceſſariam hoc loco o Ị Lactan. lib.z. mittimus; idcirco ita ſcripſit Lactantius * ; Cæteri quiper ter ram diperſi fuerunt,admirantes elementa mundi, Calum , Solem , Terram , Mare fine vllis imaginibus, ac templis venerabantur, his ſacrificia in aperto celebrabant, donec proceſſu temporum poten tißimisRegibustempla , & fimulacra fecerunt,eáqueviétimis,& o doribus colere inſtituerunt:fic aberrantes à notitia Dei, gentes effe cæperunt. Aliter præterea nonnulli Hebræorum ſenſerunt ', qui 1f maëlem dixerunt illorum ſignorum auctorem fuiffe , quæco cap. 14. cum cap. 14 ficiuntur 1 S. Thom . 2. 2. 9.94.art.4 . Lib.I. Cap .XV . 65 lib.4.cap.20 . ficiuntur ex terra, aliter etiam alij ™ , & Rabbini, & Hebræi, ne m Calarin. fingula perſequamur, tradiderunt. de Archang • Sed illi , qui firmiore Scripturæ fundamento nixi ſunt, di- Cath.Verit. xerüt, primam Idolorum & propriani, & ſingularem in ſacris literismentionem co loco eſſe factam , vbi de Rachele dici turin Geneli ” : quod Rachel furata est idola patris fui.& paulò n Genef.capi poſt; illa feſtinans abfconditidola.aliquitamen voluerunt nul o lofoph.lib.i. lo pacto id Rachelis impietati tribui, quæ Dominitimore, & antiq.cap.18. religionis obſeruantia imbuta erat ; ſed aiunt Idola ab illa ab lata effe , eo conſilio , vt Laban patrem ab Idolorum cultu, & à falla ſuperſtitionereuocaret : de quo facros interpretes P pTheod. in conſulendos putamus, cum ſatis ſit hunc in locum nobilio- Carthuf. in res ſummorum virorum ſententias attuliffe. Genef. art.77 te 31 . Ooooc oc DOCoocooc Undeprimùm Idola eo fimulacra inducta in mundum fuerint. CAPVT XV. ELIQ v meſt, vt propoſitam alteram partem perſequentes, vnde primuni Idola in mundum in uccta fuerint, videamus. Quam vt faciliorem red so damus, monemus illud inprimis Idololatriæ pec catum , & in ſacris literis , & apud Doctoresafanctos, grauiſ- a Tertull. lib. fimum ſemper , & ſummè impium habitum fuiſſe : Vt enim in terreſtri regno grauiore Princcps offenſione impellitur, ſi quis ex ſuis eum deturbare de regno, & alium fufficere co netur , quàm fi ille à fide tantùm deſciſcat, & officium deſe rar \; Ita Idololatria,quantum eſt in illa,Deumregnoexpellit, b S.Thom . 2. 2. & in eius ſede acerbiflimum hoſtem Dæmonem reponit, cui 9.94.art.3. etiam cliétem ,quaſi iureiurando ſe adſtringit : quod eſt au-c Deus.17. dax quidem facinus, in quod non immeritò logos omnes, & perpetuò, & grauiteranimaduerterunt. Itaque de Idololatr L 2 66 De Sac. Prof.Imag. 9.94. art. 4: S.lwilon de Itaque ad illa quæ ſuperius quæfiuimus, id eft ,quibus pri mum initiis Idololatria pedem in mundumintulerit, qua via d S. Thom . 2.2 . creuerit ;Doctores ſacri reſpondent, ' mala hominum affe & tione , prauis cupiditatibus , accedente antiqui ſerpentis hortatu , impulſione, & dolo inductam in mundum idolo es Clem lib.4 . latriam fuiffe : vt ſcribunt fancti Dei,Clemens , luftinus , orcognit . Ambroſius & alij , qui tenebrarum Principem illius au & torem faciunt. monerch .Dei, e in, oratio Primùm igitur videndum quidnam caufæ fuerit, cur Dæ ne ud Anton. mon illud curare & conari debuit : Deinde quibus artibus, S. Ambros.de quibuſue inſidiis animos hominum deliniuerit , vt in tam parad.cap 13. grauem culpam impelleret . Cauſa quæ hominum hoftem mouit, vt rem aggredere tur, fatis cognita eſt, & multis ſacrorum ſcriptorum locis pa tefacta. Nam cum Lucifer , Luciferique ſatellites,primæ ſe dis ſpe & dignitate , qua ſummum etiam adorationis hono rem in cælo affectarant, deſtituti eſſent, iam ab eo tempore ſemper egit Lucifer , vt apud miniſtros ſaltem fuos in ter ris adorationem extorqueret : præterea ſumma impulſus in uidia , cuius impetus reſedit nunquam , odioque incitatus veteri in Deum , & in homines Dei manu factos, & ad il las vacuas ſedes reparandas deſtinatos , nouam quandam f Tertull. lib. rationem ſibi duxit fineundam , vt vno tempore , & Dei de prafcript., Maieftatem iniuria afficeret , dum loco Dei , fruſtum ligni, lib.10.deciuit.aut marmoream formam adorandam proponeret ; & elu Dei,cap.9. deret homincs , qui cultum vni Deo debitum , angelo te nebrarum tribuerent , hoftemque acerrimum venerari non dubitarent . g Rupert, Tui Alia prætercà ratione addu&us eft , cum probè noſet Saluatorcm mundi è cælo in terras venturum, vt carnem hu manam ſuſciperet, & ab hominibus tanquam verè Dominus, & æternus Deus coleretur, dicente Apoſtolo " :Cùm introdu cit Deus primogenitumfuum in orbem terræ dicit, & adorent eum omnes Angeli Dei,& c. Aduerfarius audaciſſimus opinatus eſt rationi tien . h ad Hebr.i. Lib.l. Cap.XV. 67 rationibus ſuis valde conducere , fi multorum hominum , & multorum animantium ſtatuis adoratio tribueretur, vt Chri ftuspræſensin terris, nec ſolus Deus , nec ſummus videri pof ſet. i i Tertull. de Idololat. cap. 22 . Artes autē hac in re multas adhibuit , vt homines in frau dem coniiceret , ' cum malas animorum affectiones obſerua- 1 Theodor.lib.3. de curar.grec. ret, & diſſimilem naturam rerum, & locorum opportunitatē, affeet. &temporū momenta diligenter aucuparetur , laqucos diuer ſos, & rei conficicndæ aptos nectens, vt vitio affcctus,cuiuſý; vires facilius expugnaret , inſtar vafri Ducis , qui inſtructam a ciem ad illam murorum partem , quam nouit debiliorem in tendit,vteò facilius demoliatur , & aditum exercitui patefa ciat, quo irrumpat & arcem occupet. Aliquos igitur adduxit in eam ſententiam , vt exiſtimarent diuinitatem veram in Idolis eſſe, cum fingeret interdum ex- m Theodores . ire ab eis voces, quæaudiebantur , & reſponla certis tempori- Iob.s.bift.Eccl. bus ancipiti, &obſcuro ſenſu dabant , quaſi viderentur futura prædicere. Interdum cantionibus, & ſpecie curationis ficta veritatem imitabatur. “ Cum enim ab offenſione defiftebat, n Alex.de Ales videbatur ſanare: Interdum occultè altaribus homines ſubii- par 2,9;158. ciebat, quivi& timas Idolo propoſitas comederent, cum vellet perſuadere Idolum viuere , &iis rebus ali , vt egregiè Daniel Propheta in Beli ſtatua, & in Dracone deprehendit : º Interdū o Daniel.54 ſonitu & ſtridore, quē ars poterat effingere,perſuadebat, quaſi tacitis verbis animatas imagineseſſe , id eft , coniunctos eſſe Spiritus cum corporali illa materia , ſpiritus inquam inuiſibi les, qui vel prodeffe,vel obeſe poſſent: quod opinatus eſt Tri megiftus, quem S. Auguftinus refellit, cuius fraudis vis tanta p S.Aug. lib. 8. fuit, vt homines induxerit filios ſuos tanquam nobiliores ho ftias, atque illis acceptiores immolare. Ita ſcribit S. Chryſo ftomus: 9 Damones ludificantes homines,eos impulerunt , vtſacri- qs. Chryfof . ficiis filios mactarent , quafigratioreseſſent ha victime Deo ; nouam immanitatem excogitantes.Et DauidPropheta: Immolauerunt fi lios & filiasfuas Dæmoniis .' r Pfalm.105. Nec 1 1 de ciuit. Des cap. 22. 23. lib. I. cont.gc. tes . L 3 68 De Sac.Egº Prof. Imag. 9.4.art. 2. Necin lignis tantum , aut marmoribus certa effi& is for ma,veram ineffe diuinitatem probare conatus eſt, ſed in non nullis etiam animalibus, & in plantis, & in aliis rebus, quæ cæ. teris præſtare videbantur : atque id falsò quodam naturæ in ftinctu aggreſſus eſt. Nam cum ducerentur homines ad Dei s Gran.tom .2. cultum tanquam ad cauſam ſuam ; ' cumque ipſum quem co conc.3.fer.3. post Dom . 3 . lerentintuerideſiderarent; nec inuenirent vbi Deus fitus ef "Qyadragef ſet, quippe qui oculorum ſenſu non percipiatur : facilè Dæ monifuit ,quærentes ſummum Deum , inducere , vt creatas res, quæ illis proponebantur, pulchriores , ſeu vtiliores , & ad mirabiliores,Deum effe putarent : atque ita duce inſcitia, coe co inquam, ac peruerſo duçe,quidam ſine aliis ſimulacris cæ perunt adorare, ſolem ,aut lunam , quidam ignem, aut boues, tSot.lib.2.de aut arietes : * & vſque ad Crocodillos , & ſerpentes: vſquead Iuft. 6Iur. allia & cæpe , quæin hortis naſcuntur, adorationem perduxe runt: vtrunque verò cultum, vel eum qui factis rebus,veleum quinatis tribuebatur , quaſi diuinitatis plenæ effent, comple xus eft vna ſententia ſanctus Paulus in Epiſtola ad Romanos: Et mutauerunt gloriam incorruptibilis Dei,fimilitudinem in imagi nis corruptibilis hominis, &volucrữ, & quadrupedum ,ferpentiū & ; x S.Thom.2.2. yt interpretatus eſt ſanctus Thomas.* Alios deinde alia via in ducendis & decipiendis homini bus magis apta , ad fimulacrorum adorationem perduxit: non quaſi in illis ineffet diuinum per fe aliquid, fed quia creatas res oftenderent, quæ in cælum translatæ ſempiterno diuinogue æuo perfruebantur, quod ille vt probaret ad varia auxilia de currit: nam aliis perſuaſit,vtvirtutis titulo , &meritorum lau de, illos extollerent, à quibus multis beneficiis affe &ti fuerant: y Cic.de nas. vt ſcribit Cicero : Y Suſcepit autem vita hominü confuetudog.com munis, vt beneficiis excellentes viros in cælum fama,&volütate tol. lerent,hinc Hercules,hinc Caftor &Pollux:hinc Eſculapius,hinc Li ber. Alios faciliusdolo & fallaciis cæpit , aſſentationis artifi cio vſus , ad Regum & Tyrannorum voluntates deliniendas, uad Rom. I. 9.94 . art.i. Dcor.lib.z. Lałtan.lib.i. cap. 15. cum Lib. I. Cap.XV. 69. de Idol. Sanit Firm.lab.i.c.17. Soft.homil.66 . cum hominibus ſuaderet , vt illos Deorum loco haberent , ve vitæ æternitate donarent , vtimagines illis dicarent , vedeni que ſacra inſtituerent.Cum ſanctus Cyprianus ſcribat:?? Reges z S.Cyprianus olim fuerüt,quiob regalem memoriam coli apud ſuos,etiam postmor inprin. tem cæperunt:inde illis inſtituta templa:inde addefunctorum vultus per imaginemdetinendos, expreffa fimulacra ,quibus etiam immola bant hoſtias. Item Lactant. Firm . Dæmones vt hominum mentes a Laftant. à vero Dei cultu auerterent, & fictos Regum mortuorum vultus, do ornatos exquiſita pulchritudine ſtatui,conſecrariſ fecerunt.Et ſan &us Chryſoſtomus: Idololatria principium cæpit,cum homines b Joan .Chry nimie fupràmeritum haberentur admirationi; hancfiquideminue- ad popul.An nit Diabolus, vt cum mors naturam conuinceretmortalem , ipſeper rroch. afſentationem postmortem in impietatem multos perduceret. Alios amore & cupiditate prolapſos in ſententiam illam adduxit, vt cxitimarent filios,quos amiſerant, cæteroſý; qui c s.Thom .2.2. deceſſerant Gibi coniun &tiſsimos, ſublatos effe in cælum : Et 9.94.art.4. ob eam cauſam dignos effe vt homines ſimulacra illorum , vt Deorum colerent, & adorationis honore profequerentur: vt apertè Salomon declarat , dum inquit : d Acerbo luetu dolens d Sap. 14 . pater , citò ſibirapti filij fecitimaginem ; &illum , quitunc quaſi homo mortuusfuerat,nunctanquam Deum colere cæpit: Et hæc fuit vitæ humanæ deceptio , quoniam aut affectui,aut regibus deſerui entes homines , incommunicabile nomen lapidibus& lignis impoſuerunt. e S. Auguft.lib. 2.66 3.de ciuit. Alios ( hiverò magna ex parte gentiles fuerunt) licentia liberioris vitæ , & vitiorum exercitatione , quibus irretiti e- Ioan. Damafc. rant,autambitione, aut libidinis , velauaritiæ ſtudio , ad faci- hif.de Barl.es Joſaph.cap.32. endas imagines illorum pellexit, qui ſceleratiſſimum & impu. Gran. tom .2. riſimum vitægenus traduxerant, quosetiam Deos vocarunt, conc. 1.infer.4. vt ipſicum eandem vitę turpitudinem ſequerentur, laudabili Quadrageſ: ter, & cum virtute viuere viderentur, Dei illiusexemplum ſe- fs. Gregorius quentes , quem aut louem, aut Venerem, aut Bacchum , aut Martem nominabant ex ipſa qualitate vitij , quo cæteros ſupe- Git.fue. rârant. Qua de re ſcripſit ſanctus Chryſoſtomus :& Gentiles hoc gs.chrysop . Dei. post Dom. i. nomine Rom bomil.6. Nazianziin orat. de calam . 70 DeSac. &Prof. Imag. lib. I. contra gentes. nomine execrabiles funt,quod hominum affectus Deos effecerüt:con cupifcentiam appellarunt Venerem : & iram Martem , &ebrietatem hChryfoft.in Bacchum , &c. Et alibi : " Damon docet per aſpectum ſtatuarum eas Pfalm . 134. res imitari, quarum funtfigure, &hinc allicit ad ftupra,adulteria,& is. Chryfoft. vitia innumera. Et alibi: Huiuscultus cauſa ha exiſtunt , crapula, commeſſariones, & quod liberum est, omnia turpia proferre & perfi is.Petr. Chry- cere, & c.Et fan & us Chryſologusinquit: 'Denique & ipfigenti folog.ferm . 147. les ob hoc fimulacra finxerunt, vt in ipfis erroribus ,oculis cernerent, quod colebant. Etfan &tusAthanaſius de Imperatore Adriano m S. Athanaſ. ait : " Hoctempore Antonius Adriani Imperatoris amaſius, cum A in órat.contra drianus in AEgyptum profuguseffet , ibiſ ille defunétus eſſet , edicto publicoftatuit,vteum facrificiiscolerent , Alios dele & tationis illecebra cæpit , quæ naturaliter per cipitur , fi rem elegantem & affabrè factam aſpicias, quæ alte ram viua quaſiſpccic oftendat : Cum hæc ipfa fimilitudo, non 1.S.Athanaſi modò voluptatem ,ſed admirationem etiam afferat. " Hacin quam via ſimpliciores & rudiores ad imaginui venerationē duxit fabulis pulchrè & egregiè pi&tis, quas dclapías de cælo, non hominum manu & arte factas putabant , vt teftatur Salo mon : ° Si quis artifex faber deſplua lignumrečtum ſecuerit: & per ſcientiam fuæ artisfiguret illud, &aßimilet illud imaginihominis: Go poſtea: deſubſtantiafua , &de filiis fuis,&denuptiis votum faciens inquirit, & c. Alios de via recta deduxit falsò , & inſulſo quodam inſidia rum genere, cum perſuaderet illis Deunon percipere illa, quæ ſub terra fiunt, itaque licereillis Idola quæ vellent in occultis locis, & in tenebris conſtituere, iiſque obſeruantiam , & cultū p Ezech.cap.8. præſtare, vt narrat Ezechiel Propheta P in quodam parietchu iuſmodi monſtra depicta fuiffe , & inter cætera ſeptuaginta ex ſenioribus Ifraëlitarum cum thuribulis adiunctos fuifle , qui thura variis animantibus,maxima animi alienatione obcæ cati , incendebāt,dicentes,Deum iſta non videre : & ſubſequi tur dicens : Dixit ad me,certè vides filihominis, quæ fenioresdomus Ifraël in orat.contra Idola . o Sap.13 . Lib. I. Cap.XV. 71 uit . Dei. t Plsitar.de in . Ifraël faciunt in tenebris vnuſquiſq in abſcondito cubilis ſui,dicunt enim ,non videt Dominusnos: dereliquit Dominusterram ,& c. Alios aliis fallaciis ,diabolicoque luſu cæpit, 9 yt de amē. q S. Thom. 2.3. 9.94.411.4 . tia & fallis illorum rationibus egregiam ac planè diuinam e piſtolam , Hicremias Propheta Iudæis ſcripfit. ' Et deinde r Baruch 6.6. fancti Patres noftri, ' cùm Græci, tum Latini ſuis libris plenif- cieven, siex. fimè perſecuti ſunt, & ldolorum religionem falſam , & Deo- s.Gipr.Lact. rum ſuperſtitionem inanem eſſe probarunt, vt facilè ex illo- Arnob. Eufeb. de prap rum ſcriptis, vnde variæ illorum ſectæ cognoſcuntur, collige- Euring. re licet . Quæ dementia apertiusconfutata eft, & oppreſſa ia- S.Ang.de Ci cuit; cum in ipfo Saluatoris noftri aduentu ,ſimulacra, quæ re- Tertull.de Ido ſponſa reddere conſueuerāt, ſtatim obmutuerint: de quo ſcri- lolat. bit Plutarchus, ' licet alia caufa fa & um dicat,vtcft apud Euſe- philafier de. bium. “ Itaque vt rem iftam fine aliquo concludamus , lectorem term.oracul. monemus , non omnes vnius gentis homines eundem apud prepar.Emang. animum ſuum Deorum cultum habuiffe , aliud enim ſpecta- lib.5.cap.9. S. Athanaf. bantimperiti:* aliud ij , qui ratione, & iudicio ducebantur ; a liud denique ij , qui & eruditi, & fapientes erant : Itaque Seneca Idola ( vt inquit fan & tus Auguſtinus) cum loquitur de Diis Capito linis,dicit:' Hecfapiens feruabit tanquam legibus iuffa,non tanquã ; s. Aug.lib.6. Diisgrata.Etpoftea ficinquit; Adorabimus,vtmeminerimus,cul. de ciuir.Dei tum eius magis admorem ,quam adrem pertinere.Hoc eft quod ve teres Chriſtiani ſcriptores magnoperè dolebant ; cum inter gentiles ingenioſi & eruditi homines eſſent, qui ftultā & ina nem religionem Deorum ficorum cognitam haberent,leui. tate tamen & metu , illos ad communem cæterorum errorem traduci: Dcquibus præteraliosLactantius ita ſcripſit :? Quid zLailani.lib. attinet imperitos arguere, cum videamus etiam doctos, & prudentes 2. cap.3. viros,cum religionum intelligant vanitatem , nihilominus tamin iis ipſis que damnant colendis , neſcio qua prauitate perft are? Intellige bat Cicero falfa effe ,que homines adorarent,nam cum multa dixiſſet, que adeverfionem religionum valerent, ait tamen , non cffe illa vulgo diputanda,nefufceptaspublicèreligiones difputatio talis extinguat. in orat. contra S.Thom.2.2. 9.94.ar.i. ES 2 . cap. 10. M Ids :11 72 DeSac. Es* Prof. Imag. Bosch a idem Laftan. Idem paulo poſt: * Summareihec est , imperiti & infipientesfal ſas religiones pro veris habent, quia neque vera ſciunt , nequefalfam intelligunt;prudentiores verò, quia veram neſciunt , aut in iis, quas falfas effe intelligunt, perfeuerant ,vt aliquid tenere videantur; aut omninonihilcolunt,ne incidant in errorem , cum idipfum maximèfit erroris, vitam pecudum ſubfigura hominis imitari. Itaque videmus huiuſmodi viros , qui cæteris doctrina & cognitioncantecellebant,tale interdum iudicium protuliffe, ex quo coniiceremus , fimulacra Dcorum omnia , ludibrio il b Cicini.Tu- lis fuiffe , vt ſcripſit Cicero : Antu hæcportenta inferorī oredis ? ſoul. Atque ita legimus Socratem & alios Philoſophos ſenfiffe c Lactar. lib.1. Quamobrem iuftam habuit Lactantius cauſam admiratio nis , quod Cicero magnus & Orator , &Philofophus in libro* de Conſolatione profeſſus effet, ſibi eſſe in animo, imaginem filiæ codem modo velle conſecrare , quo Dijà veteribus ſunt conſecrati. Hoc etiam addimus aliquos fuiffc, qui non mctu Legum , aut Magiſtratuum , ſed prauo voluntatis ſuæ Conſilio duđi, ad Idolorum adorationem acceſerint, quos Deos non cfſcin telligebant ; vt Salomoni çontigiſſe ſcribit fan & us Auguſti 23.Aug.lib. nus,non quia opinione erraret,cum fapientifiimus eſſet:Scd Decap.IL quia à mulieribus, quas in deliciis habebat , gratiam illa ratione aliquam inibat; ita vt varij ſemper crrores hominum, & Dæmoniş infidiæ in re illa fuerint, cap. Iso 14. de Cinis . Quanam Lib . I. Cap.XVI. 73 Quanamex imaginibusfacræ vocentur. CAPVT XVI. Vnc fermonem de imaginibus ſacris aggredimur, quod eft præcipuum materiæ nobis propoſitæ ar gumentum : itaquc primo explicabimus,quàm va riè imaginisfacræ nomen accipiatur , vt ratio fcri. ptionis noftræ pateat, & omittemus diſtinctionem , quam Iu riſperiti in rebus facris,religioſis, & fan &tis ſequuntur, quæ ad rem noftram facere non vidctur. Primoigitur loco dicimus , ſacrum ex altera parte profa. no opponi, vt dictum eſt ſuprà; cum oftendimus rein illam ſa cram appellari,quæ è communi multitudinis vſu cuocata , ad Deicultum perlata cft : idcirco nunc inquirendum eft , quoc modis id fiat; ex quo fequetur ,vt intelligamus , quot modis imago ſacra dici poflit. Primo, ſacra imago dicitur , quam Deus totius ſanctitatis origo ficri iuflit, vt duo Cherubin à Belelecl , & Ooliab Deo a Exod.cap.3 iubente facti : idem eft in reliqua , velpi& ura , vel ſculptura, & 37. quæ Salomonis iuſa in templo facta eſt : " idem de ſerpente 62. Paralip. . æneo dicendum, quem Moyſes, vt Deo ſummo obtempera- cap. 3 . ret, extulit. Secundo,dicetur facra,quęcorpusattigit, aut vultum, aut partem aliam Saluatoris noftri,aut ſanctorum eius : & ex tali contactu ſanctitatem eſt ſortita , &maximeſi inde, nec figura corporis, nccillius partis forma, quam res attigit, vnquam ef fluxerit: qualis eſt vultus , vtaiunt,ſanctus, quià ſancta Ve. ronica acceptus, Romæ feruatur, & colitur : Aut facrum lin teum , quod cum beatiſſimum Saluatoris noftricorpuspoſt mortem inuolutum recepiſſet , impreffam adhuc ipſius cor poris figuram retinet , ſummaque veneratione & pietate à re Teniſſimo Sabaudiæ Duce cuſtoditur: Aut ſi qua figura alia hoc modo facta inucniretur, M 2 Quarto Num . 26 74 DeSac. 66 Prof. Imag. 753 dio anno 12 . Tertio, ſacra dicetur, fi fan & ti alicuius manu fa &ta fit ; qua les ſunt imagines illæ , quas ſanctus Lucas, aut fancti alij fabri cati ſunt. Quarto ,quia mirabiliter facta ſit, vt de imagine faluatoris corbren .Rom . Romætraditum eft , quæ ob id egetegtointa dicta eſt, quia non die 9. Nouemb. hominis manu,fed inuiſibilis Deinutu facta ſit , aut de huiuſ. minafiaſ.bible oihiin Steph. 2 . modi alia . Sigon.de Regn. Quinto, li Deus præclara, & mirabilia quçdam in ca oſten Iral.lib.3. anno derit , vt nemo ignorat effe fa &tum in ea , quæ in ſancta Laure Paul.Diacon. tana domo viſitur, cum in ea, Chriſtus Deus noſter, cum fan 16: 18.in Hers- & tiſſima matre , & Ioſepho, non ſolum habitauerit , ſed etiam è tam longinqua Prouincia translatam miris , & eximiis ſignis illuſtrarit;vt affiduè videmus: Quod item de aliis dicetur, quæ diuerſis locis ſitæ , diuinorum operum teftes ſunt;cum tota fa cie interdum fulſerint, interdum veras lacrymas, aut cruentas guttas profuderint, aut aliqua parte corporis, quaſi animatæ effent,ſeſe commouerint:autdiuinam beneficentiam teſtatæ fuerint,cum per eas valetudo affecta ſtatim conualuerit, cæci tas lumen hauſerit ;alij aliis periculis liberati fucrint. Sexto,ſacræ dicebantur , cum ex vetere patrum inſtituto ſacro chriſmiate vngebantur; quod ait Hadrianus Papa I.Ca d Tom.z.com- rolo Magno ſcribens his verbis: d Fideliter & veraciter dicimus, olam.depi- & probamus, qui vfus Sancta , & Catholica, &Apoftolicæ Romana itur.cap.46. Ecclefiæ fuit&est, quandofacra imagines, velhiftoriæ pinguntur, priusfacro chrifmate inunguntur, &tunc à fidelibus venerantur : Quod videbitur ab illo vſu ortum eſſe , quiin teſtamento ve c Exod.30. teri Dei iuſſuà Moſcinductusprobatur; cum illi dixit : * Facies vnctionis oleum fanétum ,vnguentum compoſitum opereunguenta rij , & unges ex eo tabernaculum teſtimoni, &arcă teſtamenti,men { Exod.40. Sámýcum vafisfuis,& c.Et alibi: Affumptovnčtionis oleo, unges tabernaculum cum vafis fuis, vtfanctificētur,& c.Et idem in Scri. 3 Leuit.3.8. tura ſæpe occurrit 8 ; proinde Innocentius III.commendans hoc inſtitutum Ecclefiæ, nõ vngendi tantùm Sacerdotes, ſed rcliquos Lib. I. Cap.XVI. * 75 Sacr.Gact. 1 i Pontific fo lio 163 reliquos etiam Chriſtianos , & varias præterea res in Eccle ſiarum & ſancti ſacrificij vſum aſſumptas,inquit " :Vnétio viſi. h.cap.i.de bilis &exterior , fignum est interioris &inuifibilis unctionis. Septimo, ſacræ vocantur, cum Ecclefiæ benedi&tionibus & precationibus conſecratæ ſunt , vt hac etiam tempeſtate Eccleſia ſancta facit ,quemadmodum in libro Pontificali lc gitur, vbi propriæ benedictioncs imaginum, & nouæ crucis, & crucifixi, & gloriofæ Virginis, & aliorum Sanctorum poſi tæ ſunt:Quod item in libro qui facerdotalis dicitur , legere poſſumus. O & auo ,largè, vt facra pi&tura omnis accipitur, quæ rem aliquam religioſam ob id ipſum conſtru & tam repræſentat: nam & propter rem illam , quæ expreſſa eft , quæ ſacra eft, & propter fidem illius , qui cxprellit, & propter finem , quò pi tura reſpicit,ftatim aſſequiturſan & itatem quandam , vt eti am à profanis imaginibus ſeiungatur; vt contingit in Eccle ſiis , in Oratoriis, & in ſacellis, quæ pro Dei cultu exædificata confe &taque ſunt: nam licet adhuc non fuerint ſolemni pre catione ab Epiſcopis conſecrata , tamen tum propter ea, quæ nobis offerunt,& repræſentāt;tum propter finem , cuius cau ſa ſunt inſtituta , facra vocantur : imagines enim ipſæ per ſe nihil ſunt, ſed ſigna rerum ſunt; & dignitatem ſuam inde pe. titam habent , vnde formam ſumpſerunt ; quemadmodum ſolent ſigna omnia pro conditione rerum , quas oſtendunt, conſiderari : Qua de re Epiphanius in ſeptima Synodo te ftatur , dicens ' : Multa queinter nos facrata funt ,ſacram preca- 1V11.Synod. tionem non accipiunt,cum à feipfis,& nomineſuoplena fint fan £ti .att.6. ficatione & gratia;quapropter&veneranda, & fanctahonoramus, & ampleltimur; ipſe itaque typusfalutifere Crucis,fiuefacratapre catione,ſiue dedicatione,apud noshonorabilis exiſtit ; fatisfacit enim nobisfigura,qua tum fanétificationem accipit, cum à nobisfueritad orata;EtHadrianus Papa in Synodo VII. " cum beati Stepha- m VII.Synod. ni Epiſcopi Boſtren. ſententiam referret, ait :Omnis imago fiueaft.2.fol.69. Angelorum ,fiueProphetarum ,aut Martyrum in nomine Dei faéta, M 3 fanéta 76 De Sac. &Prof. Imag, la i. > fancta est:non enimipſum lignum adoratur , fed ipſum illud , quod in ligno datur contemplandum. Quibus verbis refellitur, & con uincitur hæreticorum pertinacia ſuadentium imagines, quæ apud nosſanctæ ſunt , nulla ratione fan & titatem habere, cum ncc propter materiam ,nec proptercolores , nec proptcr arti ficium ,aut alicuius hominis operam ,velmanum, ad fan & ita tem perueniant. Nam ſatis conſtat ex his quæ diximus, rem aliquam iure fanctam vocari , propter formam tantum, & pro ptermyſterium quod oſtendit ; vt ſcriptum eſt à Nicolao Pa n Nicol .pa pa, dicente ": ipſa crucis imago , antequam ſuſcipiat eius forma fi palin epifto guram ,lignum communeomnibus est :ſuſcepta autem venerandafi militudine,ſacra est, &demonibus terribilis, propterea quod in ea 0 2. Tim . 3. figuratus est Chriſtus: Itaq; fan & us Paulus literas facras dixit ° . Itē ſacri Euangeliorum libri dicuntur, qui hac tempeſtate ty. pisſubiiciuntur,nam ſanctam rem & comple&untur, & figni. ficant; quamuis nec carta, nec atramentum, nec calamus, nec ſcriptoris manus ſacra dici poſſit: Item dies ſancta in Exodo vocatur, vbi ſcriptum eft P : Dies primaerit ſancta , non ſuapte natura,ſed rei ſignificatione, quæ illo dic facta eſt : Item locus fan & us appellatus eft , ille inquam locus , in quoMoſescon 4 Exod.3. ftitit : cui Dominus dixit 9 : Solue calciamentum de pedibus tuis, locus enim in quoftas, terra ſancta est . Qua de re cum egregiè imagin.lib.z . docteque ab iis diſputatum ſit ' , qui hac tempeſtatc contra Hæreticos ſcripſerunt nos in hunc locum plura non conii Molan, de pi- ciemus . Ambrof. Can shar, de culis smag.f.fiergo Bellar querat. . Tom . 2. Defacrarum Imaginum origine & vetuſtate. lib.2.cap.s. & CAPVT XVII, feq. VAM grauiterilli errarint,quide inuentioncima. ginum ſcribentes originem illarum Ægyptiis tri buerunt, aut Phænicibus , aut Sycyoniis, aut Co rinthiis ,aut etiam aliis , tametG aliqua ex parte co gnoſci p Exod.12. Sander. de cap.i. Otur.cap.40. Lib.I. Cap. XVII. e Clem . Alex, lib . 1. Stromar, gnofci poffit ex iis quæ alibi diſſeruimus,attamen id quiſque melius poterit intelligere , ſi vetuſtiſſimaMoyſis & Prophe tarum monumenta adierit , in quibus facrarum imaginum præclara fit mentio, cum tamen conſtat iiſdem monumentis nihil effe, vel antiquitate prius, vel auctoritate probatius, vel ſeculorum omnium memoria verius & religioſius. Nos igitur à primisimaginum temporibus ordientes, no prætermittemus , quodànonnullis ſcriptum eft , Deum ip - b Hieron .. ſum auctorem imaginum iam à mundiorigine in ſe ipſo ex- Olcaftr.in Genef.cap.1. titiſſe:Ipfe enim, vt hi aiunt, cum adumbratam in fe hominis fpeciem informaſſet, ftatim Adamum ad ſui imaginem & fi militudinem de limo terræ produxit, deinde de coſta huius, haud diffimilem effecit Euam , in quibus ſumma erat cum Idea conformitas , & diuini Imperij in Creaturis iura repræ ſentabantur , idque ſignificari voluit illis verbis : Faciamus bominem adimaginem & fimilitudinem noftram , vt praſitpiſcibus Maris . Alij probabilem rationem fequuntur, & dicunt, ficut ho. mines iam ab ipſis mundiinitiis interiore luce docti, nouc runt cibos animantibus ſuppeditare , terram colere, fructus colligere, vrbes condere,familiasgubernare, & paulò poft ,fa brilia tractare ,&alia quædam , quæ induftriæ plurimum re quirunt, in vſum vocare, vt ait Scriptura ſacra de Lamech, c Geneſ.com.mm qui duos filios habuit, quorum alter Tubal dicebatur; Qui fuit patercanentium cithara &organo , alter Tubalcain, qui fuit malleator do faber in cuncta opera aris & ferri: ita inquiunt,veri ſimile videri, cum fabrilis ars , & malleus iam in vſu eſſe cæ piffent, cæteraque adhibcrcntur neceſſaria inſtrumenta ; iis ctiam homines vſos eſſe ad imagines informandas, quæ tam multis humanęvitæ ſubſidiis, & neceſſitatibus ſeruirent, vt a libi probabimus: præfertim cum Mofes d inter illa tempora, d Genef.cap.si voceimaginis & fimilitudinis vſus ſit , & fubinde cum illius operis narratio conſequatur, quod ſummi Dei imperio fabri catum cft , & admiratione, artificio , ac magnitudinc reliqua vicit 78 DeSac. Prof. Imag. c Genef.c.6. vicitomnia ,quod vocatum eſt arcaNoëº: quæ aliud non fuit niſi imago & breuis quædam vniuerfæ terræ fpecies,quæ do micilij , & habitationis cauſa omnibus aniinantibus attribu ta eft . Dixerunt alij , vt fierent imagines, &ad Dci cultum refer rentur, ortum effe ab interiore lumine , à natura in hominum animis inſito, quo obſeruent & colant potentiam, & cauſam illam primam , cui omnes ſeſe ſubicctos eſſe intelligunt , ap pellatam communi vocabulo Deum , licet non omnibus æ què cognitā : ví enim facrificia communi naturæ lege offerri Deo ab omnibus gentibus dicuntur, quæ imbecillitatem in humanis neceflitatibus agnoſcentes ſuam, cum ipfæ non por ſintea , quæ deſunt ſibi ſuggerere, & rationibus ſuis conſulere, quodam naturæ impulſu ductæ , ad ſupremam rerum om nium cauſam confugiunt, & aliquo voluntatis argumento in ſacrificiis, vel oblationibus, vel aliis ritibus ftudium ſuum te fS.Thom.2 2. ftantur, & opem implorant : Ita hoc inſtinctu naturæ ducti, 9.85. art. I. imagines & ſimulacra confecerunt,quibus (vt ſibi videban tur) diuinitatem illam commodius oftenderent ; & firmio reſigno memoriam , & mentem ſuam munirent, & Dei be. nignitatcm ſibi conciliarent , & cum res ferret, paratam ha berent. Sed vt ſigillatim de facris imaginibus pro Dei cultu in ucntis, de quibus fermo inſtitutus eft , agamus, aliqui voluc runt iplius Abrahæ temporibus cognitas , &vſu comprehen. fàs fuiffe , quando ille Dei præceptum ſcquens, cum in regio nem Chanaan , vſque ad locum Sichem venit , ibi Domino g Genef.c.12. altare fecit; ita enim ſcriptum eſt in facris libris 8: Apparuit Dominus Abraham , &dixit ei; feminituo dabo terram hanc; qui a dificauit ibi altare Domino,qui apparuerat ei, & inuocauit ibi no men eius:cum dicantipſi, quod nihil aliud altare illud fucrat, quam ſpecies & imago quædam illius, & patriæ, & domici lij , quod ſibi Creator orbis in Cælo conſtruxit, in quo ctiam regnat. Dela Lib.I. Cap. XVI1. 29 Delacob etiam Patriarchalegimus, cum vidiſſet ſcalam , cuius pars ſumma cælum tangebat " , tulit lapidem quem ſup-b Genefi cuprinde pofuerat capitifuo ,&erexit in titulum ,fundens oleum deſuper,ap- te 28. pellauitgnomen vrbis Bethel,id eft,domum Dei,quibus verbis, i Sander, der erexit lapidem in titulum ', volunt Hebræi intelligi poſită eſſe imaginem, atq; ita S.Pagninus ' , & alij,quires Hebræorúcal- cap.z. lent, vbi dicitur; erexit in titulū,legunt;erexit ſtatuam ,& Euſta chius ſcriptor Græcus,inquit:Lapidem feu columellă erexit vi- min Catena fionis monumentum ,exprimenspro viribusimaginem eius perſona,Gracaince quæ fibiapparuerat; & vt facrū aliquid fuiffe intelligatur,adiecta eft vnctio ſancta , & nomen religioſum ,dictaq; eft domus Dei. · Proinde S.Auguſtinus" ſcripſit: Ille lapis, quem Iacob ſibiadca-ns,Auguflin. putpoſuerat,& illudpecus,quod profilio immolauit Abrahamº, ita fiina,lib.s. ſuntres, vt aliarum etiam figna ſintrerum ; figura enim taberna- cap. 2 . culi fuit, quod à Mofe poftea facta eſt ; præterea in Exodo legi mus , Deum ipſum apertè palamque dicentem , ſe duos ho- ad cap .28. Ge. mines elegiffe fabrili arte inſignes, & lignorum opere, & om - reſ. ni deſignationis genere præſtantes, qui ad Tabernaculū, pro pitiatorium , arcam , menfam , altare ad imaginem duorum Cherubin, & multa præterea, quæ à pictura,à ſculptura, & hu iuſmodi artibus requirebantur , conſtruenda, idonei effent: cuius verba hæcſunt P : Eccevocaui Befeleel, & impleuieum Spiri- p Exod.cape tu Dei, & fcientia in omni opere ad excogitādum quicquid fabrè fieri potest ex auro, & argento , & ere,marmore,& gemmis,& diuerfitate lignorum , deditgei focium Ooliab, vtfaciant tabernaculü fæderis, arcam , propitiatorium ; & ſequitur poftea 9 : Fecit Befeleel duos q Exod .37. Cherubim ex auro ductili ; quos pofuit ex vtraq;parte propitiatori, extendentes alas , & tegentespropitiatorium ,fej,mutuò, & illudre ſpicientes: fecit &candelabrum ductile de auro mundißimo; quibus de rebus ſcribensS.Hieronymus'cum vellet oftčdere quan- r S. Hieron.in ti eſſent duo illa Cherubim, &alia etiam, ita dixit : Veneraban- epiftola 17. ad tur quondam Iudaifanéta fanétorü,quiaibierant Cherubim & pro pitiatorium & arca: fit præterea mētio paflim in facris literis Templi illius,quod Salomon ædificauit celeberrimi , piêtu Imagin . lib.z. 1 S. Pagn.c.23. Genef. nef. cap. 281 o Diodor. in Carera Grace te 31. Marcellam . s 3. Reg. 6 . N ris, 80 DeSac. 6 ° Prof. Imag. u Et cap. 2. ris, & ſculpturis,aliisque operibus inftru & i, &egregiè ornati; cum ibi legatur; Omnes parietestempli per circuită ſculpſit variis calaturis & torno ; & fecit in eis Cherubim , & palma ,epicturas varias,quaſiprominentesdepariete,& egredientes; & in Paralipo [ 2. Parel.3. menon ' de Salomone dicitur : Fecit etiam in domofaniti ſan Eorum Cherubim duos,opere ftatuario ;& texit eosauro; & paulò poft: Igiturale vtriuſi, Cherubim expanſa erant, & extendeban tur percubitos viginti: ipfiautemftabant erectis pedibus, & facies eorum erantverſeadexteriorem domum , & Hiram vocatur ": Qui nouerit operari in auro & argento , are &ferro, &marmore,& lis gnis, in purpura quog & hyacinto &bylo coccino ; & quifciat celare omnem ſculpturam ,&adinuenire prudenter, &c. Compertum præterea habemus,à Deo imperatum eſſe Moyſi, vt ſerpen temæncum faceret, & altètolleret, vtquiſerpentum morſu vlcerati effent, in illum intuentes , ſtatim ſanarentur, vt eft in 3 Numer. 21. Numeris * ; Fecit Moyſes ferpentem aneum, & pofuit cum profie gno , quem cum percußi afpicerent fanabantur. quo ſignificatum eft myſterium facratiſlimæ paſſionis Domini noftri ,vt ex ipſo Saluatoris ſermone,quêcum Nicodemo habuit,colligitur. y Tofue 12. Scriptum eſt etiam de filiis Ruben & Gad, cum ingrede rentur in terraChanaan: Ædificare iuxta lordanemaltare in finitę magnitudinis, dicētes; Extruamus nobis altare, non in hoe locauſta, neque ad victimas offerendas, ſed in teſtimonii inter nos, &vos ; & poftea ; vt feruiamus Domino; & infrà:vocaueruntg al tare illudteftimonium noftrum , quodDominus ipfefitDeus, Item 2. Daniel.7. ſcriptum eft , Dcum omnipotentem fe obtuliffc aliquando Prophetis & Danieli , præſertim variis figuris afpiciendum in formaantiqui dierum , fedentisin throno cum veſtimento candido, ficut nix , & capillis tanquam lana munda. Itaque à Prophetis Dei figura conſcripta fuit, credibile eft potuiſſe candem ab artifi ce aliquo exprimi; & populo oftendi. Præterea auctoritatem &exempla nouælegis habemus,de quibus loco proprio dice mus ; cum ſatis ſit hactenus de ſacrarum imaginum origine, vt primis temporibus extiterunt , hæc attigiffc. Quibus Lib. l. Cap. XVIII. 81 Quibus ex caufisin Chriſtianumpopulum lib.I. de doctr. CAPVT XVIII . OGNITA ſacrarum Imaginum origine,nuncag gredimur dicere,curhæ inter fideles inductæ fuc rint, & quàm mirabiles, ex illarum vſu fructus per cipi poſlint. Exploratū eſt,cum homincs à Deo facti, & ad æternitaté vocatifuerint,vt ſumma in cælo , & gloria ,& fælicitate per fruantur;ad hunc finem affequcndum media etiam , & certas rationes à Creatore ipſo conſtitutas fuiffe , quibus eò perueni rent. Hæc media in ſummi Dei cognitionc poſita ſunt; ſi cum ca, amorem , & obedientiam coniungas, ac pietatem rebus omnibus anteferas. id quod Thcologalium virtutum exer- a. S. Auguftin. citatione fidc,fpe,charitate efficitur. Licet autē omnes pro- Chriftiana , pter harum virtutum pulchritudinem , & præſtantiam , quæ capite 22.89 Deum ipſum tanquam obie & tum , & propter premiorummaSeg. gnitudincm ,propoſitum habent, licct,inquam ,huc deberent omnes Conſilia , & rationes ſuas dirigere ; tamen ita miſeræ huius naturæ vitio laborant, tam ægrècarnis iſtius pondus ſu . Itinent,vt niſi mensallidua cötemplatione efferatur, & quaſi ſuſpendatur,à veritate concidant, & perditè iaceant. Itaque æterna Dei prouidcntia, cum adærumnas noftras ſummami ſeratione reſpiceret, vbiq ; ab antiquorum Patrum memoria incredibili bonitate incenfa , pręter multa, & varia auxilia,quç declinantibus à re &to itinere largita eſt , præter Patriarchas, Sanctos, & Prophetas, quos ad homincs ablegauit,pręterma xima beneficia ſpontè eis delata,vtad boni ftudium vel auer ſos allicerct; præter pænarú metum, vt à malo rcuocaret; præ ter minas, & prodigia, quæ poterāt, vel in officio retinere, vel iniuriæ vendicationem portenderc;præter legem fcriptam , & N 2 illa 1 82 De Sac. Egº Prof. Imag illa documenta, quibus imbuebantur;præter templum, ſacri ficia, tabernaculum ; præter Imagines Cherubim , & ſerpentis ænei, & alia permulta, de quibus ſuprà diximus , quæ myſtico quaſi apparatu redemptionem humanigeneris illorum tacita ſignificationc præmonftrabant; præcepit, vt ele & tus populus Circumciſionis ſigno ,externis etiam veſtimentorum fim briis & hyacinthinis faſciolis, ſe Dei populum probaret , & cum in hæc ſigna intueretur, iis tãquam ſymbolo aliquo præ ceptorum diuinorum memoriam excitaret, vt ſcriptum eſt in b Num . c.rs. Numeris , his verbis 6 : Loquere filiisIfraël, &dices ad eos,vt fa ciant ſibi fimbriasper angulos Palliorum ,ponentes in eis vitt ashya. cinthinas , quas cum viderint, recordentur omnium mandatorum Domini. Quæ verba nobis probant illos hiſce veſtibus vſos cffe , vt eas tanquam figuras , & ſigna rerum, quas Deus ab illis requirebat,aſiduè in oculis haberent. Deinde gratiæ tempo ris conſecutum eſt, quo tempore , cum Deusimmēſam miſe ricordiæ ſuæ vim profudiſſet, & filium ſuum vnigenitum Re demptionis cauſa ad nos mififfet,vberiore benignitatis genc re mentis noftræ tenebras diſpulit,vtvoluntatem noſtram af ficeret, & memoriam Sanctorum obedientiæ ſtudio confir maret. Itaque licet admiratione factorum exemplorumquc magnitudine nos erudiret , amoris lege duceret , doctrina E uangelij per orbem terrarum , à Miniſtris, Diſcipulis, & Apo ſtolis diffeminanda, in lucem, & veritatem cuocaret: Cùm ta men videret multos è fidelium numero futuros effe, qui ſa cras res non ita animo capere , nec aſſequi cogitatione vale rent, multos ctiam hebetiores fore in iis accipicndis, fluxos in retinendis, faciles in iis obliuifcendis ; Quam ratione quæ. fo , iniuit Spiritus ſanctus,vtvarietati & imbecillitati humanę è S. Ioan.Da ignorantiæ ſubucniret ? nihil certè facilius , nec expeditius, mafien.lib.4. nccmagis ad omnia aptum inueniri potuit , quàm ſacrarum Imaginum vſus,non iam velo, aut figura tectară , ſed explica tas res, & apertas oftendentium , vt in Nicæno Concilio ſcri d Nican. actio ptum leginius ': Sicut olim fimbria affuebantur veſtibus adme oap.17 . morian Lib.I. Cap. XVIII. 83 3. moriam Mandatorum Dei; ita &multo magis,exfcripturis egreffum gloriofe cataſtrophes videre licet.Itaq; magnopere tres animę po tentias, intellectum ,voluntatem ,memoriam ,foucnt, & tuen tur. ' Quod enim ad intellectum pertinct, quis non intelligit S.Bona.leb dift.9.48.3 q.2. illum imbui, & quaſi popularibus ſcriptis ad omnem pieta tem excitari ? poſtremicnim ordinis homines , & multitudo, idem colligit à pi&ura, quod docti à libris; aut ſaltem à pidura cauſam accipit ſciſcitādia doctioribus, vtab iis addiſcat; quod ait Germanus Epiſcopus Conſtantinopolitanus in VII. Sy nodo : ' Imaginescauffam faltem inquirendi, & perueftigandiaba- fInVII.Syno do 4 &t.4.fol.119. liispræbent. Voluntatem præterea mouent Imagines piæ, augent cam boni deſiderio , peccati odio incendunt , & pietatem cum vo luntate optimaconiunctam ad glorioſam ſan & orú , quos pi &ura expreſlit, imitationem alliciunt,ducunt,rapiunt. De memoria quid dicenius ? cũ optimè nouerimus eam, quæ ab arte proficiſcitur, maiore ex parte Imaginum vſu , & collocatione conſtare ? 8 Idcirco mirum nõ eſt facrarum ima- & Ariff.lib 2. ginum conſpectu cam quodāmodo reuireſcere , quod in co. 153 € Cicero I. dem Concilio fcriptum eſt,cum ait : ' Vt contemplatione pictu-€2.15.de orat. rein memoriam reducant, quinam germanèDeoferuierint. Et ſan & tus Gregorius inquit :: Dum nobis ipſa pictura,quaſi ſcriptura ,adis.Greg.lib.7 . memoriam filium Deireducit;animum noſtrum , aut de reſurrectione epift.s3.in fin . letificat ,aut depaſsionedemulcet. Quod ita olim in quorumdam animisinfixum hæſit , vt vel hoc vno , id eſt, memoria ſancto rum conſeruanda Imaginesaccipiendas dixerint; quod tamen eiuſdem Concilij decreto confutatum eſt , his verbis : Quidi sunt,vfum Imaginum ſufficere ad memoriam folum , &non ad vene rationem ,femiprobi funt;nam partim verum dicunt,partim negant. Sed de mirifica Imaginum vtilita te poſterioribus capitibus fu Gius dicemus. de anima, tex . ha VII. Syno do act.4 . N 3 De 84 De Sac. Prof.Imag. moon . De Chriſtianarum Imaginumfinevero, Eproprio. CAPVT XIX. Lias diximus finem illum , quiomnibus Imagi nibus vniuerfalis & communis eft , non effe alium, quàm rem alteram , forma, & ſimilitudine referre; exquo ducuntur, fines item alij ſingulares, tāquam effectus, & fructus ab illa radicemanantes : nam vt in oratio . ne, cuius facultas homini ſoli à Deo tributa eft , finis vniuersè acceptus , nihil aliud eſt, niſi enunciatio illarum affectionum , quæ in animo funt, iis modis expreſſa , quæ ſigna data appel a Ariftor.in lantur ; . & ab iis etiam affectionibus animorum fines varij , & prin. periber ſingulares emergunt, quafi effe &tus ex altera parte reſponden tes cauſæ illi , quæ linguam in hunc, aut in illum motum infic xit: Ita Imagines, præter alterius rei ſimilitudinem , quam ſuſti nent;proprios, & ſingulares fines habcnt, de quibus hoc loco differendum nobis putamus : Quod pictori ctiam prodeſſe poterit , &regulam fortaſſe aliquam fuppeditabit; nam ex na tura finis, quo mensagentis intenditur, mcdia ſumuntur apta ad rem cò perducēdam , item legentibus viam ad reliqua per. cipicnda poterit aperirc . Cum igitur dechriſtianis Imaginibus loquamur, cumque iam conccdaturillud , omnes Imagines ficri, vt rem alteram cum quadam fimilitudine formæ, & naturæ oftendant, & ex primant : Nuncaddimus,hancexpreſam alterius rei demon Itrationcm aliquòreferendam effe ; & , fi velis, qui nam ſithic proprius finis, inueftigare; diligenti, & varia animaduerſione vti oportct ; aliud eft cnim dc pictore loqui, vt purus artifex; a liud de picore,vtChriſtianus artifex eft. Cùm primo loco purum artificem conſideramus, neceſe ca in memoriam rcuocare, aliuni appellarifinçm operis, aliú fincin Lib.I. Cap.Xix. 85 fincm operantis : • Atque ita nos alium pictoris, alium pictu.bs.Thom .2.20 ræ finem effe dicemus. Pi& or,ve artifex,finem illum propofi- 4.141.086.9. tum habet,vtlucrum libiarte illa , aut laudem, aut exiftimatio nemquærat, aut gratiam ab aliquoineat , aut voluptati animi lic feruiat ,aut alias huiuſmodi cauſas perſequatur. Picturæ fi nis erit, rem ipſam ſimilitudine cxprimere, quod nonnulli pi &uræ animam dixerunt, nam res aliæ , ſicut elegantia, & varic tas colorum , vt reliqua etiam ornamenta in ipſam , tanquam acceſſiones veniunt. Idcirco Ariftotcles in poëtica dixit ; ex duabus picturis, illam quæ optimiscoloribus referta , diflimi lis autem fuerit ;multo inferiorem altera forc , quæ ſimplicili nearum figura adumbrata, rem veriori , & propriori ſimilitudi ne exprefferit ;ratio cft, quia illa ornamentum tantum , quod in pictura accidentale cít ,demonftrat: hæc autem vero funda mento , tanquam neruo artis ad laudem ſuam nititur ; &opti. mèillud affequitur , quod imitatur. In ſecundo, cum loquimur de pi& tore Chriſtiano, quod ad rem noſtram verè, & propriè pertinet , pictoris finis à finc picturæ , multo longius abeft : quod attinet ad finem pictoris, poteft is duplicem fibi finem conftituere , quorum alterum , primum; alterum ſecundum , aut conſequentem locum ha bet : Hic , quem conſequentem finem dicimus , erit, vt artem ſuam exercens, ex ea lucrum, aut nominis prædicationem, aut alia huiuſmodi referat , vt ſupra diximus; modò ſint omnia perſonæ , loci , temporis , modi , & reliquarum rerum, debita moderatione temperata, vt nihilà quoqua poflit obiici,quaſi artcm ſuam turpiter exerceat , & illam contra verum , &pro prium fincm trahat. Finis autem primus erit, vt labore, & in duftria ſua, diuinam gratiam conſequatur, &ſanctitatē illam , quam exteriori figura depingit , interiori mente defixam reti ncat . Chriſtianus enim homo, cum ad magna, & egregia natus ſit, nihilin co quod agit,abiectú, aut humile reſpicit, nec con tinetur fpe vana mercedis, quæ ab hominibus petitur, nec brc. uiora tantùm ifta commoda affe & at, ſed cum oculos ſurfum fuftulerit , 1 86 De Sac.&Prof.Imag, cap. 3. ſuſtulerit, maius quiddam animo agitat, & præſtantius aliquid expoſcit, quod fibiinæternis rebus poſitum eſſe cöfidit. Hoc eſt, quod fæpè fan & us Paulus ſeruos & operarios, monebat; vt cum dominis ſeruirent,reminiſcerētur ſe ſummo , & immor tali Deo communi omnium Domino inprimis ſeruire, cum c AdEphef.c.6.diceret : ' Serui obedite Dominis veftris carnalibus: non adoculum feruientes,fedvtferuiChriſti,ſcientes,quodvnuſquiſq;quodcumque fecerit,hoc recipietà Domino . Et alibi ait : Quodcumque facitisex animo operamini,ficutDomino, &non hominibus, ſcientes quodà d ad Coloſſen. Domino accipietis retributionem . " Define verò picturæ hoc dicimus, quemadmodum, fi tan quam pura ars conſideretur,finem vnum habet, vt Imaginem rei,quam ſimillimam exprimat; ita ſi exerceatur, vtà chriſtia no artifice folet, nobiliore titulo honeſtatur , & ad ſuperiores virtutum gradus conſcendit; quare eis quaſi quibuſdam libris rudiores ingenio in fine edocentur , ac incarnationismyfte rium, & ſanctorum exempla illorum memoria tenacius adhæ rent, dum quotidic oculis , repræſentantur , &tandem deuo tionis affectus magis excitatur , qui ex rebus viſis , efficacius, es.Thom . 2.2 . quàm ex auditis mouetur. ' Quod priuilegium chriſtianæ le gis amplitudini acceptum referre debet, cuius ea dignitas eft, vt reliquas etiam actiones, quæ ſuapte natura ad mechanicas operas , & abie & tas artes referri poffent, ſi deliberato conſilio ſuſceptæ , & ad æternum bonorum omnium fontem directa fuerint, cas dignitatis gradu ornet, & virtutum inſignibus ex tollat; nec tamē ipfa finem proximum , qui erat artis proprius, euertit,ſed excitat potius, auget, & ad perfectam denique for mam perducit; ita vt quodattinetad rem propoſitam , pi&tura quæ vnicum finem habcbat, vt rcrum figuram ſimilitudine , & imitatione profequcretur, nunc tanquam a &io à virtute ma nans,nouam ornamenti ſpeciem accipiat, &præter aſſimilan di finem , ad alium maiorem ſeſe gradum extollat: figit enim oculos in ætcrna gloria , & id curat, vt homines vitiis corru ptos ad veri Dcicultum traducat Quod vt clarius percipiatur, 9.94.art.2. adj. cum Lib. I. Cap. XX. 8 cùm diftin & ione aliqua indigeat, reſq; magni fit momenti, in caput quod ſequitur, explicationcm rciicimus. Quod Imagineschriſtiana,Es ſummum Deum , Enos ipfos, & proximum noftrum respiciant. СА Рутxx. On eſt dubium, inter laudabiles, & honeftas actio , nes , illas , quæ coniunctim poſſunt, & ad Dei glo riam referri, & ad noſtram eruditionem conuerti, & ad imbuendas cæterorú mentes trahi, tantò plu risæſtimandas , & eo iuſtiore laudis genere efferēdas eſſe, quo accuratius hæc tria officia comple & untur, quibus ſumma, ac plane perfecta Chriſtianæ iuftitiæ dignitas continetur . Itaquc cum iure poſſit à nobis ad hunc numerum aggregárı ſancta rum Imaginum artificium , hinc etiam clarior, & illuſtrior fa cultas illarum illuceſcet , ac fimul quaratione ipfarum exerci. tium ad præſtantiorem virtutum ordinem euchatur , notum fiet. Nam à primo capite exordiētes , fæpè iam di&um cft, cau fam illam præter cæteras fuiffe , curlmagines ab antiquitate in vſum inductæ effent, vt ſcilicet honoratiores ij haberentur, quibus Imagines dicatæ crāt. hoc modo ftulta gentilitas, cum louem , aut Mineruam , aut Neptunum celebrare cuperet, nullam rationem ftatuit faciliorem effe , quàm fi ederer cum illorum nominibus ſtatuas, & ldola, quæ plura, & frequentio . ra poterat. Hocidem Græci,Romani,& alij fecerunt, vt Im peratores ſuos , magnofque viros , quos ſumma gloria dignos arbitrabantur, vt ſtatuarum quaſi præconio publico exorna rent. Idem reliquæ gentes fecerunt, quæ naturam Ducem ſe quentcs , cum vellent ſummam obferuantiam , fummumque studiung 88 DeSac. Es Prof.Imag , ſtudium in aliqucm arguniento non obſcuro teftari, illorum Imagines publico loco poſuerunt. Itaque minimè mirãdum accidit , ſi Chriſtiana lex codem ad opus perfe & um , &ſacroſanctum inſtrumento vtens, Ima gincs aſpernata non eft, vt Deum verum, & Dei ſanctos iis or nare, &quaſi laudare inciperet, &denique longè, lateque ma nantem omnipotentis Dei poteſtatem , miſericordiam , iuſti tiam , & ſapientiam in vltimas vſque terrarum oras perfér ret. Dicimus deinde, nobis etiam illas prodeſc, cò quod, cum ſummus Deus adorandus fit à nobis , nonexterna tantum cul tus fpccie , ſed etiam interiore mentis ſtudio, Imagines ad ex ternum cultum aflumptæ , intimos ſenſus animi teſtātur, cum cas tanquã oblationes, & genus quoddam ſacrificij, Deo dicc mus, quibus fatemur, debere nos illi omnia, nos illi ſubicctos effe , nos voluntatem noftram ad illius præcepta accommoda re, nosſpe vna niti, quam poſitam in cæleſti gratia habeamus, amplius etiam immenſam voluptatem noftram lignificamus, qua'm ex illius maieſtate coloribus, & pennicillo vidunq;ex preffa,haurimus, cum eum ,aſliduè, vt Patrem , vt Dominum , vt Deum noftrum ante oculos poſitum contemplamur. Sed præcipua , & planè mirabilis cſtilla vtilitas,quæma natad cæterorum pietatem excitandam : nam ſi animo noftro conſideremus , tria illa bonorum genera , quibus reliqua om a Ariß.ethic.8. nia continentur, ' vt ſapientibus placct, videlicet, iucundum, cap. 3. vtile, & honeftum ,certum eft , vnumquodque illorum facile poſed nobis Imaginū ſtudio acquiri , cum ſenſus cxperiatur, quod pertinetad dele & tationē, nullam fortafferem efle , quæ intuentium animos magis tencat , maiorig; ſuauitate perfun dat , quàm pi&a tabula, in qua cgregij pištoris induſtria elu cet. Quod verò ad vtilitatem pertinet , miffam facimus com moditatem , quæinde percipitur , cum arte iſta, quæ ſordida ſunt, tegantur, &ſenſus mirificè alatur, & recreetur ; omitti nius Lib.l. Cap. XX. 89 mus ſplendorem , & pulchritudinem ,quam pictura locis, om nibus impartiriſolet, cum nullum tugurium , nulla adeo vilis caſa fit , quæ ſi ornamenti aliquid à pi&tura accipiat , nonele gans, & honcſta fiat ; Omittimus , quod multis in rebusanti quitatis cuſtos eft, quæ periiffent, iacerentque in tenebris, & aliarum item rerum ruinam contraxiffent, niſi præſto pi&tura fuiſſet, &in clientelam ſuam acceptas, diligenter aſſeruaffet : publicam vtilitatem omittimus,cui pictura ſeruit;cumlibro rum officium , fine impenſa magna exhibeat, & libcraliter, bc nigncque è ſuis bonis largiatur. ſexcentas præterea vtilitates omittimus, quæcum reliquas præſtantia , & dignitate vincant, in illorum bonorum , quæ honeſta ſunt numero debent efle , vt modò ſubiicimus. Nunc quod ad tertium illud bonum pertinet, quodin ho nefto ,ac virtute poſitum eft ,dicimus, non poffe ſatis fructum illum, qui percipitur,cxprimi,cum hinc intelle &tus inftruatur , voluntas moueatur, & memoria diuinarum rerú verificetur, &in ſumma maiores , & præftantiores inde fructus haurian tur, quam à re vlla expectari; ncdum requiripoſſint.Namof. fertipſa nobis egregia chriſtianorum Heroum facta, & in ani mis noftris res illorum præclarè geſtas infigit , & varietate mi. rifica , vel patientiæ bonum , vel iuſtitiæ decus, vel caftitatis pudorem, vel manſuetudinis vim, &præftantiam oftendit, cx quibus nos modòad miſericordiam ,modò ad continentiam , modoad alias virtutes, & deniquc ad contemptum mundi ex citat ; vnde ſurgit inmente noſtra virtutis ftudium , & horror vitiorum, quæ certæ ſunt, & præci puæ ſemitæ ad perducendum nos ad æternam gloriam , vt in fra plenius expli cabimus. 02 De 90 De Sac. Es Prof. Imag. 300COoscorsooc Dechriſtiani pictoris,ad exemplum Oratorum , officio,fine & ' CA PVT XXI. RÆTE R illa, quæ diximus, eft aliudà chriſtiana pi. Aura manans ſingulare , & eximium beneficium ; quod, vt oratores faciunt,cò ſpectat, vt populo ali quid probet, & picturæ quaſi inſtrumento ſuadeat, vt religionem cogitatione,& animo comple &tatur: qua dere præter illud ,quod aliud planè agentes , de ſimilitudine pi&u a suprà cap.s. ræ, & librorum attigimus; ' quum locus iſte poſtulat, dicimus, vt rem melius explicemus , ex eruditorum hominum fenten tia , qui de Oratoris arte ſcripſerunt, inter officium , & finem auctoris differentiam conſtituendam effe : officium vocamus omnia illa media, quibus vtimur, vt finem affequamur. finem verò dicimus; qui primus in agentis mente ineſt; quemadmo dum nemo officium Oratoris effe negat ,aptè , & concinnè di ceread perſuadendum ,finēverò effe ipſum perſuadere; quem finem cum Orator in poteſtate non habeat , officium tamen , & apta ad fineni,media habet; ſicut neque in medici poteſtate cítægrotantcm morbo liberarc , qui medicinæ finis eſt; in illo tamen eſt curădircgula, & modus; quæ ad officium ſuum per tincnt. Idem igitur in pictore , quatenus cum Oratore conuc nit, dicimus, illius partes effe, vt talem pi&turam faciat , quæ fi nem conſequi ſuum pollit; eum ſcilicet finē , quià facris Ima ginibus expetitur. Atque hic licet ſemper vnus ſit, qui totus in perſuadendo ſitus eſt, tamen ex ipſa rerum , quæ tractantur, varietate, diffi. miles res ſpectare poteſt;vt oratori accidit, qui etſi orationem vniuerſam ad auditores in ſententiam ſuam adducendoscon ferat, in eo tamen, quod ſuadet, modò bellum proponit,mo dò pacem ſectatur, modò abſolutionem expoſcit, modò pee nas iudicio repetit, &hac ratione ducitur ad illa , quæ ſibi in a nimo Lib. I. Cap. XXI. 1 nimo propoſuit. Proinde pi&turæ etiam finis , fi hoc modo cöſideretur, varius, & dillimilis , & ad rerum diucrſitatem ac commodatusefle poterit ; ſed nos de Chriſtianis Imaginibus agimus, quarum finis proprius erit, homines ad pietatem alli cere, & ad Dei ſtudia vocare : nam cú Imagines ſacræ inter ca , quęreligioſa ſunt,numerentur,cumq; religionis virtus hoc 6 s.Thom. 2.s. 9.81.4rt.1.6 expoſcat,primú, vt debitus Deo ſummocultus perſoluatur; fog. ſequitur, vt finis harum Imaginum ille cxiſtat, vt homines ad obſeruantiam , & obedientiam Deo ſummo debitam perdu cat; licet huc etiã fingulares quidam , & propriores fines veni re poſſint, vt eſſet, pænitentiam elicere,& hominesad incó moda ſuſtinenda æquo animo vocare;charitatem præterea, & mundicótemptionem, & huiuſmodi virtutes fouere, & con firmare;quæ tamen, vt inſtrumenta adſciſcuntur, quibus ho mines cum Deo, qui verus , & primus exprimendis imagini bus finis eſt , coniungantur. Quod verò pi&toris officium vocari diximus, quod ſitum cftin medio illo perſequendo ,quod ad finem perducit , vide tur nobis aliunde facilius colligi nõ poſſe, quam ab ipſa Ora torum comparatione , quibus ab artis ſuæ officio imponitur, vt oble &tent,doceat, & moueant. Idem igitur pictoris officiú erit, id in ſuo opere conari , vt his mediis vtens, pidurā talem faciat ,vt delectare, docere, &ſuadere aprè poffit. Hæc autem tria, licet magna per ſe ſint, & neceffaria , vt artificis officio a bundè ſatisfiat ;tamen negari non poteft, inter ipfa certos eſſc gradus, alium alio præſtantiorem , vt magnus ille Pater de of. ficio Oratoris dixit : Delectare est fuauitatis , docere neceßi-cs. Auguſtin lib.4 dedoftr. Jatis, flectere victoria. quapropter pi&turæ ctiam ad perfe & um Chrift.cap.120 illud decus , velaccedent propius,vel diſcedentlongius, quo magis, aut minusiſta, & illa , quæ fini pro piora lunt,complexæ fucrint. 322 मh Deiucun 1 O 3 92 DeSac. Prof. Imag. 3000 Deiucunditate, qua è Chriſtianis Imaginibus percipitur. CA PVT XXII. VNC , vt ſigillatim de tribus his partibus,quæ in omnibus Chriftianis imaginibus requiruntur, di camus, à delectatione ordimur, de qua fuperuaca nea fortaſse videri poffet oratio noſtra, cum nemo ita ſenſus ftupore affectus ſit, vt non ſummam ex imaginum pulchritudine voluptatem hauriat; at hic finis nobis propoſi tus minimè eft , & abeſt longè hoc argumentum à conſilio noftro : ſed hoc agimus , vt quanta ſit iſta voluptas , probe mus, fortaſse enim communihominum opinione maiorem probabimus. Quamobrem iſtud ponimus, voluptate illa , quæ à reali qua,percipitur cognitionem rei priorem effe : non enim quæ nunquam nouimus , illa nos oble & tare , aut perturbare ſo lent.Hæcautem cognitio triplex in hominibus eft: Prima, animalis vocatur , quæ à ſenſu ducitur, à guſtu , odoratu , ta &u, &c. Secunda, rationalis, quæ licet à ſenſu oriatur, taméra. tionc , & mentis opibus munita , præſtantiorem ſibi locum vendicat , & vniuerfalia , quæ ab omnimateria diſiuncta ſunt, probè intelligit. Tertia , ſupernaturalis eſt, quam nobis diui num lumen perfidem influit ; atque hæc nobisduxertad co gnoſcenda & credenda illa, quæ nonmodò ſenſus latent , fed etiam hominis intelligentiam , & rationis vim fugiunt: Quæ ſpiritualis item cognitio vocatur, qua perfe&tiori & intenlio ri, illi inprimis , qui integritate & innocentia ſingulari ſunt Ban.2. 2.9.4.præditi " , à fummo Deo donari ſolent :ſingulæ igitur hæco art.s.dub.i. gnitiones ſingulas & proprias affe & iones habent , quæ illas cõſequuntur,quales dicimus effe,amare,odiffe,triftari, dele &tari, & huiuſmodi. Idcirco ? 1 Lib.I. Cap.XXII. 23 Idcirco à prima cognitione , quæ duce & au&oré fen fu excitatur, cum conucnit inter ſenſum & rem , quæ obiici tur , & ca intercedit analogia, quæ requiritur, oritur delecta. cio quædam in appetitu ſenſitiuo animalis (quo loco voxb S. Thom .i.e. iſta in malam partem trahi non debet) & fenfibilis appella - 7-31.076.4. tur. A ſecunda proficiſcitur delectario illa , quæ rationalis dicitur, & gaudijnomen fortitur “. A tertia manat ea, quæ ſpi.c S. Thom .I. 2 . ritualis vocatur, & à Theologis fruitio dici folet. Quare ca dem res, vt poteft vna ex his tribus cognitionibus percipi, ita oblectamenta tria diuerſa genera , quæ cognitioni ex altera parte reſpondeant,afferre poteſt :Veluti ſi quis , exempli cau fa , ſtellatum cælum aſpiciat,primam dele & tationem percipit, cum intueatur coloris eximiam venuftatem ; nam præter or bem Lunæ ,diftinctos haberordines ſtellarum , & variis quafi luminibus, longiùs,propiúſue diſpoſitis exornatur : maiora videntur alia, alia minora , alia ſcintillantia , alia errantia, alia fixa;qua varietate & pulchritudincafficitur ſenſus, & ſuauita tepenè incredibili diffluit. Inde verò fe ad rationem recipit, &apud fe quærit , quænam fit ftellarum magnitudo, quæ cæ iorum conuerfio , qui motus planetarum , qui conſtans hic perpetuusq ; rerum omnium ordo; præterea influxus ſeu effc Etuscötemplatur, quià cælis in plantas , in animantia, in mix ta &compoſita alia corpora influunt, & tota mente ſummis intelligentiæ quaſi deliciisperfruitur. Præterhas, tertia co gnitio fequitur;mortales enim dum conſiderantanimo egre giam, ac planè admirabilem cæli formam , colligunt ipſi feſe, &infuſum Dei benignitate lumen ſpiritu haurientes, conii ciunt ex his , quanto ſit ille præſtantior, & magis diligendus, qui ifta , quæ viſuntur fabricatus eſt ; quantaque prouidentia, &fapicntia excellat , qui voluit crcatis rebus, quaſi ſcalarum gradibus hominem ad rerum æternarú cognitionem rapi, & mirifica cæleftium bonorum cupiditate incendi , ab iis ani musallicitur,& ea voluptate perfunditar, quæ tantò præcla rius reliquas vincit, quantò hujus caula & perfcctior & illu 9.31. art.3. > Arios 94 De Sac. &Prof. Imag. & Pfalm.76. ftriorexiſtit:Proinde Dauid ita locutus eft : Renuit confolars animamea,memor fuiDei, &delectatusfum , & c. Quoniam verò Icx Chriſtiana huiuſmodi oble &tamentis, quo minus vtamur, non prohibet, modòintra legem vtamur, & certum iis finem conſtituamus; non enim illa naturæ rationes euertit,ſed affi cit & perficit, cum iis vtatur, quali gradibus & mediis, vt ſum mum illum & vltimum finem ,ad quem bonis actionibus co tendit, aſſequatur , fcilicet, vt ad æternam , beatamque vitam pcrueniat; Idcirco ex imaginibus ſacris Chriſtianus homo tria hæc oblectationum genera percipere poteſt, ſenſus rationis, & ſpiritus. Quodattinet ad ſenſum , iam omnibus probatum eft, cum ſenſus oculorum nobilitate cæteros ſenſus vincat, ipſum quidem pi &turis propter colorum varietatem oblectarı, vm bris etiam , figuris,& ornamēris recreari ; varia enim ſunt, quæ alpicientibus pictura offert; vt ſunt montes, flumina , horti, yrbes, prouinciæ, & alia ; quorum alpectu animus mirifica iu cunditate expletur. De delectatione , quæ à rationc manat, dicimus, præter illam propriam , quam quiſque è rerum, quæ figura expreſſa funt,natura & qualitate percipere poteft, vnam eſſe,genera tim omnes, quæ in deſignationem veniunt,complectens; quç imitatio eft ,cum à ſapientibus dictum fit ; vt homo inter cæ tera animantia, vel maximè ad imitationem aptus eſt : ita na turæ quodam inſtinctu maxima delectatione, & ſuauitateab ipfa imitatione affici; quod inde fortaſse oritur, quia virtus hominis propria , per quam ipſe rerum fcientiam aſſequitur, & in ipſas cognitione iam comprehenſas, quaſi quodammo do conuertitur , nihil aliud eft, quam virtutis cgregia rerum imitatrix , iudicio perfecto nitens, quod cum à natura profi ciſcatur, iucunditate carere non poteſt. Hæc autem ipſa imi. tatio , quæ in pictura viſitur , cò maiorem afferre delcctatio nem ſolet , quo propius , & facilius nobis ea præftat, quæ ab Luut; & inftar manus omnipotentis Dei, & naturæ illius mi niftræ , Lib. I. Cap.XXII. 95. niſtræ , breui momento temporis, producere homines , be ſtias, plantas, flumina , tccta, Eccleſias, & illa omnia videtur, quæin toto orbe diſperſa , & quaſi diſtributa conſiſtunt; aut illa ipfa, quæ Deus creauit planè difiun & ta , aliena, & per om nes oras diſſeminata , congregare , & ſub oculorum ſenſum vno tempore vocare videtur ; quo vel vno ,vincere naturam rerum matrem ſolet , quæ cum certas ſedes rebus conftitue rit ,cum loca propria, tanquam domicilia tribuerit, & termi nos præſcripſerit: pictura tamen illas ſedibus ſuis dimouct, attributa loca mutat , præſcriptos fines interuertit , longin quas, quaſi accerſit, & præſentes reddit , paruas auget, forder centes plerunque venuſtate donat , omnia verò incredibili voluptatc,ſummaqueadmiratione condire folet : hæc autem ipfa delectatio , quæ ab imitatione naſcitur, eiuſmodieſt,vt illa etiam vel libentiſſimis ſedatisque animis ſpectemus, quæ moleſtiam exhibere, & horrorem incutere ſolent : quod fit ,cum monſtrum exprimitur , aut cadauer , aut talpa ; quæ fi bona imitatione excipiantur , tantum abeft , vt moleſta fint, vtmirabiliter etiam delectent, quemadmodum poſt A riſtoteleni, Plutarchus dixit : Delectat picta lacerta , aut fi- & Ariftot.in mia,aut Therficæ facies,non pulchritudinis,fed fimilitudinis cauſa, Plutar.deau. nam quodturpe est fuaptenatura, nec potest fieripulchrum ,imita- diend. Poer. tio tamen exprimens, fimilitudinem ,fiuepulchra,fiue turpis rei Laudatur. Et licet, vt aiuntPhiloſophi', nulla inueniatur ars, f Arift. Polir. quæ naturam non imitetur ; illas tamen imitatrices per ex cellentiam dicimus , quæ non modò analogia , ſed etiam fi militudine imitantur , atque in iis numcrantur Poëſis & pi &ura : inter quas egregiè folet conuenire ; Vnde qui de Poë ſi conſcripſerunt , ea pi&turæ exemplis , & coloribus illu- & Ariftor.in ſtraffe videntur. Itaque Plato dixit h , imitationem ad ſen- h Plaro de ſum viſus & auditus tantum propriè accommodari , cum pi- Repub.lib.z. & turam & ſculpturam viſu , auditu Poëſin ſignificaret . Ra tio hæc eſt ; quia vtraque ad imitationem recta via conten dit ;Quare picturæ illæ ,quæ veriorem ſpecicm , & ipfam planè P lib.8.cap 3. ES 10. rem و6 De Sac.EoʻProf.Imag. 1 rem cxprimunt, ita vt beftias, & ſcnſum etiam hominis in. i Plin .lib.35. terdum fallant , vt Plinius ' de Zeuxi narrat , & de Parrha fio : maiorem commendationem ſemper apud homines aſ. ſecutæ ſunt , maiorem iucunditatem afpicientibus ſuppedi cap. 10. tarunt . Reftat, vt de tertia dele &tatione dicamus , quæ à ſpiri i laxel. de tuali cognitione manat ' : hæc autem , vt nemo dubitat, quò Chrift .Philoſ. illius obicctum eſt optabilius , quò præſtantiore , & diutur fol. 384. niore virtute excitatur , quò denique longius à viciſſitudi ne atque mutatione abeſt, iucunditatem eò maiorem, & prę. m Pfalm.18. ftantiorem afferre folet , id quod Dauid teftatus eſt, dicens : Eloquia Domini dulciora ſuper mel & fauum : Oftendensea , quæ ſpiritus oble & tamenta ſunt, poft fe cætera omnia quæ rebus cum materia coniun & tis hærent , longè relinquere : Idcirco quemadmodum iucunditas, quæ in mentem cadit, iucundi • S. Thom.l.z. tates, quæ ſenſummouent, facilè ſuperat "; ita hæc fpiritualia folatia reliquaomnia vincunt. Ex quibus concluſio noſtra ſatis patet , præter duas ſu periores delectationes, quas commodè ſentire quiſque po teſt, Tertiam iftam confequi, quæ, quò cæteris præſtantior cſt,cò acrius in ingenuis animis ex pia imaginum ſpecie cx Petrar.des citari ſolet ;cum quidam dicatº: Pi& ta tabula delectatio,ficon . filio regeremur,adamorem caleftem erigere, &originis nos debere admonere; Nam'quis vnquam riui appetens fontem odit ? Itaque, fi quis purgato oculorum ſenſu Chriſtianam pi&turam aſpexerit, nihil dubij fuerit, quin omnes hæ iucunditates illi planè imper tiantur. 9.34. 671.3 . remed . Str . fort.libro I cap.40 . Quod Lib.I. Cap. XX111. 97 Quod Chriſtiane JMAGINES ad bene viuendumpopulo valde profint. CAPVT XXIII. VNDAMENTV M illud , quo vſi ſumus, ſumpto argumento à ſimilitudine Oratorum & librorum, vt voluptatem illam , quam nobis afferunt Chri ftianæ imagines , probaremus ; huc etiam pertinet, vt mirabilem facultatem imaginum ad imbuendos Chri ſtiana diſciplina animos hominum oftendamus : quæ talis eft,ac tanta , vt fæpe ( analogia rerum ſeruata ) librorum in duftriam vincat . Nam ſi commoditatem ſpectamus & fa cilitatem , fibreuitatis compendium , ſi diuturnitatem, &re liqua non omnino contemnenda conſideramus , quibus laudabile aliquod opus efficitur , inueniemus multa hu ius gencris in imagines cadere , quæ in libris deſideran tur . Mirabile illud quidem fummè eft ,multa , & neceffaria , & difficilia requiri, vt librum aliquem intelligamus , ſcili cet linguæ cognitioncm ,magiſtrum ,ingenium aptum , com m'odam dicendi facultatem ; ita vt res ad paucos tantum re digatur , qui do&i , aut periti dicantur : Pictura tamen , ve apertus liber omnium ingeniis patet , cùm lingua omni um communi vtatur , nec facilior viris, quam mulieribus e xiftat :omnes denique cuiuſuis ordinis, & ætatis , ad ſui co gnitionem admittat . Idcirco , niſi pi&tor illam deprauarit, in omnes gentes , & in omnium animos , vel fine interpre te , & magiſtro ſe inſinuabit . Accedit brcue quoddam rei percipiendæ compendium , cum paruo momento tempo ris vno, inquam , obtutu , vbi ſeſe pictura obtulerit , ftatim intuentem doceata . Contra verò, in libris docti homines a S. Greg,töb. P2 experiun.pore 2- 28 , moral.com 98 De Sac. Prof. Imag. experiuntur, quantum temporis & operæ ponant , vt abdi tos rerum ſenſus inueftigando eliciant : Et , quod maiuscít, cum literæ & do &trina comparari non poffint , ſine ſum molabore , ſine moleſtia, & impenſa ; Imagines tamenmaxi ma cum voluptate & ſuauitate docent. Et præter hoc , de libris contingit ſæpe , vt illud , quod ſumma difficultate arreptum memoriæ commendauimus , facilè excidat ; Sed imagines id , quod docent , quaſi tabu lis memoriæ ita infigunt, vt in multos annos impreſſum ac infixum maneat . Imagines præterea , maximas res , & gra uiſſimas breui tabellæ fpacio commodè comple&untur , nec volumina , aut paginas euoluere neceſſe eſt , vt quiſ que experitur , intuens myſterium Annunciationis Virgi nis gloriofæ , aut Redemptorem noftrum crucifixum , aut Spiritus fan & ti aduentum , aut huiuſmodi alia , ſingulis ta bellis , vel breuiſſimis expreſſa , nobis multorum volumi . num inftar eſſe ; Cùm vno eodemque tempore , amplitudi nem , potcntiam , fapientiam , iuftitiam , & miſericordiam ſummiDei, & cæleftium virtutum , quaſi compendium o ftendant; Accedit quod , cum ipfi cogamur legem noſtram prædicare, & profiteri, vt peruulgato dicto illo ſancti Pau a S.Paul.ad li probatur a : Corde creditur ad iuſtitiam ,ore , confeßio fit ad ſalutem ; & vbi ſe opportunitas offert , id compellimur a b S.Thom.2.2. liorum etiam animis patefacerc, & cordibus infigere : Quæ quaft.3.476.2. nam ratio vtilior , aut expeditior hac fuerit, quæ ſacris ima ginibus ſuppeditàtur? Nam hæ non modò , vt explicata ſi gna , & ſublata vexilla , illam omnibus locis , omnibus ho minibus & patefaciunt & prædicant , ſed tanquam perpe tuæ tubæ eam exclamant , & intimis cuiuſque ſenſibus in culcant: ita , vt quod homo per fidem auribus excepit, id nunc oculorum ſenſu hauriens, ita ratuin & firmum habeat, vtil liè corde auelli non poffit. Itaque cum Propheta dicere po c.Pfalm . 47. teft : Sicut audiuimus, fic vidimus. Sed cur Rom. cap. 1o. 2 Lib.I. Cap.XXIII. 99 Sed cur illud omittimus , quod eſt in omni doctrina pri mum, magiſtri ſcilicet authoritatem ? d cum ſcriptum ſit; d Arift.1.elenca Oportet diſcentem credere . Vnde fluxit illud di&tum in Pytha- ecic.denar. goræ honorem ab illius auditoribus vſurpatum , vt,cum dice. Deor.lib.l. retur, IPSE DIXIT,nihilampliusquærendú vidcretur.Siigitur apud illos, qui docendi ſunt,magiſtri verba tanti ſunt, vt alicu ius inſtrumenti loco habeantur , quo vtiturartifex ad res quas voluerit informandas: quanto magis imagines ſacræ ſuadere debebunt, quarum auctor & artifex, vt ita dicam , altiſſimus Deus eſt, qui per illas in cordibus noftris amplitudinem & fan & titatem myſteriorum ſuorum inſcribi voluit ? In lege antiqua videmus Moſem , cum volebat aliquid & obferuari & coli di ligentius à populo , reuocare ſolitum illis in memoriam, eſſe id à fummo Deo profectú, quod prætermittere , grauem Deo offenſionem pareret,cum diceret; Non contra nos estmurmurf Exod.16. veftrum , ſed contra Dominum . Et Apoſtolus Paulus monebat his verbis Corinthios : 8 Precipio, non ego,fed Dominus. Cum nos 81.Corinth.7 . item ſciamus,imagines noftras à cæleſti ſapientia editas, Apo ftolorum , &Canonum traditioneac authoritate acceptas, & ſanctæ Eccleſia inſtituto confirmatas , vt infra oſtendenius : debent illæ quidem ob hanc cauſain in cuiuſque animum fa cilius irreperc, & obſeruantiam apud bonos omnes æquè ob tinere.Poffemus, fi neccffceffet, fermonem iſtum longius du cere , aliasplurimas ac mirificas imaginum vtilitates enume rando; " ſed ſufficiat ſummatim concludere, nos ab ipſis ſum - h Concil.Trid. ma facilitate, & quaſi compendiaria via, nomodò ThcoriamF1.25. rerum, quæ ad ſalutem neceffariæ ſunt, addiſcere, fed etiã vir tutum maximarum praxim, & veram vitæ inftitutionem hau rire poffe, vt illam nobis ſanctorum exempla tradunt, qui, vt Deoſeruirent, longius à fe vitia repulerunt, iniquitates horru erunt, omnes mundi difficultates vicerunt: fectati ſunt picta tem, charitatem , pudicitiam , iuftitiam , & veram legis diuinæ obedientiam: atque iſta tanto ſtudio complexi ſunt,tantoque ardore totos ſe cum Deo coniungendi, vt, verentes ne tantil P 3 lum 100 De Sac. &Prof.Imag. lum quidem temporis à Dei gratia exciderent, fefe obtulerint ſummaanimi alacritate, ferro , crucibus, flammis , nec vlla vel acerbiſſima ſupplicia deuitarint : Itaquc cum hæc, & permulta alia per Chriſtianas imagines aſſequamur , non poſſumus non concludere,hocimaginum medio, tanquam optima via duci nos ad Deum contemplandum , & amandum , qui eſt finis ad quem ipfæ ſunt potiffimum inſtitutæ , vt alibi diximus. esco Rationesalia , quibus vtilitas illa , quam Populus àchriſtianis Imaginibus adbene viuen dumhaurit probatur. CA PVT X XIIII. VM fit per ſe notum, & exiisrationibus,quasſupe: rius attulimus,ſatis probatū, quam Imagines Chri ftianæ erudiendo populo prodeffe poffint, potuiſ. Bfet ſuperuacaneúvideri, nos amplius hac de re ver ba facere ,niſi importuna hæreticorum temeritas vrgeret, qui adhuc audent in Imagines ſacras inuehi , vt illas è locis omni bus eic &tas , tanquam ſi venenum aliquod falutishominum , vel maximè infectum effent,opprimant. Cui impietati licet ſuo loco occurrendum fuerit , tamen cum res ferat, & tempus id videatur poftularc;dum de illarum fructu , & vtilitate agimus, non poſſumus non dicere; li tollan tur ab vſu , &memoria hominum ,ſummam iniuſtitiam effe, ſummamque innumerabilibus penè hominibus iniuriam fie ri, quia non modò priuarētur illa intelligendi facultate, quam natura peperit, & oninibus obtulit ad cognitionem rerūne ceſſariarum ſenſu excipiendam, ſed etiam quia cum vnuſquiſ que teneatur ad ſalutem propriam haberc fidem explicatam myſteriorum Chriſti, præcipuè quantum ad ea, quæ commu niter , vt aiunt Thcologi, in Ecclelia ſolemnizantur, & publice propo . Lib.I. Cap. XXIV. 101 cap.38. proponuntur,ea ratione, & modo, quæ ab ipſis tradita eſt, • v . a S.Thom . 2.8. tiq ; nuncopus effet, vt hi , quorum animus ab Imaginibus tan- Sylueflr.ser . 9.2.art.7 . fumo. topere abhorret , nos docerent , quo pacto imperitæmultitu- fidesis . 6. dini ſuccurrendum effet, quæ nec literas nouit, nec verbis im bui ſatis poteft, vt illa myſteria , quæ ad falutē neceſſaria ſunt, intelligat. Atqui exploratum eſt communi picturarum vſu , bb Loar ,do Conf.par.za quas Eccleſia ſancta locis omnibus proponit , imbecillitatem horum maximè adiuuari ; nam ſi rudiſaltem , & fimplici ora tione declarentur articulifidei, reliquum diftin & tæ notitiæ o. puis pictura conficit, è qua cognitioncm ſuam facilius hi du cunt, & commodius tuentur, quæ ſi nuſquam extaret ſummo perceptionis , & intelligentiæ diuinorum myſteriorum benc ficio priuati effent.Inde verò iuftiſſimam & perpetuam queri moniæ caufam haberent, quòd cum non ſit ereptus librorum vſus diſcere cupientibus , quacumque lingua ſcripti ſunt, ſiuc Græca ,ſiuc Hebræa, ſiuc Arabica, ſiue Dalmatica, aut Indica, iſtis rolùm linguailla vti non permitteretur , quam cognoſce re, & addiſcere poffent,id eft pi&uris, quæ apud illos librorum loco ſunt , Præterea ſi myſterium paflionis ,aut fan & ti alicuius vitam, licet prædicare ; curnon licebit eadem , & pi&tura perſequi, & cupidè,pieque aſpicientibus offerre Siaures ad commcmo rationem Paſſionis admittūtur, cur oculi ab illius afpe & u ex cluduntur ? Siillam in probatis librislegendo percurrere , 11c mo eſt, qui dubitet, vnicuiquelicere ; quæ cauſa eſt, cur non li ceat candem in Tabula manu fideli pictam , &pie diſtributam aſpicere? Siab Indice librorum perniciofi exploduntur,cæteri recipiuntur,quid vocamus in dubium , vtrum eadem fitregu . la, &diſtinctio in pi& uris ſeruanda? Cur omnes reiiciēdæ ,nul la omnino retinenda? In ſacerdotali veſte ,quæ Poderis diceba tur, legimus totum terrarum orbem fuiſſe; etenim quandam csap.cap.18. habebat figuram rerum omnium , cæleſtium , & terreftrium ; Item propitiatorium , &Tabernaculum omnibus partibus e fat varietate myſteriorum excultum ; quid igitur obftabit nobis, 102 De Sac. Eg Prof. Imag. bis, quo minus imagines ad nos ipſos erudiendos retineamus, quæ res fanctas, quæ rectas, quæ falutares proponant ? quod fi aliter eft, deſtrucntur Eccleſiæ ,monafteria, & altaria euerten tur; tabernacula, & ſanctarum reliquiaru thecæ, quæ ſunt tan-. quam ſolidæ Imagines, & docent, & fuadent ftudiofius, & ma. iora quædam, & præſtantiora oſtendunt, iacebunt. Itaquc videmus ſanctum Gregorium ita grauem , & acer ds.Greg.lib.7. bam in Epiſcopum Mallilienſem querelam inftituiſſe, quiè lib.9.epift.y. populo ſuo Imagines ſuftulerat , & cum ipſis facultatē etiam , qua poffent imbui eccleſiaſticarum rerum cognitione eripue rat,cum dicat : Picture Imaginum adædificationem Imperitipopuli fueruntfacta ,vtnefcientes literas ipſam hiſtoriam attēdentes, diſce cLib.7. ep.53. rent quid actum ſit. Erin alia epiſtola inquit : Imagines,quas ro gaſtitibidirigendas , miſimus, undevalde nobis tua poftulatiopla cuit ,quia ab re non facimus,ſiperviſibilia inuifibilia demonftramus. Quibus exrebus intelligi poteſt, quàm improbè, quamq; ini. què agant, qui nos huius bonicômodo ſpoliare volunt. Quo rum improbitas cò magis patet , quo facilius homines perſpi ciunt, non illos quidem ab Imaginum vſu propter Imaginum naturam abhorrere, cum legamus, ipſos ſuis maximè delecta ri, & hæreſum auctores Wiclefum ,Martinum ,Melanchthoné, flo.Coch.hift , & Caluinum pictos in deliciis haberi , fed armatam rabiem , Hußit.lib 3.08 Lind. dial.3. & furorem ſuum , id eſt, vniuerſum virus in Dei picturas euo mere , $ & in ſanctorum Imagines coniicere ; quia ſanctæ Ec g Incom .Ter fuil de pre cleſiç Catholicę, & Apoſtolicę authoritate pbatę ſunt. Quod fcript.fol.88. tamen diligenterconſiderantimirum videri non debet , qua do ipſi, cum videāt ſuas Imagines à ſancto officio ad flammas protrudi, & incendio perire, nec poſle ſe hancinfamiæ perpe tuam notam delere; quas putant iniuſtè fibi illatas iniurias vl ciſci, ira , & dolore ardent, & cum ipſo cælo bellum gerūt, imo aduerfus parietes, lapides, ligna,vala, & huiusgeneris alia, quæ nobiscçlefte aliquid repræſentant;furoris vencnum cuomút, nec miſcri animaduertunt, iam ab antiquis Imperatorum Ar h De Hercr.& cadij , Honorij,Theodoſij,Valentinianitemporibus, cdi&to ,ka &lege dubitant. Manich . Lib. I. Cap. XXV. 103 & lege imperatum effe , vt hæreticorum nomē omnibus locis aboleretur, & damnata illorum memoria, extinguerctur. QuodImagines chriſtiane affectionibus hominum commouendis , es excitandisſeruiant. CA PVT X X V. ESTA T, vt de tertia parte , non modò tanquã pró pria,ſed tanquam in Imaginibus prima, ac præcipua dicamus,quæ ad intuentium mentes commouen das pertinet : Quod quidem co maiorem illis lau dem affert, quo præftantioreffe & useft illc, qui manat ; & faci lius Imagines ipfæ in hanc partem veniunt.Nam ſimagna & c gregia laus Oratoris habita eſt,impellere audientium animos, quò velit,eofdemq;huc, vel illuc deducere; quis dubitat idem poſſe, & maiora etiam à pictura preſtari,quæ chriſtianis Imagi nibus fpiritualem venuftatem adiūgat ? hocipfæ quidem ima. gines facilius, & fælicius præftabunt; cum ita ſintexfe ipſis af fe&tæ , vt ad multitudinis ſenſum ,& vulgi intelligentiam, vel minimo negocio accommodentur, & non modo ad docendi, &dele&andi, ſed perſuadendi finem , qui commendationis, & gloriæ plus habet, dirigantur. Cognitum eſt , &probatum omnibus , quòd Poëta Lyri cus dixit: * Segnius irritant animum demiſaper aures. Quamque a Horat ix funt oculis ſubiecta fidelibus.Quarc poffumus, & nos dicere exa nalogia quadam, picturam optimè reſpondere rebus, quasipfi oculorum ſenſu hauſimus: lectionem vero iis , quas auribus percepimus.Vnde Pictura à Græcis (wagacía dicta eft,hoceſt vi. ua ſcriptura, vt nonnullis placct ; Quod fi permultos homi. b Beda de tēpl. nes accepimus vnius libri lectione, in quam quam fortuito incidc rant, ita affectos fuiflc, vtfententiam de aliqua re prius conce ptam ;ſubito in aliam mutarint; quidnam caufçeſt;cur perlua ſum nobis non ſit, hocpoſſe conmodius, & facilius ab aliqua a Imaginc , poer. so Salom.cap.19. tom.8. 104 DeSac.es Prof. Imag. d Aug 1.6.8 . Imagine, & præſertim à ſacra, quâ pia’manus fabrcfecerit pro cs.Aug.lib.8.ficiſci? Potitianus in ſancto Auguſtino refert, quoſdain mi confeff.cap.6. lites Valentiniani Imperatoris cum legiſſent vitam fan & i An tonij; quam fortè in quadam villa inuenerant , ftatim conſiliu feruiendi Deo cæpiſſe;de ſe autem ipfo fan & us Auguſtinus af firmat , cum Ciceronis Hortenſium legiffet,mutatum ſe planè g.lib.con- totum fuiffe, ita ſcribens : ille libermutauit affectum meum , elo 3.cap.4.8% ad teipſum Dominemutauitpreces meas , &vota, ac defideria mea fecit alia,viluit mihirepenteomnisvanafpes, & c. Quod ſi vim ha bent tantam verba ,quæ ,vel in aures influunt, velle &tione per: cipiuntur, vt ſenſus noftros conuertere , & immutare poſſint; plus neruorum, plus roboris certè in iis Imaginibus fuerit,quę pietatem , niodeftiam , fan & itatem , deuotionem yndique ſpi rare vidcbuntur; cum dicat fanctus Gregorius : Dum exteriori rerum intrinfecusſpeciesattrahütur ,quafiin corde depingitur ,quic quid fiétis imaginibus deliberando cogitatur.Cumaudimus aliqué narrantem alicuius ſancti martyriú , cum virginis alicuius ze lum, pietatem, &ſummam conſtantiam , conſideramus ; cum recitatam Chriſti Domini Paffionem animo agitamus; ita af ficimur, vtinteriore animo , fi quis in nobis ſenſus, liqua pice tas viget, perculſos effe diffiteri non poſſimus: fed fi viuis co loribus expreffum ſancti Martyrium ſpectamus, ſi ſe nobis of ferat virgo aliqua ſuppliciis omnibus oppugnata , núquam ta men expugnata ; fi Chriftus clauis confixus acerrimis occur rat, inficiari nemo poterit, & pietatis ftudium augeri, & viſce ra doloris compū&ione , ac deuotionis ardore maximè com primi , &collidi; vt qui hæc non ſentiat. aut ex marmore , aut li CS.Bafil.ho- gno compactusvideatur. Itaque ſanctus Baſilius ſcribit : ein Ecclefia adfpeétandum me alliciuntpicture flores, contemplorforti tudinemmartyris,coronarum premia conſidero, & tanquam igne in . cendor amulandi cupiditate , atq proſtratus & ſupplex per marty rem Deum adoro,falutem percipio.EtMetaphraftes in vita ſandi fSur.com.I,in Tarrhalij ,' qui fuit acerrimus contralconomachorū rabiem Mi fol.1077. propugnator, & Imaginum ſanctarum Patronus, inquit : quis mil. in 40. Martyr. videns Lib. I. Cap. XXV. 105 videnscoloribus eum expreffum , qui decertat , ac flagellorum nubes, &ignem defpicit,creatori ſuoconfidens,nölacrymis circumfunditur? Quiseum videns,quipro Chriſto ſe tradidit littoribus, & fortiter in Suppliciis perfiftit,non admiraturpatientiam inuictamg exceliani, mivirtutem ? Quis alius fpectans,qui nealiquodverbumemitteret indignum pietateſuſtinenſý , , in lateribus, &dorſo laniari, non emol leſcit miferatione ? Quis eumafpiciens, qui leonibus deuorandus, do dentibus eorum molendus traditur , non ſpiritualis illius particepsfit conuiui ? Quis hæc non ſolum in mafculis ; fedetiam in feminiscon templans, non muliebrem abiiciat timiditatem , & fiducia in Deum muniatur? Quis, & c.Quamobrem nullum putamus tantoma tis ftupore affectum , aut ignorantiæ tenebris oppreffum , qui non fentiat, quàm aptè Imagines ipfæ , cum hominum natura intelligendi ratione conucniāt , &quàm concinnè ſenſus no ſtri, cum iis congruant;quæ viuam aliquam ſpeciem , & fpiran tes planè vultus exprimunt. Idcirco ſcribit ſanctus Augufti nus & in libro de viſitatione infirmorú , præter fidem , quæ ma- gs Aug.lib.de Vifit infir.co ximè debet eo tempore in memoriam infirmi reuocari : Effe quadam extraria fignapigritantis etiam fideialiquãdo extitatoria, &qualiquandam compunctionem penetralibusfuis figentia,qua , & chriſtianitatis Religio vultferuari ,&amicorum adinfirmosconue nientium , deuotio gaudetadimpleri. Et ſequitur, multa dicens de fan & ta crucifixilmagine; quantum ad rem illam adiumentiaf ferat.Et Beda conſentit his verbis : " Imaginum afpectus multum h.Bed.de tépl. compunctionis folet præftarecontuentibus, & eis,qui literas ignorăt, comen: quaſi viuam dominica Hiſtoria panderelectionem . Dequopoffes mus permulta adſcribere, oftendendi cauſa;Imagines chriſtianas ad hominumaffe & tiones commo uendas, & excitandas, plurimum valere , fi neceſſitasid exigeret. 2 Quam 106 De Sac .Prof.Imag. 200C 5000 Quam varij,fingularesèpiis & , & fanctis imaginibus effectus fequantur. CA PV T X X V I. OSTQVAM iam ſatis probatum eſſe arbitramur, fa cras Imagines ad hominum affectus commouen dos, plurimum valere, non abs re nuncerit, exem pla aliqua afferre, quibus ipſo rerum effectu often datur , quàm vehementeraliquiviſis hiſce l'maginibus, inte rius ſunt immutati, & ad varia actionum genera impulſi, adeo vt ex Imaginibus,tanquam excauſis propinquioribus, experi. entia ipſa docuit,varios,& non vulgares effe & us extitifle.Nec tamen diutius in recenſendis multis, ac magnis miraculis im . morabimur, quæ in ſancta Eccleſia per ſacras Imagines quoti, die viſuntur,cum ſatis ſuperg; manifeſtum ſit, quàm frequen terillis diuina potentia ad res arduas,ac infolitas vtatur; vt in reſtituenda valetudine ci, qui ante illas conſtitutus, & orans ſe Deo commendauit ; vtin auertendispericulis , quæ videban tur nulla ratione vitari poffe ; vt in ipſis Imaginibus conſerua . dis, cum yndiqueardentibus flammis ſæptæ effent; vt in ciui. taribus, & oppidis tuendis, quæ hoftium incurſu pæne conci derant; vt in aliis etiam rebus,quæ mirabiles planè funt, cffici endis . nam cum ifta præter naturam ſint, & cæleſtis poten tiæ cortiffima argumenta exiſtant, ſunt hæc ad omnipotētem Deum ,tanquam ad certam , ac præcipuam cauſam referenda. illos tantum affectus hoc loco attingemus, qui cum à natura ortú habcant , & naturales dici poflint, ſupernæ tamen gratiæ cuiuſdam præſidio muniti, aucti, & ornati ſunt: idque vt cla rius reddatur,liceret nobis id ponere , quod à Philoſophis, & medicis dici conſueuit, ex variis rerum formis , quas phan taſiæ ſenſu excipimus , ita aliquas illi adhærere , & tam vehc menti impreſſione infixas effe , vt inde oriantur affectiones, atquc Lib. I. . Cap. XXVI. 107 de occul. nar . mirac.c.4. Cup. 12. atque mutationes, non leues,&ex hisin ipfa corpora nonob ſcura ſigna defluant; Quod ipſa res'fatis probat , cum nobis quotidie- multi partus occurrant labecula aliqua infecti ,aut figura notatiº ; in alio vini colorem aſpicias ; in alio vel fru- a Leuin lemn. &us arborum, vel animantium partesagnoſcas. Proinde Pli nius ſcripſit ": Plures in homine,quàm in cæteris animalibus diffe- b Plin.lib.7. rentia ,quoniam velocitas cogitationum , animiſ teleritas, & inge nýj variet as multiformes notas imprimit, cum cæterisanimalibus immobiles fint animi. Cùm igitür phantaſiá hominis obiectis extrinfecus propofitis, efficaci, quali impulſione,ſeu impreſ fioné commoueatur, non eft dubium , eidem impreſſioni co mouendæ nihil aptius, aut validius effe ,quàm ipſasimagines pi&tas , animatum planè corpus oftendentes, quæ incautos fenſus capiunt,ducunt, impellunt, id quod exempla permul. ca d'ſcriptoribus colle &ta, nos docent,interquæ non eſt omit tendum quòdin quadám ſua declamatione Orator quidam Græcus ſcripfit : Nam cum fæminam , cui obiicicbaturadul terijcrimen, defenderer , quia filium Æthiopi , non patri ſi milem peperiffet, hoc defenſionis fundamentum iecit, & in cubiculo illiusmulieris Imaginem cuiuſdam Æthiopis fuif ſe. Quod etiamPlutarchus, cum ſcribit : Mulieres fimulacra C Plutarch,do fapetaftatuas in delitiis habuiſſe ; fimiles partus enixas. de quo- cap.12. dam patré fertur, qui cum pulchram ſobolem curaret pro creandam , vxori dono dedit Imaginem quandam pucri , in quo videbantur lepores, & iucunditates omnes arridere, vt ſicillius pueri ſpeciem phantaſia hauriret, & infixam penitus in animo retineret , talemquc fætum conciperet, qualem o culisintuebatur. Quapropter fcripfitPlinius d : Similitudinum d Plin.eod.lib. quidem in mente reputatio est &in qua credanturmulta fortuita 7. cap.12. pollere,vifus,auditus,memoria,hauſteg imagines fub ipſo conceptu, adrem quandog, etiamfacit ,quòdde imagine C.Cæfaris ſcriptü eſt Appian.li.2. Quòd eiusImago occiſi in cera expreſſa,mox populianimos,adcædis vltionem excitauit.Et quod refert Quintilianus',quoſdā fuiffe fQuintil.lib.6. ſolitos in iudicio imagincs illorum proferre , de quorum re cup ... Q 3 ageba placit. Pbilo de bell.ciuil. 108 De Sac. 66 Prof. Imag. 30, agebatur, vt Iudicum animos commodius, & acrius incita rent. Hinc legimus , Romanos veteres ſenatorij ordinis hor & Saluf.in Iu- mines folitos eſſe dicere 6; Cùm maiorum imagines intuerentur, vehementiusſibi animum ad virtutem accendi. Sed , vt clarius reddatur, quàm valdè animus ex ſimplici rerum, quæ ſibi offeruntur afpe & u afficiatur, reuocandumin mentem eritid, quod ſacra Scriptura de pecudibus lacob re Genef.cap. fert ". Is enim virgas tulit populeas,virides,& amigdalinas , & explatanis , quas ex parte denudauit, atque detractis cortici, bus , in his quæ fpoliatæ fuerant , candor apparuit , illa verò, quæ integra fuerant, viridia permanſerunt, atque hoc modo color effectus eſt varius , poſuitque eas in canalibus , vbi ef fundebatur aqua, vt cum veniffent greges adbibendum ,antc oculos haberent virgas, & in aſpe & u carum conciperent; vn de factum eſt, vt in ipſo calore coitusoues intuerentur vir gas, & parerent maculofa, & varia,ac diuerfo colore reſperfa. Sed quia alibi diffuſius de aliis effectibus, quos profanæ l Inagines producunt , agere cogitamus ; idcirco in præſenti, vbi de ſacris, & moralibus picturis noſter eſt fermo, vt decla retur, quàm vehementem habeant vini ad pietatem in ani mo excitandam , monebimus primùın , quod ſcribit fan & us Gregorius Nyſſenus( de quo permulta in VII.Synodo legun. i In Synod.171.tur ' ) hiſtoriam Abraha Iſaac filij ſui facrificium molientis, ita pièfuiſſe à pictore quodam expreſſam , vt viuas Imagincs diceres ; ſe verò quoties aſpiciebat, ita commoueri, &intimis ſenſibus affici ſolitum , vt vix , aut ne vix quidem à lacrymis abſtineret: Vidi, inquit ,fæpius inſcriptionus Imaginem , & fine lacrymis tranfire non potui, cum tam efficaciter pictura ob oculos poneret hiſtoriam . Et ipfi Patres in Concilio adſcribunt: Si tan to Doctoripeperitvtilitatem , & lacrymas,quanto magis rudibus ho 11* Synod.VII. minibus vtilis erit?In di &a Synodo ' fan & us Afterius Amaſcæ uit.n. Epiſcopus inquit de pictura, quæ fan & tæ Euphemiæ marty rium complectebatur, eam fuiſſe acerbitatem paflionis ex plicatam ,cam animi magnitudinem fignificaram , yt lacrymæ -6.0: facilli ait... ६ Lib. I. Cap. XXVI. 10g fácillimè elicerentur : Lacrymas,inquit ,fundo; namtamexactè fanguinis guttas pictordefluentes depinxerat,vt iuraueris ab oculis profluere . 1 In vita fan & tæ Mariæ Ægyptiacæ , quç olim in VII.Syno. dom generalı lecta fuit ;memoratur , cum illa videret quo - m in Synodo Prad. dam dic populum ad Eccleſiam copiofillimè confluentem , memor vitæ, quam turpiteregerat, oculos ad fan & tæ Crucis, & Virginis gloriofæ Imagines fuftuliffe , & ftatim viſa tan quam iacula inde mitri, & ſeſe peri, ita, vt interiore cordis rc ceſſu , intimisque medullis ingemiſcere, & peccatorum me moriam horrere cæperit,hæc autem ſunt illius verba : Me igitur horror, animig extalis inuafit, totaſ contremifcere, & con turbari cæpi. Admirabilis autem inde, & non vſitata peni tendi ratio confecuta eft : quæ paſſim legitur, refert etiam ſan Aus Gregorius Nazianzenus in ſuis verſibus, quandammu licrem meretricem,cum ab'adoleſcente intemperantiæ , & li bidinis cauſa accerſita fuiffet , 'vbi venit ad fores, &oculos ad Polemonis imaginem ſuſtulit ,qui modeſtia, & optimis tem peratam rationibus vitam ſuam traduxerat, ſtatim Cöfilium mutaſſe, & ſuſceptam fententiam abieciffe, & à turpitudinis Audio difceßiffe,ficinquiens " : : ,: A S. Gregorius Scortum intemperans aliquis, ad fe vocarat Iuuenis, in Carm . 68 Illa verò, vbiprope limenperueniffet, De quo in Imagine Polemon proſpiciebat, Inſpecta illa, (erat autem veneranda) Spectaculo victa, moxreceßit, 3. Vt viuum , reuerita pictum ,& c. Theodorus Abbas ait ', cum quidam magnum ſibi in ma- o Ind.Synod. tre Dei, quæ filium ſinu fouebat, præſidium locaſſet,à Demo- VII. nc grauia quædåm perpeſſum effe, vt illam Imaginem domo ſua excluderet; & mira narrat, quæ fa & ta ſunt. Legimus de ſumma pictate ſancti Bernardi , &de eximio illo ſpiritus impetu, quem ad imaginem Crucifixiorans con ceperat . Itein de fancto Franciſco ſcriptum eft, cum ſacras Salua + Narjanzens Synod. VII. a & .4. 1 110 De Sac. 66 Prof. Imag. Saluatoris plagas attētius intuente corpore fuo fan & a ftigmia ta recepiffe. Frater verò Dominicanus, cui fides haberi re &tè poteſt,narrauit nobis, cum Mediolanieffet ,le Nobilệ quen dam virum cognouiffe , qui de interficiendo inimico iam deliberarat; cùm tamen in Ecclefiam ingreffus effet, & Cru; cifixi imaginem alpexiſſet , ſubita perturbatione animicom motum efle , & ad ſanctæ imaginis pedes proiectum , ini quam illam mentem depuliffe, quod multis præterea conti ; giſle credimus. Ex his autem rebus, ne longius prouehamur, pictor coniicere facilè poterit, quam magna facultas, quam . que fingularis occalio fibi detur , dum facram Imaginem pingendam ſuſcipit; vt diuina ope fretus , illa Imagine po : pulumad Dei cultum , excitare , ad æternaruniretum cupidi. tatem accendere, &velintegras prouincias, quafi cæleftis re gni Miniſter ad Dei ftudium vocare, & ad omnem pietatem informare , & fecumin Cælumrapere pollit, de quo varia ex empla antea attulimus , quæ ad hoc caput referri commodè p Suprac.s. poterunt, &c. P 1 2000000 000 200occ Qnantam vim Damonadhibuerit,vt Ima gines ſacras è populo Chriſtiano tolleret. CAPVT XX VII. Vod hactenus dictum eſt de fructu , &vario, & ſingulari,quicx imaginibus Chriſtianis ad omnes homines redundat ; ſi minus fortaffe alicuius ex pectationi ſatisfecit, hoc capite illi abundè ſatisfa &tum iri putamus,cum intellexerit, quàm yalde laborarit dæ mon omnibus ſæculis, vt Imagịnum yfum ab Eccleſia Dei auclleret.perpetuushoftis eft (vt ignorat nemo) dæmon ſalu tis noftræ , nec ferre poteft; nos ad illas çæleſtes fedes, & ad ſun Lib. I. Cap. XXVII. III ſummam fælicitatem venire , de qua ob nimiam naturæ cius ſuperbiam deturbatus ipfe fuit. Itaquc tranſuerſus incurrit, & actionibus noftris impedimento eft , è quibus aliquid fpiri tualis vtilitatis , & meriti manaturum ad nos,ſuſpicatur: obid orationem oppugnat , ieiunia improbat , peregrinationibus aduerſatur, Eleemofynas repellit quantum eft in co, nec a liud quicquam à Chriſti Domini noſtri, præſertim ortu, mo liri videtur, quam, vt Imagines ſanctas è populo Dei ; vel po tius ex hominum memoria tollat; totusque in hoc negotium alliduè incumbit. Itaque mirum non eft, tentatos effe iam diu ab co aditus omnes,vtid affequeretur : Variis enim vſus eſt fallaciis, non nullas etiam inuenit fucatas rationis ſpecies , à falso diuina rum literarum intellectu , & praua ſacrorum Conciliorum interpretatione deſumptas, duces præterea ad hanc hæreſim perſuadendam nonnullos ſæculares, & Eccleſiaſticos Prima tes conſtituendo, vt tantorum procerum exemplo, & aucto ritate , cæterā multitudinem facilius in ſuam erroris partem traheret . Hoc autem vetus inftitutum , princeps tenebra rum primò, deinde illius etiam ſatellites tenuerunt(quod de prehendit fan & us Auguſtinus ‘ ) vt extrema ſemper perſe - a S. Aur*ftin . quantur , quæ vitij turpitudine non carent; & vt declinent à lib. de fid.Eg medio , vbi virtus reſidet. Idem in imaginibus fa & um eft; nam & gentibus , & fæpe ludæorum populo perſuaſum eſt à Dæmone , vtillas tanquam veros Deos colerent , vtin Ido- b Yualaff.de lolatriæ ſcopulos appellerent , & ea ratione præcipites illos ageret . Aliis extremum alterum propoſuit,vtillas eiicerent, & quaſi à ſalute alienas ſolum vertere iuberent : fed fancta lex Chriſtiana perfectæ virtutis domicilium, ab vtroque ex tremo declinans ( quod aliâs diximus) medium fibi locum delegit , nec Imagines ipfas per ſe , quaſi diuinam rem vene ratur , nec omnino illas horret , & repellit , vt impurum a liquod ſacrilegium ; vtitur autem moderatè , vt imbuat , & excitet memoriam fideliuni ad cæleſtia , quæ falutis plena R ſunt; op . cap.4 reb.Eccl.c.8. II2 DeSac. &Prof. Imag, C. S.Hilar.lis bro 2. de Trio lib.i. cap.do ſunt ; & ad illum finem vocet ; de quo ſuperius di &um eft. Itaquc dicimus mirum non cffe , quod multi hæretici , quibus ille adminiſtris vtitur , vt Imaginum vſum cuerte rent , multos Scripturæ locos corruperint , & ad cauſæ ſuæ commodum torſerint ; cùm ipfinon ignoremus , hanc effc propriam ſerpentis antiqui artem , diuinorum verborum ſenſa inuertere apparentem rationem aliquam , veneno ta ſuffuſam offerre, idcirco ſcripſit ſanctus Hilarius “ : De intelligentia hæreſisest, non de Scriptura ,fenfus, non fermo fit crie men . His item armis in deſerto loco Saluatorem noſtrum d Ioan.cap s. aggreſſus eſt ; quæ habebant Hebræi fæpe in ore : Scrutamia es. Trenan ni Scripturas.Sed rectè quidem fan & us Irenæus, qui ait :Vtin terdum gemmis,&lapillis precioſis ferpens aliquis, aut ſcorpio fino gitur ; ita ex facre Scripture dictis , que tanquam gemmefunt,heo reticos cauillandi argumenta , tanquam mortiferas , & venena tas ſagittas promere . Nos contrà ex eiſdem ſcorpionibus medicinam optimam conficimus, & codem gladio, quo pe tebamur , Goliam interficimus ; manifeſtiſfimè oftenden tes , li ſanctorum Patrum auctoritas bene conſulatur, effe in facris literis firmiſſimum præſidium fan & tis imaginibus, con traomnes impetus conftitutum ; vt facris Conciliis ; & fan &torum Patrum conſenſu declaratum eft : Nec mirum etiam alicui videre debet , quòd Sathan Principes viros , aliquan do commouerit , vt contra ipfam veritatem confpirarent, & Imperatores ad arma vocarit , vt extrema rerum perſequc rentur, & oinnesImagines de medio tollerent. Nam , vt eft fs. Chryfof.de ſcriptum à fancto Chryſoſtomo f , habet ille ctiam ſuam in facerd.lib.u hocmundo Rempublicã, habet ſuos ſatellites ,habet regnum in omnes ordines , in omnia ſtudia hominum diffufum ; Quos tanquam animata inſtrumenta ad ſua flagitia adhi , bet,vt ſatis probat Saluatoris fententia dicențis de Apoſto g loan. 6.6 . lis ſuis 8 : Nonne duodecim ego vos elegi, &vnus ex vobis Dia , bolusest ? Itaq; in omni ſæculorum curſu , & in huius vitæ cali gine nó debet viderinouum, aut minus veriſimile, ſæpe inter و 1 Impera Lib. I. Cap. XXVII . 113 Imperatores, Patriarchas, &Epiſcopos ex militibus illius fuif ſe bonis legibus aduerfarios: Quos tamenè regno diuina pro uidentia depulit,& gencralibus Conciliisdeturbatos proftra. uit. Vicit autem veritas ; hoc eſt ſanctorum Patrum aucto ritas , & ſumma totius Eccleſiæ confenſio ſuum ſemper lo cum obtinuit ;ipfa enim perpetuo quodam ſtudio facras Ima. gines complexa eſt, & coluit , vt fequentia Capita declara bunt. . De auctoritatibus Scripture ſancta,ſummorums Pontificum , &Conciliorum ,quibus imagi num vſus probatur. CAPVT XX VIII. Icet Conſilium noftrum non ſit dogmatice de ſacris imaginibus agere, nec diſputationem cum hæreticorum pertinacia ſuſcipere, cum vniuerſa. lis Ecclefiæ conſenſus indubitato fidei decreto, piis animis cumulatè videatur ſatisfacere; tamen cum acerº bitatis ſuæ virus adhuc cuomant, & permoleftè inſidiari, non defiftant, viſum fuit nobis, non omittendum , quin quædam æquiuoca , quibus imbecillitas alicuius commoueri forſan poffet,tolleremus; & firmiſſima hoc loco adduceremus non nulla fundamenta à veritate Catholica deprompta , quibus niti quiuis & corroborari abſque hæſitatione, vel falli ſuſpi. tionc vlla poſlit. Quod co magis neceſſarium duximus ; quia cum di &turi effemus de illarum abuſibus, qui interdum viſuntur, vt illos radicitus conuellamus , inanem ſuſcepiffe laborem vidercmur, ſi imaginum interim fubftantia abiecta, aut malè affecta iaceret. Vt igitur magis in legentium animo fententia de illa rum dignitate , & præftantia infixa hæreat, vt ctiam maio R2 re ftu , 114 De Sac. 6 ° Prof. Imag. Num . 6.7.et 21. Ezech.c.41. re ſtudio illa arripiantur , quæ hoc libro diſperſa fuerint; Ca pitis huius exordium à teſtimonio Scriptorum ducemus . Quod,vtcertiusſit, & nullam offenſionem incurrat, tantum illorum dicta proferemus , quorum auctoritas eo apud nos loco eft , vt & legisvim habeat , & obſeruationis neceſita . tcm imponat, hoceft, librorum ſacrorum , ſummorum Pon tificum , & Conciliorum ; prætermittemus autem aliorum San & torum , & grauiſſimorum auctorum ſententias , ne la . tietate , & faftidio legentes abalicnemus ; Cùm præſertim in re iſta pertractanda , primum hoc nobis minimè fuc rit . Inuenimus in antiqua lege imperatum eſſe à Deo fæpe, a Exod.cap.2!. vt Imagines fierentº; imo verò dici poteft, ipſummet DevM ſuo ore multos docuiffe, & iufliffe,vtleones, boues , palmas, Ad Hebr. c.9. infculpta ſigna candelabri , & Cherubim ,propitiatorij effin gerent, quæ ab ipſo Deo omnia data ſunt. Deus enim di b Exod.c.21. xit . Fac tibi Cherubim ,Deusdixit : Factibi ſerpentem aneum . • Num . c.21. Deus iuiſit mala punica, & multas præterea imagines inſcul pí. Quod fi à Deo nihil vnquam præcipi ſolet , quod nobis nonconducat, non planè vtile fit , & ad fælicitatem æternam aſſequendam plurimum conferat; quis audeat dicere vſum imaginum toties à Deo imperatum , non animæ vtilem ef ſe, non maximè ad ſalutem fru & uofum ? Poftea verò , cùm Saluator noſter in mundum veniffet , & Euangelicam veri, tatem prædicaret , & poft illum , cum ſancti Apoſtoli, & dif cipuli idem agerent , cumque imaginum ſacrarum vſus tum vigeret. Pofteritas eandem ſubinde conſuetudinem , & tra ditionem tenuit,vt conftat ex canone Concilij Apoſtolorum d Franc.Tur. Antiocheniº, & vtipfaEccleſiaſtica diſciplina tradit, quęcer pro Can.lib.so tiſlimæ apud nos legis auctoritatē obtinet, quod apertè quidē c Synod .vn . Nicæni Concilij II. verba teftantur : Fatemur vnanimiter nos Ecclefiafticas traditiones, fiueſcripto ,fiue conſuetudine valentes, & decreta retinere velle, quarum de numero est imaginum effigura tio. In eadem Synodo inquit Euthymius Sarden. Epiſcopus, quem at.z. Lib.l. Cap.XXVII . 175 act. 6. Sinian.de cap. Inftit.tur.de 9.25.4rt.z.in qucm cæteri Epiſcopi ſubſequuti ſunt, quorum mentio fit co in loco : Ego fanctas Imaginestoto cordeſuſcipio , non velut nouum dogma nuper inuentum , ſed clarè cognoſcens ex Apoſtolica traditione, fanctorumg doctorum in Ecclefia iuffum permanum nobis traditum fuiffe. 'Etalibi Epiphanius: Non est imaginum ſtructura piitorum fSynod.VIT. inuentio; SedEcclefiæ Catholicæ probata legislatio , & traditio; Preto ris enim fola ars est: verùm ordinatio ſanctorum Patrum . Idem etiã à fan & o Baſilio , & à Damaſceno, ' & à reliquis facris do &tori- .. Bafil.Epif. bus confirmatur, ita vt generalis legis promulgatio de hac re h Damaſcen. neceſſaria minimè fuerit.At ſi perfidięgermen aliquod emer. lib.4.cap.17. ſit , ftatim ab illorum temporum Pontificibus, & ſanctis Patri bus repreſsú & reciſum eſt, vrdeclaratmultæ fan & i Gregorij ' imag: i S.Thom.in 3 . cpiſtolæ , vt alij præterea ſcriptores probant. “ Sed cum cæpit apertè furere ſacrilega hæreticorum temeritas, nixa interdum fin. auctoritate Principum iniquorum , & ad ſacrarum imaginum D.Greg.lib.7. perniciem non obſcurè intendere, nulla mora interie & ta , ſan - 16.5.epif .... & iſſimi Pontifices Synodos conuocarunt, vt impietati tantæ ms. Antpar. occurrcrent , inprimis verò anathcmatc oppugnatores ſacra rum Imaginum damnantes, & illarum vſum auctoritate, & le- Sor deIuft. ge confirmarunt. Idcirco ſcripſit Paulus Diaconus " à Ponti- Tur.lib.2.9.4. fice Conſtantino multis rationibus effe cautum, & prouiſum , n Paul.Diac. vt nequid offenſionis ad Imagines ſacras , quæ fuerāt à Philip- 156.18.hiſt.long. in Philip. Im pico Imperatore Monothelita hæretico impiè deletæ , redun perat. daret ; cui ſucceſſit Gregorius II. de quo Papa Hadrianus ſcri. o Hadr Pape bit: Eoin Concilio LXXIX. Epiſcoporum præſidente,ante confef- imaondcarol. fionem beati Petri, & in eorum Concilio multorum ſanctorum Patru mang:rom.3. teſtimoniis allatis fuiſſe ſancitum ; venerandas, &adorandas effe fa- Concil.fol.216. cras Imagines.Et alia funt hac de reab Anaſtaſio Bibliotheca rio, à Nicephoro, 9 & Zonara, " & aliis relata . q Niceph.parr. Gregorio II. Gregorius III. ſuccellit,huicautem fan &tiſ. fimi Pontifices Zacharias, Stephanus I I. Stephanus III . Pau lus I.qui, vt di &ta Synodus teftatur, ' valdè pro tuendis Imagi- s Synod.VII. nibus ſanctis laborarunt.Poftquos,Hadrianus Papa I.celebrē illam, &planèfingularem Synodum habuit,quæ Nicæna 11. & gencralis 3.111.12.cap.9. 8.1. art.2 . p Anaft.in part. conu.lib.2. r Zon in Greg. act. 26 R 3 116 De Sac. Prof.Imag. adi . 1. 4.7. + Synod.VII. gencralis VII.di&ta eſt , ' anno ſeptingenteſimo octuageſimo nono, in qua præter decreta quam plurima, hac vna potiſlimú de relegūturhçc verba: Ex legali,prophetica ,apoſtolica,patrumg traditione inſtructi ſumus,hanc eſſe veritatem , pietatemg, vt in fa. cris Ecclefiis veneranda Imagines colantur. Quæ fentētia promul. u Synod.VII. gata , tanto Synodi conſenſu , " tantoqucſtudio perlata cſt,vt inter cæteros patres Græcus ille Peluſiota illud maximè no. tandum ſcriptum reliquerit ; vaórózaidis, ôr o sépe azaxud hoc . eſt, illam non effe habdéam Eccleſiam , in quanon eſſentima gines, quales Synagogæ Hebræorum ſunt, & Turcharum Mo. ſcheæ di&tæ , & recētes hæreticorum ſcholæ , quæ picturis om nibus carent, & priuatorú potius domicilia ,quani Eccleſięvi. dentur. Quin etiam in acclamationibus , quæ fiunt in fine Sy.

• Synod.vil, nodi,hæc leguntur:* Omnes ficcredimus, omnes idem fapimus,om .

nes approbantesfubfcripfimus;hac est fidesApoſtolorum,hac est fides Patrum , hæc est fides Orthodoxorum , hecfides orbem terrarum con firmauit. Poftquam Synodum eodem Hadriano Pontif. Frác fordienſis Synodusad Iconomachorú impudentiam propul. Laur.Sur, lo. fandam , celebrata eft. ' conc.3. fol.227. Ad pietatem huiusPontificisacceſſerút permulta,incum bente in rem eadem Leonelll.circa annum octingenteſimū, & Carolo Magno Imperatore viuente , vt dogma iſtud in Ec clefia firmius effet, & contra incurſionem hæreticorú certius, z Nicol.Papal.& clarius haberetur : poft hunc Nicolaus ? Papa l . præter alia, epift.s. 7. duas epiſtolas Michaeli Imperatori Græcorum ſcripſit, in pri ma dicens: Priſtinam ſanctorum Patrum traditionem ,quam à pra deceſſoribus noftris, qui poſtbeatum Petrum in eius apoſtolica fedefe derunt,nobis obferuādam fufcepimus,&hactenus immutilatam ſan Eta Catholica , &Apoftolica defendit Eccleſia, oportet ergo veneran . das Chriſti Domininoſtri, & fanétißimæfuæ Genitricis &beatorum Apoftolorum ,atq; omnium fanitorú Imagines venerari, & colere, & c. Etin cpiſtola ſeptima idem confirmat ; itaquc illius decreta à a Leo.11.epif.Lcone IX.valde commendata fuere; vt illius Epiftolæ decla Concil. fol.586 . rant, poftiplum Hadrianus Il. octauam generalem Synodum 1 habuit, 1. cap.22.10m.3 . Lib.I. Cap. XXVIII. 117 habuit , in qua voluit ipfe Canoncs ctia de cadem re promul gare , in quibus legitur: Sacram imaginem Domini noftri Iefu b Synod.Full. Chrifti, &omnium Saluatoris aquo honorecum libroſanctorum Euā- Come.z. geliorum adorari decernimus; nam per colorum imaginariam opera tionem , & fapientes, & idiote cuncti ex eo,quod in promptu ešt,per fruuntur vtilitate.Itcm in alio Canone de hocipfo loquitur, Ead. Synod. poftca verò in generali Florentina Synodo decretum fa & um Can.7. eft his verbis : Impö homines nullam inter pietatem ,impieta- d Concil.Fico . temg differentiam facientes,Domini , acfanétorum eius Imagines, felis. idolorum ,ac diabolorum fignaeſſe credunt. Nos cum Deum vnum in srinitate adoremus, neceſſe est etiam venerandas eiusimagines ex colamus. Quiverò non ita fentiunt,fintanathema, &ab Eccleſia ex pellantur. Et poftremo in Concilio Tridentino approbatum idem fuit, ratumque habitum, vt mirabilisinco fucrit patrūcConcil.Trid. omnium confenfio ,cum dicatur inter alia : Ex omnibusfacris de facr.Image imaginibusmagnumfructumpercipi, non folumquia admonetur Po pulus beneficiorum , &munerum ,qua à Chrifto fibicollata funtſede ; tiam quia Deiperfanctos miracula, & falutariaexempla oculis fide lium ſubiiciuntur,pro vt iis Deogratias agant,adſanctorumg imits tionem ,vitam ,moreſ fuoscomponant; excitentury, adadorandum , &diligendum Deum , & pietatem colendam . lam tandem verò, &concluſionis loco Eccleſiæ ſanctæ o rationem adſcribimus, quam ab antiquitate ad benedi&ioné ſacrarum Imaginum adhibitam fuiſſe legimus: Omnipotens fIn lib.Pone. fempiterneDeus, quiſanctorum tuorum imagines ſeu effigies,ſculpı,fol.163. aut pinginon reprobas , vt quotiesillas oculis corporeis intuemur, to ties eorum actus,ſanctitatem & adimitandum memoria oculis medi temur , hancquafumusimaginem in honorem , ac memoriam beati N. His verò hactenus deductis,quod ad rem propoſitam per tinet,probatuniſatis eſſe putamus, qui ſenſus, quod inſtitutú Eccleſiæ fan & tæ in accipiendis , & venerādis ſacris Imaginibus ſemper fuerit;prætermittentesalia quă plurima, quæ huc per cinent,ſanctorum , cùm Græcorum, tum Latinorum teſtimo. nia, 118 DeSac. &Prof.Imag: oo gs. Athan. ad nia, & pofteriorum etiam, qui variè, do &tcģ; in hanc partcm Antioch.q.16. elaborarunt. ali .38. Greg. Niliin S.Theodor. Mart. Beda lib . de Exempla vetera à multis templ.Salom . fcriptoribus Græcis, es tom. S. cap. 19. Latinis allata ,quevſum imaginum in fin . Vualafr.de reb . probant. Eccl.cap.8. Ambr. Carh. CA PVT X XIX. de Imag. Sander.de D ſanctorum Patru teſtimonia permulta exempla Imag Franc. Tur.de addimus, quibus dilucidè probatur vſus Imaginum Char.dog.lib.4. primis illis temporibus Saluatoris noftri, & ſancto Alan.cop.dia rum diſcipulorum , & Martyrum extitiſſe , vt certú log.4.cap.5.88 feq. probatumque magis ſit , obferuationem iftam non modò an D.Lindan.pa- tiquiſfimam eſſe, ſed etiam ſummacum pietate , & Religione nopl.lib.3.6.23. coniunctam , & maximè ſanctorum omnium auctoritate con firmatam : quod vel vnius exempli probatione ſatis munitum effe deberet.Nam cum Chriſto Domino , ac Saluatori noftro oblatus effet à Pharifæis denarius imagine Cæſaris inſculptus, a Marth. 22 . non modò rem probauit , ſed dictum ſingulare adiecit : Red dite que funtCæfaris Caſari; &quæfuntDeiDeo. Quod ſi probata illilmago fuit , quæ fit , vtalicuius terreni Principis dignita tem , & ſuperiorcm magiſtratus gradum oſtenderet ( vt Beda b Beil.lib.de venerabilis ait ) quanto magis idem dicendum erit , de illis cap 19.in fin. Imaginibus, quæ Deo vero tanquam pietatis & obedientięte ſtes dicantur, & præſtantiſſimam ſanctorum virtutem, & diui nam in cis habitantem gratiam declarant , ac noſtrum erga il los debituin obſequium , & cultum teftantur, quos de mundi, carnis , & diaboli infidiisiuftiflimum triumphum agere , & in cælo cum Chriſto in æternūregnare ſcimus. Vnde Nicolaus c Nicol.Papa I. Papa inquit: “ Qulare animarum ſanctorum ,que in corpore aliquan epift. 1 . do fuerunt , execremur effigies, per quos agnouimus fideiveritatem ? Quod fi improbis pæna afficiendis , imaginibus illorum ad Luc. 20. Marc . 12. tom.8. ignomi Lib. I. Cap.XXIX. 119 lib.7.cap.14 ignominiam vtimur , ſicut patet in ſtatuis hæreticorum , quæ publicè comburuntur , curin bonis viris ornandis , iiſdem ad dignitatem, & ad laudem non vtamur. Scribit præterea Euſebius in fua Hiſtoria, d fuifle Cæfareæ d Hiff.Euſcb. Imaginem mulieris Emoroiſſæ , quæ à Domino fanata eft , in cuius vultu mulieris formam abiectçad pedes Domini, & ſub latis manibus orantis agnouiffet: ſimul ait fuiffe adiunctam hominis Imaginem ſtola longiore indutam, quæ dexterā mu. lieri porrigebat, atq ; hancille aſſerebat Saluatoris Imaginem effe , dicens: Hanc ftatuam ad fimilitudinem vultus Ieſu formatam tradebant, quæ permanfit ad noftra vfq; tempora,ficutipfi oculisno . ftris inſpeximus; Et Damaſcenus * fupplicationē ipfam refert, cloā.Damafc. quam Herodi mulier pro hac ſtatua erigenda porrexerat, Nar-term Im.as.folde.522. rat etiam Sozomenus f hancftatuam à Iuliano Apoſtata loco fsoz.lib.5.c.21. motam fuiffe , & ipſius Iuliani imaginem ibidem pofitam ,quæ de cælo tacta, dirupta eſt, cuius pars altera in ipſo loco defixa, & ſepulta, iacuit ; altera eodem ſita locoadhuc manet, vtpo ſteris tantæ impietatis exemplum prodat: Imaginem verò Sal uatoris à chriſtianis viris exceptam , in Eccleſia, in qua co ipſo tēpore viſebatur, pofitam fuiffe. Item narrat Euſebius & Ima- gEuf.eod.lib. gines Saluatoris, &ſanctorum Petri & Pauli ,diligenterà vete ribus ſeruatasvſquead ſua tempora perueniſſe , ita dicens : Vi demus etiam nunc Apoftolorum Petri e Pauli, &ipſius Saluatoris imaginesdeſignari,tabulaſý depingi,fed,&antiquasipforum imagi nesà quibuſdam conferuatasnosvidimus. Scribit Nicephorus " deAbagaro Edellæ Rege ; miſſum h Niceph.lib.z . fuiſſe ab illo pictorem ,qui ſanctum Domini vultum pingeret; cuiusdeſiderium cum dominus cognouiſſet', imaginem ipſe i Enag.lób.4. ſuam admoto ad vultum panno mirabiliter appinxit, quam illi dono dedit. Quod licet à multis inter apocryphahabcatur; ab Euag. tamen à grauiſſimis etiam ſcriptoribus abEuagrio , Proco - Niceph.fupi pio , & Stephano Bibliothecario in VII. Synodo narratur . Toan. Domafe. ItemàDamaſceno ,& ConſtantinoPorphyrogenito, qui rem lib.4.cap:17" S 7.cap. 14 . cap.7.6 lib.17 . cap.16 . cap.27. Procop.citarus Sesr.1073.4 iſtani fol.754 120 De Sac. &Prof. Imag. Eufeb.lib.i. iftam & mirabilia, quæ conſecuta funt,diligenter perſequitur, Oup.iso cuius rei partem etiam aliquam Euſebius ipſe attingit. Quid verò Syndone illa preciofius , qua; cum inuolu tụm ſacratiſſimum Chriſti corpus fuerit, Deus voluit , vt im preſſa corporis Imago, vſque ad noſtra tempora maneret. De fancto Luca Metaphraftes, & Thcodorus lector ſcri bunt, prçterea nemo dubitat,variasſancte Deigenitricis Ima gines ab co depictas fuiffe , è quibus multæ adhucſumma cum hominum veneratione in variis Eccleſiis afferuantur. De Imaginibus verò ſanctorum Petri , & Pauli præteril. lud , quod narrat Euſebius, &alij permulti , inquit venerabilis Bed.deloc. Beda, ' in Eccleſia Hierofolymitana afferuatum fuiffe diligen fanct.c.s.com.3: tius linteum aptè imprimis compoſitum , in quo Apoſtolorú imagines, è viua illorum ſpecie ſumptæ ,depictæ crant ; Teſta m S. Athanaf țur inſuper ſanctus Athanaſius, Nicodemimanu factam cffe lib.deImag. Şaluatoris imaginem, quam ipſe moriens Gamalieli reliquit ; Salware Gamaliel fan & o Iacobo; hic deniq; Simoni, & eandem , quali per manus traditam, atquc feruatam perueniffe ,vſquc ad tem pusillud, quo mirabiliter tantam vim fanguinis profudit, vt innumerabiles ponè ex Hebreis homines ad fidem adduxerit. Quod item in VII.Synodo dicitur. Apoftolorum etiam Canon ex Concilio Antiochenoad , Franc. Turr. huc extat, " quoidolorum vſus tollitur , Imagines verò Salua Apoß. cap.25. toris, & ſanctorum eius eriguntur,& conftituuntur. EF.Arden.in Sunt præterca alia grauiſſimorum ſcriptorum di&ta , qui add kb.l.cap.24 . ad Irem. bus referti ſunt libri , & Eccleſiaſticæ hiſtoriæ , & certum eſt, . vſque ad fan & um Sylueftrum , & Conſtantinú Imperatorem non modò ornatum , & publicè propofitum fuiſſe abipfis fa cratiſſimum ſignum crucis, & fan & as Imagines,ſed etiam Ec. cleſias mirabili , & varia ornamentorum ſuppelle & ili, & ani. plitudine magnificentiſſima locupletatas . Præterea hiſtorias Sanctorum vermiculato Emblemate, præſtātcq; artificum induſtria exornatas fuiffc; & in vita ſancti Petronij Epiſcopi, & Patroni huius Bononicalis ciuitatis , lc gimus Lib. I. Cap. XXIX. 121 rom.s. cap.73. 6.73. Isb.6.c.16 . gimus ab illo ftudiosè curatum fuiſſe, º vt : in noftris Ecclefiis fa- o Car.Signor . cre imagines ſimilitudine , & forma Hieroſolymitana opera apud Sur.de bir.fanétor. imitarentur; & inquit ſanctus Auguſtinus, P facrificium Iſaac, quoAbraham Deo immolauit,tot fuiſſc locis pictum , tot vo- ps.auglib. cibus celebratum,vt & aures,&oculos dißimulantesferiret. 22.cont.Faufis Quin criam Thcodoretus 9 affirmat idem de Imagine Si- q Theodoret in meonis Stilitæ, quæ in omnibus plateis, in omnibus vicis, in lib.qui dicitur omnibus denique officinis artificum prætereuntibus occur rebat. Nemo autem eſt, quem fugiat, in fideli populo ſemper af ſeruatas fuiffe hasImagines ,veſtimenta, Icētos, ſcamna, reli. quamq; ſuppelle & ilem fanctorum ad memoriam virtutum il lorum ſempiternam , ' præter ea ,quæ antè ipſorum Imagines - Niceph.lib.2. facta ſunt,quæ vt admiratione omnium digna narrāturà ſan Elib.14 . 6.220 &o Ambroſio , à fan & o Auguſtino, &ab aliis, de quibus alibi & lib.ss.c.14. vberius differemus. Qui tamen alia permulta ſcire optat , quæ ſuperioribus temporibus contigerunt , teſtimonio grauiflimorum au & to rum'fulta,& VII.Synodum legat ,& ad huius temporis ſcri- s Sander.Mo ptores ſe referat, qui in hac re magnopere laborarunt ; vtrinq; F. Arden.Si cnim hauriet,quod fuæ crga ſacras Imagines deuotioni, & pio man. deillarum veneratione aliorum deſiderio , ſatisfacere poſſit. Ala.cop. Diod. Itaque eò preſſior eſt oratio noftra, quò crebrior eadem dere mentio quarto libro incidet , &alibi etiã horum commcmo ratio intercurret . Vt igitur caput iftud concludamus, illud folum addēdum duximus, quodà Paulo Diacono ' ſcriptum eſt, qui propriam Pawl. Diat. Italiæ laudem , illam eſſe dicit , quod triftiffimis temporibus, lib.6.cap.i4. cum Hæreſum grauis in Imagines procella , iniquorum ſedi tionibus excitata erat , acerrimam propugnationem illarum ſuſccperit. Itaq; cum loqueretur de Lcone Imperatore facri lego Imaginum oppugnatore, inquit : Cognita ergoImperatoris nequitia , omnis Italia confilium iniit, vtfibieligerent Imperatorem &ducerent Conſtătinopolim ſed ; compeſcuit tale conſilium Pontifex, perans Pay. D. Linda Sa 122 DeSac.Egº Prof.Imag. lib.18. in Leen u Panl.Diac. speransconuerſionem Principis,& c. Et alio loco ait : « Omnis Ra uennenſis exercitus ,& Venetiarum Leonis iußis vno animo reſiſtere: eniſiPontifex prohibuiſſet, Imperatorem ſuperfe conftituereago greßifuiſſent.Quæ quidem ex multis ac penè innumerabilibus exemplis, quæ afferri poſſent, in præſenti ſufficiant. Quæ fit veraratio, acmodus venerădiritè, Es Ca tholicè facras imagines,&de cultu ,qui illis debetur. CA PVT X X X. Ocargumentum , quod modò aggredimurde ve neratione ſacrarum Imaginum , cùm maximipon deris apud Catholicos omnes habeatur, & quanto eſt ex fide certius, tāto dæmonis fallaciis acrius im pugnetur: Idcirco non Theologorú ſcholaſticorum more do & is , & acutiffimis diſputationibus, ſed facili, & fimpliciora tionis genere, nonnullas diſtinationes, & concluſiones, affer re conabimur à ſacris Doct.acceptas, quibus Imaginum ſacra rum cultus, & veneratio tanquam firmo fundamento, ſtabili ta effe intelligatur. Quod vt melius affequamur, rationes non. nullas , quæ aduerſus vſum imaginum obiici ſolent, attinge mus,vtſi aliquorum mentibus ſcrupulus, quandoque aliquis ſuboriretur, facilè poſſint errorum tenebras omnes expellere, ac veritatis luce colluſtrari. Prima eſt, ſtultitiam videri nonmediocremillorum, qui ſummum Deum, aut beatos Angelos , aut beatasanimas pin gere volunt, quicum ſpiritus ſint,omni fælicitate cumulati, & cùm corpore careāt, à ratione alienü videtur, vt in pi& turam , - & in ſenſum hominis cadant ; præfertim cum ſcribat Dama a toă .Damafe, ſcenus: * Inuiſibilis,incorporej,incircumſcriptibilis,& infigurabilis lib.4.cap.17. Dei,quis poſſet conficere imitationem ?extrema igiturinfipientia, & impietatis estfigurare Deum . Nos Lib.l. Cap.XXX. 123 9.28. art.3. Nos tamen dicinius,duplex effe poffe conſilium illorum, quiimagines beatorum ſpirituum , & cæleftes ſubſtantias pin gunt ; quorum alterum eft in exprimenda diuinitate quan- b Caier.ing. ta eft; hoc autem ſumma amentia effet, cum nullum materiæ genus exprimendæ diuinitati aptum fit , nec diuinæ naturæ quidquam inſit, quod pictura comprehendi poffit; alterum ſpectat illarum rerum formas, quæ in facris literis inueniun tur, aut à ſanctis Patribus traditæ ſunt, vt ſi quis Spiritum ſan &um columbæ ſpecie figuraret, autDeiPatris vultum ſeni. lem faceret ; aut Angelos , quaſi adoleſcentes alatos diade mate, &aliis inſignibus, quæ illos decent, componeret, & or naret . Atque hac quidem ratione antiquiſſimo totius Eccleſiæ vſu ſtatutum ,& receptum eft , vt cum nihil ſit in intelle&tu , Io.Damaſe. quin prius fuerit in ſenſu , oporteatque intelligentem phan- rione 1.fol.soz. taſmata ſpeculari:idcirco diuinas, & materia carentes res ſub figuris, & ſimilitudinibus ſenſuum noftrorum imbecillitati congruentibus repræſentari, & proponi debere , & poſſe, vt vel ſignificatione, vel imitatione rerum, quæ ſenſu vidimus, & nouimus,ad contemplationem eorum, quæ à ſenſibus ſunt omnino remota , facilè conſcendamus : Inuiſibília enim Dei ad Rom.cap.i per ea qua factafunt,intellecta conſpiciuntur , fempiterna quoque eius virtus,& diuinitas;vtait Apoſtolus. Sed quoniam de mo do , & ratione, qua diuina , & fpiritualia ſunt depingenda, quarto libro erit agendum diligentius , reliqua in cum locum reiicimus. Secunda à quibuſdam ratio adduci ſolet, quod viſum eft illis in imaginum ſacrarum veneratione nullam à nobis diffe rentiam conftitui inter ſummum , & immortalem Deum, & Sanctos illius,ſed æquali honore , & cultu omnes à nobis ad. orari. Verùm huic argumento ,vt clarè magis reſpondeamus, illud in memoriam eſt reuocandum , à natura ſic inftitutum effe, vt effectus omnis ad ſuam cauſam conuertatur, neceſſe enim eſt , vt ſemper effe & us ad finem agentis ordinetur , & S 3 ideo 124 De Sac.6 ° Prof.Imag. ideo naturalis ipſe rerum ordo'exigit, vt ille qui beneficium ab aliquo ſuſcipit per gratiarum actionem illud recompen ſando ad benefactorem ſeſe conuertat , quatenus ipforum d S.Thom. 2.2 . conditio , & natura fert . " 9.106.art.z. Cùm ergo Deus fit rerum omnium Creator , Conſerua tor , & Adminiſtrator, poftulat ille quidem tanquam prima cauſa,origo , & fons bonorum omnium, vt homoqui reliqua viſibilia nobilitate vincit , ad illum potiſſimùm conuertatur, &debitum obſeruantiæ , & honoris officium ei perſoluat, hæc e S. Thom .2.2. adoratio vocatur . Sed cùm homo duplici ſubftantia con 9:34. artico ftet,quarum altera ſpiritualis, altera materialis eft, iure meri. to ab eo exigitur, vt ſicut vtramque partem à Deo accepit, ita duplicem adorationem Deo offerat , ſcilicet ſpiritualem , quæ confiftit in interiori mentis deuotione ; & corporalem , quæ confiftit in exteriori corporis humiliatione. Et quia in om. nibusreligionis ,& latriæ actibus id, quod eft exterius, refer tur ad id, quod eſt interius,ſicutad principale ; idcirco ipſa ex terior adoratio ad interiorem reducitur , & propter hanc ex ercetur, vt ſcilicet per ſigna humilitatis, quæ corpore exhibe mus, excitetur noſter affectus ; vt Deo ſe ſubiiciat,cum id na turale ſit homini,vtper hæc externà, ad ea, quæinterna ſunt, & fS. Thom . 2. 2. intelle&u percipiuntur , prouehantur. 9.84. art. 2. Præterea , cum immenſa Dei bonitas excellentiam , qua præeminet,nonnullis rebus à ſe creatis communicet, ſingu lariaque illis dona impcrtiatur , exigit ctiam, vt illis tanquam membrisluis viuentibus, quasbonitatis , & cxcellentiæ parti cipes præ aliis effecit , à reliquis honorem & cultum exhiberi, non eodem quidem dignitatis gradu ,æqualem ,ſed ordine di ftinctum , & ſubiectione, ſeu obſeruantia inferiorem . Quibus quidem diuerſis adorationum generibus,diuerſa quoque no mina tributa ſunt, videlicet latria, hyperdulia, dulia. Appel latur latria illecultus , qui foli Deo trino , & vni, propter cius fummam , & infinitam bonitatem , & excellentiam debetur. Cùm enim adoratio non fit aliud , vt dictum eſt, quàm offi cium Lib.I. Cap. XXX.. 125 cium fummæ obferuantiæ , quæ præftantiffimæ rei , quæ pro pter aliquam eius excellentiam debetur 8, perſoluere; & cum g 5. Thom.2. 8. bæcpræſtantia, ſeu excellentia conſiderari poflit,ſiue, vt pri- 9.84. arb.. ma abſolutè , perfe &tæque naturæ , quæ manetipſa ſemper,a pud le , nec aliunde pendet, nec extrinſecus aſſumitur; ſiuc tanquam cius conditionis, quæ petitamà re altera dignita tem , & perfe &tionem habet , quam participatam vocant, & prior altera multo inferior eft, & ab illa dependens, latriæ no mencultum illum propriè oftendit, qui perfe &tæ , & abſolutæ præftantiæ debetur; quæ inuenitur in illo tantum rerum om nium principio ,quiDeus ſummus eſt ; mundi auctor, conſer uator, adminiſtrator. Altera ſpecies honoris eft ,qui creatis rebus perfe&ti parte habentibus debetur;quodfit,cum ſummum illud bonum, de ſuis muneribus, de dignitate, de amplitudinc illis aliquid præ cæteris impartiuit;duplici ſpecie diftingui folet " ; Prima ma- h S.Thom.2. s. ior, quæ hyperdulia dicitur , qua colimus, & veneramur im- q.103.arr.4. maculatam Virginem matrem Dei, quæ; cum ſingulari fuerit priuilegio illuſtrata,gratia omniperfuſa, ſtudiis, & officiis,quç perftringercoratio nulla poteſt,aucta abæterna ſapientia, di gna etiam habita eft , quam Chriſtianus populus, vt Aduoca tam agnofcat, & cultu maiore proſequatur, qua co , quicom muniSanctorum ordini tribuitur. i Tertia ſpecies, quæ dulia dicitur, eſt quoddam venera lib.3 .fent. dift. tionis, & obferuantiæ teftimonium , quod San & tis defertur, Clanis leb.s. in quibus ſummi Dei præftantia ex parte communicata cni- de bear.Virg. tuit ' : Itaque illorum imagines veneramur , non quaſi ipfæ i s.Thom . 2.2. per ſe honore dignæ ſint, cum materiales ſint; necobillam 9; 103. artic.z. communem cauſam , quod iis ad cæleftium rerum contem plationem euchamur; id enim, & cæli ſpecies, &figura ſolis, &animalium , & plantarum , & cuiuſcunque alterius creatæ rei afpe&tusefficere poteft: Idcirco Dauid Propheta dixit ": m Pfalm.18. Calienarrantgloriam Dei, & opera manuumeius annunciat firma mentum : Sed prima cauſa propter quam præcipuè has ima, Ein 3.9.25. i S. Bonavens . 9.9.3. ES 4 gines 126 De Sac. &Prof. Imag. illud, O S.Hier.ad.

• Concil.Trid.gines veneramur " , eſt,quod eoſdem Sanctoscum Deo in glo Jeff 25.tit . 2. So ria coniunctos repræſentat, fideliumý; mentes, ad eorúme

moriam celebrandum , ac præftantem virtutem concipien dam ,imitandam ,acinuocandam , excitant ;hinc eft, quòd an tecas incendunturlumina ° , quod lampades inflammantur , uerf. Vigil. licet nemo tūc adſit , qui aſpectu imaginis ad pietatē ducatur. Nam hoc ſigno illud ſpectamus, vt gloriam Sanctorum externis argumentis teftatam yeneremur , qui dum vixerunt, tabernacula fancti Spiritus , & vala pura in terrisdiuinæ gra tiæ fuerunt. Si enim qui aliquem beneuolentia coluit, & in precio , dum viueret habuit,poſt mortem etiamnon cum tan tum, ſed quædam etiam quæ illigrata, aut familiaria erant ho. nore proſequitur , manifeftumque fit Dei Sanctos æterna gloria, cum ipſo fruentes, in veneratione habendos effe, tan quam Chriſtimembra, & Dei filios cum eadem Charitate in diffolubili , iam coniunctos,noftrosquepatronos , & aduo P SThem, 3. catos P ;hinc fequitur non modò eorum reliquias, ac præci part.quaft.25. puè eorumcorpora , quæ fuerunt templa, & organa Spiritus ſancti in eis habitantis, &operantis, honore congruo afficien da eſſe ; ſed etiam eorum imagines, quæ eoſdem abſentes, & gloriofos, quafi præſentes , & viuos , nobis referunt, & ante conſpectum proponunt,cultu , & reuerentia excipiendas eſſe; hinc ca miracula facta conſequuntur , de quibus aliâs dixi mus ; Itaque Platonem videmus, licet ad veram fidei lucem non peruenerit, aliqua tamen huiuſmodi opinione du&um 9 Plat.lib.II. fuiſſe,cum ſcripſit 9:Deos non videmusquidem ,fed eorum imagi de legib. nesfabricamus,easglicet inanimes , dum honoramus , Deos ipfos vi uentes exiſtimamus,ob idnobis maximè gratos; & propitios fore . Etné longius dicendo prouehamur, ratio , quam affert Ha drianusPapa ſatisfacereabúde poteft, quæ eſt in Synodo VII. r: Synod.yır. Vbi inquit ': Omnes Principes,etiam ſipeßimiſint,peccatores ado ramus, & reuerenter ſalutamus; quidvetat igitur,quominusnonli. ceat,ſanctos & Dei miniſtros venerari, &in memoriam eorü ima gines ſtatuere,& erigere ? art. 6. Act, 2 .. Si quis Lib.I. Cap.XXX. 127 Si quis verò adhuc obiiciat , nihil in nobis apparcre, in quo differentiam inter Latriam, Hyperduliam , & Duliam po namus, cum videamur fine vllo diſcrimine ad ſanctiſſimum Sacramentum , & ad imagines gloriofæ Virginis, & Sancto rum genibus procumbere : Reſpondemus iſta externa ſigna æquiuoca, & variæ acceptionis,ſeu ſignificationis inter ſe cf ſe, vt non tam illa ſint reſpicienda, & illoruin varietas, vel vni formitas diiudicanda , quàm illorum mens perpendenda, à quibus iſta fiunt. Itaque videmus hoc eſſe hominum inſtitu tum, vt alius ante imaginēgenua flectat, alius ipfam comple & tatur, alius deoſculetur, alius ſummo digito attingat ; quod de Armenis ſcriptū eft : Qui facrasimagines honorant quidem , s Gabr,Prat. ſed non oſculantur, at digito tantùm eas contingentes , huic poſtea Armenia oſculum figunt. Hæc tamen externa diuerſitas candem men . tem ſignificare poterit. Contra verò ; interdum erit exter na a &tio ſimilis, mensautem longè alia , quæ omnium radix cft , vt Caput Regi, itemque nobili viro denudamus, ſed a liud eft Conſilium in Rege venerando , aliud in Ciue nobi li ſalutando : ita etiam lumina incendimus, & genua fe&i mus facratiflimæ Euchariſtiæ , & Sanctorum imaginibus,ſed ratio diffimilis eft ' , mens oninino alia ; quemadmodum à i Viguer.cap.s. Leontio Epiſcopoin ſeptima Synodo variis exemplis decla- S• 4. Ber. 12. ratum eft ,ex qua verba ſequentia, quæ valde ad rem faciunt, afferemus º : Nunquid fæpevxoris , aut filiorum mortuorum ve- u Synod VII . ſtem oſculatus es,& lacrymisrigafti, neg, tamen damnandus es ? non enim veftes,vt Deum honoraſti;fed amorem tuum erga illum , qui eis induebatur,per ofcula declaraſti;fic filios etiam peccatores deoſcula mur; nõtamen, vt Deos complectimur,fed naturalem amorem often dimus; nam in omni ſalutatione,&adoratione intētio ipfapectatur. & poftea : Tu qui criminaris Chriſtianum , quod lignum Crucis, vt Deum adoret, cur non damnas Iacob adorantem in ſummitatebaculi Joſeph?cur non Abraham ,quiimpios illos viros adorauit? cur non Ida cob, qui Pharaonem benedixit, & coram Efau adorauit? nempe,quia non vt Deos adorarunt,nam , &tu vxorem tuõplerumg; oſcularis,como T falutas, 128 De Sac. &Prof.Imag. ſalutas ,nec tamen es Idololatra. Ex quibus planè perſpicimus, diffimilitudiné exinteriore colentium ſenſu iudicandā eſſe . fn quo Chriſtiani, eGentiles differant in Imaginibus adorandis. CAPVT XXXI. T Dæmonis calumniæ contra facras imagines è medio prorſus tollantur , explicandum adhuc ſu pereſt in adorandis facris imaginibus, quatum nos fideles ab infidelibus, & gentilibus, qui idola ve. nerabantur,diſcrepemus. Pro cuius rei explicationcanimad ucrtendum inprimis eft , adorationis cultum exerceri à no bis tribus modis poffe : Primò, cum rem , quam adorationc profequimur, aut abſolutè diuinam , aut participem diuini tatis opinamur . Secundò, cum diuinum aliquid ea re con tineri exiſtimamus. Tertiò, cum ſaltem rem diuinam peril lam ſignificari putamus. In primo, non credimus imaginem aliquam diuinam per ſe ,aut ex parte effe , cum imago ab arte principium ſuum du cere foleat , & co confilio facta ſit , vt rem veram oftendat, a Sap.in c.16. niſi tamen alia ratione fan & itatem aliquam conſecuta effet, vt ſuperius diximus ' . Quod tamen ad illarum ſubitantiam non pertinct,quæ materiam habet. In ſecundo , aſferimus nos, Tabernaculum Sacramenti Deum non cffe , fed in illo Deum repoſitum cflc non dubita mus.Item reliquiaria, in quibus ccrtæ San &torú reliquiæ con duntur, rem continent, quæ diuinæ præſtantiæ particeps eſt. In tertio dicimus,imaginem factam Patris, & Filij , & Spi ritus fan &ti , no effe Deum, nec continere Deum ,ſed exprimi abilla Deum; vt imagines gloriofę Virginis, & San &torum ,qui beatiffimam in cælo vitam agunt , actores ſuos nobis repræ Tentant. Et tamen aliqua inter hasincxpriniendi modo dif feren Lib. I. Cap .XXXI. 129 b Concil. Trid . dift. 9.9.2. ferentia. Illa enim Trinitatis,diuinarumģ; perſonarū imago, non recta , non propriè Deum repræſentat;ſed per illas for mas ſignificat, in quibus Deo placuit, ſeſe nobis oſtenderc; ſed Sanctorum imagines , veram San & torum , & viuam ſpe ciem præſeferunt, & quales olim fuerunt, tales illos nobisre præſentant: & ad hoc venerationis genus b ; quod græcè Ty jeli21.cap.z. picum dicitur,hoceft ,figuratiuum , omnis noftrarum imagi num cultus refertur,cum illas non veneremur, tanquam ho nore huiuſmodi per ſe dignas;ſed illorum cauſa,quos illænoC S Bena.lib.3. bis offerunt, quacumqueexmateriaconſtentº; quando nobi litas illarum nõ ex materia perpenditur, ex qua conflatæ ſunt, fól. 119. ſed ex co, quod ſignificant, æſtimatur. Quam ſignificationis nobilitatem eſſe dixerunt, vt in VII . Synodo plenèdeclara tur;in qua ſæpe illarum mētio facta eft , & fan &ti Baſilij di &tum d Synod. VII ab illis fan &tisPatribus probatur4. Quod imagorefertur ad pro- al.4.fol.103. totypum ; & inter alia; quæ afferunt,leguntur hæc verba: Quem . admodum , qui mandatum Imperatoris ſuſcepit,illiusfigillum oſcu lando, non ipſam litetam , aut characterem ,aut plumbum venera tur;Verùm Imperatoriipfiadorationem ,& cultum exhibet : Ita quogs Chriſtianorum filijtypum crucis adorantes, non naturam ligni ado ramus,fed afpicientesfigillum ,& annulum , & characterē, & perhoc Chriſtum ipfum ,quiinillo crucifixus est ,ſalutamus, & adoramus. Et paulò poft: Quemadraodū genuinifilijperegrinante longo tempore patre, exingentiamore , quicquid in illius domo viderintfiue , bacu lum ,fiue fedem ,fiue clamydem , hæc omnia cum lachrymis ample xantur,non illa adorantes ,fed patrem adorantes, &venerantes:ſic nos fideles omnescrucem Chriſti,tanquam virgam adoramus;fepul chrum veròterfanétumvtfedem , &cubile illius,praſepe autem , vi domum ; Inde apoſtolos eius, & martyres,velutiamicos eiufdem co limus , & fic reliqua illiusloca, &habitacula, non ipfam regionem , aut lapidem venerantes fed , illum , qui in illis conuerſatusest, &nos aberroribus liberauit, Chriftum Dominum Deumnoftrum . Sed nc alia permulta,licet pulcherrima perſequamur, quæ illo in Concilio à fan & tis Patribus dicta fuerunt,breuitati ſer T2 uientes, 130 DeSac. 6 ° Prof.Imag. Pielm . 118 . form.io. tit. 19. uicntcs, fatis effe ducimus, duos verſus referre, qui Canonum auctoritate probati, nunc paffim hac de re prædicari ſolet. Nam Deus est quodimago docet,fed non Deus ipſa, Hanc videas, fedmente colas,quodcernisin ipſa. Quæ omniacum illis conſentiunt, quæ à ſanctæ Eccleſia e S. Ambrofin Do & oribus traduntur, cum dicat S.Ambroſius : Quicoronat imaginem Imperatoris, vtiġ illum adorat,cuius imagine coronauit. "S. Auguſtin.de Et S.Auguſtinus : Qui veneratur vtile fignum diuinitus inſtitu destr. Chrift. tum ;Cuiusvim, ata; fignificationem intelligit, non hocveneratur, fs. Aug.lib.de quodvidetur, & tranſit, ſed illud potius,adquod cuncta referenda Magiftr. ſunt. Et alibi dicit: Naturaliterea regulaplurimùm valet, vt audi tisfignis,adresſignificatas feratur intentio. Et Euthymius fcri g Euthym . in ptor Græcus 8 : Qucmadmodum dum in fpeculoperſona quodam penepl par.2. modo deſcribitur,manet & à materia ſeparata,&ipſo recedente , fimul etiam auolat imago , quando à fpeculimateria ipfa perſona ſe h s.Greg. lib. paratur ; eadem ratione , qui imaginem Sanctorum oſculatur,licet epift. 13. materiæ inhæreat,imaginem , non materiam eſculatur. Item fan is.Io.Damafc. &us Gregorius in epiſtola ad Secundinum ; Scio , quod imagi 1 S.Thom. 2. 2. nemSaluatoris noftri, nonideo petis,vt quaſi Deum colas, ſedobre 9.8.9. artic.z. cordationem filij Dei,vt in eins amore recalefcas, cuius te imagině m Bonau.lıb 3. videre defideras: Idem à Damaſceno ', & à ſancto Thoma", & ab aliis Do toribus ^ confirmatum eft. Ex quibus apertè iam conſtat, quam longè ipfi à Genti libus abſimus , inter quos erant , qui ſimulacra veros Deos par 2.9.158. memb.3 . exiſtimantes, colebant ; alij etiam colebant, iis falsò diuini. Alphon.de tatem veram contineri exiftimantes ; aliter alij opinaban Caftr.ber.ado tur:ſed nos de noſtris imaginibus, nihil tale ſentimus, ſed hoc animocas intuemur, quafi illæ nobis cam fpeciem repræſen tent,quam nobis adorandam proponimus. “ 2.Quod fi cui videantur multi etiam ex gentibus idem ſen fiffe,vt illud, quod adorandum ſuſcipiebát, Idolo tantùm re præſenraretur:reſpondemus,in eo quod adorabant , grauiter illos erraſſe,cum ngn Deum, ſed aliud quid colendum elege lib.4.c.17 dit... S. Anton part. 3.107.12.19. alex.de Ales rario. n s.Thoa ... 9.94 . art.s. rint, Lib.I. Cap. XXXII. 131 rint, veluti Iouem , Bacchum ,Venerem .° Itaque parui refert, 08. Auguft.in ytrum in medio , an in fine errarint; fed nos vera, &fan &ta ani- Pfal.113.comc.z. mo ſuſcipientes, & media cũ illis aptècongrucntia perſequé tcs,fimul oftendimus, quantum ſimus ab illorum adorationis bus alieni, cum ad finem verum, & perfe &tum , cultum noſtru referamus :huc verò commodè pertinet ;quod à ſancto Augu ſtino ſcriptum eſt ,licet in aliam ſentētiam , his verbis:! Etſiv - p S.Aug.lit. ſus quarundam rerumfimilis videtur nobis eſſe cumgentibus ,ficutifum cap.23. cibi,&potus, tectorum , &veſtimentorum ; tamen longè aliter his re bus vtitur,quiadalium finem vſum earum refert; &aliter quiex his Deo gratias agit,de quo praua & falfa non credit. Sed & adhuc alia fubeft de hacipfa recontrouerſia, quam ſequēti capite diſcuſ ſerimus. Anidem cultus imaginiſacredebeatur, quiproto typoillius debetur, &an unusfit actus. C Α Ρ V Τ X X XII. Eliquum iam eft ad pium noftrum , erga facras Ima gines affe & um , &religionis cultum clarius intelli gendum , vt illud nunc declaremus, quod quæri ſo Blet.Si Imagines ſunt res diuerrę ab ipfis ſanctis, quo modo vno codemque adorationis actu poffumus eas , & ſan . &os venerari, an potius cultus noſter ſic feratur in ſanctum ip fum ,vt nullatenus ad figuram illius dirigatur, an verò etiam a &us nofter,vtrumquefimul,tam Imaginem, quàm quod Ima gine expreſſum eſt,complectatur, aut quomodo id ſe habeat. Quam difficultatem , etſi doctores Theologi &diligentius, & ſubtilius pertractarunt; nos tamen omiſſis difficilioribus di ſputationibus, quæ ad ſcholaſticos pertinent,eam ſic breuiter perftringemus. In imagine igitur tria conſiderari poſſunt. Pri mò, materia ex qua conficitur, & conſtat, vt aurum, argëtum , lignum, ebur, & alia.Secundò, forma ab artifice impreſſa deſis T 3 gnatione, 132 De Sac. Prof. Imag. 1 1 gnatione, lineis , vmbris. Tertiò, id quod ex materia, & forma confcctum ſe prodit , quod eft Imago rem alteram referens, cuius ipfa fimilitudinem retinet ; hinc fit , vt variæ ex illarum aſpectu in animos hominum cogitationes incidant, alia ma teriam tantum ſpectans, quæ precioſa eſt, quæ diues , quæ co loribus exornata ; aliæ deſignationem , &artificis diligentiam ſuſcipiens, alia intuens in Imaginem , vtrepræſentantem alte rius rei ſimilitudinem ; in quo non infpicitur opusillud exma teria, & forma perfectum ;ſed res, quæ figura illa expreſa eſt;vt in ipfa figura, ratione quadam fimilitudinis , & ſignificationis agnofcitur, & in ifta noſtræ mentis acies defixa eſt. Duobus primis modis , nullum à nobis , vel honoris , vel obſeruantiægenus,iſtioperi tribuitur; licet figura aurea fit ,aut precioſis lapillis probè conſtructa,aut admirabili artificio ela borata;honorenim pręſtantioribus rebus, & maioribus debe tur;ſed iſta, hominis natura multò inferiora ſunt, cum homo rationc excellat , & cætera , quæ in mundo ſunt , omnia longè poft fe relinquat. Tertio modo Imagines accipimus, non vt ſimplices figu sas, ſed vt formas, quibus aliqua res oftenditur. hoc eft, cum corporeos oculos noftros in imaginem intendimus , mēsipſa rem, quæ per Imaginem proponitur, & in Imagine propter fi militudinem , fita effe videtur,reſpicit; inde oritur, vt honot, qui prototypo debetur,poffit etiam imagni illius præftari, di ſtinctis tamen gradibus latriæ , hyperduliæ , & duliæ , vt di ximus. Nec tamen hæ duæ actiones diffimiles erunt , quam uis diſtinctos terminos habeant , ſed vna planè eft, & in idem fertur obiectum , licer diucrſa ſubſit ratio Imaginis, fcilicet, & rei;excmplo autem rem facilè declaramus, cum Chriftus Do. minus fine linagineadoratur, huiuſmodi adoratio ad propria illius eflentiam , & perſonam , vt in ſe ipſa exiſtentem accom modatur, cum in Imagineadoratur, tum illius effentia , & per. ſona , vt expreſſa in Imagine , & vt repræſentat, aut exiſtensin alia adoratur.Sicuti çnim , quádo hominē, aut lapidcm mente noftra Lib.I. Cap. XXXIT. 1333 noftra concipimus,& intelligimus ; veram quidem hominis, ac lapidis naturam contemplamur,non q homo in intellectu fit ,aut lapis ex realı ſua natura , & proprietate , ſed ſuntibiſe cundum eſſe ,vtaiunt intelligibile &conceptum, ita tamen, vt verus , & rcaliter exiſtens homo, aut lapis , non differant in ſua ſubftãtia ab eo, quod intelligentia exceptum eft : nec dici pof. ſunt duo homines , aut duo lapides, fed vnus, & idem , aut eſt homo vnus, & idem lapis, qui exiſtit in natura, & quiconcipi tur ab intelle & u.ſiquidem diuerſus exiſtendi modus non red. ditipfam rem in natura diucrſam ; ita cum Chriftus in ſeipſo , & in ſua propria (vt ita dicamus) exiſtentia , & Chriſtus in figue ra,ſeu Imagine, non duo Chrifti fint, fed vnus, &idem, diuer ſum tamen modum eſſendi habens ; propterea quando Chri. filmago adoratur, verè Chriſtus ipſe adoratur,quia Chriſtus cft in Imaginc, non verè ſecundum propriam , &realem exi ftentiam , ſed ſecundum exiſtentiam figuræ , & fimilitudinis, a deo vtdifferentia,nóex parte Chriſtilit, qui ſemper idem na tura , & perſona eſt, ſed ex parte modi exiſtendi, quatenus in ſc ipſo veram , &realem exiſtentiam habet , in imagine'hanc ha bet ſecundum eſſe repræſentatum , & effigiatum , id quod fan & tus Athanaſius docuit his verbis : * In imagine Regis forma, deas. Athanas. species est ; in Rege verò ea, qua est in imagine, forma exiſtit; imper-'Ariana mutabilis est autem inimagine Regis fimilitudo,ita vt,quiimaginem infpexerit , ipfum quoq, Regem ſimulinfpiciat,rurſus qui Regem con fpicit,nouit eum effe,quem in Imagine confpexerat. Et fan &tus Baſi lius in ſermonecontra Sabellianos inquit: • Qui in foro oculosbs.Bafil.ferm . intendit in imaginem regiam , &dicit Regem eſſe eum , quiin tabula, non confitetur duos Reges, &imaginem , &eum cuius estImago, ne queſidemonſtrās eum ,qui estpictus in tabula,dicat & hic eft rex ,pri wauit prototypum appellatione Regis fed , magis ei honorem confirma uithuiusconfeßione. Si enim imagorex,multomagis rationabile est, effe Regem eum,quiprabetImagini cauſam . Et fan & us Ambroſius de Incarnatione Dominiſcribens: Num quando in eo da diuinācis. Ambrofija imaginem adoramus, & crucem ipſum patimar?Et fandus Chryſo Dom.cap.7 ftomus 134 DeSac. Egº Prof.Imag. ds.Chryfof.in ftomus: Cum Regie imagines, & figure in ciuitatem adferuntur, otas.in peluim .magiſtratus, & populus gratulabundus,non tabulas veneratur, negs excera fufilem imaginem,fedregiam figuram ;fic &creationis , non tereftrem formam ,ſedcaleſtem caracterem veneratur.Et ad hos ac cloā. Damafc. cedit Damaſcenus dicens : ' Regis imagorex dicitur,non dico Re 1fol.507.& o- ges, neque enim Imperium ſcinditur , nec diuiditurgloria, namficus rat-3.fol.522. poteft as, quanobis imperat,vna est ; fic, &honor , quem nospraſta mus, vnus est, &non multi. In facrarum igitur Imaginum adoratione,videlicet, Chri fti,Virginis,& Sanctorum ,Chriſtū ,Virginem , & fan & os Ima ginibus oblatos adoramus, & cum ſupplices ad illorum ima gines accedimus, nihil minus eſt, quã ſi ante illorú pedes ſup plices iaceremus , rem enim vniuerfanı prototypo integre metimur. Quemadmodum etiam Legatos, & Nuncios Prin cipum obſeruamus, quatenus perſonam Principum referunt, & in iis Principis auctoritas, & quodammodo Princeps ipſe ineft . Itaq; concludimus fermonem noftrum , & dicimus, cum fS.Thom inz: rei per Imaginem exprefläcultus debetur, ' imaginibus ipſis, 9.25.4rt.3.8 4. feruata tamen analogia,deberi. Quod ſi quis ita obiicerrt ; ſi verum effet propriam vene randi imagines rationem , ex hacinteriori repræſentationco riri, quæ ita in Imagine hæret, vt ſeiungi nullo modo poffit, il lud fequeretur, vt nulliamplius liceret Imaginem nec frange. re,nec abolere,necinfiammare : quod tamen interdū permiſ ſum eſt, cum pictas ſuadet, vtloca religioſainſtaurētur, &ma iori aliquo ornamento illuſtrentur:Refpondemus externasa &tiones,vtalibi diximus,æquiuocas eſſe, & diuerſum effectum illarum ab interiore cauſa oriri : Cum enim Catholici imagi nem tollunt , non id illo conſilio agunt , vt imaginem aliquid fignificantem tollant ; ſed illius tātum materiam arripiunt, vt illa ad rem aliam , obiuſtam aliquam cauſam , vtantur. Quod fi quis neget eundem cultum , eandemque obſer dantiam tribui imagini virginis gloriofæ ,quam quiſq; ipſi Dei geni. Lib. I. Cap. XXXII. 135 genitrici, ſi in terris præſentem intuerétur,præftaret;vt etiam ftudio maiore ex conſpectu Regis incendimur , qui Regio throno nititur , quam ſi præſentem illius legatum aſpiciamus: ad hæc dicimus:Quod pertinet ad Imagines ſacras,hancdiffe rentia non inde naſci, quòd res impares, & diſſimiles exiſtant; ſed à conditione, &natura ſenſuum excitari, quiveris rebusin ipſum ſenſum influentibus facilius, &acrius impellūtur. nam cum rerum cæleſtium amplitudinem comple &ti ſcientia, cor poris vinculis inuoluti , non poffimus ( quippe quæ inuiſibi les ſunt, & ſola intelligentia,luce fidei illuſtrata excipiuntur) hæcinquam fides, quia in nobis imbecillior eft, tardius etiam ipſam intelligentiam mouet, nec illud planè efficit,quod rerű materialium, & præſentiú comprehenſioefficere ſolet. Quod ſiin noſtris mentibus tales radices egiffet , quales fixiſſe debe ret, non eft dubium, quin poſſet animus nulla re alia propoſita mirabiliter expleri; vt factum eſt in ſan & is hominibus , in qui bus verum diuinæ legis ftudium ,veraquepietas enituit. Poffet hucaddi , legato Principis, non plenam obſeruan . tiam, & fidem præſtari, quæ Principiſolet ,quando non in re bus omnibus plenam , abſolutamý; ſui Principis poteftatem , & dignitatem repræſentat, nec integrum planè Principem re . fert, ſed certis circumſcriptam finibus facultatē accepit , qua tenus illa requirunt,quæ illius fideicommiffa , & tradita ſunt. Quod quidem in veneratione, &cultu, de quo agimus, locum non habet ; cum mens noſtra Deum ,& Dei ſanctoscomple & atur, &ſummam in illis auctoritatem , eamý; gloriam reco gnoſcat, qua in cælo perfruuntur, quatenus tamen cæleſtium rerum cognitionem anguſta viatoris mens aſſequi poteſt. Po ftremò, aſferimus cultu illo ,quem ſacris Imaginibus, ratione repræſentationis,deberi diximus , honorem iuſtum non excludi, qui fan & tificatis imaginibus, illis mo dis, quos ſupra enumerauimus, per ſe deberetur. Hoc 136 De Sac. Prof.Imag, Hoctempore infacris imaginibus adorădis,nullum inter chriſtianos periculum fubeffeIdolo latria committenda. CA PVT XXXI I I. ED, vtdiſputationem ſuſceptam , & librum iftum abſoluamus , reſtat , vt dubitationicuidam reſpon deamus, in qua cum maximè vrgeāt religionis ſan &æ hoftes , cumą; hac vtantur, vt hominibus exitia Eccleſiarum , & Imaginum perſuadcant, vberius dicendum nobis videtur. Aiunt illi , Imaginum vſu populúad Idololatriam vocari, cum non intelligatdiftin &tiones illas , de quibus egimus, & cú non internoſcat, quid inter figuram ,& illud , quod figura de mõſtratur, aut quid inter imaginem & imaginisexemplarin. terſit;duciautem illum ſimplicitate, & imbecillitate ſua iner rores, & ipſum ſibi laqueos nectere, dum, quod videt, adorat, & quod non videt , nonmodòmentenon affequitur, ſed ne cogitat quidem. Hocidem affirmāt antiquis temporibus He bræorum populo contigiffe, & illam cauſam fuiffe, cur Eze 24.Reg.cap.18.chias ſerpentemæneum ſuſtulerit, ' licet Dei ſummiImperio conſtitutum ; quinimo hinc etiam exorta efle initia illius hæ. b Ioan Call reſis Anthropomorphitarum , qui cum viderent in facris li Niceph.lib.2. teris oculos,manus, vultum , pcctusDcoadfcribi, cuminillius cap.14 Elib. figura humanam fpeciein intuerentur , cxiſtimarunt , ex vera membrorum compoſitione conftare, & humanūcorpus ha bere ; vnde poftea dimanauit latiushæreticorú ſecta illa mul, c Alph.de Caft.tis rebus maximè reprehendēda. Nositaq; dicimus, licetin cont. haref.lib. s.ber. Deus, tergentes , quas veri lumē latebat, varia cultus, & adorationis bareſ. 2. genera viguerint," aliter enim miouebātur imperiti, & amen de piocul.Dei tes; aliter quiratione , & doctrina inftru& icrant , & diuerfa conc.Idol.gen, inſuper ab his omnibus longè erat illorum ratio , quiopinione ſapientiæ præter cæteros florebant, & Philofophi nomine di coll . 10 . 13 cap.jo. d Sidohan.lib. gni Lib.I. Cap. XXXIII. 137 cap.8. 26.in $. Ioan . gni habebantur , ' tamen apud nos , iam ab co tempore , quo eS.Thom.2.2. Euangelica veritas illuxit , nemo itarudis vnquam extitit, qui 9.94.art.3.2. neſciret,aliud eſſe imaginem fanatiloannis Euāgeliſtę exmar more, aliud effe fanćtū illum ,quiincelis habitat; hoc eft , quod ab antiquis Prophetis prædicari ſolebat, tempus aliquod fu turum eſſe;quo nemo Idolorum ſuperftitione falleretur, & vf que ad pueros veri cognitio perueniret.dicente Hieremia : ffHicr.cap.31. Ead Hebr. Ego ero eis in Deum , &ipfierunt mihi in populū,& omnes ſcientmeà minore vſqz ad maiorem . Et Ofæa: 5 Et auferam nomina Baalim de g0f2.cap 2 . ore eius, & non recordabitur vltranominis eorum . Et Zacharias : 5 h Zach.cap.13. In die illa diperdam nomina Idolorum de tarra , & nonmemorabun tur vltra,ipfe inuocabit nomen mei , &ego exaudiam eum , &dicam , Populus meus es, & ipfe dicet Dominus meus. Huc autem Ifaiæ di &um reſpicit : ' Erūt omnes docibiles Dei, hoc eft fideles omnes, i S.Joan , cap.6. Ifa.cap.s4. Eccleſiæ ſanctæ filij, Spiritus ſancti lumine imbuentur, vt ve15. Aug.tract. rum ipſum optimè intelligant. " Itaque hac tempeſtate, fauente Deo, in chriſtiano populo Iunfen. concor. nemofolet effe ,rationis vſu , & munere pręditus, quilapideam m veguer.in ftatuam, verum aliquem ſanctum putet : & fi quis de homi- fum.cap.s.s.s. nibus ita ſentit,ipfe quidem illosad beſtiarú ordinem aggre-Walini.dia!. gat , vt fcribit S. Bafilius " Pantheris accidere , quibus ſiima- de tradit.Ecch gines ex charta, quæ ſpeciem hominis habeat,per iocum pro - Card. Oſuus. ponantur,ipfe naturali odio incitatæ,figuraq;deceptę magno Vuarmien,in impetu in illas feruntur,quali verè homines fint, q videmuse. lib.Confeff. tiam à rufticis ad terrendas aucs multoties fieri, vt illas longè ab agrorum fructibus arceant, componunt enim laruas , & ter- Alphon. de ricula, quçanimalibus ſtolidillimishomincsveri videntur, cũ ref.ver.image. tamenaues aliæ aliquanto ſagaciores, non modò non fugiant Ambr.cath.de ab eis, ſed accedant propius&, ibi habitent, & interilla nidos culs,imag. Vualf.de reb. conſtruant; non cft igitur veriſimile, chriſtianum hominem pręter rationeın , quæ rebus omnibus præſto cſt , quem ſancta Did.P.sp.or. thodox.explica Eccleſia lacto ſuo aluit , & ſuſtinuit, illis rebus offendi, quibus lib.9.fol.302. permultæ beſtiæ ncceduntquidem . 309. lamı vcrò ſi ponatur iftud, in Comædiis etiam quiſpiam aS. Bafil.orat fufpicari poffet, illosverè Reges cnc, qui purpura induantur, & och Ver cath in i.prao cepro . Caftr.cont.han Eccl.cap.8. aut 138 De Sac. Prof. Imag, aft.4 . autillos, qui perſonati bacchantur per vrbem ipfis bacchana libus, verè tales putarit, quales veftitu oſtenduntur, quod pue: rile omnino eſſet.Huc autem valde pertinet, q in VII.Synodo argumenti loco ſumptú eft àſancto illo Epiſcopo contra He • Synod.Vll. bræū , dum dixit : ° Sicut tu adorans librum legis non naturāmem . branarum ,aut atramentú adoras,ſed verba Dei,quæ in illó continen tur: ſic &ego imaginem Chriftiadorans,non lignorum , aut colorum natură adoro,ſed inanimatu caracterem Chriſti. Et poftea: Quem admodum Iacob accipiens à filiis ſuisveftem Iofeph fanguineconfper fam , cū lacrymis eam ofculatus eft fuiſ oculis circumpoſuit,non ipſam veſtem diligendo,aut honorando, fed per eam arbitratus est loſeph ſculari, &inmanibus habere;ſic &chriſtiani omnes imaginem Chri ſti,aut Apoftoli, aut Martyris tenentes ,eamg oſculantes, videmur nobisipfum Chriſtum ,aut Martyrem amplecti. p3. Aug.deci. Ex his verò planè conſtat, teſte diuo Auguftino , ? quàm à mit. Dei, leb . 4. sap.9 . 6.31. vero lógè Varronis obiectio aberrarit : Varro enim illos repre hendebat, qui Deorum Imagines in vrbe poſuerunt, inquiés, illos eodem tempore omnem cultum, &obſeruãtiam Deorú ſuſtuliſſe, quãdo homines, cùm ſimulacra illa effe, vellapidea, vel lignea animaduertiſſent, adducti facilè lunt, vt eos negli gerent, & conteninerent , & cultum illorum defererent. Hos enim dicimus præter illud , quodà fan & o Auguſtino adduci tur,hocipſum nobis, vel mininum negocij faceſcere, nec fal lere quenquam lumine fidei cdo&um iam poſſe, niſi quis ea q loan.de Tur. leuitate ſit, vt planè deſipiat.9 recrem.c . Bene Ad factum autem Ezechiæ , qui ſerpentemæncū ſuſtulit, ſecr.dift.3. in reſpondemus, eo tempore neceſſarium fuiffe , cum magno Thian.Copiu pere Hebræorum populus ad Idololatriam propenderet, ' qui deal.s.cap.16 . cum illa tempeſtate cognoſcere non poffct, ſerpentis figuram Viguer.in fum .non effe conftitutam tanquam imaginem , ſed tanquam my 6.3. 9.5. Serf.12. ſteriū , quo venturi Melliæ , & Chriſti Redemptoris virtus præ monftraretur, neceffe fuit, vt fanctus ille Rex loco motum de iiceret ; quando vt purus ſerpens adorari , & Idoli loco haberi $ Toa Damafc. cæperat, vt fcribit etiam Damaſcenus,dicens: Sicutimedicus 3. fol,516. nonfemper idem medicinagenus adhibet omnibus,fedpro varietate temporis rabiles de con de Imag.orat. Lib. I. . Cap. XXXIII. 139 Leust.c.26 . 7 4 art.2 . cap. 3 . A & . cap. 17. temporis, morbi, & atatis rationediuerſa ,ſehabei , d'aliud hyeme, aliudvere ,aut aftate præbet;ſicDeus ipfe Iudæorum populó nuncpro hibuit figură Dei,nunc permiſit facrificia ,nuncferpentem adorandū tradidit,nunc fuftulit, vt falubrius effe cenfuit. Hoc modo, cú lex antiqua prohibebat ' : Non facies tibi ſculptile,neg, omnemfimi- ( Exod.cza litudinem ; huncin ſcopum intuebatur. Neadores ea ;cum illo æuo hacvna in re, vel maximè peccaretur, & ad Idololatriam eſſet populus ca tempeſtate magnopere propenſus, vt facri Doctores teſtantur " . Hæcautē imperitia craffior à fideli po u Sor.lib. 2.de pulo per Dei gratiam depulſa eſt, ac firmillimis fan & tæ Eccle. inf. E sur Siæ decretis propulſata refugit , qui populus cum ſolidiore ci- Beda is !ıb de bo vti poffit, & infantiæ fines iam excefferit, diſciplina Pæda- tepl.Salom . deftitit,vtinquit S.Paulus, qui in Apoſtolorum ? S.Thom.2. 2.9. &is cum Athenienſibus, ita loquitur * : Genuscum fissusDei, 100.art.4. non debemus aſtimare auro, & argento ,aut lapidi,ſrozptura artis ,& Cod Galores cogitationis hominis, diuinum eſſe fimile. tanporaquidem huius ignorantiæ defpiciens Deus , nunc annunnat hominibus. Et in Sy nodo VII.inquit Epiphanius Y: Quòd veri adoratores ,qui Deum y Synod.VII. colunt in fpiritu ,& veritate ,non calabunt ab imaginibus , quas eri- act.6 fol.iss. gunt in hiſtoriam tantùm ,& prcordationem , &has venerátur iux . ta modum Deoplacitum . Icaq ; S. Gregorius hac de cauſa illius Epiſcopi imprudencé zelum tantopere reprehendit, qui ima gines fregerat, & ab Eccleſiis luttulerat, cum inſulsè, & leui ter vereretur , ne quis in illis erraret ; ait autem ?: Peruenit ad z s.Greg.lib.7. nos ,quòdfraternitasveſtra Ecclefiæ imagines fregit,atq,proiecit, &epiff. 109. quidem zelum vos , ne quid manufactum adorari poßit , habuiffe , laudauimus:fed frangere eafdem imagines non debuiffe, iudicamus. idcirco enim pictura in Ecclefiis adhibetur,vt hi, quiliteras neſcrūt, faltem in parietibus , videndo legant, quæ legere in Codicibus non valent. Ex his verò patet aditusad Concluſionem noftram , licet enim poffet fieri,vterraret aliquis in vſu imaginum , non ta men periculum eiuſmodi eft,vtillius erroris declinandi cau ſa imagines ab Eccleſiis tollendæ ſint ?. nam cum aliquid eft a S.Bonan lib. per ſe bonum, aut tale, vt in vtramq; partem trahi poßit,non 3. difp.9. art.1. V 3 debet, 140 DeŞac. &Prof.Imag. 1 ! debet , illud quidem prohiberi , licet eo quidam abutantur. Nam hac etiam ratione vinum tollendum eflet, quod multis ebrietatis caufa eft,non vſus armorum ferendus effet, quo in : iuſta fæpius homicidia perpetrantur , & auri , & argenti vſus deſuetudine ,aut lege conterendus eſſet, quo maximè auari tiæ cupiditas excitatur. Quin etiam interdicendum fortaſſe lc &tioni ſacrorum librorum , & Euangelicæ doctrinæ videre. tur , nam cum ea abutantur multi , in dies ſingulos, noui ali quid ad hæreticam prauitatem emergit. hoc autem profectò quid aliud eſſet, quàm frumentum radicitus euellere, ne vna b Mattb.c.13. cum ipſo adnaſceretur zizania ,conra præceptú Domini b } Eft igitur curandum, vt ne quis bonis rebus abutatur, & abuſus ipſe , & accidentia , &quæcumque rem deprauanttol lenda funt, falua, & integra rerum ſubſtantia manente. Siqui verò effent,quibus adhuc in animoreſideret du bitatio aliqua, ſonda rerum cognitione imbuendi, & docen. di ſunt,ne fortè labantur, quod vnicuique facillimum , & tu. tiſſimum fuerit, veterem fanctæ Eccleſiæ normam, inſpicien esimene. de ti . Quamobrem licet ipſi, qui ſermonem habemus cum il Cath.Inſistir.lo populo, qui Dei gratia , tantùm abeft, vtin hac re vacillet, deimag.nu.2. vt etiam conſtantiſſimus ſumma animifirmitudine pluribus aliis excellat, & in Religione Catholica, & Apoftolica Roma na obſequens perfiftat, permulta prætermittere taciti potuiſ ſemus, quæ in hanc ſententiam di &ta ſunt; tamen viſum no bis eſt , non effe ſuperuacaneum , fi legentem aliquid com moneremus , & dcclarationes ſuperius allatas , ei explicare. mus , quas ab orthodoxa doctrina ſanctorum Patrum hauſi mus, vt ne in cuiuſquã animo perplexum aliquid ſuſpenſum que reſideat, latiorem interim campum Doctoribus Schola ſticis , & aliis eruditis hominibus relinquentes, vt vberius iis, quæ obiici poſſunt, refpondeant. Nos his paucis ver bis materiæ amplitudincm , & librum in terim claudemus . FINIS LIBRI PRIMI, Lib. II. Cap .I. 141 LIBER SECVN D V S. Coocooc QVOD DÆMON , JMAGINVM V SVM CV M TOLLERE NON POSSIT , faltemabufibus deprauatum red dere conatur. CAPVTPRIMVM. T IN SPLENDIDA , ET PRECIOS A veſte quiſque iure timet, ne quis eius pulchri tudini,atque elegantię næuus inſpergatur: Sic cum explicata iam ſit dignitas ſacrarum Ima. ginum ſumma, hæc ſola conatus omnes infe rendæillis cötumeliæ retundere deberet. Sed ca eft Dæmonis malitia , illud perpetuum, etiam inueteratum virtutis odium ,vtcùm laudabilem, & fan &tum vſum aliquem tollere omnino non poteft ,ad inſidias confugiat, & id curct, vt faltem vſum illum abuſu deprauatum, corruptum, &non nunquam etiam pernicioſum reddat. Primò cogitat ſecum, quo modo nobis gladium de manibus extorqucat,quod cum videat ſeminusaffequi poffe , ad artes ſuas feſe reuocat : vt ſaltem aciem mucronis hebetem faciat, aut talem denique reddat , qui nobis potius , quàm hoftinoceat. Nouit ipſe, quanto nobis adiumento ſit oratio . in eo igitur laborat ,ve ab oratione fideles deducat , quod ſi minus proficit, id agit, vt orantium animos inani oſtentatione , & mụndigloria , tan. quam 142 De Sac. Egº Prof. Imag. quam vltimo ſuo fine , commoueat , vt ſcilicet indetantum ad nos damni redundet, quantum vtilitatis manare debue rat . Videt nos magnoperè eleemofynis ad boni ſtudium exci tarijat in co vrget, vt apertam manum, & prolixam liberalita. ' tem contrahat , quod fi minus effecit, ſaltem dat operam, vt hæ largitiones publicè fiant, vt cum popularis aura noftros a nimos inani gloria, tanquam re præcipuè intenta, inflarit, no bis fructus de manibus planè omnis excutiatur. Ita profectò ſacrarum imaginum faciendarum artem pro vtilitate animarum excitatam effe videt , neque dubitat hac ratione, vel maximum fructum omnibus hominibus afferri poffe , ob hanc cauſam illarum nobis vſum eripere conatus cſt ,quod cum minus poffet , totin illas abufus intulit; vtiam pictura, & ſculptura, quæ deberent iis, qui artes illas exercent, reliquis etiam vtilitati effe ; parum abſit, quin & artificibus exitiofæ , & nobis perniciofæ effe cæperint: exempli loco ſit, s Iudic.cap. 7. quod de crudeliHolophernclegimus , qui cum haberet in animo Betuliæ vrbem obfidere, & cum fontem ,è quoad ciui tatis commodum deducebatur aqua, exhaurire, &ſiccare nõ poffet, iuſſit , vt aquædu&us diſturbarentur, & riuorum de ductio auerteretur ; ita Dæmon verum , & proprium imagi num vſum inobliquas vias trahit, & quafi cum pi&tore agit, vt dum Chriftum pingit,Apollinem pingat, & cum ſculptore, vtcum martyris ftatuam , tanquam opus proprium facere de beret,metapósquor, & fabulam aliquam faciat. Stydet verò inprimis , vt imagines plerunque nudæ pin gantur, & lafciuia , & licentia diffluant. In ipfos etiam Dei San . etos ſe infert ;etſi beata Magdalena, aut fan & us Ioannes Euan geliſta , aut Angelus pingitur , ornamenta illa appingit, illos, adhibet fucos laſciuiores, quàm vt turpioris foeminę vultus, aut hyſtrionisos vix ferret; aut , ſimulatione alicuius fan &tæ , alicuius amicæimaginem proponit ; &, vt ſummatim dicam, ita ſolers eſt, vt iam multis in locis pictura , & ſculptura pa rum animabus proſit,. & Dei laudibus minimè feruiat , in citamen Lib. II. Cap .I. 143 citamenta verò damnationis , & gloria Sathanæ paſſim vo litet . Ita Doctor quidamgrauis folebat dicere:Demonis hanc b.Rupers.Twie cſſe artem ;vtcum ,tanquam leo , vincere non poffit, ſerpentien.lib.z.in Genef.cap.s. tem aut draconem induat ; hoc eft, cùm roboris in illo tan tum non eft, vt vincere apertè poffit ;ad inſidias conuolat; & cùm arma auferre non valet, illa aut,vtdictum eſt, retundat, autin nos ipſos retorqueat. Vellet Diabolus,vt fame tabef ceremus; cum id non poteft, venena ſpargit; & cum imagines nequit de medio remouere; tot abuſus inuehit, & imponit, vt iam damnum vel maximum , niſi prouifum , &cautum probè cft, afferre debeant. Vrbes conſpiratione facilius, quàm oppugnatione per duntur.Idcirco Dæmon -oppugnationem prætermittit,quam volebat in imagines intendere ;habet verò alia , quæ experiri malit ; ad conſpirationem fefe recipit , & curat ; yt iis ſaltem corruptis vtamur . Itaque, vt fures balnearij maiori mulēta . bantur poena “, quo illis facilior nocendi facultas erat; ita non cl.1 ff.defur. minus curādum cſt,vt ab imaginibus tollantur abuſus,quàm ferè, vt Iconomachorum hæreſes , & conatus reprimantur. Hæc enim ſunt venena ad mortem inftituta , licer obfcurè, obducto ſimulationis velo, latcant. Quam ob cauſani facro fancta Tridentina Synodus, maximam curam Epiſcopis ad hibendam effe ea in re,præcipit , vt nihil inordinatum , aut præpofterè, & tumultuariè accommodatum, nihil profanum , nihilque inhoneftum appareat. Vtinam ſummo Dco placeat, vtpaſlim Iconomachi fan & i naſcantur , qui ita clament con tra imagines abuſu deprauatas, & corruptas, quæ hac tempe ſtate prodire non dubitant; vt clamabant veteres illi, qui in. genti animicrimine notati , & fceleré inflammati; in imagi nes ſanctas temerè ferebantur. Vtinam etiam Deus,pictoru, & ſculptorum mentes, veritatis lumineimbuat , vt errores a gnoſcant ſuos , & in eam integritatem, & innocentiam, ima ginum artem inſtituant; cuius caufa inuenta éſt,reputentpau . X liſper bal. 144 De Sac. 6Prof. Imag. liſper ipfi fecum , quàm ctiam gētilibus inuiſi fuerint illi ima ginum artifices , qui arte ſua abutentes , potiſſimùm adolc ſcentibus, & reliquis hominibus petulantię occaſionem ,prę buerunt; vt &lafciuiæ ſeruirent, & corruptis moribus animos traderent.vtlibro tertio ,ſermonelongiore aperienius. SOC0C0C000 OOCO Derebus, qua pingi,aut non pingipoffunt,&de huius libri ordine . COM CA PVT SECVND V M. GGREDIA MVR nunc etiam abuſus iftosperſo qui,vt,patefactis ſordibus,quibus imaginum pul chritudo deformatur, illarum innocentia in ſta tum priftinum faciliùs vindicetur. quod vt com modiùs affequamur, neceffe videtur ex generali illo capite initium ducere, quænam res , vel exprimi picturâ, vel non ex primi poſſunt.Cui dubitationi breui reſpõſione ſatisfieri pof ſe videretur , ſi diceremus res , quæ in ſcriptionem cadunt, & libris conſcribendis argumentum ſuppeditant, caſdem à pi core, & ab alio eius generis artifice, figura exprimi poflc . item contrà,quod legibus cautum eſt, ne literis commende tur, id pictori pennicillo, & pictura perſequi nõ licebit; quan do,vtfæpe aliâs diximus, pictura, fan &tis Doctoribus affirmă tibus, nihil aliud eft, quàm muti, & taciti libri genus quod dam. Itaque vt verba, tanquam ſenſuum noſtrorumnuncij, animorum affcctiones ad aures aliorum perferunt; ita pi& u ræ ,oculis afpicicntium obſcruantur, vt illis ca , quæ ipſi ligni ficamus,aperiant. Hæc fortaſſe cauſa eſt, cur Græci idem no men pictori, & ſcriptori commune fecerunt. Cùm igitur à ſa cro Tridentino Concilio perindicem librorum ,norma quæ dam tradita ſit, qua poſſimus libros , probatos , ab improba gis internoſcere; ipfa cadem ſatis potcrit nos docere , quæ nam Lib. II. Cap. 11. 145 nam ex pi& uris Chriſtiano homini expetendæ, quæúe fugien-, dæ fint. Quia tamen diuerfæ ſunt librorum claffes , & ordines, nec tamen omnes , qui improbati non funt, æquè ac probati,re cipi debent; cum quidam inutilia & puerilia complectan tur ; quidam fabulas, & argumenta confuſa , & malèpofita contineant ; quidam alia permulta , quæ ſuperuacanca om nino ſunt ; in quibus nemo, qui ſapiat, ingenium occupare, tempusquc conterere velit , quamuis nulla lege interdi&um id fuerit: Idcirco cum hoc item in pictura contingere pof fit, communis vtilitatis causâ expedire arbitrati ſumus, an te oculos omnium quædam capita, quæ inter cætera locum primum tenent , proponere , quæ infrà enumerabimus ; in quibus frequenter picturæverſariſolent, partim legibus dam natæ , partim toleratæ ,non tamen commendatæ , & exiis a liquæ maiore , aliquæ minore , vituperationis gradu habi tæ , ita vt cum differentia cuiuſque cognita fuerit, illc, ad cu ius officium ſpectabit, iis , quæ viliora , & minus vtilia ſunt, pofthabitis ,ad vtiliora, &præftantiora ſe conferre poflit. Huc poffemus regulam alteram adſcribere, dicentes ; quæ in artem imaginum cadunt,illa omnia, autres, aut actio . nes eſſe, rerum loco , accipimus omnem ſubſtantiam , om nemque ſpeciem , quæ eiuſmodi per ſc cft, vt & ſenſu, & ocu lis percipi poffit; Neque in ea quidquam aliud præter eſſen tiam conſideramus, veluti leonem, citharam, nauem, arbo rem.actionis nomine , omnes cuiuſuis gencris operationes, ſeu motus accipimus , veluti equum currentcm , pluuiam cadentem. Namlicet illa tantùm , quæ permanentia ſunt,in pi&uram venire videantur, non hæc , quæ motu , & viciſſi tudine aguntur : tamen illa ipfa , quæ diuturna ſunt, ipſe pi &orita exprimere , & offerre poterit , vt intelligi motus , ex oblata ſpecie illorum , commodè poſſint, quemadmodum, ſiquisnaues ad fcopulos appulſas, & naufragium facientes pingat , licet naues , quæ pictæ ſunt, codem , & loco , & ftatu X 2 Gatz 140 DeSac. &Prof. Imag. 1 1 Sint; tamén , ex ipſo quaſi geſtu, ca , quæ ſequuntur , perſpici mus. poflumus cxcmplum ex illo Virgilij verſu , quem fins gularem prædicant, afferre , cum loquitur de Æneæ ſcuto ; in quo lupa , modò Romulum , modò Remum lambens, in AEneid. 8. ſculpta erat , his verbis : Mulcere alternos, & corpora fingere lingua. Hoc modo poffemus dicere , à picore, & homines, & a. & tiones,& respingi poffe: homines, &res,li glorioſam Virgi nem , fi facram Crucem, ſi fan & umVelum(quod vultum fan &umappellant ) & huius generis alia quis pingat.A&ioncs vc rò, li Baptiſmum Saluatoris , ſi Annunciationem Virginis, & alia pingendo exprimat.Sed cum iſta ad pictoris artem potiùs pertineant, nos, quibuseſt in animo,hanc partē omittcre (nili resipla obiter aliud expoſcat) conabimur, quãtum erit in no bis, illos tantum ſcopulos patefacere, qui periculofam naui gationem iftam faciunt; vt cautè vitari ab omnibus poflint. Hunc autem librum in tres partes diſtribuemus;prima de abuſibus imaginū ſacrarum aget;ſecüda crit de abufibusima. ginum profanarum ;tertia de multis aliis verba faciet, quico munes vtriſq; ſunt ,vt ex ipſo libri cõtextu, &ordine patebit. 1 00cco De picturis facris ,quæ in iis peccant,queadfi dem pertinent;primum verò depictu ris temerariis. CA PVT TERTIVM. V mſit generatim ſatis cognitum, quænam fint il la, quæ pi&tura comprehendi poffunt; nunc ſingu la perſequemur; & ordicmur ab iis abufibus, qui ad fidem ,vel ad diſciplinam Eccleſiaſticam perti. nent. quod quia variè contingere poteſt, nos Theologorum communiorem methodum fequemur , qui horum gradus quinquc Lib.II. Cap.III. 147 quinque conftituunt; & alias aſſertiones temerarias,alias ſcan daloſas,alias erroneas , alias ſuſpcetas,alias verè hæreticas ap pellant; hos inquam, tanquam duces ſequemur, & de ſingulis agemus; nec tamen nosduriorc aliqua terminorum , & dc ſcriptionum lege adftringemus; cum dogmaticas propoſitio nes non ſit munus noftrum hoc loco perſcrutari; ſed illud v num aperire ; quo pacto Imaginum officium ad chriſtianam -practicam ,vtaiunt, reuocandum ſit. Itaque dabimus operam, vt exempla ad picturæ naturam accommodemus, via & ratio nem quam arbitrabimur commodiflimam . Temerariam propoſitionem illam dicunt; * cum rem , quças. Anton. z . fieri poteſt, ſed nihil ſitcerti,hoc, an illo modo fiat; aliquis ta part tif.32.c.5. inprin . men alterutram partem ita defendendā ſibi ſuſcipiat, vt de ca, tanquã certa , auſit affirmare.Vt ſiquis pi&turam faceret, & di &um aliquod adſcriberet, quo mundum intra quinquaginta annos extin &tum iri ſignificaret:pictura iſta quidem temcrita tis plena eiſet.nam licetid fieri poffit;tamen arrogantiæ , & te meritatis ſummæeſt, id ita affirmare, cum nihil planè ſup petat, quo probarı id poſſit. Oli quis vltimü iudicium ita pin- b s. Thom.2.2. geret , vt maior foeminarum numerus, quàm virorü ad vitam 9.53.486.3. vocatus videretur ; vt plures ſacerdotes ſæculares, quàmMo nachi ; plures ruſtici, quàm ciues, plures deniq; artifices,quàm aulici ſalui effent,in temeritatis culpam incideret. Præterea, ſi quis aliqua, de quibus Eccleſia fan & ta nihil ad huccerti ſtatuere voluit,pro certis exprimeret,vtgloriofæ vir ginis ſacram cõceptionem fuiffe die ſabbathi, Salomonem in cæli gloria aſſediſſe, aut Angelorum numerum figere tam cer tū , cui nec velit demi, nec addi, aut alia huiuſinodi,quæ adhuc minimè certa apud nosſunt. ' ſi quis denique pingat Enoch Concil.Trid. fejl.s.fr.Senar. translatum in cælum illo modo, quo aliqui voluerunt, & locũ in append, ad pidura dcfiniat ,vbi nuncæuum agit, & vitæ illius rationē per. Alph.de Caftr. ſequatur, & veſtitum ,quo vtitur,tanquam certů, & proprium fol.147 . illius, velit oftendere, non longè profe & ò ,à temeritatis culpa abfuerit;cum ſacræ literę nihil præterid, quod erat neceſſariū, X 3 nobis 148 De Sac.Prof. & * ad Hebr.2. Hebr. Imag. nobis volucrint, ſignificare, quòd fcilicet : Translatus est ,ne ve d Genef. cap.s.deretmortem :' prout à fancto loanne Chryſoſtomo obferua tum eſt. cloa. Chryfoft. bomil.22. ad Item ſi pingatur ſanctus loannes Baptiſta , quaſi ſit in illa cæleſtiſede, de qua deturbatus cft Lucifer, repoſitus, vt non nulli ſentiút; aut ſi Apoſtoli pingantur,quibus honorum gra dibus alter alterü ſuperet : & inter ſan &tos, quis merito , & gra tiâ in cæleſticuria antecellat, &has tanquam res fideicertas , & indubitatas proponat ; cft eius generis pictura , vt niſi pictor huiuſmodi deſignatione, & figura abſtinuerit, non facilète, meritatis crimen in materia religionis effugere poſſit. Generatim verò , quæ ſancta Eccleſia iuſtis rationibus & cauſis adducta, definire noluit, ſi quis elatus ſapientia ſua, de cernere velit, & reliquis perſuadere; dubium non eft, quin te meritate quadam abreptus , hoc facere videretur. Ita ſi quis idem pictura aggrederetur , eò magis videretur reprehenden dus effe, quò ( cum picturam ſuam oculis omnium proponat) apertiorem ftultitiam , & temeritatem ſuam facit. Necid qui dem verbis efficiteffluentibus momento ; ſed opere ipſo teſta tur , gdiu manet : quaſi velit pro certo illud affirmare , quod apud reliquosincertum eſt; & ita nouarum opinionum, vete ribus abrogatis,ſe authorem profiteri. Eft tamen animaduertendum ,nõomnem rem incertam, quæ vt certa narratur, aut pingitur, ftatim temeritatis damna ri.nam temeritatilocus non eft, cùm, quod narratur, aut pin gitur, probabilem rationem , velauctoritatem coniunctam habet , & qualem ad corda commouenda , &ad excitandam fAlpb.de pictatem deſideramns, fvt videmus ab iis ,quicontemplatio barer.pun.lib Cafir.de Inf ni addicti ſunt, &à verbi Dei prædicatoribus factitatum eſſe ; . 1. cap.3. qui in paſſione Dominicommemoranda, multa addunt, quæ in euangeliis ſcripta non ſunt, vt de fletu ſanctæ Virginis,de tenore orationis , quam in Horto Dominus nofter patriob tulit ; de flagellorum acerbitate ; deiniuriis , de conuiciorum qualitate, & verborum probrod ludæis crudeliter illato; fimi litcr Lib.II. Cap.IV. 149 liter de aliis eius generis, quæ dicendo perſequútur,vt animos vehementius impellât , & vim lacrymarum è corde maiorem cliciat, quæ narrationes,& picturæ ,licum iudicio coniun & tæ , & veriſimili quadam ratione excultæ fuerint, prædicatorem , &pi&torem à temeritatis ignominia vindicabūt. quod ſi quis ca, quæ inſulsè excogitauit, effutire temerè velit , vt lacrymas cxprimat, &in ardorem deuotionis inflāmet ,nec tamen, quid deceat, quid probabile, quid veriſimile ſit, conſideret,hancfa cilèculpam non effugerit. quod viſum eſt , nobis omncs ftu diosè monere , cum in hac re multi imprudentiquodam zelo labi, & errare foleant. ! 9.6.7ium.com Deſcandaloſis picturis. CAPVT QVARTVM. LiÆ picturæ ſunt,quæ cú ſcădalum , & offenſionem habeant, ſcandaloſæ dicuntur, inſtar aſſertionum il. larum , quæ ad ſanctum officium deferuntur. Vte a Albertin de nim illæ iniquitatem olent , & bonorū aures offen- agnofc.affert. dunt: ita hæ piorum oculos pungūt , & fpiritualem perniciem moliuntur.huius generis exempla folent varia afferri, ſed non omnia in picturam commodè cadere poſſunt. etenim non nulla ad intelligendi vim pertinent, quæ, vocis ſono, Rcligio nis offenſionem incurrunt ; alia ſunt, in quibusineft morum offenfio, quæ quoniam deſignatione facilius exprimuntur, de his ſermonem habebimus. Solent hæretici vultures imitari, qui optimos cibos omit tunt,& alunturputidiscadaueribus, & fordibus. ita ipfi cùm bs.Bafil.com , permultas , & maximas Catholicorum virtutes agnoſcere, & ſuſcipere nolint, vitia tantú exquirunt, &fi quid deprehendát, quod ſit minus laudabile,ad id quod in humanæ vitæ imbecil litarem cadere poteft, ftatim adhæreſcunt, & mordicus tenēt. quod fi nihilinueniunt,ipfi aliquid excogitāt, & criminacon fingunt, & obtrectationis venenaſpargunt, quaſi velintpuſion de inuid . 1 " 150 De Sac. Prof. Imag nes in pugna imitari , qui cú enſis vſum non intelligant, morſu petere, & clamoribus vincere volunt : hocmodo ipſi,cúnulla ratione vincere,nec dogmata Religionis noftræ certiſſima e ucrtere poſſint;inſolentius inſultant, &lacerare cupiunt, non modò verba , vitæ genere , & moribus Eccleſiaſticis indigna diſſeminantes,ſed etiam pi&turas in ecclefiis ,& locis aliis cùm publicis, tum priuatis, multas huius generis pingentes ; vt fer pat hoc venenum latius , & irrepat in animos multitudinis, cui facilè de alienis vitiis perſuaderi poteſt.his inquam artibus à ſanctæ Eccleſiæ ſinu , &vexillo feiungere, &alienare ſacras Imagines conantur. Nuncde his commentis loquimur, quæ malitiam, & calli ditatem inſcriptā in fronte habent ; vt ſi quis monacham pin gerct , quæ cincinnis componendis , & fucando vultui ſtude ret, aut ſacerdotem cum concubina in menſa accumbentem, aut Religioſum aliquem , qui duceret inter mulieres choreas, &ſaltaret, aut ſi quis Eccleſiæ ſanctæ primates , vel in ocio lu. dētes faceret, vel in conuiuiis inter ſe largioribus poculiscer. tantcs, aut aliquid eiuſmodi. hæc quidem omnia ſcandalo , & offenſione redundarent. nam præterquam quod ifta , aut rarò admodum , aut nunquam vera lunt, tamen ſi vera effent,ho. minum modeſtia non fert, aliena vicia, & præcipuè quæ infa miæ notam habent, reliquis patefacere, fit etiam his exemplis, quæ de aliquo, aut de paucis circumferuntur, vtad vniuerſum ordinem , qui quidem culpæ expers eſt, infamiæ ſuſpicio , & labes manet. Atq; hoc quidem alienum inprimis eſtà prudentia , quæ propriuni cuiuſq; rei gradum attingit, nec vniuerſum damnat ordinem, ſi quis ex eo improbior extiterit : alienum eft à iuſti tia , quæ vnius pænam non transfert in alium , nec reum iudi cat quemquam , indicta cauſa :eftalicnum à charitate,quæ ali enam veftem induit, &aliena facta tanquam ſua æftimat.con ſiderat enim , quàm moleftè ferret, ſi quid de ſc , aut de illis , quos necellitudinis vinculo coniunctoshabet,acerbiusdi &ú eller. 1 ! 1 Lib. II. Cap. V. ISI effet.Hocautem quàm ſummoDeo difpliccat,teftantur ſacræ literæ de Cham filio Noë : qui cum patris pudenda fratribus c Genef.cap 9. patefeciſſet, iuſto illius maledi &to damnatus eſt, fratres vero, qui operuerunt ea , quæ latere debent, benedictione, & bono rum omnium precatione donati ſunt. in quo myſterium in eft , vt quidam ſentiunt. qui enim ſacerdotio per Noë ſignifi cato ,honorem habent, benedi&tionem à Deo conſequuntur; qui verò contemnunt, maledi& to ſubiiciuntur, cùm arrogent ipſi ſibi plus , quàm permiſſum eſt, & in Dei fan &tuarium ſeſe timerè inferant , illos impudenti arrogantia conculcantes , quos Deus ipſe adſciuit, & miniſtros in ſanctis rebus adhibuit. lllæ igitur pi&turæ , quæ præſcriptos terminos egreſſæ ſunt , vt ſcandalo infecta , reiiciendæ erunt, vt funt illæ, ex quibus col ligi nihil poteſt,præter contumeliam , ſcilicet effe fa & um con uicium indignum aliquo, vel ordine,velperſona ; eſſe de reli gioſo ,aut de clerico aliquo fabulam inſtitutam ;aut corum in iuria petitum aliquã ex fæculo , vt plagam exiſtimationi illius immeritam imponerent , vel reliquos etiam ad calumniæ in dignitatem vocarent, & quaſi viam ad præcipitium aperientes ruinæ occaſionem darent, id quod ſcandalo effici ſolet. ds. Thom . 2.2. 9.43. art.is feq. Depicturis erroneis. CAPVT QVINTVM. EQVVNTVR erroneæ , cuiusnominis natura eſt, vt ſpecies omnes falſitatis , quæ in quamcumque materiam , aut ſcientiam incidunt, complectatur, cum dicat fan & us Auguſtinus: * Error est falli pro a.Ang.in lib.1. vero approbatio.Et alibi:Errare eft approbare falſaproveris, aut im probare vera pro falſis,aut habere incerta procertis, aut certa proin- chirid.cap.17. certis.Et rurſus: Dicitur ille errare, qui æftimatſe ſcire, quod neſcit. Verum enimuero , autægritudo corporis ab humorūpertur batione , & intemperie oriens, ab illa corporis parte nomen cont. Acadcm . c . 4 E in En Y ducit 152 De Sac. *Prof. Imag ducit ſuum , quæ magis laborat ; vt ſi vis morbi oculos grauius afficiat, ophtalmia dicatur; ſi manus, chiragra; ſi pedes, poda b Toã.Caßian . gra; ſi intra coſtasſit, pleuritis : itemque in reliquis partibus coll.24.cap.is. corporis, ita pi&turæ errorescum longè, lateque ( diſſimili ta men ratione ) in omnes rerum formas manarint, ab illa ſpecie nomen accipiunt, quam tenere cæperunt ; atque indepi&turæ aliæ interdum inanes , aliæ monſtro ſimiles, aliæ ineptæ, aut a pocryphæ, aut ſuperſtitiofæ , aut aliis nominibus dicuntur, de quibus infra agemus. quæ omnia diuerſos errores, & varia pi &urarum vitia deſignant, manet autem adhuc nomen iſtud generale, vt erroneęquædam dicantur, quæ in fidei , & morum regula peccant, nontamen ad hæreticę prauitatisgradum per ueniunt. & nuncde his loquimur, ad earum imitationem, quæ cTurrecrem ., ad ſanctum officium pertinent;ſed cum inter doctores , ‘non lib.4.p.2.cap.2. ſatis conueniat, quidnam ſit his imaginibus proprium , quod reliquis diſtinguantur, aut quænam illas propria conditio de ceat, nos hoctempore illorum ſentētiam ' fequimur, qui er quifit. in ſchol. roneas dixeruntillas , quæ in eo genere materiæ peccant , quæ non modò crediturà nobis , cum ad ſanctæ fidei myſteria per c Alph de Caft. tineat, ſed naturali etiam ratione probari poteft. Atquemad de iuft. heret. modum ſi quis dubitaret,vtrum eflet Deus, vtrú vnus, an plu . punit, lib.1.c.3. fS.Thom.in i. res f;atqui fides Deum effe, &vnum eſſe docet, & rationis ne 9.2.art.3.899 ceſſitashoc ipſum di&tat.Item vtrum ſit penes Deum poteftas 32 art.1.882.2. & prouidentia rerum omnium, quæ creatæ ſunt. hanc propo 9.2.art.1.89 fitionem nonnulli dogmatibus fidei, & demonftrationi natu g's. Thom.in . ræ communem eſſe voluerunt. 8 & ideo exempla huiuſmodi 9.2.4r.33.Melch . ab aliquibus tribuuntur opinioni hæreticæ , & non ſolum er infum.de Eccl. d Direct.in . 22. Can.de loc. Theol. lib. 12. roncæ. cap.4.fol. 700. Exemplum aliud effet, ſi quis Chriſti Saluatoris noftri cor pus,tribus illis diebus mortis ſuæ , verè hominē fuiffe affirma ret,authominum animam ſemine hominis , tanquambeſtia. rum animam , excitari. his enim, & veritas fidei aduerfatur, & naturalis ratio obftat.Errorem igitur , qui fit in huiuſmodire bus, volunt illi ad propofitiones erroneas propriè pertinere. quod Lib. II. Cap. VI. 153 quod item ad exemplum picturarum , quæ erroncæ , dicuntur, commodè trahitur;fi vel hæ , vel his ſimiles ad linearum deli gnationem facilè perduci, & picturâ cxprimiita poffent, vt a ſpicientium cognitionem, minimè fugerent. Sooc M de loc. Theol. 2005 2006 Depicturis ſuspectis. CA PVT SE X T V M. ISSA M hocloco facimus controuerſiam , quæ vi get inter Doctores , quænam ſuſpectæ propoſitio nes dicátur : cùm dicanralij ſuſpectas illas eſſe,quæ factum , aut rem aliquam ab improbara hæreſi pro batam proponunt. alij ſuſpectas opinentur, quæ factum ali- a Alph de Caft. lib.i.de Iut. quod, quod improbum per ſe ſit, oftendunt,nec tamen veriſibaret.pænit. mile ſit à praua mente profe & um eſſe, aut à libidinis , aut aua.c.r.Verf.Gerum ritię, aut ambitionis ftudio ,aut ab huiuſmodi vitiis ,fed àmen- foc forte . tis errore ,obſcuro tamen, &incerto, ortum eflc ; alij illas exi- b Melch.Can. ſtimarent ſuſpectas, quæ, prima verborum ſpecie, aliquid hæ- lib.12. cap. reticum olere videntur : licet ſi piè accipiantur, ſenſum mini mèimprobandum pro interiore natura admittere poflint,cu ius exempla multa afferüt, & tres etiam huius ſuſpicionis gra dus conftituunt,leuis, vehementis, & violenta. Nos tamen, qui ſcholaſticæ doctrinæ methodum hoc loco non ſe & amur, ſed his tantùm nominibus ad rerum explicationem , & ad di Itinctionem errorum, qui in pi&turas cadunt, vtimur,feuerio ri etiam harum declarationum lege ſermonem noftrú adftrin . gere nolumus, ſed potius vnius cuiuſq; exemplis vtimur, qua tenus pi &turæ ratiopatietur.illas autem omnes inter ſuſpectas numerabimus, quæcum non fatis explicatum oſtendāt finem ſuum ,nec ſe ab hæreſi alienas effe probent , apud hominum a nimos dubitationem , & ſuſpicionem erroris in fide non par uam relinquunt. exempli cauſa , ſi quis Conſtantinum Magnú Imperatorem cum dæmone, conſilij capiēdi causâ, colloqué Y 2 ten 154 De Sac. Prof.Imag 1 par.tit.3. 6.4.9 2 . capisi 1 Germaniam : tem pingeret, videretur opinionem Ioannis Vuicleff Conci. Concil. Conſt. lio Conſtantienſi ' damnatam ample &ti; qui auſus eſt temerè s.Olt.art.33. aliquid eiuſmodi effutire, ſcilicet Imperatorem ſanctiſſimum dæmonis dolo , & fallaciis indu&um fuiffe, vt temporalia bo na Eccleſiçſanctæ donaret.ſimile excmplum eſſet,quodà fan & S.Anton.3. Eto Antonino dfcriptum eſt,cum myfterium Annunciationis pingitur, & inter Spiritus ſanctiradios de cælo micātesfit cor puſculum infanti ſimile, quod ad glorioſę virginis vterum de cGabr.praét. fertur, hinc enim ſuſpectaValētini hæretici opinio‘commo 024.66 lib.19. uetur, aut Eutichianorum , qui Chriftum Dominum affirma bantæthereum corpus è cælo attuliffe,non è puriſſimo matris ſanguine factum accepiffe. Item qui pingeret illam in partu obſtetricis operâ vten f Talisimago tem , poft partum iacentem in lecto , & aliquãdiu expalleſcen paßım per tem; & quaſi cùm vi dolorum conflictatam , cibis lautioribus, ErMonachij. & vino optimo valetudinis inbecillitatem confirmare: vide retur. hic quidem Heluidij , &aliorú errores ſequi, quos egre gs.Hier.cons.giè ſanctus Hieronymusconfutauit, qui ſcripſit: 6 Nulla obſte trix ,nulla muliercularum ſedulitasinterceßit, ipſa, &obſtetrix, do h Synod.vt. mater fuit.De quo etiam in VI. Synodo cautum eſt. Item exemplum aliud tale effet , ſi quis dæmonem ſacer. dotali veſte indutum, & facro baptiſmate puerum abluentem pingeret.hinc enim ſuſpicio oriretur aliqua , ſenſiſſe hunc, in utilem efle baptiſmum ,ab improbo facerdote datum. Aut ſi quis in cælo duas imagines faceret, mutuos àmple xus, & minus honeſta officia colentes ; aut ſi quis fingeret ani mas è corporibus egreffas,poft hanc vitam , in amoeniſſimum hortum omnes confluere , & ſumma voluptate perfrui, ſuſpi cionem hæreſeos non minimam exhiberet; cum quidam arbi trati ſint , in cælo voluptatibus , & licentiæ , & carni fores pa tere ; & animas , quæ à corporibus diſceſſerunt, terreſtri in Pa radiſo, vſquead vltimum iudicij diem conquieſcere. Aliud etiam ſuſpicione non careret , quòd in quibuſdam Eccleſiis aſpicitur, licet fortale dolus abfit ,tamen non alienu ells Heluid. Cun.79. Lib. II. Cap. VII 155 eſe ducimus oftendi & aperiri; fi Melchiſedech pingatur, qui cum panem, & vinum in manibus habeat, non Deo offert , ſed Abrahæ donat, in quo , licet credibile fit, non illamı pictoris mentem fuiſſe, vt impij aliquid committeret; nos tamen di eta fan & i Pauli, & Dauidis ' ſequimur,qui Chriſtum Domi- i P /alm . 109 . num fecundùm ordinem Melchifedech facerdotem vocant, at affirmamus ſpeciem panis, & vini, ad nouum corporis, & ſanguinis Chriſti ſacrificium , adſciſcendum fuiſſe ,vt pancm, & vinum Melchiſedech Deo obtulit , quod negant hæretici, & aiunt,non fuiffe Deo , ſed Abrahæ oblatum panem , quaſi non liceat cuiuis contrariuin videre, cum hæc verba ſubſe quantur ' : Eratenim Sacerdos Dei altißimi. Hacigitur in re fa- Hebr.cap.7 1 S. Paulusad . uet pictor quidem locum hæreticæ opinioni , & in centum annos , exemplo iſto , hæretici niti poffent, & illud in nume rum ftultarum traditionum ſuarum referre, quaſi hoc tem pore ita fuiffet creditum, cumita pictum fuerit. Atſi pictor dicat, ſe tanquam imperitum non ſatisintel ligere , vbi fcopuli huiuſmodi latcant , & qua ratione vitari poflint; reſpondemus non effe magnum laborem ad fapien tes Theologos, conſilij cauſa , confugere, cum tale aliquid fa ciendum ſuſcipitur: quin etiam , optimè facerēt, fi antequam ad pi&turam accederent , vt hiſtoriam facram perſequeren tur,doctum aliquem, & ſapientem virum requirerent, & cum eorem communicarent. Hoc enim pacto offenſiones mul tas; quæ fiunt ſæpius,declinarēt, & imprudentiæ culpam pro bè effugerent. COCO Depicturishæreticis. CAPVT SEPTIM V M. VISPIA M poſſetfortaffe dubitare, pi &turam ali quam fierinon ſine difficultate ſumma poſſe; cui hæreticæ imaginis nomen propriè tribueretur . Cùm enim , vt aliquid hæreticum dici polit, duo Y 3 Gmul 1 156 DeSac. Prof. Imag 9.2. art. I. Ture recrem . de cap. 13. 1 a S. Thom. in fimul requirantur * , quorum alterum ab intelle&u oritur, 4.fent.dift.13. qui errat in rebus , quæ ad fidem pertinent ; alterum à volun tate manat ; quæ pertinaciùs errori adhærefcens, auelli ſein Eccl.lib.4.p.2.de non patitur;non videtur ytrumque in pi&turam verè cadc re poffe . Si quis tamen diligenter animaduertat , contrarium ve. rum effe intelliget. quod, vtcommodiùs explicemus , primò deipſa pi&tura , deinde de pictore, &de illo ,in cuius poteftate pi &tura eſt , loquemur. Quod attinet ad primum, quemad modum hæreticum librum dicimus , ex cuius le &tione hæ retica dogmata deprehendimus, licet qua mente ſcriptus fue rit, nobis non fatis pateat , ita pi &turam hæreticam dicemus eſſe, quæ hæreticas res figuris refert ; etſi, quodnam fuerit pi & toris conſilium ,indagare non poſſimus. Non enim agimus hocloco de homine , aut de auctore illius pi&turæ , ſed defi gnatam tantùm fpeciem ; & opusillud materiale , quod ſpe &tatur, conſideramus; cuiusprimafrons, cùm vitio notetur ſuo , & malitiaminuſtam habeat,hocipſo ſe ipſam damnat. Eft præterea iuriſprudentum regula, omne, quod impro bum eft, folere accipi , vt improbo confilio factum ; huc eti am vetus di&um reſpicit, & prouerbij locum obtinuit , ab im b 1.Reg.c.24. pio progredieturimpietas b . Itaque, vt libri, in quibus hæreticæ prauitatis error deprehenditur, ftatim interdicti auctorita te damnantur , & repellūtur: ita cauſa ſanè iuftiore commoti, ſtatuimus de pi&tura , in qua aliquid ineft, quod veritati Ca tholicæ aduerſatur; non modò quia eſt genus quoddam li bſorum popularium (quemadmodum ſæpe diximus),ſed eti am, quia vehementius , minore quidem negotio , in ſenſum hominis, venenum ſuum inferre folent. Ad hanc amuſlim ( vt hæreticorum recentium exempla afferamus)pictura hæretica dicetur, quæ facerdotem ,aut mo nachum ,vxorem publicè ducentes exprimat, aut laicuni fa . ciat facros ordines conferentem , aut mulierem Miffæ offi . cium celebrantem, aut quemuis alium ſacras reliquias prote 1 rentem, Lib .II. Cap. VII. 157 1 renteni, & conculcanteni , aut , contumeliæ causâ , ſanctiſli mum Sacramentum violantem , aut impiè , & indignè fan . & tam Dei crucem fædantem , aut ſemel, & iterum , & fæpius populum baptizantem. Summaverò hæc eſt; in pi & uram ſu ſpicionem eandem cadere , quæ in librum caditº : ſi quando c S. Thom.2. 2. directè,vtita dicam, aut indircctè aliquid contincatur, quòd 9.11. art.2. Ecclefiæ Catholicæ interdicto , & anathemate ſublatum ſit. Scribit Tertullianus d olim in Chriftianorum contume- d Tertull.in liam infideles ſolitos fuiffe pingere togatum hominem, qui apol.cap. 16 . librum manu tenebat ; cui aures aſini erant , alter verò expe. dibus vngula inſerta tegebatur,&erant inſcripta verba ; Deus Chriſtianorum ononichitis. Ita hodie in Anglia interdum, & in Gallia ſummo cum Catholicorum dolore fædiſlima, & vi. liflima animalia veftitu Ecclefiaftico ornata , tanquam ad al tare ſanctiſsima myſteria conficientia finguntur, cum his fi. guris vtantur tanquam argumentis ad cauillandum, & in fa cerdotium contumeliosè inuehantur , & auctoritatem illius funditus tollere conentur. Itaque omnes hæ imagines, quçin prima ſpecie hæretica monſtra ſe oſtendunt,tanquam hæreti cæ, repellendæ ſunt. Nuncad pictorem venimus, qui aliquid ciuſmodi fecit, de quo cum nemo poſſit non incommodè ſuſpicari, ex er rore,quem in intellectu habet, hanc pi&turam hereticam pro ucnire, ad ſanctum officium pertinebit conftituere, in quam pænam incurrat, & quantum miſericordiæ obtinere poflit, fi lapſus imperitia fuerit, quod periculum , vi vitare commodè pofſint, tutum erit à Theologis, & doctis virisconſilium pe tere,antequam rem aliquam attingant. Monemus ipſi quidem pictores noftros , quamuis mini mè neceſſariam (de quo ſummasDeo gratias agimus)admo nitionem noſtram putemus, cum ab Eccleſia Catholica nun quam deſciuerint, & conftitutum apud animum ſuum omni nino habeant , nunquam huiuſmodi picturis vlla prorſus ra tionc manum impertiriſuam; Consilium tantùm damus, fi contin 158 De Sac. Prof. Imag. e Simanc. de contingat aliquando , vt aliunde ad ſe picturahærefeos vitio laborans deueniat, illam ftatim reiiciant , & domo ſua exclu dant, & rem ad illos , ad quorum officium ſpectat,deferantzar tificis induſtriam , ſi qua vel maxima eluceret , contemnetes; &venenum, quod occultè latet, cautè vitantes . Quid verò de patribusfamilias , & de aliis dicemus, qui tales picturas domi habent ? præterquam quòd ſimiles illis ſunt, quilibros Ecclefiæ auctoritate, & iudicio damnatos, ad huc retinent, multas ob cauſas multis poſſunt poenis mul&ta Cath.inft.rir. riº; noshocaddimus,hoc grauiorem horum culpam videri , 38.nu.24. Di quòd dum accuratè picturas iſtas tuentur , crrores illarum , rečt. inquiſit. lib.2.fchol.i. non modò probare, ſed honorem illis etiam , qualis imagini fol.30. bus Diui ſolet,habere videntur f. Præterea cum hæretici ma fifeftatua.l, nifeſti dicanturilli, qui paflim prædicant, & profitentur fidem fiquisff.de in- Catholicæ fidei contrariam ; vt Innocentius videtur ſanxifle : ſic videntur illis, qui huiuſmodi imaginibus eum locú tribu quibufdam deunt, qui hominum oculis maximè patet, non obfcurè hæreti Gerb.fign. cos haberi poffe : quippe quihiſce pi&turis, quibus oble&an. h Direct,in- tur,interiorē animifidem , tanquam externisſignis expreſſam de fign.folio teſtantur '. Negari ſaltem non poterit, hos ſe, & patronos , & 293,& in ſchoo tutores illorum errorum oftendere , & quod conſequens eſt, 31. lib.3. folio etiam ſe iis peiores effe , qui hæreticorum fautores dici ſolēt '. i Simanc.tit. Hæc tamcn omniaita ſunt intelligenda ; niſi cognitum planè zinam. *) 14 effet, haſce pi&turas ad vituperationem, & ignominiam hære | Direct.inqui- ticæ impietatis cöftitutas effe, vt adiun &um aliquod fingula fir.2.par. folio 256. feq re fupplicium , vel à diuina iuftitia , vel à Magiſtratu, Dei per . ſonam fuftinente impoſitum habet , quòd infrà in capite m Infra lib . de imaginibus hæreticoruni fuſiùs dicemus . non enim cod.cap.22. hocloco de hominibus hæreticis , fed de errori. bus, & de prauitate, quaimplicati te nentur , agimus. iser. g Cap. fupra 141 . נת line sin KIL De ima Lib. II. Cap.VIII. 159 1 9.81. artic. 4 . 93. Arti2 . De imaginibus ſuperſtitioſis. CAPVT OCTAV VM . lo SACRAR V Mimaginum cultuinon parum e tiani aduerſantur pi&turæ illæ , quæ ſuperſtitioſa vocantur; quarum , vt ſitapertior cognitio ,fic ſta tuimus. Cùm religio , vel maximè inter virtutes omnes, quæ ad mores ſpectant, emincat , cumque vniuerſa a S.Thom. 2. 2 in eo ſita fit ,vt debitum Deo cultum perfoluat ;ſequitur , vt 6. inter duo extrema vitia pofita fit: quorum alterum peccat in co ,quod minuscft,quodimpictas, & irreuerentia, & contem ptio ſummi Dei vocatur : alterum in eo , quod nimium eft,rc prchcndi ſolet: & ſuperſtitio appellatur.Non quodadorari b Idem 2.2.9 . Deus magis pollit, quàm decet; ſed quia non illo modo , quo adorandus eſſet,neciis mcdiis adoratur, quæ mentē in Deum dirigant , diuinamque gloriam , vt proximum , accertum fi nem habent: ita, vt ſuperſtitionis nomen cultum omnem ex teriorem , qui minimè debetur immortali Deo, comple &ta tur. Quod verò ad rem propoſitam attinet , ſuperſtitio con ſiderari tribus modis poteft, autin pingendi modo, aut in rc busipfis,quæ pinguntur, aut in vſu pi&turæ , quæ iam perfecta eſt. Idcirco in Tridentino Concilio ſcriptum eſt: Omnisſuper ftitio in imaginum ſacrovſu tollatur C. Deprimo non eft dubium, quin, vtin reliquas vitæ noftræ fen : 25,471.2 . a& ioncs cadere aliqua fufpitiopoteft,dumſpecie religionisSillud. loca , & teinpora obſeruamus, & inanes rationes ab co fine, quo mens adſpirat,longè alienas ſectamur: ita error iſtein pi &torem cadere poſit: qui ſtudio imprudenti du&us, aut Dæ monis fallaciis circumuentus,in exercenda arte ſua, quædam obſeruet non facultatis illius propria, nec ad effe & us illos, qui à natura eſſent expectandi, accommodata ; quæ tamen apud Thcologos ", no vt caufæ , ſed vt figna , & tacitæ quædam cum d s.Thom ... :. Dæmone ſocietates conglutinatæ habentur.Aliquid autem q:96. art. ) . < 3 Z i c Coal. Trí , talelegi 160 DeSac.&Prof. Imag. 1 1 e Exech.c. 8. i tale crit; fi quis nolit imaginem S.Petri niſi poſt gallicantum facere ;nec gloriofam Virginem , niß in tela virginis manu fa &ta pingere; aut ſtudiosè curet , vt colores certo aliquo die, ob ſeruatis temporumnomcntis,temperentur; autvtpernicil lus certum liciorum numerum habeat; aut huiuſmodi alia. Inipſas autem res, quçpinguntur,poteft multis modis ſu perftitio cadere , cum Idololatriæ, aut diuinationis, aut falſa obſeruationis fa &tū exprimitur.Nam ad Idololatria pertinet, fi quis homines pingat idola adorātes , aut cælis hoftiis genti. lium inſtituta ſeruantes, aut Diis falſis thura incendétes; item aliis modis, de qua re ex Hebræorú populo exempla permul ta habemus , inter quæ illud cſt, quod Ezechiel Propheta his verbis narratº : Dixit Dominus ingredere;& vide abominationes peßimas,quas iftifaciunt;& ingrefſiusvidi; &ecce omnis fimilitudo reptilium , & animalium abominatio ; & vniucrſa idola domus Iſraël depi&ta erant in parietein circuituper totum , ó feptuaginta viride fenioribus domus Ifrael , & vnufquifg, habebat thuribulum in mans fua,& vapor nebula de thure confurgebat. Licet autē his in rebus pi&tor ſe excuſare poffit, cum diceret ſe iſta ,tãquam falſa pin xiffe; tamēcum falſum tam facto,quàm dicto ſignificetur, pi &ura interdú ,quatenus res falſas comprehēdit, in ſuperſtitio nis ſuſpitionem vocari ex parte illa potcrit; idcirco tutú fuc țit , manus, & induſtriam ab huiuſmodi rebusabftinere . Diuinationis ctiam ſignificationem omitterc non inutile fuerit, & Nigromantiā, & auguria, & ſortilegia , & alia ſexcenta f S. Auguffin. cius generis , aut etiam obſeruationē, quæ adhibetur in ma lub.2.de doctr. gicisartibus figurandis , in carminibus inſtitucndis,in imagi Chrif.cap.19. nibus minus cognita characterú figura conficiendis, in colli &feq. gendis, & conftringendis radicibus herbarum , & cadauerum offibus, incrinibus contexendis , quas damnant, & repellunt Isb.9. cap. 6. ſacri Canones, vt narrat Greg. Turonenſis , de quodam De ſiderio , qui deprehēlus eft ,cum imagine crucis fan &tæ, &cum ampulla olei,quod ille fan & um affercbat, haberc pcram radi çibus herbaru,dentibustalpæ, murium ollibus , vnguibus, & abdomic g Grey. Turon . Lib. II. Cap.VIII. 161 abdomine vrſi rcfertam ;quibus adiun &ta erant permulta alia, quæ cum innumerabilia eNe poflint " , ſatis eritde his hoclo- h Lucianius co aliquid dixiſſc : reliqua verò ex libro cognofcentur; qui de philopexdis. Bononienſis Eccleſiæ adminiſtratione inſcribitur, ac in eru ditionem curatorum eſt editus, in quo de ſuperftitionibus conſilia permulta dabuntur. Tertium caput eft de imaginum vſu ſuperſtitione corru pto ; qui variè quidem affectus eſſe poteſt; aut cum quis illas alia ratione,alioquc ſenſu animi, quàm religio Chriſtiana pa titur, adorat ; vt de Collyridianis hæreticis ſcriptum eſt, qui i Epiphan.in placentam bcatæ Virginis imagini offerebant, vt fcripſit Epi- Prateol.lib.z. phanius, quodad Idololatriam pertinet, de qua alias diſputa- baref.25.. tum eft ;aut cum illas ad alium vſum trahit, quàm ad illum cu ius cauſa inſtitutæ ſunt, vt quibuſdam in locis ipſo die couer. ſionis S.Pauli fieri legimus: nam ſi contigerit , vt vel pluuia, vel ſumma cęli intemperic obſcurior, & infeſtior dies illc fiat, illius imaginem in fluuium , qui locum irrigat, proiiciunt : alij codem die imagines nõnullorum Sanctorum circumferunt, per agros, & per fata bacchantur , & ftrepitum , & clamorem, & tumultus concitant agricolarum , perſuadentg; fibi cò fo . re vberioré illius anni meffem , quo validiores ſtrepitus; quo voces altiores extiterint ; alij ad cantiones , & maleficia illas adſciſcunt; & diabolicas artes , in quæ grauiter leges animad ucrtunt, perſequuntur. Alij ſummè reprehendendam, ac planè non ferendá con tumeliam addunt, qui tempore interdi&torum , quæ canones in reorum contumaciam admittunt , vt eos grauiori culpa premant, proiiciunt imagincm fan &tam Crucis, & beatæ Ma. riæ virginis, & aliorum Sanctorum , & vrtica, & fpinis tegunt: quod factum tanquam irreligicſum , & planè nefarium à Gregorio X.in Lugdunenſi Concilio'damnatū 1 Cap.2.de of eft: vt hoc ctiam tempore legere poflumus. 1 ord. in 6 . z 2 Depictis 162 DeSac. &Prof. Imag. 200c00cc 1 1 1 a 3. Hieron . prol, on leb. Regem . ad 2 . Depicturis Apocryphis. CAPVT NON V M. Omen Apocryphum apud Eccleſiaſticos ſcripto res`, quamuis libris & ſcriptis tribuatur,nó tamen apud omnes idem fignificat, ſed illud in quo fatis inter illos conuenit , eft , quod ex omnibus libris, qui ad religionem pertinent,tres ordines conſtituunt.Primus eſt librorum Canonicorum : Secundus eſt, Agiographorum: b S. Thom.in Tertius, Apocryphorum b. 1.q.1. artic. 8 . Primịhabentauctoritatem cum neceſſitate coniunctam : nos enim compellunt, vt ca , quæ ad fide pertinent, credamus; atq; hi ſunt Scripturæ facræ librinon homine , ſed ipſo ſum mo Deo dictante ab hominibus conſcripti. Secundi neceſſitatem perpetuam habere non ſolent; ſed auctoritatem , vt publicè ad fidelium mentes imbuendas le gantur. Tertij, & auctoritate, & neceſſitate carent, ideoq; nomen apocryphorum adepti ſunt;quod eorum auctor abſconditus fit ;aut quæ in iis continentur, non omni ex parte ſint clara & approbata : ſic appellati à græco verbo torpímev,quod eft con dere, vel occultare. quod vocabulum in hoc ſenſu , quatenus ad libros pertinet tempore tantum religionis noftræ , à Chri ftianis auctoribus pręditum fuiffe videtur , illud duobus ferè modis præcipuè vſurpantes. Nam primum eos apocryphos dixerunt, quicertiauctoris nomine carent, & intercanonicas Scripturas non ſunt recepti , nec à ſacris Doctoribus fucre c S.Hieron.in approbatiº, licet ſatis conftet, nullos in eis errores inueniri, prologo galea, red tamen publicè legi nõ permittuntur, quamuis intra priua tos parietes non prohibeantur ; vt ſunt illa , quæ in 3. & 4. li bro Efdræ ſcripta ſunt ; qualiseſt liber infantiæ Saluatoris ; E uangeliū Nicodemi; & quamplures multi . Alios apocryphos dixcrūt, qui præter auctoris ignotum nomen etiam admixtos habe. 106.10m.3 . L!. II. Cap. IX. 163 de ciuis .Des cap . 23 . 1 de Gerb. Dei cap.20. haberent errores , vel ab hæreticis editos , autaliis mendaciis inquinatos ; & idcoà chriſtianorum commercio effent able gandi. In quo tamen illud primum animaduertendum eft, d Gelafius cap . inter apocryphos libros non numerari cos, qui à fancta Ecclc- Sanita.15.do?? ſia recepti ſunt, licet proprius ipſorum ſcriptor prorſus igno- ram cpift.z . retur ; quemadmodum de libro ludicum ,Ruth, & nonnullis s.Ang. lib.is. aliis dubitatum eft. Nam ſatis eſt ad libros ex aprocryphorú numero eximendos , ſi ſancta Eccleſia ſuo decreto illos tan - e Bellar.lib.r. quam à Spiritu fan & o dictatos receperit ; ac illorum certum, &indubitatumauthorē Dei fapientiam extitiſſe declarauerit. Rurſus illud animaduertendum eſt interdum fieri , ve libri aliqui inter apocrypha ſcripta aliquandiu iacuerint; quide inde in canonem fuerint recepti , ſic diuina prouidentia di ſpenſante; quænõ codem tempore omnia largitur,vt inmul tis contigiffe conftat , quorum authoritasnon ſemper explo . rata, ac certa fuit,vtde libro Heſter, Baruch, &aliis tradútgra uiſſimi authores ; f quiomnes nuncinter ſacros, & canonicos fBellarm.lib.z. ab Eccleſia habentur:ſicut etiam viciſſim quædam aliquando cæpta ſunt haberi inter apocrypha , quæ antea minimè talia cenfebantur, vt affirmat fan & us Hieronymus , ſe viuo conti giſſe in libro qui de periodis Pauli , & Theclæ dicebatur , & de Leone baptizato, quem poſtea ipſius libri auctor confeffus eft ſeſe excogitaſe, nimio incenſum ſtudio in beatum Paulum Apoſtolum , vt nomē illius illuſtriorcm aliquopacto facerct. Hæc obiter de ſcripturis apocryphis. Quod igitur ad picturas attinet , quæ librorum naturam, &regulam magna ex parte ſequuntur, vt multis iam locis di. ximus, illas apocryphas appellabimus , quæ religioſas res con tinent, non tamen Eccleſiæ fan & tæ auctoritate confirmatas,at verò non omnino improbatas , & de quarum veritate dubita tur, &adhuc ftatutü nihil eſt. Quas ſi pittores prætermiſerint, re &tè quidem fecerint,nerudes, & imperitos homines, qui ve ras fortale opinarentur, in fraudem , &errorem inducant, nc. uc occupationem cius generis ſumant,aut tempus in iis rebus Z 3 terant, de Gerb. Dei cap.4 . 164 De Sac.ES Prof. Imag. cap. 27. terant , quæ neceffariæ non ſunt , dum ſe ad alia poffunt con ferre, vnde vberior expcétari fructus poſſit. Nuncverò in aprocryphis dignoſcendis, & fummum iu dicium , &cognitionem non fanè leuem , aut mediocrem ne. ceffariam effe dicimus , Item eruditorum hominum cölilium requirendum eft: nam vt in libris non totum illud, quod in fa cro textu non eſt, ſtatim mentitum , & improbatum eſſe dici tur; ſunt cnim traditiones veteres ſanctorum patrum , tum ad fidcm , tum ad mores pertinentes, tanquã vel oretenus à Chri Ito ,vel à Spiritu ſancto dictatæ , & continua ſucceſſione in Ec cleſia catholica conſeruatæ , quas pari affe & u ,ac reuerentia ſus fcepit, & vencratur, acalias, quæ Scripturæ ſacræ , &canonicæ & Concil.Trid. verbis nituntur: & ideoque fan &tus Baſilius aiebat:" Si cone mis.Bafil. de mur non ſcriptasconſuetudines , quaſi nõmagnam vim habentes, re Spir ſancto iicere: eò deueniemus, vtpræcipuas Euangelijpartes labefactemus: Idem poſſumus de pi &turis dicere ; quæ licet facris dictis non omnino ſimiles ſint;non tamēcò rccidunt,vtapocryphæfiát, modò auctoritatem fanctorü patrum , & vniuerſalis Eccleſiæ vſum ſequantur, & illas (vt paucis multa comple&tamur) con i vin .Lirin . ditiones habeant; quas Lirinenſis dixit'in rebus Ecclefiafticis come.prof. no- requiri , hoc cft ;quod probatæ fuerintfempervbiq;,& apudom nes. Exempliloco illud fit : Nullus Euangelifta fcripfit, Cruci. fixi Domini partes illas ; quæ pudoris cauſa latere opertæ ſo lent, & debent,panno ,aut velo te & tas fuiſſe, tamenita & cum ratione congruit, & per tot ſecula feruafum eft, &apud Chri ſtianos omnes acceptum , vt ſi quis hac tempeſtate alio modo pingerc velit, ſumma ferè impietas videatur. In Annunciatione glorioſe Virginis , cum illam Gabriel Archangelus ſalutauit, nihil refert ſcriptura, quid tum glorio La virgo ageret, vtrum inambularet,an ſederet , vtrum acuso peribus,an aliis actionibus opcram daret : tamen inter omnes pictores conuenit, genibusflexis orationiaddictam fuiffe : at que ita fuiſſe affectam ipſi nobis perſuadere debemus. Nihil tradit Euangelium , cùm infans Dominus cum ma IIC, Lib. II. Cap. IX. 763 1 fre , & fan &to loſeph in Ægyptum fugeret, vtrum pedibus irent,an cquis , vel curru vterentur ; communis tamcnelt pi &torum ratio , vt Domínam aſello inſidentem cum pucro in ſinu pingant : hoc verò cum rationcmaximè conſentit, cùm beata Virgo tenera adhuc ætate eſſet , atq; iter longum ſuſce-. ptum haberet , & mos aliarum mulierum ad itineris laborem, &offenſionem declinandam , id ſoleret expoſcere , quemad modum ſacra Scriptura devxore,& filiis Moyſis loquens ait: '1Exod.41 Tulit ergo Moyſes vxorem ſuam , et filiosfuos,& impofuit eos fuper a finum ,reuerfuſõestin AEgyptum . In conuerſione ſancti Pauli ferocem equum pingunt , de quo in terram deie &tus eft ,cum tamen fan & us Lucas peditem potius, quàmequitem dixit : ſed quia probabilius eft ,cum offi. cium, & munus à Principibus ſacerdotum impofitum ſuſtine ret, ve Damaſcum peteret , cquo ve&um effe , quod in primis magiſtratus perſonam decet: idcirco huiuſmodi illi forma iu se tributa cft; quodad alia item exempla pertinere poteſt. Athocloco item monemus, non fatis effe, quod pictores in figuraaliquafacicnda conſentiant , niſi rationcm veriſimi lem, & communi Doctorum iudicio comprobatam habeant: nam interdum pingunt ipſi, quod factum ab aliis demore vi derunt,necconſiderant, vtrum bene,an malè fa &tum ſit,vtin quit fan &tus Bafilius: " Dum pictoris ex imaginibus imagines de- m.9.Bafil.no mil.19.in Gord. pingunt,fæpe deficiunt ab Architypo. Præterca fatis nõ eſt,picturam iſtam à Do&orcaliquo gra ui deſcriptam eſſe, nec expedit quocunque homine tanquam certo ad rem tantam Duce vti, niſi huius ſententia conſentio ne reliquorum ,& fanétæ Ecclefiæ Romanæ auctoritate nita tur, " ad quam rem, & fummo iudicio, & ſcientia non medio- n Cap.fanct.ss. cri opus cft, vt Gelafius Papa ait, cum de libris , & ſcriptis apo dift . cryphis loquitur,dicto ſancti Pauli vtens : Omnia pro o Thef.cap.51.50 bate , quodbonum est tenete. Nos verò ipfi plura de hoc in IIII.libro afferemus. Mart. DC 166 De Sac. Prof.Imag. OC 1 a Deut.7 . Depicturalouis, Apollinis, Mercurij, Iunonis, Cereris, 5aliorum Deorum falſorum . CAPVT DECIMVM. ICET exiis , quæ diximus in primo libro, fatis con ftet, quid ipli de picturis falſorum Deorum ſentia mus ; tamen quia abufus ifte illorum monumenta tuendi , eò perniciofior, & rcprchendendus magis eſt; quo facilius ſpecie quadam ornamenti , & ſtudio antiqui tatis, quaſi elegantiores literæ hac ratione ftudiofius colãtur, fæpe in bibliothecas Principum virorum obrepunt,ſummoģ; labore impenſa, ac moleſtia comparantur, &nobilioribus in geniis negocium exhibent; ſermo iſte huiuſmodi de rebus ſu ſceptus neceſſarius viſus eſt.nam prætermittentes vindicatio nem, &iram Magni Dei , quæ per Moyſem , a &Prophetas to b Leuit.c.26. Scripturæ facræ locis diſperſa , & ſignificata nobis eſt, maxi c Zach. 13. mè verò per Zachariam Prophetam dicentem :Diſperdam no mina Idolorum in terra, &non memorabunturvltra. Etper Hiere d Baruch.c.6. miam;" qui tamlongam , tamý; cgregiè conſcriptam de vani tatcIdolorum epiſtolam reliquit ; prætermiffa etiam gentiliú cLucian. in , opinione, qui rem talem pænè ridere ſoliti ſunt, ' vt de Ageſi lib.de facrif. lao Lacedæmonum Rege fcriptum eft ,cui cum Thaſij templu ædificaſſent, &facra tanquam Deo inftituiffent, miſiffentque legatos, vt rem illi vniuerſam ſignificarent,quæfiuit vtrü apud illos poteftas aliqua eſſet homines in Deos transferendi, quæ fi effet, Thalios primum Deos facerent, deinde verò creditu fPlutarcb.in rum ,poſe ſeſe ctiã ab iis in Deorum numerū referri ? ' Omiffa A popbreg.le . authoritate tot ſanctorum patrum , & Græcorum ,& Latino rum , quiadmirabili eloquentia, parig; doctrina ſummam hāc ftultitiam , has incptas ſuperſtitiones Deorum ſatis ſuperque omnibus probarunt, quorum extant ampliſſima volumina; omiſlis variis hiſtoris Ecclefiafticis , in quibus exempla com p! ura elucent,quæabuſum iſtum repellunt,& damnant, & illo in lib . Deor. concil, son. in pris Lib.II. Cap.X. 167 cap.16. in primis, quod de Thcophilo Epiſcopo Alexãdrino tradunt, & qui pietatis Zelo incenfus,cumIdola Alexandrina omnia de g Socrat.lib.s, medioremouiffet, materiamq; illorum in Eccleſiarú , & pau perum vtilitatē conuertiſſet, poftremò voluit vt fimiæ ſimu lacrum extam multis ſupereſet, & publico loco relinquere tur; quod coconſilio factum eſt,vt Pagani negare nunquā pof fent,fe Deos tales adoraſſc ; & quàm grauiter errarint, tandem aliquando intelligerent: Omiſlis inquam his omnibus,hocvnum certè, quodmo dò dicemus, inftar argumentorum aliorum omnium ad dete gendas , & conuincendas verſutas, & fallaceshuiuſmodiine ptias,effe poterit: quod ſcilicet Chriftus Dominus & Saluator nofter in mundumvenerit, & fanguinem ſuum profuderit, vt omnem illorum memoriam extingueret; & tamen non eru. beſcunt adhuc ex Chriſtianis nonnulli ipſius Chriſtiloco, cu ius imaginem & pingere, & habere in ſinu , & animo deberent; pro illo inquam ipſo, qui ſancta Cruce , loues oēs , & Iunones profligauit,in id incumbere, vt illorum memoriam renouare,. &quaſi animarecum pictura,tum ſculptura aliquãdo pofſint. Itaque re & tè quidem S.Chryſoſtomusk de illis ait ,qui au- h s.toa .Chrysa reum nummum Alexandri Magni imagine inſculptum pileo impoſitum circumferebant: Dicmihihanéſunt , expectationes noſtre, utpost crucem ,ob mortem Dominicam , in gentilisRegis ima gine pem ponas ? Credibile quidem eſt,dum pictor,aut ſculptor in falfi Dei imagine conficienda laborat, fubiraſciapoftolos fan & os, ' & iCarhar.de moleftè ferre, qui rationes oēs eò contulerunt ſuas, vitā etiam fol.142 ipſam profuderút; vt memoriam Deorum huiuſmodi perpe tua obliuione delerent ; tot ſanctos Deiiure quidē ægrius fer re , aut vix quidem ferre, qui huius rei cauſa martyrium oppe tiuerunt ; incendi verò iuſta ira agmen illud fcriptorum Græ corum &Latinorum , qui ſuis libris Gentiles de falfa Religio ne conuincebant, & ftultitiam Idolorum refutatam , & explo Sam proftrauerunt.Deum ipſum denique commoueri, &iuſta quidem i homil.21. ad popo Antiock . a 168 De Sac. Prof. Imag quidem indignatione concitari , cum prædixerit aduentu filij ſui Dcos ſtultos, & mēdaces perituros:artificum tamen teme ritas illum penè mendacem conetur effingerc, qui Bacchos & Vencres affiduè inftaurāt, & in hominum animos reuocant. Apud Indos cum Idola conuellebantur, tradunt hiſtoria , dæmones effugiſſe clamitātes ſe in Europam venturos, & for taſſe id ſignificarunt, quando in illis regionibusremotiſſimis idola confringebantur, commodiorcm in Europa locum ſibi fore; in ipſa inquam Europa, quæ fidei fundamenta ſuſtinet ;vt danına ſua vlciſcerentur, &efficerēt, vt quæ apud Indos cuer tebantur , pi&orú , & ſculptorum omniū induſtria non modò reſtitueretur; ſed etiam ,vtreliquiæ illorü diu conquiſitæ è ter ræ viſceribus, vbi ſepulta iacebant, eruerentur, &in hanclucē, &in hominü confpe &tum reuocarentur ; hoc eſt in quo exul tāt hæretici, hinc argumenta ducūt ſua, vt nos idololatras vo cent.quod fi tantum imagines ſanctorü haberemus, non eſſet fortaſſe locus nequitiæ illorú : ſed cúſint apud nos tam multa Deorūſimulacra, cumq; tot fiant alia quotidie, mirum nó eſt, fi hinc oblatá malcdicendi occaſionē arripiunt , & nos Idolo latras vocantes, populorú ctiam animosin fraudē coniiciant. Cum baptizamur, iuriſiurandi religione adftringimur,dia. bolo abrenunciādi, & illius inuenta poft habendi, & relinquē. di . Quod aūt perniciofius inuentum eſt, quàm falſorum Deo rum ſimulacra effingere ? hocinprimis rider diabolus, in hoc ſe magnifice effert ; cum videt interdum in ipfis Ecclefiis affixa arma , & commenta ſua huic authori palmam dat , hic trium phar. San & a verò Eccleſia, vt horú nomina cxanimis, & fermo ne chriſtianorum tolleret , dierum nomina mutauit ; &loco Lunæ, Martis, Mercurij ; ferias ſecīdam , tertiam,quartă, dixit , vt (præter illud) gin fan & i Sylucftrivita legitur, ' tradit S. Au die S. Sylueftri. ms. Ang.in guſtinus " dicens:Dies Luna,dies Martis,& diesMercuri ,dicitur praf.Pſalm . 93. à paganis,&à multischriſtianis,fed nolumus,vt dicant,atg; vtinam forrigantur, vt non dicát; melius enim deore chriſtiano ritus loquědi Eccle I In Brex . Rom . Lib.II. Cap. X. 169 in adhort. Eccleſiaſticusprocedit. Et alias vir ſan &tus commodioremVir. gilij verſumreddidit hoc pacto ,vbi enim erat: Sicpater ipſe Deus faueat, ficaltus Apollo, reſtituit: Sicpateripſe Deus faueat ,ficmagnus Iefus. Exiſtimans indignü cffe, fi Apollinem nominaret. Quin etiam in libro retractationis S. Auguſtinus " ſcripſit:( quod fortunæ, ns. Aug.lib.3. &muſarum mentionem feciffct) Diſplicet mihi ſapeinterpoſitū retrad.capoz. fortunæ vocabulú , & quod muſas,quaſi aliquas Deas, quamuis iocan do,commemorauerim . ItemS. Gregorius Epiſcopū grauiter re prehendit ; quod iis libris ad animi voluptatēvteretur, in qui bus de loue ſcriptum erat,dicens: ° Quodin vnofeore,cum louis os.Creg.lib.g. epif.48. laudibus, Chriſti laudes non capiunt. Vberius tamen Clemens A lexandrinusgrauiſſimusau&tor, & Apoftolorūæuo proximus, damnans hos abuſus,intermulta iſta dicit:'Deorūitag, nuptias, p Clem .Alex. & liberorum procreationes,& puerperia,& adulteria,que canuntur, ad gent, &conuiuia,quaà Comicis recitantur ; & riſus,qui in potu inducütur, incitant me,vt vociferer,etiam ſivelim tacere:ô impietatem ,fcenam cælum feciſtis;& Deus vobis factusest actus, & quodfanctum est ,da moniorum perfonis in comedia ludificatieſtis; verum Dei cultū , ac re ligionem , demonum ſuperſtitionelibidinosè inquinantes. Sed pictores iſta negligunt,& nihil putant aut elegans,aut eximium fieri poſſe, niſi Venusadfit ,& luppiter ; addüt etiam ſacrificiú , & facerdotes, & impietatem cú pietate coniungunt. Quod ſi quis dixerit , has imagines apud illos voluptatis tantum caufa cffe ,cum optimè quiſq; intelligat: Quod idolum nihileft in mūdo. Dicimus,indignú planè effe , & pietate, & pru dentia chriftiana; oble&are animū imagine, non modò inani, fed etiam falſa , & Dei præcepto ſæpius prohibita, quæ tot ho mines per tot ſæcula decepit, &fefellit, cum fcribat Clemēs 9 q Clem.Alex . Alexãdrinus : Non funtidolorum imprimende facies,quibus velfo lib.z. Padang lumattendere prohibitum eft:ficut nec enfes, nec arcus iis, quipacem perſequuntur,necpoculaiis, quiſuntmoderati, ac temperantes. Kurſus fi dicas has imagines plurimi fieri,nõ propter ipſas res ,quæ cxprimútur,ſed propter artificis ingeniū, & pingendi præftan 1 cap. 11 . 2 2 170 De Sac. Prof.Imag, buius libri. præſtātiam , aut propter literatorūſtudia, aut propter antiqui tatis cognitionem ,aut etiam ob alias cauſas, quæ honcſtæ ſatis ſunt , & ex imaginum iſtarum confpe &tu oboriuntur,qucmad modum libri etiam gentilium tra &tantur, &poëtarum fabulæ leguntur; quæ horú Deorum, & falfitatis plenæ ſunt, cũnemo ita amēsſit interchriſtianos, qui hæc ipfa legat, aut aſpiciat,vt veneretur, nec quiſquam vnquam idololatra, harum rerum ve ſu , & tractatione factus ſit. Nos vt refellamus iſta , & alia, quibus hic error protegi ſo let,reiicimus breuitatis cauſa legentem eo , vbi tãquam loco I Infracap.is. proprio de his agitur : ' hoc interim affirmantes, nos inprimis abuſum iſtum vituperare, cum loco alto, &aperto ponütur, & tanquam ornamenta locorum prima, & maxima adſciſcútur : neq; enim negari poteft eos qui ita faciunt,non videri honorē illis , & dignitatem tribuere, quæ planè no debetur; imo piorü & fidelium oculos hinc valdè offendi.itaq; fi quis ftudiorú , & literarum tantum ,præſertim antiquarum, aut hiſtorięcogno. ſcendæ cauſſa huiusgeneris aliqua apud fe habere vellet , de beret ſaltem ita dictante chriſtiana prudentia, loco aliquo re moto ponere, vt colligi ſatis poſſet,quam longè ſimulacra iſta ab imaginum chriſtianarum dignitate , &hominú qui fan &tè, & honeftè vitam traduxerunt ſplendore abeſſe iudicaret. atq; s loan. Caleft. hocin primis Eccleſiaſticis viris obſeruandum effet, Scūſcri in Gita S.Greg. ptum ſan & i Gregorij exemplum legerint, item aliorú fan & o rum complurium, quiimagines Deorum, qui falſi ſunt, ita ex pulerunt, & abiecerunt,vthæc quaſi monſtra apud fe diuerſari paſi non fuerint. Itaq; licet nonnullietianı inueniretur, qui iſtis vſi fuiſſent; tamen chriſtianus homo difficilem excufationē habiturus vi detur,quicum habeat præclara ſanctorü exempla ante oculos propoſita ,qui ſimulacra , & aſpernati ſunt, & horruerunt, item cxempla aliorú, qui cum nondū ſancti haberētur, ſed commu. ni aliorú more viuerent, tamen ab his fimulacris no abftinue runt ; no malit ille hos ipſos,quàm alios ſecus faciētes imitari; &in Lib. II. Cap. XI. 171 &in viam certā ,re &tumq;curſum inſiſtere,potius quã pericu loſo itineri ſe comittere , q valdè alienī eft à ratione, & à pru dētia, & ab illa cuſtodia, quâ quiſq; animæ ſuæ præſtare debet. 1 Depicturis Sanctorum , &Sanctarum ,autaliaru rerum , qua adreligionempertinent. CA PVT XI. RÆ SENT I hoc capite potiusinuenire cogita mus inſigniores quoſdam abuſus, quibus religioſę imagines deformantur; quàm comprehendere ea omnia , quæ in hac parte deſiderari, & tractari pof ſent. nam cum errores, & vitia ( quæin ſacris imaginibus de prehenduntur )ſint penè innumerabilia; quis illa breuicircui tu verborum , aut duabus paginis perftrinxerit? quis potuerit aquas tam redundantes, & tam latè fluentes,in paruum ,& an guſtum vas concludere ? de quo, ne quis putet nos quaſi hy perbolicè loqui , amanter quidem à lectore petimus , vt ipſe cum animo conſideret, quàm inter ſe hæ facræ imagines dif ferant,non modò forma, &fpccie ; ſed etiam apparatu illo, quoornari ſolent. Facilè inde intelliget , rem iſtam non poffe regulis generalibus explicari, ſed plurimalatiùsperſequēda, alia altius repetēda, & vulnerū iſtorum receſſus plenius aperi endos; vt certa purgatio , & explorata valetudo conſequatur. Vt autem ad rem veniamus , optamus percurri cogita tione noftra ; quam diuerſa ſit ratio in vnoquoq; ordine bea torum ſpirituum , & hac via quàm differat imago Angeli, ab imagine Patriarchæ , quantü interſit inter Martyrem & Con fefforem , inter Epiſcopum , & teneram Virginem. ſingulis verò claſſibus quanta fit fingulorum diffimilitudo : vt in Apo Itolorum choro inter S.Petrum, & S.Bartholomæum; in clar ſe Martyrum , inter ſanctum Stephanum , & fan & tum Vincen tium , in Epiſcoporum gradu , inter fan & umAthanaſium , & a 3 fan &tum 172 De Sac. Egº Prof. Imag. ſanctum Martinum; &in Abbatum ordine, inter ſanctum An tonium, & ſanctum Bononium . Deinde in iis accidentibus,quæ perſonis illorum hærent, quanta ſit varietas , vel in motu,velingeſtu corporis; quanta diffimilitudo in a&ionibus exprimendis ; quam multò dein. de maiorin iis accidentibus differentia appareat, quæ ſepara ra, & difiuncta ſunt, vt in veſtimentis, in inſignibus, in orna mentis , in domiciliis , in locis, & aliis huiuſmodi rebus . Vi. deat propterea , quanta ſit in reliquis etiam rebus diuerſitas; quæ adactiones religioſas pertinent: vt ſi quis pingat cruces, reliquiaria, tabernacula, thuribula, mitras,altaria, monaſte. ria ,eccleſias , & alia : quæ quò plura numero ſunt, cò faciliùs multa abuſuum genera , quæ adeſſe poſſunt , ferrc ſolent; cum abuſus oriatur , vbi fubftantiæ exprimendæ vera ratio peruertitur;aut aliquid corum , quæ circa rem ipfam circum a S.Dionyf. A -ſident, mutatur : in quo illud fancti Dionyfij • di&um com Teop dedonin . muni Theologorum conſenſu probatur: Bonum confiftere ex S.Thom . 1. 2. integra caufa;malumautem ex fingulis defectibus. queff.19.4rt.6 . Cùm igitur tantæ varietati , tot malis adiunctæ obftare nemo polit, niſi medicamenta varia adhibeat , exiftimabi. mus poffe nos facilius affe & tis rebus conſulere, ſi ſermoncm noftrum ad ea contulerimus ; quæ nobis rei oportunitas lo co ſuo obtulerit. Primògeneratim in hoc libro de illo genere abuſuum a gemus, quosnon modò facrarum imaginum natura, ſed ipfa profanarum etiam conditio recipere poteft:deinde; quia in ſacris vicium illud primum , & frequentius eft; vt minusdc uota facie, indecoro veſtitu, oculis parū modeſtis, more vul garium mulierum, ac potius impuris fingantur; neq; in com pluribus imaginibus quicquā planè fit, quod ſanctum deceat, nec pictores id agant , vt pietatis igniculum aliquem imago ſpiret : ſed alia potiùs ſtudiosè exquirunt, & ſectantur; vtge ftum , vt vultum; & ornamenta illa tribuant ; quæ ab illorum , qui repræſentãtur, vita, &moribus longè aliena fuifle ſcimus. Quos and I. Lib. II. Cap. XII. 173 Quos ſan & iflimè vitam egiſſc , & membrorum caſtigatione, & vi &us auſteritate mirabiliter tranſegiſſe, auctores fidiffimè teſtantur : ij diuerſo corporis , quaſi mentis,habituàpictori bus exprimuntur. Idcirco huic errori ( qui ſingularis eft , & operamnoſtram requirit , quòd dimanâritiam latiùs) in ani moeſt ,librum integrum ,qui hūc fequitur,tribuere;vt, fi Dco placeat , inftitutum irreligioſum à religioſa pi&tura ſciunga mus; &radicitus extrahamus. Præterea cùm res ipſa probet, quò propiùs ad ſingula in diuidua accedimus , eò fieri vberiorem fructum , qui percipi. tur;propterea quarto libro omnes illas res coplectemur, quæ ſingulis ſanctis neceſſariæ videbútur.Poftremò quinto libro , &aliis item locis aſpergemus remedia certa , quibus abuſus pro varietate rerum & locorum commodè tollantur. Quod quamuis ſuperius in præfationibus le &tori à nobis inumbra tum fit ;tamen quia conſilium noftrum tunc propriè huc non ſpcctabat,nunc quandoresiſta , de qua præfenti ſermone agi mus, videtur id poftulare, ſuperiora illa breuiter repetere vo luimus,vthinc clariùs propoſitum noftrum patefieret , &res yniuerſa in reliquas partes huiuſce diſputationis apertiùs ſc explicaret. COC00 Profanarumpicturarumabufus, &anille inter Chriftianos admittendæ fint. CAPVT XII. M Vi ti ſunt, qui nihil decere aliud Chriftianum hominem putant, quàm religionis ftudium , & fan &arum rerum cognitionem , ex quo ſequitur, in piduris nihil ſe admittere , quod non fit ex hoc or dine.excludunt enim non modò omnia , quæ gentiles ample xabantur, fedalia etiam omnia, quæ hoc tempore læcularia, & profana dicuntur. Proinde 174 De Sac. &Prof. Imag. Proinde antequam longiùs progrediamur, arbitrati ſu mus, è refore,hanc rem, ne quis decipiatur, diligentius excu tere. quod, vt commodius efficiamus;certiffimum hoc fun damentum , tanquam principium notiſſimum , poſitum ſitz Infinitam Dei Domini noftri prouidentiam , non modo creaſsè omnia, quæ ſunt in mundo , bona ; ſed etiam homini bus media,aſſequendi, & obtinendi hæc bona(modò fefe ipfi exerceant) largitum eſſe. Sed multi ſæpe à recto curſu diſce dentes , in laqucos difficiles , &grauiſſima damna, culpâ fuâ, a Sap.cap. 14. incurrunt;vt ſcripſit Salomon * : Creature Deifacta funtin ten tationem ,&inmuſcipulam pedibus inſipientum . Itaque periculum, in quo viui verſamur, non oriturillud quidem à rebus , fed manat ab earum vſu, autabuſu noftro . nam cum illæ omnes admirabili inter ſe ordine diſtributæ , & diſpoſitæ fuerint, vtaltera alteri ſubfternatur, vt minoresno bilioribus ſeruiant , induftriæ hominum erat ( qui Deum principem , & auctorem habuerant, & quibus myſteria intel ligendi facultatem is dederat) in eo fe inprimis exercere, vt agnofcerent, quanta ſit rerum dignitas, &quænam aliis tan quam media ſcruiant, qui denique finis fit, ad quem omnes dirigantur ; quod cum ſæpe ab hominibus prætermittatur, & pulcherrimus rerum ordo peruertatur, & tanquam finis acci piatur, quod pro medio datum eſt, magna oritur, rerum om nium perturbatio, & confuſio , in artibus, in ſcientiis, in vir tutibus, &in aliis hominum a &tionibus. Cuius rei exemplum b S. Auguftin. præclarum ſanctus Auguſtinus nobis ſcriptum reliquit,di Chriftiana , xit enim denaui; quæ cùm inuenta ſit; vt homines modò huc, modò illuc prouchat , contingeret , vt aliquis, peregrinatio ne ſuſccpta, in cam ingrederctur , tantamque ex illius com moditate voluptatem caperet ; vt nec exire amplius, nec ad patriam reuerti vellet, ſed in præſenti ſtudio defixus omnibus fenſibus hæreret , acciperet hoc quidem mcdium profinc, & iudicij prauitatem præ ſe ferret. lib.j.de doctr. cap. 4 . Hoc Lib. II. Cap. XII. 173 1 Hoc ipſum in alias etiam res cadit : quæ omnes cum cer ' to ordine diſpofitæ fint, vt primis ſecundæ feruiant, item que reliquæ reliquis obfequantur, fi quis aut neſciret, aut ſci re omnino nollet , qui ſunt in iis gradus;ſed quafimenteca ptus interuertere hunc ordinem inciperet ; diſturbaret hic quidem rerum certam connexionem , & pondera , & mo menta , & rotas ; quibus nititur tota huius horologij ratio , .conuerteret, ac tandem mundi conuerſionem , & impetum, pulſumque naturæ vniuerfæ eximeret. Quod fi quisintelli gere optarit; quo res ordine creatæ fuerint; & quæ nobis de beat effe illis vtendi norma , ne in errorem incidamus,offert ſe nobis ſancti Auguſtini do&rina , quam communis Theo logorum conſenſio probauit , qui omnia ,quæ ſunt, duo- cs.Thomas, bus verbis complexus eſt , VTI , FRvi,cum diceret,alia ef- Scores ali ſe fruenda ,alia vtenda : in illis , quibus frui debemus, finis po lobro i.fent. dift.so fitus eft ( ipſa cnim ppter ſe quęruntur , nec aliã præterea cau ſam habent , cur quæri debeant ) atque hic eft Deus benedi &us Pater , Filius, & Spiritus fan & us : reliqua omnia attribu ta ſunt, vt iis vtamur , tamquam mediis ad vltimum finem , in quo ſolo fruitionis ratio fita eft. Idcirco ait ! : Vtendum est ds Auguftin. hocmundo,nonfruendum ; vt inuifibilia Deiper ea , quæfactaſunt, Chrif. cap.4 intellecta con piciantur,hoc eſt,de corporalibus; temporalibuſ- &cap.23. que rebus, æterna, & fpiritualia capiamus. Res igitur ; quibus fruendum eft, ſunt, Pater, & Filius , & Spiritus fan &tus. Itaquc regula generalis , quam conſtituere poſſumus,hæc eſt: Rerum genera omnia , quæ huic fini,in quo noftra vltima fælicitas eft pofita ,non aduerſantur,poffe nobis rationem ali quam,&adiumenta ſuppeditare ; vt commodius, & vtilius in cedamus. Hinc ſequitur;vt illa tantuin huic fini oppoſita eſſe dicamus, quæ à lege diuina diffentiunt, & rectæ rationi repu gnant , qualia omnia illa ſunt, quæ lethalis vitij morbúindu cūt, nec ſolū à virtute aliena ſunt, ſed à ſummo bono animos noftros auertunt,atqueilla ctiam ; quæ quamuis ipfi finire &tè nonrefragentur, tamcn nos ab co diuertunt , nec apta vi ſua b ſunt, lib.r. de doctr . 176 De Sac. 66 Prof. Imag. ſunt, quæ aditum nobis ad illum aſſequendum , patefaciant. ſicut& illa exiſtunt;quæ in peccato fačta, non expediuntme rito falutis noftræ . Quod cum ita ſit, ſequitur, vt cum omnes ſcientiæ , & ar tes , & intellectuales a &tiones hominum poſſint aliqua ra · tionc ad veram fapientiam referri,ſi à vitiis , &à ſuperſtitio nibus, & aliis erroribus abſint; nihil ſit, çurà Chriftiano ho mine repelli, & floccipendi debeant , quatenus non incom modè retineri poſſunt ;modò agnofcantur , tamquam mc dia , & maiorum rerum pcdiſſequæ , & fpiritualibus, facris. que rebus ordine certo ſubicctæ ;quæ , quia propius finem ,qui petitur,intuentur,nobiliores, & pręſtantiores ſunt: ſi quid ve rò contra aliquando fieret,vtfacra profanis inſeruirent; & in. feciora ſuperioribus dominarentur. hoc eſſet abſurdum non C 1. Cor.12. leuc quidem ,vt inquit S.Paulus , ſi caput pedibus diceret,ſc nollccum iis ſocietatem , propterabiectam illorum cöditio nem, retinere: Nõpoteft,inquit ille,oculus diceremanui,operatua non indigeo:aut caput pedibus,non eſtis mihi neceſſarij. Sed pes of ficium pedis, & manus partes manus , & oculus oculi munus ſuſtinere debet;omnes verò in corporis obſequio conſentire, ne quid offenſionis in co fiat. Atque ex his habemus, quod poflimuscontra veteres ho ftium noftrorum fallacias opponere; qui fidelibus liberalium artium ſtudia eripere conati ſunt: quod quidem propter non fIulian.in e diffimilem librorum , & pi&uræ conditionem , ad rem no fol. 297. ftram facit : etenim multis hiſtoriarum Ecclefiafticarum li ' s.Greg. Nazi. bris ', de Iuliano Apoftata legimus ; qui liberalia ſtudia Chri come.Iulian . *** ftianis interdi&o eripuit, vt cũ imperitiores eſſent, & minus Socrat.lib.3. doctrinæ ſtudiis imbuti, inepti planè viderentur ; nec ſophiſ mata gentiliū refellere,nec fallacias reprimere poffent: quod item huius temporis hæretici agunt 6 : & curant; cùm ftudeāt Caftro g Alphonf.de contra publicagymnaſiaeuerterc , & cognitionem ſcientiarumon nium extinguere; quæ nobis quaſi gradus certos conftituunt, fciétia,e ver- diuinas res melius capiendi. Cuius erroris conuincuntur; & boftudia. pill.ad lamb. cap. 12.16 . Niceph. lib.io. cap.25. redar bareſ Gerbo Lib. II. Cap. XII. 177 i Efai.cap.76 orat.l.contro redarguuntur( prætermiſſisiis, quæ ſuperius attulimus)illo e tiam,quod de Salomone in libro Sapientię " ſcriptum eſt :De- b Sap.cap.7. dit illi Deus horum , qua funtſcientiam , veram : vtfciret difpofitio nem orbis terrarum , &virtutes elementorum , diuifiones tempo rum ,ſtellarum difpofitiones,naturas animalium ,vim větorum , dif ferentias virgultorum . Nam ſi Deus eſt, qui ea, quæ vtilia ſunt, docet, vt ait Efaias' : Ego Dominus Deus tuus, docens te vtilia ; ne gare nemo poteft, hācrerum naturalium cognitionem;quam à Deo multi acceperunt , non fore ex ſe vtilem , & ad diuina myſteria cognofcenda valdeneceſſariam . Eft præterea in facris literis crebra; & multis locis inſperſa mentio folis,ſtellarum , ventorum, animaliunr, arborum ,pi fcium ,margaritarum ,medicorum, militum, mercatorü, agri- clem Alex colarum ; atque huiuſmodi rerum . Exet igitur magnoperè m s.Bafil.lib. dolendum , resque indigna inprimis haberetur, ſi Chriſtiano 25, nNarjanzen . hominicognitionem , & fcientiam iftarum rerum aſſequiin terdiceretur, quarum non femel temerè in familiaribus col- Iulian . loquiis, & priuatis ncgotiis mentio incidit , ſed frequens etipift. ad orat. amin publicis, & grauiflimis nientio propoſita eſt ; cùm præ- Magnum. ſertim noucrimus , veteres Patres , ſanctiſlinos viros, cùm pofi quis arté. c.relatam.37 Gręcos, tum Latinos non modò eruditione pręſtantes fuiſſe, dift. & omnibus his diſciplinis plurimùm valuiffe , fed etiam li . Melch. Camus bros conſcripſiffe , & veriffimis rationibus ſuſceptā hanc par- 16.10.cap.3. tem, quam ipſi tuemur,defcndiffe ,optimeque probaſſe; cum Socrar libro 3. diccrent , quàm valde artes iftæ Chriftianis hominibus con- cap.16 . ducerent,vt ſcriptum cft à Clemente Alexandrino ' , à S.Baſi lio ", à S.Gregorio Nazianzeno " , à S. Hieronymo ', & ab a. Niceph.lib.io. cap. 26 . liis P. Itaque Eccleſiaſticæ hiftoriæ au & tores tradunt , multos Appen. ad al olim commendatione omnium maximè auctos ; & ornatos.phon.de Caft. lib. 1. cap. Glo . fuiſſe;quod res gencilium ad Chriſtianæ legis vtilitatem con uerterent; vt de Origene fcriptum eſt : Qui Græcorum diui tias omnes ad Chriftianum dogma locupletandum conuertit. quod cap.18.&C20 à fan &to Auguftino ' mirabiliter confirmatum eſt , dicente, lib.2.dedolin ad ecclefiafticum hominem harum ſcientiarum ornamenta Chriſtiana, O S. Hieron . Sozomer.lib.3. cap . is . 9 Eufeb.lib.6. cap. 25. alias b2 omnino cap. 4 178 DeSac. Prof. Imag. omnino pertinere: Etquod à Philoſophis, & gentilibus,tanquam iniuftis poffefforibusin vſum noſtrum ſuntvindicanda.quæipſidei quibuſdam quafi metallis diuina prouidentiæ , qua vbique infufa est, eruerunt, & peruersèad obſequia Demonum abufi funt . Inſtar populi Ifraëlitarum , qui cum Ægyptios maxima vi auri, & ar genti ſpoliaſſent; idola illis , & fallos Deosreliquerunt; cum precioſa vaſa ; & ea, quæ meliora erant, ad promiſſam à Deo regionem afferrent,vt in ſanctum vſum cõuerterent, & ſum mo Deo offerrent: quemadmodum ſanctus Hieronymus • pill.84.lib.z. ſcribit de muliere illa alienigena, quæ abraſis capillis , & iis , quæ redundabant , & fuperfluebant, reprellis, reie & isque, + Deuteron . ad populum DE i tranſibat ' , figura non planè obſcura o ftendens , poſſe etiam à Scriptoribus gentilibus bona ali qua ad Dei cultum exprimi, ſi inepta , & pernicioſa tolle & S.Hieron.e . 1 rap. 21. rentur . g.l.art.8. Ex his igitur ; quæ de libris gentilium di &ta funt, nos iiſ dem rationibus vtentes , argumentamur, picturas profanas, cum varia inde argumenta elici poffint,non effe ftatim expel lendas: vt verò illas recto mētis iudicio metiri, & inſtar apum, quæ è ſumma florum varietate mel colligunt, diſcere debe mus , quo pacto has pi&turas ad pietatem trahere poffimus, cùm gratia naturam no conuellat, aut euertat , ſed meliorem reddat ,& perficiat;necipfa natura gratiam aſpernetur, ſed co u S. Thomas.. modè apteque recipiat . “ Non tamen iſtam partem ita laudamus, vt in extremum alterum rclabamur, quod valdc huius æui homines amplexi ſunt; quemadmodum res ipſa probat, qui addi &ti ſcientiis, ar tibus, & negotiis mundi non vtuntur aliis libris , aut picturis, aut ornamentis , quàm iis , quæ gentilium mores, & facta ex primunt: cumque referta habeant gymnaſia multitudine li brorum ſeculariuni, cùm atria, aulas, & porticus terrenis pi &uris inftruxerint, &ornarint ; inter totlibros fcriptori ſacro locum nullum inuenias ; nec inter ornamenta quidquam res ligioſum ; aut pium recognoſcere polis: quod quidem tale eſt, Lib.II. Cap. XIII. 179 1 cſt,vtiure quidem mirariquiſquam pollit ,qui paulo attentiùs rem perpendat; & maturitate iudicij , Chriſtianæq; prudentiæ laude excellat; cum permagnum numerū videatillorum ; qui do& rinæ opinionem &fummam cùm auctoritatem , tum exi ftimationem apud hominesobtinent , cupiditate rerum pro fanarum laborantes, nec dicto ,aut facto quidquam, quod non profanum ſit, oftendere, quaſi chriſtiani hominis ſplendore, &omni veræ pietatis igniculo careant.tamen exploratum cſt; vt diximus, hæc omnia media, &inftrumenta eſſe; quibus vtē. dum nobis eft, vt ad id, quo fruendum eft, progrediamur.qui enim in his confiftit, in medio curſu confiftit , &metam non allequitur; & vi &toriæ gloria non fruitur. Itaque cum omnia, quæ hucuſque à nobis dicta ſunt,con tendant,vtdilgenter circūſpicere, & rationes temperare quil que ſuasdebeat, ſecundum quod conditio , & ftudium illius rei, in qua verſatur, requirit: permulta conſideranda erunt, ne, cùm ipli errauerimus, exemplum erroris noftri, & grauem of fenſionem cæteris relinquamus: cum ſapiensille dicat : * Pro- Petrarch.de fane imagines, & fiinterdum moueant, atg, erigant ad virtutem ,a-forr.lib.z.c.st. manda tamen ,aut colende,æquo amplius,non funt:ne aut ſtultitia te ftes ,aut auaritia miniſtre,aut fideiſintrebelles. Proindc hoc loco aliqua maiora , quæ digna ſunt, vtà nobis animaduertantur, addemus , ſi his profanis artibus rectè vti , & fru & um ab illaru vſu perciperc optamus. COC000 Jn Ecclefiis non decerepicturasprofanas. CAPVT XIII . Rimo dicimus in Ecclefiis , vbi facra debenterre omnia, & myfteriis referta ,piduris profanis locum nullum relinquēdum effe ;cum Tridentinú « Con - a Concil.Trid. cilium dicat : Tanta ab Epiſcopis cura adhibeatur,vtni.Sell.25. hilprofanum , nihilý inhoneftum appareat , cum domum Dei deceat b 3 fancti 180 De Sac. & * Prof. Imag. b cap.2 . 1 1 fan&titudo. Quo pertinet Nili Epiſcopiexemplum ,de quo alibi diximus ,nolentis pictas eſſe nec venationes,necaues,nec alia huiuſmodiin parictibus Eccleſiarū.vſus enim pingēdi, & ſcul. pendiomnia fine delectu ,ſinediſcrimine apud illas gētes fuit, quæ à vera religione, &à bonis moribus longiffimè aberant: b.AEneid.lib.1.yt narrat Virgilius de Didone , quæin Templo Troianum bellum pingi iuſſerat. Quin etiam ex gentilibus ipſis; qui ſcientia præſtabant,di ſcere poffumus,quàm ſità nobis ;qui chriſtiani lumus, aliena, in Eccleſiam resiſtas inferre,quando ipſi,vtVitruuius inquit, evitrux.lib,r." diſſimilem deſignationis rationem inibant , cum Templum vel Herculi,vel lunoni,vel louiædificabant,fingebantq ; tem pla ad numinis opinionem , & dignitatem accommodata , ve &ſtructuræ ordo , &templi forma illius numinismaieſtatire ſponderet, quod profecto à chriſtianis hominibus magis re quiritur, vt integrè omnia , quæ Deum verum decent , obſer uare, & perſequi non deliftant: cum præſertim exrebus Ecclc. ſiaſticis non defit,vndeſuppeditetur pingendi materia , & co pia , nec varietas ornamentorum vlla in facris imaginibus de. ſiderari pollit; modò velit pictor inquiſitioni rerum operam dare , & do & tos viros adhibere ; quorum in ſacris, &literis, & hiſtoriis, ſcientiam vocare in dubium nemo poſſit. In epiſtolis ſancti Pauliniad Sulpitium Scuerum ſcriptum d S.Paulin . legimus,ipſum à Paulino reprehēſum ; d quod in Eccleſia qua epift.12,ad sedam ipfius Paulini imaginem cum imagine fan & i Martinico werum fol. 161.iunxiſſet, dicens : Nonne tu la &tis , & fellis poculum miſcuiſti? qua focietas lumini ,&tenebris ? lupis, cagnisferpentibus ? , & colum bis ? Item mittitilli aliquot verſus; quibus pi&turam illam ex cuſare poffet, dicens : Martinum veneranda viriteftatur imago, Altera Paulinum formarefert humilem . Huncpeccatores,illum ſpectatebeati, Exemplar fanctisille fit ,iftereis. Atquc hunc vſum ab antiquitatc caſtè, &religiosè feruatum 1 fuille Lib.II. Cap. X111. 181 fp. Diac. lib. fuiſſe percipimus; qui non modò in Ecclcſiis ; ſed etiam in Ec cleſiæ pórticu , &veſtibulo curarunt , vt res tantùm Ecclcſia fticæ pingerentur; vt ſcriptum eft de loanne Papa, qui in Ec- cin Symblr. act.4.fol. 101. cleſia Saluatoris vtrumque parietem pi&turâ veftiuit; alterum hiſtoriæ veteris , alterum noui Teſtamenti pi&uris exornauit; vt homines, in altera parte Adam de Paradiſo exeuntem, in al tera latronem in paradiſum ingredientem viderent. De Conſtantino Papa traditum eſt, illius iuſſuin porticu 18. in Philippia fan &ti Petri Romæ pi&turam effe factam , quæ conciliorum a.co. &ta complectebatur; & de fancto Felice Nolano fcribit fan &tus Paulinus, & cumloqucretur de Ecclefia ab eodem fancto Feli- g Paulin.Na rel.19 . ceædificata, Sanētaſy feramurin aulas, Miremurgſacras veterum monumenta figuras, Et tribus in ſpatiis duo teftamenta legamus. Imo verò inſtitutum iſtud laudabile , vtin Eccleſias non recipianturimagines , ita ſtudiosè retinendum effet, vt orna menta etiam ipfa, quæ in foribus Eccleſiarum conftituuntur, quæ in feneftris, in architraui, in fimbriis , in tabulatis, in priori tabula altarium, in fornicete&i , in pauimento , &in quocun que alio loco fiunt, aptè cum Eccleſia conuenirent,& è rebus Eccleſiaſticis conftarent, &facris templis vera proportionis ratione feruirent; quemadmodum in nonnullis Eccleſis,reli giosè fieri cognouimus ; yt velipfa periſtromata ,ipſi inquam tapetes ; & aulæa , quibus tota ſolet interdum Eccleſia obten di, &exornari , illius ſancti vitam ( cuius nomini Eccleſia dedi cata cſt) aut alia myfteria expreſſa oſtendant. Atque ab aliis qui quidem hoc poffunt, ( quorum fidei, & adminiſtrationi Eccleſiæ in hac ciuitate , &Diæceli commiſ fæ traditæquc funt ) magnopere cuperemus obſeruari, vt ſuis Eccleſiis ornamenta huiuſmodicompararēt.abſurdum enim ac planè non ferendum videtur , audire prædicatorem de ſu periore loco diſceptantem , deiniuriis condonandis , & obli wione 182 DeSac. 66 Prof. Imag uione voluntaria conterendis , ſuggeſtum autem ipſum orna. tum videre periſtromate, in quo intextus aſpicitur Turnus, proretinenda vita ſupplex ad Æneam accedens : Æneam ve rò precibus reiectis, & interitum & vim inferentem : aut cum ingredimur in Eccleſiam ſanctam , vt pacem à Deo, & humili tatis, & caftitatis ſpiritum precemur:paflim occurrere belgica aulæa, & ftragulas veſtes, in quibus veterum bellorum fpe & a tores, & triumphorum, quos Romani veteres egerunt, admi ratores cuadimus, aut etiam faltantium chorcas , & bacchan tem licentiam contemplamur. Itaque ſicertum modum , illum ſcilicet, qui decet , rebus præſcribere velimus, non erunt in Eccleſias,aut in alia loca,v bi ſplendent imagines ſanctorum , admittendæ figuræ illo - rum, qui ſancti non ſunt. cum iſta videatur varietas nimisim pudens, & vix ferenda videri poſſit. poſſet etiam opinionisin commodæ ſuſpicionem commoucre , à nobis plenam vene rationem illis impartiri; qualem ſanctis tribuimus, vt legimus eſſe factum à veteribus hæreticis Carpocratianis , & Gnoſti cis , qui ad Saluatoris, & ſancti Pauli imaginem ,ſimulacra Phi loſophorum adiungebant; vt Pythagorę, Platonis,Ariſtotelis, aliorumque, & communem inter eos cultum faciebant, qui vnitantum Deo debetur. Tradunt ctiam Alexandro Scuero Imperatore habuiffe il * Idest, in ede lum in Larario * cum imagine Chriſti Saluatoris noftri imagi Laribus Prenata:fact.s. qum, nem Abrahæ, idola Orphei, Apollonij , &aliorum Imperato rum , quorum exiſtimatio interceteroseminebat; quibus om nibus parem venerationis cultum exhibebat. Quam impieta tem maxiino ſtudio lulianus Apoftata complexus eſt; qui in ter publicas imagines ſuam etiam ponere, & cum louis , Mar tis , Mercurijidolis coniungere ſolebat. Et hoc agebat ,inquit Paulus Diaconus, imaginibus, vtfuboccaſione Imperij latenter a dorarentur Dij, & hoc modofübiecti clanculo fallerentur. Sermo . nem igitur noftrum hoc dicto claudamus, nihil præter Eccle fiafticas res in Ecclefiis ferendum effe. Quod Lib.II. Cap. XIII. 183 1 Quoditem ad omnes apparatus ſacros pertinet,vtproccf fionum , repræſentationum , & huiuſmodirerum ( quarum fi nis eft , ad religionem referri) cùm tamen illa non excludan tur, quæ ſignificatione ſua non carcnt, &latens myfterium ali quod continent, vt olim in templo Salomonis palmæ intus e rant, & mala punica; extraverò boues,leones, & alia : &in ye teribus chriſtianorum Eccleſiis fæpe afpiciuntur,myfterij cau sâ , pi&z oues, agni, cerui, gallus ,aquila, columbæ, ciconeæ , pellicanus, fol,luna, ậtellæ, & reliqua eius generis. Nec etiam res illæ excluduntur , quas neceſſitas hiſtoria adſciuit, vt actio vniuerſa commodius exprimatur ; quemad modum necillos homines excludimus, quiin adorationis of ficio defixi pinguntur, & ſeſe commendantes Deo, &, genibus flexis,humilitatis argumentum præſeferentes : cum Eccleſia rum ratio huc fpcctet,vtibi adoretur Deus, & peccatorum ve nia petatur: modò caueant illi , qui ſe pingi volunt, ne gloriam inanem fe & entur, neue mentem ab a & tione pietatis , & reli gionis alienam habeant, de quo infrà vberius dicemus. Hoc, pro capitis huius concluſione,addimus,à nobis non trahi ſub has regulas honorcs illos, quibus fanctiſſimos Pon tifices proſequimur,in quibus ſuprema, & Apoftolica dignitas habitat :nec illa attingimus, quæ voti &religionis causâ, in Ecclefiis offeruntur, perpetua verò diuinæ in nos benignitatis monumenta: quem admodum loco proprio explicabi 1 1 mus. De 184 De Sac. &Prof.Imag. oceso Deimaginibus Imperatorum gentilium ,aut Ty. rannorum ,aut aliorum ,quichriſtia nam fidem infectati funt. CAPVT XIV. Vm ftatutum , probatumg; fit, in Ecclefiam pi&tu . ras profanas recipiendas non eſſe ; reliquum eſt, ve iam yidcamus , vtrūſinc aliquo dele & tu pallim ex tra Eccleſiam admitti pofſint. Cum verò diſputa. tio iſta late pateat ad diuiſionem confugiemus; vt rem magis apertam, & planèexplicatam reddamus.tria igitur imaginum membra conſtituimus , quorum primum homines exprimit, & refert : ſecundum res intellectu carentes oſtendit, vtvrbes, regiones,animalia , plantas ; tertium, mixta pictura eft ,quip. pequæ, &homines, & res alias complectitur. Quod attinetad homines, primò loquamur de imaginibus Imperatorum gen tilium , aut aliorum Principum virorum , quid fidechriſtiana abhorruerunt, quorum imagines ſi quæramus , vtrum liceat ſeruare,ponimus hoc tanquam generale fundamentum vni uerfæ huius materię: cũ imagines inter chriſtianos ad humanę vitæ ſpiritualem vtilitatem inſtitutæ inprimis fuerint; effe dili genter conſiderandú ; vt hunc ad finem ſemper ducantur , & quemadmodú ad domum noſtram diuertere non debent,qui improbi ſunt, & male audiunt ; ita non eſt permittendum , vt intra noftros parietes nobiſcum imagines non bonæ diuer ſentur. Itaq; vt ad quæftionem propoſitam veniamus: ſi chri ſtiano nominiinfeftifuerunt ; & in illorum numero habētur, qui ſanctam Rcligionem duriusinſectati ſunt( quod permulti ex Romanis Imperatoribus fecerunt, & alijSaraceni , Mauri, Vandali, Gothi, &hac tépeftate Turcæ, &Mahumetani; quo rum venenata tcla, in Chriſtū , & ſanctam illius legem immiſſa nimium diu cxperti ſumus ) non vidcmus,quomodo prudens chriftia Lib. II. Cap. XIV 185 1 chriſtianus domi ſuæ ante oculos ferre poſſit ſimulachra co rum, quiſátanæ nomina dederunt, & rabie acerrima in Deum Dominumnoſtrum perpetuò incitati ſunt.Atque hocaffeue rarc magis in iis poſſumus ; quorum vita præter odium ſancta legis , nefariis vitiis foedata, omnium ſcelerú nequitia redun. dauit , in quo deplorare valdè quidem poffumus abuſum illú, qui paſſim per magnifica tecta volitat , & in Principum viro. rum aulis conſiſtere audet , in Xyfto inambulat , bibliothe cas, &gymnaſia occupat multorum, qui diu, & diligēter con quiſitas XII. Imperatorum imaginesaſſeruat,aut in nummis, fiue aureis, ſiue argētcisinſculptas, aut pi &tura egregia expreca fas ,aut aliquo cximij ſtatuarij opere perfectas, in quo cú multi certant, qui eodem ſtudio tenentur , & fpcctacula quaſi publi ca exhibent, ncc tamēconfiderant, aut intelligunt, his rcliqua ædium præclarè , & religiosè poſita obſcurari, & foedari, quan do præterquam quòd acerbiffimichriſtianorūhoftes fuerunt, indignam de illorú turpitudine , & infamivita apudnoscom memorationem ipſi ſcriptores gentilium reliquerunt: ita vt ſi quis è nouo orbe opinione Religionis chriſtianæ , & fama in. citatus pietatis, in illasædes veniret , & pompamiftam ita ftu diosè, tantoſ; ſumptu comparatam, item nomina illorü , qui vitiis probriſở; pleni crant , quiq ;legi noftræ tantopere inuiſi fuerunt, ita diligenter cuſtodiri apud nos perſpiceret; nõ por ſetnon iftam leuitatem , & ſummè reprehendendam impru dentiam mirari, & iudicium noſtrum accufare. Venir nobisin.mētem , quod ait Plutarchus in Lacedæ- Plurar,impon moniorum concilio contigiffe, cùm de re magna deliberarēt, &cũrei magnitudo, & deliberationis difficultas rationes om nium ſuſpēlas haberet, necexplicari cuiuſquam conſilio fatis poffet, tandcm ſententiam à quodam dictam efle , ( quam no mopoterat ncgare ) omnium, quotquot dictæ fuerant, opti mam: fed cum auctorcm non bcnc probum haberet; & mores illius improbaticflent, rciccta eſt; omnibus dicentibus, è do lio , quodmalè olcret , non poffe bonum vinum hauriri.cùm verò liric. C 2 186 DeSac. Prof. Imag. verò cadem à probo viro repetita eſſet; ftatim probata eſt. tanti erat ponderis apud illos , & vitæ conditio , & ftudiorum præſtantia, & bonitas. Atq; id nos cò magis dicimus in re noſtra requiri , vt dili gentiſſimè nobis curādum ſit, ne videamur iis fauerc , qui no ftro nomine indigni ſunt.nam cum chriſtiana vita, quam pro fitemur,expoſcar à nobis, vt aſiduam virtuti operam demus, fi aliquando in cælum peruenire velimus , vbi nihil recipitur, niſi quod valdè perfectum eft; dubium non eſt, illa nobis om nia fugienda eſſe, quæ poſſunt animos de via ifta deducere , & aliò vocare ; è quorum numero , ſunt hæ imagines ,quæ cum nequiſſimos homines nobis offerant, quodam modo in ſen ſusetiam noſtros venenum grauc, & mortiferum inſpirare vi dentur.Sed cum multæ dubitationes hac de re emergăt ; quæ, niſi euellantur, poffent alicuius animum perturbare:exiſtima: uimus eſſe illas diligenter, &ſigillatim examinandas.His enim ad foluendas etiam controuerſiasvtemur, quæ, legentibus a lia huius libri capita, occurrere poflunt. Respondetur variis oppoſitionibus, de imaginibus Imperatorum gentilium ,aliorum hu iuſmodi retinendis. С А рутхү. Vi vſum harum profanarum imaginum , ſiue piétæ ſint,ſiue inſculptæ , ſiue in nummis expreſſæ , ſiue a liter factæ ,tuerivolunt; ad hac defenſionem decur runt,vtin primis dicant, nec bonas per ſe , nec ma las effc, ſed intermedias , & ( vtaiunt) dideépoegs , & totum hocà conſilio , & à fine( quem ſibi vtentis animus propoſuit ) pen dere : cum ille, quiprobitatem ,& do &trinam colit , pofliciſta commodè ad vitæ vtilitatem, pro ſuorum confiliorum , & ra tionum qualitate, traducere. His Lib. II. Cap. XV. 1 187 His reſpondemus, ftatuam , & imaginem ( ſi ipſa per હિ . conſideretur) indifferentem omnino non eſſe, ſed illum ho norem oſtendere, quo aliquem per imaginem animo, & ocu lis propoſitam proſequimur: vna enim ex primis cauſis, cur imagines ſunt inſtitutæ , hæc fuit,quodaliâs dixim ', vtiſto ar gumento obſeruantiam in illos noftrā ſignificaremus , quo rum imagines aſſeruabamus: id quod ſummis viris , & princi pibus præftare ſolemus, cum nuſquam legerimus, aliquem infamia , & flagitiis laborantem ſtatua donatum fuiſſe, niſi ab illo generehominum , quorum vita iiſdem vitiis ; & crimini bus imbuta cllet. Itaque cùm propria imaginum natura ea ſit; vt hominem cum dignitate repræſentet, ſi quis interdum conctur idem ignominiæ, &contumeliæ causâ , facere, ſolet ille quidem fi gna quædam appingere; vnde ipfiusanimus colligi pollit; ita pingunt proditores pedibus elatis ſuſpenſos ; reos laqucoin ſertos, aut ferro , iuſtitia vindice,damnatos;Dæmones perpe tuisflammis deſtinatos. Ex quibus dicimus , ſi videatur Sar danapali, aut Pharonis , aut Mahumetis, aut huiuſmodi cuiuf piam ſimulacrum in aula magna poſitum ; li ſplendido, & alto loco ſitum , vt fieri ſolet ( nulla pæna ſcelerum adiuncta) ſed potius aurco ornatu nobilitatum ; poterit quiſpiam meri tò iudicare, illi obſeruantiam haberi, quæ nullo modo debe tur, & iniuſtè perfoluitur. Quòd,fiquis dicat,ratione iſta , generali imaginum con ditioni fatisfieri, quia , honoris causâ , fa &tæ videantur ; ta men ſi quis intelligat , imaginem illam eſſe Nabuchodono ſor ,aut Herodis , aut Neronis ; & eidem certum ſit, ſceleſtos itlos homines fuiffe :non habebit ille quidem hos apud ſe ho. noris causâ (cum vituperatione dignos iudicet ) ſed ad ſingu . lares quofdam fines vtetur , qui& mali ſuſpicione vacant, & commodi præſtare aliquid poffunt. Idcirco denegandum illi non eſſe dicat, quo minus retinere imagincs illas pollit, qui busita oblectatur, vt fallitamen minimè poſſit. с 3 Ad ifta 188 De Sac. Prof. Imag. Adiſta reſpondemus,has imagines non modò à patribus. familias, & dominis ſpectari;ſed etiam à rcliquis;cum verò in ædibus quædam fiat, loca tanquam publica , quædam verò priuata; poterit faciliùs vſus iſte literato homini, & ingenioſo permitti,vtad priuata commoda non perperam vtatur, quàm vt locis apertioribus conſtituat, vt in Xyfto , in aula , in por ticu , quo plerique conueniunt. Qui cùm non habcant fenfus congruentes cum mente patrisfamilias, aut domini,fed fta tuant de iis, vt ftatuere vulgus folet, quafi honoris causâ fece rint, in co poſſuntgrauiteroffendi,cum videant indignis ho minibus, & infamia laborantibus honores illos tribui. Alij dicunt; quod ſcribi poteft, idem etiam pingi poſſe; itaque cùm non modò nominentur Idololatræ ,ſed illorúcti am vita conſcripta ſit ; & cùm extent hiſtoriæ Imperatorum infidelium , quorum facta in ſacras vſque hiſtorias (dictante Spiritu ſancto ) perlata funt ( vt legimus de exercitibus Ally riorum , Babyloniorum , Salmanaſaris , Senacherib , & alio rum, qui ſe hoſtes Dei profitebantur) videntur etiain illi ipli poffe exprimi, & facta illorum pi &turis repræſentari; quemad modumde Pilato ,de Caipha, deluda ſcribi ſolet. Reſpondemus ab iiſdem ſcriptoribus, illis ipſis libris ( in quibus fit illorum mentio ) & vitia , & nefaria ipforum facta comprehendi, legentibusq; aperiri, vt quales fuerunt, tales habeantur,& vt in legētis animo odium , vtſtomachus, & vi tupcratio huiuſmodihominum ,qui perpetuum cum virtu te bellum geſerunt, commoucatur. Sed imago in hoc con trarium efficit, quia ſe fincadditamento vllo offert, & ſaltem hac ſpecie inducit impcritos ( quorum maxima eſt pars) vt putent homincm illum virtutis ſtudioſum fuiffe ; aut faltem probat talem à patrcfamilias, aut domino haberi,quádo non modò nihil adiunxit , quo illius impietas ſignificaretur, ſed potius alto,& aperto loco, quaſi in throno, & maieſtate po fuit,quales perfæpe Imperatores iftos fingi videmus, Alij Lib. 11. Cap. XV. r8 و Alij dicunt , has imagines ad vtilitatem ftudiorum , ad cognitionem antiquitatis , ad literarum tractationcm pluri niùm accommodatas eſſe, vt facilius, & hiſtoria, & ipſa tem porum ratio intelligatur, vt ſcriptorum cùm Græcorum , tum Latinorum ſenſus aperiantur ; vt honeſta quædam, & eximia percipiantur ; cum res ipſa declaret , ex his faxis , ex hocære, his nummis , hac triumphali arcuum pompa , his ftatuis, his denique monumentis, permulta , quæ ante obſcura crant, in lucem puriorem reuocata fuiffe, quæ ad habitus, ad veſtimen ta, ad ſacrificia, ad triumphos , ad ſpectacula, ad magiftratus, atque ad alia pertinent. Quibus reſpondemus, & illud fequimur, quod aliâs di &um eft (etiam fi vera ifta ſint) paucorumtamen dele &tationi ſeruire,offendi verò permultos poffe. Quarevt vtrorumque ratio haberetur , deberent huiuſmodi imagines in cubicu lum priuatum, in loca interiora fetrudi, tanquam armorum genus aliquod , quod cum non poffit ſine periculo tractari, non permittimus vſui omnium expoſitum effe, cum peritio res requirat, & cxercitatam manum deſideret. Ita nos abu ſum illum vituperamus, ſi imagines iftæ eo loco ponantur, vt omnibus pateant , & quaſi ornamenta locorum primaha bcantur. nam inde fequitur, vt delatæ dignitatis indicia, & fi gna honoris, & virtutis non dubia apparcant . Sunt alij , qui dicunt , has imagines propter artificij præ ftantiam , & propter deſignationis excellentem induſtriam , & proptermirificain exprimendæ rei facultatem afferuari: vn de magna ab iis vtilitas percipitur , qui pingendi ſtudio tc nentur. Refpondemus, non effe hanc idoneam defenſionem ; quemadmodum improbatus liber , cuius ornamenta è mi. nio, aut chara&eres ex optimis figuris, aut contextus oratio, nis è præſtanti verborum apparatu conſtat, non admittitur; aec leges adulterinos nummos ferunt , licet probè ſignatos, nccclaucs in fraudem aliorum factas patiuntur,licetaffabrè, & in 190 De Sac. 6 ° Prof.Imag. 1 / . &ingeniosècompoſitas. nam cum fubftantia mala eſt,nulla aducntitia opetegi, & defendi poteft, vt falua cõliſtat. &verè quidem bona res illa dicitur, quæpartes omnes bonitatis vin . culo interſe aptas , & connexas habet : præterea Dei benigni tate non defunt nobis res aliæ , quæ ad picturam tuta via , ſal uo artifice perducantur , quas ſumma cum admiratione quif que ſpectare, &fine offenſione imitari poflit. Alij dicunt , extare clariſſimorum virorum exempla, qui æuo ſuperiore floruerunt, aut etiam adhuc viuunt, quorum domus huiuſmodi ſuppellectili redundant; quiædes vniucr fas, qui cubicula , qui villas his picturis, & ſculpturis refertas habent: & aiunt, ſeuerioris cenſoris effe , de eo velle dubita re , quod ſuperioris æui auctoritate , & præfentium tempo rum opinione reprehenſum non eſt, tamquam illud quod à recto, & honeſtonon eft alienum , ſed potius egregiam iudicij laudem obtinet. Nos, vt ad ifta melius refpondeamus, quibus loca,& tem pora , & perſonæ comprehenduntur, dicimus, quod pertinet adloca , fermonem nos habere cum populo Bononienſi, & Diæceſim noftram docere, &fperare ab humanitate illorum impetratum iri,nc durius accipiant,dum monētur, &ea, quæ ad falutem expeditiora ſunt, docentur. De tempore iam dictum alio loco fuit, dum alia perſe quebamur; res ipſas, ex natura illarum vtrum bonæ , an mala fint,æſtimandas effe, non ex antiquitate , aut nouitate tem poris iudicandas: & fi quis in hoc perfifteret, vt antiquitatis caufam accuratiùs tueri vellet , poffet ipſe fatis intelligere, noftrum conſilium effe ,nihil nouum afferre, ſed potius, quod affectum erat, reſtituere ; vt vera, & diſciplina ,& dignitas ima ginum in ftatum priſtinum vindicetur ; de quo exturbatæ ia cent, & quæruntur ipfæ quidem de indignitate ſua , &ius ſibi dici poftulant : Obid Concilium Tridentinum munushoc E. piſcopis impoſuit,vt corum caufam cognoſcerent, & ea, quæ a Concil. Trid. dcbcrcntur, reddi curarent “. SI 25; Homia . Lib. II. Cap. XV . 191 Homines autem non damnamus , fi quid hactenus com miſſum ab iis eſt, cum finem aliquem fortaſſe non improban dum ſpcctarint,quod credibile eſt, licet nos ille finis latuerit: & magna excuſatione digni ſunt, quando ipſi,cũ in nobiliori.. bus Italiæ ciuitatibus , & inter Chriſtianos penè omnes ſæpe idem fa & titatum , & comuni vſu probatumcognouerint,exi ftimarunt in co ſe minimè errare, quod honoris, & dignitatis ſpeciem , cõnuni ferè ſenſu omnium, haberet: vt multis aliis in rebus quotidie videmus cótingere, quę laudabiles primùm videbantur, aut faltem , tanquam vitij expertes habebantur: quæ tamen ſi fierent hodie , ſummam omnium vituperatio nem non effugerint. Hac igitur in re etiam ſperamus, homines, qui lucem ali quãdo poft diuturnastenebras(ſacro Concilio duce, & aucto re) & ſanctiſlimorum Pontificum ſtudio aſpexerunt,veritati iam conceſſuros, vt intelligant ( falua Patrum, & maiorum no ftrorum dignitate) eſſe moderationem quandā ad vſum pro fanarum imaginum hac tempeftate adhibēdam, ne, tanquam gentiles, illas amplius magnificè efferamus. Aliis videri graue ſolet, huiuſmodi imaginibus priuarı, quç multo labore, magnaq; impenſa, vel ſua, vel maiorú ,compa ratę ſunt.nos verò contra, pręſtantiorem fore virtutē illorum dicimus, ſi acriùs depugnarint, vt cas vel abiiciat, vel in tene bras, id eft, in domum interiorem intrudāt, vtfit cumlegibus cuidam armorum, aut veſtimētorum generi interdicitur. nec tñ magnianimi viro, quem virtus ad egregias res vocat, ſuade ri poteſt, ne illa , quibus ante vtebatur, relinquat, & omittat, licet auro ,& opere inſigniornata ſint. lætaturpotius,dum cu piditati obſtat, & virtutem illuſtriorēreddit, & alios exemplo commouet,vtea, quæ minus vtilia ſunt,aſpernaridiſcant. Tamen no negamus, ſi quis hoc tempore, aut in vrbe, aut ruri curaret pingendum potius triumphum Caligulæ, aut He, liogabali, aut aliorum , quàm alicuius S.Martyrium ,autexem pla à picturis iam fa & tis ſumerct,fore grauiori culpa obftri&tú, d quàm 192 De Sac. Egº Prof. Imag. quàm illos, qui horum nummos, aut ſtatuas,aut pi&turas reti. nerent, quæ olim gentilium temporibus fa & tæ fuerant. Sed in hoc etiam moderationem eandem , quæ paulò ante allata cſt, neceſſariam ducimus. Alij dicunt propter conditionis differentiam , & dilimili tudinem aliquid laico permitti , cuius poteftas eccleſiaſticæ perſonæ omnis adempta eſt :multa dari clerico, quæ mona cho non conceduntur ; multa monacho , quæ non item Ere mitæ : iſta verò ex eo genere effe , vt eccleſiaſticæ perſonæ in terdi &to auferri poflint, & debcant. durius tamen eſſe, ſi laico etiam eripiantur, Reſpondemus,conditionem eccleſiaſticorü , & laicorum differre inedio , & non fine: finis enim, vt digniæterna felicita quaft.184.41 b S.Thom.2. 2. te habeamur, generatim omnib'eft cómunis ; ſed ex mediis ad hanc pręſtantiam affequendam , ſunt quędā in eccleſiaſticis neceſſaria: quædã ad ſæculares perſonas accomodari poſſunt, modò non à fine, quo itur,auerſa ſint,hoceſt, modò ratione, ſemper, & honeſto ducantur.Itaq; cùm imagines horūgen tilium, de quibus ſermonem habemus, propter illa , quæ dixi mus, illi beatitudinis fini, quo dirigendçſunt actiones noftræ , potius aduerſentur,ộ faueant,nec decere eccleſiaſticum, nec prodeſſe laico poterunt. Tamen verum eft hocin eccleſiaſti co magis vituperandum effe , cùm pofitus ſit in mundo, tan. quam lumen, &fpeculum aliquod,in quo vera religio ,ſapien . tia, & diſciplina recognoſci poſſit. 116.3 : 0000000000 200 DocxSoocooooocoC Quanamimagines Philoſophorum, Oratorum , Poëtarum , Ducum , autaliorum gen tilium admittendafint? CA p VT XVI. Vnc ad alias gentilium imagines , quæ à ſuperiori bus valde differunt, tranſeamus. Quamuis enim par in hoc Lib. II. Cap. XVI.. 1 193 in hoc fuit omnium conditio , quòd hi etiam vero lumine carucrüt, & à falute longè abfuerunt, tñ exploratum eft,quod ad vitam Politicam, quod ad mores attinet, nonnullos à reli quorum ftudiis valde abhorruiffe.nam nõ modo non ſe vitiis & flagitiis corruperunt , & contaminarunt , fed potius aliqua ex parte excultam moribus, aut ſcientia , aut ingenij præſtātia, vitam traduxerunt : ex quibus fuerunt complures Principes, a S.Thom.2. 2 . Senatores, Philofophi, Oratores, Hiſtoriographi,Poëtę,Du-9:109,art;4 ces , & alij , qui licet gentilitatis notam inuſtam animo habe- de natur.83 rent, tamen exempla, & præcepta admodum præclara ad vi- grat.cap.zz. tam laudabiliter & honeftè degendam reliquerunt. Horum nos memoriam non indignā putamus,antiquita tis exemplum ſecuti, queimagines hominum clariſſimorum , tamquam rerum egregiarum inuitamentum ,adhibebat; cum Saluftius quodam loco dicat; Audiui ego Quintum Maximum , bsaluſ.inbell. Publium Scipioně,pratereaciuitatis noſtra preclarosvirosfolitos ita Tuzure. dicere,cum maiori imagines intuerentur, vehementißimè animum fibiadvirtutē accendi,acmemoria rerum geſtarum ,eam famaegre giis viris in pectore creſcere. atq ; hinc credibileeft, eſe ortú in ftitutum illud apud Romanos ſeruandi imagines maiorum in Valer. Max. domorúatriis, aut in armariis, cùm ſcribit ValeriºMaximus : lob.s.cap.8. Prudentißimo virofuccurrebateffigies maiorü cum titulis fuis,idcir. coin primaædis parteponi ſolere,vt eorum virtutes poſterinõfolùm d Plin. lib.zs. legerent,ſed etiam imitarentur. & Plinius ſcribit d: Apud maiores in atriis imagineserāt,quafpectarentur: Expreßicera vultusſingu- e sigon. lib. 2. li diſponebanturarmariis,vt effent imagines,qua comitarentur gen de ant inr.ciuto tilitia funera . Ita colligimus ab antiquis imagines iſtas, tam- f Polybius lie quam virtutis monumenta , & veteris nobilitatis inſignia no bro .. modò in atriis, & armariis (vtpaulò ante di &um eft ) afferua- . Cornel.Tai tas,ſed etiam ad exequias , adhibitas fuiſſeº, vt affirmant Po - h Tıraq.de xo lybius ?, Cornelius Tacitus , & alij . Interdum etiam in iu-bilir. cap. 20. num . 150.6 dicium perlatæ ſunt,vt vehementius intuentium oculi com.cap.6.num.15. mouerentur, & faciliùs in fententiam impellerentur. id quod i Quintilelib , ait Quintilianus ' : Quidam etiam infculptas in annulis ha bebant, cap.2. Rom.cap.20. 6. cap. I. post med . d 2 194 De Sac:6Prof. Imag. leb 3. cap.5. 1 נת 7. Saturn , wem . num.14 | Valer.Max. bebant, affirmanteValerio Maximo ' : E manu Scipionis'igno bilis filij Africani propinquos annulum detraxiſ , in quo caput Africani ſculptum erat. quo ſigillo ad literas obſignandas vte m Macrob.lib. bantur, vtſcribit Macrobius ™ : Veteres non ornatus,fed fignan di caufa annulum fecum circumferebant. Sed quando huc di cendo progreſi ſumus, non omittemus dicere, inter imagi nes familiarum permagni illas æſtimatas fuiffe , quæ fumo fæ dicebantur, quia decoloratæ , & fumo illitæ propter diu. turnitatem temporis eſſent . Quò enim obſcuriores erant, cò illuſtrius antiquitatem & originem maiorum teſtari vide n Cic.in Pifo- bantur . In quam ſententiam Cicero ſcripſit " : obrepſiſti ad honores errore hominum commendatione fumoſarum imaginum , o Senec. epi- " quarum fimile habes nihil præter colorem . Et Senecaº : Non fa pola 44. cit nobilem atrium plenum fumoſis imaginibus. Has ipſas qui p Tir.q.de no- dam voluerunt ftemmata etiam vocari P ; aut propter ſimili bilir. cap. 16. tudinem arborum , in quarum ramis poſteritatis ordo diſtin &tiùs agnoſcebatur, aut propter coronas , quibus beneme rentes donari ( & hæ imagines ornari ſolebant 9 , ) aut pro orig.iur. pter alias cauſas , quas hoc loco prætermittimus . de quo fa Iuuenal.fos- tis peruulgatos illos verſus habemus " : Stemmata quid faciunt, quid prodestPontice longo Sanguine cenferi, pictosgoftenderevultus. Maiorum? Cùm igitur cognitum ſit ab antiquis, monumenta iſta , nobilitatis teſtandæ cauſa , ſeruata eſe, vt pofteritas ad vir tutem , & imitationem maiorum excitaretur, non eft confi lium noftrum , illas in exilium pellere , cum afferre vtilita tem ad vitam rectè inftituendam poſlint: tantùm populum noftrum inonemus, vt eft in nummis gradus , & ordo qui dam, vt non omnes vnius pretij cenſeantur, & æquè impen dantur , ita vellemus , vt nemo illis plus oblectaretur, quàm oble &tariæquum effet, quando iſti, & fi literis , & bellica glo ria floruerunt, & prouinciis adminiſtrandis ſumma cum lau de præfuerunt, aut moribus , aut aliquibus virtutibus excel luerunt, 9 Buda in Pa dect.l.2, de tyra i. Lib. II. Cap. XVI. 195 cap 20. 109.art.z. Gle Med. luerunt , tamen niſi Dei gratia aliquem ex iis iuuit , fouit, ex tulit, cum infideles fucrint, in peccato mortui, perpetuis pee nis damnati perierunt. Itaque fructus ſingularis, qui videretur nobis à chriſtiano homine inde percipi poffe , ille effet , fi cogitaret ipſe ſecú ,cùm hi ſine præcipuo diuinæ gratiæ adiumento & ope , naturæ tan tum , & induſtriæ viribus nixi, ( quæ Deus communi hominú naturæ largitus eſt) ' ita quandoque reftiterunt egregiè ſenſuū s sor.lib.i.de natur. Egiar. illecebris, &impetus cupiditatum reprefferunt, & affectiones animi & voluptates peruicerunt naturæ viribus : ' multò ma- tS.Thom . 22.a. iora & præſtantiora expectanda eſſe ab co , cuius pectus chri ſtiana fide & pietate armatū , gratiæ præſidio ſeptum & inſtru cum , ſacramentorum ope confirmatum , ſacrorum Pontificũ cuftodia honeſtatum ,ad cæli hæreditatem adſpirat. Quam igi tur excuſationem inueniet , ſi ſecum imagines iſtas conferat, ipſiusconſcientia iudicante, & rem excutiente ? quo pacto in perturbationé animi ſummam non incurrerit , ſi viderit ab iis ſe efle victum , qui ſecum conferendi nullis rebus erant ? " Viri Niniuita, dixit Dominus,ſurgent in iudicio cum genera tione iſta, & condemnabit eam ;cum nos monere vellet extremo illo die fore, vt nobis occurrāt, & ante oculos ftatuantur , qui bus minor, ac planè non tam commoda facultas rectè agendi data fuit. Tamen non ita vitiis ſeruierunt, vt feruimus ipſi,ſo cordiam & imbecillitatem noftram accuſantes. Nos quidem arbitraremurex his poſſe vnumquemq; , tan quam ex libris probè explicatis, fructum non vulgarem perci pere.vnde poſſet ipſe ſeſe , & filios ſuos docere, quiçtate adhuc tenera ducuntur , & his exemplisacrius ad cupiditatem veræ gloriæ , ſi rectum iter effet monftratum , excitarentur. Hoc autem ſatis ſit , quod pertinet ad cognitionem illo rum, quæ in imaginum gentilium vſu permitti poſſunt; modò in illis nihil laſciuum , aut petulans appareat ; & id quod de cet, ita adſcitum fit ,vt deſiderari hic nihil poſſit. u Marth.c.12 . d3 De 196 DeSac. Prof. Imag. co 1 Deftatuis ,quas chriſtiani populiPrincipi bus ſuis ponunt,es dedicant. CA PV T X VII. LL A, quæ ſuperiori capite di & ta ſunt, facile perſua debunt, vnicuiq; iuftiorem cauſam ſubeffe , cur fi delium Principum imagines à nobis erigendæ & commendandæ ſint, quòd præter alias illorum vir tutes, &animi ornamenta, fideles nati ſunt, in fide vixerunt, & rationes ſuas adglorioſum Chriſti vexillum contulerunt. Qui ſermo, licet non videatur neceſſarius ;quando tamen contex tus rerum hoc requirit, &facultatem iſtam offert ,ſubiiciemus nonnulla ex iis, quæ animos multorum perturbari poſſent, ni ſi à nobis ( fauente Deo) explicarentur. Quod vt aptius fiat, a gemus primò de ſtatuis, quod pertinet ad populum illas dedi cantem: deinde de Principe, cui ftatuæ dedicatæ funt. Quod igitur attinet ad primum , fit interdum , vt decernat populus ftatuam Principi ſuo ,non ſua ſponte, ſed officio ma giſtratus, ductus. Quo caſu populus inſtrumenti potius quàm cauſæ loco eft , cùm id non faciat voluntate ſua, ſed impulſu Principis & miniſtrorum precibus , quæmandativim habent. Itaque fecundum regulam in lure peruulgatam : Quiper alium facit, per feipfum facerevidetur. Hoc potiſſimum non ad perfo nam populi, ſed ad Principē ipſum pertinebit.de quo ſequen ti capite loquemur. Poteſt etiam populus , ſua ipſius voluntate addu&us , au &or eſſe imaginis ponendæ,poteſtimpenfam ſuſtinere , & dili gentiā huc adhibere; Princeps autem tantùm fieri patitur, aut affentitur, & illorum cupiditati ( quos habet ditioni ſuæ ſub iectos) non aduerfatur. Quod ſi velimus intelligere , vtrum laudabilis a & tio fit, quam populus ſuſcepit ,an verò finis, quò mensagentis inten ditur,fpectanduseffet, exquirenda eſt cauſa , curpopulusfta tuam Lib. II. Cap. XVII. 197 tuam poſuerit. nam cum ſtatua ſit artis opus , & inanimü cor pus,licet olim , honoris causâ, inucnta ſit, vſus tamē & bonus eſſe & malus, pro auctoris conſilio , &mente, poteſt. Nunc verò quamuis chriſtianos, no gentiles alloquamur : tamen inutile non fuerit , quarundam rerum cognitioncm à gentilium vſu petere, à quibus hæ ftatuæ , &ortæ &in vſum e uocatæ fuerunt. Si quis enim paulò attentius in antiquitatem intueatur, inueniet, licet imagines iftæ à fonte laudabili ortæ, & ad hone ftandam virtutis dignitatem perlatæ fuerint, tamē ſæpè de re &to itinere malitiam hominum deflexiſſe : * dum affentantur, a Arif.lib.s. Retor. cap.9. dumalienæ ſe potentiæ ,quæ imagine, & monumentis indigna circafin. erat, venditare ſtudent. Viderunt profectò iam à primis temporibus homines , quàm præclarè ſecumageretur , cum aliquis ad rempublicam adminiſtrandam bene animatus accederet, cum iniurias auer teret, & propulſaret, cum pacem afferret, cum rerum neceſſa riarum vbertati ſeruiret,cùm iuſtitiam coleret.Itaq; tam egre giis viris , iuftis de cauſis, imagines dedicarunt. Primò, vt quacumqueratione poſſent, Principes ſuos or narent laudibus, & inſigniteſtimonio honeftarent,quaſi pub licè virtutem & animi magnitudinē ( quibus illi maximè præ Itabant ) prædicarent. Deinde vt aliquagratianimi ſignifica tione teſtarentur, fe maxima ab illis beneficia accepiffe, & ac cepturos ſperare, cum optarent illorum nomina hac ratione in omncm pofteritatem propagare, vt alios etiam imitationis ftudio ,ad egregia facta vocarent,ad illud præſertim ,vt ad rem publicam ſe conferrent toto animo , & ad hos honorum gra dus aſpirarent, quos virtuti publica cõſenſio præſtare ſolebat. Sed hic vſus multis poftea locis conuerſus, & ad apertum aſſentationis fucum vocatus,concidit deſtatuſuo :cum ſtatue quibuſdam Principibus poſitæ effent, in quibusnon erat vllu virtutis veſtigium ,ſed vigebant potius vicia, & ſcelera omnia, his tamenartibus illorum gratiam populus aucupabatur,cum optimè 198 De Sac. 65 Prof. Imag. in Seuero . Polid . Virg. optimè noffet, quod à fapiente illo di&um eſt: Quò apertior est adulatio,quò improbior ,quòmagis frontem fuam perfrıcuit,hoc citius b Senec.inpra- expugnat.Idcirco illas etiã in templa, & in alia loca intulerüt, fat.lib.4.natu ral.quaft. & falso adorationis titulo, & ( vt ita dicam ) Deificationis ho. nore proſequuti ſunt, quam étodécav dicebant, atque id ſuper ſtitionibus exquiſitèinuentis componebant , vt Herodianus, c Herod.lib.4. & alij ſcribunt. Deinde chriſtianum æuum ſucceſfit, quo fideles vetus in lib 3.cap. 1o. ftitutum ponendarum imaginumadmiſerüt, vt Principes or narent ſuos,atqueideò ftudiofiusproſequuti ſunt, quò iuſtio . rem cauſam habucrunt.Nouerant enim Principes eſſe à Deo, in mundo conſtitutos, tanquam Dei vicarios, vt fan &tiſſima rum legum ſuarum ( quod erat in iuriſdictione illorum ) Iura tuerentur,vtreligionem defenderent, & augerent , vt re &tam diſciplinam inducerent, vt innocentiam & caritatem veram in omnesgentes inſererēt, vt aſliduè pro communi omnium ſalute excubarent,vtdenique ( quantum eſſet in iis ) diuinami prouidentiam imitarentur , quæ vberrima beneficentiæ ſuæ munera in creaturas ſuas erogare ſolet. Itaque iam abipſa Eccleſięſanctę infantia,hæc chriſtiano rum egregiè educatorum pietas, hoc ftudium diuini honoris fuit, vt Deum inprimis pro ſalute & fælicitate Principum ſuo Apolog. cap.30. rum, licet infidelium , precarentur. d cum tamē idem diligen tius , & ſtudioſius pro fidelibus Principibus agerēt , honorem, &obſeruantiam illis tãquam patribus, & paftoribus, & Patro nis ſuis perſoluentes, & ftatuas dedicantes , tanquam illis , qui à Deo poteſtatem illam acceperant, & à quorum beneficētia, & vita, & actionibus mirabilcs fructe: perceperant. Illud tamē egerunt,vtgentilitatis abuſus, quilongius pro grediebantur, & religioni aduerſabantur , corrigerentur ; atq; illi inprimis ,qui ad falfam ſuperſtitionem propēdebant. Cum verò ſanctorum Epiſcoporuin diligentia & pietas in id quoti die magis incumberet, prohibitum etiã eſt , ne hoc genus ima ginum loco Ecclefiæ propinquiore poneretur. cum enim ad d Tertull.in illas Lib.II. Cap. XVIII. 199 e Socrar.lib.6. cap.18 . illas ludorum magnificentia, & publica ſpectacula celebrari à populo ſoleant, fiebat ſæpè , vt ftrepitu populari , & acclama tione hominum, quæ in Eccleſia celebrabantur, diuina officia perturbarentur.Hanc cauſam fuiffe legimus, cur ſanctus loan nes Chryſoſtomus Auguftæ Eudoxiæ argenteam ſtatuam co lumnæ porphireticæ impoſitam prope Eccleſiam fan & tæ So phiæ ferre non potuerit. Aliud permulti ſapienter quidem obſeruarunt, vt ftatuas, Sozom. lib. 8. poftobitum tantùm, illis, quos honeftare volebant, erigerent, cap.20. vt incommodam quamlibet adulationis , & aſſentationis ſu ſpicionem vitarent, adiungentes, notas quaſdam , & res geſtas, quibus poterat acta illorú vita ſignificari, vt de veteribus Gal liæ Regibus ſcriptum eft. idemq; à grauiſſimis ſcriptoribus in f Caſſan cara : editione hiſtoriarum , quæ ad viuentes pertinebant, obferua- loggormando tum eſt. Nunc quemadmodum degentilibus cft di&um , qui ſæpè imaginum vſum corruperunt, & ad ſuas rationes accommo darūt, ita fortaſſe fieri olim apud chriſtianos ctiam potuit: Ifta verò cum occultè lateāt, & vni Deo perſpecta, & cognita ſint, noftrum non eft, de illis diſputare,cum de ſtatuis tantum dica mus, tanquã de externo quodam facto, quod iure quidem de. fendi ratione illa poteſt, quam ſequenti capite afferemus. rat.35. Joosoo Deftatuis illis, quas chriſtiani Prin cipes fibiponunt. CAPVT XVIII. A pv Tiftud prima ſpecie multis difficultatibus vr geri videtur, cum quæratur, quidnam poſſit ſecun dum chriſtianam diſciplinam de illo Principe iudi cari, qui ſtatuā ſibi publico loco poſuit.Nam ſi quis animaduertat, quæ interdum à fcriptoribus tradita ſunt, huic viui potius aduerfarij videntur. Cūſcribat S. Chryſoſtomus, ' homil.4 ime s . à a S.Chryfon . e de s. Maiik. 200 De Sac. Prof. Imag. de Somn.Scip. de ſtatua Nabuchodonoſor non modò quædam, quæ ad Ido. lolatriæ vituperationem pertinent, ſed magis etiam eam vani tatis nota arguebāt,quçexipſa ſtatua colligebatur, dicit enim: Nabuchodonofor ftatuam quandam erexit ,à ligno,& mortua corporis imagine,magnam ſcilicetfamam aucupaturus,viuus(li Deoplacet) à rebus mortuis, claritatem mutuaturus. O ingētem infaniam.nam qui re mortua innixus magis, quam fe ipfo, &mentis fuæviribus lignum ſupraſedignatur , qui nonfitille obſecro rifu maximè dignushunc ? itagplurimi etiam imitantur.vtenim tuncde imagine aurea , fic mo dò alide curribus, de amplitudine columnarum &, picturisparie tum, opinantur ſe eſſe meliores.quia enimquoderant homines,perdi derunt,folliciti huc,illucg circumeunt, aliundegloriamfibicolligen tes ,omni fanèirrifione dignißimam . Quod ab antiquisſapienti. b Macrob.lib. . bus licet gentilibus pbatú effe nouimus, dicente Ciceronc: Sed quanquam ſapieniibus conſcientia ipfa factorum egregiorum am plißimumvirtutis est premium ,tamenilla diuina virtusnonftatuas plumbo inhærentes,nec triumphos areſcentibus laureis,ſed ſtabiliora cCic.lib.s.e.. quadam & viridiora pramiorum genera deſiderat. Et alibidicit : pißoad Lucciñ. i Ageſilaum nihilo obſcuriorě fuiſſezqui negpictam , neg ficłam ima ginem fuam ,paſſusest eſſe.Plurisenim Xenophontis ſcripta,qui bus res à ſe præclarègeſtæ celebrabantur,putauit ,quàm quod. uis imaginum genus. Item laudatur Catonis factum ,quidela tam ſtatuam repudians , maluit admirationem hominum affe. qui , quod illam aſpernatus eſſet, quàm accipiens præbere oc. caſionem intuentibusrogitandi, quanam cauſa imaginem il lam affequutus effet. Hæc verò exēpla licet ad illas ftatuasper tineant, quæ ab aliis pofitæ ſunt, tamen cùm videamus illas e tiam ab iis contemptas fuiſſe; non videtur relictus locus dubi tationi, quin iſtas multò magis aſpernati effent, de quibus hoc loco agimus. Sed propter hæc , multa etiam adſcripſerunt, vt ſignifica rent nobis, his imaginibus nudam corporis formam exprimi, non animum oftendi, in cuius præſtantia dignitas hominis ha d Plin.lib.zs. bitat, dicente Plinio :' Quoniam animorumimagines non funt,ne fap.2 . gligun Lib.II. Cap.XVII . 201 gligunturetiam corporum . Præterea chriſtiani homines dixerüt, cum homo ad veram immortalitatem, nó ad hanc leuem ſpe ciem, quæ oculis, & opinione nititur, ſit natus: non effe illi res lubricas & caducas (quales ſunthæ ftatuæ ) fpe &tandas: cùm præſertim chriſtianæ fideiftudium , humilitatis fundamento maximè fuftineatur:quæ, argumenta præftantiæ nulla quærit, &humanam gloriam contemnit. Exaltera parte ſi quis exempla maiorum & inſtituta ,(quæ inter chriſtianos viguerunt ) inſpiciat; maximos Principes in ueniet, qui non dubitarút, viui publice ſuas imagines ponere, quas ſumma omnium commendatio conſequuta eſt, cumin hocipfo egregia magni animiſigna dederint . Quod ſi natura rei huiuſmodi eſſet , vt vituperationi expoſita per ſe iudicare tur; credibile non eſt, eius reprehenſionem à ſummis Pontifi cibus,à facris Conciliis, &à ſanctorum Patrum diſciplina, præ termiffam fore. Inuenimus complures, qui ( vt has difficultates tollcrent) varios caſus conſiderarūt. Primus caſus eſt, cum Princeps ipſe fibiauctor eft in ponenda ſtatua. hoc vanitati tribuitur , atq; à re &tè ſentientibus improbatur; Secundus caſus eſt , cum per a lios agit, vt illā aſſequatur. quod item minimè laudatur . Ter tius eft , cum tantū patitur aliquid cius generis fieri, nec aduer ſatur ſubie &torum ,aut ſociorum voluntati , qui hanc ornandi Principis rationem iniuerunt, atq; hoc ſimpliciter nec laudāt, nec vituperant; cum iudicent illud à veritate iam probata, & à meritorum magnitudine fatis cognita manare. Addunt verò, cùm Principe etiã authore, ad ftatuam inſignia religionis , aut heroicæ virtutis argumēta accedunt, vt appareat Principis vo luntas, omnia ſummo Deo accepta referentis, &ſibi nihil tri buentis . tunc aiunt hācadmitti poffe. qucmadmodúde Con ftantino traditum eſt, qui Conſtantinopolicũ fuâ ftatuâ par c Hift.tripart. lıb.2.cap.18. ticulam ſanctæ Crucis coniunxit, & in illa , quæ Romæfuit , fi gnum Crucis inſertum eſſe voluit,vtomnibus declararet, ve ram rerum geſtarum laudem ,verumg;trophæum non ftatuæ , © 2 tan . 202 De Sac. E Prof.Imag . cup.33. tanquã Imperatoris perſonæ,ſed Deorerūomniú Domino, & terreſtriú Imperiorūconſeruatori tribuendú effe.de quo ſcri f Eufeb.lib.z. pſit Euſebius:* Pošt multas victorias in Vrbem Romăintroiens,fta in Gir. Conftár. tuamſuãin loco Roma celebricollocari noluit , nificü haftili ad formă Crucis in manupropria imaginis,et cü inſcriptione,hocſalutari figno, vero fortitudinis inditio ciuitatem veſtramtyrannidisiugo liberaui. Nos autē , omiffis diſtinctionibus, arbitramurnullum , ( li tamen is voluerit rem diligēter perpendere, & exæquo bono que ſtatuere, non modò non reprehenſurú vſum iſtum , ſed nc illos quidem ſcriptores ( quorum mētio in proximum ſermo nem incidit) iudicaturum ab hoc vſu abhorrere , nifi vna aut altera in re; in reliquis autem inter omnes conuenire. Certúeft ,chriſtianos Principes, qui tanquã animatæ leges, à Deo in illa dignitate collocati ſunt, pro adminiſtratione eo rũ ,quæ ſibicommiſſa ſunt, &pro cura illorú (quibus præſunt) duas perſonas ſuſtinere, alteram publicam, alteram priuatam. Ad publicã pertinent omnia, quęMaieſtatis illius gradum comprehendunt ; reipublicæ adminiſtratio , & debita iuſtitiæ procuratio ,fcilicet vt religionis cultus, vt pacis trãquillitas, vt morūdiſciplina, comunis vtilitatis causâ , optimè conſtitua tur; cũ perſonæ publicæ munus, & partes eæ fint, vt dixit Caic ŞCaier. 2. 2.9. tanus: Vtipoteſtate publica, ſcientiapublica, & voluntate publica . Itaq; propter dignitatis amplitudinē , & præſtantia decent illa quidē Principes, quæ in comunem vſum cadere non ſolent,vt corona, purpura, ſceptrū, aula Regia, conſeſſus, curia, appara tus ſplendidiſſimus, & ornatiſſimus, alia quæ Græci Bearnercè oila Conc vocant; ex quibus, præter cæteros, ſpectandi, obſeruandi, ſuſpiciendi ſunt, & eadem exercendæ iuſtitiæ poteftatem ex peditiorem ,facilioremquereddunt. Ad priuatam perſonā pertinent omnia illa, quæ ipſiscom munia cum cæteris hominibus effe poſſunt, quæ vel interiore ſenſu percipiútur, vt cogitationes, deſideria ,& confilia, quate nusà Rcgis perſona aliena ſunt;velextrinſecus affumuntur:vt actiones domeſticæ, quæ ad publicam adminiſtrationem non diriguntur. Hinc 67. art.2 , Lib. II. Cap. XVIII. 203 cap. 1o. I Hinc permultos Reges , &Reginas non modò Chriſtia nos " , ſed etiam in Sanctorum numerum relatos , legimus, vt h sur deSir. fan & um Ludouicum Regem Galliæ, ſanctam Rhadegundam & rom.6. Regis Clotarij vxorem, fan & ă Eliſabetham Reginam Panno. M. Marul.lib. 3.exemplorum , num, &alios, qui dum vixerunt, ad Regiam perſonam , vt res poftulabat, veſtitum aureum adſciſcebant; magna Procerum corona, & honeftiſlima ſeruorum multitudine ſepiebantur; Regia vtebantur fplendidiffima, & ſumptus magnificos fa ciebant ; Tamen in priuatis rationibus habebant occultè ci licium, lectos ſternebant aſperiores, fæpe humi cubabant; fru galitatem ſeueriorem amplexi,leguminibus &aqua domeſti ca conuiuia inſtituebant. Cuiuſmodi exempla Dei benigni tas in hoc vſque tempus reſeruauit ,vt extaret ſemper aliquod virtutis eximiæ ſemen in iis, qui maximum dignitatis gradum obtinent, quos nominare, illorum modeſtia ,non patitur. Nunc( vt ad ſtatuas veniamus) cum nobis videātur a tio . nes hominum ,pręſertim Principum(quorum corda in manu Deiſunt), ' huiuſmodi effe, vt potius in meliorē partem tra- i Prouerb. 21. hendæ ſint; exiſtimaremus , inter Regia inſignia , & ea , quæ Principem tātum decent,ipſam ſtatuam poſſe numerari , quæ nulli publicè, præterquam Principi,conftituitur,vtcommuni 11.1. C. de fras. iure cauetur . E imag. Idcirco legimus, cum olim in Oriente aliquis ad Impera m S. Gregorius lab.it. epift.ca toriam dignitatem prouehebatur: imaginē illiusin Occidenpitei. tem, item contra ab Occidente in Orientem ſolitam perfer- Zofim .bift.lib . rim : accipicbatur autem ſolemni pompa in iis Prouinciis , ad fol.24. quasipſe accedere non poterat. Huius etiam rei causâ , ſtatutum " eſt, vt ij, quiad has ſta. lib.17; cap:10. tuas ,deli &torum aliquorum cauſa, confugiebant, & pænam; ad ftatuas con &vim omnem effugerent. Obid etiam ſtatutum eft, vt is, quifugiunt. illas violaret,reus perduellionis effetº. habemus exemplum rrahit. 1. qui Thcodoſijcótra populum Antiochenum , quia populari im-ftatuas.l.fa petu , ad Placillæ Impcratricis ſtatuam deiiciendam conuo. mof. S.fin.adl. Iul. maieft. laffet, vtiure quidem Imperator atrocioribus minis , grauiter inuc 2. in Conftant. Petrus Crinit. e 3 204 De Sac. &Prof. Imag. Sozomen , lib . 17.cap.23. Antioch . cap. 22• inuectus nulla ratione mitigari potuiffet, niſi fan & us Flauia. nus Epiſcopus, ſumma & animi, & doloris teftificatione, ſup p Niceph.lib . plexacceflifet,vtincitatiores animi motus ſedaret P. qua ité Theodorer.lib. de re multas homilias conſcripſit diſertiſſimus ſanctus loan. socap 19.8 20. nes Chryſoſtomus 9 , quæ inde Andriades di&tæ ſunt, vt qui dam ſenſerunt. q S. Chryfof. Quòd verò de ſtatuis dicitur( quæ Imperatoriammaieſta homil.3.17.68 tem præſeferunt) confirmatur etiam de imaginibus , quæ in 20.ad populum nummis, & monetis , tanquam iuriſdictionis ſignum , impri muntur; cuius rei teſtimonium à Saluatore noſtro habemus, qui cum denarium vidiſſet , in quo Cæſaris imago inſculpta s S. Marth. erat, dixit: Reddite que ſuntCæfaris , Cæfari ". Et Conſtantinum Imperatorem legimus , in aureis nummis imaginem ſuam ita inſculpfiffe , vt expanſis manibus , inftar precantis,cælum in s Eufeb. lib. 4.tueri videretur . . de Sir. Conftat. Itaque veteres illi, religiofillimi Imperatores, licet ſtatue cap.IS rint, omnem falſæ ſuperſtitionis abuſum , quo ftatuæ colebā tur, de medio remouendum cſſe : (de quo etiam edictum pro mulgarunt ) vſum tamen ipſarum non ſuſtuliffe, imo contrà ftatuiſſe,vtillas populus , præſente Iudice , obſeruaret, &Re giam in illis maieftatem recognoſceret: de quo adhuc extat conftitutio his verbis promulgata : Si quando noſtreſtatua ,vel imagines eriguntur ,fiue diebus, vtadfolet, feftis ,fiuecommunibus adfit Iudex ,fine adorationis ambitiofo faftigio,vt ornamentumdi L.2.C.de ci , & loco , & noftre recordationiſua probet acceßiſe preſentia '. Bas. imag. Et quamuis legamus priuatis etiam hominibus interdum de cretas ene, vt fcribit de loſeph Hiſtorico S. Hieronymus , & de Victorino S. Auguftinus, quòd ob inſigne praclari magiſterij o S.Hieron. deftatuam , in Romanoforo meruit, &accepit , id dealiis itemfcri fcripr.Eccl. bro 8. confell Tamen certum eſt priuatos homines non potuiffe ſine Imperatoris permiſſu (tatua ornari ; quin etiam cum Princi pes aliquem propter ſumma, ac planè innumerabilia merita ſingulari aliquo priuilegio donare volebant , ſtatuam quaſi S.auguftin.i; ptum eſt: teftimo rap. 2. Lib. II. Cap. XVIII. 205 teftimonium ſummæ virtutis , &rerum egregiè geſtarum cla rillimum concedebant : ex quo magna ſtatuarum priuilegia fuiffe probatur ; & eft non diſſimile exemplum in verbo illo, quod apud Iuriſconſultos * fatis notum eſt de ampliſſimis fa- . Caſſan .cat. cultatibus, quæ Principi tantùm reſeruantur, quas Regalia ; part.concluf. vocant;atque iſta Princeps concedere interdum alteri poteſt, 44.fol. 17. ita tamen, vt de illius dignitate non detrahatur. Itaq; in facris literis legimus ', magnum illum Aſſuerum , y Eſfercap.6. quicentum viginti ſeptem Prouinciis imperabat, permiſille & 8.in fin . Mardochço vni ex Aulicis Regiis ;vt ſuo ipſius veftitu, & Re gio Diademate propter ſumma fidei, & virtutis merita vte retur. Ex his autem omnibus concludimus, cum ſtatua Princi. pis non modò propter inſigneRegium ( in quo ſumma Maie ſtas agnoſcitur ) ſed etiam propter exequendi muneris Regij facultatem aſſumatur( quando facultas hæc idem in iis , qui in Principis ditione ſunt, efficere folet, quod imagines reliquæ in cęterorü animis efficiunt)cum memoriam auctoritatisRe giæ renouatam in ſtudio obſeruātiæ , & obedientiæ erga Prin cipem retineat : Idcirco,quod ad Principē attinet, non eft cur facilius in ftatua ſibi ponenda reprehendi poſſit, quàm in Re gio diademate, in domoRegia ,in ſublimithrono , in præſidio haſtatorum , quæ omnia maiorem auctoritatem , iuriſdi& io ncm ampliorem, gradum dignitatis præftantiorem quodam modo declarant. inde etiammanat, vtpropenſior, & ftudio fior ſubiectorum voluntas fiat, & populorum animi ad impe. rij ſtudium faciliùs perducantur. Sidixerit aliquis , naturam , & originem ſtatuarum ,eò ſpe & are,vt hominis & perſonam ornent, &merita teſtētur; iftud autem nec Principem ,necvllum hominem decere, ne ſuæ rei & laudiscupidiores videantur,quàm pro ratione. Reſpondemus,in honore, qui defertur iis , qui dignitatem obtinent, duo diuerſa concurrere,vnū, vt cauſam , quæ digni tas publica eft,diuinitùs delata;cui' causâ , & boni, & improbi Princi 1 206 De Sac.dʻProf.Imag. Cases . 9.102. Art.2 . Caffan.catal. slor. mund,in 7.102.97.157 Principes apud nos in honore ſunt’: Alterum ,vt terminum, qualis eſt , perſona illa , in qua dignitaseiuſmodi agnoſcitur. imo cùm in codem diuerfæ caufæ illius præſtantiæ ,conſidera a S.Thom.2.2.ri poſſint,ctiam diuerſa honorum genera debebuntur * , & fie 9.8.art.4.6 ri poterit, vtvnus vna ratione, alius alia ducatur ad honorem alicui tribuendum . Idcirco in re noftra alius eſt finis ſubie &torum , qui Princi 1.part.confid.8. pi ſuo ftatuam ponūt, alia eſt mens Principis , qui ſibi eandem curat. Qui Principis honoribus ftatuam dedicant, hoc agunt, vt Principem ſuum ornent. Princeps verò ſibi figit, non vt ſe, ſed vt Principatum ornet ; quæ prima ratio eft; cur Dignitati bus, & Magiftratibus honorem habeamus. Quòd fi inſtaret aliquis, & affirmaret, honorem ſoli vir . b S.Thom.2. 2. tuti tribuendum eſſe; & idco, qui billa carent ( etiamſi Princi 9.63.artic.3. pes ſint) non debere honorari : Sanctus Thomas reſpondet, in fin . huic propoſitioni, non modòiftud in virtute propria, ſed eti am in aliena, id eft (vtait) participata locü habere ; quemad. modum in publicis dignitatibus contingit . Qua poteſtate ſumma ſummum Deum repræſentant, aut Reipublicæ digni. tatem præ ſe ferunt, &præſtantiæ fplendore ( cuius participes ſunt)oitent,licet ipſi per ſe minus digni ſint. Non tamen dicimus , ftatuas è Regiæ dignitatis ſubſtan Luc.depenn tia cēſeri,cum nemo ignoret fuiffe illas à multis Principibus poftul.lib.10 . neglectas , quemadmodum nec omnia Regum inſignia, ad Caffan.caral. Regis eſſentiam pertinere dicimus ; cum tanquam ſigna po par. I.concluf. 17. fol.10 . teſtatis, & dignitatis illius argumenta adhibeantur, vt inquit d virg.lib. XI. Virgilius; el.quicumque. Etfellam regni, trabeamg, inſignia noftrid. c . de operibus Itaquelicet ciuili iure cautum fit, vt Imperatori tantùm public.l.fi cui liceat vni in tecis Regiis habitare , ( quæ in quauis vrbe, ita C. de adific. priuar.l.I.C.de ædificata ſint,vtà priuatis ædificiis XV. pedum ſpacio ſeiun gantur) & Imperatori vni holoſericis veſtibus vti, &lapillos, & f118 feg. c.geminas hyacinthinas , & ſmaragdos in frænaf, in fellam ,in vuiltlic.in fra- reliqua equorum ornaméra adſciſcere, vni ſceptrum geftare, l. de AEneid . Beſt. olober.lib.ir. nis lib.11 . vni Lib. II . Cap. XVIII. * 207 Reg. 9.311. vni purpuram & diadema, & alia Regia ornamenta(quę à Do & oribus & enumerantur) obtinere:tamen videmus non fuiſſe g Caffan, ca cam Do&orum mentem , vt harum rerum vſum ,ita Regibus telglor.mund. inGlt.par.con imponerent, vt illis etiam eas omittere non liceret. Impera- fid.62. tori & Rcgibus tantùm excluſis reliquis , per leges voluerunt Do&ores, licercornamenta huiuſmodi habere, & Regiam di gnitatem propriis inſignibus tueri " . h Cortefi.in Publicam igitur ftatuam dicimus ad ſummam illam di- tract. de por. gnitatem ſpectare , & Regiæ magnificentiæ partem , quali quandam eſſe , quæ etiam , propter varios rerum caſus, publico muneri mirificè prodeffe poteft. Itaque concludimus , illius perſonæ causâ, quæ in Prin cipe publica eft , licere Principi , ſine vllo reprehenſionis pe riculo , ftatuam ſibi ponere , cum nec virtutes, nec vitia illumi ftatua dignum , aut indignum facere poſſint. Refpicitur e nim Regia auctoritas, & ipfa publica poteſtas ſpectatur, cui hoc priuilegium tributum eft ,quemadmodum necipſe veftis aurez vſus à virtute , aut à probitate Principis, ſedà dignitate (quam obtinet ) proficiſcitur. Nunc (vt ad alteram partem veniamus , adillam ſcilicet, quæ Principem , vt priuatum hominem reſpicit ) negari non poteft, ftatuarum gloriam à multis olim Principibus, potius oftentationis, quàm alterius rei causâ, expetitam effe. Cùm cnim quiſque naturâ ad immortalitatis cupiditatem duca - tur , cumque perpetuò in hac vita manere nemo poflit, ſed mori neceffe fit , in illam opinionem venerunt , vt putarent ſe , ſeruata nominis memoria, immortalitatem conſequi poſ ſe. Itaque cum ftatuæ ſatis diuturnæ illis viſæ fuerint, exiſti marunt ſe nominis æternitatem apud homines per ftatuas adepturos effe , vt ait Scriptura facra de Abfalon ; Quòd erexe ratſibi,cùm adhuc viueret ,titulum , dicens: non habeo filium , & hoc erit monumentum nominis mei '. Itaque iſtorum conſilia re- i z.Reg.18. prehendens, quæ longiſſimè à ratione aberrabant , & orna menta omninoinania , quæ ſtatuis ipſis dabantur , vituperans f Nazian 208 De Sac. &Prof. Imag. orat.I.contra Tulian , Greg .Naz. Nazianzenus ſcripſit ': Parum habent ipfiadorari, niſi idem quo que ſibiin imaginibus, picturisý præftetur , quò cumulatior ſit ipfis perfectiorý Veneratio. Et poftea inquit :His porro imaginibus alij Imperatores aliudquidpiam propterea appingi gaudent , quidam clarißimas vrbesdona offerétes,ali victorias, caput corona cingen tes ,nonnulli Magiſtratus adornantes, de prefecturarum teſſeris ex ornatos ,funt qui ferarum iugulationes, &eiaculationes, ali Barba rorum domitorum , atque ad pedesprouolutorum , veltrucidatorum varias,multiplices figuras ,neque enim rerum , quibus magnopere gloriantur, veritatesfolùm amant,fedearum quoq;fimulacra. Et quamuis dubitari poffet,etiam religionis ſanctæ tem pore , extitiſſe Principes aliquos Chriſtianos, qui huiuſmo di vanitatibus fortè capti , & Satanæ infidiis circumuenti ali quando fuerint. Tamen quia iſta , quæ in ſenſus irrepunt, la tebris animitenentur ; quia videmus eos diademaferre , ſub Conopæo ſedere , & primi loci dignitatem, conſellum , & alia huiuſmodi obtinere , nec quo animo hæc faciunt, videmus; rem non debemus , de qua dubitatur, incommodè interpre tari. Cùm externa hæc ſpecies, dignitatis illius graduicon gruit; quod later in ſenſibus intimis abſtruſum , Dei iudicio, & æternæ ſapientiæ cognitioni reſeruemus, præfertim cùm Rex m Prouerb. ( cuius Dux Deus eſſe ſolet M ) in fumma honorum, bonorum quc copia bono, tcmperatoğ; animo eſſe videatur. Huic fta tuam cur obeffe ſuſpicemur? Quibus iam ſublata effe exiſtimamus , illa quæ obiicie. bantur,cum priuatam potiùs , quàm publicam perſonam at. tingant ; & quidam ex eis , dum ſtatuas accuſant, hoc funda miento nituntur , vt dicant maximè vituperandas efle , ſi fi nis gloriæ , ſi æternitas nominis in iis poſita principaliter, & per ſe habeatur. Nos verò non exiſtimamus, Chriſtianum & Catholicum Principem aliquem hac tempeſtate effe, qui ita amens fit, vt fibi hoc perſuadere poflit , cùm intelligat potentiſſimorum Regum Monarchias tempori edaci , & inuido celifle : cum cap. ll vidcat Lib. 11. Cap. XVIII. 209 Marcell.lib.14. videatædificia , quæ perpetua , & contra omnes iniurias tuta videbantur , omnino concidiffe, & contrita , contemptaque iacere . Idcirco Ezechiel dixit " : Statuæ tuæ nobiles in terram n Ezech.c.26. corruent. Aliis etiam qui ſtatuas damnarunt,quaſi iam homi nes pluris illas , quàm virtutem ipfam , & laudabiles actiones faciant, vt ſcripſit Ammianus Marcellinus, dicens ° : Quidam o Ammian . aternitati fe commendare.poffe per ſtatuas eſtimantes, eas ardenterfub princ. foh affectant, & quafipluspremij ex figuris areisſenfibus carentibus , a - 477. depturi,quàm ex conſcientia honeftè , recteſ faktorum :eas auro cu rant imbracteari. Reſpondemus, nos exiſtimare , nullum ef ſe hoc tempore, qui ab illis diſſentiat,cùm ignoret nemo, niſi Principes, quibus ftatuæ ponuntur , bonitate iuſtitię, & vera charitate erga Deum & populos præluceant, nihil poſſe à ſta tuis ad veram immortalitatem illis ſuppeditari.Hoceft ,quod Græcus ille fcriptum reliquit:Si,quod opus bonum feci,hoc meum monumentumerit; fin nullum ,ne omnes quidem ftatuæ P. apophthegme Sed hæ & aliæ rationes, quæ contra harum ſtatuarum v. Lacon. ſum afferri poffent, locum certum in altero illorum caſuum habent, qui differunt à noftro. Nam autloquuntur de priuata perſona , quæ in Principe conſideratur, vt dictum eſt; aut ad priuatorum ſtatuas ſpectant, qui, cùm priuata fortuna vteren tur , ipſas non propria auctoritate ſibi dedicarunt , fed à be nignitate & priuilegio Principum acceperunt. Atque his in rebus locum potius habebunt illa , quæ de imaginibus,quæ fa& tæ ſunt , vt fpeciem alteram viuis coloribus ex primant( quæ Retractus vocantur )di&tu ri proximè ſumus. P Plurarch.in f 2 Deima 210 De Sac. Prof.Imag. 200c00c OCD00C0CDoc De Imaginibus è naturali hominis specie ſumptis,qua Retractus appel lantur. CAPVT XIX. ALDE differuntpublicæ Principum ftatuæ ab iis imaginibus, quæ priuatos homines , vera illorum forma excepta , repræſentare ſolent, & vulgo Re tractus appellantur. Atquc, vt de illis ſatis multa diximus, ita de his , quas vſus frequentior admiſit, & variis eti am locis adhibuit , differere nobis cſt in animo. Si quis igitur roget, vtrum hæ imagines laude dignæ fint, an non : dicimus permulta in hoc cõſiderari poffe. Primum ,fi aliquis ſe ipſum : Secundum, ſi alterum pingi curat . Tertium, ad pictorem fpe Etat, cuius induſtria ad rem perficiendan; requiritur. Si loquimur de imaginibus illorum , qui imagines ſibi ipſi pingendas curarunt, & ca re plurimùm oblectantur, dum imaginem ſuaın domi apud fe habent , aut alio loco confti tuunt . .وع Reſpondemus,aut effe inftitutum ſermonem de ipſa ima gine, & dcco ,quod per ſpecicm illain oſtenditur, aut de fi ne , qui vtenti propoſitus cffc poteſt. Quod pertinet ad pri mum, non poffumus non diccre ( licet pictura ipſa perſe, nec mala ſit ,nec bona, ſed trahiad vtrumque poſſit ,) Tamen quia a s.Thom. 2. 1. 9.13.artic.8.* . hæc, quæ intermedia, &indifferentia ex fe dicuntur, fiad lin gulares caſus ducantur, in quibus habet locum ratio , & con filium hominis; non retinenteundem indifferentiæ apertum campum , ſed in neceffarios alicuius finis terminos compel luntur, & hominis, loci, temporis, aliarúmue rerum qualitati bus circumſcribuntur. Sequitur etiam, vt ex his ſingularibus priorem naturam , communcmg; relinquant, & nouum gra dum aut laudis, aut vituperationis ſuſcipiant. 1 Ex mul - Lib. II. Cap. XIX . 211 Exmultis igitur , quæ circumſiſtunt , illud quidem primú eft,quod eft ab homine vel à perſona.nam cum imaginú prin cipia illo pertineant , vt aliorum honoribus , & monumentis ſeruiant, vtfæpè dictum eſt ;ſequitur, vt , cum videamus alte rius imaginem pi&tura expreſſam ,ſimulofferatur ſpecies quæ dam honoris,& exiſtimationis,quæ illiperſone per imaginem tribuitur , cum ſcribat S. Chryſoſtomus: Nemofugientis ,aut b S.Chryf.in Pfal.3. 5 . bellum detrectantis imaginempinxit. Ioan. Damafc. Itaquc quemadmodum , fi quis ſe ipſum laudet , videtur orat.3.deimag. ille quidem plurimum inani quadam ſtultitia, & amentia pro uehi, cum laus vera,nonà propria, fed ab aliena oratione expe & tanda ſit; ita cùm aliquis imaginem ſuam pingi voluit,vide.c Prouerb.c.27. tur ipfe quidem tacitum de fe iudicium tuliffe , quaſi ftatuerit de fe ipfo nimis egregriè , &de nobilitate , de virtute , de pul chritudine ſua nimium ſtudiosè cogitauit & ſenſerit. Quod tamen longè diuerſum eſt , cùm id dignitatem non augeat,ſed potius imminuat, cùm ridicula planè amentia illius videatur, qui tātum ſibi arroget , vt putet ſe vnum exomnibus dignum, quem omnes, communisvtilitatis causâ, & videant, & admi rentur. Idcirco de Acacio Patriarcha Conſtantinopolitano legimus ; d qui primo propter varias eius virtutes in magna o- d Suid.in Gerb, pinione habebatur. At poftquam imaginem ſuam in multis Acanim . Eccleſiis poſuit , ftatim ambitionis, &inanis cupiditatis opi nionem commouit. Contra verò laudatur Plotinus , qui non eſt paſſus ſeà e Porphyr.in quoquam pingi, cum diceret,ſi quis hac via nominis æternita. Vita Plot.c.s. tem, & pofteritatis prædicationem quærat; parum quidem in telligere , quidnam amplum , autanguftum ſit,cum exiſtimet pi&turam hominis manu factam , ex fragilicaducaque materia conflatam , poffe diuturnitatis monumenta tueri ;ſatis ſibi,vel plus etiam nimio ſufficere imaginem, quam affiduè circumfe rebat ; ſignificabat enim corpus ſuum , in quo tanquam in an guſto , nec fatis commodo domicilio , vel potius tanquam in carcere incluſum animum , diuinitate præditum erubeſcebat, f 3 . latere. 212 DeSac. &Prof. Imag. fs.Paulin.e . latere. Idem à S. Paulino, fin quadam epiſtola ad Sulpitium pill.3.ad Se Seuerum ſcriptú eſt; qui cum à Paulino vehementer conten wer.fol. 143. diffet ; vt quando præfentem illum affiduèintueri non poffet, ſuam imaginem ſibi mitteret , illechriſtianam excuſationem affert, & ex multis , quæ inſunteo in loco , iſta dicit: Quid tibi de illa petitionereſpondeam , qua imagines noftraspingi,tibig, mitti iußifti? obfecro itaque teper viſcera charitatis, qua amoris veriſola tia de inanibus formispetes?qualem cupis, vt mittamus imaginem ti bi,terreni hominis, an caleftis ? fcio quia tu illam incorruptibilem fpe ciem concupiſcis, quam inte Rex celeſtis adamauitfedpauper ; ego, dolens, quiaadhuc terrena imaginis ſquallore concretus fum, & plus deprimo,quàm de ſecundo Adam ,carneis fenfibus,& terrenis artibus refero: quomodo fibiaudebo mepingere , cum celeſtis imaginem infi ciariprobercorruptione terrena?Vtrinque me conclufit pudorzerube fcopingere quodfum ,non audeopingere quodnonfum :odi quodfum , non fum quodamo. Multa præterea in hanc ſententiam ſcribit, quæ optamus legi ab iis , qui ita cupidè ſe pingi affe & ant, vt in. telligant, quænam ſit vera illorum imago , & quæ illa ſpecies, quam magnifacere debent. Quod quidem eò facilius adduci debebunt, vt arripiant, & fequantur, cum omnibus fatis cognitum ſit, licet, alia figu ris veris excepta , horroris plena ſint, tamen propter veri imi tationem intuentes oblectare.Atſi noftram videamus imagi nem deformitate, & turpitudine laborantem, nosipſos triſta ri neceſſe crit. Cuius rei exemplum in Græco illo homine ha bemus , qui ſe proptercorporis deformitatem nec pingi, nec fingi vnquam paſſus eſt. Ex quo colligimus propriæ imaginis curandæ ſtudium ,cum propriæ laudis cupiditate coniunctum eſſe : quo vel vno mentis imbecillitas no mediocris redargui tur, & conuincitur. quæ magis patet , cùm intelligant omnes, illum tres, aut quatuor horas vno in loco fuiſſe defixū , vt fpe candi commodiorem poteftatem pi&tori faceret; & vt figu ram ſui corporis pingendam exhiberet , quod breui temporis ſpatio extinguetur, & nihil præter exigui pulueris contemptā Speciem retinebit. Sed Lib. II. Cap. XIX. 213 1 Sed quoniã hæc nos omnia, de picta externi corporis fpe cie diximus, membrum alterum capiemus, vt de finc, qui pro poſitus effe poteſt, diſſeramus. Nam ex omnibus, quæ rem ip ſam circumfident, cum finis rationem veram, & primam cau ſam contineat, qua hominum a&iones iudicantur : & non pof- gs.Thom .1.20 ſumus negare , quaſdā imagines ab ipſis auctoribus tam recta 9.18.486.4 . mentc expeti aliquando poffe, vt non modò vituperationeni non incurrant,ſed commendationem potius , & laudem affe quantur.Hāc enim ob cauſam multi ſancti viri, de quibus pau lo pòft dicemus, " ſeſe pingi palli ſunt, noftrâ, patrumqueme- h Infrà cap.13. moriâ. ſuppetunt exempla virorum excellentium & dignita te, & virtute, qui in eadem cauſa fuerunt, de quibus ita ſentire poffumus; illos & pietate & boni ſtudio , quod egregiè deDei gloria in illorum actionibus elucebat,quo minus id fieret; no recufaffe . Tamcn quia hic finis non omnibus, qui tales imagines in tuentur , eft manifeftus, &poteft ipſa res in vtramque partem trahi; noftrum eſt,monere omnes (cùm natura hominis facilè labatur, & cùm fatis ipſa ſibi in rerum oſtentatione temperet) poffe vnumquemque facilè ad iftarum cupiditatum ſuſpicio nes, tanquam ad Scyllæ ſcopulos,deferri, vt putent homines, ipſum amore ſui obcæcatum, captumq; fuiſſe. Quod veteres Poëtæ de Narciſlo confinxerunt, qui,cùm propriam fpeciem ſummè adamaret, & perditèexpeteret, vitam ſuā nimio amo reſui reſtrinxit, vt ſcribit Ouidius: Viſe correptus imagineforma, morph. lib.3. Spem finecorpore amat; corpusputat effe,quodcumbraest. Se cupit imprudens: & quiprobat,ipſeprobatur. Quidvideat nefcit:fed quod videt, vriturillo. Utque oculos idem , qui decipit,incitaterror . Credule, quid fruftra fimulacra fugaciacaptas ? Accedit etiam alia ratio, licet enim auctoris animus nulla cupiditate corruptus eſſet; tamen, quod pertinet ad alios, qui de rebus non iudicant , nifi cx ipſa externa ſpecie : non poteſt pictura i Ouid . meras 214 DeSac. Prof. Imag. 1 pictura illa non incommodam animi nimiuni ſibi præfidentis opinionem commouere.Huc Acacij exemplum pertinet, qui fortaſſe finem non improbandum ,in imagine ſua, habere po tuit: cùm tantopere in reliquis rebus commendatus effet. Ta men nihil potuit obftare , quo minus ftatim apud populum o pinio illius viri longè alia, quàm prius erat, oriretur. Itaque in huiuſmodirebusnon ſe tantum quiſque debet reſpicere,ſed illam cum animo debet ſuſpicionem conſiderare, quæ iure in aliis excitari poteft. Itaque hoc de picturis illarum imaginum (quas aliquis ſi bi curauit ) ſatis ſit . Nam de illis , quæ aliorum procuratione dedicantur, (licetconſenſusetiam illius, qui pingitur , poftea acceſſerit ) capite proximo dicemus. Sooooooos De Imaginibusſiue Retractibusaliorums. CAPVT X X. Npropoſitum imaginum alicnarum argumentum permulta veniunt, quæ conſiderari poflunt. ſuntc. nim picturæ quædam fugiendæ propter publicum damnum , vtillorum ,qui vel hærefis, vel idolola triæ crimine laborarunt:aut quityrannideimpia, quam ſcele racumulant plurima,fanctam fide agitarunt,& infectati ſunt: &aliorum ſimilium . Aliquæ, aliquos nobis offerunt, chriſtia niquidem nomine,propter vitam, & mores, odio tamenom nium , legum , hominumque (quales ſunt meretrices, lenones, circulatores, pręſtigiarum magiſtri, hiſtriones, mercenarij,pa raſiti,lurcones, aut alij huius ordinis homines ) propter turpi . tudinem , & infamiam repellendæ ſunt. Aliquæ non propter naturæ , & conditionis ſuç vitium , ſed propteradditamentum aliquod improbandæ effent. quemadmodum ſi aliquis,con tumcliæ causâ , ridiculo veſtitu , ac planè alio pingatur , quàm qui perſonam illius decerct: Aliquæ propter petulātem licen tiam , Lib. II. Cap. XX. 215 . i tiam, &propter libidinum incitamenta , ( quæ à chriſtiana ho neſtate longiſſimèabſunt) admittendæ nulla rationeſunt.de quibus tertio libro vberius agemus.Aliquæ etiam propter ob ſcurum finem , quilatere intuentes poffet, probandæ non ef ſent, licet imaginis ſpecies per fe mala non effet: vt ſi quis pi & turam talem in cubiculo, deliciarum numero, haberet, dum sem veram affequi malis artibus non poteft , & illius afpe & u ad illicita excitatur.quæ, &alia exempla ,nos in illarum imagi num numero habcmus, quæ reiiciendæ omnino ſunt. Atin aliis difficultas ſummaeſt; quæ licet'non ſint perſe reprehendendæ, tamen pro rerum, quæ inſunt, & earum, quæ circumſiftunt,varietate , & diffimilitudine, conſiderari etiam variè poflunt. Nos cùm omnes caſus comple &ti nö poſſimus, agemus de iis , qui ſæpius incurrunt, & legêtibus viam progre diendi longius, & videndi reliqua aperiemus. Ecce enim fit interdū , vt aliquis ab alio petat , vt eius pin gendi copiam ſibi faciat.atque hic videndum eft, quid nam ra tio dicet , quidúe ſequendum ſit. Hic autem caſus, quoniam duas perſonas reſpicit, illum , qui petitur, &illum, qui petit, de vtroque diſtinctèloquemur. De illo, qui requiritur,dicimus,magnam eius rei ſimilitu dinem ineffe ,de qua diſputatum eſt , capite ſuperiori. Itaq; le gentem cò reiicimus, vt inde illa mutuetur; quæ huc pertinēt . Vnú hocloco docemus, varias interdum cauſas incidere fole re,honeſtas quidem : curaliquis,ſi expetitum ab co ſit, ſeſe a lienæ voluntati committat, & picturæ deſignationem ſubeat : iuſta caufa fuerit, fi aut pater, aut mater,aut vxor, aut aliqui(in ter quos iuſtum affinitatis, &beneuolentiæ vinculum inter cedit) imaginem ſummis , & iuftis quidem precibus ab aliquo contenderet, vt poffent præfentis pi&turæ voluptate abſentis defiderium lenire : Alia cauſa fuerit, cum neceſſitas litium ( ſi quid interdum ſubeffet controuerſiæ longinqua in regione ) cogeret ſimilitu dinem patris, & filiorum , aut fiutrum in ludico probare, aut ſi g ducendæ 216 DeSac. Prof. Imag. ducendæ vxoris cauſa ( quæ abeſt ) ſponſus antè imaginem il lius, quæ ſibi futura eſſer coniunx , videre vellet. quod item à ſponſa expoſci ſolet. Item fiin.Reipublicæ , aut Principis , aut aliorum etiam gratiam , qui iuſtam petitionis caufam haberēt, aliquis ſtatueret id negandum non cffe . Cùm etiam aliquis, non vt fibi vel aliis quidquam gratifi caretur, ſed pi&toris vtilitati;quiſe ſtudiosè in excipiēdis mul torum figuris, iifq; re &tè & caſtè vtendis exerccret, conſulere vellet. Exiſtimaremus hoc caſu aliquem id pati aliquãdo por ſe ,tamē faluahoneſtate, & modo, qui rebus omnibus effe pre ſto debet, cum illud, vel addendum, vel detrahendum curare tur ; q decet, vtimago ipfa cæteris minus cognita effe poffet. Cum his poffumus caufas alias multas connectere, quæ petitionem iuſtam , & reprehenſione vacuam facerent,quas legentium prudentiæ inquirendas relinquimus. Hocautem vnum propter rationes , &exempla ſuperiori capite allata ,dicimus , cú aliquid huiuſmodi petitur , effe pau liſper conſiſtendum , & mente omnia circumſpicienda, & ma curius deliberandum, ne temerè precibus, & importunitati a . lienæ cedamus,nifi fumma ratio ſuadeat, & exigat. Poffunt tamen pi&uræ iftæ , vel ignorantibus auctoribus, fæpè fieri. dum enim Antiſtes, aut Doctor, aut religioſus ali quis prædicationidat operam , aut facra facit, pictor diligens, ſtudens potius tcrrenæ vtilitati , quàm verbo Dei, ita finget,vt viuum planè exprimat , quaſi domi, (vt commodius rem perfi a Porph.in Ei- ceret) conueniffet. Hoc aiunt Plotino contigiffe , quià Car terio pictore omnium ca tempeſtate nobiliſſimo , in gratiam Amelij , depictus eſt, cùm in ſchola publicè doceret. Solent etiam nonnulli , imprimenda molli terra , mortui alicuius veram imaginem referre, & viuis quafi coloribus ani mare, aut pictura ſolent viuam illius formā reddere, vt viuenti maximè fimilis videatur.Alij ſunt, qui è ſola narrantis oratio nc,qui vultum alicuius, quicolores, &gcllum, &totius corpo ris habitum aptè, &ingeniosè repræſentauit, formā illam nu tu , & se einen Lib.lI. Cap. XX. 217 tu , & ſignificationc exceptam ſumma ingenij fælicitate , & arte mirifica aſſequütur,quaſi diupreſentem contemplati fuerint. Sed nos hoc loco ,no conamur dicere, quibus modisima gines, inſciis iis , qui pinguntur, fieri poſſunt. Tantummone mus: ſi quis pictam imagincm ſacerdotis ,aut Religioſi viri, aut aliorum viderit , no debere ſtatim illam in malam partem tra. herc, &incommodè fufpicari,quando ille à culpa abeſſe ; & ſu . ſpicio inanis effe poteſt. Sedli poſtea contingeret , vt ſua alicui imago dono dare tur, aut aliqua via ad manus illius deucniret : ille verò apud ſe in cubiculo, aut alio loco propoſitam haberet: Tum verò hoc ad illa imaginūgencra pertineret,quæ, curante illo , fa &tæ ſunt; quando apud ipſum ,& acceptæ ,& probatę effecæperunt.nos. ctiã ad regulas hocdegenere poſitas caſum iſtum rciicimus. Reliquum cſt,vt quæſtioni ſuperius propoſitæ reſpondea mus: quidnam illi obſeruandum ſit, quialienas imagines ex poſcit. In quo neceffc cft, differētiam conſtituamus inter mo. dum petendi, & rationem vtendi, cum impetratæ ſunt. De primo dicimus, prætercaſus ſuperius exceptos, in qui bus vnicuique huiuſmodi picturis effe abftinendum declara tum eft :præterea poſito hoc , finem ,cuius causâ quærūtur,ma lum non effe : item altero pofito, artes, & modos indignosad hibitos non effe , vt obtineri pofſint: id quodchriſtianapru dentia, & modeftia requirit, videri nobis conſiderandum effe, cum pi&turæ moribus, & vtilitati vitæ maximè feruire debcāt, quemadmodú fæpè diximus, non cffe alios pi& tura exprimen dos , quàm illos , qui morum probitate , & chriftianæ pietatis cxemplo,alios ad virtutem excitare poffent. Proinde ab ipſa antiquitate traditum eſt, non modò inter gentiles, (de quibus Plinius ſcribit ) præter aliosMarcú Var- b Plin. lib.35 ronem ſeptingentas illuftrium virorum imagines pofteris re- Cap.z. liquiſſe;ſed inter chriſtianos ctiam id curatum effe ,vt patrum, &maiorum imagines, ( qui ex illa gente rerum geſtarú gloria, g 2 218 De Sac.EProf.Imag. & magnitudine præſtitiffent Jafferuarētur.quod illos quidem magis decebit, quicum poteſtati aut ſpirituali, aut temporali ſummam Religionem, & iuftitiam coniunxerint , poffunt ex emplo ſuo publicæ vtilitati non mediocriter ſeruire, quemad modum, nobis libentibus, & obferuátibus,imagines ſummo rum Pontificum proponuntur,quilunimam , & vſque ad hoc tempus continuatam poteftatem retinuerunt , &in Catholi ca , & Apoſtolica Cathedra Principis Apoſtolorum ſederunt, & meminimus aliquãdo noslegiſſe , Epiſcoporum imagines; quorum probitas , & pietas ſpe & ata erat , intra Epiſcopalem domum ſolitas pingi , ſeruata perſonarum ſucceſſione, & E piſcoporum ordine. Nec deſunt, hac tempeſtate, multis in prouinciis , &Re gnis chriſtianorum ,imagines Principum ,& magiſtratuum ,vi uis coloribus expreflæ , quæ in baſilicis poſitęſunt,vt ſucceſſo ribus exemplo inſeruiant: item aliorum ſummorum hominū imagines, qui variis ftudiis floruerunt.in cubiculis , &cellariis principum virorum cum laude illorum , & aliorum vtilitate collectæ viſuntur: quemadmodum pictorum , &ſculptorum , de quibus loquimur;non modò, vt effent monumenta, ſed e tiam imagines deſignatæ ad pofteritatis oble &tationem Vaſa . GeorgiVaſar. riº virtus, & diligentia perfecit, vt paſlim , nõ ſine laude illius, & ſpectentur, & legantur. Itaque in colligendis hiſce imagini bus diligentiam ſummam adhibendam effe dicimus , vt illo rum tantùm imagines admittantur , quos communis omniú conſenſus laude, & honore dignos iudicauit. Præterea in effigie illorum cxprimēda, qui dignitatis gra dum obtinent, danda effet opera ab iis , qui id curant, vt ita ex primerentur : vt quæ perſonam in primis decent, deſiderari non poſſent, vt ne abeflet grauitas , quæ dignitatem ſuſtinet, ne canes , aut flores , aut flabellum , aut auiculæ , aut pfitaci, aut ſimioli appingerentur ; ſed , & aptus , & ad perſonam , pręſertim fi Eccleſiaſtica ſit,accommodatus veſtitus adſciſce retur , ne pingatur voluptatibus vacans , non vt ſolutior , aut leuior, Peet. Lib. II. Cap. XX. 219 leuior, ſed grauitatem ſpirans,& exemplo benc-olens pictura videatur. Quando autem imagines iſtæ , ex ipſa naturali forma, du, cuntur,cauendum effet , ne vultus , aut alia pars corporis fic ret pulchrior,velgrauior, vel planè alia, quàm illa, quàm na tura , & ætas tribuit : quin etiam fi quod effet à natura, vel ab accidenti vitium impofitum , quod deformitatem afferret, nec ipſum prætermittendum effet, niſi certam, ac plenè pro batam diſſimulandi rationem ars ipſa iniret, ytde Antigoni imagine ſcriptum eft, quæ ab Apelle fa & a " , in alteram pardPlin.lib.35. tem ita conuerſa eft,vtexoculis ne alter ereptus, alterautem “ ap.10 . vitio laborans deprehendi poffet. Caput alterum de vtendi ratione ſequitur; quodipſi qui dem pluris putamus, quando in hoc finis eft, cuius cauſa ima. gines expetuntur: & obid curamaior, & diligentioradhiben da eſt. Cùm autem ex multis, quorum imagines apud nos al ſeruamus ,duo genera ſint eorum , in quos fæpe incurrimus, &in quibus ftudio potius obcæcati , quàm ratione ducti pec camus;affines ſcilicet, & amici , vel Principes viri, à quorum amplitudine , & auctoritate commodum , & dignitatem ex . pectamus, in præſenti de his tantum agemus: dereliquisalij iudicabunt. Deaffinibus igitur, cùm accidit,vtexiis quidam virtute , & optimis meritis exculti fuerunt; ita vt æquum ſit , ad pofte. ritatem excitandam , memoriam illorum in familiis conſer uari : inde verò filiorum animos acui, & ad virtutem vocari, dicimus has non effe apertiore loco , nec in ipſorum ædibus, niſicum è vita diſceſſerint,ponendas,non modò, vt inanis gloriæ ſuſpitio vitetur ; ſed etiam, quia , cum ifta tanquam re rum præclarè gerendarum inuitamentaſint adhibenda,vten di ratio præpoſtera , & immatura adhuc eft; ſi, auctore viuo, quis illas proponat. eft enim viuentis vita, ſunt vera illius fa Eta,tanquam viuum exemplar aliquod perſequendum , vtad pi &uram confugere, ſuperuacuum planè ſit. quin etiam affi g 3 nes 220 De Sac. Prof. Imag. nes illius,ad quos ea res magis pertinere videtur, hoc fpe & are deberent , ne ftatim publico loco illas , propter cas cauſas, quæ ſapientibus bene cognitæ ſunt, poncrent, niſi præſtantiſ ſima viri gloria exigeret. Quod verò ad illos , qui gradum dignitatis ſuſtinent am pliflimum , cò parciùs debebit quiſque imaginesillorum ex ponere, quò maior illorūdignitas eſt; ne, dumcos quærit ho noribus extollere, populi cenſuræ ſubiiciat ; & qui hoc agit, videatur aſſentatione potius corruptus , quàm iudicio du ¿tus effe. Præterea deberent hocin primis cauere , ne imagines illo. rum, qui præſentes ſunt, tanquam publicum fpe & aculum ex hibeant,ne videantur, aut rem probare , aut ſaltem illa hono ris ſpecie delectari; niſi tamen ea ſint integritate, & animi, & ingenij, &rerum præclarègeſtarum præſtantia, ea denique a pud omnes exiſtimatione, vt contra multitudinis ſermones, optimè armati, & tuti effe poflint. Itaque cùm imagines dubiis, & incertis incurſionibus ex poſitæ ſint: ſumma prudentia illius erit , qui huiuſmodi ſu pellectilem habet , & fcopulos, & vulgi tempeftatem fugere , &in portum ſolitudinis fe recipere : vttantum ad illorum v . - ſum , & vtilitatem conferat, qui iuftam imitationis ſuſcipien dæ caufam habent , & vitæ cum virtute coniungendæ ftudio flagrare debent. cocoa Deamantiumimaginibus,etin iisfaciendisquam rationempi&tores iniredebeant. CA PVT XXI. Gamys modò de iis ,quę ad pi&torem attinent in faciendis pi &uris illis , quæ retractus dicuntur , ne ignoret ipfe partes ſuas, & quidem multa, quæ ad hanc Lib. II. Cap. XXI. 227 hanc rem conducunt , facilè colligere poterit ab illis rebus; quæ ſuperioribus capitibus diſperſa ſunt. Nam cum poſitum hoc fit,tamquam certum fundamen . tum, non effe quærendas illorum imagines, qui vitiis, &infa mia laborant , quis dubitarit , quin co magis debuerit Chri ſtianus pictor ab huiuſinodi pi&ura manus, &animum abfti nere? ne ſit eius rei adminiſter , & artifex, quæ modeftiæ , & re &tæ diſciplinæ aduerſatur ? Item , ſi debet opera fua ad finem re & tum , & laudabilem ſemper cõferre , quem libro primo pa tefecimus ; ſi debet illa media adhibere , quæ ad honeſtum , quæ ad religionem recta via contendant; quis non vidct idem in his imaginibus faciendis ſtudiosè, ac diligéter ſpectandum effe ? atque ifta quoniam tamquam certa, & explorata habe mus; conſilium noftrum eſt, hoc loco agere de caſibus qui buſdam , qui fæpe incidunt , & maiorem dubitandi cauſam habent,vtpi&tor pietate ſan & ta imbutus, pro virili parte con ſcientiæ ſuæ, ne quid offendat, ne quò irruat, cauere poſſit. Requiruntur ſæpe ipſi de imaginibus aliquorum , & præ fertim iuniorum exprimendis, in quibus errare poffunt, li vel petentibus beneuolèftatim ſatisfaciant, vel petentes cum in iuria repellant, aut alterutrum temerè faciant. Dictum eſt paulò ante eſſe licitum patri & matri , item ſponſo, & aliis , iinaginem adoleſcentis, aut puellæ, aut alio rum procurare, dum tamen cauſa honeſta, & licita id fiat, qua in repi&tori etiam permiſſum erit , iuſtis illorú cupiditatibus ſeruire; ſed quia interdum ſimulationis velum obtenditur, & inſidiæ in pudicitiam , & honeftatem parantur , idcirco non poſſumus regulam certam, & perpetuam pi&tori præfcribere. Monemus tantùm , cum probabiliter coniicere poteſt, ima ginem illam intemperantiæ , & turpitudinis causâ requiri, non effe illi omnino liberum , pennicillum operi admouere, aut artem, & ingenium , quod à Dco accepit, Diaboli mini Aterio addicere, cum rarò id abfque conſenſu in idipſum pec catum fiat. qui enim cum alienis peccatis communicat, illo rum 2-22 De Sac.ES Prof. Imag. rum particeps, & reus eſt,præter rationes alias, quas libro ter tio adducemus . Itaque omillisimaginibus meretricum, & aliarum fæmi. narum , quarum vita impura eft, quæ propter illa , quæ dixi muś , fugiendæ omnino lunt, fi adoleſcens alicuiusfæminæ imaginem, quam affinitate nulla attingit, & præfertim fi con iugio copulata eſt,à pi&tore expoſcat, poterit ille quidem , li quid pietatisanimo concepit, petitionis cauſam colligere, & finem ,bonus an malus ſit, coniicere. Quod,fialius petat, vt alienam formam clam ſubducat, & quaſi furtum faciat, dum in Eccleſia autalio in loco libellum præ manibus tenet, & lectionem ſimulat, verè tamen imagi nem facit ,quifnam de fine dubitarit : Quis non ſceleris, & ne quitiæ offenſionem grauem deprehenderit , atque eò magis, quò nequiùs Eccleſia ad rem indignam ( quod ſummo Deo tantoperè diſplicere folet ) abutatur ? quis verò audeat vela tæ virginis imaginem , cuius integritas Deo per religionis votum conſecrata eſt,expoſcere, niſi ſingularis vitæ ſanctitas illud fortè ſuadeat? quid verò pictor exiſtimarit, ſi requira tur? nonne facrilegam mentem nonneconſilium nefarium agnouerit ? Neceſſe eſt pictori, vt ſummatim multa comple & tar, his in rebus aliquani ſuſpicandi, & timendi anſam con cipere, nc diuinam bonitatem, in peccatum alienum confen tiendo , offendat , & vt tuto loco conſiſtat , & ab huiuſmodi ſcopulis declinet, niſi contrariam probabilcm cauſam ,peten tis perſona, & probitas redderet. Quia tamen nollemus ſemper pi&torem incommodis ſuſpicionibus laborare , ita vt ſi quis , tale aliquid expofceret, ftatim malam petenti adeſſe mentem ſuſpicaretur, quo caſu ei obſequens conſcientiam peccato non obſcurè ſuam pre a S.Thom . 2. 2. mereta:idcirco bene ille, & vtChriſtianum decet,faciet, fi hu iuſmodi in rebus verè, & ex animo fe Deo commendabit , & confilium cum ſpirituali, & docto viro communicabit: cuius iudicium pro duce habere poſſit, ne erret. Non 9.60.art.3. Lib. II. Cap. XXI. 223 Non prætermittemus hoc loco dicere , quod olim no ftro æuo Bononienſi præſtanti pictori, & pio admodum ho mini contigit, quicum huiuſmodi picturas declinare, & effu gere non poſſet, propter importunitatem petentium viro - rum, cumque excuſationibus, & rationibus nihil proficeret, religioſo viro auctorc, hanc pingendi rationem iniuit, vt cùm imagines huiuſmodi expetebantur , ille pro mulieris forma,, piam Chriſti flagellati,aut ſanctæ matris eius, aut aliorum fan ctorum vel fanctarum imaginem fingeret , quam poftea cum petulanti adoleſcenti offerret, ille ipſe, & alij,vt rem aſpicie bant, ſanctas inſidias mirari non ſatis poterant : &, hanc per mutationem commendantes, laudabant in primis pietatem, & bonitatem pictoris, & in poſterum huiuſmodi picturas ex poſcere non audebant. In caſibus aliis , quos ratio non du biè admittit , monemus pictorem , ne in imaginc facienda à veritate vnquam diſcedat, ſeruans in hoc hiſtoricam legem, quæ rem ,vt facta eſt, narrat, & ab oratoris fuco , qui res ma iores aut minores plærumque facit, longè abſit. nam præter errorem , in quem pi&tor incurrit , ſi præſcriptam imitationis normam prætermittat , poſſet interdum graue alicui dam num arte ſua inferre . Itaque rem ipfam diligenter perpende re, nec precibus locum relinquere debebit , qualiſcunque lit ille ,qui rogat, cum hoc multorum vitium ſit ,pręſertim leuio rum quarundam muliercularum , quæ earum faciem ſpecio fiorem ,ac nitidiorem repræſentari cupiunt,exiſtimantes hac ratione ſe ipſas quoque pulchriores euadere ; quod ridicu lum planè eft, vt Lucianus b fcribit , niſi pictor exercitatam b Ita Lucian. manum accommodato quodam ſtudio ita adhibeat, vt nec ffor .& in isb. veritatem mentiatur , & vitium aliquod aptè declinatum ,vt proimaz. alias dictum à nobis fuit, omittere, fine alicuius detri mento , aut fraude poßit,quod prudenti ani maduerſione indigebit. ASSO b Dema. 224 DeSac. &Prof. Imag. OCJ00.000 soocsa Soocooc DeImaginibus Hereticorum . CAPVT XXII. Icet exiis, quę ha & tenus de imaginibus dicta ſunt, colligi ſatis poſſit,quidnă in iis animaduerti necef ſariò debeat;tamen quemadmodum ex principiis concluſiones ducuntur, & à theorica ad pra icam peruehimur, viſum eſt nobis pręſens hoc, & fequens caput ad iungere , vt in pictoris animo reſideat, quaſi duplex imaginum faciendarü genus ; quoddam ab eo fugiendú, de quo agimus ; alterum quod comple &tatur, de quo poftea dicemus. Exordimur igitur ab imaginibus hçreticorú, qui tamquam duces nefarij vitioforum hominum extiterunt, vt iftæ cogno fcantur omnino relegandæ , & in Eccleſiaſtica diſciplina non ferendæ , & fi aliquando neceſitas requireret iſtorum , aut his ſimilium imagines pingendas effe, fimul intelligatur,quomo do, & quando pingi debeant. Quàm deteftandæ fint hæ imagines,colligi ex eo facilè po teſt,ſi ſuprarectè probauerimus,Chriſtianum hominem non decere , Gentilium , quifidem ſanctā acerbè , & crudeliter inſe ctati ſunt, imagines apud fe haberc,quanto magis idem fuerit affirmandū de illis, q hæreticos veteres, aut recentiores expri munt? quid nobis ,pofthabita fidei , & iurifiurādi religione, de ſciuerunt.Certü eft,ita pictura, ſicut libris honeſtā ſeruari ho. minum memoriā: vnde hæreticorum tollenda monumenta omnino ſunt, prout à multis Imperatorib' decretū fuit, cum a In C.Theo- in legib °a Arcadij & Honorij ſcriptūſit:Nemo Manichaŭ ,nemo doflib.16.111 5. Donatiftam ,quifurerenon definunt,in memoriă reuocet.Etin Co 67.38 4. C. dice luſtiniani,in quo græca cöftitutio Theodoſij & Valen de fum .Trin. tiniani poſita eſt; lubemus,vtomnia quecüg, Porphyrius in ſania ,et furorefuo impulfus,aut verò alius quiſquăcontra piam Chriſtianorū religioněconſcripſit,apud quēcumg,inuenta fuerint,igni tradantur. nam quæ fcripta ,velDeumaccēdunt ad iracundia, vel animoshomi 5 num Lib. II. Cap. XXII. 225 3 tom. 2• xum in perniciem ,cofraudē impellunt,fcripta ea ,ne ad auresquidem cuiufquă peruenirevolumus. Deinde 'loquens de Neſtorij hære tici ſcriptis, inquitº:Iubemus ea,quæ funt Neftorij ,flămisconflagra - c l.damnato.l. ri,nec ad cuiſquam lectionem adhiberisiis,quitalia ſcripta,actales li- quicung. C.de bros habere,aut legere nodubitauerint,extremofupplicio cödemnan dis. Et item aliorum Imperatorum legibus cautú eſt, quo fpe-. & atillud, quod in vetere Teſtamēto Deus iufferat de idolola tris,his verbis " : Sculptilia eorum ignecombures,non cócupifces ar -d Dexter. 7. gentum et aurū ,de quibus fa£ta funt,neg,afſimesex eis tibiquicquă, ne offendas,nec inferes quidpiam ex idolo in domil tuam ,ne fias ana thema,ficut & illud est.Etin hiſtoriis Ecclefiafticis à Cõſtanti e Bedilib.de , no I.Pontifice fuiſſe conſtitutú , legimus, vt Philippici Impeſex £ tar.mund. ratoris ſchiſmatici nomē de Eccleſię ſanctę gremio ', & omnif Fulgof.lib. 6. bus pręterea locis remoueretur, qui hæreſes complcxus indi- cap.3. gnus cuaſerat, qui inter Chriſtianos numeraretur; & multa a pud veteresexempla illorum inueniuntur , quorum ſolebat, & feruari, & in canone Miſlærecitari memoria,in tabellis illis conſcripta , quæ diptyca dicebatur,quorum nomina, fiad hæ reticam diſciplinam deflexiſſe comprehéderentur, ftatim de lebantur, vt multis in locis ſcriptum & accepimus . In V. Synod. Conflent.act s . Nec videtur hac in re iam efle, cur pgrediamurlongiùs,vtfol.545; hanc veritatem ſpectatā ſatis,melius probemus:nam fi here. Niceph.lib.14. ticorü libri canonibus ſummouentur,fiillorú memoria legi- s.Leol.epift. bus ( vt dicebamus) damnatur ; fi ſtatueillorû à S.Officio inñá- 40.direét.In .parte, mantur; quæpbabilis ratio fupereft, cur imagines illorü pro fol.33.in Jehol. ponantur: cur facta repreſententur,qpublicè dānati, Deo, Ec-'h Simanc.de cleſiæ S. & fibiipfis acerbillimi hoftes iudicatiſunt? præcipuè Cathol. infio. cum ſcribar's loannes: Nec effe hæreticos, quià nobis deſci i S.Joann .e uerunt ſalutandos,nedum habenda cum illis officia commu- pift. 2 . nia,niſiautconuerſionis cauſa ( ſi aſſequi poſſimus) aut etiam damnationis, ſi loquamur de illis , qui auctoritatem damnan di à facris Canonibus acceptam ſuſtinent. Errat certè, qui putet ſe excufatū, fi dicat, huiuſmodi ima gines à ſe feruari propter artificium exquiſitum ,aut alia curio fitatis ratione, nam li hçcidonca non eft ratio, in picturisgen h 2 tilium 1 226 DeSac. Prof.Imag. 1 6 tilium retinendis ( vt dictum eſt quãtò minus erit in iftis : imo cum ſe cenſuris Eccleſiaſticis obftringere quis poffit, licet in ſuſpicionē damnatę fidei,aut hereſeos nunquam veniffet, qui apud fe hæreticorum libros haberet, non pmittente magiſtra tu, penes quēpoteſtas permittendi eft, licet crrores librorum ſeg in animo non haberet, ſed florem tantùm verborü, & imi tationis ftudium cõplecteretur,aut etiam cara &terum elegan tia , & libri ornamenta in cauſa eſſent, curid faceret; ita no va caret praua ſuſpicionc, qui hæreticorú imagines adſeruaret. Excipimus tamen, cum hæpi &turę aperta ſigna damnatio nis haberent, veluti cum iuſtas impietatis pænas præ ſe ferrēt, aut cùm ſingulare aliquod factum exprimeretur contra ipſo rum perfidiam , ſiue extaret aliquod argumētum pænę à Deo iplis impoſitæ, quemadmodum pingitur dæmon de cælo ex turbatus, & in inferno ardentibus flammis oppreſſus; aut Si 1.5 . Ambrof. mon'Magus precipiti impetu ad cliuum Capitolinum de cæ ferm , 66. lo decidēs, cum perpetua temeritatis & ſuperbiæ ignominia. Et quemadmodum doctis viris de imagine Lutheri fa &tum effe olim narratur , qui pi&tus eft, lupina forma,cucullo mo nachaliindutus, cum verſibus adſcriptis , quibus & cauſa mo ftri , & mutatæ formæ ratio ſignificabatur. Quòd ſi iſta omit terentur, & ſcelera illorum no aperirētur, nec pæna nequitiæ illorum impoſita exprimeretur, pictura huiuſmodi,tanquam deteſtabilis peſtis aliqua habēda cſſet; quippe quęlongè aliud, quàm res ipſa poftulat,efficeret. Hoc tamen intelligimus effe dictum ,cum hæimagines ad hereticorum confuſionem , & fi dei noſtrę exaltationem cum imaginibus San &torum illorum non coniunguntur , qui corum falſos errores doctrina & mi raculis euerterunt , tunc enim ab ipſa hiſtoriæ neceffitate , tamquam accefforiè requiſitæ , adduci poffunt, quemadmo m Sur.in Gita. dum cum Simon S. Petri oratione conuincitur , aut Eu thychius , quo tempore à S. Gregorio " refellitur, autArriani à multis Conciliis damnantur, aut ſi qua alia huiuſmodi cx empla inciderent. n S. Greg.lib.i. cap.28.tom.zo De Ima Lib. II. Cap. XXIII. 2 27 OVOCJaroOCOCOCHOCO XOOOOOOOOOO DefmaginibusSanctorum . CA PVT X X II I. T facile vnuſquiſque intelligat , nobis non id effe omnino propoſitum , vt imagines è vera viua for ma expreſſas ( quos retractus vocant ) de medio prorſus tolleremus , viſum eſt nobis no abre, hoc capite,poftquam de picturis profanis egimus,permultasima gines Sanctorum exempli cauſa adſcribere, vtab his, tanquam ducibus præſtantioribus, quorum bonitas , & religio eximia fuit , pictor intelligat , quemadmodum ob rationes ſuperius dictas coacti fuimus,imagines illas refellere, quibus vitiorum memoria excitari , & iacturamorum fieripoffet; ita nos non poſſe imagines illas non admittere , in quibus argumenta vir tutum, licet moralium tantum , elucent , dummodo præſtan tiæ, ac meritorumgradus, quibus vel minor laus, vel maior de betur, non interuertatur, ac ſeruêturin reliquis ea omnia, quæ ſuperius annotauimus. Inter hos igitur primo loco imagines illorum ponimus, quos ſanatos vocamus , quorum vita cum inter cæteros inno centia, pietate , & religione maximèemineat, dubium non eft, quin imagines illorum dignæ ſint, quas tanquam eximia vir tutis trophæa omnibus locis, cùm publicis, tum priuatis con ftituamus. quod ſi iidem non modò propriis lineamentis , & vera corporis habitudine exprimi poffent , ſed illud etiam ha berent , quod tantopere · Ariſtoteles in Polignoti operibus a Arif.in poes. laudabat , quod intimos animi ſenſus, quod affe & tiones inte - lian.lib.4. riores pennicillo repræſentarent; nemo dubitat vnumquem que obſeruatia , & admiratione poffe earum conſpectu reple ri , & ipſo obtutu ſenſibus omnibus conimoueri. Itaq; aliqua exillis exempla afferemus,vt perſpiciatur,quàm diligenter pij homines curarint , vt has imagines formæ veræ quam ſimilli mas haberent, & ſeſe vehementius ad illorum imitationem h 3 com 228 De Sac.&Prof.Imag. 4. cap.17 . d loan . Turre lsb.6.cap.13. Conrad . Brun . commouerent, vt per eandem viam ad cælum contenderent, quam ipſi docendo oftenderant, & incedendo contriuerant. b Damafc.lib. Scribit Damaſcenus , quemmulti alij ſequuntur ( quod & alibi diximus ) ab Abagaro Edeſſæ Rege per pictorcm ftu c Lib.i.cap.29. dioſius imaginem Chriſti Domini noftri expetitam effe . Item colitur à fidelibus,ſummeq; obſeruatur ſanctæ Ve crem.c.Genera bilis de confecr. ronicæ ſudarium , qui vultus fan & us dicitur, & in Eccleſia ſan diff.3. num.47. &ti Petri in vrbe Roma publicè oftenditur,quod quidem ſum Viguer:fum . mibeneficij , ac planè fælicitatis loco ducitur à piis viris , qui C.5 6.5. Gerf.12. rolad.Virg. cum ſanctiſſimam Domini faciem veram, viuamque aſpicere non potuerint , imagincm iſtam mirabiliter ſanctæ fæminæ de imag.cap.18. ſudario exceptam intuentur. e Niceph.lib.15. Legimus à ſancto Luca imaginem veram gloriofæ Virgi Eccl.hiſt.cm.14. nis dum yiueret ,depictam efle , vt fcribit Nicephorus dicens: Pinxit S. Lucas imaginem Deiparæ Virginis , illa adhuc viuente , do tabulam ipfam vidente,gratiamj adeo illi formafue immittente . fadrian . Papa Erin Conſtantini Imperatoris vita ſcriptum eſt , cum o. in Synod. VII. mit.2. fol. 65. ſtendercntur ſanctorum Petri, &Pauli imagincs, illum ſancto g In Breuiario rum imagines & recognouiffe , qui ſibiante apparuerāt , ex quo colligimus iftas à naturali , veraq; forma ſumptas, & probè ex S. Sylueftri. preſſas fuiffe. De ſancto Gregorio Ioannes Diaconus in illius vita fcri bit, in quodam monaſterio in Saxonia illum ipſum curaffe , vt parentum fuorum imagines Gordiani, & Syluiæ fierent; qui bus ſuam ipſius ſacerdotali veſtitu ornatam adiunxit , exiſti mans ſanctus homo , fi in illam monachi intuerentur , incita tum iri vehementius ad eadem præcepta religionis obſeruan h loan Diac. da, quæ viuens " ſtudebatin animis, & cordibus corú impreſſa lib.4.c.83.84. relinquere . Itaque ait: Gregorius,dum adhucviueret,fuam ſimili tudinem depingi falubriter voluit, in qua poſſet à ſuis monachis, non proelationis gloria, ſed pro cognita diſtrictionis cautela frequentius intueri. In eadem vita ' ſcriptūeft,cum ſenex quidam , clerico cui dsb.4.cap.96. dam apparuiffet, hicrogauit quifnam eſſet,cui ſencx, ſe illum Rom.in Gita effe , i loan.Diac. Lib.II. Cap .XXIII. 229 Gita S.loan . demGita. orat.i.de in ag. in Git. S.Gigo eſc, qui ad lectum ſuum in picturis erat, ex quaſimilitudine Clericus agnouit illum S. Andream Apoſtolum fuiſſe. De S. Chryſoſtomo legimus in ipſius vita, quod habebat 1Metaphr.in S. Pauli imaginem veræ formæ fimilem , quam ſibiantè ocu Chryfoft. los proponebat, & in cam, quando perlegebat illius epiftolas, Georg Pair. Alex . in ciuf oculorum aciem intendebat, vt ait Damafcenus. De eodem S.Paulo ſcribit S. " Ambroſius: Tertia nocteap Ioan . D. mafc. paruitperfona mihi no dormienti,fed ftupēti,quæ fimiliserat B.Pau- m Sur.Tom 3. lo,curus vultum mepictura docuerat. naf.fol.700. Paulus " aŭt Diaconus tradit, Principem quendam Spole- n Paul. Drac. tinorūgentilem , cum vidiffet adoleſcētem in prælio maximā lib.4.degeft. longeb.cap.s. ſibi opem afferentem , quæſiuiſſe quiſnam eſſet , nec vſquam inuentum effe, cum tamen Spoletum rediret de via,in Eccle ſiam deuotionis cauſa ingreffus eft , vbi ex pictura imaginem recognouit illius , qui tāto libiadiumēto fuerat,inde verò ſci ſcitatus eſt, quiſnam ille eſſet. cui reſponſum eſt, effe S.Sabi num, ex quo iudicatum fuit,illum quoque veris &propriisli. ncamentis depictum fuiſſe. De imagine S. ° Meletij Antiocheni Epiſcopi,ſcribunt,illă o S.loan Da in annulis fuiſſe inſculptam , in pateris, in muris , per platæas, mafc.orat.2 de denique locis omnibus. Narrat ctiam ? Euſebius illa tempeſtate veteresimagines p.Eufeb.Eccl. bift. lib.7.c.14 . Saluatoris, & ſanctorum Petri,& Pauli ſpe &tari ſolitas, quæ ad poſteritatis memoriā ſumma cum diligentia, & pietate ſerua bantur, quas quidanı volunt à viuis corporibus, & vera illorú ſpecie ſumptas effe. De fanctis 9 Coſma, & Damiano,in vita ſancti Theodori 9 Sur.Tom.2. in bit. S. Theo Archimandritæ ſcriptum eft , quod tales ſe per quietem con- derifol.739. ſpicui ei obtulerunt, quales in pictura quadam ibi expoſita ex primebantur. ' & in cadem vita ſcriptum eſt, cum S.Theodo- fIdem Sær. rus ad monafterium quoddam veniſſet, ftatim accerſitum fu- Tom.2.fol.767. iſe à fratribus pictorem , qui illius imaginem faceret,atque ita factum eſt. Legimus imag. 230 De Sac. Prof. Imag t Sur. Tom . so s Metaphr.a- Legimus apud Simeonem Metaphraften , ſanctum Eu pued sur.Tom . thymium Patriarcham Conſtantinopolitanum , à pi&orc fu 2.fol. 562. iſſe expreſſum , qui per illum à Deo incolumitatē impetrarat . Item de ' alio pictore, cui cum ſanctus Cornelius Centu fol. 145. rio apparuiffet ,&formam ſuam obtuliffet, illam egregiè, ve reģ; expreſſit. De multis item aliis traditum eſt, qui cum in ſolitudinem ſe recepiſſent,licet aſpectum aliorum, inprimis verò foemina rum, declinarint ; tamen ipſos aliis libenter ſeſe in viſione ob tuliffe vero vultu videndos , è quorum ſpecic diligenter ob ſeruata ,imago demū, vt res tulit,veriscoloribus expreſſa eſt. Et nc longius hac in re progrediamur, núc fermonem no ſtrum ad conſilia nonnulla de imaginibus huiuſmodi traden da pro vniuscuiuſque commodo conferemus. Primò igitur videretur nobis in eo magnopere laborādum effe , vt delectus illorum fieret, qui tanquam fan & ti pingendieſſentà communi fanctæ Eccleſiæ Catholicæ conſenſu probati , non excogitati, aut inuentiad voluptatem , aut ad aliorum narrationem fi & ti, vel faltem vt è beatorum numero eſſent, taleſque publicè ha biti , & cogniti, & accepti , cum quibus ſigna quædam, tum il lius heroicæ virtutis , in qua dum viuerent excelluerunt , tum beatitudinis , qua apud Deum núc fruuntur, coniungenda ef fent, id quod & pietas & vſus in imagines illorum admiſit, vt alibi dicemus. Deinde curandum effet, vt vero vultu, & pro pria forma pingerentur , ſi affequi illud pictor valeret ,aut ſal tem veriſimili , aut tali, qualem boni, & eruditi homines face re, & exiſtimare ſolent,qualemg; probabilis opinio perſuade re fibi poteft. Illud verò inprimis vitandum videretur, ne fan & ti ſæcula rium hominum vultu fingantur, qui ab aliis recognoſci facilè poſſent;nam præterquam quòdamentia ſumma, & planè non ferenda efet, inſtaretiam Regis videretur eſſe , qui ſedensin u Lucian ,pra throno maieftatis,circulatoris perſonam ,aut " cuiuſdam infi imeg.col.2. mi hominis, omnibuſque cognitam figuram imponi ſibi pa teretur , Lib. II. Cap. XXIV . 231 teretur , quam nemofine riſu aſpicere poffet; præter alia per multa, quæ minimè decerēt, de quibus loco proprio vberius Lib.z. dicemus. Præterea veſtimentorum ratio eft habenda , vt ſanctis vi ris apta ſint, vt geftus corporis concione exprimatur , & alia ornamenta, quæ adſciſcunturà ftudiis, & moribus coruni non aliena videantur, cum illi in omni vita mundum aſpernati fue rint, cum luxum reftrinxerint, cum voluptates terrenas pror ſus neglexerint. Quod item admonitionis loco erit , vt imagines iftæ non locis omnibus ponantur , ſed dignitati , & pietatis illorum ſe dem probè conſenticntem habeant, non inter pi& turas profa nas, non interfabulas, aut res alias minus graues, vt ne quid de religione, &amplitudinc illorum detrahatur. Hoc ſatis ſitin præſenti, quod pertinet ad caput iſtud , re liqua enim in Sanctorum imaginibus obſeruanda, proprio loco profequemur. COXSocc Deprofanispicturis, que varias res exprimunt, vt bella ,prouincias, adificia, animalia, ar bores,plantasEsalia. CAPVT XXIV . Vnc ad partem alteram profanarum pi&urarum veniamus , quæ varias res aur à natura , aut ab arte profeetas, itcm actiones hominum perſequuntur; in quo generatim loquentes à regula ſuperiore no diſcedemus , quam in hominum imaginibus ſequuti ſumus, ſcilicet non eſſe ad rem noſtram aptas imagincsillas, quæ ni hil prodeſſe norunt.nam vt videmus ab optimis artificibus fa &itatum , qui in apothecam illas tantum res aſciſcunt,illa tan tum inſtrumenta admittunt, quibus in cxcrcenda arte ſua v tuntur, reliqua remoucnt, & excludunttanquam inutilia ; ita i clariftia 232 De Sac. Prof. Imag. chriſtianus homo ad exercitationem virtutis natus , &ad cæ leſtis regni negociationem vocatus , inter has imagines debe bit vtiles , & honeſtas arripere & amplexari , quæ rectam inſti tuendæ vitæ normam præbeant , cuius rei teftimonium acce aVII.Synod. pimusab ' Epiphanio , qui in Synodo VII. ita inquit : Omnes att.6. fol.147, artes illiberales ,que à ſcopomandatorum Dei declinant, interdicte, Junt,que verò in vſum aliquem vitæ proficiunt,& non funtindecora, non funtexclufa.quodfiquis pictorartein aſpectum turpitudinis vfus fuerit , execrabilis est, velutifieffigies meretricias ,ſpectacula ,molles ſaltandi flexus, & equeſtrium certaminüformas,autquidfimilepin gat,ſanèopus illudturpe,&noxium cenſebitur, ſiautemhoneftorum virorum vitas, certamina martyrum , &Chriſtimagnamyſteris repræſentat, tunc valde reétèpictorum arte vſus effe dicetur. Sed vt rem iſtam , quæ latè patet, commodius explicemus, videntur nobis picturæ omnes huius generis ad quatuor capi ta referri poffe. Primum eft earum, quæ nó obfcurè improbæ ſunt, &ma lorum incitamenta habent, quales ſunt hæreticæ, ſcandalofæ , & mendaces. Secundum cft carum , quæ inanes omnino, & fine fructu ſunt, quales dicuntur illæ, quæ certum finem propoſitum non habent, ſed pictoris commento, & cogitatione confi &tæ ſunt, vt locum aliqucm inuentis ſuis , & pi&tura veſtiat,ex quibus fa nè aliquas non reiicimus, vt infra dicemus. Tertiumeſt carum ,quæres illasoftendunt,quasaut natu ra peperit, aut ars effecit, nec tamen per fe ipfæ yirtutem re& ta via oſtendunt, ſed ad virtutis ftudium , & ad humanæ vitæ vti litatem traduci poſſunt, quales ſunt depiêtıregionum fitus,pi eta ædificia,animantia, aut bella, aut triumphi. Quartú eft earú, quarú cõſpe &tus in intuētes virtutis igni çulos inſpirare, & ad bonú , & honeſtú vocare ſolet,has græci asova vocant, id eft,morales, quippe quæ valde moribus plunt. Siquis igitur laudabili ac re &o chriſtianorú more pi &uris vti vellct, debcrct, quod pertinet ad primú caput, fi pictor ſit , aut Lib. II. Cap. XXIV . 233 aut paterfamilias,aut dominus domus, diligenter animaduer tere, ne quæpiam illius ordinis pictura, aut fieret,aut locum a pud fe , quantum eſſet in illo , obtineret; cam ipſe animo ſuo concipiens tanquam dæmonis ſemen ,quod fpargitur, vt faci. lius infælix hominum natura corrumpatur & concidat. Idcir co qui lumine aliquo gratiæ prædituseſt , cum primum illius oculis ipſa ſeſe offert, ſtatim ei ſibioccurrendum , & tanquam alicui ſatanicæ furiæ refiftendum putet , vt illam à fe repellat, & à focietate ſua excludat. Itaq ; præter illa , quæ ſuperius multis locis diximus de his pi & uris ,quæ vitandæ ſunt, hanc tanquam generalem regulam conſtituemus,exemploindicis librorum prohibitorum , & il lorum cdictorum , quæ in hac ciuitate publicè ſæpius propoſi ta fuerunt,vtficuti libri omnes iterato , & diligenti inſpectio ne recognoſci debent, vt purgari mendis omnibus poffint:ita deberet quiſq; in omnes partes domus ſuæ oculos inferre, & introſpicere vniuerſam ſupelle &tilem , tam in vrbe , quàm fo ris, camý; cuoluere , ac fcrutari, pi &uras deniq; ilias de medio tollere , à quibus offenſio aliquatimcntibus Dcum inpende ret, ficquein pofterum per hanc eandem viam incedere, vt ne quid huius generis in domum ſuam inferri patiatur, Quin expedier maximè res etiam minimas excutere , illas præſertim , quæ puellarum, aut puerorú, vel ſeruarum , aut fer uorú manibus tractantur;qui quò facilius corrumpi poſſunt, cò diligentius cuſtodiri debent , vt fit interdum imagunculis in fabellorum, in librorum integumentis , in ſpeculorum or namentis, in variegato ſcriniorum opere, in armariis ,& in iis literarú etiā notis, quæ maiuſculæ vocantur : & in multis præ terea rebus, ad quæ publico remedio opus effet , vt alibi diffu fius explicabitur. Aliquæ ſunt, quas ocioſas, & vanas appellamus, in quibus, nec finis vllus, nec vlla certa regula eſt poſita, ſcd oble&amen ti cauſa tantum factæ ſunt. Atque hæ ſi conſideramus diligen ter,parum ad chriſtianum hominem pertinent; nam vt Pater. familias 234 De Sac. &Prof. Imag. 1 familias non in co fatis putat rationibus ſuis conſultum eſe, ſi ſeruum non malum habeat , ſed nauum , & induftrium requi: rit;ita chriſtianus homo in ocioſarum picturarum locü piatu . ras fructuoſas ſufficiet , & putabit, non ſatis eſſe, malo abſtine re , fed neceſſarium fibi ducet,re &tè agere. Idcirco dabit operam , vt res ſuæ omnes tales ſint, vt fru & um ex iis capere aliquem poſſit. ſed quia fortaſſe his obiici multapoſſent, nos vt ſuperuacanea deuitcmus , rem præſentē bInfràeod. lib.ad illa capita pi&turarum , quæ inanes, & ridiculæ ſunt, & ad ca 10.31.37 . illa, quæ dicemus de crypticis ,reiicimus. e feq . Expi turis ſecundiordinis ſunt aliæ , quæ licet inutiles vi deantur , tamen non ita eft,vtopinantur homines , nam inter ornamenta habentur , & cum verum ccrta artis ratione com prehenſum imitentur ; aut ca periſtromata, autacu elaborata fingūt,vel fimbrias, marmora, materiam etiam porphyretică, autæneam exprimunt, & pauimenta, & ſuggefta , & parietes, & alia loca egregiè inſtruunt & ornant ; at iſta ad pi&uras inanes propriè non aggregamus; modò quod decet obtineāt, & aptè ad locum facta ſint. De picturis tertij ordinis ncgari nõ poteſt,res penè omnes, quæ aut naturam matrem habēt, aut artem ; ſi loco ſuo pingan tur, poffe ad aliquă vitæ vtilitatem referri , vt ad ſtudium con templationis , ad actiones ciuiles, ad opera mechanica, & ada lia, quæ neceſſaria ſunt hominūcommercio, quæ cum expref ſa in pictura vidcantur , cumquc poflint hac ratione in homi num memoria facilius conſeruari, fructuofæ admodum effe Vierse.lib.I. folent,vt ſunt' tabulæ geographiæ ,vtnauigationes Indicæ , vt deſcriptiones cæli , & ftellarum , & ſitus Vrbium, & Regionū, vt oppidorum expugnationcs, vt victorię,pręſertim ex infide libus relatæ , vtformæ animantium , plantarum, lapidum, vt e tiam illa ſunt , quæ ad Architecturam pertinent , vtædificio rum , & artium munitarum deſignationes , vt ſiccatæ valles, cap.i. yt exhauſta flumina , & vt ſummatim dicam , omnia , quæ ds.Auguff.de publicè in academiis, & legi, & doceri poſsút ; & quędS.Augu dodir.chrift. 15b.2. cap.31. Itinus Lib. II. Cap. XXIV . 235 finus non modò vult Doctori Eccleſiaſtico non auferri, fed potius tamquam neceſſaria ab eo cognoſci, quæ præter vlum proprium , interdum poſſunt ad alia etiam trahi , & vtilitati hominum ſeruire; quemadmodum (ne ab argumēto propo ſito diſcedamus) de Geographia legimus“ ;nam Socrates cū e Alian.lib.3. Alcibiadis ſuperbiam, diuitias, &opes ſuas iactantis,reprime re vellet; intucnsin tabulam , in qua erat terrarum orbis de : ſcriptus, quæliuit ab co vbinam prædia eius eflent, quæ cum nuſquam poſita inueniret , tum verò Socrates, non eftigitur cur tantoperè illud iactes ,quod nuſquam extat, nec intra vni uerſi orbis amplitudinem locum habet , de quibus multa, & varia conſilia , tam quoad artificium , quàm quoad vſum dari poffent, niſi in animo effet longæ orationis moleſtiam, & ni mium minutæ diligentiæ ſuſpicionem effugere. Itaque duo tantum attingemus , quorum alterum ad pi &uras aſtrologiæ , alterum ad res militares pertinet. De illis dicimus , & monemus, ne longius pictor in illa pi& tura pro grediatur, quæ ſignificare poflit,qua cælifaffectione, quo fy. 9.116.art. I. ES derum afpc & u , qua planetarum progreſſione, quis veſter in ſeq . & in o hanc vitam ingreſſus, vel egreffus fit,quæ ſignificationem ali-pufc.de sudicio aftrorum , ro quam neceſitatis hominum actionibus imponerent, aut im peritis faltem ſuſpicionem aliquam ,ſecus ac oportet , iudican di darent. De militarire dicimus , licet apud Gentiles , & Barbaros homines, item apud alios lucc fidei carentes in vſu fuerint pi &uræ præliorum, cxcidia, ciuitatum ruinæ , & cruentæ imagi nes, nam legimus , apud Perſas nihil ſolitum pingi, niſi bella, & cedes , vt fcribit Ammianus 8 : Apud Perſas non pingitur,velg Ammianus fingitur aliud , præter varias cedes &bella : tamen inter Chiſtia- Marcellin.lib. nos videtur eſſe conſiderandum , quam aptè huius generis pi &turæcum Chriſtiano nomine conſentiant, non quod non li ceat, & ſæpe etiam neceſſitatis, & ſummi meriti loco ſit , hæ reticis ſchiſmaticis,& infidelibus bellum indicere ; ſed ſi lo quamur de bellis, quæ inter Catholicos geſta ſunt; dicimus, i 3 rs.Thom.in i mo I. 24. cum 236 De Sac. &Prof. Imag. cum fanguis in iis effundatur,cum locorum direptiones, cum cuerſiones populorum , cum conftuprationcs virginum , & monialiumfacrilegia interueniant , & huiuſmodi calamita tes à bellis inuchantur, inter eos, inter quos vna fides eſt, quæ huiuſmodi facta tantoperè horret, & mens item vna eſſe de buit, pax & charitas in Deo , vna harum rerum memoria de. lenda potius , quàm retinenda videretur, præterquam ,ſi qua caufa,aut ita iuſta fuit , aut tam probata, vt hos tamquamne ceſſarios exitus deſideraſſer, aut cum neceſſitas alicuius exi. miæ artis oſtendendæ , aut nouum genus expugnationis, aut aliquid in Chriſtianorum Principum bellis inucntum aperi endum , & explicanduni cæterisad ædificationem videretur, vt illos in iuftis bellis cautiores faceret. h Concil. Trid. Minus verò povopezia, quod duellum vocant , effingi pi &tura debebit ; cum à lacro Cõcilio ſummotum , ſublatum sel.25.c.19. 1.1. cum glos.c.que ſit. non etiam cruentis hominum & ferarum valentiffi de glad.lib.11. marum ſpectaculis in Chriſtiana pictura locus dabitur; non cap.fin.deper- exercitationibus militaribus , quæ fine capitis periculo exer gat.Sulg.l.mě- ceri non poſſunt; non horrendis , & immanibus factis ,quæ na2.9.5. canones vulgares purgationes appellant. Quoniam autem ex his, quæ cadunt in hunc tertium ors' dinem ,multa ſunt, quæ longiorem orationem defiderarent, alibi explicabimus, & rerum oportunitatem ſequemur, præ ſertim cum vidcamus communc aliquid cum pi&uris ſacris, &profanis habere poffe, qua ratione ducti ſimul illas omit timus, quæ quarti ordinis funt,quæ ad virtutes , & ad vi tia pertinent, cum alio loco de iis commo dius di&turi fimus . h Deabuſi Lib. 11. Cap. XXV.. 237 Saccooc Deabufibus quipicturis facris,& profanis com munesſunt,&primòde mendacibus & falfis. CAPVT XX V. Vnc verò ab iis abuſibus, qui & ſacris , & profa nis pi&uris communes effe poffunt, exordicmur; non vt nos ipſos compellamus dc vtroque genere pariter differere,cum ſacras in primis complectiin animofit, ſed quatenus res ipſa feret, & ipſi aptè, & accom. modatè fieri putabimus, non defiftemus aliqua cxemplain ſererc à profanis ſumpta, & quamuisnö omnia excmpla , quæ à profanis ſumi poterant recenſebimus; facilc tamen legen tespoterunt abuſus illos, quos in facris deprehendemus, ad profanas aprèaccommodare. Inprimis igitur de falſis , & ementitis imaginibusſermo crit, id quod etſi ſupra · in titulo de imaginibus erroncis ex- a Sup.cod. lib . cuffum aliqua ex parte iam fuiffe videatur , quia tamen illæ cap.i. complectuntur ca tantum , quæ ad ſanctum Officium perti nentdefide, & diſciplina Eccleſiaſtica, nunc loquemur dc a liis vitiis, quæ non fpe &tant ad fidem , quamuis à veritate lon gè abcrrent. San&us Auguſtinus ait : Falfum nihil aliud eſſe ,quàm figni- b S.Auguſtina ficationem rei non ita fe habentis, vtſignificatur.quod cum omne Chriftiana , genus rerum comprehendat, quęrepreſentari poſſunt,in qui- cap.35. us id quod oftenditur cum veris rebus minimè conuenit, qualeſcunque illæ ſint, idcirco in illas triplex diſceptādi ratio cadere poteft, cum cas, aut quoad pictorcm , aut quoad pictu ram ,aut quoad ſpectatores conſiderare poflimus. Itaque nos, licet ſequentes hanc deſcriptionem , poffe. mus lato modo complectiomnia vitia , quibus fit ,vt omitta tur veritas, quamuis id fiat,aut imperitia ,aut improbitate, aut 6.1.de dor. alis 238 De Sac. 8 ° Prof.Imag. 1 aliis de cauſis ; tamen non eſt conſilium noftrum ,de culpailla, quæ velà pictore, vel à ſpectatore oritur, dicere; nec ingredi. mur in longas diſputationes,à Doctoribus tractatas, de erro re (vtipli aiunt) in re, velintellectu ,quæ propoſito noftro non ſunt neceflariæ . De falſitate illa tantum erit ſermo,quam forma aliqua ab arte profecta noftris oculis afferre folet,nulla habita ratione animiillius, quivel pinxit,velcam tunc intuetur. Et quamuis dicere argutè quis poffet,piduram , & ſculpturam omnem fal ſam effe,cum illud oſtendat ſeeffe , quod noneſt, cum verè ſit tabula picta , aut faxum , autæs , non homo viuus, qualem ſe • Plat.lib.10. effe fimulat, idcircoaiebat . Plato , artesiſtas potius resioci , & de Repub.. inanis vmbræ eſc, quam quod verum aliquid , aut folidum continerent, fic dicens: Ārs,que imitatur non id agit ,vt rei ves ritatem omnino repræſentet , ſed imaginem tantum &, ideo pictor exiguum quoddamcuiufq; rei attingit,nimirumfimulacrum , quod proculabest à veritate. tamen cum ſciamus artem iſtam non ef fe inuentam ,vtrerum ſubſtantiam oftendat, in qua inprimis verè ineſtipſa veritas ; ſed vt veriſimilitudinem referat: non poffumus dicere nos ab illa decipi,quando concinnè fimili tudinem propoſitam exprimit , & officio probè fungitur ſuo: tum autem illa fallet, cum ſpeciem , quam oftendere debet, non oftendit , atque hoc eſt , quod ipſi imaginem fallam , & mendacem vocamus, quæ ab officio ſuo , cuius cauſa inuenta. eft , longius diſcedit. Hæc igitur fallitas duobus modis conſiderari poterit, aut quia imago rem falſam oftendat, aut quia veram rem, falſa ta men forma exprimat . Res etiam ipfa falla duobus modis dici poterit.Primò,fi illud , quod pictura oſtenditur, nec fuit vn quam ,ncc poteſt cíle , quod chimericum appellari ſolet,vtſi quis Auguftum Cæſarem curru ignco ſublatum per aërem ferri, autMuſasètruncis lauri,aut olearum excitari fingeret; aut alia ciuſinodi, quæ ficta , & excogitata ſunt, ſine vllo veri. funda Lib.II. Cap. XXV. 239 de ber. narrat. &in lib. pfer fundamento,dequo permulta à Scriptoribus exempla tra- d Lucian.lib.s. duntur, & à nobis ipſis nonnulla alicubi dicta fuerunt. Quod ſi quis diceret, huiuſmodi Antiquitatis fabulæ , & domania , es formarum mutationcs, aliaque eiuſinodi , legi apud graues in lib.phia poëtas , & pingi à variis folent ; Reſpondemus,propter hoc peedus. non fieri, quo minus externæ pi&turæ ſpecies falſa no ſit, cum res ipſa falla eſt,tamen non dicimus ob id picturam vitio ali quo laborare , cum cx artis præceptis accommodatè res , & fabulas exprimit , quas Antiquitas, & Scriptorum auctori tas , propter veriſimilitudinem quandam , id propter quod talia dicuntur , attendens admiſit, de quo loco proprio di cemus . Alio modo picturæ fallx appellantur, cum illud , quod fi gura ipſa repræſentatur,nunquam fuit,tamen fieri aliquando potuit; vt fi quis B. Polidorum ex Caſtro Franco venientem Bononiam, & Italiæ vniuerſæ Regno auctum pingeret , nam licet exploratum ſit, nullum ex eo Caſtro B. Polidorum fuif ſe, de quo nobis certum ſit , minus etiam , qui Regni coro nam acceperit ; hoc tamen eft eius generis, vt fieri aliquando potuerit. Idem poflit dici de loanna illa, quam aliqui cum mitra, & habitu Pontificis pingunt , & ita audaces pi&tores quidam ſunt, vt non dubitent, picturam iſtam venalem habere, quod & falſum , & ridiculum commentumeft, & inter picturas ſuf pe & tas, & hæreticas haberetur , ſi conſilium pingentis fuiſſet, ſignificare in fæminam etiam ſacerdotij dignitatem cadere poſle ;ſed quia fatis cognitum eft iſtud ,non propter hanc cau ſam inuentum fuifle,in illarum picturarü numero , quæmen daces ſunt,ponitur. Alterum caput eſt , cum res vera cft, fed ipſius rei figura falfa eft, quod fit cum ipfa ſubſtantia rei non mutatur, aut il- . lud , quod primum in ipſa eft, non aliter exprimitur, quam ſe habet, fed nonnulla quæ rei accidunt , & eam circumfident peruertuntur, k Et vt 240 De Sac. 6 °Prof. Imag. 1 1 Ethic.cap.i. Et vt melius fententiam noftram explicemus, dicimus terminum illum ,videlicet ACTIONEM aut REM tãquam verbum complectens vniuerſam rei ſubſtantiam , à nobis non reponi inter ea, quæ circumfiftunt,quamuis ob aliani cauſam c Ariff.lib.z. pars huius reialiqua , qua Scriptores ( Ovid ) appellant, inter illa , quæcircumfident, ponatur, ſed nos hocloco accipimus omncm actionem , tamquã fundamentum rerum circumſta tium, cum vocenturillæ à Græcis wiersãous, id eft,circumftan . tiæ , quia rem ipfam ,id cft,FA CTV M circumſtāt,ita quod ipſa Actio feu FACTV M fundamentum eft , cui reliqua cir cumfident,ipſum verò nulli rei circumſiftit. Cùm igitur fupra de hoc primo capite dixerimus , quádo actio ipfa,aut fundamentum falſum eſt; nunc dicamusdere, quando ipſa quidē vera eft, illa tamen, quęcam circumſiftunt, falſa ſunt;nam cum ncceffe fitrem omnem , quæ à natura o ritur, aut humanam quamlibet actionem , ſeu aliud , &loco, & tempore , & modo , pro conditionc, & natura ipſius cdi, tam effe , & cum pi&or præter alia in fingulis hiſce , vel in omnibus errare pollit ; quando cft dictum vulgare in Scho fs. Dion. A lis “ ; Malum oriri ex fingulis defectibus ,ficutbonum , non niſi ex integra cauſa conftat ; proinde nos optantes medicinam affer pite 4 . re aliquam tot malis, & vitiis , quæ poffunt in pi& uram cade re, ſenſim incedentes, quædam maiora, & frequentiora attin gemus, & illa nomine circumftantiæ fignificabimus; quam g S.Thom .1.2.uis alij , & accidentia , & proprietates, & aliis verbis vocare foleant. Namlicet fciamus huiuſmodi animaduerſionem ex par te pertinere ad Phyſicum , ex parte ad diſciplinam morum, ex parte ad Rhetorem , & ad alias ſcientias ; tamen confi . lium noftrum non eò fpe &tat, vt ex ſeueriore doctrinæ nor ma , has materias diſtinguamus , ſed vt perftringamus ali qua ſummatim , quæ pictori conducere poffunt, cuius ars in coverſatur, vt omnia quæ imitationem admittunt , velà natura , reopag. de di 18In . nom . CA geeft. 7. arri bulo 3. Lib. II. Cap. XXV. 241 natura, vel ab artefa & ta, aut moralia, aut intellectualia , aut a lia cuiufuis generis perfequi pingendo norit. Idcirco nos attingemus nonnulla , quæ in pictoris ma teriam , & vſum frequentius veniunt , omittentes alia , quæ ab ipſo exprimi non poffunt, qualia ſunt illa, quæaut finem , aut modum , aut numeruin , aut actionem , ſeu faétum cir cumfident,vtſenſibili intuitu expreſſa non ſubiaceant , quæ interdum picturæ facultate comprehendi , & explicari non poſſunt, nuncautem iſta , aut iſtorum partes , quæ ex hoc ge nere ſunt, falla vocamus ; cum à pictore ita facta fuerint, vt ab ipfa veritate , quæ aut omnibus patet , aut communi e ruditorum conſenſu , & opinionc talis habetur , diſſenti unt . Incipiamus igitur ab illa circumftantia , quæ quantitatis effe dicitur , in qua errabit pictor, magnitudinem alteram cum vera non conſenticntem faciens , aut paruitatem fin gens ; item longitudinem , aut breuitatem , autaliam alicu ius rei dimenſionem incongruam ; vt ſi quis Saul " Regem h s pesos. puſillum cxprimat , cum dicat Scriptura : Eminebat fupra om nem populum ab humero furfum . aut Zachæum proceritate in ſignem, de quo inquit ſanctus Lucas ' : Statura pufillus erat . i s. Lxe c.sy autmediocrem corporis habitum Goliath ' tribuat,quem gi- 1 1 Reg.17 . gantum magnitudine, & proceritate fuiſſe ſcimus, aut fi quis forum Cornelij tantum, quanta Romaeft, faciat;vt aiebat Pa ſtorille Virgilianus ": m Virgil. co log. I. Vrbem quam dicuntRomam , Melibaeputaui Stultusego,huic noftræ fimilem . Aut cum vellet cxercitum maximum deſcribere, qualis erat Ifraëlitarum " , cuin ab Ægypto egrederentur , in quo crant, n Exod.c.il præter mulicres , & pueros , ſexcenta millia hominum ; illum autem paucorü numero faceret; aut eadem ratione aliud hu iuſmodicomple &tcrctur, in quo apertum quantitatis vitium deprehendi poffet. k 2 Alius 242 De Sac. 66 Prof. Imag. pire 20. Alius error erit in ſitu , ſi quis Antipodas pingat conuer. ſis pedibus , & ſuſpenſis veftigiis , ita vt capite terram , cælum pedibus videanturpetere: autB. Magdalenam ante Saluato rem proſtrată , dum pedes Domini lachrymis abluebat, cum o S.Luc.cap.7. Icgamus in Euangelioº : Stans retro ſecus pedes Domini. aut ſi anchoram pedibus S. Clementis , non collo impoſiram fin gat, vt illum opprimeret. Alius erit qualitatis abuſus, quiad multa,quęcirca homi nem ſunt, pertinet : vt cum S. loannes Euangeliſta pingitur ſcribens Euangelium , quod ſcriptum cft ab eo in vltima æta P S.Hieronym . te P , quænon longèà centum annis aberat,pingitur,inquam deScriptoribus imberbis, & quali adoleſcens; aut cum pingitur matcr filio Ecclefiafticis. rum Zebedçi, id cft, ſanctorum lacobi , & loannis ,quæ cum filiis ad Saluatorem accedit , vt ab illo petat, quod diciturin q Marth. ca- Euangelio 9 , & filij quidem adhuc infantespingantur , cum tamen iam eflent Apoſtoli. Alius eſt error loci , li quis ponat vrbem Roniam in A. ſia, aut Bethleem alibi quàm in ludæa; aut pingens clementa, terram facerctigne ſuperiorem , & aërem aquainferiorem . Alium dicimus errorem paflionis, vt ſi ſancto Petro ca put ceruicibusabiciſſum pingas , quem nemo ignorat in cru. cem ſublatum fuifie ; aut ſanctum Ignatium auulſa cute nu datum , & lacerum , quem leonibus expoſitum fuiſſe ſcimus. Alium dicimus effe rclationis, cum inter multas res, mo. deratio illa ,quæ requiritur, non feruatur; de quo ibi agemus, vbi de vitio imaginum proportione carcntium loqucmur ; cum ipſa res ciuſmodi ſit , vt propriam diſputationen deſi deret . Alius crit actionis,fi alicui tribuas, quod ipſe nunquam fecit, vt fi quis fingeret ſanctum Petrum in prælio depugnan tem ,autfanétum Benedi &tum in Salamanticæ Gymnaſio pu blicè docentem , aut fanctum Bernardum ſuis manibus Ec clcſiaminara cæli Romxædificantem , quęab iis, quæ in illo rum vita leguntur ,longißimè abfunt. Pofrer Lib.II. Cap. XXVI. 243 Polet alio etiam modo in actionc peccari, fi quis talcali quid tribueret, quod perſonam hominis minimè doceret, ſed de hocin capite picturarum , quæ ſuntineptæ ,agemus. Alius erit temporis error , vt ſi quis bellum Philiqinorum confe & umà Dauide, tempore Machabæorum geripingeret, t1.Reg.17.18. aut Moyſen permare rubrumincedentem ,tempore Nabu- Exodia. chodonoforis ,aur Numam Pompilium à Seneca Philoſopho confilium petentem fingeret. Alius erit habitus, qualis de 'Helia eflet ,de quoinquit Scri-t4.Rez 1 . ptura ; quoderat vir pilofies , &accinctus renes Zona pellicea , ſi pi ctor molli delicatoq; corpore , item veftiturcgio ornatūfin geret ; quod item dici poffet de ſancto loanne Baptiſta , & de us.Matth.z. multis præterea fanctis viris, quorum adhuc extant certa quæ dam, & explorata monumēta, illos ſeueriore , & abiectiore ve ftitu vfos effe . Ad hos errores alij complures aggregari poffent, & variis nominibus proponi. ſed vt nimium lõgi fermonis moleſtiam vitemus, fatis eritiſta monendi cauſa attuliffe , & licet aliqui ex his poſſent in alios etiam inferiores titulos incidere, nos tamē omnes hocgenerali nominc falſitatis complexi ſumus, quan doipſorum pi&turæ à vero,faltem aliqua ex parte diſtant,cum tamen nolimus omittere de nõnullis vberius alibi agere, cum rei opportunitas patietur. ocas Saco DoSococac Depicturis non verifimilibus. CAPVT XX VI. ICTYR Æ non veriſimiles à falſis in hoc differunt, quia falſæ veritati apertèaduerſantur;iftæ autē non iis rebus , quæ certæ ſunt, & planè cognitæ, ſed iis quæ magnæ ſunt probabilitatis aduerfantur, que in toto, aut in parte illarum . & idcirco illis gradu vno inferiores dici poflunt, & yt melius illorum natura intelligatur , non erit k 3 abre 244 DeSac. Prof.Imag. 9.109. art. I. ab re quærere, quidnam fitillud, quod veriſimile dicimus, fic enim quid veriſimile non ſit, facile intelligemus. Veriſimile non poteſt niſi per veri ſcientiam cognoſci,ve rum autem multis modis, vt ſcriptores tradunt, accipitur; ſed nos omittentes alios ſenſus, verum hoc loco accipimus prout a S.Thom.2.2. eft æqualitas a ſigni ad rem ſignificatam ; hinc picturam veram dicimus , quæ maximè cögruit cum co, quod pictura exprimi tur;quia verò naturæ, aut artis opera, aut illa quę ad mores, vel ad quodcunque aliud genus pertinent, ponimus,aut effe facta ab aliquo homine, & tempore aliquo, & aliquo loco contigif ſe , & certam cauſam , & modū habuiffc; idcirco narratio om nis, quæ factum aliquod, aut rem veram, & perfe & am comple & titur, nihil horum prætermittere debebit, Itaq; pictor, cuius partes ſunt verum imitari,iſta,quæ cir cumſiſtunt potiſſimú ſpectare debebit ,quibuſcum iplum veri corpus coniunctum eſt, curabitý; vt rem probè vniuerfam in telligat, vt eius rationem , & ordinem in pictura facienda ſer uare poffit. b Cic.ad He Sed quia omnium rerum ſeries, & cuentanon omnino nobis patent, & quamplurima a ſcriptoribus prætermiſſa fue rūt, propterea ſi quis illa , quæ ſunt incerta, ftudeat exprimere, ad veriſimilia confugict. Itaquc veriſimilem narrationem il lam dicemus,quæ ab omnibus, quæ rem circundant,verumộ; ſequuntur,parum ,aut nihil diffidet; atquc hinc dicunt multi, à Gręcis veriſimile vocatum fuiffe,einostanquam toánngertoixàs; hoceft , fimile vero , quod quia in opinionem aliorum ſe inſi nuare facile poteft, obid etiã ab eiſdem Græcis švdov, & mileyòr dictum eſſe, quia propter veriſimilitudinem fatis aptam per ſuadendi vim habcat. Hic autem exactam illam diftin &tionem , qua probabili , opinabili , & credibili differt, non adducimus, co quod rei propoſitæ illa ſolum veriſimilis vſurpatio inferuit, & ſufficit , quæ ſecundum nominis fignificationem communis, ecie de in- vulgariſque eſt, cum ipfi etiam Rhetores illud veriſimile eſſe ren . lib.. , qua veriſimile à dicant, sens, lib.s. Lib. II. Cap. XXVI. 245 dicant, quod tale plerunq; cffe folet , vt cum natura,cum mo ribus , &opinione hominum congruat. Cum igitur veriſimile illud fit , quod res eas, quæ non om nino exploratæ , nec certæ habentur, ita nobis proponit, &ac commodatè explicat ad perſuadendū, vt communemhomi numintelligentiam ſedare poſſit;fequiturécontrario, vt non veriſimilis pictura illa ſit , non quæ repugnatquidem veritati ( falſa cnim eflet)nec illa, quętantum rebus nonnullis circum ſidentibus, & neceffariis caret, hæc enim imperfecta potius ef ſet, vt infra dicemus; ſed quæ a & tiones,aut res oſtendit , quæ vt plurimum naturæ, &opinioni, &moribus, & qualitatibus ho minū, animantiū, locorum, aut aliorú repugnare,&contradi. cere, aut minus congruere ſolēt; Nec vero nos ſermonē hunc noftrūad eas tantum circüſtantiasredigimus, quæ ad a&iones hominú pertinent (licet hominis tantú ſit ,ifta quæ circumſtāt conſiderare, & illa inter ſe conferre) ſed circumſtātiæ nomine extenſo,illud iis rebus omnibus applicamus, quæ vtrationi a licui congruant, & facto vniuerſo reſpondentē picturæ forma referant, neceffariò exigunt quibuſdā antecedentibus, & ſub fequentibus a &tibus, & proprietatibusaffociari, quæ ſi abſint, vel ab illis recedatur,& vtrei progreſſus exigit , non exprimā. tur, ftatim pi &turam vitiant, & inueriſimilem reddunt. Vtautem ea quæ dicta ſunt, exemplis clariora reddantur, nonnulla poffunt àſuperiori capite peti, in quo de falſis pi&tu-, ris agitur. Nam vt illæ falſæ dicuntur , quia veritati apertè aduerſantur: ita eadem ratione inucriſimiles illasnuncupabi mus, quæ rcpugnant, non certæ & exploratæ cognitioni (nam ca ignoratur) ſed communi opinioni, quæ aut de hominibus, aut de rebus , aut delocis ſuſcepta habctur. Et vt res ita melius explicetur, quædam aduertenda ſunt, quali prima in hoc genere capita, ex quibus quiſpiam apertius cognouerit,quam picturam ipfi non veriſimilem dicamus. Primò hæc inueriſimilitudo contingere, aut in rebus vni uerſalibus poteft,vtin pingendis præliisædificationibus ciui tatum, 246 De Sac. Prof.Imag. tatum , feditionibus populorum , ſummorum virorú legatio nibus,proceſſionibus publicis , ſolenni ingreſſu Principum, & Triumphis, & actionibus huiuſmodi, quæ ſi numero homi num , qui rcquiritur, carcant , ſi dignitatem & amplitudinem ſuam non referant, pictura non veriſimilis effici ſolet. Vel poteft id etiã in rebus particularibus contingere, quæ quò fæpius occurunt , eò inucriſimilitudo reperitur in illis de pingendis frequétior. Nam in primis , vel à toto hominis cor pore proficiſcitur, vt res ipſa minus veriſimilis fit , quēadnio d Arif in poer. dum ſiquis mulierem pinxcrit, in qua talem membrorú pro portionem illudý; corporis robur aſpicias, quo Herculem, aut Samſonem fuifle tradūt , quod ad muliebrcm fexum minimè aptum erit; vel ab aliqua corporis qualitate oritur,vtcum Do. minus nofter Ieſus Chriſtus cruci affixus, pleniore , & nitidio re, ac planè delicatiore corpore , qui communis pictorum er : roreft,pingitur, in quo nulla acerbiſſimorum verberú , & fia gellorum ſigna, & liuores extent , quis non intellexerit id eſe < S.Matt.c.27. no veriſimile, cum paulo ante fæuiflimè acceptus, & ligatus, ſumma vi,& acerbitate confectus,vcloppreffus potius fucrit . Autà corporis cultu , & veftitu , g in picturā fanctæ Mag . Is Luc.cap.7. dalenæ cadit , quam fucato ' vultu, comptis capillis , molliſſi mo corporis cultu pingunt, cũiam errore cognito reſipiſcēs, ad Saluatoris pedes accefferat, & pænitcntiæ ſtudium toto a ºnimo complexa profitebatur., Poterità loco etiam minus veriſimilis pictura ficri, fiquis in vetere Hicrofolymorum vrbeHipodromos,Thermas,Cir; cum , Pantheon faceret, quæ in vrbe Roma locis publicis vi ſuntur, alicnū profectò effet , & abſurdum ; nam inſtituta gen tilitatis ab Hebræorum moribus ita longè diftabant, vt eſſent 85.Luc.cap... planè alia . Aut ſi pictor in viſitatione fanctæ & Eliſabeth ma gnificas ædes, infigni opere, & porphyreticis columnis fultas, quod permulti faciunt, figuraret, talc aliquid facerct, quod à conditione , & vita illius longiſſimè aberrat. aut ſi in alpibus Italize Lib. II. Cap. XXVI. 247 Italiæ Elephantos, & Camelos, & in vallibus Clodianæ inſulæ abietes & fagos pingeret. Poteft etiam à tempore idcm fieri ,vt in paflione Domini noftri, cum Euāgelium affirmat factas " eſſe tenebrasſuper v- h S.Mart.c.27. niuerſam terram , ſi quis fingeret aliquem eodem tempore ali cuius librilectionem incoantem , aut in depingenda re aliqua dcfixum,aut aliquid planè agentem , quod lumen clariſſimum deſideraret, hoc profectò verifimile non effet,cum cælum te nebris oblitú teterrimis fuerit. Idem contingit, cum in eadem pallione, quæ hiberno tēpore celebrata eſt, ex Apoftolis non nulli pinguntur ſeminudi lineveſtibus,quafiadulta'iam æſta - i s.Ian, cap.10. teres geſta ſit. Aliqui aliud cxemplum addunt, eum Sancti permulti, qui diuerfis temporibus vixerunt, in tabella cadem coniungātur; aiunt enim, cum iſti non rt beati in gioria, fed tanquam pere griniin mundo pingantur, non poteſt hoc videriveriſimile : tale eſſet, li quis eodem pi&turæ ordine ſanctos Petrum ,Sylue ftrum , Hieronymum, Franciſcum , Antoninum Archiepiſco pum Florentinum , quaſi vno contextu coniunctos pingeret, qui longè diuerſis temporibusvixerunt. Nos tamen exiſtima remus poffe fieri, fi fingerenturinterſe; colloquêtes, aut agen tes aliquid , nam fine myſtica interpretatione non poſſet hu iuſmodi pi& tura commodèdefendi. Atverò li ſan & iiſticum palma vi & toriæ pingantur, vt paflim fit,cum trophæo Domini noftri Crucifixi interillos, aut cu influente ſancti Spiritus gra tia, aut cum alio cæleſti myſterio, hoc caſunõ videmus, quid nam poffet hominum oculos offendere , cum oftendāturvno agmine primicæleftis gloriæ proceres , qui tacita prædicatio ne certentinterſe , vt laudibus illius Dei ſeruiant, cui vitam dedicarunt, & conſecrarunt ſuam ; quemadmodum necrepre hendendum effet , ſi quis vt præftantes bellica gloria viros in memoriam reuocaret , illos vno gradu , codem ordine, deniq; eadem in tabula coniunctosproponeret , vt Alexandrū illum Magnum, Cæſarem, Themiſtoclem , Scipioncm & alios, licet 1 hi 248 De Sac.Esº Prof. Imag. hi diuerſis temporibusfloruerint,& vixerint ; aut ſi quis dum agit cum populo ,vt animos mortaliam ad patientiæ amorem vocet,varia afferatin mcdium exempla ſanctoruni, tam tecē . tium, quàmantiquorum; quod fi reprehendi iftud non poſſit, cur non idem pictoris pennicillo liceat, qui calami aut linguæ officium apud illum ſuſtinere videtur ? quin etiam pi&tura hu. iuſinodi, illuftrius perpetua ſummi Dei prouidentia,& guber natio celebratur,quaEccleſiam ſuam fan & am tuetur, quando his exemplis tãquam viuis radiis intelligimus, miſericordiam Dei no deftitiffe vnquam variis temporibus diuerſarum gen . tium , & ftudiorūfide præſtantes, & pietate excultos viros ſer uos edere , qui clariſſimo præconio potentiam & bonitatem illius teſtati ſunt. Tamen ſipingerētur hi fan & i,nullo adiūčto illius Dei myfterio cui ſeruiebant, ita vt ratio, curita coniūđi fuerint non pateret, tunc dubitatiomaior oriri poffet; verùm tamē hæc facilc tolleretur ; ſi quis aliquo loco brcuem ſenten 1P/alm.67. tiam, his verbis comprehenſam adfcriberet:' Mirabilis Deus in fanétis fuis.Aut: Sancti &iuſti in Dominogaudete,vel:Sanéti,qui in carne poſiticertamen habuiftis, &c. vel aliud ſimile. Amodofit etiam, vtminus veriſimilis pi&tura exiſtat,cu , ius permulta excmpla in multis partibus paſſionis habemus, vt fi ſpinis atrocioribus,&longioribus coronetur ſanctum ca put; fi inuſitato flagellorum genere totum corpus ad colum nam laceretur ; ſi noua ad crucem affigendi ratio excogitata m Mastb.c.g. exprimatur; ſi deniq; ſublatis pedibus, aut alio corporis ficu , &poſitionc, quæ cum vero non conſentit,depofitus decruce fingatur, de quibuslibro IIII.agemus. Huc poſſumus exempla adfcribere; in quibus ſimul multa ſunt, quæ circúſiſtunt,& quæà veriſimilidiftant; vt ſi quiſpiam ſanctos Apoſtolos pingeret cum pilcolis,autequo Afturi inſi. dentes, aut canentes fidibus,aut alios homines ,aliaſq; a &tio nes illorum fingeret illo veſtimentorum ,inſignium , vexillo rum , & armorum genere vtentes, quibuseo tempore minime ytebantur, quo finguntur vixifle, & vli ec; aut inferret in has pi& uras Lib.II. Cap. XXVI. 249 pi & uras &arborcs, & animalia,quæ regio illa nunquam tulit; item ſi menfæ apparatusmagnifici, liconuiuia ſplēdidiora in ftituantur, ſi reliquæ voluptates parentur, quas demú præſens quum inuenit, & ipfi verbo, & exemplo ſunt deteftati; ſi pręte rea ioci, ſi choreæ, fi nuptiæ , fi ſacrificia, fi reddendi luris ratio , fi Triumphi,fivrbium expugnationes, li prælia ,aut alia adiici antur,in quibus multa fæpè infunt, quæ omnino non decent, &oftendūt, vtrum pi&or, ad cuius officium iſta pertinent,hi ſtoricas lectitarit, quas comple &ti animo, & cognitione debe ret, quando profitetur ſe omnia pingere. Itaque animaduertere ſaltem debebit diligēter, cum rcm aliquam pingendam ſuſcipit, vt do&os & prudentes homines de re illa conſulat. Atque vt huic capiti finis concludendo im ponatur, monemus in diiudicādis iftis rebus aut falſis, aut ve ris,aut veriſimilibus, ſummæ prudentiæ moderationem, non mediocrem effe adhibendam. funt enim quædam , quæ per ſe veriſimilia non videntur,tamen veriſimilia ſunt, ppter calum aliquem , vt à veteribus ſcriptum cft de imagine Herculis in n Lucian de confcrib.kit . Lydia, quæ muliebrem veftégeftabat, & lanam, &colum vnde penſa nendo traheret, &dcduceret, ſuſtinebat: quæ imago, ſi Herculem ipſum cogitatione intuemur, à vero longiſſimè ab eſſe videretur, illi verò qui muliebres fallacias nouerit, quibus irretitus, captus, &implicatus interdūfuit,non videbiturima go non verifimilis.deinde quia ea eft imbecillitas noſtra, vt o. culos noſtros, tanquam no &tuæ oculosveri ſplēdor offendat, & perftringat, & illa interdum videntur nobis vera, aut veriſi milia, quæ falfa omnino ſunts & interdum opinamur rem ali quam falſam effc,quæ non modò veriſimilis , ſed fortaffe vera cft. Idcirco ſapiensºille dixit, mendacium magis interdum ad o Arift.lib. veritatis ſimilitudinem accedere videri, quàm verum ipſum ; Top. Demoja &fcribit orator Græcus , quendam dicendo ita fuiſſe diligen temin deſcribcndislocis , temporibus, perſonis, rcbuſq; om nibus vel minimis, vt quod loquebatur, vcritatem ipſam cffe ܀ ܐ dicercs, 250 De Sac. Prof. Imag. p Luc.inlib. diceres, cum tamen mendaciú effet. &Palterſcribit , quofdam philopla . cffe naturâ probos , iuſtos, temperatos , multarum rerum ſci entia inſtructos, qui fuam orationem multis fæpè mendaciis aſpergunt, quibus opinione virtutis,& auctoritate ſua cæteros in fraudem inducunt ; itaque in re verè cognoſcenda, & iudi canda, optimum conſilium ille cæperit, qui ad res omnes cau tionem adhibuerit , qui diligenter omnia perpenderit , vt ex ternæ ſpeciei laqueos effugere poſſit. co 0000CDOC 3006 Depicturis ineptis & indecoris . CAPVT XXVII. V m explicatum ſatis ſuperg; ſit, permulta vitia in picturam cadere poffe, ob varios abuſuum titulos, ex diuerſis cauſis prouenientes, veluti quod aliqua appellatur falla, vt quæ veritati rei, &facti aduerſa tur: aliqua inueriſimilis, vt quæ recedat ab iis , quærem conco mitantur , & circumſtant: alia morbo analogiæ laborans,ob variam & diuerfam , quam in ſe continet ſignificationem : alia inepta ob aliam cauſam : & fic prout abufus multiplicatur,no . mina etiam diſtinguuntur. in præſenti nunc capite dcineptis agendum erit, quæ peccant in vno genere corum quæ circum ftant, & cum latus hic fit errorum campus , neq; inter ſcripto . res adhuc fatis conftet, quid dicatur ineptum , &quæ ſpecies abuſus fit, idco altius hæc res erit repetenda. Approbant quidem omncs, & in hoc conueniunt factum a S.Thom.2.2. aliquod , vt laudem aſſequatur, * iuſtam partium cognationē, 933.art.2.1 &quaſi concentum requirere,vtnihilinſit, quod noaptècon rep ueniat, nihil abfit,quod rem meliorem facere poffit,tanquam perfe & a muſica, quæ harmoniam vocibus omnibus concinne compoſitam efficit ; & aiūt virtutē illam , qua id efficitur, d lati: nis decorū, græcis agénov, appellatam eſſe , quæ ſi fortè minus parte Lib. II. Cap. XXVI . 251 parte aliqua officium ſuum exequitur,in operis corpore illud vitium relinquit, quod vulgo ineptum dicitur. Etiam fi quis hoc ipſum , quod decet, re & tè præſtare norit, eſſe egregium ſingularis prudentiæ donum aſſerunt, quæ tan quam in throno regio ſplendens,reliquas virtutes modera tur;hocautem ,nempeefficere remaccommodatè excultam, & probè compoſitam , vt nil effluat à parte ,autà toto, quod veloculos, vel aures,velhominum iudicium offendat, dicút ſapientes eſſe opus arduum, &rerum omnium difficillimum . quod Cicero affirmat,dicens: Vt in vita ,fic in oratione nihil eft b Cic.ad Brai . difficilius,quam quoddeceat, apérov appellant Greci,nos dicimusſa nèdecorum ; huius ignoratione, non modò in vita,ſed fæpißimè, & in c Plar. lib.4.de poëmatis, & in orationepeccatur ; itaque Plato‘cum de pictore Repub. quodam loqueretur, in hanc ſententiam ſcripſit: Si quis figu ram hominis pingentem vituperaret, quodpulcherrimispartibus non apponat pulcherrimos colores , oculi enim pulcherrimum mem brumnon purpura ,fed colore nigro pinguntur; decenterreſpondere videbimur,dicentes non oportere nos adeo pulchros oculos pingere, ut non videantur oculi,ac cateramembra ſimiliter ,fed confideran dum effe ,fingulis fi decoremſuum tribuentes , totum pulchrum red damus. Verùm in quo ipſi inter ſe diſſentiunt, illud eſt, quod po ſuerunt quidam duplicem decori ſpeciem , alteram affe & io nis, alteram morum ; alij veriſimile cum decoro coniunctum , aut potius confuſum effe,alterum pro altero indifferenter ſu mi poftea voluerunt. Alij nomen hoc generatim acceperunt, pro virtute illa, quæ & diſtribuit , non modò actiones hominum , fed etiam resomnes,quas aut natura tulit , aut ars effecit, vel ſenſibiles, velinſenſibiles, congruè tamen, & certo adhibito tempera mento, ita vt tigrim cum agno non coniungat, nec fingat la nuario menſe frumenta matureſcere, aut arbores fructiferas mediis fluminibus conſtituat, aut aues commoueat, & ducat citharæ ſono ,aut agricolam fodientem lancea pingat. 13 Sed 252 De Sac. &Prof. Imag. Wilm . orar . 2 . d Ariff 3.Rher. Sed nos has controuerſias aliis relinquentes,' fapicntio &3. ad Eude rum ſententiam ſequimur, qui decorum propriè ad perſona dignitatem referunt :contrà verò ineptum dicunt , quod in aliquo peccat, cum illi tribuātactionem , mores, affectionem autaliud,quod minus vel ætatem, vel fexum , vel cultum, vel e Cic. lib.des perſonam , & dignitatē hominis decet ; quodà Cicerone vi detur ſignificatum fuiffe , cum dixit , Quem nos vocamus ine ptum ,is mihivideturab hocnomen habere deductum , quod non fer aptus,idý in ſermonisnoftri cöfuetudine perlatè patet;nam qui,quod aut poftulet tempus, non videt, autplura loquitur, aut feoftentat, auteorum cum quibus est, veldignitatis, velcommodi rationem non habet , aut denique in aliquogenere inconcinnus , aut multus est , is ineptus dicitur. Et in hunc ſenſum caput iſtud de ineptis picturis inſcribi tur, nonquatenusars deſignationis rudius aliquid effecerit, de quo non cft hic diſputatio , ſed agimus de errorc illo , in quě incurritur, ſi perſonæ, quod decet, denegetur, quod qui dem accidere poteſt, & loco, & tempore, & modo, & aliis re bus; ex quibusfiquid loco non ſuo ponatur, decurtatum red. dit imaginis corpus , tanquam partum immaturum , cui ſuo rum membrorum deſunt officia , & artificcm arguit tanquam ineptum , & imprudentem. Nampi&tura, vt omnes norunt, ars eft veri imitatrix, &ille bene pingit, qui beneimitatur, nec ille probèimitatur, quires ipſas,aut quales fuerunt,aut quales ratio fuiffe ſuadct , non exprimit , præſertim ſiad perſonam hominis pertineant, quod primum eft omnium , quæ in imi tationem cadant; & vt melius fententia noftra explicetur, ex emplis picturæ variis manifeftabitur, in quibus eiuſmodi vi tia reprehenduntur, quod quidem per multam rerum yarie tatem affequi licuiffet, quæ nimium frequenter occurrunt, ſed quædam hocloco é myfteriis gloriofæ Virginis decerpſi mus, quæ crebrius apud omnes viluntur, & populo magis pa tent, è quorü fimilitudine , aliarum etiam imaginū ſacrarum , &profanarum errores facilius cognofci potcrunt. Vt igi Lib. II. Cap. XXVII. 253 Vt igitur incipiamus a qualitate perſonæ , inepta dicitur pi&ura omnis ſanctæ Virginis ,in cuius vultu color, & nitor apparcat, & omnis planè comptior , & quaſi laſciuior ſpe. cies nitcat , qui crror eſt planè putidiflimus , & omnino non ferendus. A veſtitu , cum illa,quæ vera humilitatis, & modeftiæ for ma eſt, pingitur cincinnis exculta , veſtibus ornatiſſimis , & pompa adco inani inftrueta , vt illi etiam vniones ab auribus pendcant: quod nemo poffit ſine ſtomacho aſpicere. A loco, cum domus pingitur , in qua habitabat, cum ab Angelo Gabriele falutata eft ; quam quiſque crediderit illius paupertati , & deuotioni ſimilem fuiffe , quod etiam nunc ſancta domus Lauretana probat ; tamen ſunt, qui externum domus atrium columnis altioribus fulciant , domum verò precioſis tentoriis , & aliis ornamentis inftruant, quæ omnia & ſuperuacanea ſunt, &ab inftituta ſanctiſſimæ Virginis vita abhorrent, aut cum alijpingunt eandem, capite nõ operto ,in templu Hierofolymis, quod & minimè decet , & ſummam honeftatem , & facrarum rerum vencrationem ,qua illa præter cæteras imbuta erat , offendit. A modo, cum pingitur à quibuſdam per gradus templi, cum lana, & colo aſcendere ; Item à nõnullis, cum filium ami. Giffet ,in templo huc , illuc diſcurrens capillis diſtenſis , pafſis, & horridis pingitur. Item ab aliis, cum videret filium in cru cem ſublatum ,præ dolore veftem ſcindere, malas , &vultum lacerare, ferire caput pugno , quæ omnia indigna quidē ſunt, &cum vita , & fapientia ſan & tæ Virginis Dei matris minime conſentiunt. A tempore , cum pingitur poft vnigeniti filij mortem , cum piis reliquis , & ſanctis mulieribusad ſan & ú ſepulchrum ire,vtcorpus ſacratiſlimum vngat ;exiſtimat enim pi&tor hoc pietatis argumento illam ornare ; nec videt ſe detrahere de præftantia, & fide illius,quæ nihil vnquam dubitationis de fi lij diuinitate admiſit. Nam cum certa illi effet futura reſurre &tio , 354 DeSac. Prof. Imag. &tio , ftultum fuiſſet, vnguentum afferre , ſepulchrum petere, vt corpusà corruptione vindicaret. Sunt alia huiusgeneris, & maiora etiam, quæ ignobilespi &tores fectantur, qui quò lead humiliora demittunt, &mino ra quædam , & planè puerilia perfequuntur, cò magis repre henſionedignam picturam faciunt, & planè ineptam reddüt; deniq ; efficiunt, vt quicunque illam intuetur,non modò iu dicium vituperet pi&toris , ſed amentiam rideat. Itaque hæc ipſa propter iuſtas cauſas prætermittimus. Depicturis in analogia ,ſeu proportione peccantibus. CAPVT XXVIII, dial. 2 . D declarandum , quæ picturæ in proportione peco cent, non eft , quod hic longa difputationc inqui ratur, quidnain propria analogia, ſeu proportio ſi Eucl. lib.s. gnificet,tuin quod hoc à multis ſcriptoribus eſt diffusè expli Ariftot. Eshic.catum , tum quod ſcientiarum diuerſitas vanam reddit hu lib.s.cap.3. Boet.in Porph. ius nominis vſurpationem , cum aliter acceperint Geome træ, aliter Arithmetici , aliter Phyſici, aliter etiam Theologi, S. Thom . 1.par. & reliqui . 9.12.art. I.ad 4. 2. 2.9.61. Nos autem , qui potius vſui imaginum inferuimus, vt il las ad practicam norma certa temperatā adducamus , quam 3.21,2.1. art.1. vt ex Theorica ſpeculatione hæc examinentur , accipientes gu /7.1. hanc vocem quatenus cum pi&toris facultate conuenire po Card .Cuſan. teft , vt errores declinet , quibus ſolet pictura minus accom ignor.c.7. modatè facta laborare , dicimus duobus potiſſimum modis, iul.Scalig.de poſe analogiam in imaginibus conſiderari. Altereft ,qui per fubiilit.pagi. tinct ad conuenientiam, &quaſi cõcentum duarum, aut plus rium rerum coniun &tarum . Alter eft, in quo quæritur, vtrum partes , quaſi demenſæ litu , & poſitione, tam inter fe,quàm Art. 2.4 S. Bonavent. lib. 1. de doit . quoad 28 895 : Lib. II. Cap. XXVIII. 255 quoad locum, toti reſpondeant, & in vtroque, quando figuræ conſenlionem , &quaſi cognationis cuiuſdam officium fer uabunt ; picturam dicemus ſua proportione decoratam effe. contra verò ille , ex analogia laborabunt , quæ tacitam hanc conſpirationem defiderabunt . Incipiamus igitur ab illis , quæ cum multa coniuncta ha beant , proportione comparationeque carent , quod poteſt partibus,velconiun & tis, vel diſiun &tis deprehendi. Coniunctæ partes erunt , vt fi fiant vno in corpore bra chia, quorum alterum altero fit longius , ſiue crura, alterum altero craſſius, fi oculi, alter altero maior, ſi malæ deniq; ,alte ra altera latior, partesà Græcis dicuntur cévtispopu, nam à dex tera, & à ſiniſtra, ficut partes à natura inter ſe reſpondēt, ita ar te debentæquales , & fimiles effici. Poffunt tamen aliter etiam partes carentes proportione conſiderari, licet évtispopa non ſint, vt fi fiant in corpore bra chia pleniora, & craffiora; crura verò breuiora, & graciliora ſubiiciantur, aut aures longiſſimæ , & naſus breuiflimus, id quod monſtro ſimile videtur , quos tamen omnes malæ pro. portionis errores eſſe dicimus, cum illud, quod figura expri. mitur,non ita à natura ſe habeat , quod fi verè ita ſe habeat, non fuerit in natura peccatum Analogiæ , ſed ipſius rei vi tium. Diſiuncta iſta erunt , fi in vna tabula variæ res , homines, belluæ , arbores , domus pingantur, ita, vt ſi quisres illas inter ſe conferre velit , domusinſtar montium, aues Elephanti in ftar ſint, homines verò infra pigmæorum paruitatem ſubſi deant , quod cum propriè ad artem deſignationis pertincat, nos plura non dicemus. Eftalia rerum diſiunctarum malè affecta Analogia, quæ potius ad vim intelligendi, & ad rationem, quàm ad ſenſum pertinet , quando vbi picta res offertur, ftatim cogitat, & per pendit fecunt, vtrum illud, quod figura expreffum eft ,ad resa lias proportionem, & aptam conſcnſionem habeat : atq; huius malæ DeSac. Prof. Imag. 1 malæ proportionis plures ſunt ſpecies ; ex quibus vna dici turà quibuſdam relationis , vt cum duo homines inter ſe re feruntur, alter ad alterum , ex his autem alter ſit grandior;vt pater filio maior ; tamen filius patre ætate grandior finga tur ; aut cum glorioſa Virgo exprimitur facratiffimum filij mortui corpus in ſinu complectens: quæ iuuenili facie pinga tur , vt vix annum vigeſimum quintum videatur attingere, cum tamenfilius triginta trium annorum eſſet; Idem fit cum pingit aliquis ſanctum Ioannem Baptiftam , & Saluatorem v na in tabella: &huic puerilem formam , illi prolixam barbam b S.Luc.cap.1. tribuit , quorum tamen ætas tribus menfibus non amplius inter ſe differebat; hoc item in multa cadit,quæ poffunt eti am ad picturas falſas pertinere. Alia ( vt largè loquamur) rerum ſimul iunctarum mala proportio deprehendi ſolet ,cum inter ipſas res non fatis con ucnit , & caſu videtur potius quàm confilio ea facta fuiſſe : vt ſi quis in vna tabula fingat aliquem fidibus cancntem ;a lium ficus de arbore decerpentem ; aliunr , equum calcari bus concitantem, & non longè Ægyptium hominem , quem vulgo Cingarum appellant , pecuniam numerantem , & alia huiuſmodi . Alterum genus prauxanalogiæ eft, cum partes à toto dif fident,quod percipietur mclius, li intelligetur, quam ipſi pul chritudinem vocamus, à Platonc ouppleTeiur tãouencor, & à Cice. roncaptam membrorum compoſitionem dictam efle, cum velletnobis ſignificare, ab Analogia elegantiam , & venuſta tem excitari, quæ pulchritudo appellatur. Hinc dicimus , pulchrum hominis vultum , pulchram corporis figuram , in quo membra omnia accommodate inter ſe compoſita , conglutinataque ſunt ; Ex quo ſequi - tur , vt picturam illam in hoc genere peccantcm , & pul . chritudine carentem dicamus , in qua partes à toto diſſen ſerint. Hæ igi Lib. II. Cap. XXVIII. 257 Hæigitur partes tanquam coniun &tæ conſiderari, & tan quam diſiun & tæ etiam poſſunt:tanquam coniun & tæ , fi corpo . rigrandiori, & iam perfecto, pucrile caput imponatur , autſi ſtatuæ magnitudinis immenſæ , quàm coloſſum appellant, pigmæi vultus tribuatur, aut fi quis puſionem pingeret, & cn ſem toto illo longiorem traderet, ſiue Cupidini clauam Her culis accingeret. Diſiun &tæ partes, & proportione minus demenſæerunt, cum vna in tabula variæ picturæ poſitæ fuerint, quæ nec ad locum, nec ad myfterium , nec planè ad opus illud, quod ſuf ceptum eft, aptæ videantur, tunc enim conſideratur tabula, aut loci facies,quæ primò occurrit, aut facellum ,aut Eccleſia , vbi Hiſtoria pi&ta eſt, tanquam totum aliquod, &figuræ tan quam totius partes exiſtunt. Hisigitur in rebus incommodæ Analogiæ peccatum erit propter locum ; cum illud quod pingitur cum loco , quito tius rationcm , & dignitatem tenet , nulla in rccongruit, qua le fuerit,ſi quis in Eccleſia , aut conuiuium , aut choreas pin gat,velin bibliotheca prælium , aut venationem, vel in Noro trophio,quod eft infirmorum hoſpitale , Tridentinum Con cilium ;aut in aula cquitumMoyſem ,aut Dauidem greges pa fcentem , aut in cella penuaria repræſentet folis curſum , aut zodiaci circulum , feu lunædefc &tum . Propterlocum ,aliud ctiam erratum proportionis conſi deraripoterit ; cum anguſtu in ſpatium , dumnulla cogit ne ccffitas,multa, & magna compelluntur , quæ ſitus & ambitus paruitate excluduntur , aut falua proportionis regula reci pi, & confiftere non poſſunt: vt olim pićtor ille reprehenſus cſt, qui fecit loucm ſedentem ca magnitudine , vt fi allurgere vellet, periculum fuiffet,ne tecto caput fibi frangeret, & com minueret. Solet etiam à nonnullis appellari Analogiæ mendum in rebus pluribus coniunctis , quando ipfæ ſuis locis dilpoli tæ non ſunt, non aliter quàm contingeret in vaſe, ſi figulus, m 2 vbipe 258 De Sac. Prof. Imag. 1 vbi pedis locus eſt, ibi caput fingeret; ita fit cum pictor ipſis rebus , quas exprimit pictura , locum ſuum non tribuit , nec dignitatem, aut conditionem illarum perpendit, & ad dextc b Lucian. de ram ', vel ad finiftram illa ponit , quæ locum medium tcne confcrib. hift. circa medium , re deberent, aut prætermittens illud , quodhiſtoriæ caput eſt, fol. 286. maiorem adhibet diligentiam in eo , quod minus eft , & il lud potiſſimum intuentibus offerre ftudet: vt in conucrfio ne ſancti Pauli videmus, magnam pictorum induſtriam in eo verſari, vt equum inſignem , & ferocitate exultantem pin gant,hoc enim habent primum , reliqua negligunt : & in ad oratione Magorum laborant,vt mirificum camelum faciant, vel Æthiopem muneribus onuftum pingant , atque his pri mam in tabula ſedem tribuunt, vt vix facto infanti, qui ado randus eſt , locus relinquatur. Item aliam totius, & partium minus aptam cognationem nonnulli ponunt: cum ad imagines præſertim ſacras, aut quæ maġni ponderis ſunt, accedunt aliæ infimæ conditionis, & quaſi extraneæ , quæ cum illo quod eft in pictura primum , commune nihil habent, quas Græci masésza vocant , cuiuſmo. di eſſet,ficum pi&tura Domini noftri, cum ad columnam al ligatus , crudeliter flagellis, conficiebatur , quis appingeret puerum , quamuis hic quidem longiori ſpacio diftare videre tur, cum caneludentem ,aut pugnam auium faceret,autruſti cum ranarum piſcationi vacantem , aut alia huiuſmodi, quæ pictores excogitant , nec rationem habent vllam rei, quam præcipuè tractant. Præterea exempla permulta afferri ſolent , quæ quidam huic abuſui, qui in proportione viſitur,tribuunt: ſed ex his quæ dicta ſunt, licebit quod neceſſarium fuerit , col ligere . De pictu Lib. II. Cap. XXIX 259. OOC500CJOC M DOC 30oCoococ30003000300c 300c30oCooc Depicturis imperfectis. CA PVT X XIX. Vltis modis pi&tura dici imperfe & a poteſt ; pri mo,ſiconſideratur tanquam opus hominis, qui cũ propter peccati culpam in potētiis debilitatus fra Etuſý; fuerit,non poteft quicquam, quod aliquo vi tio affectum non fit,præftare; nos autem deiſta congenita , & quaſi naturali imperfectione verba non facimus. Secundò, imperfecta appellatur , vel vt eft ab artifice im. perito fa & ta , qui in pręceptis, quæ ab arte traduntur deſignan di, adumbrandi, colorandi, & aliis deficit , aut quia non vult, aut non poteſt rem perficere , vt fit cum tantum inchoata , & lineis rudis adumbrata oſtenditur, nec manum vltimam affe cuta eſt, quod ſignificabat Apelles , quamuis aliò reſpiceret, cum verba illa in ſuis operibus adſcribebat: * Apellesfaciebat.a Plin.in Sed ne de hac quidem loquimur. Aut poteſt pictura tanquam imperfe& um opus conſide rari, inco quod ad res, quæ eſſent exprimendæ, &ad hiſtoriam , quam pictor habet in animo propoſitam , pertinet; de quo gc nere imperfecti agere loco iſto volumus. Dicimus igitur interdú quædem opera , quæ aut in iis par tibus , quæ integralesappellantur, vitium imperfecti habent, aut numero rerum , quæ ſunt exprimendæ , carent, aut aliquid ex iis ,quæ circumſiſtunt neceffariò ,deſiderāt; ita vt ab eo, qui rectè iudicare poteft, facile percipiatur non eſſe comprchen ſum pictura totum illud quod requirebatur , quo fit vt muti lum opus &decurtatum, &imperfectum appareat. Pro exemplo ſit , ſiquis pingat ſanctum gloria æterna in cælis fruentem ſine diademate, ſine corona, quod eft ſanctita tis & beatitudinis argumentum , imperfe &tum opus largo mo do dici poteft. item li pingantur ſancti Martyres , aut Confel, ſores ſine propriis inſignibus, ſine probatis, & vſu , & Eccleſiæ conſenſu proem . m 3 260 De Sac. Prof. Imag. conſenſu ornamentis, vt ſanctus Laurētius ſine craticula, fan Eta Catharina ſincrota, & fine nouaculis, ſanctus Sebaſtianus ſinc ſagittis ,fan &tus Ambroſius ſine flagello, pictorem imper fe &ti operis arguere poflis; eſt enim cuique proprium inſigne attributum , non modò vtinter alios quiſque agnoſcatur , ſed ctiani vt inſtrumētum gloriæ, &laudis trophæum habeat, quo vicit mundum ,quo ſemper ornari, priuari núquam debet; aut bl. Reg.6. ſi quispingeret templum Salomonis,finccolumnis,aut ſinc atrio ,aut fine ſanctuario ,aut ſine partibus aliis; aut ſi quis face ret ſummum Sacerdotem cum ornamētis ſuis communibus, • Exod.18.39. & veftibus propriis , at omitteret rationale , aut ſuperhume rale, aut thuribulum, aut tintinnabula, aut reliqua alia , dubiú non eft, quin hæc omnia ad imperfe &ti vitium pertinerēt,quo rum ſuppetunt exempla permulta, quæ oratione longiori per ſequi non eft necefi'e . In numero etiam imperfe &tio appareret, cum pingens cæ d S.Marc.6.14. nam Domini,in qua ' pafchalem agnum Saluator nofter cum diſcipulis comcdit, non duodecim Apoftolos, fed aut ſex ,aut octo tantū pingeret, idem effet de myſterio Pentecoftes, aut in alio myfterio , vbi de numero nemo eft qui dubitet , aut ſi quis in lapidatione fran & ti Stephani hominem vnum tantum 82.Paral.c.32.lapidantem faceret, aut in Noë barcha perpaucas animantium b S.Luc.cap.2.ſpecies effingeret aut exercitum Regis Aſſyriorum cum par ua manu peditum, & equitum repreſentaret. Item vitio daretur , ſi pars aliqua ex iis,quæ neceffariò cir cumfiftunt,non adeffet: quemadmodum ſi pingas myſterium is.Loc.cap.2. ' natiuitatis Domini prætermittas autem præfepe aut bouem , IMassl.c.27. aut aſinum ; aut in myſterio palionis, nuſqua columna , ' nur quam corona ſpinca appareat , aut cum aliquod fan & tæ Eccle ſiæ facramentum repræſentatur, quale effet, cum ordines ab Epiſcopo dantur ; aut matrimonium præſente facerdote cele bratur, res verò illæ, illi inquam ritus prætermitterentur, quos neceſitas ipſa ab vſu Eccleſiç ſanctę datos exigit, & liber Pon tificalis &Sacerdotalis, &facrum Concilium docent. Scd C Altor.2 . 1 factor.7. Lib. II. Cap. XXIX. 361 Sed hoc imperfecti genus cum poſīt ad omnia pi&tura genera dimanare, ne aliquem fortè inducat in errorem ab eo, quem animoconcipimus alienum , idcirco vt ſenſus noſter planè pateat, & vtlegentium cupiditati conſultum melius ſit, ifta quæ ſequuntur ſubiiciemus . Primum eſt,licet ipfi reprchendamus pi&turas hoc imper fe & ionis genere vacillantes, &claudicantes, tamen nolumus pictorem his , quaſi dura adeo legeadftringerc,vt cogaturni mium diligentiſtudio minima omnia perſequi, quæ ad ima ginem pertinent , aut ad actionem , aut ad myſterium , quod pictura repræſentatur;ſed de iis tantumimperfe & ionibus lo quimur, quæ ſubſtantiam operis continent , aut neceſſaria ac. cidentia dicuntur ; idcirco quia hoc ſummum , &iudicium, & peritiam rcquirit, pi &orille ſapiens erit , qui cum Ecclefiafti cas res pingendas ſuſcipiet, do&um, & prudentem virum ad. hibebit, vt ab core communicataconſilium capiat. Secundò eft animaduertendum, codem interdum myfte. rio duas, aut plures diſſimiles actiones comprehendi, quaspi Ctor vniuerſas complecti non cogitur , &cum omiſerit non nullas, pi &tura tamcn in vitium imperfe &tinon incurret , vt in cæna Domini vltimafit ; ſcimusenim omnes, aliud fuiffe ma- m S.Luc.c.za. gnum comedere , aliud Euchariſtiæ ſacramentum inftitucre, aliud Apoftolis pedes abluiffe , idcirco non errabit Pictor, fi cænam , & menfæ a & ionem exprimens, ablutionem pedum, aut Euchariſtiæ ſacramentum , quæ ſunt diuerfæ actionis omi ſerit. Tertiò moncmus, effe vnum aliquod imperfe & i genus, quod perfc & i vel plurimü habet, & effe diminutionemmul tis rebus auctam ,quod eft non diſſimile illi figurę, quam Rhe tores drogámnarvocant,quæ " taciturnitate maiora ſignificat :n Quintil.lib. ita in pi&ura , & poffunt, & debent fæpè res ita pingi, vt re ali.8.cap.z.ſmb.fim. qua prætcrmiña,ac tātum aptè adumbrata, aut ſignificata, ille qui 26-2 De Sac. Prof. Imag cap. 1o. qui aſpicit, maiora fecum cogitet , quælaus admirabilis quide o Plin.lib.zs. Parraſio in primis tributa eft,vtfcripfit Plin . ° ita dicēs : Extre ma corporum facere,& definentis picturemodum includere,rarum in fucceffu artis inuenitur, ambire enım debet ficextremitas ipfa , & fic definere, vtpromittat alia postſe,oftendatg etiam quæ occultat. Ita que Timantis factum illud laudatur. de quo idem Plinius tra dit, cum Iphigeniam ſacris addictam , & mactandam ,& inter præſentes multos patruum, & patrem pinxiſſet, cum non ſatis confideret ſe patris dolorem pi&tura , & coloribus exprimere poffe , faciem velo texit : Cum mæſtos, inquit ,pinxiſſet omnes, precipuèpatruum , & triftitiæomnem imaginem confumpfiffet,patris ipfius vultum velauit, quem dignè non poteratoſtendere. Cuius ex emplum boniPictores interdum imitari ſolent, qui dum faci ps.Ioan.c.19. unt Mariasad pedes P Domini Crucifixi plorantes, vt vim , & acerbitatem illam exprimant, aliquam ex illis demiſſo capite in finum , aut clamide tectum vultum pingunt , vt argumento doloris, & vis maior quædam appareat, &acerbitas, quæ nullis exprimi ſignis poteft,nutu, & ſignificatione percipiatur. Hoc tamen licet ad artem deſignandi potius pertineat,tamēviſum fuit, vt non prætermitteretur,cum ordini etiam rerum hiſto ricarum prodeffe pofit ,in quibus interdum ſi artem iſtam ad hibeas,expeditiorem aperiendi ſenſus tui rationem indicaue: ris . Cocooc Depicturis vanis d'ociofis. CAP v T XXX. Vnc ſequitur vt de illis piduris agamus, quæ vana dicuntur . de quo nomine ſubdubitaret forſitan quiſpiam , picturam omnem quodāmodo vanam dicipoffe , cum ſit tanquam Vmbra &Imago veri a Firz doncid.tatis ; Vnde cft peruulgatum dictum illud Virgilianum : * Atqz onimum picturapaſcitinani. Tamen cum pi &tura proprium offi labi cium Lib. II. Cap.XXX. 263 cium ſuſtincat, vt ſupra à nobis explicatum eſt: vanas dici- b Supralib.s. mus hoc loco pi&turas illas , quæ à finc ſuo diſcedunt, &pon. cap.19.69 /eq. deris nihil habent, tantum oculos tenent , fru & um præterca nullum afferunt. hunc tamen ad numerum non aggregamus illas , quæ certa ratione adhibita fæditatem lignorum, &latc ? rum tegunt , &tabulata , & muros veſtiunt, atque huiuſmodi res ornant, quemadmodum alibi diximus. " c Suprà cap.24. In præſenti erit folum ſermo de illis picturarum generi bus, quæ vanitatem ſummam rerum , aut fabulas , aut inuenta alia exprimunt,fed finem certum non habent, niſi ve deſigna tionc & coloribus explicent , quod pictori in animum venit, & voluptati intuentium ſeruiat. ſed cum iftud à multis tracta ri variè foleat , exiſtimauimus rei propoſitæ expedire , ſi non nulla excutienda præponeremus, quæ cum legentes deguſta. rint, maiori aliquando animaduerſione in huiuſmodiinuen . tis imitationeperſequendis poſthac vtantur , rcſeruantes na bis de CRYPTIS ſeorſum infra agere, quamuis cum his & fi mile, & commune aliquid habeant. Et quoniam oſtenſum aliâs fuit, primam debere eſſe in chriſtianis imaginibus vtilitatem , nunc addimus doctis viris probatum effe , vt actiones hominum in ſua ſpecie d tribus d S.Thom.1.2. modis confiderari poflint. Primus eſt illarum ,quæ bonæ ſunt, 9.18. arb.8. quia cum ratione congruūt.Secundus eft earú , quæ improbæ ſunt, quia à rationediſſentiunt.Tertius earum, quæ in medio, inter bonas , & malas confiftunt, quia neceſſariò neque hoc, neque illud continent , cuiuſmodi eft ad platæam accedere, conſcriptam ſchedam legere, lapidem manu capere, atque ali quid huiuſmodi facere , quod poſlitin vtramque partem tra hi: ob hanc caufam actiones indifferentes dictæ ſunt, & ſecun dumiſta picturæ huiuſmodi, quæ vanæ appellantur , nonom nino contemnendæ viderentur, cum mediæ ſint, &ad rectum vſum perduci poſſint. Sed animaduertendum eſt , actiones iſtas quæ ex ſuo ge nere indifferentes appellantur , ſi in praxi , ſiue in actu ipſo , & Vtab 264 DeSac.es Prof. Imag. 9.18.art.y. veab hominibus fiunt, conſiderentur, iam non indifferen tes effe ', fed boni aut mali rationem induere , quandoqui dem homo , qui ſecundum naturam , quæ rationis præſtan tia nititur, id quod agit , non temerè, non fortuito agere debet , ſed ad finem aliquem dirigere , ob quem actio illa ad bonú , vel malum trahitur , fi quis tamen interdum aliquid inconſideratè & inconſultò fecerit , tamen poterit quidem dici iſta hominis actio , non autem humana actio , vt Thcologi es.Thom . 1.2. loquuntur. ' Ex his dicemus, nomen iſtud pi&turis imponi, quamuis o culos oblc & ent, & naturâ fint media, & quali indifferentia.ra tio quam ſequimur, hæc eſt, quia chriſtianæ pi&turæ finis, non eft delectatio tantum , fed vtilitas cum delectatione coniun &ta.idcirco vana dicitur,cum totum iftud, tanquam proprium finem non aſſequitur, necexcuſari à culpa vanitatispoteſt, co quod res, quæ pictura repræſentatur, indifferens fecundum ſe ipfam ſit, nam chriſtianum hominem non decetrationes ſuas ſuſpenſas habere,ſed quærendum , & nitendum illi eft, vtom nia tanquam inftrumentum aliquod ad bene agendum adhi. beat,& virtutem ad quam natus , vel potius factus eſt , ſemper in animo præſentem habcat, nec debet hoc vno contentus ef fe , vt no malèagat,fed bonum appetere, &in illius ſtudio pro ficere ſemper deber. Videmus à Dco bona omnia crcata effe , nec aliquid , aut malum ,,aut vanum , aut ſuperfluum effe fa & um ; Vodecum homo imagine & ſimilitudine Dci in ſua creatione fit dona tus , nequaquam debet pi&turæ imagine , quæ rerum imitatio cft ,otiosè &inutiliter vti, ſed magis ca erigi & excitari , vt pro greſſum in virtute faciat , & cæleftem gloriam promereatur. nain ſi vnius verbi , quod paruo momento , vt exiuit ab orc, fs.Marsb.c.jz. conſumitur, ratio ' reddenda Deo eft , quia ocioſum ver. bum ſit , quanto magis, li diuturnum aliquod opus , & con fultò 1 Lib.II. Cap.XXX. 265 ſultò ſuſceptum , vanè fiat ? non ignoramus quidem multis cx rebus , quæ videntur indifferentes, poffe ab aliquo vtili tatem percipi , ab alio fortaſſe damnum exprimi , vt affectus cſt ille , qui vtitur , & quales ſunt fines , quos ſibi vtens pro. poſuit , nec tamen poffe abfolutè dici , omnia hæc genera picturarum omnibus hominibus effc , aut inutilia , aut per nicioſa ; qui enim & iudicio præſtat, & fpiritu ducitur , po teſt ab auibus, à piſcibus, à floribus, à citharis , & ab ipſis ctiam lapidibus philoſophandiargumentum petere , imo ob hanc cauſam omnia quæ creata ſunt, hominum oculis expo ſita , & cxplicata ſubiacent, vt ex iis quæ ſenſibus percipiun tur , cognitionem & deſiderium rerum æternarum , quæ vim ſenſus effugiunt, hauriant. Tamen quia pauci funt, qui ad hunc contemplationis gradum aſcendunt , nos communem loquendi conſuctu - dinem fequentes, picturas bonas , & commodè vtiliterque fa &tas illas vocamus , quæ naturam habent , &vim propriam oftendendi res laudabiles , & hominum vitæ vtilcs , ſi non ignorantur , improbas verò illas dicimus , quibus fit con tra , vt prauum potius aliquid in animis noftris excitetur , a lias deniquc ocioſas, & vanas appellamus , quæ per ſe neu trum , tanquam finem ſuum fpectant, idcirco tanquam cor pus fine anima , à verè chriſtiano homine prætermittendæ videntur , qui vt induſtrius mercator, qui ab vnaquaque re lucrum quærit , nec patitur aut locum , aut tempus , autpe cuniam , aut mercem , aut alia , fructu & vtilitate ſua carere, debet in hanc piam curam alliduè incumbere , vt nec ſermo, nec inceſſus, nec a &tio , nec oculiipfi, aut quæcunque alia, quibus aſiduè vtitur , apud ſeita iaceant , vtindelucrum ſa lutis ſuæ exprimere non poflit. In hac ipfa fententia fuiffe fan & um : Auguſtinum , illius 5 Augup.com Verba teſtantur, qui de ſtatuis & picturis ait : Hoc totum genusChryfof. lib. inter cap. 25 266 De Sac. Esº Prof. Imag. cap.35. inter ſuperfluahominum inftituta numerandum est, niſicuminter est quid eorum ,qua de caufa, &vbi, &quando, ở cuiusauctoritate fiat.Et in confeflionibus inquit : Quaminnumerabilia variis ara tibus & opificiis,in veſtibus , calceamentis, vaſis , & huiufmodifa bricationibus, pi&turis etiam ,diuerfifqúefigmentis, atque his vſum neceſſarium , atquemoderatum , & piam ſignificationem longètrans gredientibus,addiderunt homines ad illecebrasoculorü forasſequena tes,quod faciuntintus relinquentes,à quo facti funt, & exterminan hsamg.lib. tesquod facti funt.Et in fequenti capite hocmodo :' In quàm Aug.lib.eod." multis minutißimis rebus curioſitas quotidie noſtra tentatur? & quam fæpè labitur ? canem currentem postleporem confpiciens in a gro ,fi caſu tranfeam , auertitmefortaßisab aliqua magna cogitatio ne, & ad fe conuertit illa venatio ;quid cum me domi ſedentemftellio mufcas captans, velaranea retibusſuisirruentesimplicans ,fæpèin tentum facit? & niſi iam mihi demonſtrata infirmitate mea, cito ad 1 S.Thom.2 .2. moneas,vanushebeſco. Et fanctus Thomas'propter eaſdem ra 9.167.art.2. tiones inquit : Quod cognitio fenfitiua tunc est vitiofa,cum non or. dinatur in aliquid vtile ,ſed potiusauertit hominem ab aliqua vtili conſiderationer. Huc pertinet , quod ipſis etiam veterum Ro manorum temporibus Marcello contigiſſe legimus , qui cum Siracuſis Romam ſtatuas per multas lafciuientes aduexiffet, quæ oculos aſpicientium illiciebant, & oblectabant, fructum m Plutarchus verò nullum ferebant, narrat Plutarchus, licet huiuſmodi in Marcello. ſpectaculo ſummam plebis gratiam affecutus effet, tamen à ciuitatc reprehenſum fuiffe : Quod affuetum bello ac rebus ruſti. cis,populum nec dum delitias expertum autdeſidiam ,otio nugiſire ferfilſet, qui dum circa artis artificumý oblectamenta verſabatur, dieiplurimum miranda terebat. Nos igitur idem fequentes,non tamê duriores, & feuerio resſumus, vtvelimuschriſtiano homini omnem ſenſus oble Etationem ,quæ à rebus hauritur, arripere , ſed dicimus hoc fi mili requiri, vt & delectationem commoueat , &rationem ad virtutem, quæ actionum omniū bonorum finis eft,ducat,cùm vera Lib. II. Cap. XXX 267 n Eodem lib . cap. 12. vera illa quidem , & Chriſtiana iucunditas ſit, quæ vtriquc fer uit , & delectationi, & vtilitati, & in vtraque pariter elucet, quemadmodum neq; pictori prohibcmus, autſculptori, quo minus aliquid, ctiam quod non ſit in facris hiſtoriis traditum , faciat,quin etiam permulta ex Ethnicis accipimus , multa ex recentibus,quæ facris literis non continentur , modò fit pro babile, vtilitatem inde alıquam percipi poſle, vt cft di&um à nobis " alibi apertius. Contra : nam fi inanis labor, ſi inutilis dele &tatio propo natur,vtiliusfuerit hoc genus ſtudij prætermittere, quæ enim vtilitas ° fuerit , ſi primam ædium faciem figuris Crypticis S.Anton.3. rcfertam afpicias,quæ vtilitas in conuerſione Daphnis ? quæ's.11.fol.1o1. in A &tæone in ceruum mutato ?qui fru &tus ex chorca ? quiex monſtris, quosMaſcheronos vulgo dicunt ? aut ex iis non fa etis , ſed mentitis & fi &tis animantibus propter hoc ſcripſit Philo, cum ſolcrent pi&ores ſæperes inutiles, & fabulas P pin- p Philo de Gi gere: IdeoMoyſes laudatas elegantesgartes picturamgſtatuariam &ant.fol.254. è ſua republica eiecit , quod veritatemmendaciis vitient, illudentes per oculosanimabus facilibus,&credulis. Si dixeritis fæpe allegoricos ſenſus , & egregia morum prę. cepta in iis tradi;reſpondebimus, hæc pauciſſimis hominibus cſſe cognita, & propter imbecillitatem noftram , nõ planè ef ficere,quod deberent, vel animos potius opprimere, & in illa colorata ſpecie defigere, vt infra dicemus apertius. Idcirco ſapiens ?quidam ſcripſit : Pictæ tabulæ delectatio, fi q Petrarch.de sonfilio regeremur,adamorem celeſtem erigere, &originis nos debe- lib.l.dial.4o. ret admonere, &vos humiaffixi,calum apicere non audetis, & ob litiopificem illum folis , ac lune ,tanta cum voluptate tenuißimaspi Eturas afpicitis, atquevndeadaltiora erat tranfeundum ,illic metam figitis intellectus: ſi tamen aliquis Æſopi, aut Poëtarum fabu lam velit aliquam pingere , rei ſenſum interiorē deberet ora tione fimul exprimere,vt ipfa pi &turæ ratio ad aliquam diſci plinam vitæ referri poffet , vt planè appareret,nosnon oble & tari voluptate illa ,à qua in primis vtilitas omnis abſit. n 3 Si dixe 268 DeSac. Prof. Imag. cap.10 1 1 1 Si dixeritis antiquitatem ipſam vſam eſſe huiuſmodi pio &uris ad oculorum oblectationem , & ad animi remiffionem , I Plin.lib.is. id quod patet ex magnificis ruinis vrbis Romæ , & à Plinio ' traditur: Ludium pictorem Imperatore Auguſto extitiſſe , qui prie musinſtituit amantißimamparietumpicturam , villas, & porticus, ac topiaria opera, lucos,nemora ,colles ,piſcinas,Euripos , tum varias obambulantium ſpecies,autnauigantium ,terraſ villas adeuntium , à fellis,aut vehiculis plurimas,præterea tales argutias,facetißimos jáles,tum maritimas vrbes blandißimoaſpectu minimog, impen dio , & c. Rcfpondemus, illis etiam temporibus, à ſapientibus viris reprehenſas fuiffe , quia vtilitatem nullam afferrent, vt ſuprà dictum eſt. At verò apudillos ſit probatum quodcumque voluerint, hocautem tempore , quando errorum caligo iam ſublata eft, & Euangelica veritas illuxit, nó eft dubium , quin aliis ſenſi. bus , aliis cogitationibus , aliis mediis, finibus deniquc aliis , Chriſtianum pecus excitandum ſit, & omnibus in rebus ad virtutem reuocandum , vt illud in animo , & in ore femper habeat, à fe vel minimi yerbi rationem exigendam eſe. Si iterum dixeritis , villas,fontes, & ędes ampliores volu . ptatis tantum cauſa pingi ſolere , vt inde oculi ſuauitatem quandam hauriant : Reſpondebimus, vt iam diximus, Chri. ſtiano homini longius proſpiciendum effe , vt voluptatem cum vtilitatc, vel præſenti, vel futura coniunctam habeat. . 3. Reg. 6 . Sitamien contra obiiciat quiſpiam , fuiſſe in templo “ Sa Er 2.Paral. 4 . lomonis palmas, leones, mala punica, & multa alia huiuſmo di:Rcfpondemus,illorum ſenſus, illa tempeſtate , & fatis fuif Fuela fre.de fe cognitos , & myfteriis redundaflc , quæ à Doctoribus de Bed , lib . derep. clarantur,ita ,vtin picturaruminanium numerum referri nul Salom .Tomi lo modo poffint, vt ab Ægyptiis etiam fa & itatum legimus, 8. cap.14. ES 15. qui notis, & imaginibus , quas iseggaequx dicebant, permulta Sander.lib.z. fingere ad vitam rectè inftituendam ſolebant. de imag. cap.zo Poftremò , addimus faltem omnino in Eccleſiis curan fol. 40. dum effe,vtnc quid otioſum ſit,aut myfterij dignitate carcat, 20. cuius Lib. II. Cap. XXX. 269 cuius fingulare exemplum à Nilo " Epiſcopo permultis antc u Pinth.in 2 . ſeculis accepimus, vt in V 11. Synodo ſcriptum de illo eſt, quiMolar.cap.zw apertè oftendit, quàm ſibi picturæ huiuſmodi otiofæ , & vanæ de post moleftæ effent,nam cognouerat Nilus Olimpiodorum Pro. conſulem cupere, vt in quadam Eccleſiamartyrum ,varia ani malia pingerentur, & ita illi reſcribit: Scribis mihi,numdecorum putem , cum in animo habeas faniædificationem in honorem fancto rum Martyrum ,eiusg quipereorumteftata certamina , labores, & fudores, predicatus est Chriſtus, vt imagines in facroloco omnigea narum animantium in parietibus vndig fieri cures, has quidem à dexteraparte,illas verò à finiftris,quo ſpettatores per terram caffes, apros,lepores, &capreas circumcurſantes, venatoresg fugientia s nimaliavelocitercum canibusinſequentes videant , in mariverò eo miſa retia , omneş genus piſcium captum , in terramg piſcatorum manibus eductum , prætereaè gypſo omne idquod oculos pafcerepo test effectum ; idý in domo Domini contemplentur. Nequaquam : &paulò poft; Ego verò adfcripta ficrefpondeo,puerile planèeffe , ſiultum huiuſmodi rebus fidelium oculosfaſcinare. Deinde : Ve rum noui, dy veteris Teſtamenti hiſtoriis hinc indeparietes templi doctißimi operis pictasvelim , &in vulgari domo mille cruces figi , quam hiſtoriamanimalium malim . Dequo longiorem oratio nem habuit ſanctus Bernardus * : & inter multa , iſta dicit; x S. Bernard Quidfaciunt ibi immunde fimia ? quidferileones ? quidmonſtruoſiinlcerum ab centauri? quid femihomines ? quidmaculoſa Tigrides ?quid venato-bar fol.1134 . res tubicinantes ? itaque ſatis perſuaſum eſt, illos qui ad iftam obſeruationem in imaginibus , vel pingendis, vel inſculpen dis propius acceſſerint, fi veræ virtutis veſtigia ſequi velint, melius probaturos,quod tamen accuratius ab iis , qui cæteris præſunt, & rcligiofis viris, & facerdotibus, & perſonis Eccle fiafticis , petendum eſſet , qui ſe devcntaliis perfectæ virtutis auctores, & duces præbere;fed ne qs feueriores nos exiſtimet, & putctèlocis omnib'pi &uras illas eiiciendas, & extermina das, quæ voluptati animi feruiunt, & imbecillitatē noftrā tu. entur, & fouent,ad canosreferemus, quæ fequenti capite di Depie 1 a centur. 270 DeSac. Prof. Imag Booc zoo Ord . De Picturis ridiculis. CA PVT XXXI. VNT pi& turæ aliæ , quas ridiculas vocamus, exci tant enim riſum , ſi quis illas aſpiciat, quod cum poſſit è variis cauſis proficiſci, quæ fæpe vitium ali quod habent , neceffe eft, vt conſideratius, & con fultius in illis incedamus. Non dicemus hoc loco de pi&uris, quæ rudi deſignatio ne, & ineptis lineamentis exceptæ, &imperitia pictoris depra uatæ , riſum commouere ſolent, intercos, qui iudicare ali quid eius generis rectè poffunt; nam hic riſus non planè ri ſus,ſed (vt ita dicā )deriſio eft, cùm riſus, vnde ridiculú oritur, à deformitate originem ducat , fed ab illa quidem , quęnó inc a Cicer, z. de ptè fa& a,& expreſſa eſt, cùm dicat Cicero “ : Locus,Gregio ridi. culi deformitate quadam continetur , qua defignat turpitudinem , non turpiter , quod in pi&turas iſtas non cadit, quæ Analogiæ mendis, quæ ineptiis ſcatent, & ab artificis imperitia ad ſtulti bexintil lib.tiam traducuntur: Quintiliano dicente : Anceps ridiculi ra tio est,quodà deriſu nonproculabest riſus, cuius fedescumfitin de formitate aliqua,&turpitudine;cum in aliis demonſtratur,vrbani. Tas, cumin dicentē ipfum recidit , ftultitia vocatur.qua de rc Ada. gium illud apud veteres natüeſt:Homo faciemagis quàm facetiis ridiculus. &de pictore quodam ſcribit Elianus,qui in arte ſua, ita peccabat inſulsè, & imperitè, vt cum in pictura nullam re rum ſimilitudinē exprimeret, cogebatur adſcribere id, quod crat pi&tum , eſſe aut equum, aut arborem , aut librum, quod sidere omnes folebant. His igitur picturis ,quæ in principiis, quibus ars tamquam fundamento proprio nititur , peccant ,vt non modòineptè iudicentur, ſed etiam derideantur , profpiciendum erit, per cos , qui artificibus præſunt, & auctoritate publica vtuntur, quemadmoduloco proprio diccmus, Quod verò pertinet ad ridicu. princ Lib. II. Cap. XXXI. 271 C Proverb. 8. Coby.23: f Vinc. Med. de ridsculus ridiculum , illud de quo agimus, quod oritura reipſa ,quæ fin gitur,neceſſariam inter imagines ſacras, & profanas differen tiam conſtituimus. nam de facris cum à Tridentino Concilio decretum ſit ,non licere cuiquam dictis ſacrorum librorum ad ineptias, & ad iocum abuti ; ita non debebit quiſquācour que temerè prouehi, vt ad rationes alias adhibeat picturas ſa cras, quam ad grauitatem, ad venerationem, ad ſanctitatē, cui ſimile eft illud Salomonis “: Audite,quoniam derebus magnis lo cutura fum ;& illud S. Ambroſij d : Licet interdum honeſta ioca, ac d S. Ambrof. ſuauia ſint;tamen ab Eccleſiaſtica abhorrent regula , quoniam que in lib. 1, de offic. Scripturis facrisnonreperimus ea,quemadmodú vſurpare posſumus; quod item à reliquis Doctoribus confirmatum eft. e S.Thom . 2.2 De profanis autem duo occurrunt , quæ omnino vidētur 9.365.376.2 . expellere , &cxcludere omnem vſum illarum pi &turarum , quç inter picturas ridiculas ſunt,alterum venit à natura rei , alterú à rationc vſus. De primo nõrulli dicunt, cũ ridiculi excitan di cauſa ncceffe fit , vt quod fit ,aut dicitur habeat nouitatcm quandā,quæ in incautú hominem ftatim incurrens, admira tionem comoueat, cum res admirabiles voluptatē afferant, vt exiſtimat Ariſtoteles 6 ; hinc fit, vt hocipſum quod nouü eft, . Ari/?01. 1. Rbet.cap.30 rapiat animos ad quandam lætitiâ, addunt vcrò , hocipfomi nus commodèin imagine diu manente cótingere poffe, cum perſpe & ū , probatumq; fit,rebus iftis, quas ſæpe vidimus, aut audiuimus,riſum nobisamplius nõcommoueri, ita vtimago iſta egregiè facta cæteris hominibus ridendi occafionem præ bere poffet,qui illam nunquam vidiffent,non autem domino & poffefforiillius, cui pictura iſta nec noua eſt,necimprouiſa. Adiſta reſpondemus, cum ridiculumé multis cauſis oriri poſlit, pi&ura aliqua ita ſcitè, & ingeniosè fieri poterit, vt ex variis rebus, quæ extrinſecus accidunt, poflit nouas riſus cau ſas afferre, vt ſcribit Cicero de imagine ſcuti illius Mariani, quæ licet ſpectata ſæpius, & din cognita effet, repētino tamen dicto riſum omniūcxcitauit, cũ ſcribatille hoc modo " : Valde h Cic.de ore ridentur etiam imagines, queferè in deformitatem, aut in aliquod or. vitium 272 De Sac. Esº Prof. Imag . vitium corporis ducuntur, cumfimilitudineturpioris , vt illudoften dam cuiufmodifis: & digito demöftrauit pictum gallum in Mariano ſcuto Cymbricofub nodusdiſtortum ,eiecta lingua,buccisfluétibus:ri fus est commotus:nihilillitam fimileviſum est; poſſent etiã pi& u ræ iſtæin huiuſmodilocis collocari, & ita opportunè oftendi, aut tam aptum , tamg; cômodum in fermonem adduci, tam deniq; raro aperiri,vtartificio pariter & factæ , & propoſitę,ri. diculum illud,dequo agimus, cfficerent. Alterü quod obiiciturmulto maius eſt, fuit enim grauif ſimorum , & ſanctiſſimorum auctorum ſententia ,nullü genus facetiarum , nullos luſus Chriſtianum hominem decere; cum i S. Ambrof. fcribat S.Ambroſius': Non folùm profuſos,ſed omnes etiam iocos lib.1.offic.com declinandos arbitror,plenum tamenfuauitatis,&gratieſermonem 1 S. Bernard.deeffe nonindecorum ;aiunt'enim eſſe de paradiſo delitiarum ex modo bene siz pulſos,in hunc mundum deportatos , &tãquam in carcerem Hendi,ferm.6s. non voluptatis , ſed pænitentiæ caufa incluſos, principium cnim vitæ cùm ſuſceptum cumlu&u fit , & finis doloribusnó carcat, ſatis declarare, quale tēpus mediú effe debeat , nos pe regrinari in hac vita, quibusdiligenter cauēdum ſit ,ncà recto içinere diſcedamus,nec effe vtēdum in via luſibus, & facetiis, vt faciliusad patriam perueniamus,aduerſus nos a & tiones in ftitui grauiores, teſtimonia rccipi , vnde non inſtarinfantium n Marth.c.12. decere nos ludere, &iocari , ſed reddendamm rationem om nium ,velinanium , & otioforum verborum ,nedum rerum, & n S.Luc.c.19., factorum ;in " vita Saluatoris noſtri ſcriptum effe , rigiſſe illum nunquā, tamen fleuiffe, idem effc nobis ab eo traditū in Euan gelio º , vbi dibitur;Vevobis,qui ridetis, quia flebitis; ſummatim verò fidem noftrã,& Chriftianam legem, & facras fiteras non dicere quidquam aliud,nihilprædicare, nihil in aures noftras infuere, nulla re alia perſonare, quàm lachrymis,pænitentia, moleftiis tribulationibus,crucibus opus effe, cum hæ ſint viæ expeditiores,cum ſint portæampliores ad cælorum regnum Ecclef.2. cötendentibus,idcirco Salomon ait P: Rifum reputaui errorem , & gaudio dixi,curfruſtra deciperis? Sed SS.loan. 6.11. Luc, 6 . Lib. II. Cap. XXXI. 273 Sed vt etiam ſenſum illum, quo fan & i viri du &ti fuerunt melius aperiamus, non crit ab re ,ipfa verba adducere, quibus vtitur inter alios S. Chryſoſt. ' quibuſdam in locis, ſcribit igi- q S. Chryfoff. turhoc pa & o:Præfens tempusnon effundendigaudy,ſed luctus eft, c.metadephisto de tribulationis, &lamentationis , tu verò urbanis facetiis iocula ris? Quis athletarum ſtadium ingreffus, reli ta follicitudine cum ad uerfario certandi,facetiis vtitur? inftat diabolus, circuit rugiens , vt rapiat animam :mouet ,tentat, ac omnia aduerſus caput tuum inuer tit , extráque nidum eiicere temolitur :dentibus ftridet , ac fremit, ignem fpirat aduerfus falutem tuam, & tuſedes facetias effundens, & que ftulta funt, & ad remnonfaciunt effutiens ?Obſerua Apo ftolum ,dicentem ': Triennium noctes ac dies non deſtiticum la - t A & or.20. chrymis admonere vnumquemque veſtrum , & c. Non vides facies belligerantium ,quomodo fint triſtes,contractaſuperciliis terribiles, & horrore plene? Non vides aciem oculorum auſteram ,cor excita tum ,faliens, & palpitans, animum collectum , trementem ,& trepi. dantem ? Tu verò,qui cum viſibilibus, &inuifibilibus hoftibus certa men habes, hac non aduertis ? malorum tuorum gratia crucifixus est Chriftus, tu rides ? alaphispercuffus est, tantag, ne tupatiaris, paffus est ,&tu deliciaris ? Idem fan & us alio in loco ait : Tu quis. Chryfopom. rides dic quaſo ,ubi Chriſtus hoc fecit ?audifti hoc alicubi? Nun-in epiſtola ad quam :contriftatum fed quidem fepiuslegiſti, tu autem rides ?fiis qui Hebraos, bo propter aliorumpeccatanondolet, accuſatione dignus est; qui in ſuis finedoloreexiftit,& ridet,qua venia dignus erit? tempuseftluctus, &tribulationis fubafflittione,& -feruitute certaminum , & fubdolo ribus res agitur,& turides ? Tu ante tribunal Chriſti terribilefutu rus, & fummacumexaminatione rationem pro cunctis actibus red diturus,fecurusfedes,miferabiliriſu lugendisgfacetiis? Quod fi con fpectui regis terreni confiftens, nec fùbridere quidem audes;ipſum Angelorum Dominum cum habeas vbique preſentem ,quomodo non ei cum tremoreaßiſtis? ille quotidie minatur, do tu adhuc rides? imo co irafcente nihil curas , nihil vereris,nec vides, quod amplius hinc eumcommoueas,quàmpeccando commoueras ? Non audis dicentem , & fingulis diebusclamătem , difcedite maledicti inignem aternum , Q2 paratum 274 De Sac. EProf. Imag. 3 . Than.2.2. 3. paratum diabolo,& angeliseius ? Nec de Paulo Apoſtolo , nec de vllo Sanctorum ioci ,aut facetie narrantur , de fola Sara legimus eam ri Sife,fed Dei voce correpta fuit : & filius Noë propterrifum ex libero factus estferuus. Hæſunt exclamationes illæ , ſuntilla præcepta , quæ à fan atis Doctoribus tradita accepimus : quæ tamen nolumus ita ſeuerè interpretari , vt in hac vita calamitatibus, & laboribus conferta, nihil fit loci relictum iucunditati, & remiſſioni ani. morum, hoc non dicimus, ſed potius a &tiones noftras omnes ratione, & norma quadam temperandas effe ; vt ordo fit in omnibus certa dimēſione compoſitus; vt ne quis vel adme lancholiam concidat , vel ad nimiam animi voluptatem ef feratur. Probata enim fententia omnibus facris Doctoribus eft, 9.168 . artic.z. quemadmodum natura hominum corporca cum fines facul tatis præſcriptos habcat, non poteft alliduos labores perferre, ſed quietem ex interuallo neceſſariam repetit : ita vis illain telligendi, cum certis intelligentiæ finibus terminetur , & à ſenſibus dependeat, neceſariam intermiſſionem poſtulat,in ſtararcus, qui ſi tendatur , nec relaxetur vnquam, neruos, & Bapr. Fulg. vim ſuam amittit , quemadmodum ' in vita fan & orum Pa lsb. 8. exemp. trum, à ſancto loanne Euangelifta dictum fuiffe legimus. Itaque cum labores corporis , & animi proportione, & comparationc quadam, ad cuiuſque vires coniungi debeant , cft vtrique partineceſſaria remiſlio danda , & quies opportu na, & recreatio iuſta impertienda , id quod in quibuſdam re bus ſæpe continetur, quæ ad cuiuſque naturam, & propenſio nem aptiores ſunt, vt oblectationem, moleſtia, & labore om ni vacuam ,defeſſis animis afferant;fed quia delectationes iſtæ cx diuerſis generibus conſtant, & cum adhibentur , vt decet, 0 Arift lib.4 . magnoperè vitæ hominum cõducunt, à ſapientibus " deſcri hic.cap. 8 . e ibi EU pta , & quaſi expreſſa cít nominc , & ſignificationc virtus quæ. prach. dam , quæ ad hæc omnia commodillimè ducitur, & iureguenic appellata eft, quæ dicta, & facta conuertit egregiè, & ad leuan dum cap . 8. Lib. II. Cap.XX.XI. 275 dum mentem, &ad animum honefto oblcctamento recrean dum vſurpat. Verum enimuerò, cum inter varias cauſas, è quibus iftud oblectamentigenus elicitur, vna potiſſimum à picturis oria tur, non modò fa & tis egregiè , fed hoc etiam vno auctis,vt ſta tim corda ad lætitiam traducant , id quod ridiculum dici mus, de hocipfo nuncagentes, nonnulla inquirendo percur remus . Primò exordientes à finc ,qui exiis, quæ circumſident, pri. mus eft , in omnibusactionibus , vt illas cum virtute coniun . gat : vnde dicimus, cum in hominum vitam animilcuatio hāc vnam ob cauſam inducta , & adſcita fuerit , vt relaxari ſpiritus · poſſint, & ad agendum acutiores, acrioreſque fieri, cum dicat Ariſtoteles: * Quies , &deleétatio non quæritur propter fe in huma- 3 Arif.lib.io na vita , fed propteroperationem : Ita his pi& uris chriſtianus ho- Eshic.cap.6. mo vti debebit , vt medio , & quaſi adminiculo quodam ad virtutis ſtudium ,vt fit ab eo , qui dumvult tranſilire longius, pedem primò refert, vt ſe in ſaltationem vehementius conii ciat, idcirco intelliget parum delectationis , & voluptatis ad iftud fatis effe ,quemadmodū parum falisad condiendos mul tos cibos ſatis eſſe ſolet:Quod fi aliquis in iis nimium diu ſub fiftit, aut illa hūcin vſum minus vocat , finem virtucis peruer tit ; itaque primò rebus magnis , & grauibuslocus dandus eft; deinde, li neceſſitas exigat, hos in hortos diuertere aliquanti Sper licet, vt fcribit Cicero : ' Ludo, &ioco vti quidem licet,fedfi- y Lib. 1. offic. cutfomno,& quietibus cæteris ,tunc cum grauibus,feriiſi ſatisfeceri- Coc. mus. Præterea animaduertendum eſt, delectationem iftam ho neſtis picturis, non petulantibus , non impuris comparandam efl'e ,cum enim fugiendum hoc ſit in omni remiſſionum gene. re , vt recreetur animus, nõ corrumpatur ; eò diligentius in pi Auris obſcænis vitandumerit, quarum vis maior eft, vt in ſen ſibus penitus hærcat: quod intelligimus de aliis etiam pi &turis. di&um effe, quægulæ ſtudia oftendunt, quæ ebrietatem , quæ 03 diffolu 276 De Sac. Prof. Imag. diffolutum , & planè perditum vitæ genus exprimunt, licet vi deretur his imaginibus ridendi cauſa aſpiciētibus afferri; ſem per enim tuendum eft diligenter , ne cognatio , & concentus z Ambrofilib.i.yirtutum perturbetur,cum dicat fanctus Ambroſius:? Cauca offic.cap.20. mus,ne dum animum relaxare volumus,foluamus omnemharmonia &quaſiconcentum bonorum operum . a S.Thom.loco Præterea tales debent efle picturæ iftæ , vt cum loco ' con quo fuprà . gruāt, & tempori non repugnent, vt à côditione illorum, quo rum iucunditati ſeruitur alienæ non ſint, idcirco valde proui dendum erit, neiſta facetiarum genera in publicis aulis collo centur, ne in Baſilicis, ne in locis iis, quo ſolentconſilij, & de · libcrationis cauſa conuenire , ne ad Tribunalia , ne in Biblio . thecis , nec in alio loco , qui ſeueritatem , & grauitatem olcat, conſtituantur; ſed in reccſſum aliquě , ſed in ſolitudinem per ferantur. Quod verò magis refert, eft, vt ſtatus, & conditio illorum, qui his vtipoſſunt, conſideretur; nam eccleſiaſticis perſonis, quæ non obfcurè in militiam Chriſti ſelecti nomina dederüt, &veftitu , & ſtudio contemptionem mundi profitentur, præ ſertim Antiſtiti ſacerdoti, & religioſo homini non videntur iſta permitti poffe; cum in illis requiraturgrauitas , hæc verò leuia, & inania ſint;vt enim videmus muſicam , quæ conftat ex vocibus , velorgano, licet Eccleſia ſancta in celebrandis diui nis officiis frequenteradhibeat, tamē feuerioribusmultarum religionum regulis non admitti , vtá camaldulenſibus, à car tuſianis,à capucinis, & compluribusaliis, quorum inſtitutum illud fupponit,illos iam ita proceflifelongius, vt his adiumē. tis ad extollendam menten ardentiusin Deú , non indigcant, ita hæ animorum remifliones, hæ facetiæ licet commodè in multos alioscaderepoſſint, tamen quidignitate , &virtute, aut veftitu cæteris antecellunt, &fe communivita ſuperiores, oftendunt, quaſi iam peruenerint ad quendam perfectioris vitæ gradum, aut faltem illud ftudeant, in eoque ſecxerceant, videtur alienum & abfurdum , fi vtantur his vulgaribus præſi diis, Lib.II. Cap .XXXI. diis , & tanquam infantes ad prima la&is ſubſidia decurrant, quaſi viuere aliter non pofſint:nam vt inquit ſanctus Bernar dus: Inter ſeculares nuga,nuge funt,in orefacerdotis blafphemie. b Bernard ,lis. 2.de cens . Et fan &tus Ambroſius: Quidam folent ſtultiloquiis iocum mouere, quafinon fit peccatum : hocprohibet apoftolus, quia Dei ſeruifobrijd modeſti debent videri. Quod item magiſtratibus,ſenatoribus, doctoribus, conſiliariis , & aliis conſiderandum erit, quicum ætate grandiores ſint, qui cum aut magiſtratus dignitatem ſu . tineant , & ætatis ordinc cæteris præſtent, diſſimile aliquod inftitutum ſequi, & d popularibus ſtudiis diſcedere debent,cú præſertim Cicero ' ſcribat : Non ita generatià natura fumus, vt Cic.2.de offic. adludum & iocum factieffe videamur, ſed ad feueritatem potius ,& adquadamſtudiagrauiora,atque maiora. Poftremo dicimus,nö poffe certam ridiculis pi&uris nor mam præſcribi, nam ex natura,ex moribus, exºcducatione d Arif.lib.4. hominum, variè riſus commouebitur , cum alius re alia oble- ethic.cap. 2. &ari ſoleat, hic magis, hic verò minus, quin etiam hoc ipſum præter videntis opinionem contingere folet, cum motus ifte c Vinc.Mad. animiº ſit præter ele &tioncm :nam vt ſcribit Cicerof& resip ſa declarat , ita repenteriſus erumpit, vt eum cupientes tenerene- oras. queamus. Adquod probandum ſufficiat Cralicxemplum ,qui dicitur, ad ſummam vſque ætatem nunquam riſiſſe ; vnde ap pellatusfuit ágéras ; ſed videns poftea aſinumcarduos fylucftres, &fpinis horridos mandere, ſtatim in ri S.Hier.epift.ad ſum ſolutus eft, vnde ortum prouer Prowerbior . bium : Similes habent labra fimiles habenr. lactucas. de ridiculis . fCic.lib. z . de Chromarium De 278 De Sac.EsProf. Imag. DOC Soccoesooooo Scom Depicturis que afferunt nouitatem , Eſunt inſolita . CAPVT XXXII. V mdere iſta diſputare velimus, fortaffe non alie num fuerit, primò explicare ,quidnam vox iſta, no uum ſignificet: cum magna varietas ſit inter fcri ptores , pro ſtudiorum & literarum diffimilitudi ne, de origine rerum nouarum : Nam quod attinet ad res na turales,multiexphiloſophis fidei lumine carentes voluerunt, ſpecies omnesæternas effe , & nullam ex iis , inſpccta origine, nouam dici poffe,fed habita tantū rationexuiillius, quo poſt diuturnam obliuionem , iterum aliquando in lucem iſtam , & cognitionem hominum reuocata eft. De illis autem , quæ ab Arifl.1. Rhe arte proficiſcuntur, dixcrunt , non modò formas nouas crcari 107.8G 1.Top. poftè, fed etiam nouas artes proferri, cum fcriptum reliquerit b Cic. in fomno Ariſtoteles : a Nondum compertæ erant omnes artes . Alij blon Scopron gli giſlimi temporis fpacium animocomplectentes, qui ab illis annus vertens, ſiue annus magnus dictus eſt, dixerút in curſu tri ginta millium annorum folarium ,cum cæliad priſtinum eum CS. Aug.lib.10.punctum cõuertantur, ' vnde diſcefferút ; omnia pariter, cùm naturæ , tum artis opera , ad eundem ſtatum reuerti ; vt ſi quis 0.31 . @biVines, hodic aut ſcribat,aut canat, tum fore vt eodé punctoidipſum agat. Iuriſprudentes qui practicam potius quàm alia ſequun tur, rem illam dixiſſe nouam videntur , quæ aucta, imminuta, aut planè alia , mutata priori ſpecic,facta eſt ,quocunque tem pore id fiat. Theologi veritatis magiftri,licet cum Salomone d Ecclef.cap. 1. dafleruerint : Nibil ſub fole nouum elſe, non tamen ita dixerunt, Ebi Foun.Arbo. vt illa ctiam quæ ab arte facta ſunt, complecti vellent , ſed re Es Treim. rum ípccies ſignificarunt, quæ à Deo primis mundi tempori bus creatæ funt. Sednosnon progredimurhocloco in iſtasdiſputationes, nçcdiftinciones fubtiliores aggrcdimur, ſed ſenſum ,vtita di Macrob.lab.z . decilie . Des s.Taiz, coat. Şenrii.lib cap. 82. camus, Lib.II. Cap. XXX11. 279 camus, popularem ſequimur, qui res illas nouas appellat, non ex nouitate , ſed ex tempore , quo in lucem iſtam prodierunt, &alicubi aſpici, & cognoſci cæperunt; Idcirco dicitur comce dia noua,quæ nunquam apud illos acta , nūquam ſpectata eſt; & nouum genus veſtis dicitur, quod tum primú apud aliquos in vſu eſſe cæpit : Idcirco nos etiam picturam illam nouam di cimus , qua nouum inuentum aliquod oftenditur , quod illi populo nec ſpectatum , nec cognitum ante fuit : probè etiam ſcimus, nomen hoc nouum, & vetus , nihil per ſe ſignificare, quod exiſtat; ſed eſſe purum accidens, quo relatio in ordine ad tempus ſignificatur. Itaque cum in huiuſmodi pi&uris peccatur, licet propriū inuenti peccatum ſit, quod imaginem non bonam efficit , ta men ab eo tempore, quo populo proponitur , crror dici inci pit,nam ante cognitus non erat, &propter illud oculorum iu dicium , nouitatis peccatum vocatur ; quamuis autem error iſte communis , & facris & profanis imaginibuseſſe poſīt, ta men quia non magnum ex his damnum oriri poteft, oratio. nem noſtram ad facrarum nouitatem conferemus. In quo monemus primò legentem , noftrum conſilium non effe hoc loco verba facere de illis nouitatibus , quæ ra tionibus fan &ti officij aduerfantur; de quo ſuperius dictum eft , ſed nec de illa quidem nouitate agimus , quæ ſenſui ſcri pturæ facræ ,tanquam èregione contraria occurrit, aut Eccle ſiaſticæ traditioni repugnat , licet in fidei cauſa non verſetur : hoc enim in nomen pi&turarum , quæ falſæ ſunt, cadit, de qui bus alias egimus: nec aliâs profequimur, quæ propria habent, &vitia, & nomina pertotum hunclibellum diſperſa. Sed hocgenerali capite de nouitate , comple &timur ſpe ciem aliam errorum , qui genere illo non continentur , quod facere folent iuriſprudentes, qui cum propria nomina variis contractibus dediflent, vt yenditioni, locationi, depoſito, ſo P cietati, 280 De Sac. Prof. Imag. Gerb. fLucian.lib.de Cip.3: e Libor. B2.ff. cietati, &aliis, addunt elle contractus alios , qui innominati depræfcript. contractus vocantur. Volumus igitur primo legentem monere , f nouitates conforb. hift. omnes , licet rerum ſint profanarum , tamen ſuſpicione non fub.fin. vacuashabendas, & facile recipiendas non effe , niſi rei ſum ma opportunitas ſuadeat ; quemadmodum docentilli etiam, & Quimril.lib. quiaptè,vel dicendi, vel ſcribcndiartē tradunt : cuius reiex 4.C 1. lib.s. emplum prædicatur ad rem noſtram ſumme accommodatú, de Zeuſi pictore nobiliſſimo, qui cum egregiè Hippocentauri fæminæ imaginem feciffet,quæ lacte gemellosalebat, & cum in picturam iſtam intiliſer noua permulta,inſolita, &miri fica , & exiftimauiſet hac ratione ſe poſſe admirationem ho. minum artis præſtantia allicere , & aucupari : tamen , cum il lam populo propoſuiffet, ferunt omnes, ad inuenti ipfius in . quiſitionem conuerſos fuiſſe, & nouitate ſuſpenſos; nec exti tiſſe quenquam ex multis , qui artis præſtantiam , aut rci deli gnandæ induftriam aut operis diſtributionem , & ordinem, aut alia laudaret : in quibus ipſe Zeuſis prima laudis funda menta poſuerat : idcirco huiuſmodi populiiudicio offenſus, h Lucian.in & vt ait " Lucianus : Quod argumentinouitas vinceret operis di lib. Zeufis. ligentiam , & c. Conſilium cæpit, vt pi &turam ſuam domum re ferret, & in poſterum inuſitata, & quaſi peregrina inucnta præ termitteret. Tale aliquid narrat etiam Ptolomæo Regi contigiffe, qui cum Cameli inſoliti , & hominis cuiuſdam , cuius color du plex erat in altera parte niger , in altera albus , ludos Ægyptiis faceret, exiſtimauit ſibiea re ſpectatorum animos conciliari, vel potius obſtringi poſſe: Tamen longè aliter accidit, & co Lucian.inlib. gnouit, vtinquit idem Lucianus : ' Non nouitatem apud AEgy Prometheus ptios in admiratione effe ,fed quodcõcinnum , compoſitum ,iuſtagfor mapræditum erat,ab illis probari. Nollemus tamen aliquem hac orationepermoueri , & in ſuſpicionem minus commodam venire , vtopinaretur, nos ſcueriores effe in præſcribendis,& perftringendisfinibus certa quadam inBerbis , Lib. II. Cap. XXX11. 281 tract.97.17 quadam regula, quos habuit pictoris facultas ſatis apertos; aut etiam exiſtimaret nos di&to poetæ aduerſari, quod eft in ore pænè omnium : Pictoribus, atque ' poëtis.Quidlibet audendifem - 1 Horas.in per fuit aquapoteftas, & c. Cum videatur ille poëta nihil aliud poet. dicere ,niſi liberiorem, & apertiorem campum poëſi patere, & pi&turæ, vt quiduis calamus, & pennicillus ample&ti,perſequi, & exprimere poſſit: nám præter explicationem quam poëta ipfe adſcribit, dicens : Sed non vtplacidis coeant immitia, non vt ferpentes auibus, geminentur tigribus agni,& c. Nos ne cuiquam occaſionem incommodæ ſuſpicionis afferamus, conſilium noftrum aperimus , ex illorum numero nos non efle , qui hanc ſibi prouinciam depoſcunt, vt noua omnia vituperent, antiqua tanţum laudent, vel contra, nouas res ſemper extollant, antiquitatem verò reprimant , hoc e - m S. Auguft. nim pacto , iudicio quodam tacito vetus teſtamentum , aut s.lo.rom.9. nouum damnatum eſſet :at verò ex veteribus,& ex recentibus s. Cbryfof.ho fæpè multa ſuppeditantur, quæ commendationem ſummam mil.in obfer. obtinent, aut vituperationis caſum ſubeunt, vt ipfa rerum va rietas ferre folet. Nouitas igitur aut antiquitas per ſe nihil agunt , aut ad vi tuperationem , aut ad laudem : cum præſtantia , & dignitas non ab annorum numero, ſed ab ipfis rebus proficiſcatur: quæ ſi bonæ ſint, cò maiorem ab ipſà diuturnitate commendatio nem aſſequuntur, finautem malæ , abuſus illarum cò vitupe randus magis eſt, quo diuturnior &periculofior fuit . Item nouitas, cum ratione certa fulcitur, laudem , eò ma iorem affequitur, quò fuit minus ante perſpecta, & minus co gnita, & in hâc ſententiam accipimus nos , licere poëtis, & pi &oribus inuenta noua formare, non temerè , autinconſultó , nullo ordine, nulla lege diffinita, ſed fine certo circumſcripta, quam facultas illorum ſibi propoſitum habct, vt ſcilicet pro deſſe præcipuè quærant , ac fimul oblectent; vt alias dictum eft . mouil. Tom so opefco P 2 Nunc 282 De Sac. Prof. Imag. Nunc verò , vtad rem propoſitam veniamus , fi loquimur de picturis profanis, non poſſumus non in memoriam illud reuocare, quod paulo ante diximus, omnibus in rebus, in om. nibus inuentis, quæ nouam & inſolitam formam habēt, finem pictori ſemper reſpiciendum eſſe , vt arte ſua alios iuuare por ſit,proindeg; vnumquodque opus ſuum prudentiæ, & verita tis regulis plenè metiri debet. Quia verò in hoc dignoſcendo interdum fallimur , & noftrarum rerum amor rationis aciem perftringit ;idcirco cum pi&turæ proprium ſit imitari, cautè fe cerit,ſiquisomiſlis iis , quæ ipſe excogitando inuenire poffet, veras hiſtorias, & argumenta illa ſequetur, quæ communi ſen tentia bonorum, & cruditorum hominum probantur,quoac oLib.z.dele- commodatè illud pertinet , quod ° ſcribit Plato ab Ægyptiis gib.antemed. fa & itatum efle, quilege fanxerant, ne liceret pi &toribus,aut a liis imaginum artificibus res veras alias fingere, aut nouum a liquid inferre;ita vt picturæ illius temporis multorum ſeculo rum picturis ſimiles, & habitu, & figura fuerint,cũita ſcribat : Siobferues,que decem annorü ,millibus verò depicta formatáue,quo modocunque fuerunt,inueniesea nec pulchriora,necturpiora his,qua hodie depinguntur,ſed eadem arte confecta. Quod verò pertinet ad ſacras,cò maiorem in illis diligen Concil. Trid,tiam adhibebit, quò apertius ? Tridentino Concilio cautum Coc.es Gener. eft: Ncmini licere vllam inſolitam ponere imaginem .Nam illarum 55.ber Gr. conditio talis eſt , vtmutationem , & nouationem vllam, niſi ab eo, qui authoritate præfe & us ſit ,admittere non pollit, Quia verò in hoc genere errari facile multis modis poteft; nos vt res diligentius explicetur, permulta, quæ in his maiora ſunt, expromemus. Primum erit, vt non modòres noua, quæ ad fidei ſubſtan tiam pertinet, nó exprimatur, de quo alias diximus;ſed etiam, V.t ne quid ex iis quæ circumáfunt, nouum ſit, aut Ecclefiæ inſtituto , & vſui repugnet: quod licet videri poſſit ad ſanctum q super eod . officium pertinere,de quo 9 verba fecimus, tamē quia poffent lab.ca.3.6feq % . P ifta Lib. II. Cap. XXXII. 283 cap.42. iſta eiuſmodi videri, quæ nulla ex parte fidei ſubſtantiam at tingerent,viſum eſt, non effe alienum , illa in hunc generalem titulum coniicere , vt vtroque modo vitari commodè pof ſint. Habemus in Eccleſiaſtica'hiſtoria exemplum fan &ti Epi- 1 Niceph.lib.8. ſcopi Spiridionis ,quiferre non potuit, cum ab altero Epiſco po di &tum eflet; Tolle lectum tuum , &ambula ; ſed voluit , vt di ceret; Tolle grabatum tuum : ne quid noui in orationis contex tum illum inferretur. Et apud fan & um Hieronymum legi - s S.Hieron in mus , perturbationem exortam eſſe in populo, qui ad Eccle- epift. 88.85. ſiam conuenerat, quia lectum malè eflet publicè verbum v numex lona Propheta : quanto igitur diligentius hoc in pi &tura vitandum erit, quæ non verbum vnum, ſed vniuerſam actionem aliquam repræſentat. itaque ſanctus Paulus ' fcri- t 1. Timorb.6. bens Timotheo, monet illum, vt vitet, & fugiat profanas vo. cum nouitates : quæ cum præterilla, quæ Religionis ſunt, alia etiam deformitatis genera poſſint complecti, idcirco accura tiusin picturis obſeruanda erunt, quæ non ſunt nudæ voces , quæ conſumuntur, & intereunt , fed tanquam diuturni ali quiliberi, & publicæ tabulæ omnibus proponuntur. Eft præterea aliud genus nouitatis , quæ neſcitur,vtrum veritati repugnet ; ſed nec iftud quidem habet certè auctori tatis fundamentum , & verfaturin nonnullis rebus , quæ nimis abiectam ſpeciem ,nimiumque ftudiosè factam habent, cum videanturà communi bonorum vſu diſcedere, itaq ; aut ma gis aut minus pro qualitate, & pro ratione, qua res iple immu tatæ ſunt, reprehendi ſolet : quod multis modis accidere po teft , quemadmodum ſupra non ſemel quidem ſignificaui mus , ſed hoc loco addimus exempli cauſa, quod in ſacro in fante viſitur, quem quidam pingunt primis ætatis tempo . ribus lepidè , & pueriliter cum ſancto loanne Baptiſta iocan tem, aut ſolum cum hirundine ludentem , quo fit, vt potius humile aliquid , & abiectum.fingant,quam vt pietatis igni culum excitent. P 3 Aut 284 De Sac. 6 ° Prof. Imag. Autcum pingitur Myſterium gloriofa Virginis in Ægy . ptum fugientis , quæ à Aumine haurit aquam, vt infanti præ beat, item cum ſanctus loſeph ramum ex arbore fru & ibuso nuſtum carpere, & filiolo tradere pingitur. Item complura a lia , in quibus pictoris fapientis partes erunt, dare operam, ne curioſitate labatur , néue cupiditate prouehatur , dum vo luntati vniuſcuiuſque obſequi ftudet: ſed conſtanti ſtudio , grauitati , & antiquitati ſanctorum Patrum adhæreſcere , & maiorūveſtigia recognoſcere , & fequi debet: in quo, eò maior interdú , & periculofior offenſio eſt quò crebrius occurrunt argumenta quædam non fatis per ſc cognita , & parum in ſa cris literis explicata , in quibus ſibi videntur permulti liberio rem campum excurrendi habere , & quodlibet fibi ex volun tate poſſe fingere,vtfit cum ludicium vltimum , atque omni. bus pertimefcendum pingitur , cum Luciferi forma, damna torum animæ , & cæleftium fpirituum gloria,Empireum cæ lum , & ipfa beatorum domicilia exprimuntur , quibus in re bus multiinuenta ſua promunt , quæ nullum fundamentum , rationemque nullam à do &trina ſanctorum Patrum , aut alio rum qui Eccleſiæ ſanctæ probati ſunt,petitam habent, de qui bus alio loco fententiam noftram dicemus ". Lib.4 Alia nouitas eft , quæ non aduerſatur Religioni, ſed ne celfariò cum veritate ipſa ferè conſentit, tamen in vſum indu &a nunquam fuit , at cum occurrit , afpicientes valde pertur. bat, quod duobus modis accidere inprimis poteft. Primus eſt , cum quædam ſanctorum facta pingerentur, quæ nihil ad ſpecialem ædificationem proſunt, & nullius ſe cum ponderis ſunt, vt ſi quis pingeret fan & tum Philippum in lecto dormientem, aut ſanctum Andream ſedentem admen fam , & commedentem , aut fan & um Petronium induentem ſeſe ſuis veſtibus, aut ſanctam Agnetem fibi calceos extra hentem; licet enim negari nõ poſſit hæc aliquando fuiſſe ve sajtamen nouum aliquodineft, quod caret fru &tu,fi quis illud , pingat, Lib. II. Cap. XXXII. 285 S. Bonavent.in . S. Louren . 188 . bro 2. exem. pingat,niſi ſingularem aliquam miraculi, aut virtutis præſtan tiam adiunctam habeat. X S.Thom . 2. R. Secundus eſt , cum fa &tum illud , quod pictura exprimi- 9.187.091.5.661 tur , exemplum poteft aliquod humilitatis , pictatis , indu- Alex.de d'es ftriæ ,aut laboris afferre , in vſu tamen non fuerit apud picto- memb.2 parc.4. 9.31. . art.2. res, cum alia maiora ſint,& præſtantiora exempla in ſancto il lo , quæ hominum memoriæ commendanda eſſent: vt ſi quis apolog desperit Chriſtum Saluatorem noftrum faceret ad fores domorum refp.3.part. ; art.1 Ein lib. eleemofynæ cauſa accedentem , quod aliqui ex ſacris Thco de Chrif palle logis affirmant fuifle factum tribus illis diebus Infantiæ eius, pert, cum à ſuis abfuit, & in templo demum inuentus eft: aut glo- ftin.ris.depau rioſam Virginem cum colo, & lana incedentem, aut ſeden - pertate, c.4. tem, & puluino accepto acu pingentem ; nó cft dubium , quin inc.2.5.Luce hoc inſolitum pi &turæ genus afpicientibus moleftum effet; fol.146. quamuis cognitum habeamus illius vitam ab iis rebus, & ftu- ySabellicus li diis non abhorruiſſe. cap. 4. & 9 . Siquis pingeret ſanctum ? Petrum Apoſtolorum Princi- Camifim de Maria Virgin . pem cum ſocru, & filia colloquentem , aut ægras illas viſen lib.i. c.13. tem, aut tale aliquid agentem, quanquam illud charitatis lau- z S.Hieron.ed de non carcret, tamen cum pictura inſolita fit, & fa & uni illud merſus louin . lib.co ad Principatum Petri nihil faciat,nó eft dubium , quin ex hac pictura quiſpiam admirari potius , & dubia cognitione impli cari, quàm pietate & deuotione imbui poſſit. Siquis faceret ſanctum · Paulum in hypotheca pellibus a Aftor. 18. operam dantem, aut ftudio texendi addi&tum , vt tentoria ex 2.Theffal. 3. lana & lino conficeret , quamuis neminem fugiat fuiffe a & tis ſcænofactoriæ , & fæpedics, & noctes in ea re poſuiſſe, tamen b At.cap.18. ſanati hominis dignitati fortaffe iniuriam faceret. Item , fi quis ſanctum loannem Euangeliſtam pingeret perdici blandientem, & cum illa,iucundèanimi cavså luden tem ,vt ſcribit Callianus , hoc ipſum cum infolitum ſit, ad - coloan. Caß. mirationem magnam commoueret. Idem dici poſſetin om- pise 21. nium ferè Sanctorum vita , cum quis tale aliquid curioſius ſe &aretur , quod licet yerum fuerit ; non tamen eſt ita pla num, collat. 24. CA 286 De Sac. 65 P'rof. linag. num , non ita cognitum populo , vt picturam minus nouam reddat . Exhistamen hocexcipimus , fi quis alicuius fan &ti vitam vniuerſam pingendam curaret , aptè diſtinctam :quod nultis in Eccleſiis laudabiliter factum videmus, ita , vt in plures par tes diſtributa effet, quia tunc non eſt alienum vniuerſa perſe qui , quæ tamen ſingula non ita apta eflent. Aut etiam cum illa actio , quæ fingitur, ad alterain , quam volumus fieri, vt ad principalem pertineret, aut aptè in locum ipſum caderet , qui figurarum ornamenta expoſcit. Præterea monemus, nos pi &toribus duriorem legem minimè imponere, vt pi&turas ſuas non poſſint interdum vltra hiſtoriarum terminos , vltra lo ci , & regionis vſum proferre, ſed monemus, eam libertatem pictorum in rebus facris ,cum eo quod probabile, quod deco rum, & vtile fuerit, coniungendam eſſe , vt paulò ante in alia materia diximus. Scimus, interdum etiam noua quædam allegorici ſenſus excufatione defendi, atque hinc oritur, vt pingant Saluato rem noftrum inter Apoſtolos Regio , aut Epiſcopali, autali quo probatæ Religionis veftitu indutum. Alij pingūt glorio ſam Virginem cumfilioin ſinu , radiorú luce circumfluentē , egregiè ornată, veſtibus holofericis, & corona gemmis inſi gni fulgentem ; & alij alia, quæ excogitarunt,pingere ſolent. Hæcitem cauſa eſt (vt quidam ſentiunt curſan &tus Ioan nes Euangeliſta, dum Euangelium conſcribit, quod extrema ætate fecit , iuuenili faciefingatur,ſed nos hoc de ſancto loan nc Euangeliſta in locum ſuum reiicimus : nunc autem dici mus, cum fint pictoris partes res veras imitari, & exprimere, qualcs olim mortalium oculis , perſpectæ & cognitæ ſunt, non effe illis à præſcriptis finibus diſcedendum ; cum ſint iſta Theologis potius , &fàcris Doctoribus relinquenda , qui illa, & ampliora reddere , & ad ſenſus præftantiores, &magisabdi tos traducere poſſunt, ſin verò aliter fiat, ſumma rerum con fuſio conſequetur, & repentino quodam tumultu, à ftatuna turæ Lib. II. Cap. XXXII. 287 turçad gratię,& glorięſtatum tranfibimus, quod vident planè omncs poffcitem ficri in omnib ° fan & is, qui cum muneribus cæleftibºrcferti fuiſſent in hac vita,iam admirabili luce, & in crcdibili ſuauitate intimis ſenſibus perfriebantur; ſed cú nul lo ſcriptorum probatorā teftimonio confirmatūſit, illos vn quam alicui tales viſos fuiſſe, nõ videtur ad pictoris officium fpc &tare hoc inducere, pruerġ in iis caſibus, cum ita illorum, &res geftæ probatæfacerent fidem , viſos aliquãdo in illa for ma fuiffe,id quod de nonnullis Sanctis legimus . Occurrit antem, quod ſcriptum inuenimus ° , & ad rem fa- d Niceph.lib. ciat, cum voluiſſet pictor quidam Saluatorem noftrum habi- 15.cap.23 tu, & forma louis fingere, manum illius quaſi exuftam ,reprel Crow ,ann.463. famque ftatim exaruifle. Afleueramus etiã ſapientis effe, cautè incedere in ſtatuen do, vtrum res aliqua vctus , an noua ſit,nam fæpe fallimur , & femperinſcitia maior, & rerú vſus minor opinionc noftra eſt, vt interdum in multis picturis experimur,in quibus, & vcritas veftium , & inftruméta martyriorü, & figuræ crucium, & ima gincsillorum , quorum vita beata eſt ,effe alia, quàm comunis vſus ferat,aliquando viſuntur, quę imperitis hominib', & re rum cognitione parum inftru &tis fæpe noua videtur, cum no ' ua minimè fint , de quo in quarto lib. latiùs agemus. Contra verò intelligent pi& ores,nunquam ſibi profutu rum illud, quod fterilitati alienæ perfugium eſſe ſolet , qui vbi pi&turam aliquam alicubi aſpexerint,imitationis ftudio ſta tim amplexantur, nec ſtatuunt, vtrum ſit frumentum , an lo *lium ,cúm abufus omnes ab auctore aliquo fluxerint, non fa tishoc cft ad pi &torem excufandum , quod femel rem ita ef figie repræſentatam viderit , ſed debet ille in ſuis operibus communem eruditorum ſenſum amplecti, & imagines ſan dis Epiſcopis probatas , & in Ecclefias admiffas forma

• • • • !. re , quod quidem conſilium requirit maturum ,

--17 :36 debét magno reruin vſu , & certo animi judicio niti. & 9 De Pie 288 De Sac. Prof. Imag 300c00cco De Picturis obfcuris, quæ intelligi facile non poflunt. CAPVT XXXIII. X ſummis laudits , quæau &tori, &magiſtro ali cuius ſcientiæ tribui fülent, prima ea cft , vt norit animi ſui ſenfadicendo exprimere, & illa, quæ ar; dua, & difficilia ſunt, ita commode verbis explica sc, vt intelligentia, & rationc facile cóprehendi poſſint ;Idem gencratim loquentes, dc pictore affirmare poffumus, atq; cò magis quò facilius illorum opera tanquam populares libri ad multitudinem erudiendam pertinent,quorú oratio aperta, & cuidcns ſemper effe debet,quod cum multi non animaduer tāt, accidit quotidie,vevariis in locis, & in Eccleſiis præſertim videamus picturas ita obſcuras, ita planè ambiguas, vt cum il luftrare mētem , & pietatem excitare, &cor ipſum cömouere, &incendere falutis cupiditatc deberent, offuſis tenebris,non fine aliqua verè pietatis ia &tura, mentem perturbēt; illamý; in multas partes diſtractam , diſputatione obruant,quærentem qualis pictura illa ſit : idcirco igniculus ille, quiprimò irrepſe rat, & quem ad Eccleſiam attuleramus,ftatim reſtinguitur, ita ve aliud pro alioaccipiatur, &illa quæ lumen animis impertiri debebant,obſcuritatcm aut fallacias offerant. Vt igitur huic offenſioni occurramus, quęnon mediocris eft, inquirenda eft radix , & cauſa huius crroris, quēdeprchen demus ab vno ex tribus capitib'manare:aut enim pictor,aut dominus qui iubet, non vult, aut ignorat ,aut non poteſt. &c exemplum à feriptoribus in co , in quo inter illos conuenit, fumimus . Quod aliquis nolit, videri deberet mirum, aut abfurdum potius inucniri quenipiam , qui tencbras amet, & hominum oculos, & intelligențiã declinet,& tamen ficres fc habct. Vn * Cic.lib.z.de deyeteres Heraclitum oxotavà , dixerunt ab obſcuritate , & finibus , i ait Lib. II. Cap. XXXIII. 289 8. cap.z. Valerius Max. ait Quintilianus , fuiffe olim Rhetorem , quidiſcipulos nihil 6 Quintil, lik aliud docebat,quam obſcurandæ elocutionis rationem , di cens; ouónico ,orónou: quod fignificat, obfcura, obſcura. In hoc'autē animaduertendõeſt,huiusobſcuritatis, quæ c Feneftellali. oriturà voluntate, cffeduo generá,quorü alterum ſcoritur à bras de man voluntatc, & etiam abipfa emergat difficultate,quędignitatē Clemens Alex, reiconiun &tam habet, & hoceft laudandum : alterum nullā rei lib.s. Stromarü difficultatēincludit,fed ex induſtria quodammodo rcdditurfeliz:0.003 illa difficilis,quod potius damnādum cſt:Primum genus iam prap. Euangel. à primistemporibus Hebræi,iÆgyptij, Philofophi, & alij ſem cuti funt, cum fermonem habebất de rebus ſacris , & diuinis, lib.i.cap.l.de ad quas intellc &tus nofter ſe habere ſolet, taną oculus noctuę obfer.relig. ad lumen'ſolis ;atq ;inde myfteria funt dicta ,ppter ſenſum qui in græca voce ineft, qua fignificatur obſcurandi & occultandi ftudium , cum exiſtimarent arcana fummi Dei profanæ multi tudini nõ patefacienda ' fedænigmatico ,& parábolico ſenſud Dionys, s. velanda, & tegenda, quod etiam àfacris Doctoribus probatú reopagitat.l.de. cſt,in myfteriis pręſtantioribus Religionis noſtræ , cum vellēt, cap.i. quemadmodúfoletReliquiisſacris ,aut velum pertenuc ,aut clemens slex. cryftallum obtendi, ita æternarumrerum arcanaobfcuritate* fol. 218 . aliqua velari ,vt maieftatémeli' ſuam tueri, & populianintos's.Greg. Nasz ; inrcēto obſeruantiæ cultu retinere facilius poffent. ** Sed hæcipfa Theologorum ratio non poteſt commodè Beda inj.Luc. in pi& oribus locum habere, quæ in rebus ſacrís illud tantuni cap :4; perfequuntur, quod à facris Doctoribus acceperunt, & com- in numer. Orig.bonil.s. muniĘccleſiæ conſenſu probatum eft;ncc addendo, necde- s.Bafilius des trahendo,nec quidquam immutando ex iis veritatibus, quæ 566.29. illis probatæ fucrunt;necin modo,nccin fubtantia, necin a . liisrebus,quæ circumliſtunt... more on: --- Iraq; conferemus nos ad genus alterâ obſcuritatis, quæ cū Hadiosèexpetita ſit , vituperatur cumoriatur interdu aboca cuſtaſaperbia ,& ab inanigloria nimium cupidè quæfita , vt ſoilicetmagpiviri, & mirabilcshabeãtur, quando no loquan tur,ncc pingant vulgaria quædam & trita , ſed tantum exi 116.6 . Strom . anzen. libr.de Theol. 92 mia 290 De Sac. 8. Prof. Imag. mia,ac præſtantia, atque à tertio cælo ( vt aiunt)cuocata quæ ſanè ſumma, &pleniſſima ſtultitiæ amentia eft ,non modò, quia finem nullum habct , niſi propriam , & vanam exiſtima. tioncm , fed etiam , quia peruertit rationem illius ſcientiæ , e S. Auguftin .aut artis, quam tractat , cum dicat fan & us Auguſtinus : Lo Chrup.cap.10. quendi nulla eft caufa fiquod loquimur,homines nõintelligant:itaq; illud in hos verti ſatis commodè poteft, quod in quendam fcriptorem , cui propter obſcuritatemeiecto , dictum fuit, fi vis intelligi,nec intelligaris. Interdum etiam hocfit, dum volunt fuam probareinre bus naturalibus ſcientiam , & multarum rerumcognitioncm , idcirco nec re, nccloco probante; ſed reclamante potius, fin : guntur animalia, aut plantæ, aut quædam alia,quæ abarte ma nant , tamen exteris tantum gentibus cognita apud nosob ſcura , ex quo fit obſcurum. Interdum breuitatis cauſa fit,cum multa paucis coplecti f Horatius in mur, & ſequitur illud vulgare dictüf: Breuis ejjelaboro,obſcurus fio. Itaq; vt extremum vtrumq; fugiat bonus pi&tor,cum ani. mo ftatutum habebit,primafibi effe aliorum vtilitatem ,tum quæret rationem , qua id commodèfiat, inirc, & omnia, quæ circumſiftunt, & neceſſaria ſunt , exprimere, ac æquiuoca, & ambigua, quantum in illo fuerit,declinare. : - Oritur etiam obſcuritas ab imperitia, ſed hic locus ad a. gendudeimperitia artisaccommodatus non eft: Nam quod fæpius di&ú eft, nosagimus de rebusiplis, nonde rationc pis & uræ ,etenim ànobispoſitumeſt, deſignationis artē à pictors ipſo probè intelligendam , quatenus illius officium requirit; ſicnim artemignoret, quæomnisinſimilitudine exprimen : da pofita eft , non eft dubium , quin futurū ſit , vt illius opera crallis occulrata , & circumfuſa tenebris , ita lateant , vtper cipi, &cognofci ab intuentibus nulla ratione poffint ; quem : 多 AElian.li- admodum aliâs diximusde quodam , qui cogebatur pi&u ris adſcribere, illum eſſe aut leonem, aut cancm , aut turrim , aut fontem . Poer, bro 10 . At ve. Lib. II. Cap. XXXIII. 291 At verò nos de obſcuritate illa loquimur, quæ exoritur, quia pi&torid ,quodagit , ignorat: Nam , vtaiebat " Socrates, h Cic.lib.z.de illa, quæ homines probè norunt, &callent, illa, inquam, cum volunt , exprimerè commodiſſimè poſſunt: contra verò ,qui rei ſcientiam nonhabet certam ,fæpè confusè agit, & ordinem peruertit, & imperfecta complurarelinquit : ita in pictura, qui calluerit illa, quæ fa &turus eſt, & finem norit ad quem myſte rium illud dirigitur, &quo pi&ta imago{ pectat,non dubium, quin cnodatè magis illud præſtiterit, & ſignificantius expref ſerit , propter vim illam , quam ad ipfam rem afferre poterit: quod parum ſciens pi&or minimè aſſequetur; Atq; vt in quæ-" ſtione, quæ de aliqua ſcientia pofita eft, foluéda fieri ſolet, qui diſtinctiones adhibet , & capita varia perpendit , cfficit ali . quid præftantius, &audientibus ſatisfacit, vt ſuſpenſi amplius animo non ſint ; ſic multæ ſunthiſtoriæ facræ , & myfteria,quæ fi pictor ſciet diſtribuere, ſi diſtinctè & ordinatè diſponet,G a ptam pi&turæ fedem ,fi còmoda interualla conſtituet,& quan tum fuerit in illo , vitabit, vt ne figurarum &actionum multi tudinem, quæ perftringere oculos, & mentem ſolet, in vnum cõgerat, & comportet, nemo dubitabit,quia omnibus cumu . late ſatisfaciat, &maiorem iudicij, & peritiæ laudem affequa tur. " lice . Proderit inprimis loco aliquo commodiore myſterij fan & inomen ,niſi pictura maximè cognitaſit, inſcribere, vt olim . fa & itatum eſſe ſcimus,' quod affirmat fan & us Paulinus dicēs: is.Paulin.na tal.1o. de S.FR Martyribus mediam pictis pia nomina fignant. Aut hiſtoriæ lo cum , in quo au & or de re illa agit ſignificare, aut etiam di&ta quædam breuia , & ſignificantia ab eodem auctoris libro, quæ ad rem ipfam , quæ depicta eſt , faciunt deſcribere. Poftremo obſcuritasiſta ab imbecillitate , & impotentia oritur: nam interdum pi& ores nonnulla efficere cupiūt , quo rum natura ca eft, vt exprimi non poflint, ita verò recondita ſunt, & difficilia, vt ea populus percipere vix , aut ne vix qui dem poffit: quales ſunt actiones fpirituum , & arcana diuinæ 9 3 proui 292 DeSac. 66Prof. Imag. exp.9. prouidentiæ , & myſteria prædeſtinationis , & alia , quæremc. dium certum quidem & tutum eſt, manu & arte omnino non attingere , ſed animo , &fide veraample & i, vt monet ſanctus. I Aug.lib.4.de ' Auguſtinus his verbis : Sunt quadam ,quæ fuavinon intelligütur, doctr.chrift. aut vix intelliguntur,quantumuis plenißimèdicentis ,verſentur elo -quio, qua in populiaudientiam , velraro,ſialiquidvrget, velnuſquă omninomittenda funt. Interdum etiam res aliquas figura excipere volumus, quæ cum fimilitudinem communem habeantcum aliis , vix por ſunt deſignatione diſtingui, aut ſeiungi, vt multa ſunt genera plantarum , auium ,piſcium ,animantium ; hæc autem obſcuri tas poteft naſci,aut augeri anguſtia loci , in quo pictura ſita eſt, qui rerum multitudinem , quas comple &ti pi&tura vellemus, recipere non poſſit, niſi permixtè congefta , & implicata incul centur, aut quia pi&tura inanguftias reſeratur,quę ampliorem campum deſiderabat: quemadmodum de quodam pictore di&um eft, qui cum in breuitabula currêtem'cquum feciffet, & in os eius frænum inſeruiſſet; cumqueille , in cuius gratiam pictura illa facta erat freni cauſa luccenſeret,reſpódit tam bre ui ſpatio neceſſarium frænum fuiſſe , nc præceps equus ferre tur. Tamen non negamus,etiam anguſtiore loco poffe ab'cs m In epift.in . gregio artifice " exprimi quod velit, vt legimus de illo, qui A. lian imp.ad lexandrum ex equo venantem, &belluam ferientem finxerat, Greg. cuius magnitudo vnguem digiti non ſuperabat , vt tamcn ter rorē vultu incutiebat, & equusipfe confiftere rccufans, arte. n Plin.lib.7 . moueri videbatur, & mirifica alia exempla refert " Plinius,fed hocipfi dicimus , vt moneamus non effc hanc cuiuis artifici ſuſcipiendam Prouinciam, &iis locis, quæ commodiora ſunt, pi&tu ram præclarius elu . cap. 21. cere. 1 De Lib. II.Cap. XXXIV . 293 Depicturis indifferentibus & incertis. CAPVT X X XIV. NveniVNTVR etiam pi&turæ quædam , quæ ob aliam cauſam multorú animos ſuſpenſos reddunt, quia eædem multis in locis factæ , diſſimilem tamo formam habent ; itaque fpe&tatoris animus varie. tate , & diffimilitudine ſuſpenſus titubat, vtrum ſit res eadem, an altera illarum falſa ſit ? Itaquciudicauimus hac in re effc diligenter animaduer . tendum, nc quis incedens via etiam plana offendat, au pe ritiæ , & erroris pictorem arguat, qui culpa omni vacat. Proinde abre non fuerit , vt prudens le&or intelligat effe quaſdam res , quæ ſi pictura cxprimantur , varios &modos, & formas, & inuenta recipiunt, cum nihil eorum cognitioni no ftræ aduerſetur, vel potius ſingula ſingulis rationibus nitātur, licet ipſius veri principia plenè, perfe &teq; non teneamus: Ita-. Molan.c.13. que'cum videamus in vtramque partem, bonos & graues au . etores frequentes iuiſle, &pictores reliquos communicon ſenſu, non magis iſtam , quàm illam partem complexos elſc; Idcirco picturas iftas indifferentes, & incertas appellamus , quãdo adhuc non cſt præfcripta illarum ratio; necftatutum & deliberatum eſt, quænam, inter hanc diuerſitatem , figura reli quis anteferenda ſit. poffemus huc complura exempla rerum profanarum , & ſacrarum afferre, ſed quia profanæ ad remmi nus faciunt, ſacrarum exempliscontenticrimus. Paftores igitur, quibus ab Angelo nunciata cft natiuitas b S.Luc.cap.s. Domini noftri, non eſt qui dicat quot fuerint; aut quæ fuerit illorum ætas, vtrum ſenes fuerint, an iuuenes, ncc de illorum veftitu quidquam certi habemus , itaque in hoc quiſquc ſibi obtcmperat, & quoddecerc magis putat, illud efficit. Magos de pidur 294 DeSac. Prof. Imag Marth.c.27. itur.cap.z. carb.cap.2. Magos qui ad dominum honoris , &adorationis cauſa venerunt, quidam volunt ſenes & iuuenes fuiffe , & ab Ægy d Sanſen.com- pto profectos eſſe, &ſecum adduxiſſe dæthiopes,& Dromeda wor. Enang.c.9. rios, & Camelos: quidam aliter exiſtimant, & opinātur ex Per ſide veniffe, nec tam magnam hominum manum fecum du xiffe. Latrones . qui cum Domino crucifixiſunt, quidam yo- , lunt clauis confixos fuiſſe, quidam funibus vin & tos putant. Crucem , quam dicuntEuangeliſtæ , impofitam fuiſſe Si f Molan.depi-moniCyrenæo,non eſt certum apud quoſdam ,vtrum ſubla tam ab humero Domini, Simon ſolus tulerit , an cum Domi no in laboris focietatem coiuerit, &onere preflum illo expar te leuarit. Sunt qui pingunt Saluatorem noftrü ,clauis quatuor con fixum , quidā tribus; nos autem in diæceſi Bononienſi vtrum que vidimus obſeruatum , licet trium clauorum vſus frequen tior occurrat. Veſtitus bcatę Virginis ,communi pictorum ſententia co lore cæleſti, aut cæruleo conficitur:alij tamen aliter faciunt. Item in Apoftolis, ſolent pictores veſtimenta diucrſa fa ccrc, & proprios cuique colores tribucre , vt poftea dicemus: hoc tamenipſum nõ ita certum eſt,aut neceffarium , vt ſi quis aliter pingat,reiiciendum ſit. Idem in multis hiſtoriis noui& veteris teſtamenti experi mur, in quibus , cum ſit expreſſa nuda tantum rei ſubſtantia, modus deindc , & alia , quæ circumſident, aut numerus homi num , aut illorum geftus variè exprimuntur,qualis eſtcaptiui. 84.Reg.c.24. tas hebræorum ,cum à Nabuchodonoforà patrio ſolo abdu Eller cap. I. &ti ſunt,qualis Reginæ Sabæ aduentus ad Salomonem, aut co 1.Reg.c.17.23 s Math.cap.s. uiuiū Affueri,quod ipſe ſuis populis parauit :aut Dauidis bella contra Philiſtæos, aut turba, quæDominum afcendentem in Aitor.cap. 17. Aster.cap.28. montem ſecuta eft;autingreſſusille gloriępleniflimusin Hic ruſalem; aut illa, quæ S.Paulus Athenis geſlit,autilla, quæ Ro. mæ , cum in carceremconie & us eft, &alia complura,quænos. incerta S. Matth.c.21. Lib.II. Cap. XXXIV . 295 incerta vocamus ; non quia fa & tum ipſum per ſe incertum fit, ſed quia ex illis,quæ circumfiftunt, permulta nobis non fatis certa ſunt, habent tamen tacitum quoddam veriſimilc , à quo diſcedendum non eft,vtalibi diximus. Itaque licet hoc loco picturas iſtas indifferentes dicamus, &tanquam arbitrio hominis ſeruientes; tamē arbitrium iſtud tale requiritur , vtin vtramq; partem aptè, & probabiliterdu ci poffit , & à maiorum noftrorum vſu, qui vtramq; rationem ſecuti ſunt, non diffentiat; tamen monemusnon cuiuſquc pi. itoris, aut multorum confentientium vſum , licet inucteratū, &crebritate , & ſimilitudine pænè confirciatum , regulæ vim obtinere, aut indubiam fidem facere : fed hoc efficit vſus illo rum , quoruni opera cuni ratione conſentiūt, & doctis, reruni . que Eccleſiaſticarú cognitione præſtātibus viris probata ſunt: vt cxempli cauſa , ſiquis pingatDominūnoftruni,cum claues tradit ſancto Petro, non erithocin arbitrio pictorisita pofitú , vt vel cum aliquibus fingatid effe factum Hierofolymis, vel cum aliis in atrio quodam ſplendido, columnis eximiis fulto , aut cum aliis apudmare,vbipiſcationes fiebant: totum enim hocEuangelio repugnat,fi quis rectè animaduertit ; vbi ait : 1 h S.Matibo, Venit Iefusin partes Cæfarea Philippi, &interrogabat diſcipulosfuoscap. 16 . dicens,& c. Et poftea : Tibi daboclaues Regricelorum ,& c. Itaque prudens pictor debet non ftatim inuēta ſua ſequi,aut aliorum cxempla arripere, exiſtimansiſta nullam inter fe differentiam habere,fed neceffe eft rem diligentius ſcrutari, & hiſtoriā cor ſulere , &loci, & temporis rationem habere , &ad illud ( qua tenus ipfius operis conditio feret) cui aliquid excircumſiden tibus rebus datum ſit, vera &propinqua loca ,autflumina, aut arbores, aut fontes accommodare , quiverz:n illius regionis formam referant, hoc enim pacto & iudicio nitetur maturo, & firmiſſimo fundanento, illa quæ pingendo expreferit, munire poterit. T De 296 De Sac.89 Prof. Imag. cocco 4s.Thom.2.2. Depicturis immanibus , &horrendis. CA PVT XXX V. Libi oftendimus,pi & uras inprimisvtilitatis cau ſa , à qua tamen iucunditas animi non abeſt, inuen tas effe, cx quo argumentamur,ſi qua altero horum careat,propter finem , imperfectam quidem effe ,il las verò quæ vtroque carcnt, longius abeffe à fine ſuo, vt fit in illis quas horribiles dicimus ; exprimunt enim, ſine aliquo re &to & laudabili finc, actiones quaſdam à quibusabhorret na tura hominis , vt ſi quis pingat patrem diſcerpi à filio , autma trem cruenta filiarum carne veſci, aut aliquem è venahomi nis ſanguinem viuum ſugere,aut alios hominum corpora ſuc cenſis ignibus tenere , & his epulis conuiuia parare , & integra inter conuiuas membra diſtribuere. Hæc atque huiuſinodi alia non modò inutilia ſunt, fed 9.159. art.z. hominis ſenſum valde conturbant , quia feritatem , &imma. nitatem, à ratione longè alienam oftendunt. Quod fi byeteres Poëtæ , & ij qui de illorum arte ſcripſerunt in Tragædia, cuius actio propria in turbulentis regnorum conuerſionibus, & ca lamitatibus Principum verſatur ,ftatucrunt , non licere illa in ſpectante populo tranſigi, & in theatrum vocare , cum natura hominis vehementius aliqua immanitatis ſpecie conturbe tur; quanto magis prudentem, & bene moratum pictorem de cebit iſta fugerc, & tanquam à chriſtiana pietate abhorrentia declinare ? c Cornel.Celf. Ob quam caufam nonnulli medicæ rei auctores iudica inproh. runt, non effe fcrēdum , vt anatomia humanorum corporum, quæ ad curationes morborum inaximè neceſſaria ſunt, in cor poribus viuorū fierent, licet vltimo ſupplicio damnati eflent, cur non prudens pi&tor candemimmanitatem in arte fugere, non iſtam horrere imitationem debebit:quamleges ipſæ ,ipfi d L.1.C.degia- planè ſenſus in natura perhorrefcunt? Ipfi quidem gladiato dias,lib.it res de b Horat. in art.poet. Lib. II. Cap. XXXV. 297 res de theatris hanc vnam ob cauſam olim fublati ſunt, vt eft Theodor.lib.s. apud ſcriptores,quia cruenta illa fpectacula, & molcftiam ani-cap.26. Sigon . de Im mis afferrebant, & naturæ hominú horribilia, &pertimefcen . per.Occiden. da erant. anno 397 Exiſtimamus tamen ex hac regula excipiendos effe duos caſus fatis frequentes, & ſingulares;alter eft,cùm imagines ad commendationem, & laudem virtutis fierent; alter verò cum in deteſtabilis vitij , & peccati odium inſtituerentur. Nam quod pcrtinet ad primum , quotidie videmus pingi cruciatus maximos ſanctorum , & diligenter exprimirotas ,& nouaculas , &cataſtas ferratas, & ignita æra, & craticulas, & e quuleos, &cruces , & alia genera tormentorum acerbiſſimo rum , quæ ſancta Eccleſia experta eft , & oculis chriſtianorum proponi voluit,tanquam eximia trophæ apatientiæ, tanquam inſignia inui&tæ fidei , denique tanquam vcra teſtimonia glo riæ , ex quibus conſtantia , & fortitudo ſanctorum martyrum facile cognoſcitur: vult enim pia mater noftra, his exēplisex citari, & incendi filios ſuos; ab his contemnendæ vitæ docu menta haurire , ſi res ita ferat , & ita ſummo Deo ſeruiatur, & his tanquam perfe &tæ conftantiæ præſidio aliquo, contra om nes mundiimpetus armari ,vt etiam dum cognoſcimus,quan do fuerint grauiores martyrum dolores, & acerbitates, &mo leftiæ quam illæ, quas ipſi in morbis , & miſeriis huius vitæ ex perimur, diſcamus aduerſa quæ incurunt,quibus perturbari ſolemus, fortiter ferre, &aſpernari, & confidere ſummum cíle nobis præſidium in Deo pofitum , ad gloriam deniq;æternam, qua illi fruuntur aſpirare: ſed hac dere,& de multis aliis mar tyriorum exemplis , iiſque ſingularibus loco proprio plura di cemus. Caput alterum ad vitupcrationem viciorum pcrtinct , & in hocpingi aliquid nõſine fructu poterit ; in quoinſit horror quidam , quo pollùnt noftri ſenſus acriuscommoueri , vt ma gis aliquod peccati genus horreamus, vt fit cum luciferi, & il lorum qui ducem luciferă ſecuti ſunt, defe&tio pingitur, quis vnquam 298 De Sac. &Gº Prof. Imag. vnquam ſatis vim fupplicij exprimcre, quis pænas iuftè ſum ptas, & diuinæ potentiæ ſeucritatem affequi poflit? in pingen da horribili figura inferni, pænis damnatorum exprimendis, flammaæternapennicillo perſequenda, denique repræſentan da crudeliffimorum dæmonum ferocia , & imanitate, quis vn quã pro dignitate, velpotius pro veritate rei hæc omnia com plc &ti ſatis poterit ?hoc ,hocinquam loco , pictoris induſtriæ liberior campus aperitur , vt quæ volucrit genera compleeta tur, modò ne pbabilitas,ne veriſimilitudo abfit, vt tenebras, & ſquallorem ,tormenta,ærumnas,odia,ſtridores,deſperatio nes, flammas, & omnium ſuppliciorum æternitatem explicet, etenim rem veram núquam amplificabit , cum nec ſcriptorio atraméto , nec pictorum coloribus , nec cogitatione ipſatan torum malorum magnitudo ,& infinitas comprehendi poſſit. Siquis etiam vitiū aliquodvolet pingere, vt impietatem, hæreſim ,perfidiam , ſacrilegium , hypocriſim , hunc ſibi finem proponet,vtillius fæditatem oftendat, & odium, & inuidiam commoueat; & oratores imitari poterit,qui habenas eloque tiæ laxant, & omni orationis impetu in reos nocentes ferütur, & vehementius dicendo vrgent, & premunt, hæc cadē pi &tor pennicillo , &arte exequi ingeniosè poterit; vt à turpitudine imaginis, maiusin animis bonorum peccati odium excitetur. Continget interdum , vt ſupplicia à ſceleſtis honiinibus repetita pingantur,vt ab hæreticis , & pertinaciæ ſuæ adhæren tibus , qui flammarum incendio addi&tiſunt , aut ab aliis , qui propter ſumma flagitia publicè poenas dederunt, velexempla atrociorum pænarum in quæ, Deo permittente, Tyrānorum impietas incurrit, quod quando laudem iuftitiæ bene à iudici bus adminiſtratæ , & vituperationem improbitatis , quă leges ſanctæ abhorrent,& iram fummi Dei , in ſcelera hominú gra uitcrincēſam comple &titur ,vtilitas à magnitudine horroris, ad aſpicientium animos non mediocris fluxerit ,modò in reli quis rcbus , & picturæ argumentum , & loci opportunitas id ferat. De Lib.II. Cap. XXXVI. 299. OCSO COCO00c CSC De Picturis monſtri, prodigy ſimilitudi nein habentibus. CA PVT XXX VI. ICTVRA monſtro fimilis dicta eſt à Græcis mieg Towegdía ,quæ omniumrerum monſtra completi tur, cum poffintilla, vel à natura oriri, vel à phan talia fingi,vel ab vtroque excitari; aut à nullo illo rum informari. Naturæ monſtra ſunt(vt eruditi homines non ignorant) illa corpora , quæ cum naturæ ordine no conſentiunt , & funt aut homines , aut belluæ , quod quidem duobus præſertim modis contingit : primò in membris , & partibus ipſius cor poris , deinde in habitudine , & conſenſionc ipſarum par tium. Primo modo poteſt monſtrum fieri,aut quantitate,aut qualitate ; ſi de quantitate loquimur, poteſt ipſa conſiderari, deciuit.Dein. aut tanquam continua , aut tanquam diſcreta; continua erit , lib.16.cap.8. aut magnitudinis , qualia ſunt corpora gigantum, de quibus Alex.de Ales cſt ſcriptumin libro Numeri ; Populusquem afpeximus,procera membr.3. ftatura est,ibividimus monſtra quædam filiorum Enac:degenerebNum.6.13. gigant&o,quibus comparati, quaſi locufta videbamur. aut paruita tis , quales ſunt , quià Græcis , & à noftris communinomine, Nani dicuntur , & aliter etiam à cubito, Pigmæi appellantur. Diſcretæ quantitatis monſtrum erit, quod reſpicit numcrum, aut propter exceſſum , vt fi vnicorpori adfint duo capita , tria brachia, crura quinque : aut propter defectum , ſi deſint ma nus, aut pedes , aut alter ex oculis , item ex auribus altera de ſideretur. Quod pertinet ad qualitatē, item conſiderari monſtrum poterit ,aut figura , aut in colore. In figura ,aut quia naturalis, & ſimplex ſpeciei figura non adeft, aut quia alterius fpeciei membru adeft,qualis effet homo, cui osaprieſlet, aures equi nę , pe. 1 13 300 De Sac. 6 ° Prof. Imag. Alciad. nę, pedes caprini ; aut in colore , ſi pingatur colore viridi , aut partim purpurco , partim nigro illitus, aut alia huiuſmodira tione . cloftentum . I. In habitudine poteſt etiam monttrum fieri, propter aut quis de Serbo-locum,aut tempus,aut vſum membrorum . In loco inonftrū zum fignif.Sbi erit, ſi media fronte perforētur oculi , ſi naſus in mēto poſitus fit, li brachia à tergo pendeant.Erit in tempore, ſi puer naſca tur dentibus longiorib'inſtructus,aut infans barbatus ſit. erit in yſu membrorum , ſi manus ad incedendum adhibeat, aut crura humerisimponat, aut aliter ſe habeat, quemadmodum pluribus probari ſatis poffet, fi res poftularet. Hæc naturæ monfira dicemus pingi poffe, cum tamen oc caſio exigat, cum res patiatur ipfa,quam tractamus, tum verò non ſubeſe videbiturilla deformitas, fed potius cómendatio ſubſequitur,cum vera res, qualis fuerit patefiat, vt ſi quis vită S. Antonij pingeret , poſſet non ineptè quidem facere, quod Hieron, in : ſcribit S. Hieronymus, dicens d : Vidit homunculum aduncis na ribus , & fronte cornibus aſpera , cui extrema corporis in caprarum pedes deſinebant.poſtea additiſta: Hoc ne cuiquam ,ob incredulita tem ,fcrupulummoueatfub Rege Conſtantino, vniuerfo mundo teſte, defenditur. Nam Alexandriam iſtiuſmodi homo viuus perductus, magnum populo ſpectaculum prebuit, & poftea cadauer exanime, ne calore æſtatis dißiparetur, ſale infuſo, Antiochiam , vt ab Imperato revideretur,allatum est. Ita , ſi quis fingeret illa , quæ in Africa, auc in nouo orbeviſuntur, fine vituperationis periculo ,& ho minum, &ferarum monftra faceret , quæ à probatis hiſtorio graphis , qui de illis Regionibus hiſtoriam ſcripſerunt, affe Gita S. Pauli Erem . 1 . 2 runtur . Monſtra verò à phantaſia hominis excitata, duobus mo dis accipi poſſunt, aut quæ falſa ſpccie à phantaſia noftra ma narunt,aut quæ mens ex oblata fpecicfingit,aut quętam cau e Pier.Valer. fæ ſuperiores,quàm diuina reuelatio oftendit. lib.32.63 li.39. In primo ordine ſunt ea , quæ ſibi Poëtæ finxerunt, vt capPlonius . Io. lib.3. Sirenæ,Sphyngæ,Arpiæ, Pegali, & quçab Homero Chimerç vocall Lib. 11. Cap. XXXVI. 301 vocantur, item illa , quæ Cyclopi di&ti ſunt , ex quibus vnus c gregiè olim pi&tus eft, affirmante Plinio, his verbis : Pi&tor Ti manthespinxit in paruula tabella Cyclopem dormientem , & 11.xta fatyros metienter Thurlo pollicem eius, aut alia , quæ cuiuſqucco gitatio ſibi fingere ſolcr,quemadmodum Plato fait ,vſque ad frlar,lib.6.de ſua tempora hanc pictorum conſuetudinem perductam effe Repub, ſcribens: Veluti cum pictores tragelaphos, &cetera huiufmodi mill tiplicia figmenta depingunt ;& illa , de quibus Lucianus omul. & Lucian.de tis locis ſcriptum reliquit , & his fimiles in crypticis pi&u. 1.8mment on ,lib . ris fiunt, de quibus vberius ſequentibus capitibus diſputa- lib.pſeudomão. bimus. Ein lib.pbilo pſeud. In ſecundo ordine ponimus illa , quæ non hominum commento ficta, ſed in ſacris libris ſcripta, aut à fan &tis dolo ribus tradita ſunt, quibus, diuina fauente gratia , quædam na turæ gradu ſuperiora , & myſteriis ſummis referta, patefacta, & explicata fuêre . Itaque iure,myſtica, & allegorica voca mus , longè enim alia fignificant, quam oſtendunt; qualis e rat Nabuchodonoſoris " ſtatua ,cuius caput aureum erat, bra- h Daniel.ch chia & pe& tus argentea , venter ex ære , crura ex ferro, pedesp*** 7. ex terra , qua imagine viciſſitudo rerum , & temporum fu turorum ſignificabatur , vt fapientiſſimè Daniei interpre tatus eft. Talia etiam fuerunt multa Patriarcharum , & Pro phetarum viſa, quæ nobis facræ literæ , & inprimis Apoca lypſis liber ſenſibus myſticis referta commemorant ; quæ omnia non fine vtilitate pingi , & exprimi poterunt : ſed ad ſcribendus etiam Scripturæ locus erit , vnde petita ſunt, ne afpicientium oculi vacillare,aut ſubdubitare poflint. Alia monftra funt , quæ partim à natura , partim ab ho . minum phantaſia facta ſunt , & qualitatem vtriufquc reti nere ponunt, quod fit , cum pictor ad naturæ moultrum ,ip ſecxcogitatam aliam monftri ſpeciem adiungit , quod mul tis modis fieri poteft, vt patet ex iis , qua lupcrius à nobis di Ata ſunt. Hoc 302 DeSac. EsProf. Imag. Hoc etiam comprehenſum volumus , cum illud quod pingitur , nunquam in rerum natura verè extitit , aut ctiam . ſi verum ex parte fuit, tamen figuræ rationem à mero picto ris commento accepit , & à naturæ finibus tam longè aber rat, vt in rem ipfam , quæpingitur permulta, quæ prodigio , & i Cedren,in mõltro fimilia ſunt,importet,vtinquit Cedrenus ' de pi tore Anaff.fol. 295 . Syroperſa, qui ab Analano Imperatore honeſtis conditioni bus propurus accerfitus, cum inſulſa quędam, & turpia, & ab Eccleſiaſtico inſtituto aliena pingeret, parū abfuit, quin iųſtū populi odium ſubiret, & temeritatis poenas fueret ; Adduxit, inquit.ille , Anaſtaſiuspictorem quendam Syroperfam habitu preſ byteri,quiin Regia,iuffu Imperatoris (nam is mechanicis nugis dele étabatur)quadam monſtruofa, &ab imaginibus Ecclefiafticis aliens pingeret:ob idmagna populi est exortaſeditio. Huc exempli cauſa quidam illas figuras adſciſcunt, qui. bus,vtfan &tiſſima Trinitas oſtenderetur, tria capita impoſue runt , quibus non modò pietas non commouetur, ſed po tius faftidium excitatur. Nonnulli cum diluuiuni facerent, quod Noë temporibus extitit , corpora noua quadam fpecie informata, vel deformata potius finxerunt. Alij, vt magnitu dinem fancti Chriſtofori exprimerent,non gigantem fece runt,ſed colonum ( vt aiunt) miraaltitudine, & immenſa cor poris mole excitarunt . In huncipfum cirorem veteres Ægyptij prolapſi ſunt, er rorem errori connectentes, qui cum Serapim Deum facere yellent , tantam illi magnitudinis molem , tam immenſam formam dederunt , vt prima fpecie homines facile terreret , quod ipſi excogitauerant , vt exiſtimationem numinis auge I Theodoret . 'rcut, & populi obſeruantiam , & ftudium aucuparentur, cuius lobos het. Ec- rei mêdacium, tradit Eccleſiaſtica ' hiſtoria fatis patefactum , ccf. cap.224 & explicatum fuifle ab Epiſcopo Thcophilo Alexandrino , qui iuſlit Idolum feriri ſecuri,& deiici, & inquit :Serapis ,plaga accepta, neque dolorem , neg, vocem emittere viſus est,ſed capite de truncato,gregatim muresprorupere. Indefruftulatim diffecto figno. alias Lib. II. Cap. XXXVI. 303 alias quidem partesconcremarunt, caput veròper totam traxerunt Vrbem ,afpectantibusiis,qui quõdam adoraruni,& infirmitatem ip fius iocis infeitantibus. Poftremò ſunt aliæ pi &uræ , quæ licet ad aliqua capita re ferri pofſint, cum ipfa ctiam præter naturæ curſum , & ordi nem interdum vera , interdum etiam falfa contineant ; ta men videtur huiuſmodi imaginibus nomen proprium tri bui ſolere, quod eft earum rerum, quæ prodigij, & monftrilo co ſunt;vtcum duo nitent ſoles, cum lapidum ,vel fanguinis imber effluit, cum deflagrat ſolum , cum toto cælo ſaxa voli tant , & alia permulta fiunt; quæ ſi pidura excipienda ſint, prudentia , & ratione temperari debent, neque enim iſta eti am temcrè inculcanda, propriisque inuentis facienda ſunt , ncc quiſquam tam audax eſſe debebit, qui iſta ſtatim arripiat, licet ab aliis tradita , & ſcripta fuerint; hæc enim cum noua , &inuſitata fint, maturius conſilium requirunt, vt opportu nè fiant, & veritatem poſtulant, ne quis in fraudcm indy ' ' ر , catur bro 2. cap. s. Inter hæc ſingulare, & eximium illud eft ,quod in libris Machabæorum legimus ; his verbis conſcriptum : Contigit m Machab,li autem pervniuerfam Hierofolymorum ciuitatem videri diebus qua draginta ,peraëra equites diſcurrentes, duratas ſtolas habentes , & haftas, quafi cohortes armatas, & curſus equorumper ordinesdi geſtos, & congreſiones fiericominus , & fcutorum motus, & galea torum multitudinem gladiis diſtrictis , do telorum iactus , & au reorum armorum plendorem , omnisý generis loricarum . Sunte tiam illa , quæ temporibus Moylis." , & Pharaonis facta ſunt, 9 Exod.c.7. Iofue cap. 1o . cum de cælo lapidum imberin Gabaonitas fluxit , & alia , quæ non modò ſacris libris continentur, ſed etiam à multis ſcri ptoribus Eccleſiaſticis commemorantur , quale eft , quod ſcribit Ioſephus ºante excidium Hierufalem accidiffe , & il- o Iofeph.de lud quodnarratNicephorus P contigiſſe antcquam vrbis Ro- bello ind.lab.7. mæamplitudo , & copia dercptionibus , & cupiditatiAlarici p Niceph.lib Regis Gothorum pateret. Item illud , quod Antonino Imi- 13.cap. 36 . $ pcrato 304 De Sac. &Prof.Imag. 9 cap. 24: peratore factum eſt , cum vis maxima ſagittarum , de cælo in aduerſos hoſtes miſſa Chriſtianis militibus opem , & victo riam tulit : idcirco fulmincalegio appellata eft. Iul. Obfeq. Multa præterea 9 huius generis apud ſcriptores extant, lib. deprodig. Polid.Virg.de quæ inde erui, & in hanc lucem pi&uræ beneficio venire po prodig. terunt , vt di &tum eſt; præterca apud Hiſtoricos ſunt ex hoc genere permulta , ac planè infinita , quæ Iulius Obſequens in vnum librum coniecit : poft illum alij ctiam recentesmulta huiuſmodi affeueranter , & affirmatè tradiderunt. ſed cum fallaces dæmones, ſæpe falfas ſpecies oſtendant, vt inſidiis, & r s . Matth. dolo circumuentos fallere conentur , vt ſcriptum eſt ' :Sur gent Pſeudochriſti, & Pſeudoprophetæ , &dabunt figna magna,& prodigia, ita vt in errorem inducantur ,fi fieripotest, etiam ele&ti. & cum ſciamus multas eſſe vias, illasque fallaces,quas tenent, vt inde nos aggrediantur ; idcirco monere vnumquemque s S.Greg.lib.4 .volumus,valde ' profuturum effe omnibus,ſi cautè incedant, dialog.cap. 37. nccdictis,autreuelationi vniuſcuiuſque facilè crcdant. nam Elib.3.cap.7. inanes quædam fpecies, & illuſiones occurrunt, &fæpe Dia Clem.lib.2. boli fallaciis petimur, vt ſcribit ſanctus Clemens ' de Simo ne Mago, qui ſeſe iactabat in co , dicens : Statuas animat as red dam , ita ut putentur ab ris, qui vident, homines effe . atque alia permulta exempla rerum , quæ inanes, & fallaces crant, licet u Luciano de in illis mira ſpecies effulſerit , apud fcriptores legimus 4 : qui Syria Des , bus non eft habenda fides, minus verò committendum eſt , in lib.pſeudo vt in pi&turam adducantur , ne poſteritas incauta ſu periorum temporum fallitate ,& falla ciis cludatur . ibid . recogn . Depictu 2 Lib. II. Cap. XXXVII. 305 Depicturis vocatiscrypticis, dan antiquitùs illa rum vſus eſſet tantum in locis fubterraneis,an etiam in edificiis fupra humum poſitis ? SE CAPVT XXXVII. N ſuperiori diuiſione, quam de pi &turis monſtro ſimilibus poſuimus,diximus, quafdam effe ab ho minibus excogitatas, quæ nec vere ſunt,necàna tura produci poſſunt,ſed eas fibi homines ad vo luptatem finxerunt,quarum tot effe genera ,totformas ,dicc re poſſumus, quot ſunt ingenia hominum , cum ſuam in eis appetitum , & phantaſiæ ſenſum quiſque ſequatur : in quo eum fæpe grauiter errari foleat, quando picuræ iftæ viden tur caſu potius exortæ, quàm rationc,aut regulæ alicuius nor má factæ ;adducti ſumus, vt ſermonem noſtrum ad illas,quæ crypticæ dicuntur , conucrteremus ; ex his enim colligere quilibet facilè poterit, quod noftrum fit , de huiuſmodi aliis picturis iudicium. Et ad omncm in hoc fermone æquiuocationem tollen. dam ,eft aduertendum, hoc Crypticarum nomine, non com prehendipi& uras illas, in quibus viſuntur opera foliorum , & . trunci, & feftiui apparatus ciusgeneris, quos feſtinos vocant, aut aliam varietatem rerum ; quæ & pinguntur interdum , & veræ , natura non reclamante , ele poſſunt , ncque illa complectimur, quæ ſolent artifices in fimbriis , in tabula . tis, in opere , vel arabico , vel plumario , vel alio iucundè, & eleganter exprimere , nec attingimus monſtra , aut mari ná, aut terreſtria ,aut alia, quæ natura, videlicet à curſuſuoin terdum diſcedens, tulit ; ſed hoc nomine illas tantum com picctimur formas hominum , aut beftiarum , aut aliarum re rum , quæ nunquam cxtiterunt , nec poflunt tales effc, quales S 2 pictu. 306 De Sac. &Prof.Imag. . pictura finxit,vt ſunt mera pi&torum commenta, meraphan taſmata , meræ nugæ: quæ cum omnia in loca iam irrepſerint, &ita in omnibus ædibus , tam publicis,quàm priuatis diſtri buta , & diſperſa ſint, yt in tèmpla veneranda etiam irrupe rint, ad altaria accefferint, yafa , & veſtimenta ſacra occupa. rint , ſeque in iis locis oftentare audeant:magis neceſſarium nobis viſum eſt, vt &de re tanta loqueremur vberius , & age remus ſtudioſius,vtalij commodius pro dignitate rei delibc rare poflint. Incipiemus igitur ab origine huius nominis , cur Cry pticæ dictæ fuerint, quod nomen ab altera parte apertum, & ſatis planum videtur , ab altera obſcurum ,nec omnino co gnitum eſt : Apertum & planum , quia Crypticæ videntur à crypta appellatæ, Græco nomine non valde immutato, cum dicatur Græcè xgúzło , quo ſignificatur locus occulcus, latens, & remotus à verbo Græco xpúryw , vt nemo ignorat : Dein de obſcurum nomen eſt; ſi enim illud etymon infpiciamus, videbitur vox iſta ab ipſis pi uris alienior , quæ locis fiunt a pertioribus, & in luce ifta yerſantur, cum tamen adhuc Cry pticæ appellentur. Itaq; ex hoc duqolim diſſidentes opiniones,quçetiã nunc vigent,emerſerūt: quorum altera affeuerat ,huiuſmodi pi& u ras nullum in locum , præterquã in cauernas , in ſubterraneos Specus adſcitas effe : Vnde nomen ſuum acceperunt, & crypti cæ dictæ ſunt'. Altera aduerfatur , & è regione opponitur, cum affirmet picturas iſtas in deliciis, iis præſertim locis , quæ frequentia habitantium magis colebantur , habitas fuiſſe , cum non fit veriſimile, ab antiquitate tot impenſis , tam ex quiſica induſtria, tanto denique opere elaboratas,in tenebris poni , vbi nemo iis frui pollet. Præterea cõfirmat nomen hoc, vt Crypticę dicerentur, ab co quod accidit, ortum effe :nam cum vrbis Romævetera do micilia concidiſſent, & ſolum parietum tumulis auctum ef ſet,ædes in quib'veteres illi habitabāt ,ſolo adæquatæ ſunt, & imperi Lib.II. Cap. XXXVII. 307 imperitæ multitudini facilè perſuaſerunt, figura & fimilitudi ne cryptarum factas effe. Nos autem controuerſias iſtasiudicare nolumus, nec bel lum cum Antiquariis , Architectis, & harum rerum ftudioſis hominibus ſuſcipere, fed vnumquemque in ſua ſententia effe patimur : tantum dicemus, quod præſens argumentum requi. rit ; quando huc nos nő voluntas, ſed neceſſitas quædam com pulit, ita tamen, vt meliori fententiæ concedere velimus. Videntur igitur hæ opiniones nobis quaſi extremæ , & in Vtraque veri & falſi aliquid contineri , fed eam potius ſeque mur, quæ medium tenens, aſſerit, picturas huiuſmodi vtrobi que factitatas effe , & vel in ſuperioribus ædibus , vel in ſubter raneis conftitutas; cuius opinionis veritas ex confutatione a liarum eluceſcer:Nam qui dixerüt , non alibi , quàm incryptis ſitas fuiffe , ij Græco nomine adducti ſunt, vt id ſentirent: ta men non eft dubium , quin errarint , id quod res ipſa declarat; multis enim locisin vrbe Roma , in monte Capitolino ,Auē tino, & alibi præterea, viſunturampliſſimæaulæ, &altitudine, &magnificentia præſtantes , hiſce picturis refertæ : & fieri vix poteſt,aut ſaltem à veriſimili longè abeſt, vt ſubterrancæpri mò fuerint; in quam eandem opinionem multi deſcēderunt, quicognitione antiquitatis , non obſcurum inter alios locum tenent, quiaffirmāt in ipſisaulis, in prioribus cubiculis , in cæ naculis, in Xyftis, in cryptoporticis, in balneis, & omnibus fe rè domorum Angulis has pi&turas fuiſſe. Præteriſta, ipſius a Vitruuij auctoritatem habemus , qui a Virrno.lib.7 cum longiorem hac de re ſermonem faceret, cas non videtur ap.se infrà ſolum mandare, ſed ita loquitur, tanquam de rebus quæ in communem locorum vſum , in omnes domorú partes ad mitti ſolebant: qui licet crypticarum voce non vtatur , tamenb Dan.Barb. cxipſa deſcriptionis ſpecie , cum iftis optimè congruere ſatis & Philand,in conftat,vt interpretes, quilocum illum commētariis illuſtra-4.ib.y. runt , Latina & Italica lingua conſcriptis,ita planè ſenſerunt: Nec obftat,quod nomen ipſum à Græcis ſumptum locum re S 3 condi . 308 De Sac.ESProf. Imag. conditum , & obſcurum ſignificet ,& non fatis aptè ad has pi & uras pertincat,quæ apertiore, &fplendidiore loco conſtitui Solent: inferius enim declarabimus, quidnam caufæ fuerit, cur id factum ſit. Altera opinio, quæ ait,picturasiftas non fuiffe in tenebris adhibitas , ſed locis apertis , & communibus ſemper conftitu tas , illa etiam veritate rei conuincitur , quando adhuc extant multæ , quæ primò in ipfis cauernis factæ , &propè natæ ſunt, adhuc extant quædam , quæ luminain ſummo tectorum for nice conſtituta habent : cx quo facilè colligitur , ex Antiqua riorum ſententia, ſi effent factæ ſuprà ſolum , lumina minus al tè collocata deſideraturas fuiffe; vt aiunt effein Cryptis ſancti Petriad Vincula, in Cryptis etiam Diocleſiani, in Cryptis An tonianis, in Villa Hadriani, & aliis locis permultis ,ex quarum veftigiis facilè coniicitur,prima illarum incunabula ( vt ita di cam) prima inquam initia, in ſubterraneis locis fuiffe , fed ho rum crrorem putamus fortaffe ortum effeà Cryptæ nomine, in ſignificatione extrema ſumpto , quaſi profundior locus cffet, in ipſis terrarum viſceribus poſitus, qualia ſunt antiqua 43.Hieron.in martyrum ſepulchra, di & ta catacumbæ , vulgo autem cryptę ſanctorum Sebaſtiani, & Laurentij , & aliorum; de quibus ſcri bit fan &tus Hieronymus : Dum eſſem Rome puer ,&liberalibus ftudiis erudirerfolebam , cum cæteris eiuſdem atatis, & propofiti,die bus Dominicis,fepulcra Apoſtolorum ,&martyrum circuire, crebrog cryptas ingredi,que in terrarum profundo defoffa ex vtraqueparte ingredientium ,per parieteshabent corpora fepultorum :dita obſcu ra funtomnia,vtpropemodum illud propheticum compleatur;defcen dant in infernum viuentes; &raro defuper lumen admiffum , horro rem temperet tenebrarum , vtnon tam feneftram , quam foramen dia mißiluminis putes,rurſusg peditentim acceditur&, caca noctecir cundatisillud Virgilianumproponitur: Horror vbiq, animosfimul , ipfa filentia terrent. Ex hac igitur ſignificationc, quidam adducti ſunt, vt puta sentlocis profundioribus, &tencbrarumhorrorc obfitis, no clic Lib. II.Cap. XXXVII. 309 effe verifimile , vtquiſquam tantum velimpenſæ , vel artificij poneret, quantum huiuſmodi pi &uræ oftendere ſolent. Nos verò dicimus nomen hoc generale cuiq; loco perforato , aut concamerato ,aut in terræ (pecu ædificato ,cuiuſcúq;, licct im mundi vſus ſit, ſatis aptū effe, vt conftat exillo verſu luuenalis: Etfolitusmedia Cryptam penetrareſuburra. Ad ſepulcra etiam drefertur, vt declaratvetusepitaphiū Rood Tanfen.com cord.Enang mæin Quirinalicollcinuentü , in quo ita ſcriptum eft: Crypta cap.145. Flaui Sabiniprinata cum anacrypta Lat. P.XIV. Et Brocardus, dum loquitur de fan & o Domini ſepulcro , illud cryptam vo cat: omncm ctiam locum non ifta comple&itur, licet fit intra ſoli ſuperficiem paulo preſſior , modò à communi conſuetu . dine, & frequentia,aliquo interuallo recedat, vt ſunt loca illa , quæ condendorum,&reponendorum fru &tuũ, vinorum, fru menti, lignorum, olei, &aliarum rerum, quarum vſum domus affiduum deſiderat;fa &ta ſunt:inquit enimº Vitruuius : In adi- eVitrus,lib.com bus Crypta ,horrea,apotheca ,caterag,qua ad fructus ſeruandos,ma gis quam ad elegantia decoremeſſepoſſunt.Quæetiam hypogea di cta ſunt;vt Budæus affirmat, ' &ait:Hypogeorum appellatio com- £ Bud.in!.fi plectiturcellas Vinarias, carnarias , olearias ,penuarias,promptua- lipro facio. rias, & c. Item illorum mentionem facit Vitruuius, 6 dicens: gvitruu.lib.6 . Sin autem Hypogea , concamerationeſque inftituentur,fundationes cap.lt. eorumfieri debent craßiores, quam quæ in ſuperioribusædificiis. Et ibi interpretes inquiunt fuiſſe ædificia ſubterraneaarcuato opere extructa ,& c. Item ficri ſolitas ambulationes Hypogras, id eft, ſubterraneas Cryptoporticis ſimiles, ex quibuscolligimus, Cryptænomen nonnullis ctiam locis ſupra ſolum poſitis co uenire, modò incluſa , & quaſi recondita ab hominum frequê tia recedāt,vt ſunt cryptoporticus; dequibus ſcribit Plinius : 4 h Plin.epiß. Subest Cryptoporticus ſubterraneæ fimilis , aſtate incluſo frigore ri. lib.s. Apolsa get,contentaque aëre ſuo,necdefiderat auras, nec admittit. Hæcau tem legimus fuiffe talia , vt & aperta , & clauſa effe poffent, & varia luminumgenera haberēt,vtPlinius ' de villa ſuaſcribit: i plin.epiff. Hinc Cryptoporticus vtrinque feneftra à mariplures , ab horto fin 1 nari. lib . 2. Gallo. gula, 310 De Sac.*Prof. Imag gula,&altiuspauciores:hæ cum ferenus dies,&immotus omnes ;cum hinc velinde ventus inquietus, quaventi quiefcunt,fineiniuria pa tent , & c.Hęcæſtate leuandi æftus caufa præſto erant; hæc inter rccreandi animi oblectamenta adſciſcebantur;cum dicat Pli nius : Ipfa Cryptoporticus tunc maximè caret ſole,cum ardentißimus culmini eius inſiſtit, & c. Hanc etiam amores ſuos vocat, cum in delitiis haberetur, itaque multiarbitrati ſunt,ipſas inſolitis pi &uris, & non vſitato ornatusgenere excultas fuiffe :de quibus loco proprio dicemus. Itaque concludimus , cum hoc nomen Cryptæ commu. ne fuerit locis, de quibus diximus, & cum multa fragmenta, & veſtigia iſtarum picturarum extent , in profundo plus minus, aut in fummo ſolo factæ ;non effe dubitandū,quin exipfa tcm porum , & rerum viciffitudinc,fine delectu vllo , line diſcrimi ne , homines ipſo picturæ , & operis genere vfi fuerint, modo infrà,modo fuprà ,folum vt ipſorum rationes poftulare vide bantur. Vnde originem habuerintpicture Cryptica, fecundum variasopiniones ? CAPVT XXXVIII. Ice Texplicatum ſit , & ipſis ſenſibus planè proba tum , huiuſmodi picturas in profundo , & in ſum : mo factas olim fuiſſe ; tamen adhuc mens fluctuat inco, cur à Cryptisnomen acceperint , quæ caligi. ne, & tencbris refertæ aſſiduis eſſe ſolent: itaquc vt hoc ipſum explicemus,neceffe eft de origine illarum aliquid dicere,&vi dere quidnam caufæ fuerit , cur pictores has imagines , & for mainſolitas , & ab hominum conſuetudinealienasfinxerint, ex quo ſimullicebit cognoſcere ,cur appellatæ Cryptica fuc rint. Varias Lib.II. Cap. XXXVIII. 311 Varias inueniemus ſententias fuiſſe hac de re, quod quidé maiores ipfi rei tenebras offundit, quando nec ratio vlla affer tur, quæ plenè perfe&teque inquirentibus ſatisfaciat.ſcribit ar. tium magiſter · Vitruuius , vbi de his monſtris agit, hoc fuiffe a Virrun.lib .;. comentum pictorum vulgarium , vt varietate formarum & " P.S. colorum, artis imperitiam tegere poffent:ita inquit : Quod an tiqui infimentes laborem ,é induftriam probarecontendebant arti bus, id nunccoloribus, &eorum eleganti ſpecie conſequütur, &quam fubtilitas artificis adiiciebat operibus auctoritatem ,nuncdominicus fumptus efficit ,ne defideretur, & c. Quæ ratio quãuis propter ſcri ptoris auctoritatem , & propter antiquitatis obſeruantiam ,re prehendēda non fit; tamen monenditantú cauſa dicimus ra tionem iftam , noneſe magis huic generipicturarum , quam pi &uris aliis propriam , vbi pictores, & colorum elegantia , & ornamentorum varietate, quæ ſtudiosè ab illis conquiruntur, artis, & deſignationis vicium velare ſtudent. Dixerunt alij , cum Romani domum victores reuerteban tur,vt varia nomina accipiebāt, Africani, Hiſpanici, Macedo nici, & huiuſmodi, ita ſolitos pingere in ſuis ædibus , vbihabi tabant,peregrina genera animantium , & varia mõtra illa, quę viderant in regionibus , quas armis ſubegerant, & in Romani Imperij ditionemredegerant, quæ etiam in illorú ſepulchris, cūè vita diſcedebant, folebant pingi ; &ad ifta adiiciebant va ria genera armorū, inſtrumēta bellica , quibus jis bellis geren dis vſi fuerāt: ex qua varietate pictoribus ſuppeditatum eft, vt liberius, g facere ſolent, noua, & inuſitata alia perfequcrētur. Scribūtalijin veterum cænis, quæ in vincis, & ſilueftribus locis parabantur,conuiuij miniſtros,nympharum ,faunorum , ſatyrorum , & aliorum, qui ſiluas habitabant,veſtitu miniſtraf ſe,ipſa verò mediæ cænæ tempora comoediarum, facetiis, di &tiſq; fatyricis condita fuiſſe: ynde ſatyrarum nomen,à Poctis ductum cft;hincopinantur cæpiſſe nonnullos animicauſa ,va rias hominū,belluarū ,fluuiorun , rupiū, & ſyluarum formas, nouo inuſitatoq; pi&turæ genere complcâi. Alij 312 DeSac. Prof.Imag: Alij putant Ægyptiorum Pyramidas figuris hieroglificis conſertas, in quibus illorum lingua ſenſus eximij, &acutiorcs condebantur , his picturisoriginem , & natiuitatem attuliffe, poftea verò aiunt, cum pictores viderēr , abilla varietate, & e legantia,delectationé, & admirationem excitari , eaſdem for mas adſciuiſle , ſenſa autem, & vim ipſarum , delectationem v nam ſequentcs, neglexiffe, & illas ſuis etiam inuentis, & varie tate non parum auxiſſe. Alij illarum originem à poetarum ftudiis ductam eſſe exi ftimarunt, qui ſignificationibus variis illarum rerum, quæ vitę hominum accidere folent, in ſua poemata permultasfabulas inuexerunt,hominum ,belluarum ,plantarum mutationes , & admixtiones multarum rerum , quæ magnos ſenſus recondi tos habebant, &ad vitam hominum rectè reformandam pro duci poterant,vt& dele &tare, & prodeſſe ſimul poſſent: qucni admodum inter alios fuerunt Crates & Protheus Philoſophi, b. Mitholog quos legimus bin hanc curam diligentius incubuiſe,quorum poftca inuenta picores nõmodò ſecutiſunt , ſed etiam auxc lib.8.cap.8. runt. c Diog.Laers. Alij totum hoc inſulſis Pythagorcorum opinionibus tri in Pyrag.lib.8 .buerunt,&voluerunt animos ab alio tranfire in alium , modò hominem , modò brutum , etiam in plantam , in arborem , in terreſtre faxum ,atq; ob hanc caufam fæpius in ſpectaculis for marum mutationes, præter naturæ ordinem inftitutæ , viſebā. tur: quas deinde pictores imitari, &augere ftuduerunt. Sed omnes hæ rationes, atque aliæ huiuſmodi, licet ali qua ex parte originem illarum pi& turarum oftendere poffint, non tamen controuerfiam omnem tollunt , nec aperiunt cau ſam cur Crypticæ di &tæ fuerint; cum pi &turæ iftæ quas ſermo ne præſenti perſequimur,nulla neceſſitate in Cryptas, & in te . nebras retruderentur. Atverò nonnulli aiunt, nomen hocab accidenti natum effe : nam ſuperioribus temporibus , cum in lucem prodircnt pi turæ iſtæ , tunc cum inucntę ſunt,inter an tiqui Lib. II. Cap. XXXIX. 313 tiquitatis miſeras reliquias , ſubterraneæ videbantur; & aiunt nomen effe nouum, rationem verò pingendi fatis antiquam. Nos reſpondemus videri quidem homines rationum in opia , hunc in locum confugere, cum illud accidenti non ſic tribuendum , quod cum natura ipſa conſentire poteft. Itaque prudentia ipfa requirit,vt diligenter ante inueſtigetur, verum ratio vlla ſubſit, quæ vtramque tueri poflit, &cum forma pi Aturarum congruat, & à nomine, quod per tot ſecula ſeruarūt, non ſit alienum, cum veriſimile non ſit, maiores noftros ita a mentes fuiffe, vtilla omnia, quæ intra ruinas , intra ædium an tiquarum parietinasinueniebant, opinarētur, efle infrà ſolum fabricata , itaque resiſta melius perpcndenda eft, vt veritas, li fieri poflit ,cruatur. ood Deorigine picturarum crypticarum ,rationes alia, & cur hocnomenacceperint? CAPVT XXXIX. Tde origine crypticarum imaginum , quod verű, probatumque fit , tantum adducatur, etfi in re , à ſcriptoribus, aut parum diligenter , aut breuiter pertractata , difficile fit aliorum ſententiis , omni ex parte ſatisfacere : eam tamen, quæ probabilior nobis ſem per viſa fuit, vt oftendamus, quatuor videntur in præſentide claranda. Primum eſt, apud veteres fuiſſe ſubterraneas huiuſ modi ſpecus. Secundum, has picturas exornari folitas.Tertiū , in his imagines monſtro ſimiles depingi. Quartum , fuiſſein ftitutas ad hunc vſum , vtiure picturas iſtasadmitterent; nam inuenienturloca quidem permulta ſubterranea , quæ cryptæ dicuntur,ad frumenta, vina, & ligna condenda, & reponenda, conſtituta , & communi domorum vſui dedicata , vt ſuperius dictum eſt, tamen probari fortafle non poterit pi turis exor nata fuiffe, nec veriſimile erit. Inucni 314 De Sac. Prof. Imag. Zian orar.I. Inuenientur etiam alia , quæ pi&ta erunt, non tamen hoc gencre phantafinatum veſtita , at ſi picturis iftis locus relictus crit , nulla tamen videbitur neceſſitas ſubefle , quæ hoc requi reret. Aliqua etiam inueniri poterit ratio probabilis , cur hæc monſtra facta fucrint, vt ſuperiori capite di &um eft , fed cauſa propria ignoratur, ob quam infrà ſoli ſuperficiem facienda tā tum fuerint , aut curà cryptis originem ſuam duxerint: v de Auguſto ( exempli cauſa hiſtoriæ teſtimonio vtcmur) ſcriptu eſt;qui tonitrua,fulgura, & minantis cæli tempeſtatem , & fre mitum ita horrebat, vt ſeſein remotiora loca, & concamerata a Suer.in An- reciperet , & abderet ; hoc ſcribit Suetonius , nihiltamen ad prof .cap.yo;. pieturas.Scribit Nazianzenus lulianum Apoftatam ſolitum b S.Greg.Na fuifle , magiæ cauſa in ſubterraneam ſpecum ingredi , & ait : cont.lulsan . Deſcendit in quoddam adytum plerifque inacceffum , & horrendum , cLucianphi. Cum comitemago. Et refert ' Lucianus, quendam Sacerdotem lopfeudas . Ægyptium in cauernis habitaſſe, item ſtudio magiæ addi&tú, quem ipfe propter hanc cauſam úrógrov vocat , fed neiſta qui. dem hoc probant , quod quærimus. Item legimus concamerationes quaſdam intra ſolum ex cauatas fuifle , vt obſcænarum rerum , & turpium ſocietatum d Blondus Ita- ſentinæ eſſent, Alias " eſſe factas , vt occultè loqui homines liailluftreg.s Coir.in hiftor. .poffent, & liberiore oratione inuchi in principes, & ſummos viros, quorum potentiam , & au & oritatem pertimeſcebant. Alias balncorum, deliciarum , & voluptatum commodo attri butas efle, æſtiuo præſertim tcmporc , cum loca effent opaca, & remota. Alias vtprecioſaſupellexco coniici poflet, vt fcri eloflib.anrig.bit Ioſephus hiſtoricus de ſepulchro Dauidis , in quo erant 7.cap. 16. in fin . cellæ ad regiam hæreditatem occultandam conſtructæ , atque ita artificis induſtria perfectæ , vt nemo aditum inuenire poſ ſet.Aliasinſidiarum & furti cauſa ædificatas, quemadmodum 1Daniel.c.14. legimus de falſis Sacerdotibus à Daniele dcprehenſis. Alias arcanorum , & magnarum rerú occultationiaddictas, vt Hie, remięcontigit fummo Deo iubente , idcirco ſcribit : Et factus est fermo Domini adHieremiam in Taphnis,dicens,fumetibi lapides grandes Mediol. Lib. II. Cap. XXXIX. 315 raldus de Deco grandes in manu tua , &abfcondes cos in Crypta, que est fub muro lateritio in porta domus Pharaonis.Alias denique ad priuatorum . commoda pertinuiſſe; ſed neque hæc ipſa pondus habent. Nos igitur dicimus, inter loca ſubterfanca, ab antiquis multarum commoditatum caula, exædificata,vnum fuiffe in primis, quod nomini 6 , & religioni Deorum inferorum dica- . Gregor.Gi tum erat . eft enim cognitum planè omnibus, permulta fuiflc Genrium . apud veteres Dcorum genera, cæleftium , aëriorum , marino rum , terreſtrium , & horum, quos inferos Deos appellabant, quorum mentio frequentiſſimèfit,non in libris folùm , fedin nummis in marmoribus , & in ſepulchris, quibus inſcriptum cft: Diis Manibus. His igiturantiquitas loca propria tribuebat, his ritus , & templa dicabat , & fuum cuique cultum perſoluebat: idcirco inferis ſubterranea loca dedicarat , quæ victimarum , quæ of ferebantur, cruorem exciperent, & reſponſa redderent , & vt propria illorum , quibus ſacra faciebant , templa haberent, hEufeb.depro quod narrant Græci, & Latini ſcriptores , & præter alios Euſe-16.4.cap. I. bius " refert verſus Apollinis,quiiubebat: Porro &capiuntur opertis Terreſtres aris ; foueas cum numina contra Expoſcunt atro imbutas inferna cruore . Et ſubdit, Porphyrium oraculum illud ita interpretatum effe ferm.36. Modus offerendi hoſtias Diis , differt; nam terreftribusfuper aras, infernis autem in foreis mactandas eſſe hoftias,oraculum precipit. & Sext.Pompeius ſcribit, Antiquos Diis ſupcris in ædificiis lib.17. à terra exaltatis facra feciſſe, Diis terreftribus in terra , infernis a Viues in s. autem in effoffa terra. Præter illud , quodde ſpelunca Sibyl- nir.Dci,lib .8. læ, & de aliis caucrnis ſcriptum eſt , de quibus falſa Deorum cap. 13 . oracula cxaudiebantur, atque hæc ipfa templa, quia interdum Nat, Myrhol . , magna crant, & magnificis operibus inſtructa ,vt quidam opi- Philand,invi nantur, à Græcis " régoi @ ge appellata ſunt; quę Hype@ honiis trun. libro 4. Diis dedicabantur, de quo " vſu permulta à multis ſcripta in - vitruu. lib. I. ucniuntur . i Sext. Pom. peius Gerb.al taria , 1 Maxim. Tyr. m Girald.de Diis Gentium , lib . 1. c. 11-13 . cap.2. lib . 7 . t 3 Vt ergo cap.s. 316 De Sac. Prof.Imag. 1 1 Vt ergo aliorum Deorum templa pi &uris exornari ſole rent, cum ipſo cultu Deorum cõgruentibus, quemadmodum. multis locis Vitruuius docet : ita profecto veriſimile vide tur, hæcipfa, quæ Deis infernis dedicata erant, imaginibus , & formis, ad ipſorum numen aptis, ornata fuiſſe . Hæc profecto cauſa eft, cur Gentilitas fabularum , & poë matum auxilio nixa , perfuadens ſibi ſubterraneis, & opacis locis , propria Deorum infernorum domicilia contineri,arbi trata eft, quemadmodum ſolis radij excludebantur , & lux diurna , & auium cantus , & animalium terreftrium com mercia , & hominum domicilia longè aberant ; ita in ditio neiltorum Deorum , qui à cæleſtibus differrent, loca huiuf modi efle . Præterca opinabantur intra illius Regionis tencbras, effe alia corpora , &alias formas longè diſimiles iis , quæ in fum mo ſolo viſuntur, & vt ſummatim dicamus , putabant cauer nas luce carentes , horroris plenas,phantaſmatum varietate, & monſtris à natura valde alienis abundare, aut etiam Deos ipſos, modò ferarum vultus induerc, modò in ſerpentes,mo o Plin. lib. z. doin monſtra alia conuerti , hinc cæperuntDeos illos fin gere, quos lemures , ſeu laruas dixerunt , qui aſpc & u inſolito S. Auguftin . intuentes terrebant , hinc humanum Deum , cum nocturnis lob.4. de ciuit. Dei,cap.23. fulminibus finxerunt, de quo fcribit S. Auguftinus: Romani veteres neſcio quem humanum, cui nocturnafulmina tribuerunt, coluerunt,magis quam Iouem ,adquem diurna fulminapertinebant. Hinc etiam factum eft , vt Platonici ſcripſerint , inter varia Dcorum genera , quos ipſi excogitarunt, eſſe genus, & ordi nem ſubterrancorum ;quod habitabatfubterra,& inuadebat eos, quiputeos effodiunt, & ſuſcitabatflamminomos ventos. & Ferrei p Pſellus de des ? Syrus Philoſophus,antiquitateno ignobilis, ſcribit, hos natura De- dæmones ſerpentinis pedibus incedere. Pictores igiturconſiderata, & prouiſa naturaloci , & acces pto aliquo lumine , quod illis pictores multi prætulerant,ar tem ſuam ad has fabulas accommodarunt, & dc ſuis inucntis quifque cap.52. monum . Lib. II. Cap. XXXIX. 317 quiſque alia permulta , pro ingenij , & induftriæ facultate ad. diderunt, atque ita hæc phantaſmata, has cauernas,hęc mion ftra in vſum , & conſuetudinem hominum vocarunt, quod quidem præter rationes ſupra allatas , videtur facile exemplo Scripturæ ſanctę,quod Ezechiel Propheta refert, confirmari poffe , in quo quatuorilla, quæ enumerauimus,recognoſcere poffumus,fcribens enim ille de Hebræis,qui ſuis temporibus crant,ait nonnullos , fæminas verò in primis,ſpecus ſubter raneas ſibi delegiffe, vbi Idola adorabant, & illum febant, quem ſanctus Hieronymus lamnum vocat, & non modò illi Lacra faciebant , ſed in muro etiam pi&tura expreſſerant ani mantia illa ,& reptilia, & ' abominationes, quibusarbitraban - q Ezech.com tur idola illa dele &tari, dicente Ezechicle: Etingreſſusvidi, & pite s. esce omnis fimilitudoreptilium , & animalium abominatio, & vni uerfa idola domus ifta, &depicta erantin pariete,in circuitu per to tum ; quam ob cauſam re & ta iſta , quæ in fpeluncasingredieba tur, Trogloditarum fecta eſt dicta , nomen hoc ab illis genti bus accipiens , quę in Æthyopia cauernarum incolę, & habi tatorcs'erant. r Arif. lib.s. anim . cap. 12 . Non tamen rem præſentem in illas anguſtias compelli- Plin. libro 4 mus,vtdicamuscrypticaspi& uras, de quib'agimus , ex Palę.cap.52 ftina adductas eſſe,aut originem ab Hebræis ſuam duxiſſe : ſed hoc vtimurexempli loco . vtenim hoc erat in vſu apud iftos, ita potuit apud alias gentes vſus idem eſſe, mutatis tantum ſa crificiis ,idolis, & generibusſuperſtitionum . Itaque nonobſtat,ſi quis dicat, in veſtigiis cryptarum yr bis Romæ nullum ſignum extare, ex quo coniiciamus loca il la Deis dedicata fuiflc :nos enim hoccapite de origine ſermo ncm habcmus , & de primo illorum inſtituto loquimur, & di cimus ipſas oriri potuiſſe ab hoc falſo cultu, qui Deis infernis tribucbatur , licet pictores oblatam facultatem ad petulan tiam tranſtulerint, & picturas huiuſmodi in loca etiam alia importarint,vtinfrà oftendemus, Hac 318 De Sac: 8Prof. Imag. decad. 4. Hac tempeſtate videmus in ſubterraneislocis Chriſtiana rum Ecclefiarum , quæ Confeſſia Bononiæ dicimus,alibi ob ſcura loca, à veteribus martyria, aut confeſſionalia diceban tur,quæ ſunt è genere cryptarum , Chriſtianos, & prudentes pictores ſolere, cum loci ſitus patitur, illa myſteria exprime re,quæ ad pænas , quas glorioli Martyres ſuſtinuerunt, perti nent; ſolent etiam triumphos pingere , quos facræ Virgines de crudeliffimis Tyrannis retulerunt,cum hæ res ad loca ipſa accommodatę fint , & folent aliis ctiam locis, quantum ars efficere poteft, illa repræſentare , quęad illud, quod illis pri mum eft , pertinent , ita profectò veriſimile eſt à pictoribus gentilibus factum effe,cum Deorum ſuorum glorię ſeruirēt, & inuenta , & imitationem ad illorum naturam referrent, & sTit.Liu.lib.9. illas res adhiberent, quas nocturnis Bacchi, Proſerpinx, &a liorum facris celebrari audierant. Præterea alia etiam ratio perſuadere hocillis potuit, co gitantibus his, cryptis, quæ obſcuræ , & opacę ſunt, quandam noctis fimilitudinem, & fomni domicilium, cum illius filiis Armid.dej oſtendi , quæ ſunt ' aëriæ , & inanes cogitationes , chimera fomn. phantalinata,mera animi commenta,inde finxerunt no &tem eſſe filiam Chaos , vxorem Erebi , atque hunc inter agmen magnum filiorum tres habere , qui principatum tenerent, quorum quilibet varias formarum ſpecies indueret. ille fe rinorictu fremeret, alius, vtauis euolaret , aut vt ſerpens re peret, auttamquam faxum rigeret , vcl trunco niteretur, aut alia permulta ficrent, vtſcripſit Ouidius " his verſibus: Atpaterèpopulo natorummille ſuorum Excitat Artificem ,ſimulatoremg figure, Morphea:fedfolos hominesimitatur,at alter Fit fera,fit volucris ,fit longo corporeferpens. Hunc Icelon fuperimortale Phobetoravulgus Nominat; est etiam diuerſe tertius artis Phantaſos: ille in humum , faxumj,vndamg trabemſ, Quejvacant anima fallaciter omnia tranſit. Regibus Lucianus der ber. biff.z. o Ouid. Meta mor. lib . 11. ca Lib. II. Cap. XL. 319 Regibus hi, Ducibusýfuos oſtendere vultus Nocte ſolent; populos alij plebemgpererrant. Quod ſi hæcipfa Le&toris animonon planè fatisfacerent, exi ſtimaremus poftremò ſatisfactum iri , ſi recordaretur fecú , vt olim fuerunt poëtę quidam, qui ftudiosè verſus, quinihil pla nè ſignificarent,cõſcripſerunt,vtotioforum animis inutilem comentationis, & inquiſitionis facultatem ſuppeditarent, & yripſi dicebant,figerentcrucem Grammaticis ; ita pictores æ muli Poëtarūloci qualitate, & commoditate duci , putarunt ſenſum picturarum ſuarú obfcurandum effe , cum omne veri genusauferrent, & ampliorem pofteris ingenij exercendi, & inutiles labores ſubcundi campum aperirent , in quo fortaſſe plus illis tributum eſt,quàm expetitum , quando iam nomo. dò diſputatur de eo, quod ipfi noluerunt hominum cognitio patcrc , ſed paffim illorum fomnia, & commenta ad imita tionis ftudium vocanturab iis , qui nec intelligunt , nec apud ſe quærunt, quid in manibus habeant. ni OOCO000 300Co0oCooc Curcrypticas picturas adeo veteres, &recentio res amplexifuerint,& illa nomenhoc conferuarint? CA PVT XL. Tverò, quæcunquc fuerit origo crypticæ pi&uræ, certum eft , cum viderent homines inuentum iftud iucunditatem afferre , & oculos hominum propter nouitatem formarum , quæ nuſquam aliâs ſpectatę erant, oblectare ;cæperuntparum quidé conſideratè ipſas ad amare , ita vt ampliores reddiderint, & è cryptarum tenebris eductas,lucis huius vſura donarint; in quo videtur idem illis contigiffe,quod plantis quibuſdam , quæ certum quoddam, & naturale ſolū tenuerunt, contingere folet, quascum alio trāf ferrcftudeas, & in aliam fitus, & terrarum naturam inferas, & ribers u. infoli 320 De Sac .&Prof. Imag. Horarius in Poer. inſolitæ cæli inclementiæ exponas,ſtatim langueſcunt, & hu moris vitio, & ſummá vitæ inclinatione conſeneſcunt, ita hæ pi&turæ , quæ naturæ conditione poterant ſeſe cauernis ſuis e gregiè tenere,ſuamg; dignitatem ipſis cryptis tueri, nuncaliò translatæ cõſeneſcunt,quaſi peregrini, qui intra valles craſſio re cælo aſſueti, & alti , non ſatis poſſunt montium ſpiritus ſu ſtinere. Itaque ab Horatio picores , & Poëtæ admoniti ſunt, vt hoc obſeruando diligenter perpenderent, ve propriis locis res ſuas darent, cum dicat: Sed nuncnon erit his locus; & fortaffe cupreſſum Scisſimulare, quid hoc,fi fractis ,& c. Itaque pi&turæ iftçin cryptis natæ , in tenebris altæ , in locis a pertioribus vires amittunt ſuas, vt nocturnæ aues , quarum o. culi illucefcente die ftatim hebeſcunt. Exiſtimamus tamen harum originem à ratione alienam, tum pictorum imperitia ,tum auaritia dominorum, valde au & tam effe.A pi &oribus nemo dubitat, quin eiuſmodi pi&turę, quæ imitationem nimis diligentem, aut præſtantē induſtriam non requirunt , facilius à mediocre pictore poffe fieri, quàm illæ , quæ veritatirci , & facti vndequaque reſpondent, & cum omnibus ſuis partibus continuatam necellitatem habent. in his enim , cum ingenij acies cogatur ſubſiſtere, & artificij ha benis obtemperare , non patet aliquis aditus pictori, vt lon gius euagari poffit , & inde ſequitur, vt lege maioris diligen tiæ, vigilantiæ , patientiæ , & laboris adftringatur, vt Scripto ribus contingit,quicum argumentum ſcribendi certum ſuf ceptum nö habent, & deliberatum, in ſcriptione methodum non ſequuntur, digreſſiones pallim arripiunt, & illa , quæ ad ordincm, & ad claritatem pertinent , variare, &obſcurare ſo lent ; quod laborem quidem minuit , ſed opus minus præ clarum reddit , cum in illo continuationem , ſeriemque re rum non agnoſcas, nec primis extrema reſpondeant, nec ex ipſo corpore,totum vnum , membris & partibus diftin &tum & Arift.lib.i. conficiatur,quod vtinquit Ariftotcles * ,debet habere princi. pium, de calo, tex.2. Lib. II. Cap. XL. 321 pium ,medium ,& finem ,tamquam animata forma, quç exca pite,brachiis, & pedibus conftat. Itaq; cum artificum mediocrium , & imperitorum nume. rus, multò maior fit, quàm illorum , qui perfe tæ deſignatio nis præftantia excellunt , mirum videri non debet , li pi &tura iſta latè longeġ; diffuſa eft , quæ minorem induftriam exigit, & cum imperitorum imbecillitate ſatis congruit, cum pręſer tim inuenerint, quo pacto iſta facilius pingere poſſint, minu tum enim puluerem, & punctis perpetuis adumbratum , ima ginis formam ſignificant,ad perficiendum autem opus indu ftriæ , & artis parum requiritur. Quod verò ad patresfamilias pertinet , ipſis quidem pro. fuit huiuſmodioperibus vti , in quibus impēla minor fit , cum minor vis colorum exigatur, & breuiore temporis fpatio fiāt, quin etiam prima ſpecie admirationiſunt aſpicientibus, & il lis qui longius non proſpiciunt, vt pleriq; funt, qui tantum ſpecic rerum aluntur, &recreantur, ad quas,ſi varietas aliqua, & colorum elegantia accedat,de quo ſcribit Vitruuius 6 ,fi or. b virrau.lib.7. namenta oculoshominum allicientia adſciſcátur,quæ picto. cap.7. čleg. res inuenerunt , videtur ipfa concluſio ſatis patere , vt his re bus omnibus coniunctis cauſa videatur aliqua fubefle ,cur hę, picturæ in vſum communem , & frequentem exceptæ fuerint, nec tamen lateat, quid fuerit, cur poffeffionem , licet non ſatis iuftam ,tam multis locis ſuam tueantur, fimul & ratio pateat, cur etiam nūc crypticarum nomen retincant, licet extra cry . ptas effingantur. Cuius caufam ipfi putamus hanc effe ,quia in cryptis , vt di ximus, orrę ſunt;& nomenàcryptis verú , & proprium, iam ab ipſis cunabulis acceperunt , ita vt quamuis ſolum , & domum mutauerint, non fucrit neceffe nomen etiam ipſum mutari, quod videmus ctiain nuptiis obſeruatú efle, quas veteres di xerunt nuptias , quia tum coniuges obnubebant caput ,nain c Sext. Pomp. licet vfus ille immutatus ſit , tñ ipſum nomen adhuc manet . Gerb. 774sp ?145, Eadem ratio eft ,curiuriſprudentes multarum rerum no. E sob. ob . u 2 minibus 322 De Sac. & * Prof. Imag. minibus vtantur,nõ ab illa cauſa ſuſceptis ,quæpręſens eſt,ſed dl. infula de ab ea, quæ olim fuit ', dicunt enim infulam ,quæ olim fuerat inſula , & quartam legitimam dicunt, quę hodie tertia eſt; ſunt nouſ.C.de præterea alia permulta, quæ ad rem facere poffunt. acquir. rer. dom. authent. inoff. refl.m. Alciar. l.14 berna de Gerb . Sinif 1 1 Crypticasparum hodiecuilibet loco congruere , Eccleſiis autem nullo modo. CAPVT XL I. Iximvs propriam ſedem crypticaruin imaginum à veteribus in cauernis , & cryptis conſtitutàm fuiffe: Itaque vt animantia ſubterranea lucem ſo lis fugere, ita has, velgentilitate ipſa iudice , in lo cis ( quæ in ſummo ædificata ſunt ) verè ſedem habere non poſlo. Nunc eò fe&amus, vt probemus apertius , huiuſmodi pi &uras ab iis , qui iudicio præftant ferri vix poffe. ſi pi &oris of ficium eft, vera & veriſimilia imitari:quis dubitat, ſi pingatur, qui ſuperiori corporis parte gigas appareat, inferiori verò in truncum aut ſaxum deſinat ? aut fiant candelabra hominis vultu , è quorum capite cuomantur flammæ? aut conchæ , quę aquis ſcateant,aut arbores à ſerpentibus originem trahentes? alit vultus, ventres,crura modò hominis, modòleonis, modò piſcis:iſta verò omnia implicentur , aut cum arboribus con iungantur, aut ad laxa appellantur , nullo feruato , vel naturæ, vel rationis ordine quisinquam dubitat , quin huiuſmodi pi &turæ non modò malè pictoris officio reſpondeant, ſed etiam rationis & naturæ , & omnium ſcriptorum libris , quide qua cunque re ſcripti ſunt, aduerſentur? Si ars naturam imitatur , non igitur pictura cryptica ex arte facta cſt; ſi picturæ illiteratis hominibus offerantur , vt vulgares libri , quidnam iſti poterunt ab his addiſcere ? quid , inquam , niſi fallacias, mendacia , dolos, &denique, quæ ncc fuerunt Lib. II. Cap. XLI. 323 cap.5. fuerunt vnquam , nec effe poſſunt? ſi pi&turæ anima ca in pri mis eſt,vt proſit, quod ſi abſit,cft tanquam mortuum corpus; quid de his dicemus, quæ non modo non proſunt, ſed ſimpli ciorum mentes poſſunt mille erroribus irretitas in omnem fraudem inducere ? fi vnumquodque vicium , de quo in hoc toto opere variis capitibus egimus , dignitatē artis huiusval de minuit, quid fuerit in huius generis pi &ura , in quam ,aut fi mul vitia omnia, aut maior pars illorum incurrit ? Picturæ ſa nè iftæ non poſſunt non mendaces dici , non ineptæ, non va næ, non imperfectæ ,non probabilitate ,aut proportione defti. tutæ, non obſcuriores ,non nouæ. cauſa, cur (vt a Philo ſcribit, a Philolib.de & ipſi alibi diximus) Moyſes à ſua Repub. artifices ſtatuarum , 18-tnt. circa & pictores expulit , non alia tandem erat , quàm quod verum ipſum fallaciis corrumperent. Dictum eſt à nonnullis, quemadmodum Diale & ticus ra- b Barbar in tione omnia concludere ſtudet , & Sophiſta falli ſpecie fucum Vitruu,lib. 7 . facit ; ita pictores crypticarum à vero diſccdentes,nihil quære re aliud , exemplo Sophiftaru; quàm vt inſpectores fallant, aut ebriorum more , mente captos,ne dicam ftultos efficiant: id enim quod agunt, temerè agūt, nec finem vllum propofitum , aut laudabile aliquod conſilium intuentur. Itaque Horatius in Poetica cum illa , quæ debet Poeta an. te omnia fugere, vellet oſtendere , initium & exemplum ſum plità pictore, qui in iis , quæ artis ſunt,peccarct. Humano capiticeruicem pi&tor equinam Tungereſivelit, &varias inducereplumas, Vndique collatis membris, vt turpiter atrum Definat in piſcem ,mulier formofà fupernè. Spectatum admißirifum teneatis amici? Deinde confert poëma ſeu picturam iſtam ( quando ſcilicet paria inter fe, & æqualia ſunt) cum infirmiorum , & imbecillio rum inſomniis , in quibus , propter immoderatam humoris intemperantiam , excitantur variæ , & confuſæ rerum ſpecies, quas phantaſia inconditè imbecilliori animo offert. 3 velus 324 De Sac. Prof.Imag. velut agrifomnia, vane Fingentur pecies,vt nec pes, nec caput vni Reddaturforme. Itaque vtres, in quibus ordo, & ratio elucct, facilè probant fc à diligenti prudentique viro profectas eſl'e ;ita alia, quæ incon dita , inſulſaq ;ſunt, ipſis primis verſibus, negligentis, & planè dormientis opus eſſe teſtantur. Itaque hæc opera cryptica à nonnullis , ex Horatij ſententia , pictorum ſomnia dicta ſunt. Quid verò cauſę cft ,curfuſius agamius de his inuentis: Vi truuiusipſe, qui tantopere cæteris, architectandiſcientiâ , an teccllit, quem in ratione ædificandi, & in ornatu ædium , ſiue ille pi& turarum , ſiuc colorum ſit , ſequuntur omnes,hunc lo cum perpurgauit , & ita vehementer declamauit , contra abu ſum iſtum , contra pictorum imprudentiam , vt hoc vnum ſa tis deberet elle ad animos eorum ,qui ratione reguntur,corri gendos. Nos probè fcimus, hoc ipſum ſæpè in hominibus, qui iudicio præſtant, non mediocrem admirationem excitaffe, quando videruntillos, quiin ædificando profitentur ſe aucto remiftum tanquam ducem ſequi, & regulam illius habere in oculis; tamen apcrtè in hocgenere côtra illius,vtita dicamus, Votrww.lib.7. decreta , & principia peccarunt ; ſcribit enim ille his verbis : raposo * Conſtitute funt ab antiquis,ex certis rebus certe rationes picturarū; namquepictura imago fit eius, quod est,feupoteft effe, vt hominis, e dificij,nauis, reliquarumque rerum , èquarum formis,certifquecorpo rum finibusfigurata ſimilitudinefumuntur exempla. Sed hæcquæ à veteribus ex veris rebus fumebantur , nunc iniquis moribus impro bantur.nampinguntur tectoriis monſtra potius,quàm exrebus fini tis imagines certa . Abuſum poſtea iſtum vberiore orationein ſectatur, permultis exemplis oftédens, effe contra artem ,con tra rationem ,contra veritatem , contra naturam ipſam . Quod magis ad rem facit , illud eft ; hæc opera fi profanis tantum locis contenta , non longiùs obreperent , fi ibiconfi ſterēt, vbi datur hominum libertati campus liberior, ferre ab uſum iſtū facilius poffemus. ſed cum videamus indignitatem iftam Lib.II. Cap.XLI. 325 iftam in ipfa Deo dedicata loca irrumpere,atque adeo in appa ratus illos , qui veneratione digni habentur , & pro Dei cultu , proque eius tremendo facrificio inſtituti ſunt, huiuſmodi ab. uſum , & aduerſum Eccleſiaſticędeuotioni imitationem ,chri ftiani hominis pietas , & ſinceræ fidei vera religio diflimulare nequaquam debet; nam (vt fæpè di&um eft) li pi&turæ ſacræ , d S.Thom .3. ſunt à catholica Eccleſia inſtitutæ ad populi eruditionem , ad fent dit,99.1. art.2.9.2. ad 3. pietatis incitamentum , denique ad mentem à terrenis ad di uina traduccndam , dicat quæſo , quitantoperehiſce picturis crypticis delectatur, ridiculas pi&turas, fomniorum leuitates, ftultorum perſonas, inaneschimeras, &ludos aſpicere, cui rei feruit,an maieftati templi, an grauitatimyſteriorum , quæ ibi celebrantur , an deuotioni : potius ſanè minuut deuotionem, & Eccleſiæ finem euertunt. Itaque mirum non eſt, ſiglorioſus ſan &tus Bernardus, ita vehementerin has pi&turasinuectus e S.Bernard.in eft,dicés:Quid facit illa ridicula monſtruoſitas? quid centauri?quid ilmai . femihomines ? videas in vno capitemulta corpora, & rurfus in vno corpore capita multa. cernuntur hinc in quadrupedecauda ſerpentis, illinc in piſcecaputquadrupedis.ibibeſtia refert equum ,capram tra bens retro dimidiam :hic cornutum animal equūgeſtat poſterius;tam multa denique, tamque mira diuerfarum formarum vbique varietas, apparet , vt magis legere libeat in marmoribus, &c. Pro Deolinon pudet ineptiarú,curvelnon piger expenſarū ?Idemfalijetiam fs.Anton.3. Do& ores ſacriconfirmarunt. At verò vtinā noſtri ſaltem , quiparets:12: cap .1o . . veræ religionis lumine vtuntur, nõ paterētur vinci ſe ab archi teatis , & pi&toribus, qui in tenebris falſæ religionis verſabātur. in ca præſertim parte , quæ decoro ſeruit, & venerationi , quæ ſacris domibus debetur, quãdo apud ipſum % Vitruuiüinueni- g Virrun.lib.s. mus, & apud alios veteres tam diligēter, tamq; ftudiosè nobis cap.2.8 7. traditam efie normani de templorum forma, de archite&uræ gencrc, quod in ſingulis Deorum templis fabricădis, & ad nu minis dignitatem accommodadis adhiberi oporteret. " Item k Vitruv.lib.i. diucrſa templa , diuerſis in locis ſtatuerüt, pro varietate ritus, cap.Gle. hoc fcilicet in vrbe, illud extra vrbem, iftud in platæis, illud in adytis, 326 DeSac. Prof. Imag adytis , aliis in locis aliud. Eadem diligentiam in altaribus ad . hibuerunt, qua figura , qua ratione conſtituenda, ad quă cæli ildem lib.4. regionem conuertenda; vtrum eflent in altum extruenda, an ' CAP.5.68 8 . humili forma ædificanda.Item de portis templorum , de illarú ornamentis , & de aliis rebus, quo pacto diſtribuendæ eflent, diligenter prudenterq; finierunt. lidem lib.4 . Deniq; præterquam, quòd ' Vitruuiusſcripſit ,duosinte gros libros de ſacris templis ædificandis, & aliis præterea locis rei diuinæ opportunis: in lib . 3. Optamus,inquit,diligenter àno ſtrispićtoribusconſiderari, vt intelligant, quãtòmaior diligentia , & induſtria in picturis facrisponenda fit ,quàm inprofanis.Additcum cauſa conftituiſſe antiquos, vt etiam in operum perfectionibusfingu lorum membrorum advniuerfam figurespeciem habeãt commenſam . exaćtionem.Igitur cùm in omnibus operibus ordines traderēt;. tum in ædibus Deorum, maximè in quibus opcrum laudes, & culpæ cxternæ ſolcnt permanere. Quia verò nonnulli multa afferunt, quibus crypticas defendāt, & debiliores fortaſſe ani mos tentare poſſint, animum induximus,de illis ſigillatim ſe quenti capite agere , fic quod crebro ficri ſolet, qua parte boni malíue ſpeciem habet, plenè declarabitur. 300c 300c300 Respondetur aliquibus obiectionibus ,queadduci ſolent,adCrypticas defendendas. CA PVT XLII. Vm multi vidcăt has picturas crypticas in veſtigiis vrbis Romæ , Latij , Putcolorum , & aliarū Regio- ; num ,magnificētiſfimèeximioq; opere factas, pero ſuadere ſibi non poffunt,opus iftud nõ præclarum, non eximium effe . Id huic perſuaſioni addetur momēti, quod communi conſuetudine hominam, in apertiora, & illuftriora a Eod.lib.c.32. loca admiſlæ illæ fuerint. Sed nos aliâs huiuſinodi rationibus ſatis reſpondimus,cùm de picturis antiquis, &recentibus age Doncs remus, Lib. II. Cap. XLII. 327 CAP.5. remus, cùm diceremus res ſua ipfas vi mctiendas , &rationis normaæftimandas,non abuſu , aut conditione temporis, quæ ſola no poteft in re aliqua fidem facere, maximè fi ratio aduer ſetur.Illa enim vitia, quæ capitalia à ſumma turpitudine dich tur, cum mundo cæperunt , nec tamen obid minus reprehen denda ſunt, ſed cò magis vituperanda, quò antiquius ab im probis culta, à bonis damnata fucrunt. Id in his crypticis , de quibus loquimur,obſerua& damna. Nemoenim ignorat , ab eo tempore , quo Vitruuius lucis huius vſura fruebatur, hu- b Virruw.lib.7 . ius notæ imagines vituperatas effe. Hæ vt nunquam iure poterant fieri, ſic olim nunquam fic bant.Noui tamen mores fecerunt,vtinertia mali iudicis con niucant artium virtutes . Hoc igitur in genere ipſa téporis diu turnitas, nihil aliud,nifi huius vitij penitus inſitam , &vetuſta luem probat, dignam quidem , quam omnes perpetuo exilio damnatam velint.. Alij auctoritatem eiuſdem Vitruuij ſequuntur,qui ratio - c Viorum.lib.t. nem reddit, cur in columnis fingerentur fæminæ ex marmo re,veſte longiori , quæ Chariatides dicebantur , quarummcn tioncm faciunt Atheneus, d Plinius, & alij : item cur Perſicæ d Athen lib. 6. ſtatuęıllo geftu fingerentur,quaſi archiſtylia ,& ędes vniucrſas Plin.lib. jis. ſuſtinerent, quarum extant adhuc multæ in variis locis. Ha. cap.s. rum fimilitudine noſtri feciſſe illas videntur , quos terminos appellant, & aliasin crypticis non diffimiles. Hisfrcſpondemushiftoriam Cariathidum à Vitruuio , tā - fvirrus. lib. quam veram narrari : Fuit enim illa ratio ad quandam trophaipe ciem ,pompam & inuenta, vt æterno( inquit ille)ſeruitutisexemplo, graui contumelia, preſſa , pænas pendere viderentur pro Ciuitate, do pofteris,nota penapeccatiCariatium ,memorie traderetur.Idem ait de ſtatuis Perlicis : Captiuorum fimulacra barbarico veftis ornati Juftinentia tectum pofteris pro trophæo conſtituerunt, vtı hoftes hor reſcerent, timore eorumfortitudinis affecti, ácives id'exemplī vir. tutis,afpicientes erecti addefendendam libertatem effentparati.Ita quc perfpicimus,has effe à vero principio ortas, & ad virtutis cap. l. incita 328 DeSac. Prof. Imag. & Horar.in pact . incitamentum conftitutas. Quæratio figuris crypticis omni no deeft, in quibus ncc veritas, nec alicuius virtutis exemplu elucere poteft. Idcirco Vitruuius alibi clarè ftatuit, picturas, quæ non ſunt ſimiles veritati,probarinon debcrc, nec, ſi facta funt cleganter ab arte, ideo dehis ſtatim iudicari ,niſi, & c . Alijaiunt,libcrtatepermiffa poctis , & pictoribus, ſatis in uentum iftud defendi poffe, quod è ſummaingenijvbertate depromptüeſt. quemadmodum teſtatur & Horatius , illis per vulgatis verſibus: Pićtoribus, atque poetis Quidlibet audendifemperfuit aqua poteftas. Satis verò eft, vt his reſpondcant ipſá Horatij verba , quæ ſc quuntur : Scimus , &haric veniam petimuſý,damuſý vicißim : Sed non utplacidiscocant immitia ,non vt Serpentes auibus geminentur,tigribusagni. Poeta apertè innuit ,fe huiuſmodi monftra ferre non poffe. Aliis videtur non effe ita acutè , necita ſeuerè contra has pieturas agendum, quæ nudam oble &tationē tantùm, mcram que iucunditatem aſnicientibus ſuppeditant. non enim inue niri quenquam ita amentem, qui non intelligat;hæceſſe com mēta nuda , eſſe fi &ta corpora ad recreationem . Animos enim hominum hoc picturægenere magis delectari, ğ picturâ vera, florentis prati,aut alteri'generis ,quodà natura ſit fa & ū . Quin ' etiam aiunt, pi &torem eſſe maiori commendatione dignum, quando in prima huius picturæ ſpecie declarat, ſe non vcris re bus exprimendis operā dare, nec alienis veftigiis inſiſtere, ſed, animi cauſa,noua quędamànatura aliena, monſtro ſimillima efficere, maximè ſi componanturcum iis , qui pollicentur ſe aut narrare, aut pingere veras res , cum contrà ſummaafferant mendacia, & homincsin fraudem inducant. Nos autem reſpondemus no deeffe cuiquam ,honeftæ vo luptatis vſuram cum ratione probè conſentientem , quæ chri Qianum hominem maximè decet. Scd cum de hacipfa dele dationc Lib. II.Cap. XLII. 329 وا &atione fuperius plenè egerimus, ad illa capita legentem re-h sup.cod.lib . iicimus. cap.30.8 31. Siquis diceret , non eo vſque in pictura adhæreſcendum veritati, niſi fabulas omnes poetarum , magnam præterea co mædiarum , & tragoediarū partem , quæ hactenus ſcriptæ ſunt, ipſum deniq; poetæ officiú velimus tollere . Poetæ enim par tes effe , vera , aut veriſimilia ſcribere, in veriſimilibusautem veritatem non ſpectari,ſed dignitatem illorum, de quibus ſer mo habetur , pictoris eâdem per omnia libertatem & fun & io nem effe. Refpondemus ab opere pictoris etiam chriſtiani, non ex cludi iſtud veriſimilc ,de quo diximus, fed hoc valde a picturis crypticis, quæ nec partem veri, aut veriſimilis habent differre, id quod nemo non intelligit. Aliud eft enim afferre aliquid , quod magna ex parte ignoramus, quomodo acciderit, veri fimilc tamen videtur, ita aut aliteraccidiffe. atque hoc necà poeta, nec à pi&tore alienú eſt. Aliud eft rem afferre, quæ non modò non conſentit cum veritate fa &ti, fed naturæ poteftati repugnat. atque iſta narratioàbonis poctis, & à bonis pi& ori bus excluditur. Siquis autem dicat , fa & um effe à poctis Cerberum trici pitem , ac Titium , cuiushepar ſempiterna vulturis cdacitate conſcinditur, &laceratur; præterea fictam effe Charontis na ucm, ' Nymphas, & Daphnin in laurū mutatā , & louem cum i pier.Valer. fulminc, & alia permulta, quæ non ſunt, nec poſſunt vera eſſe, cùm natura ipſa reclamet:iſta tamen locis omnibuspingi, & ſcribirolere. Rcſpondemus veriſimile , quod Poetis conceffum eft ( vt docet 'Ariſtoteles) exipfo fenfu vulgi, & ex multitudinis o- l Arift.inpser. pinione intelligi. idcirco fingendi ſcientiam , fi aptè fiat, non effe cuiuslibet hominis munus , ſed magnam in eo peritiam, &iudicium , & rerú cognitionem requiri. Qua in re proponit Homerum imitandum, tanquã illum , qui decoro magnopere feruiuit, & egregiè, quod coet veriſimile, perſecutus eft. Itaq ; lib .32 ورع. - cum 330 De Sac. &Prof. Imag. 6.cap.10. cap.8. Deor. Natal. Com.de myrhol cum in his rebus quædam ineffent, quæ ad Deos pertinerent, qui exiftimabātur ſummam habere poteftatem in rebus à na tura fa &tis, viſum eſt Poetis non abeſſe longiùs à veriſimilium natura, li Deis tribuerētur illa , quæ ſuprà hominis facultatem cffent. idcirco commenta illa ſua inuenerunt, & coloribus, & figmentis aptis illuſtrarunt, & populo valde probarūt, quibus tamēmultimorales ſenſus, & ad diſciplinam , & ad vitam ho m Virrun.lib. minum accomodatos complexi obſcurè fuerunt, vt ait * Vi S. Aug.lib.18. truuius de illis , qui vulgò Telamones, à Græcis Atlantes dice de cixir.Dei bantur,quibus fulciebantur tecta, idem legimus de multis ali is Græcorum fabulis, quæ ſenſum allegoricũ (vtputarūtnon Palephar.de fabul.nar. nulli) habebant, & diſciplinæ morum ſeruiebant, qua de re v Fulgos.Car- berrimè à multis & Græcis, & Latinis ſcriptum eſt, quam ob Phur.denatiu.cauſam,nonnullis fortaſſe crypticæ ,etiam propter moralem ſenſum , & propter allegoriam videbuntur defendi poffe. Sed hoc loco " ſcriptoribus grauibus omiſſis,qui fabulas n Plat.lib.2.de iſtas iudicarūt ferendas non eſſe , propter vllum allegoriæ be neficium , & illis etiam omiſſis,quiapertè ſcripſerút,hancelle Theod lib.3. decurar.grac . artem velandi, & colorandi res ipſas, à nõnullis excogitatam, feet. vt ratione aliquaturpitudinem , & ftultitiam fabularum tege rent.ſupra hoc apud Romanos nonerat datus locus huiuſmo di allegoriis, nos (quod ad picturas crypticas attinet) dicimus, in illis ( vtnorunt omnes ) nullum ſenſum vtilem inefle poſſe, ſed paſſim , & temerè factas cle. in quibus, ſi quis tamē aliqua do ſenſusineſſet,latetille quidem ita abſtruſus, & abditus , vt pauciſſimis profit, quàm plurimos verò fallat; idcirco præter o Dion. Hali- mittendas elle.cuius rei varias rationes affertº Dionyſius Ha licarnaſſæus,qui cum loqueretur de fabulis Græcorum ,ita in quit: In Græcorum fabulis pauca bona infunt,nec multis profunt,niſi quifcopum earum intelligunt. quæ quidem fapientia paucis contigit : cæterum vulgaris turba,& rudicphiloſophie,tales fermonesin dete riorem partem accipit, & duplexhinccapitincommodum , aut Deos contemněs, tanquam multis inuolutos infortuniis, aut à nulla iniqui sate, & turpitudine abſtinens,cùm videat Deos quoque his obnoxios. Quanto Rep. car.lib.z.anie med. Lib. II. Cap. XLIII. 331 Quanto igitur magis hoc tempore huiuſmodi inuenta pofthabenda erunt ? Quippe Euangelica veritas cùm latè dif fula illuxerit; nec egemus amplius his fabulis,necinuenta ilta deſideramus,cum argunienta optima , & plena iucunditatis, & remiflionis ab hiftoriis facris, & Ecclefiafticis, &à vita San & torum haurire poſſimus. Itaque concludamus, quamuis vc teres ( quorum mentibus tenebræ offufæ erant) probabilem aliquam cauſam ſecuti fuerint, cur illas in cryptis facerent: nos tamen , quibus veritatis fol patefactus eſt, non decet in huiuſmodi inuentis hærere. Magis verò abſurdum eſt, ſi lo cis publicis, & apertis fiant, ob cauſas,quas diximus. quode nim pertinet ad Eccleſias, exiſtimamus non fore aliquem ita rationis , & iudicij expertem , qui non fateatur , in Eccleſiis dicatis Deo, ècuius munere, & benignitate omnia habent , vt verè propricque ſint, nihil abſurdius effe , quàm vt ſomnia, & falfa monſtra pingantur . WA Depingendisvirtutibus, &vitiis ,quamdif ficile fit illarumimagines referre . CAPVT XLIII. On videmus ,qua in re Chriſtianus pictor vtiliùs ſplendidiusquc artem ſuam exercere poſſit, quàm poft facrasimagines , vel in pulchritudine, & præ itantia virtutum ſcitè , & ingeniosè exprimenda, quętamquam precioſiſſimęgem męſunt,quibusdomus Dei cxornatur, velin fingendo horribili, & ſacrilego vultu vitio rum, quæ perpetuum cum virtutibus bellum gerunt, & ſum mo Deo maximè inuila ſunt. nam in illarum perſecutione, a s . Thom . 2. 2. & horum fuga Chriſtianæ perfecteque vitæ laus omnis ſita 9.79. art.I. eſt. Legimus apud Climacum de præſtante illo Anachori- b loann. Cli mac.tit.25.de ta,qui cum exoptaret adipiſci veram humilitatem, & perfe- hamil. X 3 Etam 332 De Sac. &Prof. Imag . &am lenis,ſedatiqucanimiæquitatem, curauit , vt intrà cellæ ſuæ parietes , permultas virtutum altiſſimarum qualitates, & propria nomina, vt quçdam bonarum actionum ſemina,con ſcripta poffet afpicere, & cum ſubiiciebatur ſtimulus aliquis inanis gloriæ , vel alterius cuiuſque vitij , confugiebat eò, & petitam ab illa ſcriptione medicinam ad ſui ipſius curatio ncm adhibebat. Hæc autē Climacus de illo ſcribit : Cùm cogi tationes eius eum laudare incipiebant,eis dicebat ,eamus ad lapidem , &adreprehenfionem . veniebat ergo, &definitiones legebat , & con tra ſeipſum clamabat,quandoiſta poſſederis,tunccognofce , quia ad. huclongèes à Deo.quoniamſipoßides,ſeruus inutilis es ,feciſti,quod facere debuiſtifi; verò non poßides,longè diſt as ab obſeruatione mandatorum Dei. Quòd ſi tam magnum percipiebat fru & um , ille extam paucis lineis in muro deſcriptis, vt nimium confi dentis animi ſpiritus reprimeret, & fe ad pręſtantioris pruden tiæ gradum pelliceret , quanto maiorem vtilitatem illam iu dicare debemus, quæ à pi&is tabulis hauritur ? in quibus & colores ipſi, & pictoris induſtria non obſcurè eluceat ? quæ in ſenſibus noftris illa , quæ horrcre , quæ appetere debeamus, non leuiter ſignata , ſed altiùs impreſſa relinquant ? HucipG e apedfanaä quidem videmus,nonnullos veteres pi& oresfpe& affe, vt le Chryfoft.so- gimus apud Scucrianum “: Frequenter fieri vidimus,vbi Regum , velfratrum tabule pinguntur,vtin vtrifa, unanimitaris declaren tur inſignia,artifexpičtorfæmineo habitu posttergum vtriufque concordiamſtatuit brachiis fuis,vtrumg, complectentem , indicans, quod ý, qui corpore videntur feparati,fèntentiis,&voluntate con ueniunt. Itaque cuperemus magnoperè , vt pictores noftri, fan & i illius Anachoritæ exemplum fcqucntes in pingendis tabulis ; & alterum hunc , quem ſecundo loco nominauimus, habentes in oculis , & in animo , picturâ , & deſignatione hu iuſmodi res perſequerentur, & beneficium iſtud, hanc ſingu larem vtilitatem mundo præſtarcnt. Etenim , vt olim ſcri chcieros.de pſit Plato ',&poft cum Cicero ' , Facies honefti,fi oculis cerne retur ,mirabiles amores excitaretfui.Id eft,hiç difficultatis,quòd mo s . nulla d Pharo in offis. Lib. II. Cap. XLIII. 333 nulla pi& ura ,ncqueſuperiorum , neque præfentium tempo rum eſt, quæ partem affequatur vllam præſtantiæ , & amplitu dinis illarum . nam præter quaſdam imagines peruulgatas, & omnium penè oculis cognitas , luftitiæ , fortitudinis, tempe rantiæ , & aliarum , agmcn illud glorioſum reliquarum virtu. tum negligitur , quaſi intercluſa ſit omnis ratio exprimendi, cum pauciores ſint, qui hac tempeftate rem iſtam arripiant, &aliquam in ca laudem affequantur. Itaquc vtad ipfam huius difficultatis radicem veniamus, neceffe eft ,vt primo videamus, quidnam illud fit, quod virtu tem Chriſtianam appellamus, cuiaducrſatur vitium.dicimus igitur ex ſententia ſapientum ,virtutem nihil aliud effe, quàm re & am agēdi , confirmatam , & cum ipſa rationis norma con ſentientem conſuctudincm , ſiue vt * Thcologis placet, bo- f s.Augußin. nam qualitatem mentis , qua re &tè viuitur , qua nullus malèlib.2 bit.6.19.01 . delib.ar. vtitur, quam Deus in nobis,ſincnobisoperatur. nam cum retra& .cap.s. homo fa & us ſit rationis compos, debentillius actiones ratio- &S.Thom.1.20 nis norma dirigi . Idcirco exiſtimantur a&iones bonæ, cum ab9.65.478.4. illa 8 norma non diffentiunt,& quia virtusvna eft, quæ homi.g S. Thorer. » nem ad rectam rationis viam ducit,hincfit ,vt illa vnaſit, quæ9.71.arf.1.2. hominem verè bonum reddit. Contrà verò vitium dicitur habitusille, quo duce, ca,quç ſunt à ratione alicna , agimus. idcirco dicitur à natura homi nis diſſentire , in eo quod homo. Nam cum homo inter cæ tera animantia rationem finis cognoſcat, & proportioncm operationis ad finem , proinde naturalis conceptio ei indita, qua dirigitur ad operandum, lex naturalis, velius naturæ dici tur. Eft enim lex naturalis aliud nihil, quàm conceptio homi ni naturaliter indita , qua dirigitur ad conuenienter operan . dum actionibus propriis , ſiue competant ei ex natura gene ris, vtgenerare, & comedere, & fimilia, fiue ex natura ſpeciei, vt ratiocinari, & velle; & ideo omncillud, quod a &tionem in congruam reddit fini, quem hominis naturalis conceptio, & volun 334 De Sac. 6 ° Prof.Imag. 9.4 . art. 4, pire 7. voluntatis inclinatio intendit; contra legem naturæ cffe dici tur, & hoc vitium, hoc peccatum cft. Sed hæc cum ratione conformitas in operando, cùm ad perfectam , & Chriſtianam virtutem non ſufficiat, idcirco li cet Gentiles, & Philoſophiin virtutis nomine videantur cum fidelibus conſentire , (omnes enim illam tamquam confir matam bene agendiconſuetudinem cum ratione congruen tem accipiunt) tamen magnoperè in hoc diffentiunt, quòd vera, & perfecta virtus propriè & rectè, nulli , niſi Chriſtiano homini,congruit; & fi cui gentilium aliquãdo virtus attribu ta eſt, fuit tamen in illis imperfecta ,fuit inquam longè infe rior, quàm in Chriſtiano homine. Huius autem diffimilitu b S.Thom.1. 2. dinis , & differentiæ cauſa inde oritur , quia cum finis, quo S. Auguftin.de virtus dirigitur , illi formam , & pondus afferat, & cum Chri fide et op.co- ftianis tantum lumine fidei verus , & ſummus finis cogni tus ſit ,quò a&iones ſuas charitate animatas referunt, ſequi tur , vt in illis dumtaxat virtutes exiſtant, quæ bonum ope. rentur in ordine ad vltimum finem , qui naturæ facultatem excedit. Hinc perfectam , & veranı virtutis rationem habe fe dicuntur. ſed Gentiles , qui lumine fidei carent , non po tuerunt ipſi ſe erigere , & ad finem illum excitare , quò bo na omnia , & quò omnis actio noſtra conferenda eft . Vnde illorum virtutesà perfe & ione cò longius abſceſſerunt, quò minus direétè fuerunt ad bonum illud , quod ordine ad vlti mum finem perducere cos debuit.Cùm enim ſolum id, quod intra naturæ limiteseft , aſſequi contenderint ,licet DevM cognouerint, non tamen eum vt Deum glorificauerunt. Non tamen dicimus, propter hanc cauſam ,omnes illo sum actiones vitia, & peccata fuiſſe. Etenim quamquam gra. tiæ præſidio carebant , non tamen iis naturæ bonis fuerunt deftituti, quæ ſi rectæ rationi congruerent , & ad fincs gene i S. Thom.2.2. re ſuo'bonos traherentur , veluti ad ſalutem Reipublicæ, ad 9:10. art.4.883 iuftitiam conferuandam , ad honeſtatem tuendam , aut ad . 9: 23:4rt.7 . alia Lib. II. Cap. XLII . 335 1 laxel. de red Echic. 6. 7. 8. alia huiuſmodi fini vltimo non aduerſa , tales actiones cùm virtute fuiſſent coniunctæ , & qui illas operabantur, boni quo ad mores appellari poterant , quamuis non perfectè boni, nec veræ virtutis ftudiofi. Itaque in gentilibus quamuis non fuerint veræ virtutes , quæ ſunt diſpoſitiones, vtaiunt , per fecti ad optimum ſimpliciter; a&us tamen ipſis, quiſunt di ſpoſitiones ad optimum in genere, hoc eſt, ad fælicitatem na turalem fuiffe ,non eft denegandum. nam quæ geſſerunt, ad extremum illud , in ' quo perfe & i boni domicilium, & ſedesfit.Chriftc.6 fita eft , perducta non ſunt. Aliæ verò actiones, in quibus ſeſe rom.2. exercuerunt, licet honeftum reſpexerint, & fortitudinem , & iuftitiam propoſitam habuerint ; quibus propriam gloriam , & dignitatem , aut aliud , quod ad priuata illorum conſilia pertinebat , quærere ftuduerunt, non potuerunt vnquam ad veras virtutes referri.. Itaque Ariſtoteles m ipfe cum de Hectore loquitur,veram m. Arif.106.3. fortitudinis laudem deberi illi negat , quia bella, quægellit , & victorię, quas inde retulit(vt ſcriptores tradunt ) nonfuerunt cupiditate honeſti ,aut virtutis ſtudio ſuſcepta , ſed turpitudi nis vitandæ cauſa , non declinata, & fortè, vt exiſtimationem , quam apud Troianos obtinuerat , rc aliqua bene geſta tuere tur. S.Auguſtinus etiam ſcribit, permulta Romanorum fa n S. Auguflin . &a, quę ſæpe admirationem hominum non mediocrem, vel lib.4.cont.Iuls. ſummam potius affecutæ ſunt,vtliberalitatem, vt temperan- de ciuir.Dei cap.3.6 lb.. tiam ,vtfortitudinem , vtfidem ,vt magnitudinem animi, & a . cap. 12 . lias illorum Imperatorum ,& Senatorum veterum actiones, necin veræ virtutis claffe , nec vero virtutis nomine dignas fuiffe. Contrà potius , cùm ex cupiditate, & ambitione fluxe rint,cupiditatis,& ambitionis notam inuſtam habebant. ſed quia alij aliter diſtinguunt, nos rem ad illos reiicimus, &ad il la, à quibus digrefli ſumus, reuertimur. Propteriſta, quæ in medium allata ſunt,dicimus,cùnivir tus,& vitium in fuo genere conſiderari poflint, quod fimpli citer hocipfo nomine vocatur, id eft, virtus, & vitium, aut in aliqua 1 у 336 DeSac. 66 Prof. Imag. aliqua eius generis fpecie,vtiuftitia, tēperantia, gula, luxuria, vtriuſq; modi figuras exprimere , opus profectò videtur diffi cile admodum, & impeditum.Nam cum genus, & ſpecies ſint quædam vniuerſalia, quæ à corporibus intelligentiæ vi abſtra & ta, notione tantum, & conceptu ipſius intelligétię tenentur, non poſſumus ipſi illa ita efficere , & quaſi veſtire,vtad om nem ſenſus cognitionem obie & ta ſint, nec illa ,quæ mente, & animo concipiuntur , talia reddere poſſumus, vt corporis o culis cerni queant. Itaque res declarat, illos, qui hactenus aliquam ex his vir tutibus pi&tura inumbrare volucrunt, in alterum duorum er rorum extremorum incidiffe. Aut enim dederunt operam, vtillas præſtanti formâ, &exquiſito aliquo commento face rent , vulgaresq; illas formas , & abicctas omnino excluſerút: &ifti rem ita obſcurè cõuoluerunt, & tot ſenſibus implicue runt , vt niſi præſtantis, aut Philoſophi, aut Theologi auxi lium , & interpretatio accedat , illam nemo explicare, nemo agnofcere poſſit. Aut vt ſuas figuras populo , & multitudi ne probarent , virtutes finxerunt , vt vulgo fæminas forma, veftitu , inſignibus, & rebus aliis pares; quod illarum amplitu: dinem ita obſcuram , & abiectam facit, vt omnem virtutis di. gnitatem , & fplendorem amittant . imagines iſtæ huic rei ſunt, vt animos admirationc commoucant, & vcri boni cu. piditate inflammcnt. at illæ fic pictæ animos languefaciunt, & abiiciunt, cùm putent ſe vulgare aliquid , & abiectum vi dere , formas ſcilicet foeminarum , quæ pallim quotidiequc viſuntur . Ad quam rem facit , quod olim de Policleto ſcriptum fuit . Qui cùm inter omncs artifices in reliquis rebus pin gendis emineret, in faciendis tamen Dcorum imaginibus vi debatur dormitare , & oblangueſcere, & formam tantæ ani plitudini, & maieſtati non parem reddere. Idem etiam de fi gura vitij dicimus , quam horror talis decet, qualem nemo de ſignatione ,aut pi&tura aſſequi poflit. Itaque Lib. II. Cap. XLIV. 337 1 Itaque præterhas , aut alias rationes , arbitramur, pi& o res illos , qui & pingendi arte , & prudentia cæteris antecel lunt, cum ſummam in re hac difficultatem deprehendiſſent, ad alia diuertiſſe. Id quod veteribus contigit in definienda, aut deſcribenda Dei effentia , cui cum non poſſent tribuere aliquid , licet id eximium , & ſingularç effet, quod aut vitio non laboraret, aut non aliunde penderet: ſtatuerunt ipliſe o S.Dion, A cum eſſcºcam verbis negatiuis explicandam , non affirmati reop. de myl. uis, affirmante enim quicquid de Deo dicebant,id infrà De- Theol. um erat. Idem de virtute fieri debet , quæ cum cæteras res, quæ apud nos ſunt, præſtantiâ vincat , & penè diuina videa tur,non poſſumus aliquid , aut tam magnum , aut tam altum, excogitare, quo eius præftantia, & vis non minuatur. Qua de re, cum optaremus maximorum virorum ſententias audire, nihilab cis præterquam ipſorum teſtimonia accepimus : qui affirmauerunt, ſe non vidiſſe hactenus pi&uram aliquam , quæ dignitatem vnius virtutis , aut vnius vitij turpitudinem ple nè perfe & eque exprimeret . tamcn volumus pro tenuitate noftra nonnulla adſcribere , cx quibus pictores lumen ali quod habeant,quo præeunte facilius videant viam, opus non minus neceſſarium , quam grande ſuſcipiendi, & perficiundi. Quadam aduertenda ad repreſentandas virtu tum , &vitiorum imagines. CA P V T XLIV . S S E T profe & ò hominum vitæ communi opi nionc vtilius , Gi veræ virtutum , & vitiorum ima gines figurari poffent, vt ſenſus noftros, forma it la extrinfecus oblata vehementius impellerent, & virtutum pulchritudine , & vitiorum deformitate vrge rent ; ſed , vt diximus, nihil adhuc inuentum eft, quod pollit illarum amplitudinem pro dignitate comple &ti: idcircomo y 2 nemus 338 De Sac. Prof.Imag. 1 nemus illos, qui in literarum ftudiis verſati ſunt,ad illos per. tinere communis vtilitatis cauſa, pi&torum induftriam iuua. re , & veram aliquam regulam exquirere , qua hi duo virtu tum, & vitiorum complurium exercitus exprimi piatura por. ſent,alterà patre luminum profe & us, alteràtenebrarūprin cipecomparatus. Interim dicimus , quemadmodum re aliqua , quam ſen ſus capere poteſt, conamur alia omnia ſignificare , quæ non oculis corporis cerni , ſed intelligentia , & ratione teneri fo lent , cum in rerum natura verè ſint, licet in notionem ſen ſus non veniant : ita vt vim virtutum, & vitiorum in ſignifi. cationcm , & figuram aliquam duceremus, nullis rebus ad ſubſtantiam , & conditionem illorum expråinendam aptio ribus vti poſſemus, quàm vt quemadmodum pingunturAn geli, & Dæmones , ab effectibus, quos frequentiores , &co. rum naturæ magis accommodatosnouinius;ita in deſignan dis,ac colore exprimendis aliquibus virtutibus , aut vitiis, excogitandum aliquid fuerit , quod fine dignitatis ia & ura attribui magis propriè illis pollit : quod quidem ab aliis po. tius nos accipere optaremus , ſed tamen ad aliorum inge nia ſolum excitanda, hoc loco aliquid attingere non alienum effe duximus. Primò, quod pertinet ad corpus virtutis, quidam ſenſe runt effe fingendam , quatenus fieri poſſit, imaginem , quæ a S. Thom. 1. 2. fplendeſcat luce illa, quam Theologi per translationem * ni. torem vocarunt , qui animi , in quo virtus habitat , proprius eſt. quod autem ad vitium pertinet , dixerunt totum eſle il la turpitudine circumcludendum , quam maculam dicunt , quæ animum pulchritudine, & ornatu , quo ante nitebat,gri uare folet. Deinde, quia præterid, ſunt alia quædam ſigillatim neccf ſaria,vt hæc, autalia virtus ſignificari poflit, aiunt eſſe deſcen . dendum ad actiones cuique illarum magis proprias, & illu ftriores, item proprios illarum fincs aperiendos effe, vtēdum 9.86.art.1. verò Lib.II. Cap.XLIV. 339 verò iis rerum deſignationibus,quæ virtutem , & vitium ante. cedere folent,quasantecedentes ,& conſequentes vocamus. Quia tamcn periculoſum ſæpè eſt propriis inucntis niti , pru denter (opinamur) ille pi&or fecerit, qui in eo multus fuerit, ve au & tores graues & probatos, qui hac de re egerunt, tãquam duces fibi propoſuerit, & à fpecie illorum ſcriptione expreſſa diſcedere noluerit,vtillam pennicillo formam reddat , quam è ſcriptis illorum hauſerit:qualis eft humilitatis , & fucatæ pul chritudinis imago apud Nazianzenum ; ' qualis iræ & inuidiæ b Nazjan.ho apud Niſſenum ; qualis auaritiæ apud S. Bafilium ; d qualis e- mil.demoder. loquentiæ , & calumniæapud Lucianum ; ' qualis iuſtitiæ , di- Id de Ton par. ſcordiæ, æmulationis , ſilentij, & aliorum apud alios Scripto- Idem aduerf. res , f quiprudenter , &admodum accommodatècgerunt, vt " Niffen.homil. exillorum verbis imagines fingere, & populo fpe &tandas pro- debeatit.2. ponere poflis, quemadmodum Tertullianus & conftantiam , & Idem de vita alliduitatem orationis,imagine quadam explicat, & virtutem d S.Bafil.ho iſtam bonis omnibus commendat. Item S. Chryſoſtomus a. mil.6. uaritiæ imaginem , & illiuspartes accuratè fingit : quæ cum ab illo egregiè proponantur , afferemus ipſius verba. " Inquirigi-gallus,& in tur : Fingite videre tetrum hominem quendam , quiaboculis ignem red.cat: emittat,cui ex vtrog, humero Dracones pro manibus dependeant,cu- fGel.lib.14. ius os cauernæ inftarmagnitudineſit ,in quo ,pro dentibus,acuti enfes Cel.Calcagni capit . ſtent, ex linguafons venenofusſcaturiat,venter omnifornacefitar- lib.de fil. dentior,cuncta qua immittuntur fubitòconfumens,pedes alati ,ven- Pier.Valer. tis quoqueipſis velociores ,faciescanis,ac lupi ſimulfaciem oftendat, 33.38.859. nec hominis vocēemittat ,fed infuauequoddam , ac terribile mugiat, Rodig.in lib. adhæc omnia, faces ardentes in manibus teneat , mira hecforſan vo bis videntur,ſed nondum dignè ipfum defcripfimus , ſequietiamde- lib.13.cap.2. bent horum inſtrumentorum effectus.Itaqueimaginemureum obuia S.Greg.lib.s. factos iugulare,carnes eorü lacerare, &deuorare.Sedquid facio,nam , Plutarch. lib. & hoc defcripto multo truculentiorest auarus in omnes, vtmorsin . deGirs.Es 6s filiens in omnes, vt infernus deglutiens ,communis hominum generis hoftis. Præterea in pingendis virtutum imaginibus, poterit in- lib.depari. terdum ſapiens pištor honeftiorum hominum imagines, præ e Lucian. in Lob. Hercules 29.cap.16 . P. Crinitus h S.Chryfoft.in y 3 ſertim cius. g Tertullian , S. Marth . rom.29, 340 De Sac. &Prof. Imag. clam. fertim fanctorum adſciſcere,ſenſuscliciens ex iis bonos, & ad inva'der rin. tem ſuam accommodans, vtà nonnullis i dictum eſt de pidu.

• • b.3.de ra S.Georgij, S.Chriſtophori,& multorum aliorum.

Item poterunt à poetis chriſtianis , & gentilibus argumen ta non leuia quidem, aut vulgaria, quæ huc facillimè ducătur, decerpi , quando ipfi ingenio mirabilem rerum exprimenda 1 Prudent.pb - rum induftriam aſſecuti ſunt,vt eft apud Prudentium'imago fidei, idololatriæ , caftitatis, & libidinis , item aliarum virtu. m Baps,Manr.tum , & vitiorum , & apud auctorem non ignobilem " ſeptem lib.i.de temp. vitiorum capitalium imagines viſuntur. apud Ouidium " ex nOuid lib .z. tariinago inuidiæ , & Inuidiæ domicilium ; apud Lucanum metamorph . luxus, & parſimoniæ ;apud Sylium Italicum P virtutis, & volu o Lucan.lib.4. P Syl. Ital.lib . pratis; apud Claudianu Cæternitatis : item apud alios aliæ . In IS. ucnimus etiam valde probari hocingenere , fi quis pingatur, a Cland.lib.so qui in virtute illa excelluit, quam ſignificare velimus , aut qui &6 . exillo vitio, quam vituperationc proſcindimus,victoriam re VII.Synod. tulit, cum ita ſcriptum ſit :' Cum ex auaritia ,& habēdiſtudio ali aft. 6. in fin. guis rapitur ,fančta Ecclefia Matthæum ex Telonio apoftolum illiin dicat, qui relicta anaritie inſania, Chriſtum fecutusest . ſiquisautem amoremeretricio detinetur,cafti Iofeph imaginem proponit,quiadul terium execratus , temperantia illud vicit ;rurſusalibiB.Suſannam continentia exornatam exhibet , extenfis manibus auxilium ex alto inuocantem ,Danielemýpraſidentom iudicem ,eruentem eam dema mbus impiorum presbyterorum . Rurſus luxurioſo, mollibuſ ,vefti mentis induto , &non erogantiin pauperes,quæ poffetab iftispretio fis veftibus fumere,exhibet S. Ioannem pilis Camelorum indutum , fiue Bafilium magnum , & cum eo ſolitariorum ,ieiunantiumgcorpo ribus in terram ſtratis,multitudinem . Etita in oppugnanda auaritia ,in celebranda liberalitate, in extollenda patientia , veritate, honeftate, & aliis virtutibus poterunt accommodatè fingi imagines hominum cognitæ il læ quidcm, &illius virtutis laude illuſtres , quæ cò maiorē vim habebunt , quò propius ad eiuſdem ſtudij laudem accefferint; vt militibus, mercatoribus, doctoribus , aulicis hominibus, ſchola Lib. II. Cap. XLV . 341 fcholaribus,agricolis, & aliis quatenus commodè, ad caufæq; conditionem, &inftitutum trahi poterunt,ante illorum ocu los proponendi erunt illi , qui iiſdem in ſtudiis cum ſummam virtutis laudem affecuti fuerint, poffunt facilius in eorum ani mis deſiderium imitandi excitare; præſertim ſi, qui ex hac vita decefferint,ne vlla ſuſpitio affentationis ſubeſſe poſlit. In primis autem, vt apertior diſtinctio appareat, probare mus quidem illos , fi breui, & ſignificanti ſententia vitam, & a nimum imagini darent , quando ipſa , cum ex rebus non ſatis cognitis conftet, langueſcit, &quaſi corpus exangue iacet,ni ſi vitam à dicto aliquo, aut à probati ſcriptorisloco ,quemad. modum alibi diximus, accipiat. RE De Symbolis depingendis. CA PVT XL V. A TIONE M aliam habemus exprimendivirtutes, & actiones cum virtute ſuſceptas, repræſentatio : nequarundam rerum naturalium , & ab arte profe &arum, vt arborum, plantarum, fluuiorum ,metal lorum, ſtellarum , hominum ,beſtiarüm ædificiorum , turrium, machinarum , & aliarú rerum , in quibus elucet aliquod ſum , micreatoris veſtigium , & non exigua virtutis, & laudandarum a &tionum ſemina repoſita, & condita ſunt. Itaque ſi quædam, ex illis rcbus certa ratione coniuncta , inter ſe ſint, vt propria ipſarum natura patitur, fi ad communem vitam hominum di. rigantur, corpora figurarú talia fingentur, quæ non modòiu. cunditatem ſummam propter varietatem rerum influant, ſed mirificam etiam vtilitaté , animis afferant , propter myſticam fimilitudinem , quani nobis offerunt,aut etiam propter virtu. tis medullam ( vtita dicam) quæ ipſis continetur. Hæc “ ſunt à veteribus appellata Symbola: nã præter mul- a Cyril. lib.9. ta,quæ vox iſa ſignificat,vnum in primis eft, quod fignum , & cont.Iulian. notam 342 De Sac. Prof. Imag. notam alterius rei maioris oſtendit , ita vtin hoc argumento Synıbolum fuerit, aut figura vna , aut multæ ſimul coniunctæ figuræ , aut complurium rerú diffimilium concurſus, qui præ teræternā illam ſimilitudinem , quam offert , aliud magis cel ſum , magiſque erectum ſignificat,quod pertinet ad vitam no ftram . Scimus nos quidem allatas fuiffe non indoctè à nonnullis differentias inter Symbola, notasHieroglyphicas,Emblema. ta,Impreſas,Inſignia,Ziphras,arma, & huiuſinodi figuras; led nunc omiffa hac longa diſputatione ; tantum videntur attin genda, & quaſi deguſtanda quædam generatim , ad tria genera huiuſinodi picturarum ſpectantia ; quæ crebriora ſunt hocin genere,vt ſunt Symbola, Impreſæ , & familiarum inſignia,non tamen de ſingulis illorum partibus agentes , ſed lumē tantum aliquod præferentes, quale præſentis rei neceſſitas exegerit. b Orus Apol. Symbola igiturquidam volunt originem duxiffe à notis de not. Hierogl. Pier.Valer . " Hieroglyphicis Ægyptiorú, de quibus quam plurima à Græ cis ſcripta funt, & à Latinis.Alij dicunt Hieroglyphica fuiſſe in duo genera,diſtributa. Quorum alterum erat ſimplex Hiero. glyphicum ,alterum Symbolicum : Symbolorum autem tra . dunt fuifle tres ſpecies inter fe diuerſas: prima , vt inquit Cle cClem . Alex. mens Alexandrinus, per imitationem, altera pertropos,tere bib. Strom.s. tia per Ænigmata fuit. Noſtra verò nõ rcfert in hoc inſiſtere; ſatis eſt ſcire excru ditorum ſententia, q hodie Symbolum dicimus , id conftare ex pluribus , & diuerſis imaginibus ſolere , quæ vnà congluti-. natæ ſunt;cx quibus corpus quoddam figurarum efficitur, vel hominum , vel belluarum , vel plantarum , vel aliarum etiam rerum, quæ actionem veram, aut veriſimilem , quæ aliquando fuerit,autaliud , quod fi &tum ſit ,oftendunt; excuius interiore forma ſenſus alter excitatur ; qui, & bonus eft , & ad mores in ftituendos pertinet; ita vt Symboli proprium officium ſit, ex fingulis rebus vniuerfale præceptum colligere,quod moribus Sumbur. homi Lib. II. Cap. XLV. * 343 Achil. Boc. Hadr. Iun. hominum conſulat , & vitæ cum virtute degendæ , &à vitiis omnino remouendæ præcepta tradat. Hinc fit , vt in conficiendis Symbolis nonnulli vtantur rebus, quæ verè olim factæ ſunt; Alij fictas resinducant , & fa bulas Poetarum , accerſitas, & adícitas ad inſtituendam vitam hominum trahant ; & in vtroq; genere ' non deſunt, qui rem dalciar.Embl. ſuſceptā egregiè , & laudabiliter ſuſtinucrint ; & præter cæte Symb. ros,vtinuentum iſtudadęquarent, nonnulli , ad Æſopi Apo- Phaer.fabul. logos confugerunt, qui cum feftiuitate, honeſto quidem tem pcrata, animos, præſertim puerorū, aliqua iucunditate com mouere, & incitare poffint, & cum modos; & conſuetudincm belluarum , cum hominis natura , & moribus conferant, ma gnam ſcriptorum commendationem compararūt, quam po ftea reliqui imitati ſunt, & fabulas alias inuenerunt, & cxcogi tato beſtiarum ſermones induxerunt; Omniatamen ad vitam rc&tè traducendam contulerunt, quæ non fine fructu , & vtili tate in manibus, & in ore hominum verfantur. Non omittemus, fuiſſe etiam de figuris Symbolicis mul torum non poftremiordinis virorum ſentētias diuerſas ; cum aliqui ad illas nullum di&ú admittāt, nihil prorſus adſcribant, ſed ſeorſim ab illis verſus addunt , qui figuratum illud tempus interpretantur.Alij in ipſa Symbola, in ipfam figurarum tabu lam verſum , aut dictum aliquod inferüt, quo aiunt figurasip ſas quaſi animari, &ad vitam cxcitari. Alij ſunt,quivtrumque coniungunt, & in figurasdictum inuehunt, & vberiorem pa raphraſin afcribunt. Alij videntur hominú corpora repudiare. Alij nihil, præteractiones hominum admittunt. Alij vtraque ſine diſcrimine aſciſcūt, &vtroque, quatenus ipſa res patitur, vtuntur . Nos igitur vt nolumus controuerſias iftas excutere,neca liorum fententiam contemnere ; ita iudicaremus (quod per tinct ad finem noftrum , qui in monēdo illa, quęprodeffe por ſunt,totus poſitus eſt) non cffe rem iftam feueriore ( vt aiuno ) ſtatera examinandam , ncq; ad tam minutas ponderum ratio Z nes 344 DeSac. Prof. Imag. nes redigendam ; ſed generatim hæc Symbola quocunq; mo do facta,accipienda eſſe ;modò illud , quod decet haberent ; & in conſenſione, & quaſi in cognationc partium non peccarēt, & præter elegantiam , & voluptatem medullam haberent vti. litatis inſitam , & vitæ , & honeſtati conſulentem : quod ta men ipſum non ita obſcurum eſſet, nõita difficile , vt acutum femper interpretem delideraret, nec tamē ita vulgare, aut hu. mile, vt abeſſer admiratio, & nouitas ,&oble &tatio, qua intel ligentis animus afficitur , qui cò vehementius incitatur , &ad rerum cognitionem effertur, quo illa apud ipſum propter di gnitatis præftantiam , & non abicctam ,aut vulgarem apprehë lioncm pluris ſunt. Itaque vt aliqua ex parte , rem iftam alicui , qui fortaſſe vti illa voluerit, faciliorem reddamus ; Videtur nobismonēdus effe lector , vt præter abuſuum ,qui ſatis cogniti ſunt,declina tionem , ne quid petulanter , aut licenter , aut monftro ſimi. le fiat; vtne falli Dei , aut aliud cum veritate facti nullo modo conueniens pingatur; tum etiam , cum aliorum exempla volet imitari, diligenter animaduertat, vt mcliora eligat , vt non te merè, quamcunq; hiſtoriam , aut fabulam , aut apologum , auc aliud arripiat , quia ab alio fcripta, & edita fuerit ; ſed conlide. ret primò ipſe cum animo ſuo , vtrumillares eò ípcact, quò ipfius cogitatio alpirat. Deinde videat, vtruin explicata, & ad rem,quam agit,apta ſit, quod egregiè fieri poteft, li breue ali quod di&tum , li elegans , fi ſignificans acccdat. Quod autem ſummam inprimis diligétiam requirit; hoceft, vt Symbolum doceat, & præceptis optimis vitam inſtruat. Idcirco vt omncs ſcopulos declinemus, & finc offenfionis periculo incedamus ; laudemus magnopere illos, qui parabo las Euangelicas amplectuntur,ab ipſo Saluatore noſtro tradi tas, & breuiora dicta adiiciunt, quibus videlicet ipra Scripturæ facræ ſubſtantia continetur,quæ quidem , vt Gemmæ precio fiores vniuerſum opus ornant , & illuftrant. Quemadmodum elict, li pingeretur parabola frumcntiin . arca Lib. II. Cap. XLVI. 345 area congeſti, in qua excutiãtur grana, & regregetur palea, hoc extremiiudicij figuram oftenderet. Si etiam tanquam breuis ſententia verba Euangelijaccedant;Paleas comburet igne inex - cs.Matth.c.3. tinguibili. Aut ſi fiat parabola corum, qui domumædificant, alterius ſupra petram, alterius in arena ædificantis,vt hancflu uij rapido curſu petant, & venti conuellant , & dirruant ; alte ra verò nihil iacturæ faciat , cum ſententia his verbis compre henſa: Domus * fuprà petram ſtat, non fuprà petram cadit. Aut ſi fs. Markıc.7. exprimatur parabola grani ſynapis, quod minutiſſimum cum fit, tamen in eam altitudinem excitatur ; vt arbor fiat , in qua, vel ipſis auibus quieſcēdilocus inftruatur, adfcribatur autem ſententiola: 6 Exaltauit humiles. Aut ſi videas parabolam retis 88.Matth.c.13. miſli in mare , quo cum genus omne piſcium exceptum effet, in bonorum piſcium electu , mali excutiantur ; & adſit ſen . tentia : * Boniele £ti,malieieéti. Quas parabolas ipfi hocloco , hs.Mariks.i3. tanquamexempla poſuimus, vt omncs, &præſertim Eccleſia. fticas perſonasmoneremus, vthuiuſmodiinuenta,quæ bona, tuta,pulchra ,& vitę hominum maximèvtilia ſunt,ſequantur, quarum magnam copiam non modò è libris Euangeliorum, ſed etiam è facris voluminibus antiquæ legis, & ab hiſtoria Ec, cleſiaſtica , & à vita Sanctorum poterunt colligere , quarum de le&us , li prudenter habeatur, delectationem , vtilitatem, ex cmplum, & dignitatem planè admirabilem, cum illius, qui il lis vtetur, exiſtimationc, & cum loci in quo pofitæ fuerint, di gnitate, allaturus erit. Depicturis,qua vulgo fmpreſa dicuntur. CAPVT X LV I. Ice T figuræ , quæ vulgoimpreſæ dicuntur,fimili tudine, &ratione videatur cum Symbolis conſen . tire, de quibus hactenus verba fecimus; ita ytnon Z 2 nulli 346 De Sac. Prof.Imag. a Gioxio . Luc. Cont. nulli nomina iſta permiſcuerint, & cõfuderint, & alterum pro altero vſurparint;tamen, qui probè conſiderant, tantum inter ſe differre conſpićiēt,vtqucmadmodum Symbola ſcienter , & aptè facta, laude digna ſunt , & hominum vitæ non mediocri-, ter proſunt; licimpreſæ ( communi nomine vtemur, ne quis in co errare poffit ) ita fa & tæ , vt fert iſtorum temporum conſue tudo,patiuntur,non propter naturam ſuam , ſed propter abu ſum ,magnam contrariorum incurfionem , apud probos & ſa pientes viros, nec deſunt,quæ obiicipoſſunt. Nos etymon vocis hoc tempore omittimus , de quo non eft neceſſaria diſputatio ; & originem, & tépus , & ` authorem Rufcell.dell. filentio dimittimus. Item illa prætermittimus, quæ dicuntur imprefa. neceſſariò ad informandum impreſæ corpus requiri. Item illa quibus carere debet , &fequimur magis communem ſcripto rum ſententiam , vt dicamus impreſam eſſe corpus quoddam , cxfigura , & ex dicto compoſitum , quod rem aliquam , aut a &tionem perfe &tam , aut ſuſceptam , tantum repræſentet alicu ius hominis cauſa , de re magna , & præclara , aut dere tali , vt vulgus de illa ſumma , & cgregia fentiat. In quo primùm dicimus , præter multas differentias, quæ inter Symbola , & impreſas intercedunt; latè vna principatum tenet , quod Symbola , cum vnius tantum actionis argumen tum fuftineant, inde præceptum vniuerfale depromūt, quod, à virtute ſeiunctum non eft, & vitæ hominum , &diſciplinæ prodeft :ſed impreſe contra,à rebus, quæ poffuntad vniuerſa lia referri argumentum ſingulare, hauriunt , & illud , cum au &toris perſona coniungunt , quod tamen nihil aliud ſolet age re , niſi vt a &tionem , & cogitationem ipſius auctoris extollat, ita vt quemadmodum Symbola maieſtatem , & liberalitatem regiam præſeferunt, quæ aliud nonſpectāt, præterquam com muncm vtilitatem , &bcneficentiæ ſtudium ; ita impreſæ con tra videnturtyrannidem quandam appetere , & omnia com modo proprio metiri, &alicna etiam ad ſuam vtilitatem con uertere . Arquc Lib. II. Cap. XLVI. 347 Atque in hoc etiam lectorcm monemus, cum poſſint im preſæ duobus modis conſiderari, aut ipfæ per ſe , & ex ipſa cx . terna ſpecie,aut ex fine , quem ſibiauctor in ipſis potuit pro ponere : Nos hoc loco occultum auctorisconſilium omitti mus, de quo non eft noſtrum ſtatuere, & poteft effe bonum & malum. Agimus tantum de externo corpore Impreſæ ſecun dùm fe , hoc eft de illo , quod figura cum breui dicto coniun & ta oftendit, & communis ſenſus hominum interpretatur, quemadmodum etiam, cum egimus,de ftatuis ,de picturis , & de inſignibus familiarum ſignificauimus. Nunc autem quia in hoc latiſimo campo multa Europæ præclara ingenia excurrerunt; nó eft noftrum conſilium quic, quam de illorum honcftis cogitationibus dctrahcre, ſed con fidcranda huic populo nonnulla , hacde re proponere, vt in poſterum poffit quiſque prudentia Chriſtiana nitens, ſine a liorum offenſione inuenta huiufmodi, ad ſuas rationes tra. ducere; nam, qui rectè ,animaduertet, ſatis facile deprehēdet, aliquas exiis, in argumentis leuioribusverſari , & in iuuenili. bus confliis , in ipſis inquam ſenſuum blanditiis infiftere, & rebus amatoriis ,amicarum ftudiis , choreis , perſonarum li centiæ , & fcænis ſeruire ; de quibus non eft neceffe differerc: ipfæenim per ſe , qualitates ſuas oſtendunt, & probè decla rant, quàm longè abſint à graui perſona, quæ gradum hono ris obtineat , apud aliquam , vel Ciuitatem, vel Rempub. ne dum à Chriſtiano , & religioſo hominc, qui fidem , & obferua tionem earum rerum profitetur, quas lex noftra, otio, & libi dinegrauiſſimè infenſa ,docet. Aliæ Impreſæ , ad dignitatcm, ad res præclarè, fortiterque geſtas referuntur, atque in has etiam permulta conſideranda veniunt ; nam , cx his pars magna videtur ſtudiosè, à ſuis au &oribus elaborata , vt fe ipſos ornent , & laudibus efferant; quemadmodum paulò ante diximus : Quod non videtur, re ' ipſa eſſe aliud ,quàmglorioſa quædā oſtentatio , & nimiæ lau dis cupiditas. Z3 Videan. De Sac. Prof. Imag. Videantur, oro, iam editæ Impreſæ , videantur illæ, quæ in Gymnaſiis, in Principum Aulis proponuntur, & exprimatur aliquid ex propria illarum ſignificatione ſucci , perpendantur adſcriptæ lententię, tum verò, non omnes quidem, ledmaio rem partem intelliges , nil aliud , quàm propriam auctorum laudem ſignificare: nam aliqua,aut hanc , aut talem fenten tiam, de ſe dicet : Ecce ego ille fum ,qui nihilſuſcipio, quod non ex plicem . Alia : Ecce ego, qui ad omnesmundi,fortuna & caſus oppofi tus, vinci tamen nunquam foleo. Alia : Ecce ego, quimea virtu te mihiviam patefacio. Alia: Ecce ego cuius laudes proximi, & longinqui audiunt; Aut : Ecce ego , qui & viuus, &mortuus triumphabo. Quæ ſanè ipſa ſui commemoratione nauſeam commouereillis vidētur , qui moderatione animi, & clegan tiorum morum ftudio florent. Nam omittimus , quod fæpe homo ſibiallentatur, ipſe ſibi fingit, quæ falſa ſunt, quæ ipfa nunquam fecit,nunquam cogitauit, faltem non negabit quiſ quam, licet iſta vera effent;quin hæc eſſetimitatio Pharifaicæ ſuperbiæ , quam Saluator tantoperè refellit: nam ille cum di cebat; Ieiuno bis in Sabbato 6 , Decimas omnium do: efferebat fere fortaffe de co, quod erat verum;tamen , quia illud nihil ſigni ficabat aliud , quàm laudis propriæ commendationem, cum præftantiæ cupiditatem , & ſuperbam animi cogitationem c S. Greg.lib. oftenderet, à do &trina humilitatis, quæ virtutis radix, & fons eft ; alienam : idcirco Dominus Phariſæi arrogantiam damna. uit, & Publicani humilitatem extulit, & memorabilem illam d S.Matib.cm-ſententiam , ſequendam omnibus propoſuit d : Omnis, qui se pire 23 exaltat,humiliabitur, & quifehumiliat,exaltabitur; Quod ſi quis e S. Thom.2.2. diceret per Theologorum regulas , interdum licere laudi 9.133.arr,1.80 bus propriis inſeruire, præfertim cum aliorum animi excm. cont. impugr. ploillo ad egregias actiones vocari poflint;Idcirco autem im relig.cap.13. preſas prodeffe , & ad hoc genus vtilitatis pertinere . Reſpon demus non negari , quin poſlintaliquæ ita ratione,& pruden tia temperari , vt iuftum inter yirtutes locum obtineant,fed addimus , fi loquamur de iis, quæ plerunque fiunt, & paſſim Occur b S. Luc. Caso pire 18. mor. 23.cap.13. • Lib. II. Cap. XLVI. 349 pite 31. occurrunt, inuenicmus maiorem partem illarú , à Thcolo - fs.Gregor moral.31.comlib. gorum norma diffentire, Itaq; î Lectorem monemus, vt fibi diligenter caucat, ne.oblata ſpecie virtutis,eſca inanis gloriæ, quæ prima ſuperbiæ filia eft,capi ſeſe patiatur , pręfertim cum non ſatis ſit , rem aliquam humilitatis, &honeftis veftitu or g S. Thom . I. 23 nari;niſi item, & ordincm, & rcrum conucnicntiam , quęde - 9.7. betur habeat , quod in re præſenti deſideratur; quando ip fius Imprefæ forma , inancm auctoris ſui cupiditatem re darguit . Quod li quis replicaret , imo verò cxImpreſis au &orcs ſuosobaringi, vt cum virtute viuāt, & feſcillis lenſibus, quos Impreſe ſignificant, fimiles fingant, cum ipfi fe tales illoſigno profefli fucrint. Nos reſpondemus, hoc planè ridiculum effe, cum nullus Magiſtratus hoc ab illis exigat , imores ipſa declarauit poftc riorem multorum vicam, fæpcalicnam fuiſſe ,ab eo quod im preſa oftenderat. Quod ſi quis iterum dicat , Impreſæ figura exprimi ali quid re &tè,honeftcque ſuſceptum , aut ſuſcipiendum ,vt pro . betur ifta non cafu ,aut fortuna regi,vtGentiles arbitrati ſunt, ſed confilio , & deliberationc dirigi . Reſpondemus hoc eſſe Chriftiano homini, legis loco, vt a& iones fuas non fato,auth s.Thom . 1.9. fortunæ ", fed prouidentiæ Dei , & liberę voluntati hominis 186.ars.1.80 tribuar . Itaque cum hoc fit vnum , ex principiis , & primisq. Le fundamentis ſacræ Religionis noftræ ; non eft opus impreſa, ad rem iſtam ſignificandam , quam in corde alternis notis in fcriptam habet. At verò , ſi diceretur, Impreſas multas inueniri , quæ au & toris laudem non reſpiciunt, ſed ipſum potius , ad cupidita tem virtutis , & ad rectam diſciplinam vitæ vocant.Reſponde mus, vtſupra diximus non illas vituperari, quæ Chriftianam modeſtiam præ ſe ferunt, ſed eas tantum,quæ faftum olent, & neſcio , quid oſtentationis glorioſa ſpirant, qualis eftmaior pars illarum , quæ circumferuntur. Itaquc 350 De Sac. Prof. Imag. Itaquc monemus, in his etiam, quæ videntur modeſtia ratione temperatę, multis nominibus peccaripoffc; primò, fi viliores fiant, fi ieiunę vidcantur , quod naturam ipſarum mi nimè decet . Secundò, ſi humilitatem tantam fortè often dant,vtpotius contrariam nimiæ cupiditatis affe & ionem , in ſuſpicionem vocent. Tertiò , ſi nec locum, nec tempus,ncc argumentum ſatis aptum habeant. Quartò , ſi nimis commu nes, & vulgares ſint, aut ſenſus nimis altos, nimisque obſcu ros habcant. Quintò , fi ex animalibus, aut plantis,aut lapi dibus conftent,quarum nulla cognitio præſens eſt, aut eruan tur, è nimium recondita proprietate; licet vnus & alter men tionem eius fecerint,quæ ſæpe in rerum natura non ſunt.Prę. terea, fępe peccatur, ſi quis illas proponat publicè, fpc &tandas, &multiplicem illarum procurationem ,re nulla exigente ſuf cipiat: inde enim colligimus nimiam commendationis cupi ditatem ,quaſi velit auctor ab aliis , præſtantis vir ingenij, & ſummæ Sapientiæ videri. Nuncautem , in genere impreſarum , quæ reprehendi poſſunt,illas etiam reponimus, quæ, à tertio quodam, in alte rius laudem fa & tæ effent: Nam li poſtea accipiantur, à princi pali, &quafi ab ipſo ratæ habeantur , cui dedicate ſunt; fiunt illiuspropriæ , ex regula luriſconſultorum , & editionibus iif dem, ac rationibus, de quibus egimus,ſubiiciuntur. Sunt aliæ Imprefæ , quæ referuntur, ad aliquam virtutem non propriam, ſed ad generalem , vt, ad continentiam, ad iu : ftitiam , ad liberalitatem , aut fa & umaliquod comple& untur, vt cuerſionem Hierofolymorum ', vt conſilium , quod Daui di Rcgià Natan Propheta datum eſt,autres alias Græcorum, &Latinorum , quæ ſolent, in primis edium parietibus,autin camino Aulę , aut in extrema parte Xyfti, quę prima ingre dientibus occurrit ficri. Sed iftę cum neminem attingant; non dicuntur propriè Impreſæ , fed Emblemata , aut Symbo la, aut nummorum inſcriptiones, aut, quod aiunt, Ziphræ pi & ura cxceptæ ,aut aliis ctiam nominibus licet illas nominare; quamuis i 2 Reg. 12. Lib. II. Cap. XLVII. 350 quamuisImpreſas etiam appellaret ; erunt tamen, à commu• nibus,&ab aliis, de quibus loquimur, propria ſpecie diftin &tę; de his autem nihil dicemus aliud, cum illa , quæ ſuperiori ca pite explicata ſunt, ſatis idonea eſſe videantur. Nunc exiis, quæ dicta ſunt, vnuſquiſque coniicere pote rit à nobis non tolli vniuerſum ordinem impreſarum , nec damnariillas,quæ ſcitè,docteque factæ ſunt, & modeſtiæ ,gra uitatisq;ſigna non obſcura habent, quales ſunt impreſæ ſum morum hominum, & virtute inſigni præftantium . Scd legen. tem tantum monemus, ſi quis abuſus nonnullos, in iisinfor. mandis vitarit , fore, vt illarum dignitas, &clegantior, &illu ftrior, & vtilior exiſtat. De infignibus familiarum ,quæ vulgò armada muum dicuntur. rig . CAPVT XLVII. V Æ dicuntur familiarum inſignia , vnde primò orta, & à quoinuenta fuerint, variæ ſunt ſcripto rum ſententię. namº (vt putant aliqui ) origo illo. a Bud.in pan . rumà primis Romanorum temporibus ducitur; det,l.fin.de o aut vt melius dicamus; voluntilli hæc inſignia in locum ima ginum ſuccelliffe, quos Romani habebant apud fe, vt & ma iorum memoriam tuerentur, &familiæ nobilitatem oſtenta rent: quas etiam cum funere efferebant, & in poſteritatis gra dus, & ordinem diſtributas,pro temporum vicillitudincinæ dibus collocabant. de quo alias diximus. Aiunt igitur fami• b Eod.lib.co liarum inſignia in imaginum locum ſuccellife, quæ ſeruanturpice 16. in familiis ,atque antiquitatis, & nobilitatis monumēta funt. itaque fa & titatum eſt olim in quibuſdā locis, vt huiuſmodi in ſignia ad illegitimos,niſi linee tranſuerſæ ſigno impoſito,ncc Calfan.cara tranſirent, quæ conſuctudo iam obfoleuit, & penèſublata eſt. log.mum.1.par. Аа Alij concl .24 . 352 De Sac. Prof. Imag. Gerb.terrarum 7 ores . cap. 3 . 1 Alij dicunt, hæc fuifle militaria dona, & ſigna honorum , d Pier.Valer. quibus ab - Imperatoribus nonnulli donabantur militaris hierogl.lib.19 . fcuti formâ ; in quibus fa & a erat imago aliqua , quæ operæ mbilicus,es in bello egregiè nauatę , & virtutis teſtimonium dabat.de hab.42.Gerb.bo quo ſcripſit Plinius ° : Scutis,qualibus apud Troiam pugnatum est , e Plin.lib.35. continebantur imagines, vnde & nomen habuere clypeorum ; origo plena virtutis ,faciem reddi in ſcuto cuiufque , quifueritvfus illo; nuncarma vocantur : quęcùm cæpiffent optimè mcritis at tribui, quamuis nullam Reipub.in bello operam pręſtitiſſent, & cùm poftea in gratiam , & dignitatem alicuius ( licet in co nullus gradus auctoritatis, aut literarum , aut nobilitatis, aut præſtantię eluceret,quępriuilegio huiuſinodi digna eſſet )co ceſa fuerint ; ob id à ſuperiorum temporum dignitate dege nerarunt. Labem enim videbanturcontraxiffe ab iis, qui vitā muncri parum reſpondentem agebant: à quo nó eft alienum , sales imasmikerquodfcriptum eft apud Suetonium ;à Claudio Ceſare infti ' . Seters fsuer.in Clau tutum fuiffe,imaginarięmilitiçgenus,quo fabſentes, & titu djo cap.25. - mos moterne forzy, Flo tenus, fruerentur. core Sümma's hopiti, Alij volunt, illorum originem non ſupra Caroli Magni w Rominang temporacxtitiffe:nam licet fatis conſtet apud veteres Roma Callin.com nos &Aquilęſignú fuiſſe;apud Scytas fulmen, apud Perfas ar cum, apud Ægyptios bouem , & fuiſſe permultas prouincias, Lcontêre foku.& ciuitates, quæ propriisinſignibus vtebantur,quibus inter ſe differebant, vt etiam in A&is Apoſtolorum legimus de naui h då . Apofto- Alexandrina , qua " ſancti Paulus , & Lucas , atque alij in Ita lorum cap.28. liam aduceti ſunt; Cui erat inſigne caſtorum : tamen hæc aiunt cxtitiſſe publica inſignia gentium , autprouinciarum ,aut re gnorum. Illa autem propria familiarum , & domeſtica illis temporibus allata fuiſſe , quibus Vandalorum , Gothorum, Pannonum , Sarracenorum ,Longobardorum ,& aliarum gen tium incurſiones Italiam vexarunt , quarum vi & inſolen tia , cum vniuerſa Italia cæpiſſet in partes complures diuidi, qui diuerſis locis imperabant, cos, quibus imperabant, his inſignibus donarunt,vtquiſq; ſuos, ex diuerfitatc inſignium , agnoſce ܪ . un ekialogb.z.part. ra de concl.13. et ibi Oecume nime. Lib. II. Cap. XLVII. 353 agnoſceret : inde verò hocipſum latè dimanauit, & pro tem porum varietate , ad ambitionem hominum traductum eſt. Alij illorum originem in proximum tempus deducunt , affir mantes inuenta fuiffe tempore Friderici Barbarufe,poſtan num quadringenteſimum , aut paulò ante, cuin fa & tiones il læ, quas Guelfas, & Gibelinas appellant,in mutuas ccdescon iurarunt. At verò nos omnes has controuerſias minimè neceffa rias,atque alia omittimus , quæ ad formam colorum , corpo rum ,figurarum , fimilitudinum , & aliarum rerum pertinent, quæ in ipſis videri folent. nam cum maior pars ipſaruni ar bitrariæ (vt aiunt ) ſint, & fæpe in alicuius gratiam, nulla alia ratione , ſed caſu potius factæ fuerint, nolumus hic diutius infiftere ; cum ſatis ſit omiſlis diuerſorum opinionibus, de il larum origine illud ftatuere , quod ſicuti nomina particula ria ſingulis hominibus impoſita ſunt ,quibus communi vo. ce hominis , qua continentur, diſcerni, & cognoſcipoſſint; ita familiarum inſignia diuerſitatem cognominum teftantia , differentiam illorum, qui fortaſſe codem generis nomine v tuntur,ſignificant,& inter aſcendentium , ac defcendentium per generationē,ordinem ,aclincam ,ac bona huius , & illius, diſcrinien aliquod conftituunt. Itaque conſilium noſtrum eft , hoc loco de quibuſdam abuſibusagerc , qui in hæcinſignia irrepferunt ; non vt illa de medio remoueamus ; aut illos , qui vel vſi ſunt, vel ad huc vtuntur , redarguamus ; ſed quia , cum videamus mul tos fine delectu vllo , &inconfideratè iis vti , perſcribamus hic formam aliquam , quaad laudem , & vtilitatem vſus illa rum reducatur. At verò , quia poſſunt hæc inſignia duobus modis conſiderari, vt etiam de imaginibus ſuperius di&um eft: quorum primus figuram reſpicit cxternam ; alter ad mentem illius , qui vtitur pertinet ; de vtroquc feparatim a gemus. Aa 2 De cx 354 De Sac. Prof. Imag. Dc externa igitur horum fpccie dicimus : licet huius rei natura indifferens dici pollit , tamen peccari multis mo dis in illius vſu ſolet ;ın affcctu ; in modo ; in loco ; & in per fona . n477.4.3. In ipſo affc & u peccant quàm plurimi , qui hæc inſignia tanto ſtudio complectuntur, hæc tanti faciunt , vt in iis vi dcantur ſunimam exiſtimationis ſuæ ponere, & profiteantur, fi cum inſignibus rerum ſuarum gloriam æquare non poſ fint, potius abiccturos eſſe, quàm ſeruaturos , quaſi videan tur libi ſine iis ignobiliores fore ;nec miſeri animaduertunt, figuram inſignium illorum eſſe ſibi communem cum mul tis aliis , quos ipſi nunquam norunt, aut quos fortaffe minus i Barr.tralt.de diligunt. eft enim Iuriſperitorum ſententia;licere vnicuique infig. arm. ſibi inſigne nouum fingere, aut vti iam fa & is ab alio , vt ei Abb.c. dilets placet, modòne cuiquam damno , aut fraudi fit; hinc poteſt de.excepram, quilibet cognoſcere , quantirem illam facere debeat , quæ cluf.28. multitudinis imperitæ iudiciis obiecta ſit, in qua ſæpe, nec ordo , nec ratio , nec aliquod veri fundamentum apparet ; Quod verò magis refert:cum homines exiſtinient hac ratio . nenominis æternitatem comparari poſſe, & familiam , & do mum , in omnem poſteritatem propagari , non animaduer tunt, hçc accidentia Auxę, & caducę ſubſtantięniti,quæ fta tim rucre poteft ; & illa ipſa eodem labefactata motu con uellere. Hoc dicimus , ſi ædificia, ſi arcus illi veteres , ſi co lumnę, fi magnificęædes,quamuis marmore, & ęre factę, diu turnitati temporis ceſſerunt, & conciderunt, quanto magis idem his titulis, & inſignibus , quętemporum mutationi, & varietati ſubiecta ſunt, continget ? cum ca fint infirmitate ,& imbecillitate, vt cómoueri alliduè, & mutari cognoſcantur; nec ab illis magno interuallo diftare ? Nec videmus aliud re lictum iri dominis, & principibus, qui hæc tanto ſtudio com plexi ſunt, quam vt eius, in quo peccarunt, onus ſuſtineant, & Vanitatis , & fpei fallæ , quam in anguftis, abie &tisg; rebus de fixerunt, rationem reddant : qucmadmodú præter Dauidem Prophc - Lib.II. Cap.XLVII. 355 Prophetam, qui in Pſalmis inter alia docet : ' Vocaueruntnomi- 1Pfalm .48. & naſua in terris fuis .Etiam fan & us loannes Chryſoſtomus " fae- ibis.Remig. pèmultislocis illos monet, cum præſertim ait : Multifunt qui m s.Chryfoft. plendidas domos edificant, &lauacra, & porticus,&deambulacra, homil.30.um quorum ſialiquem rogaueris , quare ita laboret, & tantos faciatfum -sen. ptus,eofq; inutiles: nihilaliud audiesquăhec verba, vt immortalem Jeruet memoriam , &audiat quodillius est hæc domus, hic ager, & fui memores ſintpoſteri: verùm aliter euenit , quoniam res ab vno in alium , & ab illo iterum in alium tranfeunt, &hodie quidemdomus dicitur huius, cras verò alterius interimgſpontenos ipfos decipimus. Quod ſi verum eft, in iis rebus, quas ille enumerat, quę diutur niores ſunt, & maiorem vitæ hominum vtilitatem afferunt; quanto magis hoc erit affirmandum in pi&tura , aut ſculptura inſignium , quorum vita breuior, & fructus nullus eft ? &alibi idem inquit; Malorum omniñ caufa est vana gloria ;quia vult quiſ queapud fenomen aliquod manereagrorum , balneorum , domorum . Quæ tibi vallitashomo? cum non multo post,febriculate inuadente, animafubitoeuolans,nudum , &vacuum terelinquet , nudatum qui. dem virtute, veſtitum autem iniuftitia,mendaciis , &vanitate;vana enim hecideo dicuntur,quoniam euanefcunt, &nihilhabentſtabile , negefirmum , fed folum est oculorum deceptio ,& priuſquam appareat, auolat.Etidem oftendens " noſtros titulos, & hæc inſignia ,quęnS.Chryfof. tanti facimus,eſc vana, & inani cupiditate, & fpe ſuſpenſa co -homil59.in cidere, inquit ; Quod nominahominum ferèomnia, & titulirelin quuntur in nudo aërisfonitu ,ab omnire deftituto, quod cognofcentin illa die homines,quando omnia detegentur. Quod trahitur ad ge neralem omnium ſignorum conditionem, quæ aut verbis, aut ſcriptis ,aut coloribus, aut marmore, aut alia ratione confecta ſunt. Cum igiturexperientia ipfa fatis conſtet, inſignia huiuf modi deficere, & fæpe alterü alteri ſuccedere , & mutato hoc, aliud excitari ab iis , aut hominibus, aut familiis , quæ prius ad uerſabantur expetitum ; idcirco diligentiorem commentatio nem aliis relinquimus , qui recto iudicio perpendant, vtrum deccat, tam accuratè, tamque ftudiosè in re tam lcui animum Аа 3 defigere, 356 De Sac.Prof. Imag. Lex. Aur. via.in Con Banr. defigere,cum fæpè etiam teſtamento poſteritas perpetuo ifto . rum inſignium vſu obftringi ſoleat : ex quo non modò pecca tum redarguitur; ſi huc tanquam ad præcipuum finem referā . tur teſtantis conſilia , ſed etiam patent omnibus cogitationes illius, & admodum leues, &arrogantiæ culpa minimè vacuæ. Præterea in vtendi modo peccari poterit , ſi quis nimium ftudiosè, & ad oftentationem vtatur,fi impotentia quadam a nimilabatur, &curet , vt paffim , & omni in re fiant, licet ipfa res vix,autne vix quidem patiatur; fæpè etiam multa ſimulin conditè coniungat,cum ſignum vnicum ſatis effet, & nullum fortaffe melius : aut in complura loca ſuperiora,inferiora,me dia, in omnes denique partes inculcet, & inferat ,cum vel vni co loco cótineri commodius potuiffent. Quod ° fi apudgen tiles Traiani Inperatoris leuitas reprehenfa cft,qui nomen, & inſigne luum omnibus parietibus imponebat, vt hanc ob cau ſam à nonnullis herba parietaria dictus fuerit; quanto minus hocchriſtianum hominē decebit , qui grauitatem veram pro fiteri,& rerum inanem ſpeciem aſpernari debet ? Poteft etiam errari grauiter in loco , ſi hæc inſignia in Ec cleſiisponantur, aut ſi coniungantur cum rebus facris, & cul tui diuino addictis :inde enim non parua indignitas, &ſumma Analogiæ offenſio cõfequitur, vt capite pximo oftendemus. Poftremò, licet hęcin laicis fortè diſſimulanda eſſent,nc mo tamen dubitat valde perſonis Ecclefiafticis dignum fore, magnumque argumentum ſpiritus, & prudentiæ cos præbitu ros ſi iſta prætermittant : nam cum Clerici , & charactere, & veſtitu, & piis fidelium oblationibus, ac elccmofynis, quibus fruuntur, item officiis, quæ ſuſtinēt; & facris omnibus, quibus initiati ſunt, publicè profiteantur, fe à mundo abeſſe longius, & ſummo Deo verèdedicatos ; æquum effet, vt in his familia rum inſignibus, in his titulis affinitatum , fe cæteris diffimiles præberent , & in ipforum locum , ecclefiarum titulos , ſi quas habent,inferrent;autab officio eccleſiaſtico , cuiaddicti ſunt, aut aliunde aliquid pcterent , quod &ftudiis ipſorum reſpon deret, Lib.II. Cap. XLVII. 357 cap.li. deret, &cum inſtituto viuendi genere congrueret; denique rç ipſa aliquid ſignificarent, quod ab eo ,quod inſignia facerc ſo lent, longiflimè abeſſet. Nam cum iſta oftendant, res illius effe proprias, cuius inſigne ferunt, deberentiſta quidem oftende reid, quod poflidetur, effe eccleſiæ proprium , eſſe dignitatis, aut officij, in quo pofiti ſunt, aut aliquid aliud cum vita eccle ſiaſticaconſentiens ; vt docet nos Clemens Alexandrinus di cens : PSint nobis fignacula,columba, velpiſcis, vel nauis,que celeri p Clem Alexa curſu à vento fertur;vellyra muſica, vel ancora nautica ,velpifcans ib.3.pedag. aliquis pueros,quiex aquaextrahuntur,memor Apoftoli;nequeenim idolorum funtimprimendafcies, quibus velſolumattendereprohi bitum est,fed nec enſis,velarcus iis, quipacem perfequuntur , necpo cula his ,quifunt moderati,ac temperantes.Et ſanctus 9 Auguſtinus qs. Aug. epip. de ſe ſcribit:Hanc epiſtolam ſignatam niſiannulo,quiexprimit fa 217.adVi & .is fin . ciem hominis attendentis in latus. Et de ſancto Franciſco refert ſanctus Bonauentura'illum , cxillo myſtico, vtproprio ſignorS. Bonan .in vti ſolitum . At verò ſatis certum eft ,inftitutum hoc, quod latius inter Eccleſiæ Antiſtites demanauit , retinendorum infignium , & titulorum ,quifamiliarum ſunt,elle recentius, & veterum pa trum norma prætermiſſum ; tamen illos excuſatione dignos putamus, quicum videant conſuetudinem hanc titulorum, & inſignium retinendorum vſu, & conſenſu penè omnium , qui dignitates in Eccleſia obtinent, receptam, eandem ipſi quoq; vtad virtutes, quibus dignitates promeruerunt,confanguine os ſucceſſores excitent,ſequi, & retinere non dubitent. Exalteraverò parte illud occurrit , vt quando hæc nonà diuturno tēporis vſu profe &ta funt, & à facro Tridentino Con cilio expoſcitur, vt vetus diſciplina reftituatur, non poterit, non ſummalaude dignus ille Eccleſiæ prælatus videri , quido mi ſuæ his libēter carere cæperit. legimus Conſtantinum Ma gnum , poſtquam à Deo lumen fideiaccepit,per ſignum illud, s Euſeb.lib.9. quod in'cælo mirabiliter propoſitum vidit, inſigne militare Ecclebit.cap.y: labari,ſtatim facratiſſima cruce mutaſſe ;qua in poſterum tan- anz.orar.i. S. Greg. Nayjo quam contra Iul. Cosa S.Franc. cap.4 į } $ --- 358 DeSac. Prof. Imag. quam ſigno proprio ſemper vſus cſt,nobiſque exemplum reli quit , vt iam terrena ſigna obliuiſceremur, & illa arriperemus, quæ nobis , quantum ſummo Dco debeamus, oftendunt, & viam, quæ ducit ad cælum, proponunt. act Quodinſignia familiarum in Eccleſiis non conueniunt. ! CAPVT XLVIII. NTERca , quæ ſuntobſeruanda in vſu inſignium , diximusillud efle in primis animaduertēdū , quod pertinct ad locum; cum videatur ineptūeſe, ſi hęc, quæ ſolonomine militarem originem præfeferút, & ſunt verè profana, in eccleſias inferantur, quædiuininomi nis laudibus dicatæ ſunt; licet enim rationesaliasà nobis alla tæ probare ſatis deberent, non eſſe recipienda in eccleſias, niſi quæ ad Deum , & fan & tos pertinent , tamen quia pro his tuen dis compluraadducifolent, fuit curipſi ſigillatim de his age . remus. Videtur nonnullis poffe defendi; vt inſignia familiarum , in ipfas eccleſias admittantur ; primò ad tuenda iara patrona tus, quæ temporis diuturnitate collapſa,hisinſignibus conſer uari , & probari ſolent. Altera ratio eſt; quia facilius homines adducuntur , vt in Eccleſias liberalitatem exerceant, caſque altaribus , pi&turis, & reliquo veſtium , & rerū apparatu inſtru ant , quæ parua impenfa comparari non poſſunt; cum intelli gant in iiſdem eccleſiis monumentum aliquod nominis ſui perpetuum rclinqui poſſe. Aiunt præterea hoc effe inuitamē tum non lcue apud animos hominum , qui cum videant ali quorum nomina hisinſignibus illuſtrata , imitationis deſide rio incenduntur, quo fit, vt per ſingula tempora Eccleſiæ & ampliorcs, & ornatiores exiſtant, Nos Lib. II. Cap.XLVIII. 359 Burt.tract. de Nos autem dicimus, cum Eccleſiæ domus Dci ſint, & Dei cultui conſecratæ , non videriæquum eſſe , * vt ſigna noſtra in a L. 1. Conem . alienas ædes inferamus ,quæ dominij argumenta præſeferunt. Feelis nam ſi experimur quotidie, domo, aut prædio vendito, &alie. infig. Eg arm . nato ,non poſſe ſecundum à primo poffeffore compelli ; vt in- num.4. ſignia vetera retineat, ſed liccre nouo domino auferre anti qua, & propria reponere; quo pa&o volet , qui libcrè Deo ec cleſiam ,aut rem aliam dedicauit , ſigna ibi inferre ſua, quando munus totum Deoliberaliter dedit , &omne à ſe dominium tranſtulit? Non eft paflus Salomon in templo quicquam ef- b 3. Reg. 6 . ſe, quodauro puro tectum non eſſet; quo videbatur perfe &tus ille cultus Deo debitus nulla rerú terrenarum admiftionc cor ruptus ſignificare : & fi ad Eccleſiasitur,vt Deo ftudium debi tum perfoluamus, & peccatorum veniam impetremus , quo fit vt in iſtis ſanctæ paflionis myfteria pingantur , quid abſur dum magis fuerit , quàm fi pro crucis ſigno occurrant nobis Guelforum ,autGibelinorū inſignia , quæ fortaſſe animos vin dicationis cupiditate inflammare, & à rc &a cogitationc reuo care poſſint. Sed illud eſſet magis conſiderandum , quod non modò in ipſis parietibus,fed etiã in palliis altarium , in planetis , in plu uialibus,in candelabris, in lampadariis, in crucibus &reliqui is , & fæpè etiam in ipfis calicibus ſacratis , & in Tabernaculis, vbi fanctiffimum Sacramentum habitat, fummoartificio hæc hominum inſignia conficiuntur, neglecta religione antiqui tatis, quæ illic nihil non facrum admittebat : vt fcribit Tertul. lianus, in calice fuiſſe inſculptū paftorem , qui errantē ouem cTertull.116.de in humeris ſublatam referebat;atq; hicabufus tam longè pro. pudic fol.748. greſſus eſt, ita hominum pænè animis inſedit, vt ficui venit in mentem Eccleſiam ædificare , aut ſingulari aliqua re illam ex ornare, ſtatim incipit cogitare , quis ſit illuſtrior locus, in quo ſignum ſuum collocare poflit , vt ſe fortaſſe in primis nobili tet , cum accuratè agat , vt inſigncluun ſummeconſpicuum , impcnſeque elaboratum omnium oculis appareat. Bb Vrbane 360 DeSac. 65 Prof. Imag. Vrbanè aclepidè dici vulgo, & quaſi communi prouerbio conſueuit, non fieri eccleſiam , in qua libi dæmon facellum nõ occupet: nec verbi Dei prædicationcm vſpiam inftitui, in qua ipfe locum affidendi non habeat : nec vllam vnquam fortem , aut conditionem proponi, in qua ipſc ſuis ſuffragiis nõ vtatur , ita inquit ille cum in Caſula ſacerdotali, aut pallio, aut cande labro altaris , aut rebus huiuſmodi,ſignaauctoris fiunt; videri dæmonem, tanquam de ſpecula aliqua, cum populo his di&is agere : afpicite me hoc in loco conſidentem : ecce iſta pars mca eft : ecce vanitatis & inanis gloriæ mcæ inſignia. Atque vt im pudenter faceret, quilibrum , aut numiſma vetus aliquod do . nans Principi,ſignum ſuum, cum principis figno coniungeret; iuftius profe &to erit,nein co, quod PrincipiDcodicatur, aliud apparcat, quàm diuinæ maicftatis inſignc ; præfertim cũ Deus ſignonõ egeat, vtnoftri meminerit ; quod neceffarium homi d S. Thom .2. 2. nibus fæpè cffe folet, qui antmultaignorant, autrecordari omnia non poffunt, quo fit,vtinſigneadicctum , Deo nulla in re feruiat, fed tanquam inſtrumentú ad oftentationem inuen tum nosipfos prædicet. Itaq; ab iis etiam , qui in Thcologiæ ftudiis verſatinõſunt, eGem.c.due animaduerſum eſt , illos qui ſigna fua in Eccleſiis , quas con funt 45. dift. ſtruunt, & in veſtibus,quas Dco donāt, affigunt,grauc pericu post.ad Abb.c.lum incurrere, ne meritum omncamittant ; quod tamen, quo dilecta de ex- ſenſu lit accipiendum, capite ſequenti declarabitur. celliprel. Calanincs Videmus in iure ciuiliconftitutum fuiffe ab imperatori bus , vt priuato homini non liceat imaginem ſuam in aula re 1. Bafilicam gia ponere , quæ nimis longo interuallo fimilitudinis, & pro C.de oper.pub.portionis à maieſtate regia diftaret. Item in caloca , in quibus imperatorum imagines maximo honore conſecratæ ſunt, nc fpect.lib.11. liceat picturas ignobiles , & fordidas inducere ; quanto minus Dci fanétuarium iſta patietur , ſi vbi præ rcucrentia ipſi Ange li , & fummæ cæli poteſtates contremifcunt, ignobilitatem ipfi noftram inferamus, & tanquam vnionibus & auro, fimum , & carbones atros admiſceamus: Nunc 9.91 . art. I. sal.mun in conclu.13. l.qu.C.de Lib.II. Cap. XLVII . 361 art. 1.9.1. S.Ambr.lib .; Nunc ex his fundamētis non eſt difficile, quæ obiiciütur, Abb.c.qxan:0 diffoluere; nam quod pertinet ad iura patronatus, inquiunt ii- diction de Tur. dem doctores ſacrorum canonum , indulgentia quadam per- parr. miffum effe , vt ifta locum aliquem obtinerent, quamuis mul. C.fi quisepi to melius futurum ſit, ſi quis Eccleſias liberalitate chriſtiana coppia 26:7 5. ductus, optimoq; conſilio incitatus ædificaret, vt priſcis tem- tur.pat.in !. lib.i.part. in 4. poribus ſancti patres fecerunt, qui rationes omnes ad gloriam Dei diſſeminandam contulerunt ; ſed cum pofteriras à veterc Eufeb.in Sira ſtudio defeciſſet, chriſtianæ ardorpietatis efferbuiſſet , atq; vt Conft.l.3. allicerent complures ad conſtrucndas , & patrimonio augen- epift.s. das eccleſias,decreuerunt hoc medio, lus patronatus ad priua- Socr.libaki Eccl.cap.Gir. torum rationes trahere , quod quidem priuilegio conceſſum eft, cum laici ſpiritualia capere non poſſint. Hinc fequitur, ſi quis ad patronatus iura tuenda velit infi gnia gentilia loco ſacro apponere , & fuæ nobilitatis , ac fami liæ monumentum relinquere, id non oftentationis cauſa , ſed folo iuris tuendiſtudio effe illi permiflum . Quod verò ad alias cauſas pertinet ; non negamus , quin poſſit illud interdum fieri,tam pura , tamque re & ta mente , vt in eo nullam auctor apud Deum iacturam faciat, quin ctiam meritiloco effe poffit,vt infrà dicemus. Monemus tamen ho minis naturam ita eſſe affectam , ita proprij commodi ftudio ſam , vt quemadmodum rcétè nos monuit Saluator nofter, in iis rebus quæ pertinent ad pictatcm , tutius ac melius fuerit, ſi quod fmanus dextera facit, ſiniſtra ignoret , hocipſum magis fs.Marrb.c.6. effet obferuandum in huiuſmodi rebus, in quibus cumma gnum , liberalcmq; animum oftendamus, his inſignibus, tan quam argumentis proprij , indebitique forſan amoris , bona omnia,ſiquainerant,cuertimus. Quod diligentius antiftites Ecclefiarum , curati , & rectores aniinaduertere debebunt ; vt cum illorūmunus ſit, exemplo aliis viam munire , ne ipſi pri miſint, qui ſua figna apertioribus , & nobilioribus locis cxpo nant, atquc hoc præſertim in palliis altarium , in caſulis,Pluni alibus,Mifalibus,Calicibus,& aliis yalis ſacris: licet enim hoc Bb 2 aliis 362 De Sac. 80Prof.Imag. lur . . aliis ſimplici quadam ratione , & line offenſione ſummi Dei fieri poffit; tamen relinquitur aliis , vt incommodè poflintſu ſpicari, & in oculos, qui humilitatem amant, incurrit quædam oftentatio , quæ illos quidem moleftè afficiat. Itaque ſimul proſpiciendum eſſet, ne in eccleſiis , ac nein ipſis quidem parietibus externis , qui populo accedenti primo occurrunt, aliqua inſignia , licet principum virorum affigeren tur . Primò, quia , vt dictú eft ; cum hæc ſintin numero propha narum rerum, ædes ſacras non decent : deinde, cum primiec cleſiarum parietes populo myſterium aliquod oſtendere de beant , non eft ferendum , vt hæc irrepant , & illud de propria poſſeſſione dcturbent : præterquam quod hæcipſa videntur Budinpand,gentilium exemplo , & imitatione fieri, qui exquiſita & aſſen Ifira.de orig. fationcinipſis templis imagines illorum ponebāt , quos deo rum honoribus conſecrare volebant , hos ſimili ferè ratione ducti imitātur illi,quiinſignia ifta vanitatis , in res ſacras infe runt,diuinum neſcio quid profanis, & ſuperbis titulis tribuē. tes,atque ob id imaginibus idolorum ſuccefliffe dicütur,cum his ſignis hominum ,quosilluſtres vocant, tanto honore cele brare frudeant,vt fanctorum ordini pænè æquales quandoq; faciant, fingentes ab alatis angelis, quaſià cæleſtibus ſpiritibus ſuſtineri, & coli ; nec intelligunt hi , qui hæc agunt , quod dum putant talibus figuris, & ſignis eccleſias ornari, eas potius vul garibus locis , nc dicam diuerſoriis , & hofpitiis pænè ſimiles reddi.Acliquis exiſtimaret ſaltem nõmalè in ſepulchris, quæ fiunt in Eccleſia,inſculpi poſe; in quibus epitaphia, & inſignia I Lib.g.cap.8. mortuorum locari ſolent;nos hancipfam rem ad locum ſuuh reiicimus, cú diſputabimus de modo pingendi ſepulchra chri ſtianorum ; ſed quia adhucaliqua excutienda ſuperſunt, vt apertiorem, & faciliorem diſputationem iftam faciamus , ſequenticapite de eiſdem inſignibus plenius age mus. Quare Lib. II. Cap. XLIX. . 363 D00C0C0C0C0C000 00000 Quare in libris spiritualibus , cum authorum no mina apponantur; in locis,autpicturis facris inſigniafamiliarum non con ueniunt ? CA PVT XLIX. Nus, quę ſuperius dicta ſunt, adhuc aliquanon leuia, quæ obiiciuntur , ſuperſunt, & ſingularem , propriamque notionem deſiderant;nam ſicuique licet librumedere , quamuis de ſacris rebus, ac de iis , quę ad Theologiam pertinent, conſcriptum, & nomen ſu um inſcribere , imo è Romani Indicis norma , cum neceſſa riò ſit auctoris nomen iis libris, qui ſunt ædendi, inſcriben . dum ; quidnam cauſęin pi &uris erit , quę vulgares imperitæ multitudinis libri ſunt, vt ſępe dictum eſt , cur non permit tatur, vt affigantur inſignia , quęnomen auctoris oſtendant? & fi aliquis , cum Eccleſiā ædificauit, autexornauit facellum , cxpers culpæ eft,etiam fi dicat ; Hæcà me Eccleſia, hoc facel lum ſumptibus meis ædificatum eſt ; quid obftat, quo minus idem poflit ſcribere, & ſi poteſt, nomen ſuum , aut familiæ , quæ Eccleſiamdotauit adfcribere , cur ei non licebit ſignifi catione ſigni proprij idem efficere ? Cùm præſertim ipſa ſcri prionecontineatur, & nomen, & cognomen, & vniuerſa per fectioperis hiſtoria ; inſigne verò auctoris tantum familiam ſignificet. His vt reſpondeamus,conſiderandus eft finis , cuius cau fa , & libri , & pi &turæ fiunt; libri potius ad alterius , quam adau Ĉtoris vtilitatem conſcribi folent, fcilicet, vt alios doceant: quod duobus modis fit , aut ratione , aut auctoritate ; no men igitur Scriptoris auctoritatem libro affert , cum ſit fu turum, vt multò maiorem fidem apud populum affequatur, qui Bb 3 364 De Sac. & * Prof. Imag. absa . qui à grauiviro ſcriptus eft , quàm qui ab alio , & multa quo. rum auctores ignorantur , contemni ſolent, quæ ſi certum auctorem haberent, exiſtimationc augerentur non niodi ca , & dignitatem ſummam obtinerent , vt faciunt luriſpru dentes, quiconſultis nomen ſuum adfcribunt : quod ſi tolla tur ,confilia vim omncm, & auctoritatem amiſerint. Sed quia fæpe hoinines finem hunc peruertunt , & cum in libris con ſcribcndis, aliorum vtilitas ſpectanda eſſet, ipfi finem hunc ad ſe retorquent, hoc videnturagere, vt præſtantię ipſi ſuæ , & prædicationi ſui nominis inferuiant; hinceft, quod vete res illi , qui libros de contemnenda gloria ſcripſerunt, inſcri bentes nomina ſua, poffent excuſari, ſi hoc fecerunt , vt li a Cic.pro ar- bris auctoritatem afferrent. * & reprchendi poſſunt , fi de contemnenda gloria ſcribentes , ipſi ſuæ immortalitati fer uierunt. Sed finis pi & turarum Eccleſiaſticarum , de quibus præci puè in hoc tractatu loquimur, longè alius eſt; nam cum ſa cræ ſint, & in Ecclcſiiis ponanturad imbuendos, & commo ucndos ad pictatem multitudinis animos , ipfæ extrinfecus auctoritatem , & fuadendi vim ab aliquo non petunt , fed à facro myſterio, quod in ipſis exprimitur , acceptum habent, ita vt ſi cum illis familiæ inſignia coniungas , nihil afferas vti litatis populo , quod attinet ad picturam ,ſed auctorem ipſum, opusque illius quodammodo extollas : ac fi pi&tor etiam no men, aut infignc ſuum imponerct,nil augende religioni pro deſſet; tantum efficeret, vt cxiſtimatio maior ad picturam ac ccderet, ſi pictor eſcteximius, & ineo laudis genere excelle ret,quod longè abeſt ab eo, quod agimus. Alterum quod obiicitur eſt ; ſi alicuilicct dicere, ſecon ftruxiſſe facellum : idem licebit ſcribere, aut pictura ſignifica re;Cuiargumétoreſpondemus, tam dicendo, quàm fcriben. do ſummam cautionem effe adhibcndam ,vt vitium oſtenta tionis deuitetur ; cum homincs in rcſua reſtrictiores erlede bcant, Lib. II. Cap. XLIX. 363 bcant, niſi cum perſonæ officium , aut iuftitiæ partes, aut cha ritatis munus, aliud expoſcit; quod fi quis paſlim prædicct , rc nulla ſuadente, aut exigence ,facellum illud à ſe extructum of ſe , aut Eccleſiam ædificatam ,ipſevidebitur tuba canere, & ſu pellc &tilem ſuam oftentare, quan latroni vanitatis facile de ripiendam cxponit, quod fi eadem litcris , & fcriptionicom mittas, in idem periculum incurras, atque eò maius, quò Scri ptura , tanquam publica res apertiore loco , non ad breue mo. mentum ,ſed ad longitemporis memoriam omnibus propo nitur, & feueriore cenſorum iudicio ſubiicitur. Præterca exemplum allatum dilimile eft;nam voces,qui bus vtimur, & ſcripta, quæ pangimus, priuatæ res ſunt, quæ à cuiuſque voluntate pendent, & fiunt, & mutantur, & tollun tur,cum placet:at vcrò picturx , cùm Deo dedicantur, in no ftra poteſtate effe deſinunt ; & ad alium conditionis gradum afccndunt,cum amplius ad priuatorum vſum transferri non poßint, quando iam facræ ſunt , iam in Eccleſiis domicilium conſtitucrunt,iam ad populum imbuendum ſe contulerunt, iam Deigloriæ ſeruire cæperunt ; Itaquc propter illud , quod ſpectant, propter myſterium , propter ipſum locum , & fi nem, non debemus illas aliarum reruin norma mctiri. Alij dicunt, fi licet , vel potius interdum neceſarium cſt, in ſedilibus, fcamnis, & ſcabellis Eccleſiarum ſignum ſu um figere, ne loco moucantur, néuc aliorum vſui patcant; cur non idem fieri poterit in Calula , & in pallio altaris ? His reſpondemus, ſedilia , & ſcamna in Ecclcſiis à priuatis hominibus ad commodum proprium conſtituti , vt ctiam cum voluerint auferri poßint , & in qucmcunque profanum vſum conucrti; ſed ornamenta altarium , & facrorum vafo . rum traducialio non poffunt, ſed iam Dco dedicata ſunt , & Sacris tantum myfieriis feruire debent , nec in alium vſum transferuilicct,ncc lignum aliquod benemerentium in iis ne. celia 366 DeSac. 68 Prof. Imag ceffarium eſt, quando qui donat , vniuerſum rei dominium à ſe transfert . At ſi quis adhuc inftet, imo in dandis rebus , quemlibet poſſc conditionem , & legem præſcribere , quam volet ; & in donanda caſula poſſe prohibere ,ne quis alibi vtatur , & iu bere, vt cum illo ſigno vtatur,quo poſſitcuius fit internoſci. Reſpondemus, non negari , quin hoc interdum ob iuftam a liquam cauſam permitti valcat , ſed vt diximus Iurepatrona. tus,magiselucere pietatem , & beneficentiam illius , qui Ec cleſiæ purè donauit , quàm eius , qui ſibi ius patronatus reſer uauit; ita dicimus in omnibus his ornamentis , ac bonis mo bilibus Ecclefiarum ; illius liberalitatem clarius elucere,qui, quod donat Dco, liberè, & purè donat,nullaque adiecta reſer uati alicuius dominijconditionc, totum Deo largitur. Huc verò pertinet , quod legimus in ſacrificiis veteribus, b S. Thom.1.2. obſeruatum effe ,ex quibus illud acceptius, & illuſtrius erat, 9.102.art.3. ad quod Holocauſtum dicebatur , quod totum pro Dei laude flammis conſumebatur , ex quo nihil ad ſacerdotem , nihil ad eum , qui obtulerat , perueniebat ; vt in cæteris ſacrificiis fieri folebat ; ita in donanda caſula , quod cft genus quod dam oblationis ; ſi quis velit in Holocauſtigradum prouehc re, debet illam purè , & integrè tradere ; quod Gilocum ſigni retineat;imperfe & ius ſacrificium erit , ex quo partem ſibi re ſeruat. Alij dicunt , hanc eſſe grauem reprehenſionis notam, quæ Prælatis , & Principibus viris pænè innumerabilibus, qui ſumma pictate præditi fuerunt, inuritur; qui in conſtruen dis Eccleſiis,iiſdemq;inſigni muncrū varietate augēdis, hanc ipfam rationem ſecuti ſunt , & inſignia ibi ſua reliqucrunt. Reſpondemus, hoc ipſum pertinere ad illas , de quibuscapi te poſteriore agemus. Præterca noftrum confilium non eſt, aliorum facta redargucre, aut de alieniscöfiliis iudiciun fer re , ſed conamur hoc vnum , vt inter varios vſus, inter diffi octauum . miles 1 Lib. II. Cap. XLIX. 367 miles mores hominum , quidehocgenere eſſe poſſunt, popu lum noſtrum ad eam partem vocemus , quæ laudabilior eſt, & quaſi digitum illo intendamus, vbi vera noſtrarum actio num meta fita effe debet ; quò li perueniat, maiorem perfe & i animi commendationem obtineat. Alij dicunt,Dominum in Euangelio velle , vt facta no- c S. Mart.c.s. Atra omnibus pateant, omnibus cognita fint, luceantque ope ra noſtra coram hominibus,vtexemplo , & quaſi cohortatio ne quadam , alios in viam rectam ducamus. Reſpondemus, Saluatorem voluiffe , vt opera hominum , non tamen aucto ies operum videantur, quod longè abhorret ab inſignibus, & titulis, qui nihil agunt aliud, niſi vt auctoris perſonam oſten tent, cum opus ipſum ſe fatis declaret , nec ſigna aliqua ad ſui declarationem defiderct. præterea additidem Saluator cau fam, curid requirat , dicens ; & glorificentpatrem veftrum , qui eit in calis. Iterum videntur alij inſtare his dictis, cum agnoſcitur ſi gnum in caſula,aut in altari poſitum ,excitantur memoriâ au &oris corda hominum, tum vt ad illius imitationem rapian tur, tum vt pro illo veniam à Deo precentur. At nos dicimus, quod vel inſigne conſideratur ratione auctoris, à quo eſt pro fecum, aut ratione inſpicientis, cui videndum proponitur :ſi primo modo , tunc qualis fuerit finis ei propoſitus , qui ſi. gnum poſuit,tale ſit de bonitate , aut culpa illius apud Deum iudicium, vt paulò poft latiùs declarabitur; ſi ſecundo modo, tunc cum fieri poffit , vt qui intuetur imaginem, longè aliud cogitet, quàm auctor mente concepit, cumque auctoris pro poſitum lateat aſpicientem , & ipſum opus ante oculos ſit, at que ideo permulta, ac diuerſa iudicia in rem iſtam facile pollint cadere, hæc ad ſequens caput reiicimus, in quo de ytroque plenius diſpu tabitur. ! de soczepanel Сс Deinfi-, 368 DeSac.Prof. Imag. co De infignibus familiarum ,quain Eccleſiis affigun tur,tam quoad auctoris propofitum ,quàm quo ad aliorum opinionem , quam concipere poffuntü,quiillasfpectant. CAPVT L. ACTE N vs de inſignibus familiarum egimus, quod ad illornm ſpeciem externam attinet , nunc verò agemus , de fine, quem iis vtendis propoli tum quis habere poteſt, qui quamuis perſonam auctoris primò reſpiciat,tamen ctiam fequitur, vt perſonam illius, qui ſpectat,complectatur. Non enim fieri ſolet, vt ali cubi inſignia ponantur alia de cauſa,niſi vt aliquando ab aliis, cuius ſint,recognoſcantur:idcirco primùm de auctore, dein de de fpe & ante agemus. Nullus tamen ex iis, quæ huc vſque ſunt dicta ,ſenſum no. ftrum durius interpretetur , quaſi peccare omnes diceremus, qui ſua in Eccleſiis ſigna ponunt; & illa à facris locis excluſa perpetuò quodamexilio damnaremus,ita vt hac falſa opinio nein multorum animis confirmata,homines contra volun tatem , & confilium noftrum ab exornandis Eccleſiis , qua rum certa iactura, & non obſcurum detrimentum ageretur, defifterent. Itaq; vt magis illud, quod ſentimus animo , explicemus, nonnulla addemus,quæ populo faciliorem huiuſcerei cogni tionem fuppeditare poffint; nam vt ille qui gemmarum mer caturam exercet,debet non obfcurè,nondubiècognitionem illarum tenere; quantiq; lintintelligere,vtproprium cuiq ; lo cum pro gradu præſtantiæ dare poflit: ita Chriſtianus homo, qui ad cælum operum meritò quali mercaturæ egregio quo dam Lib. II. Cap. L. 369 dam genere,in toto vitæ curſuadſpirat,debet naturam rerum callere , in quibus verſatur, & quæ bona fit, quæ melior, quæ optima,internofcere, vt primam eandemq; optimam, quan tum eſt in illo, aſſequatur. Quod igitur ad auctorem pertinet,quifamilięſignum de pingit,dicimus, quod cum ſigni natura ea fit, vtindifferens, & medio quaſi loco, inter virtutem , & vitium confiftat, & idco poſſit laudabiliter agi, & dignum præmio haberi:poffir etiam peccatimortalis,ſeu venialis notam ſubire ,quod totumà va. rio hominis propoſito , alium , & alium finē reſpiciente, pro ficiſcitur, fiquidem ipfa agentis intentio, in rebus huiuſmodi examinandis, princeps & dux eſt ;cum Deus non tantum rein , ſed rei finem æſtimet. Vnde ſæpe contingit , vt quod oculis mortalium egregium ac ſummum videbitur in cæli theatro nihil planè ſit ,vt innuit Aggeus Propheta, dicens : Reſpexiftis a Agg.Prople. adamplius, & eccefactum eft minus. & Daniel 6: Appenſuses in fta- 6 Daniel.co. tera, &inuentus es minus habens. Idcirco ſignaiſta , quæ in Ec- pite s . cleſiis viſuntur , quantum eſt ex gencre ſuo, reprehendi ne queunt,ſed interdum eo confilio fieri poſſunt, cum Dei glo riæ , & puritati mentis ſeruiant, vt accepta Deo ſint, & meri. ti loco habeantur ; ſicut ex altera parte, quando deeft re&us finis, peccati labes illis contrahitur , & quia ab hac rectitudi ne finis diuertere facile quis poteft , aut cæca affectione de ceptus per errorem labi , idcirco officij noſtri ratio poftulat, vtpopulum noftrum Bononienſem moneamus , ne progre: diatur eò , vnde pedem ſine periculo referre non poflit , ſed ibiconſiſtat ,vbi tuta ſedes , certaque ſecuritas fit: quemad modum illi faciunt, qui libros deimitatione ſcripſerunt; lau dantenim fa & um imitantis, fi optima “ , fi præftantiffimaani-c Quintil. lobo mo ſuo proponat ; & imitatione profequatur ;quando ſi mi- 10. cap.2. nusfinem affequimur, quò aſpirabamus,ſaltem longius pro gredimur, & lucrum non contemnendum facimus. Exiſtimamus igitur cum illo præclarè a&umiri , qui has 1 Сс 2 inſi 370, De Sac. &Prof. Imag. homil. 17. inſignium pi&turas,quæ in Eccleſiis fiunt, neglexerit, quarum natura licetmediaſit , tamen ipſe rerum vſus oſtendit, quam fæpe ad inanes cupiditates , & ad mundana ſtudia trahatur. Et quamuis theoricæ fortaſſe præſidio defendi poſſint, cef d Gabr.Biel.in ſante pompa , vtinquit Bielius: tamen in pra&icis valde a 4.dift. 45 . cs Chryfoft.in liud cötinget. re &tè igitur dixit ſanctus Chryſoſtomus , quod poft ad Ephef.diaboli opus eſt facere, vt indifferentia contemnantur , quia nimirum ſæpe iis abutuntur. Itaque ſi quis cſt, qui hæc ſigna ponere in Eccleſiis , & re bus ſacris adiungere cogitet, illud in primiseft illi curandum , vt fe ipſum colligat, & diligenter finem excutiat; vtrum alios exemplo ſuo in exornandis Ecclefiis imitari velit ; vtrum ſe ſancto illi commēdet, illumg; ſibi patronum adſciſcat; an ve. rò ſe, & alios vocet ad imitandum ſancti Martyris fortitudi nem, patientiam, & alia præclara facta ; an vt auctoris deſide rium appareat , cupientis cæterorum animos ad Dei obfer uantiam his picturis, & ornamentis excitare;an ab homini bus petat, vt Deum pro ſalute ipſius, qui opus illud curauit fa ciendum, precentur, an verò, communem mundi errorem ſe quatur, & popularem, ac leuem vanitatisauram captet ;atque ita ex his, vel ſpiritus, velſenſuum inuitamentis, aliisq; cauſis, quas ipſe fortaſſe animo, & cogitatione percipiet, normamſi bi aliquam præſcribere poterit , & differentiam obſeruabit, vtrum illa loca ad Iura patronatus pertineant , in quibus vi detur ratio magis ſuadere, vt inſignia ad fidem tituli facien dam conſtituantur, ita tamen, vt ab oculis hominum aliquo interuallo ſubducantur; an verò ſint alterius generis ædifi . cia , & picturæ , aut ſacra ornamenta , vt caſulæ ſacerdotum , pallia altarium , pluuialia , candelabra , calices atque huiuf modi res , quæ non ita commodè figna iſta recipiunt ; re ve rò diligentius cum animo conſiderata, & cum piis , &erudi. tis viris communicata , deliberare melius poterit, quod illi Dei fpiritus dictauerit. Nunc Lib. II. Cap. L. 371 Nunc verò ad aſpicientem venimus , nam vt ſuperius di ximus, fruſtra quidem inſignia facta eſſent, niſi aſpicerentur, Eftigitur conſiderandum ,an ipſa mēs auctoris queat per hæc ſigna efficere in aſpicientis animoaliquid tale , quod expeti uit : qua de re non poſumus non valde dubitare ; nam licet ponamus aliquem bonis , & chriſtianis rationibusaddu&um effe,vtmonumenta hæc, de quibus agimus, relinquat, tamen cum iſta ſintargumenta quædamæquiuoca, &multarum re rum, & cogitationum , & hominum communia , poffunt ipſa quidem in aliorum animis varias interpretationes parere:Ita que ſi quis optat earum rerum , quas ad Dei laudem contulit, aliquam pofteris memoriam relinquere, & ad hæc inſtrumen ta confugit , vt illud affequatur, videtur ille quidem tota via erráre, cum certiora omittat media, quæ poterat adſciſcere, & illa comple & tatur, quæ naturâ incerta ſunt, acinterdum non prodeffe , ſæpius autem obeſſe , & in partem peiorem facilius, quàm in meliorem, trahi poſſunt. - Nam diximus aliâs naturam propriam inſignium eam vi deri, vt ad ſignificandum rerum diffimilitudinem , & familia rum differentiam , inuenta fint, vt rerú dominia diſtingui pof ſint, & ipſis rebus , ac perſonis authoritatem quandam adiun. gant. Idcirco videmus illos tantum inſignibus his vti , quico gniti magis ſunt, no ignobiles, aut obſcuriores homines.Item adhibentur ad res non vulgares , non contemnendas. Itaquecum ſignorum natura, & vſusad res diſtinguendas, &aliquid exiſtimationis importandum pertineat, valde verē. dum eft, licet ſana ſit auctoris mens, cum ab aliquo afpiciun tur ſacris in rebus pofita , ne naturæ ſuæ conditionem non ſo lum non retineant , fed indebitè excedant , & populo facile fi dem habenti perſuadeant, vt ſolet in rebus profanis contin. gere, ita in his fa & ú effe, vt res auctoris illuftrius ſplendeſcant. Necab hoc iudicio communi impediendo ſufficit recta auctoris mens ; nam in iis rebus, quæad alios quodammodo Сс 3 referun 372 DeSac. Prof.Imag. referuntur, vt ſunt hæc ſigna, quæ fiunt, vt afpiciantur, & reco gnoſcanturà multitudine ,obſcura mensauctoris, ca, quæ ob iici poffunt,non ſatis diluit ; niſi declaretur argumētis euiden tibus, &ad rem accommodatis. Itaque communis ſenſus hominum cum trahat , & inter pretetur inſignia in partem deteriorem , propter ea , quæ dixi mus, aliquid potiusalienum à facientis confilio , & mente pa riét. Quin etiam videtur ipſe autorin re ſua deficere, cum præ ſcriptos prudentiæ terminos negligat, quæ vt finem optatum adipiſcatur,hocin primis expetit ,vtèmultis mediis illa, quæ tutiora , &aptiora ſunt adhibeat ; fallacia verò ac dubia omit tat ; quod totum à nobis differendi, ac veritatem excutiendi cauſa di& tū ſit. ſperamus enim fore, vtpiis animis inutilia om nino futura non ſint; vt ſi minus illos ab horum vſu omnino reuocarint , in quo multi adhuc imprudenti quadam ſimplici tate duci perſeuerarunt; ſaltem cautiores in poſterum effici entur ; vt cum ſua inſignia pingi voluerint, alio conſilio id cu rent, & meliorem perficiendæ rei rationem ineant , quàm ha &enus factum ſit : quo fiet vt à ſummo Dco vberiorem fru & ú pro ſalute animæ( quod illis fummopere cupimus) aſequan tur: Animaduerfionesaliquot in qualibet pictura ob feruanda,vt vniuerfepoßitfatisfacere . CAPVT L I. OTERIT fortaffe præſens oratio alicui ſuperua canea videri ; nam cum ſuperius difputatum plenè fuerit de abuſibus, quiin piduris vitandiſunt ; exi ſtimare poſſumus, ſi imago aliqua illis careat, loco ſatis tuto ipfam conſediſſe , vt oppugnationē nullam lure per timeſcat. Tamē fi quisaccuratius animaduertat,inueniet hoc F ipſum Lib.II. Cap.LI. 373 ipſum ſatis non ele, cum ifta valde inter fe differant, à malo abſtinere , & bonumample &ti; idcirco licet pi &tura iis vitiis, de quibus diximus, careat, non tamen iudicabitur ſtatim bona, c gregieq; fa &ta, quatenus operis dignitas requireret, vt omniū commendationem affequatur. Accedit etiam maior quædam difficultas; quia cum diuer ſa , & pænè infinita ſint iudicia hominum ,velà naturæ propen ſione, vel ab imbecillitate artis, vel à corruptis moribus , aut ab alia cauſa profecta, videtur fieri vix poffe, vtinueniatur ali . quod, quod communi voce, & conſenſu probetur. quod pro feato ita eueniret, fi pictoris munuseſſeintelligeremus volun tati omnium ſatisfacere : ſed nos dicimus non decere ſapien tem virum , ne dum chriſtianum hominem, in hoc vno labo rare , quando in æftimandis rebus, cum multià rationis recta norma diſcedant, neceffe effet , vt illorum cupiditati ſatisfie ret,ad illa deſcendere, quæ à ratione aliena ſunt. Itaque hæcipla difficultas rationes alias habet : nam licet exiſtimemusnos loqui cum illis, quiveri præſtantiam , quate nus illorum ftudia ferunt,bene cognitam habent; tamen cum illorum nonmodò naturæ , fed etiam inſtituta inter ſe valde differant; quamuis, vt opinamur, laudabilia ſint ; nobis vide tur pi&ura illa , quæ maribus & fæminis; nobilibus, ac ignobi libus; diuitibus, &pauperibus,do &tis, &indo &tis ;denique ali qua ex parte vnicuique mortalium ſeruit, cum popularis libri partes ſuſtincat ,ad illam corporis figuram dirigenda effe , quæ peræqua portione , in vniuſcuiuſque ſenſum , cum voluptate influat ; in quo exiſtimamus vniuerſam artificis præftantiam poſitam effe; atque huc ſpectat difficultas iſta ,quam habemus in manibus, quæ profectò maxima eſt. Vt igitur viam aliquã pictori ad rem iſtam patefaciamus; permulta , &illa quidem varia à pluribus tradita colligemus; non omittentes ſententiam quoque noftram , qualiſcunq; ſit, in medium afferre. Primus 374 De Sac. 6 ° Prof. Imag. a Vitrun.lib.i. rap... Primus modus à Vitruuio * ſignificatus eft in principio ſuorum librorum : in quibus , cum loquiturdequalitatibus, quæ in bono architecto effe debent , vt illius opera omnibus partibus abſoluta, perfectaque efle poßint, magnam fcientia rum varietatem enumerat , vtgeometria ,arithmeticam , phi lofophiam , muſicam , aſtrologiam , &aliarum præterea rerum cognitionem , quas ipfi picturæ neceſſarias eſſe arbitratur : vt exlibris eius colligitur. Quia verò archite&ura eſt, tanquam baſis aliarum facultatum , quę ad faciendas imagines adhiben tur ; quando hæ illius commodo, & ornamento ſeruiunt: id circo in pictore , &fculptore , & alio huiuſmodi artifice iſta omnia, &forranc etiam alia præteriſta requiri videntur. Atqui nos dubitamus , ſi res iſta hac tempeſtate prolata fuerit , & vox aliqua huius generis infonuerit , artificumque aures perftrinxerit, parum abfuturum ſit ; quin ſumma rerum deſperatione opprimantur ; quando aut illorum inopia , aut corrupta huius ſæculi diſciplina,aut temporum iniuria , aut a liud quoduis ſatis probat , perpaucos efle , aut fortaſſe nemi nem, qui per hos tanquam ſcalarum gradus , ad facultatis hu ius tractationem venire ftudeat, ita vt extra rem, &temporum conditionem effe videatur, illos tantarum diſciplinarum one re grauari. Secundum pingendi modum , ab ipſo Zeuſi pictore ſe inu.in princ. culorum omnium nobiliffimo, obſeruatum tradunt, quicum vellet imaginem mulieris facere, quæ abſoluta perfe &taq; pul chritudine eſet ,multarum puellarum , quarum forma, dilli mili tamen inte, eximia habebatur, figuram imitandam ſuſce pit, & cumèfingulis aliquid collegiſſet, quod aptum ad ratio nes ſuas videbatur , excellentemmuliebris formæ pulchritu dinem yna imagine complexus eft. Sed hoc exemplum præter ſummas illius difficultates, ſi habeaturhoneſti ratio, quę profectò habenda eſt,non videtur adhuc commodè perducipoflead picturam hiſtoriarum, aut aliarum b Cic.lib.2. de Lib. II. Cap. II. 3.75 runt. Storibus aliarum rerum , in quas animantia , & inanima multa, & diffi milia conueniunt, quorum multitudo ,cùm penè infinita fint, effet opus nimis arduum , quod allequi nemopoſſet, ſingulas illorum formas ita diligenter perſequi, aut ſpecies apud ſe re rum omnium, & magnarum, & minimarum perfectas habere, in quibus geftus, & motusomnesexpreſſi reperirentur. Tertius modus eſt poſitus abillis, qui ſcripſerunt de hacc LeoBape.lib . 2.de piltura . arte , cum vellent tria in perfecta pictura requiri , circumſcri Alb.Durg lib. ptionem ,compoſitionem ,& luminum ſuſceptionem . de barier.fig . E lób.de fimm . Alij rem totam complexi ſunt regulis, lineamentis, men- Phil.invirrum ſuris,quantitatibus,circuitu ,vmbris, luminibus, & variis præ. lib. 6. cap .2. terea rebus, quæ vbcrius ab ipſis tractata ſunt. alij aliter ſenſe in introductio ne del i.de pia Nos autem dicimus omnes iftos, & alios huiuſmodimo dos , in ipfa artificisinduſtria , & vi deſignationis poſitoseſſe : quæ quamuis à nobis tanquam prima habeatur; tamen affir mamus non fatis idoneam ipſam vnam effe , vtopus aliquod cfficiat, quod commune omnium commêdationem affequa tur. Præterea qui conſiderat magnam varietatem rerum , quæ cadere in picturam poſſunt, quippe quæ infinitam magnitudi nem rerum omnium, quæ non modo ſenſu , ſed etiam intelle &u percipiuntur, complecti poteft ; idem iudicabit magnum cſſenumerum rerum,quæ regulam certā haberenon poffunt, fed variis, & auxiliis, &remediis iuuari debent. Quartus d modus eſt ille , quià nobis libro primo explica- dLib.I.cap. 21 Eseg. tus fuit, dumagebamus de officio , & fine pi&oris, dicentes,vt oratoris officium eft, delectare,docere , perſuadere; ita pi&to res; quiſacris imaginibus faciēdis dant operam, effe quaſi mu tos Theologos, & munus non diſſimile obire : pi&turam verò illam plus minus perfc &ti habituram , quæ vel longiusabfuc rit,vel propiusad finem Theologiæ accefferit. Sed illa ſimilitudo quamuis veritatem tencat , & pi &aré finem declátét,cam tamen difficultatem , quam in præfenti in Dd quirimus 376 DeSar Prof.Imag. quirimus no tollit. gam hoc quidem loco illos terminos præ termittimus, quiex mathematicorum diſciplina, à materia re iungi ſolent, vt ad ſingulares regulas deſcendamus, quæ ipro rerum vſu oftendunt, quatenus fieri poteſt, viam, quæ tenen da eft, vt picturæ quæ fiunt communem hominum commen dationcm obtineant ; quod quamuis difficile explicatu effe putemus, tamē vt libro huic modum , & finem conſtituamus, & oftendamus terminum illum præcipuum , quamuis longo interuallo diſiunctum , quem animo ſpectanius; &quo eſe contendendum exiſtimamus; quædam ſignificabimus , quæ faltem melioribus ingeniis , pro figno, & duce erunt , vt pro fundiora vada cxquirere, & tentare poſſint, atquc illos in por tum deferre ,qui fe ita in operibus fuis gerunt,vtab hominum iudicio laudem , quali laborum fru & um , capere poflint, id , quod capite proximo declarabitur. Concluſio. Quidpracipuè neceſſarium iudicetur,vt resquepictura exprimuntur,abormi bus commendentur ? j CAPVT LII. Vm fcriberet * Apoftolus Corinthiis; diccbat ſe lu. 2 Corint.cap.9. dæis, gentilibus, & iis , qui ſub lege , vel ſinc legec Srant,omnibus denique hominum generibus,& or dinibus ſimilem fieri finxiffe , vt omnes lucriface 6 Rom .cap . ret , & alibi fatebatur, ſe Græcis, &Barbaris , ſapientibus, & inſipientibus,perfe &tis, & imperfe &tis,debitorenieſc.Hocip. ſum Pauli documentum pictores imaginum ſacrarum , qui ta citæ prædicationis munus obeunt apud populum , impellere deberet, vt ſibianimosomnium conciliare , & vniuerfæ mul titudini prodeffe ftudercnt. Illosautē imitentur, quiapud In dos occidentis, ex plumisauiū imagines conficiunt;quicum norint, Lib. II. Cap.Ln. 377 norint, exluminum diuerſitate diffimiles plumarum colores reddi;non hacagunt, vt bonę tantum videantur ſole oriente, fed volunt etiam, vtinclinato, vel in pomeridianum tempus, velin vltimasOccidentisoras, etiam , ad nodurnam lucernæ flammam , non inſullæ habeantur. Sed quia , vt diximus , opus hoc ſummas, tantaſque diffi cultates habet , quantas induſtria hominum vincere vixpof fit ,cumartes, &inftituta gentiuminter ſe non modò re, ac diſ fimilitudine; ſed etiam numero , & varietate differant;idcirco , cum in homine duæ ſint primæ, & principales potcntiæ, è qua rum perfecta dignitate , vera hominis dignitas , & præſtantia pendet,hoceft ,intelligendi vis, & voluntas, ſi quando pi&tura ita fa &ta fuerit, vt vtrique proſit,non aliter, quàm libri, &ma giſtri ſolent ; exiſtimari tunc meritò poffet, ipſam.iam cffein viam ingreſam , vt cuiuſque gratiam , & beneuolcntiam ſibi conciliet. Quod,vt apertius declaretur, atq ; vt ad praxim ipſam po ftra defcendatoratio , conandumà pictore erit, quod pertinet, ad ipfam vim intelligendi , vt pi&turæ , inprimis rectam habe rent,tanquàm fundamentum optimum, deſignationis, & ar : tis rationem ,ac rerum , vt cognitæ ſunt, veram ſpecicm : quod autem pertinet, ad voluntatem, ita factæ effent, vt duo effice rent,quorum alterum, in alliciendo exterius ſenſum , alterum in ſpiritu , & pietate igniculis quibuſdam interius excitanda poſitum eſt. ctque his quatuor exiſtimarcmus quatuor gra dus , aut ſtudia hominum comprchendi, quales ſunt pictores ipſi,tum alij literis eruditi, tum idiotæ , & vulgares homines, & denique qui fpirituales dicuntur. Nam li his omnibuspictura ſatisfaceret, dici poflet iam populi communem fenfum quo dammodo affecuta cffe . Vt igitur à primoincipiamus , cum Pictura litarsimitan di, quæ verſatur vniuerſa ; in repræſentandis rebus , quæ ,vela natura funt; velab arte,velà phantafiæ vi ortæ ,vtcas, quali vi uas, & veras cxprimat,ncceffeeft, fi quis in hac ſe velit egregi, .Dd 2 &lucu . 378 De Sac.Es Prof. Imag. 1 &luculenter exercere; vt eam partem perfe&tè calleat, quæ de ſignatio dicitur, & à nonnullis pi&uræ anima, & primum artis huius fundamentum appellatur. Itaq; qui in hac perlongum tempus nõ elaborauerit, nec operam diuturnam optimisma giſtris dederit, nec præccptis illorüfidem habuerit, nec fiquid correxerint , libenter obſeruarit,necin theoricis, & pradicis, tantum profecerit, quantum opus eſt; fruftrà ille quidem húc librum legerit,nec ſibi obferuatione accurata ſingulorum , de quibus diſputauimus abuſuum ,& omnium aliarum rerü, quas reliquis libris perfequemur,perſuadeat poſſe ſe vnquam , ad a liquam præſtantiorem laudem peruenire. Quo nomine defi gnationis complectimur, quæ artis huius periti homines no. runt, perſpectiuam , & quod vocant Sburzum ,vmbras,ſuperfi cies ,lincamenta, ſitus,interualla,motus,regiones,Anaglypta, proportiones, varietatem corporum, cælorum fitus, & ratio nes, & fi quæ formæ faciendæ ſunt, excera,aut terra , & alia co rum præcepta, quorum ſcientia neceſſaria eſt, propter illa om nia, quæ in picturam cadere poffunt, quales funt homines, ani mantia bruta, plantæ, vrbes, prouinciæ, Eccleſiæ , veftimenta, &alia . Itaque monemus pictorem primò id curet, vt ne opus ſuum in his peccet, vtaliis, qui in arte præftantiores ſunt, om nino probetur. Deinde curabit, vt ne iudicium illorum offendat, qui ex cellunt in illa facultate, quam pi& ura complexus eft , fiue in rebus Ecclefiafticis, fiue in hiſtoriis profanis,aut in rebus, quę, velà natura,velab arte factæ funt,aut aliis verſetur: inueniun . tur enim quidam in deſignationis opere præſtantes viri, quie tiam, in colorandis rebus excellunt, quicum literas ignorent, &illos in conſultationē non adhibeant, qui diu in ftudiis ver ſati ſunt, errant grauiter, modò in hiſtoria , modò in Gitu loco rum, modò in veſtibus, in temporibus, in figura animalium, & alijs rebus, quas ſupra commemorauimus, quæ diligenter ob. feruandæ ſunt: nam ſi pi &turæ tales hominibusliteratis,& iu dicio præftantibus obuia fiant,quarum iudicium ,cft in primis magni Lib. II. Cap. LII. 379 magniæftimandum ,quippe qui do&rina, & morum exemplo fe reliquis duces, ad virtutem præbent, no poſſent illi quidem non iſtaspicturas vituperare : quod operis dignitatem valde minuit, & de pi&toris exiſtimatione plurimum detrahit, cum nihil aliud noffe videatur, quàm aliorü inuenta ſequi, & quaſi deſcribere,atq; ita parum ſcientē eſſe, vtà ſeipſo cxcogitare, & inuenire aliquid, certoq; fundamento munire neſciat, non ſecus,acimperitus nauta,quinauclero duce nauem tuetur e gregiè,ipſe verò, cum nec maris vim , ncc latentium ſcopulo rum incurſum ,nec regionem , in qua nauigat, norit, demum facto naufragio;ſe , & reliquos pari periculo obftringit. Tertium genus eorum, quibus fatisfaciendunieft necella riò ; ſunt illiterati,quæ maior eſt pars hominum , quorum præ cipuè cauſa, ſacræ imagines inductæ ſunt; Itaque ſi minus iis ſatisfactum ſit, prout eorum ingenium, & intelligentię vis pa titur;magno interuallo ab co fine diſtamus,ad quễ noftrum opus aſpirat:Imperiti enim dū picturas, non ſigillatim diſiun & tas , ſed gregatim congeſtas aſpiciunt, vt inquit Plutarchus, Plurar.de ſæpe mediocre aliquod opus,velrude etiam laudare magisſo .in pris . let, quàm quod præſtantis artificis manu factum eſt;non tamē quicquam pictori de diligentia ſua remittendum erit , ſed ita ſemperagendum ,vtcum artificio , & diligētia deſignationis, acoperis perfectione,coniungeret illam feſtiuitatem , tanto perè d Apellisteftimonio commendatam, adeo quod elegan- d Plin.lib.zs. tia, &varietate colorum modòilluſtrium , modò obſcuriorū ,cap. 1o . aut delicata quadam ſpecie ,aut aſperiore, pro rerú , quæ pin guntur, varietate, qualitate, aut diuerſitate ornamentorū ; aut regionūamænitate, quatenus ipfe locus ferat,autaliis inuen tis oculos imperitorum alliceret , & voluptatc quadam tene ret;nec tamen dicimus,vt huic generi hominum pictor ſatis faciat,effe illi pingēdas petulantes choreas, aut helluones, aut ebrios, aut alia intemperantiæ genera , ſed potius obſeruato illo, quod maximè decet, ftudeat operibus ſuis illa adiungere, quæ multitudinis oculos oble & are magis ſolent; In primis Socant. Gonic , Dd 3 verò 380 DeSac. Prof. Imag. cap.io. gram . 132 verò curet , vt illud, quod ipfe vult pingere, à vera viuaq; fpe cie, quam minimùm diffentiat,ita vt etiam ,fi fieri poſſet, ob iecta imagine ipfi oculi in crrorem fraudemq; inducantur; vt e Plin.lib.ss. præter cxcmpla aliorum , quæ apud antiquitatem ſatis nota ſunt,Poëta ille, de tabella pi& a,& cum viuēti cöparata,dixit: f Marrial. ex Pictam Publius exprimit tabella: purg.lib.i Epia » In quatam fimilem videbisiffam , Vt fittam fimilis fibinecipfa . illam denique pone cum tabella; ,, Autvtramque putabis effe veram , ,, Aut vtramqueputabis eſepictam . Deinde pictura ſit per ſe facilis, & nota, quatenus fieri poterit, ac ſi opus id patitur , in partes aliquot diſtribuatur, vt qui in tuetur, facili negotio agnoſcat, quid per eam ſignificetur; cum verò aliquid tale eft, quod non omnibus pateat, tum illud ita ſaltem exprimi,ac diſtribui debet, vt, quiperitiores ſunt, rc liquos erudire poffint. Relinquitur vltima hominum qualitas, quos fpirituales vocamus , quo nomine Chriſtiani omnes comprehendendi cſlent,quiſacro Baptiſmatis fonte abluti, & fidei lumine im buti , omnibusque in rebus animo deberent intimo rapi in cælum. Sed hoc carnispondus , hæc inquam corrupta homi nis natura huiuſmodi eft, vt multi nihil cogitcnt , nihil Spe & entaliud ,quàm quod fenfibus percipiunt , nec imitari vo g Lenit.c.2. lunt animalia 5 , quæin facra lege munda vocantur, quorum e rat proprios cibos ruminare. Itaque cum homincs ex duplici ſubſtantia conftent,ſcilicet carne, & fpiritu ,illos dicimus fpi rituales, qui diligentius, ad ca, quæ ſunt fpiritus,incumbunt, & externa,ad interiora referunt. Senſuales autem appellamus, qui ſenſus in omni re duces habent, & ſola terrena comple ĉtuntur, quæ fenfibus percipiunt. Cùm igitur picturæ ſacræ ad ſpiritualem proſpectum in ucntæ fuerint;necelariò rcquiritur, vt ſpiritum foucant,aut, vt dicam inclius, eiuſmodi argumētis religionis, & fan & itatis cxpri Lib. II. Cap.LII. 381 exprimantur,vt ij qui ſe, ad ſpiritus normam totos finxerunt, & ſpirituales dicuntur, cum afpiciunt, dele&entur , & analo giam in iis propriam recognoſcant, alij verò aſpicientes , & a nimaduertentcs fe valde diffimiles eſie , triſtentur animo , & ad aliquod pietatis inftitutum vocentur. Itaque magnoperè deplorandus eft abuſus ille, qui picto rum ferè omnium opera inſolenter occupauit ; Nam hi om nino defixi in eo, vt fe ipfos extollant, & propriæ gloriæ ſer uiant, omnes arripiunt in facris imaginibus occaſiones, quas poſſunt, vt oſtentare induſtriam , & artificium poflint ſuum ; neque cum animo cogitant, vtrum illud ad rem faciat, & in.. tuentibus prodeffe poſlit, & an loco reſpondeat, in quo poni tur, quod templum Dei eft , & an cum fine,cuius cauſa imagi nes ſacræ inftitutæ ſunt, conſentiant. Tamen Vitruuius ",magiſter & dux illorum , ſcriptum re- h Lib.t. cap. . liquit, multis in locis ædificia,ornamenta,& pi& uras,ad loca, Elrime. & adipfas resaccommodādas eſſe . Et Plato ' , loquens de pi. lib.6.cap.is &toribus, illos cæteris antepoſuit, qui præter peritiam expri- & lib.7.cap.s. mendi, & finis, &naturæ , & vſus rei, quæ pingitur,rationem Placo lib.10 . de habent; ſed nimio propriæ gloriæ ſtudio , & prædicationis cu piditate, in alium errorem grauiflimum feruntur omnino a licnum ab illorum regulis, & in ipſa imitatione peccatum: nam dum pingunt imagines ſanctorum , qui abftinentia , iciu nio, &lachrymis ſummam corporis maciem præſefercbant, cùm ſiccitate, & gracilitate magna eſſent; illos tamen plenio re, ac lafciuiore vultu repræſentant,quaſi crapulam , & laſci uiam docere, vel ſuperbiam ſpirare videantur, &cum ſemper honeſtum animo , & factis complexi fuerint,vt nullā partem corporis,quod minus deceret, nudatam paterentur , ipſi eos cruribus,ac humeris nudatos indecenter fingunt. Poftremò, cum ſanctimodeſtia, & humilitate præftantes, vix oculos at tollerent, illos tales faciunt, vt afpe & u , & geftu , & motu licen tiam vix ferendam oftendant, & aiuntita melius artem , & in . genium ſuú elucere,in antiquitateimitanda, ncc ipſianimad ucrtunt, 382 De Sac.et Prof.Imag. Lib. II. Cap. LII. uertunt, aliud effe Venerem ,aliud Martem , aut Cleopatram , aut Tiberium pingere , & ſæculares a &tiones exprimere,aliud verò Sanctos, & San & tas pingere, totosin religione, & pietatc defixos. Et credendum eft, fi Gentilibus propoſitus fuiſſet fi nisille , qui Chriſtianiseſt conſtitutus ; fortaffe illos fa & uros fuiffe imagines huiuſmodi, quæ modeftiâ venerabiles , & pie tate admirabilirefertæ viderentur. Atq; vt ſummatim dicamus, hac tempeftatc parsiſta ho minumabuſu iam deprauata eſt, atq; in illorum etiam opera irrepſit, qui præftantiſſimi habentur, vt non poſſim non il lorum cõſcientias iufta animaduerſione oncrare, & exemplu cuiuſdam pâiffimi pictoris noftrorum temporum proponere, qui antequam Sancti alicuius imaginem pingere aggrederc tur, vitam illius diligenter percurrebat, & à ſuſcepto ex virtu . tibus illius argumento ,poftea dabat operam, vttalem faceret, qualem intuens,ipſe intimis ſenſibus afficeretur,alij vero pie tatis ſtudio incenderentur. I Lib.s. Quare cùm alio loco ' diſputandum nobis ſit vberius de vita & officio pictoris, hoc tantú in præſenti addiderimus , vt poſſit pi& tor viam ſuis operibus munitiorem reddere , atq; vt confilia, quæ dedimus, melius amplectatur, prudēter quidem fecerit, ſi imagines à ſe factas reuiſat ex interuallo, antequam m Plutarch de'extremam manu imponat, vt Plutarchus " docet; Idem nobis Apellis exemplum probat, qui cùm ſuis operibus adſcribere n Plin.smpre- ſolitus ſit; Apelles " faciebat ,exponebat deinde illas iudicio po fas. puli, & excipiebatdiligenter, quod dictum erat. Hocipfe ſibi quoq; faciendum putabit, adhibendo præftantes viros, & iu. dicio inſignes, & aſſentationis vitio carentes , quorum con filio adhærens , & admonitionibus obſequens , æter num ,à fummoDeo , & terreſtre , ab homini bus præmium referat. cobibenda ira in Princ. FINIS SECVNDI LIBRI. A33CHE $ 74.971 IN D E X R E R V M ET VERBORVM, QV Æ IN HOC PRIMO TOMO DE SACRIS ET PROFANIS IMAGINIBYS CONTINENTVR. 334 terna . 88 124 124 124 124.125 125 Abuſus. Sinegratiæ , non fine nature auxilio. Bufus donorum Dei cauſſa amißionis vel diminutio- Non merebantur virtutis nomen.335 nis eorum. Pag.s Adoratio. Abuſus imaginum et aliorum ,que Adoratio Dei alia interna , alia ex ad cultum Dei inſtituuntur. 7.9 Abuſus imaginum , & in facras,co Adoratio duplex Deo debetur. 124 in profanas caderepotest. 9.50 Adoratio fpiritualis in quo confiftat . Abuſus tollendifaluisrebus.140.143 Abuſus rerum cur a demone intro- Corporalis in quo du &tus ? 141 Exterior refertur ad interiorem . 124 Abuſus colendifalſosdeos. 166 Adorationis tria genera . Abuſus imaginum facrarum innu- Adoratio latriæ quid ? merabiles. 171.250 Hyperdulia quid? Abuſus antiquitas non debetconfue- Duliequid ? tudinem malum approbare. 327 Harumadorationum differentia.127 Actio . Adoratio à nobis fit tribus modis. 128 Actiones hominum triplicis generis. Adoratio rei & imaginis quomodo differunt ? Pag. 263 Adorando imagines res adoramus. Bona que ? 333 Adoratiofuperftitiofa . Competentes homini ex naturagene ris que ? pecieique ? Adulatio. 333 A &tiones chriſtianorum charitate a- Adulatio dedit occafionem Idolola 334 trie . 03.09 Ix vltimum finem relata . 334. Corrupit bonü imaginum vfum . 197 Actionesgentilium imperfecta. 334. Adulatio quoimprobior, eò citius ex pugnat. Nontamen omnes vitia & peccata . Adulatio vitanda in erigendis ſtatuis.. Еe AEgri 125 132.133.134 159.204 nimate. 335 198 334 199 IN D E X 40 ISI 191.152 S3 53 32 32.33 34 35 - 39 Ægritudo. Arbiter. Agritudo corporis est abbumorum Arbitrihonorary munus. perturbatione. Arca. Agritudo qualibet corporis nomen Arca Noë'imago totius vniuerfi.78 babes àparte affeta. Artes. Æthiops. Artes feruilesfordida , , Mechanice, qua ? 27.& feq.35 Æthiopesprimi in mundo extitisſe. Artesmulte quare aliquandoin bo nore, aliquädo in contemptu funt ? Æthiopum litere qua ? Agricultura . Artes ſecundum artificesflorent vel Agricultura cur olim in bonore, po- concidunt. ſtea in contemptu ? 33 Artis ingenua officia . Alcibiades. Artis materia &inftrumenta igno Alcibiadis fuperbia opumziačtantia bilia non faciuntartem ignobilem . acute àSocrate reprehenſa. 235 Artes Mechanica quomodo, & quá Angelus. babeant nobilitatem ? Angeli loquuntur per imagines mente Ars fabrilisà Deo infuſa. 41.77.79 conceptas , &inuicem communi- Ars omnis imitaturnaturam . . 23 Artes omnesad Deum referripoffe . Pingendià frequentioribus, quosui- 176 demus, effe &tibus. 338 Artes liberales chriſtianis eripuit Iu Annus. lianus apoftata. Annusvertens vel magnusquid ? 278 Artiumliberalium vtilitas &necef fitas. Apocryphum . Viilesfuntad conuerſionem Gentiliő . Apocryphum libris fcriptis tribuitur. Ornant chriſtianam doctrinam . 177 Quid fignifices? 162 Harum poffeßio propria est chriſtia Vnde deducatur ? Quando cepit effe in vſu: 102 Artesilliberales & probibite que?232 Duobus modisaccipitur. Artifex. Arabia. Artifici bono tantum cura est ſuorī , Arabia à Cham dieta Canaan . 62 nonalienorum inftrumentorã.231 Prima ignorauit verum Deum . 62 Artificum imperitorum maioreft 84 Prima colnit Idola , merus quamperitorum . Affertio . 95. catas . 176 177 177 162 162 norum. 178 162 62 321 R E R V M. 149 137 177 177 tur. 235.236 & 174. Affertio . Chriſtianorum alij laici,alij clerici.se Affertio est quintuplex. 147 Chriftiani ad magnanati. Alertio temeraria quel 147 Chriſtianis imagines non afferunt pe Aſertiofcandalofa. riculum idololatrie. Suspecta. 153.154 Idola picta retinerenondeberent.166. 167 Bellum. Chriftianis non eſſe interdicendas lie B Ella chriftianorum contra quos berales artes . probentur. 235 Valde conducere, Catholicorum inter ſecur non proben Chriſtus. Belli intolerabilesinſolentia. 235.236 Chriſtus veritatis fundamentum , Bella quomodo pingere liceat ? 230 vere religionis author. Chriftivaria nomina. Bonum. Chriſtus Sacerdosfecundum ordinem Bonumex integra cauſa, malum ex Melchifedech. quolibetdefeEtu. 172.240 Aduents fuo omnia fuftulit Idola . Bona à Deo facta funtomnia . 167.168 264 Chriſti mirabiles imagines. 119.220. Bruta animantia. Bruta animantia veſtigium aliquod Chriftum in vita nunquam rifiſe,fle babēt rationis,nullum religionis.o wiſſe aliquando. Catholici. Clericus. Catholicorum nonnullorum abu- Clerici qui ? fus in cultu imaginum . 1.0 Quodnam ipforum officium ? 51.350 Reformantur à Concilio Tridentino . , Clerici e laiciidem finis,diuerſa me Catholici inter hæreticos e infideles dia . funt, vt roſe interpinas, 8 Minus libertatis habent quam laici, Quomodo imagines colant . Cham. Non licet illis baberepicturas ridica las . Champrimus Idololatra. Maledi &tus à Patre. 62.15 ! Clericis Iniis laudabile nugafunseftblasphemie negligere infignia . 277. Ignorauit verum Deum. ignorantiam Deireliquit pofteris.62 Exaltari viunt . 350 Chriſtianus. Clericis nibilproprium ,omnia corum Chriſtianialij perfidi,aly veri. Eccleſias Veri agnofcere debent matrem oma- Clericorum infignia qualia eſſe debēt? giftram Ecclefiam Romanam , e 357 ES a lui 228 272,273 SI 192 276 276 62 62 350 357 I N D E X 357 92 tur. 277 terranea . 308 Hier . 308 tuit. 1.117.143 309 conantur. 309 tentes . 314 Quiinfignibus utuntur faciunt pre- Contractus aliqui innominati. 380 ter antiquum morem . Craſſus. Cognitio. Craffus in vita femeltantum rifile fer Cognitio humana triplex. Concilium . Crypta. Concilium Tridentinumnó tam chris Crypta loca funt abfcondita velſub ftianam diſciplinam nouam indus- Gryptas martyrum viſitauit RomeS. xit, quam veterem reſtituit. Defacris imaginibus optimè confti Gryptarum nomen ſepulcris conuenit. Dānat hæreticos qui imagines delere Item caueis &cellis quibuſcunq.309 Locis eriam ſuprà folum ,fed occultis. Reformat Catholicos imaginibus abu IubetEpifcopos huicmalofubuenire. Cryptas ingredifolebat Auguftus ti Concilium Nicanum Il.quoddicitur Item Iulianus apoſtata magiecaufa. more fulminum Ó tonitrus. 314 VII. Synodus, approbat imagines ex quacung, materia . Crypre ſubterranee varias ob cauſas In quocung fačta. Damnat harericos qui vocant ima Diis inferis conſecrate. 315.316.317, Defendit imagines. 114.116.129 Crypta martyrum quomodopingan Item Concilium Antiochenum . 120 Concilium Tridentinum libros malos Cultus vide adoratio . probiber. Dæmon . Profanas imagines arcet ecclefiis. 179 Probibet profanum vſum librorum , D A Emon cuftos imaginum laſci facrorum . Prohibct imaginum nouitates. 282 Cur &quibus modis Idololatriam in mundum induxit ? Conſilium . 66.69.70 Dæmonis odium in Deum do homi. Confilium etiam oprimum à viro pef fimo non recipiendum . 185 Eius odium in Chriſtum . Idemipſum à viro bono propofitum Quomodo operatur per idola ? 67.68 accipiendum . Hoftis facrarum imaginum . 109.111 Contractus, Modi quibus tentauit imagines fa Contractuum varia nomina. cras tollere . 15.10 loco . 16 314 gines Idola. 318 ور tur ? 318 271 Harum . 42.142 nes . 06.110.111.273 66.67 186 279 111,112 In hoc R E R V.M. 113 In hocmundohabet fuam remp. 112. Betp . Deus.t; sasta Deumeſſe,vnum effe ,fimilia & lumi. Bona que tollere non poteſt,abuſibus nenaturalicognofcitur. 5.0.78 deprauat . 141 Deum eſſe negaremonftrorum velbe Hoc facit in facris imaginibus. 142 . ſtiarum , non hominis est. Deumſemper du vbig, homines cole Cum non valet vi, agitfraude. 143 bant. Demonies agrè ferre Idola confringi. Dei varia beneficia in homines colla 6 143 5.6 108 ta. 81.82 1 tor. 124.125 bet refacra. cit. 370 251 tur. 252 no. Erigigaudent. 168 Deus omnium creator ( adminiſtra Demonespingendiab effectibus corã. 338 Deum habuiſſe husmanum corpus ſe Demon partem ſibiarrogat in quali- cundum Anthropomorphitas. 136 360 De Deo curnegatiuè loquamur? 337 Demonis est facere vt indifferentia Deus non tam res quàm finem respi propter abufum contemnantur. 369 Duellum. Decorum. Duellumpingi non deber. 236 Decorum à variis variè acceptum : Duellumprohibitum à Tridentino Concilio . 236 Ecclefia. Propriè'ad perſona dignitatem refer Ecclefialoca dedicata cultuidini 350.358.359 . Delectatio . Ecclefiis profana non inferenda. 179 . Dele£tatio conſequitur cognitionem Ecclefias quare viſitamus? 180.182.208.209.358.359 boni adepti. Supponit cognitionem rei. Ecclefiis arceri inſignia etiam princi 93.94 pum. Ešt triplex. 362 Dele&tatio fenfibilis quanta fit ? 93 Error & crrare. Rationalis diciturgaudium . ... 93 Error & errare quid ? Spiritualis vocatur fruitio. : ... 23 Dele&tatio oritur exfimilitudine C Faber. Spiritualis omnium maxima. 96 F Aber quis omnium primus? 77 Dele&tatio á requies quærende, vt aptiores reddamur ad laboremi Fabius. 27 Fabius ipſe depinxit edemfalutis. 28 Cognos 20 359 92 . 151 imitatione. 94.95 79 Ees I N D E X 28 144 100 180 34 ram . Cognominata fuit Fabiorum familia Colueruntdire creaturas ipfas finevlla àpictura. imagine veltemplo. 64 Fallitas &falſum . Vitiorum illecebris dučtiad Idolola Falſum quid triam . 69.70 ? 237.241 Falſitas & falfum dupliciter accipi Scientes falſos Deos coluerunt. 71.72 poteft. Irriferunt quos coluerunt. 72,166 238 odio habuerunt abutētes imaginibus Fides. adlafciuiam . Fidesexplicita myſteriorum multorú Chrifti, cuiq neceſſaria. Ædificabant templa fecundü numi. num dignitatem . Figulus. Gentiliumqui ecclefiamperfequütur Figuli nobilitarunt multas nationes. imagines non ferēde.184,185,187. 188.224 Figulorum collegia Rome à Numa Gratia. Pompilio quot conftituta ? 34 Gratia non deftruit ſed perficitnatu. Figuli quinam vocentur ? 178 Finis. ' Hærefis. Finis alius operis, alius operantis. 84 . HAEreſise Anthropomorphitară 136 Hereſes oriuntur ex perperam intel Finispetendus, non fiftendum in me le &tis facris Scripturis.111.112.140 diis . Fine frui,vti mediis oporter. 175.179 Hareſes variorum hæreticorum . 154 Finis vnus omnibus Chriftianis com Hæretici. munis. Heretici bellum perpetuumindicans Finis optimus iudexactionum huma- imaginibus. Debitam obferuantiam imaginibus Finis in circumftantiis primum locum eripiuxt. obtiner. Delocis omnibus imagines deturbaro Finisſummustantum chriftianis ve recognitus. Heretici nomine chriſtiani,repfidi. 9 Gentiles. Eorum fa &ta émores recenfentur. 9 In reiiciendis facris imaginibus cum G Entiles vel Pagani idola ſtatuas, Iudeis Mahumetanis conueni. imagines rerum colūt pro diis, Finis quid ? 174 192 1.9.59.150 narum . 213 1.111 275 conantur , 1,100,115 334 8.9.130 Idola vocant imagines,es contrà. 59 Hinc etiam vocanturIdololatre. 8 Ideo damnantur in Concilie Nicano. Gentilesquinam vocentur ? 64 Negans unt, Pag. R E R V M. om mentem . 17 102 62 rit. 158 creaturas . 132 tus . artes ? Negant imagines effe facras. 76 Homotribus inftrumétis fignificat ſu Quas imagines probant,quas impro bant ? Vox donutus hominis habet breuem Vi vultures, bonis cibis cadauerafe- terminum fignificandi. 17.53.264 tida præferunt. 149 Homo ad focietatem vite natus. 53 Quam pueriliter reſiſtunt fidei? 150 Humana nature imbecillitas. 53.82 Heretică ut quid dicatur,duo requi- Homo dictus ab humo. 156 Duplici parte conftat. 124.380 Haretici libri. 156 Homoſuperatdignitate cateras terra Heretici qui dicendi ? Hereticorumfautoresqui? 158 Advirtutem gloriam æternam na Hæretici cur cupiunt tollere liberales 232.264 170 Adfimilitudinem Dei fa&tus. 204 Quomodo e quando pingendi. 224. Hominis vita labore , & requietem peranda. Eorum memoria tollenda. 224. 225 Non adludum ,fed ad laborembomo Eorum libri quam feuere prohibiti ? Homo folus rationem finis & propor Eos non effe falutandos. tionem mediorum cognofcit. 333 Eorum imagines non eſſeferēdaspro . Hominummaiorparsilliterata. 379 pter quamcung elegantiam , 225 Homines ſpiritualesqui? 380 Niſ in contumeliam . 220 Senſualesqui? 380 Hebræi vidc Iudæi. Iconomachi. Hieroglyphica duplicis funt generis. Iconomachiperpetuum bellum cum Reuerentiam illis eripiunt. Homovel humana Delocis omnibus eas deturbare cona . 225 274.275 natus , 277 224.225 225 1.143 342 natura . tur . s ratio . 0 Hominisexcellentia, dignitas &dona Idea. in prima creatione. Hominis magis propriareligio,quàm Idea & imago quomodo differunt? la Idololatra. Hominiſoli conceffum donü pingen di, é imitādi res naturalesper are Idololatrarumfe&ta quinque. 17.19 Reducunturadduo genera. Due rationes cur bec ars homini fit Idololatra barbariqui disti ? conceſa. 17 Greci qui? Idolola . tem. 64 64 64 64 IN D E X runt. 71.72 nes ? 137 167 64 گه 06 170 68.09 Idololatra ſcientes falſos Deos colue- Idola diu fine imaginibus, &templis vllis culta . 64.68 Irriſerunt quos coluerunt. 72.106 Idola quis primuscompofuit? 04.05. Quicquid illorum est , execrandum , Idolum Laban Rachelis. 65 ciiciendum , comburendum . 225 Idolis quomodo Demon fefellit homi Quantam curam habuerunt adifică 67.68 di těpla eo modo, quo diis ſuisgra- Idolorumpradičtus interitus. tiora imaginabantur? 325.326 Idola ſublata . 139.166.167 Idolorum egregie irriſsoves. 72.166.. Idololatria. Idololatria quando inceperit ? 61.63 Idolorum nomina tolli cupitEcclefia . Quo authore? 61.62.03 168 Quo loco ? 62 Scriptis fuis etiam ioco pofuiffe,dolet Idololatria duplex . S. Auguftinus. 160 Peccatum grauißimum . Idola non debere pingi. 168.109 Quomodomundū inuafit ? 66.69.70 Non debere publice adhiberi pro or . Introductam eſſe à demone. namentis. Au &ta per aſſentationem . Deielta ridiculum fortiütur exitum . In gētilibusquomodo inceperit.09.70 Chrifto veniente obmutuerunt. Idolorum vel Deorum varia genera Idololatrie ałtu . apudantiquos. 315.316 Varius illorum cultus. Idolum. Imagines. Idola quedicantur ? 56.57 Imagines duplici dolo , demonum á Idolum , imago, ſimulacrum procodē hæreticorum deprauantur. accipi. sz Dupliciter ab hominibus deformătur, Idolum , fimulacrum ,ſculptile ,cõfla ab hæreticis, á à Catholicis. 1.59 tile communiter in malam partem Imaginum abufusa quibusprincipiis accipi. 58.59 2.3.7 Idg, duplici de cauſa. 58 Cauſa abuſuum precipuadue. Idola nihil effe. 58.59.109 Imagines facra debentmouere adpie ADeo damnari. 58.59.109 tatem & deuotionem . 3.83.86.91. In iis diabolum coli. 96.100.108.117.120.288 Idolorum varia nomina. 59.01.03 . Imaginum vitia in quos coniiciēda ? 4 .. 04.09.87 Imagines tumfacras, tumprofanas Idolorum vltra triginta millia fuisſe reformandas effe. tempore Hefiodi. 01 Imagines popularis Scriptura appel Idolorum quot genera ? is 64 lantur .. 2.27.83 Imagines 302.303 71 100 315 1 orti. 2 ور R E RV M. 7 15.49 8.2 catur. tatem . 17 12.18.19 97.101 Imagines ab aliquibus antiquis fe& tis Imaginum materia est diuerfißima . recepta,abaliis reie &te . 15.40.49 Imagines à Iudais vocătær Idola. 8.9 Imaginum quàm diuerſa forma o fi A Gentilibus colunturpro diis. 8.9 . gura. Quam varia inſtrumenta. A Mahumetanisprorfusreiiciuntur. Quamdiuerſa loca é fedes. 15.16 Qnam multiplex forma. 16.49 Imagines alia facre , aliæ profana. 9. Finis quis. 16.25.84.85.86 49.58 Finis effectus multiplices. 10.84 In utrafe poteft cadere abuſus. e Imaginum effe tusreuocanturadho Imaginis diffinitio ponitur á expli . neftum , vtile,dele&tabile.16.88.89 10.11.12 Admemoriam ,intelle&tum , & volun. Imago quare dicaturfigura. 10.11 16.83.86.89.377 Imagines alia corporeæ , alia fpiritna- Ars imaginesfingendi hominis pro les. pria. Artes imaginum effe &trices vnde ori- Imagines inter omnesgentes communi ginem ducant. quaſilingua loquuntur. 18.26.53 . Duorum fimilium unā non est imago alterius. 12 Imagines ſurdorum & mutorü men Imago est cumalterum de altero ex- tem interiorem exprimunt. primitur. 12 Imaginum propriæ partes &officia.19 Imago quomodo differt ab Idea. 12 Imaginum fines ſecundarij . Imago eft rei fimillima. 12 Imaginumpi&tori & librorü fcriptori Imago dicta quaſiimitago. apud Græcos idem est nomen . 20 Imago,fimilitudo ,&egualitas quo- Imagines librimuti. modo differunt . 13 Imagines faltemrudiores fuiſſe anteli Imago aliquando conſideratur vtfs- bros,probatur. militudo,interdū vt myſterium 13 Item alia ratione priores dici poffunt Imago ſerpentis erecti in deferto quid imagines. fignificat? 13.50,80.138 Per imagines quomodo animorð af Imaginis nomen à variis varic acci- fectiones repreſentantur, quomodo pitur. perliteras ? Imago , vmbra , & veritas quomodo Per imaginesaliquãdo homines quos differant . dam effe locutos. Adimaginem conftituendă quotcom- Per imagines quomodo loquáturAna geli. In caufa efficičte imaginis quot &qua Imagines fuiſſe ante Mofem , quifere requirantur. primus omniumfcripfit. Imago 18 20 12 21.25.144 22 22.23 13 22.23 13 23 currant ? 23 23 Ff IN D E X 41.120 turnitatem . 57 74.75.76 106 tura. 74 48 75 1 77.99 Imago Saluatoris emiſit fanguinem . Imaginum origo à virtute. Imagines eo ftatuæ figna apta ad diu Imaginum factarum conspectu ma S5.56.148.207

gus conuerfus. 42 Perimagines non minus ac per libros Imago fan &tiGregory miracula edi- peruenitur ad rerü cognitionč. so

dit. 42.43 Imaginum falfarum varie ſpecies.so . Imagine extremi iudicij princeps quidam ad fidem conuerſus. 43 Imagines communiter in bonam par Imagines duplicis funtgeneris. 4.0 tem accipi. Imagines quam ingenti pecunia non- Non eſſe vocandas Idola. 59 nunquam vendita. 47 Imago facra quot modis dicitur ? 73. Imagines danda funt,quia nö poffunt precio aftimari. 47 Imaginesſacra miracula operātur.74 Præferunturgemmis omni merca47 Solebant olim oleo facro vngi. Qua in iis laudanda G admirāda?47 imaginesperſefunt tantum fignare Preclararara. Imaginum totfunt differentia quot Imaginumfacrarum primus author rerum ſpecies. 48.53 ipſe Deus. Imaginum diuerſa nomina à materia Vndefintprimum ort & , varis fenten artificio. 48 77.78.79 Imagines tumſacre , tū profane duo. Imaginem Dei posſe pingi. 80.123. bus modis conſiderari poffunt . 49 Ex quatuor cauſis orts . 52.53 Imagines datead adiuuādam homie Imago eadempoteft vni homini effe num imbecillitatem . 53.82.269 facra ,alteri profana. so Sunt libri indoctorum . 83.139.288. Imaginum profanarum neceßitas, 53 Imagines aliquando loco literarūſer- Non folum ad memoriam . ſed etiam ad venerationem retinende. 83 Imagines litere Æthiopum . 53 Imaginēalicui erigere est ei fummus Item Ægyptiorum . honor. Imaginibus vfifunt homines innouo Imagines Deo & fanctisdicandı. 88 orbe, qui literas ignorabant. 54 Adexternū Dei cultum pertinent,88 Imaginum profanarum vtilitas quă Teftantur cultum internum. 54 Excitant, ad omnem virtutem . 89. Imagines omnibusartibusutiles. 55 Magnoin honore apud veteres. ss Dele&tant tripliciter. Imaginum iucunditas quanta ? ss Abſentia repraſentant. ti &. s . 128.129 373 wierunt . 53 53 87 88 Difiunctif varia ? 193.194.195 92.93.94 94.95 R E R V M. 95.97.98 108.121 101 123 mur? 125.126 Difiunétißimaſimul congregant , á Imago Abrahæ offerentis filium fuú oculis proponunt , Ifaac. Vtiles ad disſemināda ſemina fidei.98 Quomodo Deus Angeli imagini Imaginum neceßitas. bus exprimipoffunt,quomodono? Imagines quantum valeant admo uendos affectus ? 103.104.105.227 Imagines Sanétorum . quare venera Miracula nõ in imagines, fed in Dei referenda. 100 Imaginem non eſſe per fe rem diuinā. Imaginum impreſiones variantphă taſiam . 107 Eius principium effe ab arte. In partus vim magnam habent. 107 Imagines rerum non eſſe res ipſas,fed Imago Cæfaris occiſi populum ad ce- eus repreſentare. dis vltionem excitauit. 107 Imagines Dei quomodo Deum repre Imagines in iudicium cur afferrifoli- ſentant ? 108.193.215 Imaginum ſanctarum nobilitas unde Lacrymasprouocant. ſpectatur? : Cohibent libidinem . 109 In imagine tria confideranda 131.132 Imaginū crucifiximiri effeEtus. 109. Quibus modis adoratur, quibus non? 128 128 123 129 tæ ? 108.109 129 110 132 114 134 137 Cohibent à cede. 110 Imaginis &reidiuerfa ratio.132.133. Iufu Dei facta . In facris literis approbata. 114.127 Imagines tollere quomodo liceat ? 134 AChriſto eApoſtolis commenda- Imaginium cultum modò non induce 114 · repericulum Idololatrie.137.138. A facris conciliis poſteritati tradita . * . 139 114.115,116,117 Imagines hominü perfequuntur Pan Earum impugnatores condemnati.115 thera. Earum benedi&tio. 117. Imagines aliquando concedi, aliquā Imago Cafaris honorāda,ergo & Dei. do negaridebuiſſe ludeis. : ' - 139 Imaginumpingendarīars à Demone Imago Chrifti ere &ta tempore Hero multum corrupta . dis. 119 Imaginumfacrarum infiniteferédif Item Apoftolorum . 119.120.228.229 ferentia interfe. Imaginem fuă Chriſtusfecit. 119.228 Deimagine fan &tiPaulini adhuc vi Itemin Syndone. uentis depicta in ecclefiæ cumima Imagines beate Maria Virginis, pięta gine fanéti Martini, à fan £to Luca. 120.228 Non niſifacrasimagines in ecclefiis ef Chriſti a fancto Nicodemo. Se pingedas. 187.182.198.268.269 Ff a 118. 204 142 171 120 180 . 120 Sacras Ι Ν D E X 199 199 200 212 200 201 201 Sacras profanas imaginesquidam Imaginesprofane non debent colloca hæretici coniunxerunt, &promi- ri in locis ecclefie vicinis. ſcuè coluerunt. 182 Ponendas eſſe hominibus tantum poft Imaginesſunt triplicis generis. 184 mortem ad vitandam adulationē. Imagines ad ſpiritualem hominum v tilitatem inſtituta. 184 Qua imaginum ere &tio improbanda ? Imagines impiorum perſecutorum , e tiam imperatorum nonferende. Imagines &ſatuasſibi erigi quidam 184.185.187.188.224 non permiferüt.200.201.202.211. Imagines non eſſe ex fe indifferentes. 187 Imagines corporis non animiformam Teftãtur noftram ergaprototypon ob- oftendunt . feruantiam . 187 Imagines viuentium cum laude ere Homines cum dignitate repraſentăt. &ta . 187 Aliquando tamenhocprobandum ,a Imagines improboruni in contumelia liquando non. pingere licer. 187.188.226 Imagines ere& ta virtutis & religionis Poſſunt etiam ad priuatos vſus litera- figna. to hominipermitti. 188,189 Imagines principum ere &ta referătur Cum magna moderatione funtpingča ad gloriam Dei. da . 191.192 Imagines imperatorum orientalium Imagines eorā gētilium ferendæ funt, folitas in occidens perferri. quorum mores aliquo modoprobi Imagines & fatueprincipum afyla o fuerunt . lim fuerunt. Imaginesfumofa. 19.4 Deimaginibus principā in nummis. Imaginesfunt monimēta nobilitatis. Imaginumprofanarū vſus omnis non Imagines chriſtianorú principum cur prohibetur. erigende. 190 Imagines aut ftatua priuatorum ere Quando rectè,quandofecus fiunt:197 Ete. Imaginum vſus bonus vel malus ex Perpriuilegium & ex principis con mente authoris. ceffu. Imagines iure préclaris viris erecta. Deimaginibus autftatuis priuatorā. 201 201.202 203 193 203.204 204 194 204 204 197 204.205 197 207 197 208. 219 Cauſe iuſta curprincipibusbonis erigi Imagines ad vanam gloriam ere & ta poffunt . non approbantur. Hic vſus meritò probatur apudchri- Imagines autftatuasnon effe diutur ftianos, 198.201 nas . 209.211 Non R E R V M. 219.221 210 das. 219 221 211 221 , 222 221 224 212 213 213 226 226 226 Non preferendas eſſe virtuti &re &tè Imago Antigonifaéta ab Apelle. 219 factis. 209 Deimaginibus affinium ? Deimaginibus quæ vocantur retra- Imagines viuentium non elle pingen , Etus. Tria in his respicienda. 210 Necimproborum . Imagines ad honorem & monimenta Imago turpitudinis causâ petita ,nul pertinent . laratione debetpingi. Imaginem proprium curare pingi est Deamantium imaginibus. vanaglorie. 211.212.214 Deimaginibus hæreticorum . Imaginemſuamquidam fierinoluit, Imagines & libri ordinati ad confer quia deformis erat. uandampiorum memoriam , 224 Imaginem ſuamfieri quomodo quis Imagines hareticorum non tolerande patipoßit? propter elegans artificium . 225 Imaginem ſuam amando Narciſſus Pingi poffunt licitèin contumeliam . periit. Acacius hac ratione apudpopulum ImagoSimonis Magiquomodopingi exiſtimationem perdidit.211,214 ſolebat ? Abftinendum propter hominum in- Item Lutheri. terpretationes. 214.220 Imagines aliquotfanctorum enume Imagines quedam propter publicum rantur.118.119.120.121.228.229. damnumfugiende. Quedãpropter aliascauſas. 214.215 Imaginesfalſa qua? 238 Imaginem ſuam pingi permittat ro- Imago Herculis cū lana ó colo quo gatus quando ? 215.216 nodo verifimilis quomodo non? Imago alicuius pingi poteft ipfo inſcio. Imaginum quam varia vitia ? Imagines aliorumpetere quomodo li- Imaginã analogia duobus modis ac cipitur. Aliis &aliis modis. 256.257.258 Imaginesſummorumpontificumpin gi expedit. 218 Imaginibus & libris facris nonlicet Item Epiſcoporum ,in ecclefiis. 218 Etprincipum acmagiſtratuumin ba- . Imagines ridicule que? filicis. 218 ' Imagines virtutum &vitiorum.331. & Item quorumcunque excellentium in de fequentib. virtute ad pofteritatis exemplum Imperatores vide Reges. Goblectationem . Impreſæ . Imagines defignande ad dignitatem Impreſa quomodo à Symbolis diffe perfona. 218.219 rant ? Ff 3 His 214 230 249 250 216 254 217 abuti adnugas. 271 270.271 li 218 J 340 . Ι Ν D E X norum. 353.371 353 354 349 354 354.355 356 tur. 351 356 139.140 nantur. 356 His iam ferè'omnes abutuntur. 346 Ad diftin &tionem familiarum obo. Impreſa quid? 346.347 Eius differentia à Symbolo. 340 Duobus modis conſiderantur. Impreſa prafefert tyrānidem ad fe om. Exfe funt indifferentia. 354.309 nia rapientem . 346.348 In eorum vſu varie peccatur. Duobus modis accipitur. 347 Adlibitum poteft quiſque que volet, Quanam approbetur? inſignia fumere. Impreſarii exempla varia . 348.349 Eſe valdevana. Imprefarum varia vitia enumeran- Non eſſe vbig, affigenda. 350 Traianus Imperator irriſus vt leuis, Impreſas omnes propter abufus non quod vbigzinſignia ſuacuraret af eſetollendas . figi. Indifferens. In ecclefiis & rebus facris non efle po nenda, 350.358.359 Indifferens nõ debet tolli propter pau- In laicis tolerātur, in clericis condem corum abulum . Indifferentia ex ſe,in particulariſunt Inſignia oftendunt rem cui affiguntur bona vel mala, 210.263.204 alicuius eſſe propriam . .357.359 Indifferens aétio est que inter bonam & malam medium locum tenet. Inſignia clericorum qualia eſſe debēt? Indifferës medium inter virtutem & pofteros poſſunt incendere advirtu Indiferentia perabufum demonfacit Inſignia militaria in ſanctam crucem contempribilia. mutauit Conftantinus Magnus. Inſignia. Militarem originem nominepraſefe Infignium origo quanam fuerit,varie fententia. 351.352.353 Quomodo in eccleſiis toleraripoßint? Inuenta ad tuendam familia memo- 358.359.301.370 riam nobilitatem . 351 Inſignia addita rebusfacris nulli vſui Cumfunere efferri ſolebant . inferuiunt. 360 Imaginum loco füccefferunt . 351 Meritum dantis auferunt autminu Illegitimi non dant inſignia familie 360 nifi cum linea tranſuerſa. 351 Propter ius patronatusin ecclefiis per Fuiſſemilitaria dona ſignahonorī. 361.370 Inſignia etiam principum prohiben Inſignia gentium eregionum . 352 263 357 vitium. tem. 369 357 370 357 runt , 358 351 unt. mittuntur. 352 tur ecclefiis. Sunt arbitraria. 353 Et quas ob caufas? 302 302 Imagi R E R V M. 8 8 162 23 162 carent. 102 138 162 am. 138 teat. Imaginibus idolorum fuccefferür.362 Sunt prolixi ởconfuſi. Librile &tio animum mutat, 103,104 Iudæi. Iudei unum Deum adorant, Libri aliy approbati, aly prohibiti . 144.145 Trinum in perfonis non agnoſcunt, 8 Chriſtum negant. Aliyminus probati,ali magis. 145 Librorum quiadreligionem ſpeitant, Imaginesputant Idola. 8.2 tres ordines. Iudæorum priuilegia ſuprà alias na Libri Canonici habent authoritatem tiones . cum neceßitate coniunctam . 102 .Iudæos primosliteras habuiffe.23.24 . Agiographiqualem habeantautho 134 ritatem ? Indai quomodo à gentibus diſtincti? Apocryphi authoritate &neceſitate Adorant librum legis. Maximeproni fueruntadIdololatri- Librorum aprocryphorum exempla . Serpentem aneum colueruntproDeo. Apocryphi nonfunt quos ecclefia re cepit, licet nomen authoris nosla 138.139 Indais aliquandoconceſſa,aliquando Librialiquando apocryphipoſteaCa163 prohibitæ imagines. nonici, contra . Laicus. Libri improbati nonfunt retinendi propter quamcung corum elegan L Aici qui, er quam libertatem ha tiam, beant? SI Libri vt imagines ordinati ad confer Laicorum officium . nädam bonorum memoriam . 224 Laició clerici idë finis,diuerſa me- Libri hæreticorum quàm exaćtè tol dia . lendi. Lex. Libris nomen authoris prefigendum . Legis chriſtianæpriuilegium . 303 Lexnaturalis quid ? 333 Libro authoritatem affert. 363.364 Liber. Libri ad aliorum utilitatem fcribune Libros fiiffe prius cognitos quã ima 363 gines. Literæ. Libros non fuiſſeante rudiores imagi- Litere quomodo antiquiores imagini bus ? Librispræferuntur imagines. 97 Literas tradiderüt Seth &Enoch. 23 Libri eriam do &tis intellectu difficiles. Fuiſſe ſemper apud Affyrios. 23 97.98 Literapoſteriores imaginibus. 139 163 189.226 51 192 224.225 86 tur. 21 nes . 22 23 53 Litere I N D E X 53 manarum . 30 126 108 . tur . 303.304 24 62 299 299 Litera Æthiopum Ægyptiorum Merces. imagines. 53 Merces &premium non faciuntpre Liter bieroglipoice qwe? indicium dignitati actionum bu Literas omniumprimi habuerüt He brai. S4 Lumen naturæ . Miraculum. Lumen natura lapſu hominis non est Miracula apud imagines facta. 106 . extin &tum ſed diminutum . 5.6 Luminenature multa de Deo fciun- Sunt in Deum referenda. 5.6.78 Miracula &mirabilia referuntur. Magia. 304 MAgiaorigo quo tēpore quo au- Miracula falſacanenda. thore ? Monſtrum Magiamater Idololatria. DeSimoneMago. 304 Monſtrum quotuplex ? Magiam in cryptis ſubterraneisex- Monſtra natura qua? ercuerunt aliqui. 314 Quotmodis fieripoſſunt? 299.300 Mahumetani. Monſtra natura pingipoffe. 300 Mahumetaniprofitenturvnum De Monſtra à phantafiahominis quoru plicia ? Nouo modo colunt. s Myftica velallegorica que Imagines Dei G Sanctorü reiiciūt. Monftrapartim ànatura,partim à phantafia qwe ? Maria. Maria Ægyptiaca quãtum mota ab Moſes. imaginibus conspeetis ? Moſes omnibus fcriptoribus gentili Mendacium. bus antiquior. Mendacium aliquãdo babetſpeciem Sua repub.imagines expulit &ſoul pturas. 267.323 Mercator. Muſica. Mercator induſtrins ex qualibetre Muſicaprimusau&tor. lucrum ſuum quærit. Muſica ex diuerfis vocibus vnam fa Mercatura. cit harmoniam . Mercatura que nobilis, que fordida ? Prohibita quibufdamftri&tioribus re ३० ligioſis . Mercatura requirit rerum cognitio- Attollit mentem ardentius adDeum , nem quas tra &tat . 368 276 Natura, 300 ? 301 301 109 23 veri. 249 77 205 250 276 R E R V M. 289.29 . 291 90 tes ? 32 251 30 2 37 37 91.375 90 103 Natura. AffeEtatareiicienda. NAturanon aſpernaturgratiam . Oricur à variiscaufis.288.289.290. Pag. 178 Oratio. Nobilitas &nobilis. Nobilitas ciuilis qua ? Orationisfinis vniuerfalis. 84.9084 Nobilis quisfecundum iurispruden Finesparticulares. Officium . Nobilitas chriſtiana fuperarpoliticã. Orationis decorüferuare difficile est. Orator. Nobilitat duplici ratione res fuas. 37 Nobilitas ſola apud Deum clarum ef Orator bonus omnes ſcieztias callero debet. ſevirtutibus. Nobilitas ciuilis nihilprodeftadater- Oratori bono tria funtneceſſaria. 26. num decus. Oratoris finis. Nouum & nouitas. Officium. Nouum quid ? 278.279 Lausin quo confiftat ? Quotmodis dicatur. Ordo. Quomodo nihil nouifiat ? Quid fecundum iurisprudentes? 278 Ordo in rebus omnibus conferuandus. Quid fecundum Theologosnouifiat ? Palæotus. Nouaexofa. Nonfemper reiicienda. 281 PAldotus Illuftrißimus Cardinalis Nouum velantiquum per fe indiffe fummam nauauit operam , vt in ſua Diæceſiabufus imaginum tol Nouum quomodo approbatur in pie leretur. Etoribus poëtis ? Panthera. Nonitas inrebus fidei ſenere femper Panthera quia homines oderunt , in prohibita. 282.283 ipſas etiam corum imaginesfaniūt. Nouitates varia . 283.284.285 Parabola. Obſcuritas. Parabola Euangelicæ , adiun & ta bre OBcuritasin rebus oftendēdisvi- ui ſententiola explicatiua,depi&ta, tuperatur. ut valde utiles commendantur. Queoritur à volütate eft duplex ,289 nalaudanda ? Parochus. Facit admaieſtatem rei, 289 Parochis videndum est diligenter, vt G8 imagi 278 278 174.175.170 278 280 rens. 281 1.2 281 137 288.299 345 289 I N D E X tur . tauit. 42.230 107 42 107 42.43 44 44.45 44.45 tionem non monent. 3 47 imagines,proutconuenit, pingan- Pi& or quidãmorbo affli&tus,quia fan Etum Corneliumpingere noluit,li Phantaſia. beratus morbo, utfententiam mu Phantafia impreſiones quantum va leant ? Pictor percuſſusà demone quodima gisiem veneris deleuerit. Plus valent in homine quam in aliis Pictores monachi. 42.43.44.45 animantibus. Variant ( mutantpartus. 107.108 Piłtores facrarum imaginum perfecu Curones Iacob maculofos agnos pepe tionem paßi. rerunt ? 108 Pictorespy mirabiles faciñtimagines. Pictor. Pictorpius qui tantumpia pie depin , Pi tor nullius artis ant ſcientia rudis eſſe debet. 2.374.378 Piłtor in peccato grauiore non potuit Pictores plerumgfunt omnium alia beatam Virginem Mariam pin rum artium rudes. gere,confeſſuspeccatum imaginem Pi &tores indeuoti picturis fuis deuo - iam depictam inuenit. Piktor diues pingendo effe&tus. Piktori Scriptoriapud Gracos idem Pi& toris & picture diuerſus finis , os Pictor ut artifex ,& pictorvt chriſtia Pi&tor coloribus, Scriptor verbis quod nus differunt. 85 vult exprimit. Pi& toris chriſtianifinisduplex. 85 Pi& toris fcriptoris idem finis . 25 Officium . Pictori chriftiano quid conſiderandú, Pictori non licet pingere,quod probi. & quis finisproponendus ? Pictoribus imperatores conceſſere pri betur typis mandari. Pictor debetconſulere Theologos uilegia. Piktorabieltus cognominatus Rypo doctos.155.157.104.165.222.223. graphus, 249.261,269.282 Piłtores qua lege obftringebăturapud Pictorum abufus in pingendis Idolis. Thebanos ? Quam inſignes perſone aliquando pi- Piktor rogatus ut turpitudinis cauſa & oresfuerint ? imaginem alicuius pingat, quomo Pictor poëta imitator. do fubterfugiat ? Pi& ores multi in fanctorum numerū Piétores in pingendofan &tos à morbis relati. liberatifunt. Pi&tores fan &ti mori malūtquam Ido- Quando bene, quando male'arte utū la formare, tur ? Quomodo nomen. 21.144 25 91 27 144 28.29 33 109 33 33.79.80 34 , 223 41 42.230 232 R E R V M. 253 242.253 materiarum . 2. 21.27 242,253 3 243 244 nomen . 21 22 25 261.262 25.26.97 97.101 Quomodo errant in quantitate ? 241. Pi&torispyexemplum egregium . 382 Pictura . In fitu . 242.253 Pictura quaſipopularisliber omnium Inqualitate. Inpaßione. 242.253 Pi&ture panceiam fiút, qua ,quod de Ix loco. berent,præſtant. Inrelatione. 242.253 Picturam didicit 2. Pedius mutus, In a £ tione dupliciter. 242, 243 vtpoffet animiſuiſenfa exprimere. In tempore. In babitu . 243 Pi&turae Scriptura apud Græcos idő Pictoris est verum imitari. Artificioſa alicuiuspratermißiolon . Pikturapaulatimperficitur. gé maxima relinquit cogitanda. Pikturapoëſis tacens. Picturavberiores habet effe& tus quă Piętor imperitus nomē rei quam pin- liberſcriptus. git aſcribēs,ut fciatur quid fit.270 , Pittura cuiuslibet hominis effe poteft, Pictorā é poëtarum libertus.281.323 Scriptura tantum do& torum , 25. Pictor quibus adhareſcere, quefigere debeat? 284. Piętura ars ſuperat artem oratoriam . Pictor volens Chriſtum vt lonem pingere manu arrefaita panasluit. Non eſſe artem liberalem ,at Mecha 287 28.29 Pi &tor illuftrare no obfcurarerem de. Eſſeartem nobilem &liberalem . 28. bet. 288.289 Pi &toris obſcuritas oritur ex ignorar. Abbacarte cognominatum fuiffe Q. Fabium Romanum . Velex impotentia . 291 Pi&turam in tota Gracia pueriinge Pi& tor quidam quia turpia pinxerat, nui diſcere folebant . vix enafirpopulivindictam . 302 Pikturalaus. Pi& tor in pingēdisvirtutum & vitio- Pictura & fimiles artes quomodono rūimaginibus quosfequidebeat ? biles, quomodo ignobiles. 29.30 Pictura nobilitas in quo confiftar ? in Piłtores muti Theologi. Taciti concionatores. 370 Depicture dignitate duplex opinio.31 Debentfieriomnia omnibus, vt omni- Pictura nobilitas extrinfeca. 31.32 busprofint. 376.377 Intrinfeca. In pictore perfecto que équot requi- Harum nobilitatum differentia. 32 rantur ? 378 Pictura quare nonnunquam contem 26 nicam . 29.32.35 ti. 291 29 339 375 quonon ? 30 31.32.34 68,2 pribilis: I N D E X 32 89 imitantur naturam . 97.101.373 95 35 35 101 36.41.86 142 21.25.144 39 pribilis ?nonnunquamhonorabic Pictura indoctis est idem quodliber ? doétis. 83.86.89.101.102 Estfimilis poëſi. 34 Pi& tura &pictoris non est idem finis. Praſtat officia liberalis artis. 34.39 85 Excitat imitationem rerum preclarė Pięture anima qua? 85.378 geſtarum . 34 Pictura antiquitatis cuſtos. Est facilis do& trina rudispopuli. 34. Pictura &poefis præ ceteris artibus Subalternatur Geometrica arti, 34 Pictura quomodoſuperatnaturā? 95 Non est ignobilis propter materiam . Aliquando fallitfenfum . 96.380 & inſtrumenta ignobilia. Pictura fanétarum rerum non magis Quare fit liberalis. prohibenda quàm conciones de iif dem rebus. Habet etiam nobilitatem chriſtiană Pi& tura Grecis viuafcriptura. 103 omni politica longe preſtantiorem . Pi &tura ſculptura à Demone mul tum deprauata. Picture chriſtianorum quomodo não Picturelibri muti. pulcriores, quàm olim Apeilis á Picturemateria eft quicquid libris antiquorum ? confcribi poteft. Picture chriſtiane finis.39.85.86.90. Piktura quod volumus intimat ocu 91.184.264.296 lis, ut verba auribus. Pićture ſcientiaà Deo nonnullis infu- Picturealieapprobatæ,alieprobibita. fa. Piktura & ſculptura forores germa Pi&turares, 145.146.240 145.146.240 Deſignationisfilie. Sibimutuofuntornamento vbifimul Pitture ſcandaloſa.149.150.151.232 Pictura temeraria que? Sūt aliena àpræcipuisvirtutibus. 150 Virag, habent præftantie ſuateſtes, et Picture erronea. opera fua ,c omnes gentes. 40 Picture errores undenomen habeant? Picture quanti aſtimate à regibus et imperatoribus? 47 Varia carum nomina. Picture dicunturqualineis&colori. Piktura ſuspecta. 153.154.155.239 48 Hæretica, 156.232 , 239 Pięturemultiplex vtilitas.54.88.89 Depictura &libro heretico idem iu . Piętura omnibus artibus utilis. dicium , Magno in honore apud antiquos. ss Pięture in contemptum chriftianorū. Pečture & ſculpture differentia. 62 Pietura 144 144 41.77.79 145.232 ne. 10 Atio. 46 147.148 fint, 46 151.152 152 152 bus fiunt. 157 157 R E R v M. non? 159 161 234.240 241 178 Pi &ture hæretica artificium contem- Picture bellica que conueniant , que nendum . is8.225 235.230 Pieturas hereticas domi retinentes Pictura duelli illicita. 236 mulltari debent . 158 Pi&ture tribus modis conſiderantur, Piętura ſuperſtitioſa . 237 Earum exempla . 160 Piktura omnis & ſculptura quomodo Piltureſuperſtitione corrupta. falfa dici poßit? 238 Pi&turarum Glibrorum eadem na. Non fubftantiam ſed fimilitudinem tura &regula. 163.233 rei debet exprimere. 238 Pi &turæ apocryphe que ? 163.164 Pi&turarum falfitas duplex. 238.239 Exemplis oſtenduntur. 104.165 Picturemendaces qua ? 238.239.279 Depictura crucifixi. 164 Pi& tura in imitatione omnis rei ,que Ännunciationisbeate Virginis.164 vel à natura vel ab arte proficifci Fuge Chrifti infantis in Ægyptā.105 tur,verfatur. Conuerfionis ſancti Pauli. 165 Pi& turâ quænam exprimi nonpoßūt ? Picture profane nonfemper reiicičde, fedaliquando ad bonos vſus con Picture non verifimiles tofalfe quo wertende. modo differunt? 243.245 Interdum mouent ad virtutem . 179 Pietura vera qué? Cur non nimium amande ? Verifimilis que? 245 Non debent poniin ecclefiis. 179.180. Non verifimilis qua? Pi& turæ inuerifimilitudo in quibus 182.208.269 Que videntur alioquin profane,my contigat: 245.246.247.248 Sterij caufa in ecclefiis fieripoffunt. Pictura herculis cum colo penſa nen 183 tis quomodo verifimilis quomodo Piktura ex fe indifferens. Picture quadampropter publicum Pitture varia vitia. damnum fugienda. 214 Picture decorem feruare quam diffi Picture omnes ad quatuor generare cile ? 232 Picture inepta. 252.253 Quædam omnino nonferenda. 233 Pictura est ars veri imitatrix . Vana iotiof& tollende. 234 In quibus poßit errare ? 24 2.253 Quæ videntur nonnullis inutiles,pro- Quando bene , quando malè dicitur pterornamentum tolerantur.234 proportionata ? 255.255.257 Picturarum plurime utilitates, 234 ' Imperfe&ta quot modis dicitur ? 259. Picture indiciaria prohibentur. 235 Pictureprelioră nimis cruenta chri- Vana qua? 263.204.205.266 ftianis vix conueniunt. 235 Indifferens que. 263 683 Que 244 179 245 ? 210 non ? 249 250 251 nocari. 252 260 , 261 IN DE X 296 296 297,298 298 298 3 298 Que bona,quæ improba ? 265 Latronü cü Chrifto crucifixorð . 294 Pi &turæ vana inutiles reie &ta.200 Pi &turarum harum ,& fimiliü fubftão Pi &turam ( ſculptură Moyſes in ſea tia certa ,circumftātia ignota. 294 repub.probibuit. 267.323 Piktura ad vtilitatem & iucundita. Pi &turam , oculis conspiciens, mente tem fačte . altiora contempletur. 207 Sivnū borī defitſunt imperfe&ta .290 Pikturæ olim Gentilibusprobatæ , non Pi&turahorrenda que ? 296 approbande. 268 Suntinutiles declinande. Picturas hiſtorie veteris &noui tefta- Duobus modisprofunt, & fieripoßūt. menti in ecclefiisponidebere. 209 Piętura ridicula qua ? 270 Pi &tura inferni nunquam fatis horri Picturarums moderata debet effe de- bilis fieri poteft. leftatio . 275 Pictura vitiorūnunquam fatis turpis. Pi &turis petulantibus non decer dele ctarichriftianum . 275 Pictura pænarum fceleratoris homi Pictura nugaces in locis tantürecrea- num horrenda fierideber. tionisponidebent. 270 Picture monſtruofa.300.301,302.303 Pi& tura noua qua? 279 Pi & turæ crypticæ qua? 305.306 Populo exofa . 280 Vnde cryptica dicta ? 306.321 Apud Ægyptios prohibite . 282 De illarum loco duæ fentétia .306.321 Et à Concilio Tridentino . Tertiafententia media . Pictura noua diuerforumgenerum . Incepille primü in fubterraneislocis. 284.285 308 Eccleſiaſtica moderatam libertatem Inueniri áinfrà & fuprà folum . 310 baberepoffunt. 286 Efecommenta pi&torum . Pictura aliqua nonaaliquando excu- Vnde ortumhabuerint , varie ſenten fantur,ppter fenfusallegoricos.286 Picturas non effe fine iudicio imitan- De earī originefentétia authoris. 314 das. 287 Dignitatem fuam iam amiſerunt.320 Approbatas tantă pingendas effe.287 Earum origo ab imperitia auari Picturis aliquid quod myſterium ex tia pictorum . Parum hodie conuenire. plicet,afcribere vtile est . Pictura magna non facienda loco an- Omnino prohibēdasecclefiis. 325

33

) In eis nulla utilitas , guſto. 328330 Picture indifferentes qua! 293.295 Nibil veri velverifimilis habent. 329 Paforum venientium ad Chriftum Neg , ppter allegoriāferendafunt.330 293 Depicturis virtutum ávitiorī . 331 . Magorum adorantium . &fequentib. Pietura 307 317 tid . 311.312 320 291 322 292 natum . 294 R ER V M. culus. 270 277 360 120.127 375 ment. 202 Pięture Symbolorum triplices. 342 Homofaciemagis quam facetiisridi Depi&turisSymbolicis diuerſefentē 343 Similes habentlabra latucas. Pięture priuatorum non collocande Demo vendicatfibi facellum in qua iuxta imaginem imperatoris. 360 libet ecclefia. 360 Ne in aula quidem regia . Reges & Principes. Picturarum facrarum nonest idem REgā ambitio cauſa Idololatria. finis quilibrorum . 364 63.69 Pićturaſacre propter myſterium quod Reges honoramus, cur non multoma continent,fineauthoris nomine fuã gis fan &tos? finem conſequuntur. 304 Regesin quibus muniis fint Deimi PicturaperfeEta tria requirit. niſtri & vicary ? Pi&turepfeétaregula diuerfa.374.375 Pro iis etiam infidelibus orădum.198 Pikturamagisvel minus imperfecta, A Deo poteftatem accipiunt.198.202 quo magis vel minus accedit adfi- Quidăſtatuasſuaserigi curarunt.201 nem Theologia. 375 Reges &Principes duas perſonas ſuſti Pictura est arsimitandi & repræſen tandi omnia . 377 Regūmunia vtpublice perſonafunt . Piktura facra adſpiritualem profectue inftituta. 380.381 Quæ ad priuatam perfonam regisſøe Poëſis . Etant ? Poēſisars liberalis. 34 Reges &Regina inſanctorum nume Respreclaregeſtastradit pofteris.34 tum relate . Praſtat omneofficiñ artis ingenua. 34 Reges ſtatua ere &te decent. Poëſis & pictura maxime imitantur Imperatorum imagines ex oriente in occidense ecötra ſolitas ferri.203 Poėjis est verorum vel verifimilium . Regis imago renouatinpopulomemo riä authoritatis &obferuätia. 205 Profanum . Regibus tam licent ſtatua , quam co Profanum tripliciter accipitur.51.52 rona, & cetera regalia. 205.207 Profana quapoffunt dici ? 51.52 Reges etiam impy honorandi. Profanum opponi facro. 51.52.73 In principib.duocõſiderăda.205.206 Profani nihil in eccleſiis poni deber. Regis imago erecta bonor eft regis.206 Regum omnia inſignia non pertinent Prouerbia. adregis effentiam . 206.207 Quam quiſqz nouit artem in ea feex- Imperator tantum vnus in regio pa Latio habitare deber . Abimpioprogredietur impietas.156 Eins domusfaltēſpacio quindecimpe dums 202.203 202.203 202 203 naturama 95 329 206 179.180 erceat. 14 200 IN DE X 200 270 270 271,272 6 ISI ISI 51.73 52 8 51.52.73 8 dum à domibuspriuatorum difta- Elleparticipes diuina præftantia, 128 re deber. Ridiculum. Solus debet geftareregalia. 206.207 Ridiculum quid ? Regum corda in manu Dei. 203.208 Vnde ducitur? Rcligio. Ridiculi caufa qua? Religionēmagis effe hominis propriā Ridiculepicture quibus locis poni pof quam rationem . ſunt, quibus non ? 276 . Religionem aliquam in barbarißimis Sacerdotium. quibuſqz hominibus effe. Religio dicta quod homines Deorelia SAcerdotium in Noëfignificatum . Pag. gat. o Sacerdotium honorantibus datur be Orta est à natura lumine. nedi&tio , contemnentibus maledi. Religionis falſa principia vnde. 6.7 Etio . Quenam adreligionem tuendam ex Sacrum, trinfecus aſſumuntur. 7 Sacra qua dicipoßint? Religionù antiquarü quinque fecta.7 Quomodoprofanantur? Religionis vera author Chriſtus. Opponi profanis. Religio est vna perfecta. Sacrum quotmodis, &de quam va Quare vocatur fidelin chriſtianorū. 8 riisrebus dicitur ? 73.74.75.76 Religioni vere tres ſecte infideliü ad Sancti. uerfantur, &quanam fint. Vna fetta chriſtianorum aduerfatur.: Sanctoră imagines venerāde.125.126 Quafit ifta aduerfafecta chriſtianorñ. Sancti in terris tabernacula Spiritus (38 fanéti. Religiochriſtiana nõ accipit perſonas. Vaſa dininegratie, Quomodo metiaturres. Eorum præconia alia . 38 Religionis virtus Deum colere. San &ti irafcuntur pingentibus Idola. Religionis a & tus exterior refertur ad Martyrium pertulerunt vt memo riam Idolorum tollerent. Religioprima inter virtutes morales. Deteſtantur Idola. Respicit debitum Deo cultum . 159 San &torum aliquot imagines. 118.119 . Est inter duo extrema. 120.121.228.229.230 Sancti quomodopingendi? 230.231 Reliquiæ. San &torü imagines indecente loco non Reliquiasfanctorum afferuariſolitas. ponendas. Defan &tislicet concionari,ergo co Venerandas effe. rum vitam pingere. Scriptura 8 9 120 126 126 91 107 interiorem . 124 167 159 170 159 231 121 120.129 R E R V M. 111.112.140 67 112 162.163 162 112 271 129 nd. 46 129 141 Scriptura facra. Similitudo, imago, dar aqualitas quo modo differunt . Scriptura facra perperam intelle &ta cauſa herefum . Similitudo à terreftri regno ad cale Hacvia Chriftum tétauit Sathanas. ſte. Dæmonis &vafri ducis. 84.90 Scriptura facra nonab hominefedà Orationis eo imaginis. Deo. Aferpentefacto exgemmis ,éargu Qualis eius authoritas. mento hæretico fa &to ex facris fcri Scripturis facris non licet ad iocum pturis perperam intellettis. Ab honore diplomatis Imperatorij, doo abuti. imaginis fanéti. Sculptura. Afilio honorante peregrinantempa Sculptura &pictura forores germa- trem, &chriſtiano adorăte in cré ce ,velimagine abfentem Chriftum Filie deſignationis. velfan &tos. Semutuo ornant,vbi fimulſunt. 40 A medicis. 138.139 Virag habent praſtantiæfuæ teftes, e Aprecioſa veſte. opera fua, & omnes gentes. 40 Ab Holopherne obfidente Bethuliã, Sculpturæ quænam vocentur ? &Demone tendente nobis infidi Sculpture &picture differentia, 62 ADemone multum corrupra. 142 Abapibus qua variis ex floribusmel Quomodofalſa dicipoßint? 238 colligunt. Sculpturam & piéturam Moyſesin Ab hoſpite malo, & imagineimpura. fua repub.prohibuit. 184 Signum. A feipfum laudante, o fepingicu Signa alia naturalia . Amercatura gemmari,& regnice Aliafigna data . 17.84 Signa confiderantur pro conditione Superſtitio. rerum quas oſtendunt . Superſtitio quid ? Signa vtilia ad diſtinctionem . Admemoriam rerum . Tribus confideraturmodis. 159.160 82.130 Signaexterna funtæquinoca. 127 Superftitiones varia enumerantur. 160,161 Similitudines. Suſpitio . Similitudo à morbis curandis. 2 Suspitio est triplex . Oratoris de pi& toris . Symbolum . Agriculti &negle&ti. 7 Symbolum eft fignum alteriusreima Anime bominis & pictoristabula ... i joris. 250.342 нь Quomodo as . 142 178 207.323 rante . 211 17 lorum . 361 75 82 159 - be 3 153 2.91 I N D E X 342 342 veri, 244 244 342 244 245 245 verarum 329 344 113 244 10.11 runt . 17 Quomodo hic accipiatur ? Veriſimile. Symboli à multis fimilibusdiſcrimen . Veriſimile cognofcitur per ſcientiam Vnde duxerit originem . 342 Verifimilis narratio qua? Symbolorum tres ſpecies. 342 Veriſimile à Græcis quomodo dicitur ? Symbolum quid? Quodnam proprium eius officiū ? 342 Apud Rhetores quomodo? Symbola fiuntvelreruimfiétarum vel Veriſimile quid? 343 In verifimilibus non veritas fpe &tatur Symbolis varié varig utuntur. 343. at dignitas. Hic generatim accipiuntur. Veritas & verum. Symbolum debet vitam bonis præce- Veritas vincit. ptis inſtruere. 344 Verum multis modis accipitur. 244 Symbolae Impreſe à nonnullis pro Verum quid? eodem accipiuntur. 346 Symboli o Impreſe diſcrimen. 240 Veſtigium . Symbola maieftatem regiam prafefe- Veſtiginm quid. 240 Vefiigium est fignum naturale. Synodus vide Concilium , Veſtigium creatoris est in rebus crea Temeritas & temerarium. Virtus. TEmeraria aſſeritioqua? Temeraria pictura. Virtutum Theologicarum praftãtia. Temeritas in quibus oftenditur ? 148, Adfinem noſtrum quam neceſſaria ? Nonest vbi est probabilis ratio. 148 Virtus chriſtianis aßiduè quærenda, Traditio. Fit illuſtrior dù cupiditati refiftit. 191 Traditio eccleſiaſtica quid? 104 Virtus vera non nititurſtatuis ó co Traditiones nonfuntreiiciende. 164 Vana gloria. Virtus finis omnium a &tionum bona Ana gloria in imaginibus erigě dis ő pingendis ſummopere vie Virtutes funtgemmaornantes domu tanda. Vana gloria in impreſis cödemnatur. Virtutum qualitates &nomina qui dam virfanctus femper ob oculos Maloruntomnium caufa. babebat. Damonis infignia . tus . 341 147 147.148 149 186 lumnis . 200.209 rum, V 266 208.209.211.212.214 Dei. 331 348 355 332 360 Virtutis & honefti facies quãpalcra Latro meriti , 365 oamabilis? 332. 333 Virtus R ER V M. 333.335 334 272 334 330 331 333 337 334 Virtus chriſtiana quid ? Vita . Virtus vera chriſtianorú est propria. Vitæ humanaprincipium , medium , finis miferiis repletur. 272.273 Virtutis nomen non rem habuerunt Vita Chriſti qualis erat? veteresphilofophi. 334 Vita noftra moderatetéperanda.274 Virtus ad finem dirigitur. Vitium . Virtutes benefiguris exprimere est Vitiaperpetuum cum virtutibus bel difficile. Virtutum imagines malè fafte. 336 Vitia horribili formapingenda. 331 lum gerunt. Virtus omnia quæ apud nos funt lon Vitium quid ? gìperat. Virtutes pingenda àſuisfrequentiori- Vitiorum deformitatē pictura nemo Est contra legem natura . bus effe &tis. conſequipotest. Pingenda virtus vt fplendēsquedam Vitia pingenda ab effe&tibus quos ab imago. eis profluere videmus. Aktionesproprias & fines adumbra Pingenda vt macule. ridebere, . Virtutum quarundam deſcriptiones. Vitiorum quorundam deſcriptioncs. Vnctio . Virtutum exprimendarum alia ra Vn&tio olei res fan &tificat. 74.75.79 Virtutis veſtigium increaturis viſi Vox, bilibus elucet. 341 Vocesfuntfigna eorum , quæfunt in a Viſus. Viſusfenfuspræftantißimus. 94 Voxid præftat auribus, quod pictura Viſu percepta maxime'mouent. 103 . Voces cito effiuunt . 338 336.337 338 338 338 338 339.340 339.340 tiones . 341 nima. 23 oculis . 144 104.105 OC00 OC Errata lector ſic corrigat. Linea . Error. Pagina. Corrcétio. artem. گر factum 79. 82. 15. IS . 1320 24. 159 . 188. 22. autem facta temporis imagni fufpitio fiat chriſtiani per multas bonorum doloribus tempus imagini fuperftitia fiant chriſtianos permultas bonarum doctoribus. 3 . 23 . 21. vltima. 214 . 266. 266. 301. 13.

X

• XX 183

XX у Зо

XX iA Сə ۔ تھےدیتےنام کنار را OK (c CEO ( CE 3)